Temat : Przypomnienie wiadomości o częściach mowy

Części mowy:
1. Rzeczownik
Rzeczownik to odmienna część mowy, która odpowiada na pytania kto? co?
Nazywa:
- osoby: uczeń, Kasia, mama,
- zwierzęta: pies, żyrafa, Azor,
- rzeczy: książka, lektura, plecak,
- rośliny: tulipan, drzewo,
- miejsca: księgarnia, szkoła,
- zjawiska: deszcz, wiatr, grad,
- pojęcia: młodość, starość,
- czynności: pisanie, mówienie, spanie.
Rzeczowniki odmieniają się przez:
- liczby- pojedynczą i mnogą,
- przypadki:

Aby zapamiętać kolejność przypadków, warto nauczyć się zdania:

Mam
Dom
Cały
Biały
Nad
Morzem
Wspaniałym
Każdy rzeczownik ma przypisany rodzaj:
- męski: (ten) stół, człowiek, pies,
- żeński: (ta) mama, pani, ławka,
- nijaki: (to) dziecko, okno, morze.
Wyróżniamy nastepujące kategorie rzeczowników:
- własne ( Azor, Bałtyk, Ania) i pospolite ( pies, morze, dziewczynka),
- żywotne ( uczeń, mama) i nieżywotne ( półka, samochód),
- osobowe ( pani, tata) i nieosobowe ( kot, szkoła).
W zdaniu rzeczownik pełni funkcję podmiotu, dopełnienia lub przydawki.
2. Czasownik
Czasownik to odmienna część mowy, która nazywa czynności lub stany. Odpowiada na
pytania: co robi? co się z nim dzieje?
Odmienia się przez:
- liczby - pojedynczą i mnogą
- osoby-ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one
- rodzaje- męski, żeński i nijaki, męskoosobowy i niemęskoosobowy
- czasy ( tylko w trybie oznajmującym) - teraźniejszy, przeszły i przyszły
- tryby - oznajmujący (pisała) , rozkazujący (pisz) i przypuszczający (pisałaby)
Wyróżniamy także:
- strony - czynną ( czyta) i bierną ( jest czytana)
- aspekty - dokonany ( namalować, przyszedł ) i niedokonany (malować, szedł)

Wyróżniamy formy czasownika:

- osobowe: piszę (ja), mówili (oni), zbiła (ona)
- nieosobowe: pisać, mówić, zbić (bezokoliczniki), pisano, mówiono, zbito ( formy
zakończone na no-, to-).
Przeczenie "nie" piszemy z czasownikami oddzielnie, np. nie idę, nie lubię.
W zdaniu czasownik pełni funkcję orzeczenia.
3. Przymiotnik
Przymiotnik to odmienna część mowy. Nazywa cechy i właściwości rzeczowników.
Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?, np.
wesoły chłopak, ciekawa książka, kolorowa sukienka, ciepły dzień.
Przymiotniki odmieniają się przez:
- przypadki
- liczby - pojedynczą i mnogą
- rodzaje - męski(wysoki), żeński(wysoka), nijaki(wysoka), męskoosobowy(wysocy) i
niemęskoosobowy(wysokie).

Przymiotniki stopniują się:

Przymiotniki pochodzące od rzeczowników (np. bawełniany, szklany itp.) nie tworzą stopnia
wyższego i najwyższego.
Warto zapamiętać, że "nie" piszemy razem z przymiotnikami w stopniu równym, natomiast
oddzielnie z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, np. nieładny, nie ładniejszy,
nie najładniejszy.
W zdaniu przymiotnik pełni funkcję przydawki.

4. Przysłówek
Przysłówki to nieodmienne cześci mowy, które odpowiadają na pytania: jak?gdzie?kiedy?
Określają sposób, miejsce i czas wykonywanej czynności, np.
piszę starannie (jak?), przyjdę jutro (kiedy?), mieszkam daleko (gdzie?).
Podobnie jak przymiotniki podlegają stopniowaniu:

