AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu

Öğrenme çıktıları
Bölüm içinde hangi bilgi, beceri ve yeterlikleri
kazanacağınızı ifade eder.

Tanım
Bölüm içinde geçen
önemli kavramların
Bölüm Özeti tanımları verilir.
Bölümün kısa özetini gösterir.

Dikkat
Konuya ilişkin önemli
Sözlük uyarıları gösterir.
Bölüm içinde geçen önemli
kavramlardan oluşan sözlük
ünite sonunda paylaşılır.

Karekod
Bölüm içinde verilen
Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı
karekodlar, mobil
Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet
cihazlarınız aracılığıyla
çoktan seçmeli soru ve cevapları
sizi ek kaynaklara,
paylaşılır.
videolara veya web
adreslerine ulaştırır.

Öğrenme Çıktısı Tablosu

Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş
İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz
ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir.
Yaşamla İlişkilendir
Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler
veya örnekleri gösterir.
Araştırmalarla İlişkilendir
Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir.
 Dış Ticarette
Girişimcilik

Editör

Prof.Dr. Atılhan NAKTİYOK

Yazarlar

BÖLÜM 1 Prof.Dr. Ömer Faruk İŞCAN

BÖLÜM 2
Prof.Dr. Sevda YAPRAKLI

BÖLÜM 3, 5, 7, 8
Öğr.Gör. Yücel NAKTİYOK

BÖLÜM 4, 6
Prof.Dr. Abdullah TAKIM
 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 4017
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2799

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright © 2020 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Öğretim Tasarımcısı
Dr.Öğr.Üyesi Nuran Öztürk Başpınar

Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan

Dil ve Yazım Danışmanı

Hatice Köken

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Ahmet İtak

Grafikerler
Ayşegül Dibek
Gülşah Karabulut

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Zülfiye Çevir
Gül Kaya
Murat Tambova
Beyhan Demircioğlu
Halil Kaya
Saner Coşkun
Handan Bağ

DIŞ TİCARETTE GİRİŞİMCİLİK

E-ISBN
978-975-06-3797-1

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Temmuz 2020
2509-0-0-0-2009-V01
 İçindekiler
Girişimcilik ve Dış
BÖLÜM 1
Ticaret
Giriş ................................................................. 3
Girişimcilik ve Ekonomi ................................ 3
Ekonomide Girişimcilik Kavramı ......... 3
Ekonomi İle Girişimcilik Arasındaki İlişki  4
Girişimcilik Özellikleri ve Fonksiyonları ...... 5
Girişimcilik Özellikleri ........................... 5
Girişimcilik Fonksiyonları ..................... 7
Girişim ve Girişimci Türleri ........................... 9
Girişim Türleri ........................................ 9
Girişimci Türleri ..................................... 13
Dış Ticaret Açısından Girişimcilik ................. 16
Dış Ticarette Girişimciliğin Önemi ....... 16
Dış Ticarette Girişimciliği Etkileyen
Faktörler ................................................ 17
Dış Ticarette Girişim Stratejileri ................... 18
Doğrudan Satış ve Alış .......................... 18
Hisse Senedi / Portföy Yatırımları ....... 19
Stratejik İttifaklar .................................. 19
Doğrudan Dış Yatırım............................ 21
Uluslararası Pazara
BÖLÜM 2
Giriş ve E-Ticaret
Giriş ................................................................. 31
Girişimcilerin Dış Ticarette Pazar Bulma
Stratejileri ....................................................... 31
Girişim İş Planının Hazırlanması  ......... 31
Girişime Konu Olabilecek Hedef Pazarın
Araştırılması .......................................... 38
Uluslararası Pazara Mal Satış Teknikleri ..... 43
Satış/İhracat Tekniğinin Belirlenmesi .. 43
Firma Merkezli/Doğrudan Satış
Teknikleri  .............................................. 44
Aracı Kullanımlı/Dolaylı Satış
Teknikleri ................................................. 46
Satış Stratejisi (İhracat Süreci) ............ 47
Uluslararası E-Ticaret .................................... 48
Uluslararası E-Ticaretin Tanımı ve
Kapsamı .................................................. 48
Uluslararası E-Ticaretin Gelişimini
Etkileyen Faktörler ............................... 49
Uluslararası E-Ticaretin Türleri  ........... 52
Uluslararası E-Ticarette Güvenlik
Önlemleri ............................................... 52
Dış Ticarette
BÖLÜM 3 Girişimcilere
Sağlanan Destekler
Giriş ................................................................. 61
Desteklerin Girişimci ve Ülke Ekonomisi
Açısından Önemi ............................................ 61
Destek Kavramı ve Gelişim Süreci  ...... 62
Dış Ticaret Desteklerinin
Sınıflandırılması ..................................... 64
Desteklerin Girişimci ve Ekonomiye
Katkıları .................................................. 65
Ticaret Bakanlığı Tarafından Sağlanan
Destekler ........................................................ 68
Girişimcileri Dış Pazara Hazırlamaya
Yönelik Destekler  ................................. 68
Müşteri Bulmaya ve İş Yeri Kurmaya
Yönelik Destekler .................................. 69
Dış Pazarda Tutunma ve Markalaşma
Destekleri  .............................................. 71
Haksız Rekabetten Korumaya Yönelik
Destekler ................................................ 72
Türkiye İhracat Kredi Bankası (Eximbank)
Destekleri ....................................................... 73
İhracat Kredileri .................................... 74
Döviz Kazandırıcı Hizmet Kredileri ..... 75
Alacak Sigorta Programları .................. 76
Uluslararası Alıcı Kredileri .................... 77
Diğer Destek Uygulamaları .......................... 77
Dış Ticaret Maliyetlerini Düşürücü
Destekler ................................................ 77
Serbest Bölgelere Sağlanan Destekler . 78
Diğer Kuruluşların Sağladığı Destekler   79
iii
 Dış Ticarette Rol Dış Ticarette
BÖLÜM 4 BÖLÜM 6
Alan Kuruluşlar Kullanılan Belgeler

Giriş ................................................................. 89 Giriş ................................................................. 145

Dış Ticaret Teori ve Politikaları .................... 89
Dış Ticaret Teorileri .............................. 89
Dış Ticaret Politikaları .......................... 90
Dış Ticarette Rol Alan Ulusal Kuruluşlar ..... 92
Ticaret Bakanlığı  .................................. 92
Diğer Bakanlıklar .................................. 98
Dış Ticareti Finanse Eden Kuruluşlar  . 99
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ....... 100
Diğer Kurum ve Kuruluşlar .................. 101
Dış Ticarette Rol Alan Uluslararası
Kuruluşlar ....................................................... 103
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)  ............. 103
Uluslararası Para Fonu (IMF) ve
Dünya Bankası ....................................... 104
Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ) ............ 105
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü
(WIPO) ................................................... 105
Milletlerarası Ticaret Odası
(ICC: International Chamber of
Commerce) ............................................ 105
Bölgesel Nitelikli Kuruluşlar ................ 106
Dış Ticarette Belge Kullanımının Önemi ..... 145
Dış Ticarette Belge Kullanımının
Nedenleri ............................................... 145
Dış Ticarette Kullanılan Belgeleri
Düzenleyen Kurumlar ........................... 147
Dış Ticarette Kullanılan Belgelerin
Sınıflandırılması ............................................. 150
Ticari Belgeler  ....................................... 150
Resmî Belgeler  ...................................... 152
Taşıma Belgeleri  ................................... 156
Sigorta Belgeleri  ................................... 160
Finansman Belgeleri  ............................ 161
Diğer Belgeler ........................................ 162

Dış Ticarette
BÖLÜM 5 Uyulması Gereken
Kurallar
Giriş ................................................................. 119
Dış Ticaretçi Nasıl Olunur? ........................... 119
Dış Ticaretçi Olma Şartları ................... 120
Dış Ticaret İşlemlerinin Yürütülmesi ... 121
Dış Ticaret İşlemlerinde Girişimcilerin
Hak ve Yükümlülükleri ......................... 123
Firma Türleri ve Avantajları ......................... 126
Gerçek Kişi Firmalar .............................. 127
Tüzel Kişi Firmalar ................................ 127
Özel Statülü Firmalar ........................... 128
Dış Ticaret Kuralları ....................................... 131
Dış Ticaret Şekline Göre Uyulması
Gereken Kurallar ................................... 131
Ticaret Yapılan Ülkeye Göre Uyulması
Gereken Kurallar ................................... 133
Ürün Grubuna Göre Uyulması
Gereken Kurallar ................................... 134

iv
 Dış Ticarette Teslim,
Ödeme ve Lojistik
BÖLÜM 7 Konusunda Dikkat
Edilmesi Gereken
Hususlar
Giriş ................................................................. 173
Dış Ticarette Kullanılan Teslim Şekilleri ...... 173
Teslim Şekli Kavramı ............................. 174
Teslim Şekillerinin Sınıflandırılması ..... 175
Teslim Şekillerinde Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar .................................. 177
Ülkemizde Tercih Edilen
Teslim Şekilleri ...................................... 181
Dış Ticarette Kullanılan Ödeme Şekilleri ..... 182
Ödeme Şekli Kavramı ............................ 183
Ödeme Şekillerinin Sınıflandırılması ... 183
Ödeme Şekillerinde Dikkat
Edilmesi Gereken Hususlar .................. 184
Ülkemizde Tercih Edilen
Ödeme Şekilleri ..................................... 187
Dış Ticarette Lojistik İşlemleri ...................... 189
Lojistik Kavramı .................................... 189
Lojistik İşlemlerinde Dikkat
Edilecek Hususlar .................................. 190
Ülkemizde Tercih Edilen Taşıma
Şekilleri ................................................... 192
Dış Ticarette
Girişimcileri
BÖLÜM 8
Bekleyen Fırsat ve
Tehditler
Giriş ................................................................. 203
Uluslararası Ticaretin Tarihsel Seyri ve
Beklentiler  ..................................................... 203
Dünya Ticaretinin Tarihsel Seyri .......... 203
Dünya Ticaretinde Geleceğe Yönelik
Beklentiler ............................................. 205
Türkiye Dış Ticaretinin Tarihsel
Seyri ........................................................ 205
Türkiye Dış Ticaretinde Geleceğe
Yönelik Beklentiler ................................ 206
Küreselleşmenin Getirdiği Fırsat ve
Tehditler ......................................................... 207
Küresel Ticarette Ekonomik ve Siyasi
Fırsatlar .................................................. 207
Küresel Ticarette Ekonomik ve Siyasi
Riskler ..................................................... 209
Türkiye Dış Ticaretinde Ekonomik ve
Siyasi Fırsatlar ....................................... 209
Türkiye Dış Ticaretinde Ekonomik ve
Siyasi Riskler .......................................... 212
Pazar / Firma Yönetim Riskleri ve Çözüm
Önerileri ......................................................... 214
Uluslararası Pazar Kurallarına İlişkin
Riskler ..................................................... 214
Dış Ticarette Başarısızlığa Neden
Olan Yönetimsel Hatalar ...................... 216
Pazar Riskleri ve Yönetimsel Hatalara
İlişkin Çözüm Önerileri ......................... 217
Dış Ticarete Hazırlık  ..................................... 218
Girişimcileri Dış Ticarete Yönlendiren
Nedenler ................................................ 218
Pazar ve Ürünlerin Belirlenmesi .......... 219
Müşteri Bulma Yöntemleri ve Ürün
Tanıtımı .................................................. 220
Fiyatlandırmada Dikkat Edilecek
Hususlar  ................................................ 221
v
 Önsöz
Sevgili Öğrenciler,
Küreselleşme ve teknoloji gelişmelerin yön-
lendirdiği yeni ekonomik ortamda girişimci-
liğin önemi artmıştır. Çünkü yeni ekonomik
ortamda yaşanan değişimlere ve gelişmelere
bağlı olarak sürekli fırsatlar ve tehditler ortaya
çıkmaktadır. İşletmelerin yaşam şansı fırsat-
lardan yaralanıp tehditlerden kaçınmalarına
bağlıdır. Bu ise ancak girişimsel düşünceye sa-
hip olup girişimcilik faaliyetlerini yerine getir-
mekle mümkün olabilir.
Girişimcilik, sadece risk alıp üretim faaliyetle-
rini bir araya getirerek yeni bir işletme kurma-
yı değil, var olan bir işletmeyi yenilemek, bü-
yütmek ve geliştirmek için yapılan faaliyetleri
de içerir. Girişimcilik, fırsat arama, değişim ge-
tirme, yenilik yapma ve değer ortaya çıkarma
sürecidir. Yapılan girişimcilik faaliyetleri sonu-
cunda yeni istihdam imkânları ortaya çıkmak-
ta, yenilikler yapılmakta, değer yaratılmakta,
müşteri istek ve beklentileri karşılanmakta-
dır. Bu nedenle ekonomiye dinamizm kazan-
dırmanın ve kalkınmanın yolu girişimcilikten
geçmektedir.
Yeni ekonomik ortamda ülkeler arasındaki
ekonomik, sosyal, siyasi, kültürel sınırlar bü-
yük ölçüde ortadan kalkmış, ilişkiler yoğun-
laşmıştır. Bu duruma bağlı olarak dış ticaret
alanında girişimcilerin önüne yeni fırsatlar
çıkmaya başlamıştır. Artık daha fazla üründe
dünyanın farklı ülkelerinden gelen malzeme,
sermaye ve işgücü birleşmekte, çoğu insan
kendi ülkelerinde üretilen ürünlerle yetinme-
mektedir. Farklı ülkelerde ortaya çıkan fır-
satları değerlendirerek yenilik yapan ve yeni
pazarlara ürün sunan girişimciler, ülkelerinin
gelişmesine önemli ölçüde katkıda bulunmak-
tadır. Ülkelerin gücü uluslararası alanda sahip
oldukları girişim ve girişimci sayısıyla değer-
lendirilmektedir.
Bir ürün üretip dış pazarlara satmayı planla-
yan uluslararası girişimcilerinin başarılı olabil-
meleri için, dış ticaretin gereği olan faaliyetleri
yapmaları gerekir. Çünkü uluslararası alanda
yapılan girişimcilik faaliyetlerinin yurt içi giri-
şimcilik faaliyetlerinden farklılaşan özellikleri
vardır. Dış ticarette farklı ekonomik, teknolo-
jik, hukuki, siyasal, sosyal ve kültürel çevreden
gelen kişilerle etkileşim içerisine girilmektedir.
vi
Dış ticaret yapan girişimler faaliyetlerini yeri-
ne getirirken çok sayıda ulusal ve uluslararası
kurum ve kuruluşun düzenlemelerinden etki-
lenirler. Ülkeler küresel pazardan daha fazla
pay alabilme adına dış ticaret yapan girişim-
cilere önemli destekler vermektedir. Ticaretin
yapılış şekli, tarafların hak ve sorumlulukları,
teslim ve ödeme koşulları, ihracatçı ve ithalat-
çı olma durumu, uyulması gereken kurallar ve
sınırlamalar, fırsat ve tehditler ülkelere göre
farklılaşmaktadır.
Uzaktan öğretimin niteliğine uygun olarak
hazırlanan “Dış Ticarette Girişimcilik” kitabı
sekiz bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde
genel olarak girişimcilik kavramı, girişimcilik
ve ekonomi ilişkisi, dış ticaret açısından giri-
şimcilik konuları ele alınmıştır. İkinci bölümde
girişimcilerin dış ticarette pazar bulma stra-
tejileri, uluslararası pazara mal satış teknikle-
ri ve e-ticaret konuları incelenmiştir. Kitabın
üçüncü bölümü dış ticaret yapan girişimcilere
sağlanan desteklere ayrılmıştır. Dördüncü ve
beşinci bölümde dış ticarette rol alan ulusal ve
uluslararası kuruluşlar ve dış ticaretçi olma ku-
ralları irdelenmiştir. Dış ticarette girişimcilik
kitabının altıncı bölümünde girişimcilerin dış
ticaret yaparken kullandıkları belgeler ayrıntılı
bir şekilde değerlendirilmiştir. Yedinci bölüm-
de dış ticaret yapan girişimcilerin teslim, öde-
me lojistik konusunda dikkat etmeleri gereken
hususlar ortaya konulmuştur. Kitabın son bö-
lümünde ise dış ticarette girişimcileri bekle-
yen fırsat ve tehditler tartışılmıştır. Bölümler
hazırlanırken dış ticaret girişimciliğinin ayırt
edici özellikleri göz önünde bulundurulmuş ve
konuya ilişkin kuramsal bilgilerin yanında uy-
gulamadan örnekler de verilmiştir.
Bir ekip çalışmasının ürünü olan bu kitabın
hazırlanmasına birçok kişi katkı sağlamıştır.
Başta yazarlarımız olmak üzere, emeği geçen
herkese yürekten teşekkür ederim. Kitabın dış
ticarette girişimciliğe yeni bir bakış açısı ka-
zandırarak başarınıza katkıda bulunması ümi-
diyle, sağlık, mutluluk ve esenlikler dilerim…
Editör
Prof.Dr. Atılhan NAKTİYOK
 Bölüm 1
Girişimcilik ve Dış Ticaret

Girişimcilik ve Ekonomi

1 2
Girişimcilik Özellikleri ve Fonksiyonları
öğrenme çıktıları

1 Ekonomi açısından girişimcilik kavramının

önemini ve ekonomi ile girişimcilik 2 Girişimcilik özelliklerini tanımlayabilmek
arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek 3 Girişimcilik fonksiyonlarını açıklayabilmek

Dış Ticaret Açısından Girişimcilik

6 Dış ticaret açısından girişimciliğin önemini

3 4
Girişim ve Girişimci Türleri açıklayabilmek
4 Girişim türlerini açıklayabilmek 7 Dış ticarette girişimciliği etkileyen faktörleri
5 Girişimci türlerini açıklayabilmek yorumlayabilmek

5
Dış Ticarette Girişim Stratejileri
8 Dış ticarette girişim stratejilerini
tanımlayabilmek

Anahtar Sözcükler: • Dış Ticarette Girişimcilik • Girişimcilik Özellikleri • Girişimcilik Fonksiyonları

• Girişim Türleri • Girişimci Türleri • Dış Ticarette Girişim Stratejileri

2
Dış Ticarette Girişimcilik
GİRİŞ
Değişimin çok hızlı ve karmaşık bir içerikte
gerçekleştiği günümüzde küreselleşme ve bilgi tek-
nolojilerindeki köklü dönüşümler çevrenin; eko-
nomik, teknolojik, hukuki, siyasal, sosyal ve kültü-
rel unsurlarında birbirini besleyen yeni değişim ve
gelişimlere neden olmaktadır. Sosyal yaşamın son
derece önemli bir unsuru olan işletmelerin faaliyet-
lerini açık sistem anlayışı ile belirli çevresel koşullar
altında sürdürdükleri göz önünde bulundurulursa,
bu değişimlerin işletmeleri de derinden etkilediği
açık bir şekilde görülecektir. Zira bu değişimler,
müşteri istek ve ihtiyaçlarını farklılaştırmakta, reka-
beti artırmakta ve başarısızlığın acımasız bir şekilde
cezalandırılmasına yol açmaktadır. Bu ise işletme-
ler açısından girişimciliğin önemini ve değerini ar-
tırmaktadır. Çünkü böylesi bir ortamda işletmeler
ayakta kalabilmek ve rekabet edebilirliklerini sür-
dürebilmek için değişimi beyinlerinde, kalplerinde
ve ruhlarında hissederek önlemler almak, değişime
hâkim olmak ve aktif bir çevreye uyum modeli be-
nimsemek zorundadırlar. Bunu yerine getirebilmek
ise yaratıcı ve yenilikçi olmaktan, aktif rekabetten,
küresel ölçekte ürün ve hizmet sunabilmekten, fır-
sat odaklılıktan ve dinamizmden kısacası girişimci
bir düşünceye sahip olmaktan geçmektedir.
Girişimcilik, sürekli değişen ve de gelişen yeni
ekonomi içerisinde değişimlere cevap verebilmek
için son derece önemlidir. Bu doğrultuda günü-
müzde girişimcilik olgusu sadece bir iş kurma ol-
gusunu değil, var olan bir işi büyütmek ve daha
da geliştirmek için yapılması gereken faaliyetleri
de içermektedir. Bu nedenle girişimsel faaliyet her
bağlamda fırsat arama, değişim getirme, yenilik ve
yaratıcılık yapma sürecidir. Dolayısıyla böyle bir
içeriğe sahip olan girişimcilik olgusu, küçük ya da
büyük, kâr amacı güden ya da gütmeyen, özel ya da
kamu tüm örgütlerde ortaya çıkabilmektedir.
Gerek ulusal gerekse de uluslararası mahiyette
yeni fırsat ve tehditlerin ortaya çıktığı bir ortamda
faaliyette bulunan işletmeler, söz konusu fırsatlar-
dan yararlanıp tehditleri yok edebilmek için giri-
şimci düşünceye sahip olmak ve girişimsel uygula-
maları yerine getirmek zorundadırlar. Bu nedenle
girişimcilik, kapsamı sadece üretim faktörlerini bir
araya getirerek üretimi başlatmak olarak düşünül-
memelidir. Bundan öte girişimcilik, var olan bü-
tün kurumlarda yapılan değer yaratıcı faaliyetleri
kapsamaktadır.
Belirsizlikle özdeşleşen bir çevrede örgütsel ba-
şarı açısından girişimci özellikler ve de işlevler son
derece belirleyici olmaktadır. Sonuçta girişimci dü-
şünceye sahip olan ve de bunu uygulamaya geçire-
bilen işletmeler, çevreyi fırsat ve mücadele kaynağı
olarak görerek çevresel değişimleri anlamak için ye-
nilik yapmaya, yeni fikirler uygulamaya, sorunlara
yeni yollarla çözüm bulmaya ve risk alarak sürekli
fırsat yaratmaya odaklanmaktadırlar. Bu yüzden
de girişimcilik değişim yoluyla fırsat yaratmanın,
sürdürülebilir rekabet avantajı kazanmanın ve lider
işletme olmanın temel aracı konumundadır.
GİRİŞİMCİLİK VE EKONOMİ
Belirli bir ekonomik çevrede yeni bir iş yapma
çabası içerisinde yer alan girişimci, ekonomik siste-
mi canlandırma açısından önemli bir role sahiptir.
Zira girişimsel faaliyetler sonucunda yeni istihdam
olanakları yaratılmakta, ürün ve hizmetlerle tüm
süreçlerde yenilikler ortaya çıkmakta ve girişimsel
faaliyet olmadığında karşılanamayan birtakım müş-
teri istek ve beklentileri karşılanır hâle gelmektedir.
Bu ve benzeri kazanımlar girişimciliği ekonomi açı-
sından önemli bir yapı taşı hâline getirmektedir.
Ekonomide Girişimcilik Kavramı
Ekonomik bağlamda değerlendirildiğinde giri-
şimciliğin en önemli boyutu değer yaratmak ama-
cıyla fırsatları aramak ve tanımlamaktır. Kapitalist
ekonomik sistem çerçevesinde girişimcilik olgusu
bireycilikle yakından ilişkilidir. Zira girişimsel sü-
reç kâr amacı güden yeni bir işletme kurma veya
büyütme ve yeni bir ürün ya da hizmeti yaratma
şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu ise girişimciliğin
ve girişimsel sürecin ekonomi açısından son de-
rece önemli olduğunu göstermektedir. Girişimci
şahsiyetler, ekonomik fırsatları kullanarak birey ve
toplum için değer yaratan ve getirdikleri yenilik-
lerle ekonomide değişikliğe neden olan bireylerdir.
Ekonomik liberalizm, bireyi sahip olduğu akıl,
bilinç ve irade aracılığıyla bütün değerli şeylerin
yaratıcısı olarak görmüş, ekonominin gelişimi için
bireyin sahip olduğu bu özelliklerin hayata geçi-
rilmesinin gerekli olduğunu vurgulamıştır. Bu ise
ancak serbest piyasa ekonomisi anlayışı ve rekabet
ortamının varlığı ile mümkündür. Bu yüzden de
serbest piyasa ekonomisini ifadede “bırakınız yap-
sınlar, bırakınız geçsinler” deyişi yaygın bir şekilde
3

kullanılmaktadır. Piyasanın bu işleyişine yönelik
olası müdahaleler dengeyi bozacak ve ekonomik
faaliyeti düzenleyen aktörlerin yaratıcılıkları zarar
görecektir. Piyasaya müdahale olmadığında aktör-
ler kendi çıkarlarını en üst seviyeye çıkarmak için
çalışacaklar ve nihayetinde bir denge noktası oluşa-
cak ve kalkınma ile büyüme gerçekleşecektir.
Yenilikçilikle birlikte ekonomik büyümenin
temel yapı taşlarından biri olan girişimcilik, her
geçen gün önemini artırmaktadır. Yarattığı istih-
dam fırsatlarıyla işsizlik sorununa önemli bir çö-
züm sunması, ekonomik kaynakların üretkenliği
yüksek alanlara aktarılmasını sağlaması, yenilik ve
yaratıcılığa olanak tanıması girişimciliği önemli bir
konuma yükseltmiştir.
dikkat
Serbest piyasa sisteminde ekonomik faaliyetler
arz ve talebe göre şekillenecek ve bu durum her-
hangi bir müdahale olmaksızın “görünmez bir
el” tarafından düzenlenecektir.
Girişimci, risk ve belirsizliğin karşısın-
da kârı ve büyümeyi sağlamak amacıyla
önemli fırsatları belirleyerek ve bunlardan
yararlanmak amacıyla gerekli kaynakları
birleştirerek bir iş yaratan kişidir.
Ekonomi ile Girişimcilik Arasındaki
İlişki
İnsan ihtiyaçlarının sınırsız, bunları karşılamak
için kullanılacak kaynakların sınırlı olduğu gerçeği
ekonomi içerisinde girişimcilik olgusunun ne ölçü-
de önemli yer tuttuğunu göstermektedir. Zira sınır-
lı kaynaklarla sınırsız ihtiyaçları en ideal seviyede
karşılayabilmek için yaratıcılık, yenilik, verimlilik
ve etkinlik son derece önemli olgulardır. Tüm bun-
4
Girişimcilik ve Dış Ticaret
lar ise ancak girişimsel düşünce ve uygulamalarla
sağlanabilecektir. Çünkü girişimcilik girişimcinin
ortaya çıkardığı yenilik, fark yaratma ve yeni olu-
şumları içerdiği için eşsiz bir nitelik taşımaktadır.
Büyük şirketler tarafından uygulanan küçülme
uygulamalarının iş güvencesine sahip olma fikrini
büyük ölçüde ortadan kaldırdığı görülmektedir.
Sonuç olarak artık pek çok insan bir işletme kur-
mayı riskli bir kariyer yolu olarak değerlendirme-
mektedir. Küçülme uygulamaları nedeniyle işlerin-
den çıkarılmış ya da büyük şirketlerin işten çıkarma
uygulamalarına şahit olan bu kişiler, girişimciliği
kendi kişisel başarı ve güvencelerini oluşturmanın
yegâne yolu olarak görmeye başlamışlardır.
Ekonomik anlamda toplumların sanayi döne-
minden bilgi çağına doğru geçirdiği evrim, fırsat
ve olanakları iyi kullanan kişi ve toplulukların bol
kazanç elde etmesine imkân tanımıştır. Bunun yanı
sıra devletin ekonomi içerisindeki payının gittikçe
azalması şeklindeki yaygın politika, her yaşta insan-
ların girişimcilik yönünün ortaya çıkmasına sebep
olmaktadır. Ayrıca dünya ekonomisinde görülen
durgunluk, yaratıcı düşüncesi gelişmiş insanların
bu olumsuz koşullara çare bulmak amacıyla başlat-
mış oldukları arayışlarda etkili olmuştur. Girişim-
cilik gelişmiş ülke ekonomilerinde dinamizmi sağ-
lamanın temel taşıyken gelişmekte olan ülkelerde
de kalkınmanın önemli bir aracı konumundadır.
Geri kalmış ülke ekonomilerinde ise yapılanmanın
anahtarı girişimciliktir.
Yeni tedarik kaynakları, yeni ürün ve süreçler,
yeni pazarlar ve yeni örgütlenme şekillerinin ortaya
çıkması ile birlikte, eski olanı yeni olanla değiştir-
meyi başaran dinamik girişimciler, ekonomik bü-
yümenin en önemli öncüsü konumuna gelmişler-
dir. Dolayısıyla örgütsel ve ekonomik gelişmenin
yanı sıra toplumsal refahı sağlama açısından da
girişimcilik bütün ülkeler açısından kritik öneme
sahiptir.
Dış Ticarette Girişimcilik