Warto zapamiętać, że "nie" piszemy razem z przysłówkami w stopniu równym, natomiast

oddzielnie z przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, np. nieładnie, nie ładniej, nie
najładniej. Zasada ta dotyczy przysłówków, które pochodzą od przymiotników.
Jeśli przysłówki nie pochodzą od przymiotników, przeczenie "nie" piszemy oddzielnie, np.
nie bardzo, nie zawsze, nie dziś, nie jutro, nie teraz.
W zdaniu przysłówek pełni funkcję okolicznika.
5. Liczebnik
Liczebniki nazywają liczbę lub kolejność. Odpowiadają na pytania ile? który z kolei?
Wyróżniamy liczebniki:
- główne: pięć, sto (ile?)
- porządkowe: piąty, setny (który z kolei?)
- ułamkowe: jedna czwarta, pół
- nieokreślone: kilku, kilkaset, kilkanaście
- zbiorowe: sześcioro, siedmioro, trzynaściorga
Liczebniki zbiorowe odnoszą się do:
a) istot różnej płci np.: dwoje ludzi siedziało na ławce,
b) dzieci i zwierząt, np. troje dzieci
c) przedmiotów używanych tylko w liczbie mnogiej, np. dwoje skrzypiec
Liczebniki mają zróżnicowaną odmianę. Większość z nich odmienia się przez przypadki:
Odmiana liczebnika zbiorowego:
M. pięcioro dzieci
D. pięciorga dzieci
C. pięciorgu dzieciom
B. pięcioro dzieci
N. pięciorgiem dzieci
Ms. pięciorgu dzieciach
Odmiana liczebnika porządkowego:
M. pierwsza klasa
D. pierwszej klasy
C. pierwszej klasie
B. pierwszą klasę
N. pierwszą klasą
Ms.pierwszej klasie
W. pierwsza klaso!

6. Przyimek
Przyimki to nieodmienne i niesamodzielne części mowy. Pomagają uporządkować opisywaną
przestrzeń, umiejscowić przedmioty.

Wraz z rzeczownikami przyimki tworzą wyrażenia przyimkowe, np. na stole, obok domu, na
przykład, w szkole.
Wyróżniamy przyimki:
- proste, np. z, nad, przed,
- złożone, które składają się z kilku przyimków prostych, np. z+nad=znad, z+przed=sprzed,
po+przez+poprzez, z+po+między=spomiędzy.

7. Spójnik
Spójniki to nieodmienne i niesamodzielne części mowy, które łączą wyrazy i zdania, np. aby,
ale, bo, bowiem, chociaż, choć, gdy, jednak, jeśli, jeżeli, lecz, natomiast, ponieważ, żeby,
toteż, a, i, oraz, albo, bądź, czy, lub, ani, ni, aczkolwiek, ale, jednak, lecz, natomiast,
zaś, czyli, mianowicie, dlatego, i, przeto, tedy, więc, zatem, toteż.
W zdaniach złożonych podrzędnie przed spójnikami należy zawsze stawiać przecinki, np. Nie
przyjdę dziś do ciebie, bo muszę się przygotować do sprawdzianu.
W zdaniach złożonych współrzędnie stawiamy przecinki przed spójnikami: a, aczkolwiek, ale,
jednak, lecz, natomiast, zaś (zdania przeciwstawne), dlatego, więc, zatem, toteż (zdania
wynikowe).

8. Zaimek
Zaimki zastępują inne części mowy.
Wyróżniamy zaimki:
rzeczowne: ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one, kto, co, kogo, czego, komu, czemu, kim,
czym, ktoś, nic, nikt, ktokolwiek, cokolwiek, coś, wszystko
przymiotne:jaki, jaka, jakie, czyj, czyja, czyje,który, która, które, ten, tamten, ta, tamta, mój,
twój, wasz, taki, taka, swój, żaden, niczyj
liczebne: ile, tyle, tylu
przysłowne:jak, gdzie, kiedy, tam, tu, tutaj, wtedy, tamtędy, dokąd, kiedykolwiek, stąd,
stamtąd.
Zaimki odmieniają się tak jak części mowy, które zastępują. Zaimek przysłowny jest
nieodmienny.

9. Wykrzyknik
Wykrzykniki są to nieodmienne części mowy wyrażające stany emocjonalne mówiącego lub
naśladujące dźwięki,
np. ach, och, hej, hop, halo, e, oj, aj, bęc, hop, bzz, chlup, skrzyp, szur, ciach, hyc, buch.

10. Partykuła
Partykuły to nieodmienne części mowy, które zabarwiają i wzmacniają znaczenie
wypowiedzi. Przykładowe partykuły: że, iż, li, by, też, no, oby, niech, chyba, lada chwila.

Proszę sprawdzić, czy w zeszycie ćwiczeń macie uzupełnione ćwiczenia z tego zakresu.