Öğrenme Çıktısı

1 Ekonomi açısından girişimcilik kavramının önemini ve ekonomi ile girişimcilik arasındaki

ilişkiyi kavrayabilmek

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Girişimciliğin ekonomi açı- Girişimciliğin gelecekte

sından önemini ve ekonomi Girişimcilik hayatımızı na- öneminin ne doğrultuda
ile girişimcilik arasındaki sıl etkilemektedir? Tartışın. değişeceğini ve nasıl şekille-
ilişkiyi araştırın. neceğini açıklayın.

GİRİŞİMCİLİK ÖZELLİKLERİ VE tekli, âdeta âşıktırlar. Bu tutku ayrıca, girişimcinin

FONKSİYONLARI
Modern toplum ve yeni ekonomi koşullarında
yenilikleri gerçekleştirmede girişimcilik olgusunun
öneminin arttığı açıktır. Ekonominin önemli ak-
törleri olarak girişimciler, teknolojik ve ekonomik
değişimlerde büyük rol oynamaktadırlar. Zira giri-
şimciler yenilikleri başlatan ve onların devamlılığı-
nı sağlayan kişilerdir. Bir başka ifade ile girişimci
birey, yaratıcı ve yenilikçi iş, fikir ve modelleri ile
ticari ürünler elde edebilme kapasitesine sahiptir.
Girişimcinin bu kapasitesini kullanabilmesinde ise
belirli özelliklere sahip olması ve belirli fonksiyon-
ları yerine getirmesi önemli rol oynar.
yapacağı işin insanların yaşamını olumlu etkileye-
ceğine inanmasından kaynaklanmaktadır. Tutku-
nun ortaya çıkardığı kişilik özellikleri Tablo 1.1’de
özetlenmektedir.
Tablo 1.1 Tutkunun Ortaya Çıkardığı Kişilik Özellikleri
1. Öğrenme ve yenilenme yeteneği
2. Uzun süre boyunca sıkı çalışma isteği
3. Engellerin ve “hayır” ların üstesinden gelme
yeteneği
4. Kendisi, yapacağı iş ya da bulunduğu kurumla
ilgili eksikliklere dair gelen geri bildirimleri
dinleme yeteneği

Girişimcilik Özellikleri 5. İşler sıkıntıya girdiğinde sabır gösterme ve ısrar

Girişimcilik özelliklerini ortaya çıkarmak ama-
cıyla pek çok araştırma yapılmıştır. Bu çalışmalar,
girişimcilerin sahip olduğu belirli özellikleri ortaya
çıkarsa da hiçbir çalışma başarı için gerekli özellik-
ler setini bütünüyle ortaya koyamamıştır. Yapılan
çalışmalarda girişimcilik hakkında en çok bahsedi-
len özellikleri şu şekildedir (Scarborough ve Corn-
wall, 2016, Naktiyok, 2004, İrmiş vd., 2010, Bar-
ringer ve Ireland, 2012) : Tutku, başarı ihtiyacı, risk
alma, belirsizliğe karşı tolerans, içsel kontrol odağı,
kendine güven ve iyimserlik, bağımsızlık, gelecek
yönelimi, liderlik, yenilikçilik ve yaratıcılık.
Tutku: Başarılı girişimcilerin sahip olduğu en
temel özellikler arasında tutku başta gelmektedir.
Girişimciler, bir işe girişme sürecini yaşatma ve
sonuçta bir şeyler elde etmeye yüksek düzeyde is-
etme
Başarı İhtiyacı: Girişimcinin sahip olduğu
önemli özelliklerden birisi olan başarı ihtiyacı, bi-
reyin kendisi açısından önemli gördüğü alanlarda
diğerlerinden daha fazla başarılı olma isteğini ifade
eder. Bu ihtiyaç, kişiye; durumu analiz etme, ka-
zanma şansını nasıl artıracağını belirleme ve ileriye
gitme eğilimi kazandırır. Başarı ihtiyacı yüksek ki-
şiler, çevresini aktif bir şekilde araştırarak her şeyi
nasıl daha iyi yapacağına dair bilinçli bir çaba gös-
terirler. Bu tür arayışlar da bireyin girişimci olma
olasılığını artırır. Başarı yönelimli girişimciler, mü-
kemmeli elde etmek, standardı aşmak, zor amaçlar
belirlemek ve bu amaçlara ulaşmak için güçlü bir
içsel arzuya sahiptirler.

5

Risk Almak: Risk alma eğilimi yüksek bireyler
daha az bilgiyle daha çabuk karar verebilirler. Risk
alma eğilimi düşük olanlar ise karar vermek için
daha fazla bilgiye ihtiyaç duyarlar ve bu nedenle de
daha geç karar verirler. Girişimsel süreç, içinde be-
lirsizliği barındıran faaliyetleri içerir. Risk esasında
bir karardır ve bu kararın uygulanması sonucunda
elde edilecek sonuçlara ilişkin belirsizlikle ilişkili-
dir. Riskin artması olası kayıplara ilişkin belirsiz-
liğin de artması anlamına gelir. Bu bağlamda giri-
şimciler, çılgınca riskleri değil hesaplanmış riskleri
alan kişilerdir. Girişimcilerin amaçları diğerlerinin
gözünde imkânsız ya da ulaşılmaz nitelikte olabilir
ama girişimciler durumu farklı bir gözle görür ve
bu amaçların gerçekçi ve de ulaşılabilir olduğuna
inanırlar. Girişimciler genellikle bilgi, özgeçmiş ve
deneyimlerine uygun alanlardaki fırsatların peşi-
ne düşerler. Bu ise onların başarı olasılığını artırır.
Dolayısıyla girişimciler risk alıcı olmaktan çok risk
ayırıcı ya da eleyicilerdirler ve girişimleri açısından
sorun oluşturacak engelleri mümkün olduğunca
ortadan kaldırmaya çalışırlar.
dikkat
Girişimciliğin risk alma eğilimine dayalı bir
olgu olması gerçeğine karşın, girişimcilerin çok
büyük riskler alan kişiler olduğuna dair inanç
doğru değildir. Girişimci zevk için ya da gereksiz
yere risk alan bir “kumarbaz” değildir.
Resim 1.1 Risk Almak
Belirsizliğe Karşı Tolerans: Bir durumu net ola-
rak ortaya koymak için yeterli bilgi bulunmadı-
ğında belirsizlik söz konusudur. Böyle bir durumu
algılayan bireyin, söz konusu belirsizliği aşmak için
mevcut bilgi çerçevesini kullanması onun belirsizli-
ğe karşı toleransını ortaya koyar. Bu bağlamda giri-
6
Girişimcilik ve Dış Ticaret
şimsel kişilik, belirsizliğe karşı toleranslı, başka bir
deyişle bilinmeyeni üstlenmeye istekli bir özellik
göstermektedir. Bu özellik, günümüzün çalkantılı
çevre koşullarında meydana gelen ani değişimlere
tepki verebilme kabiliyetinin arka planında yat-
maktadır. Bu da girişimsel performansa olumlu
katkı sağlayacaktır.
İçsel Kontrol Odağı: İçsel kontrol odağına sa-
hip bireyler (içseller), gerçekleşen olayların temel-
de kişinin kendi davranış ve eylemlerinin sonucu
olduğuna inanırken dışsal kontrol odağına sahip
bireyler (dışsallar), gerçekleşen olayların büyük bir
bölümünün kontrol edilemeyeceğine ve dış güçler
tarafından belirleneceğine inanırlar. İçsel kontrol
odağına sahip bireylerin kontrol duygusu yüksek
iken dışsal kontrol odağına sahip olanlar ise dav-
ranışları ile başlarına gelen olaylar arasında ilişki
kurmazlar. Dışsal kontrol odağına sahip bireyler
olayları açıklamada şans, kader ve kısmet gibi kav-
ramları sıkça kullanırlar.
Genel olarak dışsallar kişiler arası ilişkilerde
daha dışa dönük bir kişilik sergileyerek başkalarıyla
daha fazla ilgili iken içseller ise daha çok kendi fikir
ve duygularına ağırlık verirler. İçseller karmaşık bil-
gi işleme, öğrenme ve girişimcilik gerektiren işlerde
daha başarılıdırlar. Pek çok yönetsel ve profesyonel
meslekte olduğu gibi girişimsel süreç de bu nitelik-
leri talep etmektedir.
Kontrol odağı, bireylerin kendilerini et-
kileyen olayları kontrol edebileceklerine
olan inançlarının sınırını temsil eder.
Kendine Güven ve İyimserlik: Bireyler, amaçlarını
gerçekleştirme noktasında kişisel yeteneklerinin var-
lığına inandıklarında kendilerine güvenleri var de-
mektir. Girişimciler, başarma yeteneklerinin varlığı
konusunda emindirler ve doğru kariyer yolunu seç-
tiklerine inanırlar. Girişimcilerin kaynaklarını, bece-
rilerini ve yeteneklerini bir araya getirmelerini sağla-
yan bu güvendir. Girişimciler kişisel yeterliliklerine
güvendikleri için belirli bir işi başarmak için daha
uzun süre boyunca daha fazla çaba sergileyebilir,
zorlu amaçları kabul edebilir ve bunları elde etmek
için daha iyi planlar ve stratejiler geliştirebilirler.
İyimserlik: Girişimcilerin bir temel özelliği de
fırsat düşüncesine ve iyimserliğe sahip olmalarıdır.
Fırsat düşüncesi, girişimcinin faydalı yönler üze-
Dış Ticarette Girişimcilik
rine odaklanmasına olanak sağlayan iyimser bir
düşünce modelidir. Bu düşüncenin karşısında yer
alan engel düşüncesi ise, mücadele gerektiren du-
rumun olumsuz yönleri üzerine odaklanmaktadır.
Girişimcilerin yüksek düzeydeki iyimserliği, çok
başarılı bazı girişimcilerin, bu başarıyı elde etme-
den önce yaşadıkları başarısızlıklardan yılmamala-
rının ardındaki etkendir.
Bağımsızlık: Girişimciler genellikle başkaların-
dan emir almayı sevmeyen, kendi kararları için
otonomi isteyen ve bağımsız hareket edebilme is-
teğine sahip kişilerdir. Bu düşünce girişimcilerin
kendileri ile ilgili sorumluluk duygularının yüksek
olduğunu göstermektedir. Başka bir ifade ile giri-
şimciler başkalarına bağımlı yaşamaktansa kendi
hayatlarının sorumluluğunu üstlenmek isterler. Bu
bakış açısı girişimsel süreç açısından son derece de-
ğerlidir. Zira bağımsızlık girişimcinin fırsat yakala-
ma ve değerlendirme kararlılığını pekiştirir. Ayrıca
ortaya bir başarısızlık çıktığında da girişimciler bu
başarısızlığın sorumluluğunu üstlenirler.
Gelecek Yönelimi: Girişimciler, fırsat arama nok-
tasında iyi tanımlanmış bir arama duygusuna sa-
hiptirler. Girişimciler hep ileriye bakarlar ve dün
ne yaptıklarından çok yarın ne yapabilecekleri ile
ilgilenirler. Yan gelip yatmaktan ve de başarıları ile
mest olmaktan tatmin olmayan girişimciler, sürekli
bir şekilde geleceğe odaklanırlar.
Liderlik: Girişimsel sürecin niteliği düşünüldü-
ğünde başarı için öneri, yönlendirme ve isteklendir-
me yolu ile diğerlerinin eylemlerini etkileyebilmek
şarttır. Bu etki, biçimsel ya da yasal gücün ötesinde li-
derlik meziyetine sahip olmayı gerektirmektedirGiri-
şimciler, biri işi başarmak için doğru kişileri bir araya
getirmeyi bilirler. İnsanları ve görevleri etkili bir bi-
çimde bir araya getirebilmek, girişimcilere vizyonla-
rını gerçeğe dönüştürme olanağı tanır. Girişimsel sü-
reçte başarı; etkili bir vizyonu paylaşabilme, başarma
kararlılığına sahip olma, fırsat yaratımını destekleyen
bir örgüt kültürü oluşturma gibi özelliklere bağlıdır.
Bunlar ise etkili liderlerin temel özellikleridir.
Yenilikçilik ve Yaratıcılık: Girişimci, yeni fikirler
oluşturarak ve bu fikirleri uygulayarak radikal deği-
şim yaratır. Başka bir deyişle girişimci mümkün ola-
nı gerçeğe dönüştürür. Bu ise benimseyici olmaktan
çok yenilikçi ve yaratıcı olmayı gerektirir. Dolayısıy-
la yenilikçilik ve yaratıcılık girişimsel süreç açısın-
dan odak noktası ve girişimcinin de temel bir özel-
liğidir. Girişimciler, sürdürülebilir rekabet avantajı
kazanmak maksadıyla yeni ürün ve hizmetler üretir,
yeni üretim metotları uygular, yeni pazarlara açılır
ve hatta bir bütün olarak sektörü yeniden örgüt-
lerler. Bu bağlamda yenilikçilik, girişimcilerin fikri
eyleme dönüştürmede ve değişime uyum sağlamada
yararlandıkları bir özellik konumundadır.
Girişimcilik Fonksiyonları
Bugün gerek ulusal gerekse de uluslararası reka-
bette yaratıcılık ve yenilik belirleyici unsur konu-
mundadır. İşletmelerin sürdürülebilirlik amacına
ulaşabilmeleri rekabet güçlerini artırmalarıyla bu
ise kendi kapasite ve güçlü yönleriyle sundukları
mal ve hizmetlerde sürekli yenileştirme ve iyileştir-
mede bulunabilmeleriyle ilgilidir. Bu yeniliklerden
kasıt, piyasaya ürün sunma, yeni üretim teknikle-
rinden yararlanma, yeni pazarlar elde etme, yeni
ham madde ve yarı mamul kaynağı bulma ve yeni
bir organizasyon yapısı oluşturmadır. Bu içerik
çerçevesinde girişimcilerin yerine getirmeleri bek-
lenen temel fonksiyonları şunlardır: (Wickham ,
2001, İrmiş vd., 2010, Demirtaş vd., 2017).
Yeni Mal/Hizmet Üretmek veya Bilinen Mal/
Hizmetlerin Kalitelerini Yükseltmek: Bu fonksiyonu
etkin bir şekilde gerçekleştiren girişimciler, doğru
zamanda doğru pazarda yer alarak büyük kazanç
elde edebilirler. Yeni bir ürün ya da hizmeti üret-
mek belirli ölçüde riskli olsa da rekabet edebilirliği
sürdürmede önemli bir işlev görür. Örneğin cep
telefonları hayatımıza girdiğinde çok önemli bir
yenilik olarak görüldüğü gibi, zamanla akıllı tele-
fona dönüşerek ses, görüntü, resim kaydı ve inter-
net özellikleri artırılarak yeniliklerin devamlılığının
sağlanması ile kıyasıya bir rekabetin ve de rekabet
gücünün sebebi olmuştur.
Bir İş Fikrini Girişim Hâline Getirmek: Girişim-
ciler yenilikçi ve yaratıcı özellikleriyle bir fikir veya
düşünce geliştirirler. Bunun ötesinde girişimciler
eylem odaklı bir bakış açısıyla bu fikri ya da düşün-
ceyi uygulamaya geçirerek bir girişim başlatırlar.
Yeni Üretim Yöntemleri Geliştirmek ve Uygulayabil-
mek: Girişimciler, bir yandan mevcut ürün ve hizmet-
lerin üretim ve satışına devam ederken diğer taraftan
da bunların üretim ve satış yöntemlerinde değişiklik
yaparak rekabet güçlerini ve bu yolla kârlılıklarını
artırabilirler. Örneğin sanayi toplumunda girişimcili-
ğin en baskın figürlerinden biri olan Henry Ford, bir
mezbahada gördüğü hayvan kesilirken uygulanan bir
akış sistemini bant sistemine dönüştürerek montaj
hattını kullanmaya başlamış ve bu yolla seri üretime
geçerek bundan çok büyük kâr elde etmiştir.
7

Endüstride Yeni Organizasyonlar Kurmak: Giri-
şimci bir figür olarak bir organizasyonu oluşturan,
insan, sermaye, doğal kaynaklar gibi farklı unsur-
ları bir araya getiren ve buna ayrı bir tüzel kimlik
veren kişi olarak kabul edilir. Esasında girişimcinin
bu özelliği onun en temel işlevlerinden biridir. Bu
fonksiyon bir organizasyonu sıfırdan oluşturmak
şeklinde olabileceği gibi, mevcut bir organizasyonu
satın alarak onu büyütmek ve geliştirmek şeklinde
de yerine getirilebilir.
Yeni ve Potansiyel Pazarlara Ulaşmak ya da Bun-
ları Oluşturmak: Girişimciler, ulusal ya da uluslara-
rası piyasalara açılarak fırsat odaklı bir bakış açısıyla
boşluk (niş) bularak bunlardan yararlanma işlevine
de sahiptirler. Bu fonksiyon aracılığı ile girişimci-
ler, işletmelerinin yeni pazarlar bulmasına ya da
bunları oluşturmasına olanak sağlarlar.
Yeni Ham Madde ve Yarı Mamul Kaynakları Bul-
mak: Girişimciler, işletmelerinin girdi maliyetlerini
düşürmek için ulusal ve uluslararası bazda ham mad-
de kaynaklarını araştırır ve bunlardan yararlanırlar.
Ulaştıkları yeni ham madde ve yarı mamul kaynak-
larının sahipleriyle maliyeti düşürme ve kullanım
süresini uzatma noktasında anlaşmalar yaparlar.
Başkalarının Göremediği Fırsatlardan Yararlan-
mak: Girişimciler yenilikçi ve yaratıcı oldukları için
her olguyu fırsat arayıcı bir perspektifle diğerlerin-
den farklı bir şekilde görür, bunlardan yararlanma-
ya çalışırlar. Bu fonksiyon, girişimcilerin gerçek bir
amaca hizmet eden benzersiz çözümler yaratmala-
rına olanak sağlar.
İstihdam Yaratmak ve İşsizliği Azaltmak: Girişim-
ciler, yeni bir fikri uygulamaya geçirip bunu gelişti-
rirken pek çok insan için de istihdam imkânı oluştu-
rurlar. İş hayatında uygulamaya geçirilen her iş fikri
beraberinde pek çok kişi için çalışma fırsatı oluş-
turur ve böylelikle de işsizlik azalmış olur. Sonuçta
girişimsel düşüncenin ticarileşmesi, ancak istihdam
edilen kişi sayısının artması ile mümkün olmaktadır.
Sermaye Birikimi Sağlamak: İşletmecilikte
kârlılık temel ekonomik amaçlar arasında yer al-
maktadır. Girişimsel süreç sonucunda ticari ka-
zancı artırmak, girişimcileri motive eden temel et-
kenlerden birisidir. Her başarıya ulaşmış girişimci,
sermaye birikimine katkı yapmıştır. Dahası pek
çok girişimci, süreci başlatırken ihtiyaç duyduğu
sermayeden yoksun olup, başka kişi ya da kurum-
lardan aldığı destekle bu süreci başlatmıştır.
8
Girişimcilik ve Dış Ticaret
Yaşamla İlişkilendir
Türkiye’den ABD’ye eğitim için giden Os-
man Kibar, eğitimi sırasında edindiği çevre ve
destekle kurduğu biyoteknoloji alanındaki şir-
ketinin başarısı sayesinde kısa sürede 2 milyar
dolarlık bir servete erişmiş ve en zengin Türk-
ler listesine girmeyi başarmıştır. 10 yıl önce
FORBES 100’de uzay mekiği üreterek zengin
olmuş Türkler olacağını kimse hayal edemez-
di. Kibar’ın üçte bir hissesine sahip olduğu San
Diego’da kurulu şirketinin 120 çalışanı ve oda-
lar dolusu deney faresi vardır. Diz bağları kıkır-
dağı yok edecek şekilde kesilmiş farelerde yap-
tıkları denemelerde umut vaad eden gelişmeler
elde ettiler. Şirketin bir gün insanlarda kullan-
mak üzere onay almayı umut ettiği artrit ilacı,
bu farelerde kıkırdağın gelişmesini ve tekrar yü-
rümelerini sağladı. Sınırlı sayıda insan üzerinde
yapılan ilk denemelerse ağrılarında azalmaya
işaret ediyor ve diz eklemlerinin röntgeninde ise
kemikler arasındaki mesafenin arttığı görülü-
yor. Yatırımcıları, sadece bu ilacın bile Kibar’ın
şirketine biçilen 6 milyar dolarlık piyasa değeri-
ni makul kılacağını düşünüyor. Ancak Kibar’ın
şirketi kellikten, dejenere omur disklerine kadar
pek çok hastalığın tedavisinde kullanılacak po-
tansiyel ilaçlar üzerinde çalışıyor. Özetle yaşlan-
mayı durdurmayı vaad ediyor (Kaynak: Forbes
Türkiye, Mart 2017).
İş Hayatında Değişimi Sağlamak: Girişimcilik
özellikleri bir arada değerlendirildiğinde girişimci-
nin bir diğer önemli işlevinin de değişim sağlamak
olduğu açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Zira yeni-
likçi ve yaratıcı bir özelliğe sahip olan girişimcinin
başlattığı ya da geliştirdiği süreçler, iş hayatında son
derece önemli değişikliklere neden olmaktadır. Pek
çok girişimci geleceği öngörmenin hiç de kolay ol-
madığı günümüz koşullarında risk alarak idealleri-
nin peşine düşmekte ve sektörde radikal değişimlere
önayak olmaktadır. Göçebe topluluklardan yerleşik
hayata geçişte sulama, toplumu değiştirmiş, dokuma
tezgâhı öncekilere göre daha iyi işler yaratmış ve cep
telefonu da bugün milyarlarca insanın eğitiminde bir
araç olarak kullanılabilmiştir. Bütün bunların ardın-
da girişimcilerin değişimi sağlama işlevi yatmaktadır.
Dış Ticarette Girişimcilik

Öğrenme Çıktısı

2 Girişimcilik özelliklerini tanımlayabilmek

3 Girişimcilik fonksiyonlarını açıklayabilmek

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Girişimcilik özellikleri ve
fonksiyonlarının başarı
açısından ne anlam ifade
etmekte ya da girişimciye
hangi yararları sağlamakta-
dır? Araştırın.
Çağdaş iş ortamının giri-
Girişimcinin hangi özel-
şimciliğin fonksiyonlarını
liği diğerlerine göre daha
ne yönde etkilediğini ve de-
önemlidir? Açıklayın.
ğiştirdiğini tartışın.

GİRİŞİM VE GİRİŞİMCİ TÜRLERİ

Girişimsel faaliyet çok geniş bir perspektif içerisinde ve çok farklı alanlarda gerçekleşebilmektedir. İn-
sanlık tarihi kadar eski bir olgu olan girişimcilik, zaman içerisinde değişim ve gelişim göstererek çeşitlenmiş
ve günümüzde çok farklı boyutlarda karşımıza çıkmaya başlamıştır. Çok boyutlu bir kavram olan girişim-
cilik, pek çok bağlamda ve de organizasyon türünde görülebilmektedir. Bu da farklı girişim ve de girişimci
türlerini ele almayı zorunlu hâle getirmektedir.

Girişim Türleri
Girişimlerin türleri noktasında pek çok farklı sınıflama vardır. Bunlar mümkün olduğu ölçüde kapsa-
yıcı bir nitelikte alındığında Şekil 1.1’de özetlendiği gibi, beş farklı ölçütün sınıflamada belirleyici olduğu
görülmektedir (İşcan, 2018): Faaliyet alanı, üretim araçlarının mülkiyeti, hukuki yapıları, büyüklükleri ve
üretim teknolojisi.

Girişimleri
Sınıflandırmada ölçütler

Üretim Araçlarının
Faaliyet Alanı Hukuki Yapı Büyüklük Üretim Teknolojisi
Mülkiyeti

Şekil 1.1 Girişim Türlerini Belirleyen Ölçütler

Faaliyet Alanına Göre Girişimler

Faaliyet alanı ya da üretilen mal veya hizmet türü açısından girişimler; sanayi ya da endüstri işletmeleri,
ticaret işletmeleri ve hizmet işletmeleri olarak ayırt edilebilir (Eryılmaz ve Dokur, 2015; Karalar, 2005).
Sanayi İşletmeleri: Sanayi ya da endüstri işletmeleri, üretim sürecinde kullanılan her türlü ham mad-
de ve malzemeyi işleyerek bunlarda fiziki nitelik, şekil ve kimyasal özellik yönünden değişiklik meydana
getirerek, yeni ve farklı bir ürün ortaya çıkaran işletmelerdir. Üretimi gelişmiş tekniklerle gerçekleştiren

9

ve fabrikasyon sistemini uygulayan bu işletmeler
ham madde işlemekte ya da uçak, otomobil gibi
karmaşık ürünlerin montajını yapmaktadır. Sanayi
işletmelerini de kendi içlerinde iki ayrı kategoride
incelemek mümkündür: Ürünleri başka işletmele-
rin üretim sürecinde kullanılacak girdileri oluştu-
ran Sanayi Malı Üreten İşletmeler ve ürünleri doğ-
rudan tüketicilerin ya da kullanıcıların ihtiyaçlarını
karşılayabilecek özellikler taşıyan Tüketim Malı
Üreten İşletmeler.
Ticaret İşletmeleri: Ticaret işletmeleri, üretilmiş
malların toptancılığını, yarı toptancılığını ve pe-
rakendeciliğini yapan işletmelerdir. Bir anlamda
bu işletmeler üreticilerle tüketiciler arasında yer
alan aracı kuruluşlardır. Bunlar üretici işletmelerin
ürünlerini pazarlayarak bu malların tüketiciye ulaş-
tırılmasını sağlarlar. Bakkal ya da süpermarketler
bu işletmelere örnek olarak verilebilir.
Hizmet İşletmeleri: İşletmelerin tüketici ihtiyaç-
larını karşılamak için sağladıkları taşınamayan, do-
kunulamayan, biriktirilemeyen, bir başka anlatımla
somut olmayan araç ya da varlıklar hizmet kavramı
ile ifade edilmektedir (Boone ve Kurtz, 2012, Ne-
edle, 2010). Hizmet işletmeleri; otel ya da motel
biçiminde konaklama hizmetlerinde, tiyatro veya
sinema olarak eğlence hizmetlerinde, hastane gibi
sağlık hizmetlerinde, okul örneğindeki gibi eğitim
ve öğretim hizmetlerinde, banka örneğindeki gibi
sigorta ve finansman hizmetlerinde, ulaşım firmaları
ya da telefon operatörleri örneklerindeki gibi taşıma
ve iletişim hizmetlerinde, hukuk ya da ticaret alanın-
da danışmanlık yapan işletmeler gibi danışmanlık
hizmetlerinde ve elbise temizliği ya da berber örnek-
lerindeki gibi bakım hizmetlerinde bulunabilirler.
Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre
Girişimler
Üretim araçlarının mülkiyetine göre işletmeler;
özel işletmeler, kamu işletmeleri, karma işletmeler
ve yabancı sermayeli işletmeler başlıklarında ince-
lenebilirler (Ertürk, 2017).
Özel İşletmeler: Özel işletmeler, mülkiyet ve ser-
mayesinin tamamı veya büyük bir bölümü özel kişi-
lere ait olan işletmelerdir. Bu işletmeler, belli amaç-
lar doğrultusunda, bir ya da daha fazla kişinin çeşitli
oranlarda sermayelerini bir araya getirerek oluştur-
dukları kuruluşlardır. Her türlü alanda, her düzeyde
ve boyutta faaliyette bulunabilen özel işletmelerde
kâr ya da zarar doğrudan girişimciye aittir.
10
Girişimcilik ve Dış Ticaret
Kamu İşletmeleri: Sermayesinin tamamı ya da
büyük çoğunluğu devlete ya da kamu tüzel kişileri-
ne ait olan işletmelerdir. Farklı nedenlerle devletler
işletme kurarlar ya da kurulu işletmeleri devralarak
işletirler. Genelde topluma hizmet amacı güden bu
tür kuruluşlarda işletmenin yarıdan fazlasının devle-
te ait olması sık rastlanan bir durumdur. Toplumsal
faydanın esas alındığı bu işletmelere demir yolları,
deniz ulaşımı, posta işletmeciliği gibi alanlardaki iş-
letmeler örnek olarak verilebilir. Ancak son yıllarda
gerçekleştirilen özelleştirme uygulamaları ile devlet
ve merkezî idareler bu tür alanlardan çekilmektedir.
Karma İşletmeler: Özel ve kamu işletmelerinin
ortak sermaye ile kurdukları işletmelerdir. Bu tür
işletmelerde kamu sermaye payı genel olarak yarı-
dan azdır. Bu nedenle de yönetim özel sektördedir.
Yabancı Sermayeli İşletmeler: Üretim araçlarının
mülkiyeti başka ülke girişimcilerine ait olan işlet-
melerdir. Bu tür işletmelerde sermayenin tamamı
yabancı girişimcilere ait olabileceği gibi yerli ser-
maye ile çeşitli oranlarda ortaklık da söz konusu
olabilmektedir.
Hukuki Yapılarına Göre Girişimler
Türk Ticaret Kanunu’na göre özel işletmeler
hukuki açıdan dört biçimde ortaya çıkarlar: Tek
kişi işletmeleri, şirketler, kooperatifler, dernek ve
vakıf işletmeleri.
internet
Türk Ticaret Kanunu’na http://www.mevzu-
at.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
Tek Kişi İşletmeleri: İşletme sahipliğinin tek bir
kişide (tacir) toplandığı bu işletme türünde, faali-
yetlerle ilgili kararlar bir kişi tarafından alınır, uy-
gulanır ve denetlenir. Kâr ve zararın doğrudan bir
kişiye ait olduğu ve işletmenin tüzel kişiliğinin söz
konusu olmadığı bu tür işletmelerde işletme sahibi
ile işletme hukuki açıdan ayrı tutulamamakta ve
görece daha az sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Şirketler: Birden çok kişi tarafından sermayesi
sağlanarak kurulan ve yönetilen işletmelerdir. Bu
oluşumların ortak özelliği sahipliğin birden çok
kişi açısından söz konusu olmasıdır. Türk hukuk
sisteminde şirketler adi şirketler ve ticaret şirketleri
olmak üzere iki biçimde ortaya çıkmaktadır.
Dış Ticarette Girişimcilik
Adi şirketler, iki veya daha fazla kişi tarafından
sözlü ya da yazılı bir sözleşmeyle kurulur. Şirketin
kârı ve zararı, ortaklar arasında belirlenen biçimde
bölüşülür. Eğer bu konuda bir belirleme söz ko-
nusu değilse, bölüşüm eşit olarak gerçekleştirilir.
Şirket ortaklarının sorumluluğu sınırsızdır ve tüm
kişisel mal varlıklarını kapsar.
dikkat
Adi şirketlerin kendini oluşturan kişilerden ayrı
bir tüzel kişiliği yoktur ve bunlar Türk Ticaret
Kanunu’na göre değil, Borçlar Kanunu’na göre
düzenlenirler.
Ticaret şirketleri ise, iki veya daha fazla kişinin
bir araya gelerek belirleyecekleri amaçlara ulaşmak
için Türk Ticaret Kanunu’nun düzenlediği şekilde
kurulan şirketlerdir. Türk Ticaret Kanunu’na göre
ticaret şirketleri; şahıs şirketleri ya da sermaye şir-
ketleri şeklinde ortaya çıkabilir.
Şahıs şirketleri birbirini iyi tanıyan ve birbirine
güvenen kişiler tarafından kurulan az sayıda ortaklı
işletmelerdir. Şahıs şirketleri de iki şekilde ortaya
çıkabilir: Kollektif şirket ve komandit şirket. Kol-
lektif şirketler, ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı
altında çalıştırmak amacıyla özel kişiler tarafından
kurulan ve ortakların hiçbirinin sorumluluğunun
sınırlandırılmadığı şirket türüdür. Komandit şir-
ketler ise, bazı ortakların, kollektif şirketteki gibi
sınırsız bir şekilde sorumlu olduğu, diğer bazıları-
nın ise yalnızca koydukları sermaye kadar sorumlu
olduğu şirketlerdir. Sorumlulukları sınırsız olan
ortaklara komandite, sorumlulukları sınırlı olanla-
ra ise komanditer denmektedir. Şirketin yönetimi
komandite ortaklara aittir.
Sermaye şirketlerinin ise temel özellikleri; işlet-
meye sermaye getiren herkesin ortak olabilmesi,
getirdiği sermaye kadar pay sahibi olması ve her or-
tağın payını başkasına devredebilmesidir. Sermaye
şirketleri de kendi içinde üç farklı şekilde ortaya çı-
kabilmektedir. Anonim şirket, limited şirket ve ser-
mayesi paylara bölünmüş komandit şirket. Anonim
Şirket, bir veya daha fazla kişi tarafından sermaye-
si paylara bölünmüş şekilde kurulan ve ortakların
şirketin borçlarından dolayı sadece koydukları ser-
maye kadar sorumlu oldukları şirket türüdür. Tüzel
kişilerin de ortak olabildiği bu şirketlerin yönetimi,
pay sahiplerinden oluşan genel kurulca seçilen bir
veya daha fazla kişiden oluşan yönetim kurulu tara-
fından yerine getirilir. Ayrıca bir genel müdür tayin
edilebilir. Bu şirketlerin denetimi ise, genel kurulca
seçilen en az bir denetçi tarafından yapılır. Limited
Şirketler, en az bir en çok elli gerçek ya da tüzel kişi
tarafından belirli bir ticaret unvanı altında kurulan
ve ortaklarının sorumluluğunun koydukları serma-
ye kadar olduğu esas sermayesi belirli olan şirketler-
dir. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket
ise anonim şirket ile kolektif şirketin özelliklerini
bir arada sunan bir modeldir. Anonim şirkette ol-
duğu gibi burada da sermaye paylara bölünmüştür.
Ortaklardan biri veya birkaçı şirket alacaklarına
karşı sınırsız sorumlu iken diğerleri koydukları ser-
maye oranında sorumluluk taşımaktadır.
dikkat
Sermaye şirketlerinin şahıs şirketlerinden ayrı-
lan en önemli özelliği genel olarak şirkete ortak
olan pay sahiplerinin sorumluluğunun koyduk-
ları sermaye ile sınırlı olmasıdır.
Kooperatifler: Kooperatifler kanunda belirtildiği
şekliyle tüzel kişiliği bulunan, ortaklarının belirli
ekonomik çıkarlarını, özellikle de meslek ve geçim-
lerine ilişkin ihtiyatlarını karşılıklı yardım, dayanış-
ma ve kefalet aracılığı ile sağlayıp korumak ama-
cıyla gerçek ve kamu tüzel kişileri ile özel idareler,
belediyeler, köyler ve dernekler tarafından kurulan
değişik ortaklı ve değişik sermayeli kuruluşlardır.
Kanun bu tanımla kooperatifi şirketlerden ayırmış
ve kooperatifleri kamu tüzel kişiliğine yakın bir
hâlde konumlandırmıştır. Bunun nedeni koopera-
tiflerde temel amacın kâr değil karşılıklı yardım ve
dayanışma olmasıdır.
Dernek ve Vakıf İşletmeleri: Dernek ve vakıflar
kazanç paylaştırma dışında kurulan kişi ve mal
toplulukları olduklarından kural olarak, bunların
işletme kurup kazanç amaçlı işletmeleri yasaktır.
Ancak Medeni Kanun, derneklere temel amaçları-
na ulaşmak için iktisadi amaçlı işletme oluşturma
izni vermektedir. Vakıfların üniversite ve yükseko-
kul kurmaları buna örnek olarak verilebilir.
11

Büyüklüklerine Göre Girişimler
Daha çok niceliksel ölçütler dikkate alınarak
yapılan ve genel kabul gören bir yaklaşıma göre
işletmeler; cüce işletmeler, küçük işletmeler, orta
büyüklükteki işletmeler, büyük işletmeler ve dev
işletmeler olmak üzere beşe ayrılmaktadır (Özgen
ve Yalçın, 2014; Dinçer ve Fidan, 2009).
Cüce İşletmeler: Tek bir çalışanı tam gün çalıştı-
ramayacak kadar dar bir iş hacmine sahip ya da o
ölçüde küçük işletmelerdir. Bu işletmeler çok kü-
çük olmalarına ve bir aileyi dahi geçindirmede çoğu
kez yetersiz kalmalarına rağmen ekonomik yaşamda
varlıklarını sürdürmektedirler. Çünkü toplum bu
işletmelerin sunduğu hizmete ihtiyaç duymaktadır.
Küçük bir berber dükkanı ya da bir anahtarcı bu tür
işletmelere verilebilecek en güzel örneklerdir.
Küçük İşletmeler: Çalışan sayısı 1–49 arası olan
işletmelere çok küçük işletmeler denmektedir. Bu
tür işletmeler sınırlı sermaye ile kolaylıkla kurulabil-
diklerinden sabit sermaye yatırımları azdır ve bu da
bu işletmelerin teknolojik değişim ve yeniliklerden
olumsuz etkilenmelerine engel olur. Küçüklük ayrı-
ca örgütlenme maliyetlerini düşürmekte ve depola-
ma ve satış sorunlarını en alt seviyeye indirmektedir.
Küçük işletmeler sınırlı ürün ya da hizmet çeşidine
sahip olduklarından, bir üründen diğerine geçmele-
ri ya da ürün veya hizmet sunumuna ilişkin çevresel
değişimleri bünyelerine yansıtmaları daha kolaydır.
Ayrıca küçük olmaları bu işletmelere hızlı karar alıp
hareket etme noktasında da bir fayda sağlamakta-
dır. Küçük işletme yöneticileri pazarda tüketicilerle,
işletme içerisinde ise çalışanlarla bireysel ve yakın
ilişki oluşturabilmektedirler.
Ancak küçük işletmelerin sahip olduğu birta-
kım sorunlar da vardır. En önemli sorun bu işlet-
melerde görülen kurumsallaşma eksikliğidir. Özel-
likle bu tür işletmeler sermayelerini artırarak orta
büyüklükte bir işletme hâline gelmeye çalıştıkların-
da bu sorun kendini fazlasıyla belli eder. İşletme
büyümesine rağmen yönetici veya girişimcileri eski
tutum ve davranışlarını devam ettirirler. Bu kişile-
rin genellikle iyi eğitim almamış, daha çok tecrübe-
ye dayalı bir yetişme altyapısına sahip olmaları da
büyüme gerekliliklerini karşılamada yetersiz kalın-
masına sebep olabilir. Bunun yanı sıra küçük işlet-
meler, sınırlı ölçekte üretim gerçekleştirdiklerinden
ürettikleri mallara talebin yükseldiği dönemlerde
sıkıntı yaşarlar ve müşteri kaybetme tehlikesi orta-
ya çıkar. Ayrıca küçük işletmeler finansal kurum-
lardan kredi bulma konusunda da büyük ölçekli
işletmelere kıyasla dezavantajlı bir konumdadırlar.
12
Girişimcilik ve Dış Ticaret
Orta Büyüklükteki İşletmeler: Çalışan sayısı öl-
çütü açısından orta büyüklükteki işletmeleri, 100–
499 arası çalışana sahip işletme olarak tanımlamak
mümkündür. Bu tür işletmeler hukuki açıdan genel-
likle limitet şirket olarak ve aile işletmesi biçiminde
ortaya çıkan işletmelerdir. Bu işletmeler, genellikle
dayanıklı ve dayanıksız tüketim mallarına ilişkin
alanlarda faaliyette bulunurlar. Pazara yakın olma-
ları bu işletmelere tüketici istek ve ihtiyaçlarındaki
değişmeleri büyük ölçekli işletmelere kıyasla daha
çabuk görme imkânı sağlar. Bu ise müşteri bağlılığı
oluşturma açısından bu işletmelere avantaj sağlar.
Orta büyüklükteki işletmelerin kaliteli mal ve
hizmet üretimi noktasında daha başarılı olması,
tüm dünyada bu işletmelerin ekonomik yaşamda
önemli bir paya sahip olmasına yol açmıştır. Sınırlı
üretim miktarına sahip olmaları, ürettikleri mal ve
hizmetlerin türünü ve miktarını talep değişimine
göre ayarlama imkânı tanımaktadır. Bu işletmeler
satış sorunlarını, büyük toptancı ve perakendeciler-
le birlikte kooperatifler aracılığı ile de çözerler.
Büyük İşletmeler: Çalışan sayısı 500–1999 ara-
sında olan işletmeler büyük işletme olarak kabul
edilmektedir. Hukuki şekil olarak da genellikle bu
işletmelerin anonim şirket olarak kuruldukları göz-
lenmektedir. Sayıları küçük ve orta büyüklükteki
işletmelere kıyasla az olmasına karşın, bu işletmele-
rin ekonomi içerisindeki rolü büyüktür. Endüstri-
yel gelişme sürecinde bu işletmeler bir tür lokomo-
tif görevi ifa etmektedir.
Teknolojik ilerleme ve büyüme arasında da ge-
nelde doğru yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Şöyle ki
bir yandan teknolojik yenilikler işletmenin yapısını,
sermayesini ve üretimini büyütmekte, diğer taraftan
ise teknolojik gelişmeler sonucu oluşan yeni makine
ve araçların alınabilmesi için gereken sermaye ancak
büyük işletmeler tarafından sağlanabilmektedir. So-
nuçta ise teknolojik ilerleme ve büyüme olumlu bir
sarmal şeklinde birbirini tetiklemektedir.
İş bölümü ve uzmanlaşmanın yüksekliği, yö-
netim biçiminin profesyonelliği ve kurumsal-
laşma, teknik uzmanlık ve üstünlükler ile kredi
imkânlarının geniş olması büyük işletmelerin diğer
önemli özellikleri olarak öne çıkmaktadır.
İşletmelerin büyüklüğü beraberinde birtakım
sorunları da getirmektedir. Özellikle çevresel de-
ğişim hızının yüksek olduğu sektörlerde, büyük
işletmelerin değişime ayak uydurma düzeyi düşük
olabilmektedir. Büyük işletmelerin hantallaşması
da zamanla hem değişime uyum hem de hızlı ve
atik hareket etme noktasında sorunlara yol açabil-
Dış Ticarette Girişimcilik

mektedir. Ayrıca büyük bir yapı içerisinde etkili iletişim sağlamak ve çalışan motivasyonu ile bağlılığını
yüksek tutmak da zor olmaktadır.
Dev İşletmeler: Çalışan sayısı 2000’den fazla olan işletmelere dev işletme adı verilir. Çalışan sayısı ya-
nında bu işletmelerin üretim miktarlarının ve pazar payları büyüklüğü, rekabet üstünlüklerinin fazlalığı,
küresel arenada faaliyet bulunmaları gibi özellikler bu işletmelere dev yakıştırması yapılmasının temel
sebepleridir. Dev işletmeler, yapılan işin niteliği açısından büyük çaplı yatırım gerektiren ve başkaca iş-
letmelerin başaramayacağı birtakım işleri gerçekleştirirler. Büyük barajlar gibi çok büyük inşaat projeleri,
nükleer santraller, büyük petrol rafinerileri, gemicilik ve silah sanayi gibi alanlar dev işletmelerin faaliyet
alanlarını oluşturmaktadır.
Büyük işletmeler için söz konusu olan avantaj ve dezavantajlar dev işletmeler için de artarak ortaya çık-
maktadır. Teknolojik üstünlük ve yüksek üretim miktarının sağladığı olanaklar bu işletmelerin en önemli
avantajıdır. Çok büyük kapsamlı birtakım işleri yapabilecek ölçüde geniş yatırım imkânlarına sahip olma-
ları da dev işletmelerin önemli üstünlüklerindendir.
Diğer yandan büyüklüğün getirdiği değişime uyum sorunu dev işletmeler için büyük işletmelerde ol-
duğundan daha fazladır. Aşırı büyüklükten kaynaklanan koordinasyon güçlükleri ve iletişim sorunları da
dev işletmeler için söz konusu olabilecek diğer önemli sorunlardır.

Üretim Teknolojisine Göre Girişimler

Üretim teknolojisi ölçüt alınarak yapılan sınıflamada işletmenin teknik özelliklerine göre bir ayrım
yapılmakta ve yaptığı işte hâkim konumdaki üretim faktörü önem kazanmaktadır. Bu açıdan değerlendi-
rildiğinde işletmeleri emek yoğun ve sermaye yoğun işletmeler olarak ikiye ayırmak mümkündür (Can vd.,
2005; Cemalcılar vd., 2000).
Emek Yoğun İşletmeler: Emek yoğun işletmelerde üretimdeki değer büyük ölçüde emek faktöründen kay-
naklanmakta, mal ve hizmetlere ilişkin toplam maliyetler içerisinde işçilik maliyetleri büyük olmaktadır. Teks-
til, torna, döküm ya da tesviyecilik emek yoğun işletmelerin bulunduğu sektörlere örnek olarak verilebilir.
Sermaye Yoğun İşletmeler: Bu işletmeler ağırlıklı olarak
tesis ve donanım (araç-gereç) faktörlerine dayalı olarak fa-
aliyet gösterir ve toplam maliyetler içerisinde bu unsurların Üretim biçimi ağırlıklı olarak emek faktö-
oranı yüksektir. Toplam varlıkları içerisinde sabit varlıkların rüne dayalı olan işletmelere, emek yoğun
önemli yer tuttuğu sermaye yoğun işletmeler daha çok pet- işletme adı verilir.
rol, tütün, kimya ve metalürji gibi alanlarda görülmektedir.

Girişimci Türleri
Girişimci türlerine ilişkin pek çok sınıflama mevcuttur. Bu sınıflamalarda kullanılan ölçütleri değerlendir-
diğimizde Şekil 1.2’de gösterildiği gibi dört farklı sınıflamadan söz edilebilir. Bunlar; mal veya hizmet üretmek
veya pazarlamak açısından girişimci türleri, kapasite, boyut ve büyüklük açısından girişimci türleri, yenilik ve
orijinallik açısından girişimci türleri ve çağdaş eğilimler açısından girişimci türleri şeklindedir (Kaya, 2017).

Girişimci Türleri
Ayrımında Temel Ölçütler

Mal veya Hizmet

Kapasite, Boyut ve Yenilik ve
Üretmek ya da Amaçlar
Büyüklük Orijinallik
Pazarlamak

Şekil 1.2 Girişimci Türleri Sınıflamalarındaki Ölçütler

13

Mal veya Hizmet Üretmek ya da
Pazarlamak Açısından Girişimciler
Girişimcileri mal veya hizmet üretmek ya da
pazarlamak açısından gösterdikleri özelliklere göre
fırsat girişimcileri ve yaratıcı girişimciler şeklinde
ikiye ayırabiliriz.
Fırsat Girişimcileri: Mevcut ve potansiyel pa-
zarlarda yaşanan değişimin ortaya çıkardığı yeni
fırsatları kullanarak hedef pazarlara mal satmak
amacıyla gerçekleştirilen girişimciliğe fırsat giri-
şimciliği denmektedir. Burada sözü edilen değişim,
ekonomi içerisindeki aşırı talep, yeni bir pazarın
açılması ya da genişlemesi nedeniyle meydana ge-
lebilir. Olası fırsatlar için girişimde bulunan kişiler,
fırsat girişimcisi olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca
pazarda müşteri beklentilerine uygun kalite, fiyat
ve miktarda ürün bulunmaması sonucunda bunu
sağlamak için faaliyette bulunan girişimcilere de
fırsat girişimcisi denilmektedir.
Fırsat girişimcisi fırsatlardan çok büyük avan-
tajlar elde edebilmek için doğru zamanda, doğru
yerde ve doğru biçimde bulunmayı bilen kişidir.
Bunun ardında bilgi birikimi, proaktif ya da ön-
görücü bir kişilik yapısı ve sezgi gücü olduğu ka-
dar şans faktörü de önemlidir. Fırsat girişimciliği
ile çok kısa sürede çok büyük fırsatlar yakalanabilir
ancak burada risk faktörü de oldukça yüksektir.
Yaratıcı Girişimci: Yeni bir fikir, yeni bir tekno-
loji ya da üretim yöntemi yanında var olan bir ürün
ya da hizmeti daha fonksiyonel, daha çok değer
yaratıcı, daha az maliyetli şekilde yeniden tasarla-
yarak daha fazla kâr elde edebilecek şekilde pazara
sunan girişimcilere yaratıcı girişimci adı verilmek-
tedir. Yaratıcı girişimcilikte yenilik ve yaratıcılık ön
plandadır.
Yaratıcı girişimcilik fırsat girişimciliğine kıyas-
la daha istikrarlı, daha az risk üstlenen ancak daha
fazla mali kaynak kullanımıyla yeniliği ve değişimi
gerçekleştirmeye çalışan bir girişimcilik türüdür.
Bu iradenin ardında cesaret, kendine güven, ka-
rarlılık, azim ve sabır gibi özellikler vardır. Yaratıcı
girişimciliğin daha fazla mali kaynak gerektirmesi
sebebiyle bu tür girişimcilerin sayısı fırsat girişim-
cilerine kıyasla daha azdır.
14
Girişimcilik ve Dış Ticaret
Kapasite, Boyut ve Büyüklük
Açısından Girişimciler
Girişimcilerin kapasite, boyut ve de büyüklük-
lerini baz alan bir ayrıma gidildiğinde, dört tür gi-
rişimciden söz edilebilir. Bunlar; yerel girişimciler,
bölgesel girişimciler, ulusal girişimciler ve uluslara-
rası girişimcilerdir.
Yerel Girişimciler: Kapasite, boyut ve büyüklük
açısından son derece sınırlı bir yapıya sahip olan
bu girişimciler kendi imkân ve olanaklarıyla giri-
şimciliğe yeni başlayan kişilerdir. Bu girişimcilik
türünde sermaye, çalışan sayısı ve işletme kapasi-
tesi en alt seviyededir. Bu nedenle de bu tür bir
girişimcilik başlangıç girişimciliği olarak da adlan-
dırılmaktadır.
Bölgesel Girişimciler: Bu girişimcilik türünde
kapasite bir bölgeyi etkileyebilecek seviyeye ulaş-
mıştır. Bölgesel girişimciler hem sermaye hem de
ölçek açısından yerel girişimcilerin seviyesini fazla-
sıyla aşmış, küçük bir aile işletmesi olmaktan ulu-
sal bir marka olma amacını benimseyen bir niteliğe
bürünmüşlerdir.
Ulusal Girişimciler: Ulusal bazda faaliyet gös-
teren bu girişimciler ülke düzeyinde etkin olan ve
bilinen bir marka hâline gelen işletmelerdir. Yerli
girişimler olarak da ifade edebileceğimiz ulusal şir-
ketler, yalnızca kendi ülkelerinde faaliyet gösterir,
yerli tedarikçiler kullanır ve hizmetleriyle ürün-
lerini ülkelerindeki müşterilere pazarlarlar. Yani
yerli girişimler tüm kaynaklarını tek bir ülkeden
temin edip tüm ürün ve hizmetlerini yine aynı ül-
kede satarlar.
Uluslararası Girişimciler: Uluslararası girişimci-
ler olanak ve ölçek açısından uluslararası düzeyde
rekabet edebilen ve herhangi bir ülkede o ülkedeki
girişimcilerle rekabet edebilen ve o ülkeden iş alıp
yatırım yapabilecek çapta olan girişimlerdir. Bu tür
girişimler her alanda ürün ve hizmet üretmek için
gerek tek başlarına gerekse de diğer kuruluşlarla
stratejik ittifaklar yaparak girişimcilik faaliyetini
yürütmektedirler. Kapasite, boyut ve büyüklük
açısından küresel anlamda bir potansiyeli gerçek-
leştirmeyi hedefleyen bu girişimler küresel düzeyde
rekabet etmeye çalışmaktadırlar.
Dış Ticarette Girişimcilik

Yenilik ve Orijinallik Açısından Girişimciler

Yenilik ve orijinallik ölçütleriyle değerlendirildiğinde girişimciler yenilikçi ve takipçi (taklitçi) girişim-
ciler olarak ikiye ayrılmaktadır.
Yenilikçi Girişimci: Yeni bir ürün ya da hizmeti, yeni bir üretim metodunu, yeni bir satış tekniğini veya
çalışma yöntemini vb. süreçleri yaratan girişimciler yenilikçi girişimcilik uygulamaktadırlar. Bu girişimciler
var olanla yetinmeyerek sürekli bir değişim yaratarak bir farklılık ortaya koymaya çalışan girişimcilerdir.
Takipçi (Taklitçi) Girişimci: Bu girişimcilikte herhangi bir yenilik yapma yeteneğinin var olmaması sebe-
biyle bir yeniyi takip ya da taklit etmek düşüncesi baskındır. Fazla bir çaba ve enerji harcamadan, kolay bir
şekilde birtakım imkânları elde etme isteği takipçi girişimcinin bakış açısını yansıtmaktadır.

Amaçları Açısından Girişimciler

Amaç ekseninde bir değerlendirme yapıldığında ise,
sosyal girişimcilik, stratejik girişimcilik ve iç girişim-
cilik şeklinde üç ayrı girişimcilik türünden söz etmek
mümkündür.
Sosyal Girişimci: Girişimciliğe sosyallik boyutunu
kazandıran sosyal girişimcilik, daha çok toplumsal so-
runlara çözüm bulmak amacıyla girişimcilik faaliyetinin
düzenlenmesini vurgulamaktadır. Sosyal girişimcilikte
dünyada ve genellikle de az gelişmiş ülkelerde devlet ve
özel sektörün ilgi göstermediği ya da yetersiz kaldığı pek
çok sorun ile ilgilenmek ve bunların çözümünde sosyal
fayda sağlamak esastır. Dolayısıyla sosyal girişimcilik, kâr
elde etmek ve maddi kazanç sağlamak amaçlarını ikinci Resim: 1.2 Sosyal girişimcilik
plana atarak sosyal değer yaratmak ve toplumsal sorunla-
rın çözümünde rol oynayarak farklılık oluşturmaktır.
Stratejik Girişimci: Kavramsal olarak stratejik giri-
şimcilik, ekonomik refahı sağlayacak çevresel fırsatların
rekabet avantajı oluşturacak şekilde yenilikçi ve yaratıcı
bir bakış açısı ile yeniden tasarlanması ve uygulaması an-
dikkat
lamını taşımaktadır. Stratejik yönetim ve girişimciliğin
Stratejik girişimciliğin temelinde yoğun bir re-
kesişme noktası olarak ifade edilen stratejik girişimcilik,
kabet ortamında yeni fırsatları tespit etmek yat-
girişimcilik yaklaşımlarında daha çok rakip davranışlarını
maktadır.
esas alan bir bakışı yansıtmaktadır. Bu doğrultuda stra-
tejik girişimcilik, girişimsel ve stratejik eylemler yoluyla
refah sunma ve yeni pazarlar bulma çabaları şeklinde de
ifade edilmektedir.
İç Girişimci: Mevcut bir organizasyon içerisinde girişim ve yenilik faaliyetlerinin toplamını ortaya ko-
yan iç girişimcilik olgusunun temelinde girişimcilik düşünce ve uygulamasının örgütün içine çevrilmesi
yatmaktadır. Bir başka deyişle iç girişimcilik faaliyette bulunan bir işletmede klasik bir girişimci gibi dav-
ranma veya böyle davranmaya teşvik edilme sürecidir. Şirket girişimciliği olarak da ifade edebileceğimiz
bu tür bir girişimcilik; mevcut örgütü, risk alma, yenilik ve aktif rekabet davranışları yoluyla yeniden can-
landırmayı, organizasyon içerisinde yeni bir girişim yaratmaya yönelik girişimsel faaliyetleri, örgütün ana
fikrini yenilemeyi ve dönüştürmeyi amaçlar.

15
 Girişimcilik ve Dış Ticaret

Öğrenme Çıktısı

4 Girişim türlerini açıklayabilmek

5 Girişimci türlerini açıklayabilmek

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Değer yaratma potansiyeli Hangi girişim türünün deği- İç girişimciliğin diğer giri-
açısından girişimcilik türle- şen koşullara uyum yeteneği şimcilik türlerinden temel
rini karşılaştırın. daha yüksektir? Araştırın. farkı nedir? Açıklayın.

DIŞ TİCARET AÇISINDAN
GİRİŞİMCİLİK
Tüm dünyada gittikçe artan sayıda insan kendi
işine sahip olma ve faaliyetlerini yürütme rüyasını
gerçekleştirmektedir. Girişimcilik dünyanın hemen
her köşesinde gelişmeye devam etmektedir. Küresel
olarak her on bir yetişkinden biri girişimsel bir faaliyet
yürütmekle faal bir şekilde ilgilenmektedir (Bosma,
2013). Bu girişimsel ruh, çağdaş işletmecilik dünyası-
nın en önemli ekonomik gelişmesini ifade etmektedir.
Bu değer, girişimciliğin dış ticaret açısından önemini
ve dış ticarette girişimciliği etkileyen faktörleri önemli
bir inceleme alanı hâline getirmektedir.
Dış Ticarette Girişimciliğin Önemi
Tüm dünyada yeni ekonominin girişimcilik
kahramanları işletmecilik ve ticaret çevresini ye-
niden şekillendirmektedir. Bu girişimci ruh sahibi
insanların kurduğu şirketler, küresel ekonominin
canlılığını sürdürmesinde önemli rol oynamak-
tadır. Girişimcilerin yarattığı şaşırtıcı canlılık ve
ivme, yeni ürün ve hizmetlerin piyasaya sürülmesi-
ne, teknolojide büyük ilerlemelere, yeni meslekle-
rin ve piyasaların ortaya çıkmasına ve dış ticaretin
gelişmesine imkân sağlamaktadır.
Güçlü küresel bir ekonomi için girişimsel fa-
aliyet son derece gereklidir. Dünyadaki pek çok
büyük şirket, köklü küçülme uygulamaları ger-
çekleştirmekte ve bünyelerindeki çalışan sayısını
dramatik bir şekilde düşürmeye çalışmaktadır. Bu
işten çıkarma sağanağı, beraberinde yeni bir giri-
şimci kitlesini de ortaya çıkarmaktadır. Bu kişiler,
sağlam yönetsel deneyime sahip büyük şirketlerden
“çıkarılmış” girişimci adaylarıdır.
Serbest piyasa sistemi ile birlikte rekabetin art-
ması, ekonomik sistemde girişimciliğin öneminin
artmasına yol açmıştır. Küçülme uygulamalarının
da işaret ettiği ve son yıllarda dünya genelinde
ekonomik sistemde yaşanan darboğaz ve krizler,
girişimciliği âdeta daha önemli hâle getirmiştir. Bu
nedenle artık ülkelerin ekonomik gücü, bünyele-
rinde barındırdıkları girişimci ve işletme sayısına
bağlıdır. Sanayi toplumu koşullarında ham mad-
de ve sermaye daha önemli durumda iken bugün
içinde bulunduğumuz bilgi toplumunda teknoloji
ve bilgi ön plana çıkmıştır. Bilgi teknolojilerinde
yaşanan baş döndürücü gelişme sebebiyle de birey
ve bireysel yeteneğe dayalı girişimcilik hızla iler-
lemiştir. Günümüzde girişimsel faaliyeti etkili bir
şekilde kullanan ülkeler, çok kısa bir süre içerisinde
ekonomik gelişme sağlayabilmektedirler.
Yeni ekonomik düzende devlet, ekonomi içe-
risindeki alanının daraltılmasıyla birlikte istihdam
yaratıcı unsur olma özelliğini büyük ölçüde kaybet-
miştir. Yeni ekonomide devletin rolü düzenleyici ve
denetleyici bir içerik taşımaktadır. Bu da girişimsel
faaliyetin artmasını zorunlu hâle gelmiştir. Zira bu
koşullarda bireyler ya özel sektörde çalışmak ya da
kendi işini yapmak zorunda kalmaktadırlar. Dev-
letin ekonomi içerisinde terk ettiği alan özel sektör
tarafından doldurulmaktadır. Daha önce devlet ta-
rafından yerine getirilen hizmetlerin pek çoğu özel
sektöre devredilmektedir. Bu durumda da eğitimli
ve yetenekli insanları, sahip oldukları bilgi biriki-
mini üretime dönüştürmek için girişimci olmaya
zorlamaktadır. Eğitimli, yetenekli ve kendini geliş-
tiren aktif insanlar dünyanın neresinde olurlarsa ol-
sunlar hem iş bulabilmekte hem de çok kazanç elde
etmektedirler. Çünkü küresel ekonomik koşullarda

16
Dış Ticarette Girişimcilik
coğrafi sınırlar anlamını yitirmekte ve gelişmiş ül-
keler dünyanın her yerindeki nitelikli insanlardan
yararlanmak için bu insanlara çok iyi koşullar su-
narak fırsatlar hazırlamaktadır. Ekonomik libera-
lizm insanlara hayallerini gerçekleştirme yolunda
önemli bir ekonomik atmosfer temin etmektedir.
Bu olanak ve fırsatlardan yararlanmak isteyen bi-
reyler, girişimci yeteneklerini kullanarak hem mad-
di hem de manevi doyuma ulaşmaktadırlar.
Dış Ticarette Girişimciliği Etkileyen
Faktörler
Bugün pek çok şirket için dış ticaret yoluyla bü-
yüme ve gelişme, strateji geliştirme ve uygulama sü-
recinin önemli bir yönünü oluşturmaktadır. Ulus-
lararası büyüme sayesinde işletmelerin kârlılıklarını
artırmalarını sağlayacak yeni fırsatlar ortaya çıka-
bilmektedir. Bunun yanı sıra uluslararası büyüme
işletmelerin karşı karşıya bulundukları rekabetin
şiddetini de artırmaktadır. Bu süreçte işletmelerin
dış ticarette yer almalarını etkileyen bir dizi faktör
bulunmaktadır. Bu faktörleri; ekonomik yapı, hu-
kuki yapı, siyasi ve politik yapı, sosyal ve kültürel
yapı şeklinde sıralayabiliriz.
Ekonomik Yapı: İşletmeler kâr amacı güden eko-
nomik kuruluşlardır. Bu nedenle dış ticarette eko-
nomik faktörler girişimciliği etkileyen en önemli
faktörler arasında yer almaktadır. Pazarın büyüklü-
ğünün yanı sıra ülkenin ekonomik performansını
gösteren gayrisafi millî hasıla, kişi başına gelir, is-
tihdam koşulları, ekonomik özgürlük derecesi ve iş
gücü potansiyeli gibi olgular girişimcilik açısından
göz önünde bulundurulması gereken başlıca faktör-
lerdir. Ayrıca devletin para ve maliye alanlarındaki
ekonomi politikaları da ekonomik yapıya ilişkin
önemli bir boyuttur. Örneğin, pek çok gelişmek-
te olan ülkede istihdamı artırmak ve de ekonomik
yapıyı güçlendirmek için yabancı yatırımları teşvik
politikası uygulanmaktadır. Vergi indirimi, alt yapı
güçlendirme desteği, kuruluş sırasında tanınan
birtakım ayrıcalıklar gibi faktörler, ülkeyi yabancı
yatırımcı ve de girişimciler açısından dış ticarete
girişte önemli bir tercih hâline getirebilmektedir.
Hukuki Yapı: Uluslararası işletmeciliğin ve dış
ticaretin en hassas konularından biri hukuki bo-
yuttur. Şöyle ki işletmeciliğe ilişkin evrensel huku-
ki düzenlemeler son derece sınırlıdır. Bu nedenle
dış ticaret yapılan ülkenin hukuki yapısı son de-
rece önemlidir. Zira söz konusu olabilecek hukuki
uyuşmazlıklarda bulunulan ülkenin hukuki düzen-
lemeleri belirleyici olacaktır. Girişimcilik açısından
sağlam, evrensel hukuk ilkeleriyle paralel, tutarlı ve
de istikrarlı hukuk rejimlerinin bulunduğu ülkeleri
tercih etmek uygun olacaktır.
Siyasi ve Politik Yapı: Girişimsel faaliyeti etki-
leyen önemli bir diğer alan da siyasi ve politik ya-
pıdır. Bu bağlamda dış ticaretin gerçekleşeceği ül-
kenin genel politikalarının oluşturulmasına katılan
ya da bunları etkileyen somut ve analitik yapıların
niteliği girişimsel faaliyet açısından belirleyicidir.
Bu nedenle serbest piyasa koşullarının uygulandı-
ğı, girişimsel faaliyete ilişkin herhangi kısıtlayıcı bir
bakış açışının bulunmadığı, istikrarlı bir siyasi ve
politik yapıya sahip ülkeler dış ticaret girişimciliği
açısından cazip olmaktadır.
Sosyal ve Kültürel Yapı: Sosyal açıdan dış ticaret
faaliyetinde bulunulacak ülkenin sosyal ve de kül-
türel gelişimi önemli bir faktördür. Girişimcinin
faaliyet gerçekleştireceği ülkedeki sosyolojik ve ku-
rumsal iklim, başarıyı belirleyen önemli faktörler
arasında yer almaktadır. Bu doğrultuda ülkedeki
sosyal değerler, eğitim ve kurumsal kalite sosyal
ve kültürel yapıya ilişkin önemli alt alanlar olarak
karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca nüfus artış oranı ve
nüfus yapısı ya da genç nüfusun yaşlı nüfusa oranı
gibi demografik faktörler de hem talep hem de iş-
gücü profilinin tespiti açısından önemli sosyal fak-
törler arasında yer almaktadır.
17
 Girişimcilik ve Dış Ticaret

Öğrenme Çıktısı

6 Dış ticaret açısından girişimciliğin önemini açıklayabilmek

7 Dış ticarette girişimciliği etkileyen faktörleri yorumlayabilmek

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Girişimcilik dış ticaret açı- Girişimciliği en çok etkile- Girişimcilik dış ticarette
sından neden önemlidir? yen faktör sizce hangisidir? nasıl bir değişim ve gelişim
Araştırın. Anlatın. yaratabilir? Tartışın.

DIŞ TİCARETTE GİRİŞİM STRATEJİLERİ

Farklı bakış açılarını ve görüşleri baz alarak girişimcilerin dış ticarette değişik stratejilere başvurabilecek-
lerini ifade etmek mümkündür. Yapılması gereken, işletmenin en etkin bir biçimde uygulayabileceği bir
pazara giriş stratejisinin belirlenmesidir. Bu anlamda işletmeler için Şekil 1.3’te gösterildiği gibi doğrudan
satış ve alış, hisse senedi ya da portföy yatırımı, stratejik ittifaklar ve doğrudan dış yatırım gibi seçenekler
mevcuttur (İşcan, 2018).

Dış Ticarette Stratejiler

Doğrudan Satış Hisse Senedi/ Stratejik Doğrudan

ve Alış Portföy Yatırımı İttifaklar Dış Yatırım

Şekil 1.3 Dış Ticaret Stratejileri

Doğrudan Satış ve Alış

Yabancı bir ülkedeki müşterilere ürün ya da hizmet satmak ve yabancı bir ülkedeki tedarikçiden ürün
ve hizmet almak, uluslararası girişimciliğin en yaygın biçimidir. Ayrıca söz konusu risk ve mali gereksi-
nimler görece daha düşük olduğu için, bu tür bir strateji en kolay yol olarak da ifade edilmektedir. Burada
işletme, satış ya da alış işlemini gerçekleştirirken herhangi bir aracı kullanmamakta ve dolayısıyla ilgili tüm
faaliyetleri kendisi gerçekleştirmektedir. Bu nedenle bu tür bir pazara giriş stratejisi, ihracat-ithalat, döviz
kuru gibi faktörler açısından ticari birtakım engellerin bulunmadığı piyasalar için uygundur.
Dış ticarete yeni başlayan bir girişimci açısından doğrudan dış satış ya da alış, işletmenin iş yapma
biçimine köklü birtakım değişiklikler getirmektedir. İşletmeler açısından bu değişikliklere uyum sağlamak
ve bu şekilde ticaretten kâr elde etmek zaman alacaktır. Bu stratejinin yerel istihdam yaratması, önemli
miktarda döviz geliri sağlaması ve iç pazardaki ürün ve hizmetlerin kalitesinin artmasına katkı sağlaması
gibi sebeplerden ülkelerin kamuoyunda da büyük destek bulduğunu söylemek mümkündür.

18
Dış Ticarette Girişimcilik
Hisse Senedi / Portföy Yatırımları
Herhangi bir yönetim uygulaması ya da yöne-
time katılma söz konusu olmadan sahiplik sağla-
yan bir stratejidir. Bu strateji aracılığı ile girişimci,
elinde bulunan ve herhangi bir şekilde yatırıma dö-
nüştürmediği belli bir sermayeyi, kendi belirlediği
ülkelerde çeşitli portföy yatırımları arasında denge-
li bir biçimde dağıtarak uluslararası düzeyde en az
riskle kâr elde etmeye çalışmaktadır.
Hisse senedi yatırımları, girişimcinin yabancı
ülkelerde faaliyetlerini sürdüren işletmelere belli
bir sermaye ile katılmasıdır. Dış ticaret yapan giri-
şimlerin bir başka yatırım şekli ise, yabancı bir dev-
let ile ortak projeler yürütme konusunda anlaşma
yapmaktır. Bu strateji herhangi bir yönetim uygu-
laması gerektirmediğinden işletme içi uygulamalar-
da ve şirket yapısında değişikliğe yol açmayan bir
stratejidir. Bu yolla girişimler, elde ettikleri ekono-
mik güç sayesinde o ülkede sosyal ve siyasi hayatı
belirleyebilen bir güç hâline gelebilirler.
Stratejik İttifaklar
Stratejik ittifak, potansiyel ya da hâlihazırdaki
rakiplerle yapılan iş birliği anlaşmasıdır. Küresel-
leşme sonucunda işletmeler, büyüme maliyetinin
yüksek olması, şirketlerin birbirlerini tamamlaya-
cak kaynaklara sahip olması ve sinerji yaratması
sebebiyle stratejik ittifak oluşturma eğilimi göster-
mekte ve stratejik ittifaklar günden güne artmak-
tadır. Bu sayede birçok ulusal işletme dış ticarette
küresel boyutta rekabete girme konusunda cesa-
retlenmekte, küresel işletmeler ise rekabet avantajı
oluşturmaktadır.
Stratejik ittifaklar, sıkı siyasal gereksinimler ya
da ekonomik belirsizlikler nedeniyle riskli olan pi-
yasalara girişi sağlamada etkin bir araçtır. İşletme-
lerin uygulayabilecekleri stratejik ittifak seçenekle-
rini lisans anlaşmaları, franchising (imtiyaz ya da
yetki anlaşması), ortak yatırım ve birleşme ya da
şirket evliliği şeklinde sıralamak mümkündür.
Stratejik ittifak, iki ya da daha fazla sayı-
daki bağımsız şirketin belirli bir stratejik
amaç doğrultusunda iş birliği yapmak için
bir araya gelmeleri ile oluşan anlaşmadır.
Lisans Anlaşmaları
Lisans anlaşması bir işletmenin, başkası tarafın-
dan geliştirilen ve bir patent ile korunan bir ürün
ya da hizmeti üretmesine izin veren bir anlaşmadır.
Yani bir işletme, yerli ya da yabancı belli bir paten-
ti, ticari markayı, teknolojiyi, üretim sürecini, bir
ücret karşılığında başka bir işletmenin kullanması-
na izin vermektedir.
Özellikle Dünya Ticaret Örgütünün Entelek-
tüel Ürün (IP) konusunda birtakım kurallar oluş-
turmasından sonra, entelektüel ürünlere ilişkin kü-
resel bir düzenleme söz konusu olmuştur ve etkin
elektronik ticaret stratejileri oluşturmak da bu ku-
ralların anlaşılmasına bağlı hâle gelmiştir.
Dış ticaret açısından düşündüğümüzde lisans
anlaşmalarının genellikle başka ülkelerdeki işlet-
melerle gerçekleştirildiği görülmektedir. Örneğin
ABD ve Kanadalı kitap yayıncıları, başka ülke ya-
yıncılarına bir kitabı tercüme etme, yayımlama,
pazarlama ve dağıtma hakkını vermektedirler. Bu
durumda lisansı veren işletme, büyük miktarlara
varan sermaye yatırımlarına gitmek zorunda kal-
mamakta ve ürünün dış ülkedeki günlük üretimi,
dağıtımı, satışı gibi sorunlarla ilgilenmemektedir.
Pepsi Co. ve Coca-Cola şirketleri de dünyanın bir-
çok ülkesinde şişe üreticileri ve dağıtıcıları ile lisans
anlaşmalarına sahiptir.
Franchising (İmtiyaz ya da Yetki
Anlaşması)
İmtiyaz anlaşmasında bir şirket, diğer bir şirkete
ticari ismini kullanma, mal ve hizmetlerini üretme
ve satma hakkını vermektedir. Dolayısıyla franchi-
sing, lisans anlaşmasının özel bir türüdür ve burada
ana işletme, sadece ürünü, teknolojiyi, üretim sü-
recini ve ticari markayı oluşturmakla kalmayıp aynı
zamanda pazarlama programının büyük bir bölü-
münü de belirlemektedir. Ayrıca lisans anlaşmaları
daha çok üretici işletmeler ile sınırlı görünürken
franchising daha çok hizmet kuruluşları arasında
yaygındır. Bugün dünyanın hemen hemen her şeh-
rinde McDonald’s, Burger King ya da Kentucky
Fried Chicken şubelerine ya da Holiday Inn. mar-
kasına rastlamak mümkündür. Bu markaların bu
kadar fazla sayıda şehirde mevcut olmaları franchi-
sing anlaşmalarının bir sonucudur.
19
 Girişimcilik ve Dış Ticaret

Özellikle işletmenin faaliyet alanı hizmet sektörü olduğunda, bu strateji işletmeye küreselleşme yolun-
da tecrübe kazandıran bir araçtır. İmtiyaz ya da yetkiyi veren işletme açısından bu strateji, maliyetin, riskin
ve sorumluluğun büyük bir bölümünü imtiyaz verilen işletmeye bırakmanın yanı sıra bu koşullar altında
pazarlama denetimini sağlama imkânını vermektedir. İmtiyazı alan işletme ise, bu strateji ile genel olarak
ana işletmeden bağımsız hareket edebilmekte ve bununla birlikte büyük bir işletmenin bir parçası olma
olgusundan yararlanabilmektedir.
Dış ticaret açısından imtiyaz sözleşmeleri, özellikle kü-
çük ölçekli işletmelere büyük fırsatlar sunmaktadır. Çünkü
imtiyaz sözleşmeleri sayesinde küçük işletmeler, küresel öl- Franchising, ana işletmenin belirli bir ürü-
çekte büyük güce sahip, büyük ölçekli bir işletmeyle ilişki nü ya da hizmeti koşulları belirlenmiş bir
kurmakta ve gücüne güç katmaktadır. Ancak imtiyazı veren biçimde satma hakkını başka bir işletmeye
işletme, faaliyetler açısından imtiyaz verilen işletmenin im- belli bir ücret karşılığında vermesidir.
tiyaz sözleşmesine sadık kalıp kalmadığını denetleme yetki-
sine sahiptir.

Ortak Yatırım
Dış ticarette küresel kapsamda pazarlara girmek ve bu pazarlarda yatırım yapmak isteyen işletmelerin,
yabancı ülkelerde güvendikleri ve yerel itibara sahip bir veya birkaç işletme ile bir araya gelip bir ortaklık
kurarak üretim ve pazarlama faaliyetine girmelerine ortak girişim ya da müşterek yatırım ortaklıkları adı
verilmektedir. Dolayısıyla ortak yatırımda iki ya da daha fazla işletme başka bir işletme adı altında, belli
oranlarda sermaye koyarak, mülkiyet hakkına sahip olarak ve risk alarak bir araya gelmektedir. Küreselle-
şen iş çevresi içerisinde ortak yatırım en çok rastlanan işletme stratejilerinden biridir. Örneğin Çin’de 14
milyon kişi ortak yatırım niteliğindeki şirketlerde çalışmaktadır. Çin’den ihraç edilen ürünlerin %50’den
fazlası bu tür şirketlerde üretilmektedir (Lihong, 2001). Ortak Yatırımın faydalı ve sakıncalı yönleri Tablo
1.2’de özetlenmektedir.

Tablo 1.2 Ortak Yatırımın Faydalı ve Sakıncalı Yönleri

Faydaları Sakıncaları
Üretim ölçeğini kısa zamanda artırmanın mümkün ve kolay Denetim bir ölçüde kaybedilmesi
olması
Özel uzmanlık oluşturucu birtakım bilgilerin kolay şekilde Paylaşma gereksiniminin bulunması
elde edilmesi
Bir işletmeyi tümüyle satın almaya ya da doğrudan dış Kârı ortakla paylaşma
yatırıma kıyasla daha ucuz olması
Bir işletmeyi tümüyle elde etmenin yasal engellerinin olduğu Ana şirketlerin müdahale hakkının olması
durumlarda bu yönteme başvurulabilmesi
Kaynak: Lynch, 2000

Birleşmeler ya da Şirket Evlilikleri

Birleşme, iki veya daha fazla şirketin tek bir işletme hâline gelmesidir. Yani iki ya da daha fazla işletme,
birleşme aracılığı ile tüm kaynaklarını bir araya getirerek hukuki varlıklarını kaybetmekte ve ortaya yeni
bir işletme olarak çıkmaktadır. Tanımdan da anlaşılacağı gibi ortak yatırımla, birleşme arasındaki temel
fark, birleşme durumunda tarafların hukuki varlıklarını kaybederek yeni bir kimlik oluşturmalarıdır. Or-
tak yatırımda ise işletmeler kendi hukuki varlıklarını devam ettirirken ortak yatırıma konu ayrı, üçüncü
bir işletme oluşturmaktadırlar. Ancak bazen birleşme ya da şirket evlilikleri durumunda da işletmeler
hukuki varlıklarını koruyarak daha üst bir konumda bir ana şirket oluşturmakta ve diğer şirketleri buna
bağlamaktadırlar.

20
Dış Ticarette Girişimcilik

İlaç sektörü gibi bazı sektörlerde piyasada elde edilen satış hacmi, tek başına sabit yatırımları karşıla-
maya yetmemektedir. Bugün görülen birleşme ya da şirket evliliklerinin altında yatan en önemli sebep de
budur. Birleşmeler sonucunda genelde çok büyük ölçekli şirketler ortaya çıktığı için sonuçta sadece şirket
yapısı değil, endüstri yapısı da değişebilmektedir.

dikkat
Birleşmeler, ortaya çıkardıkları yeni kimliğin gücünün büyük olması nede-
niyle serbest rekabet ortamına zarar vermeleri, tekelleşmeye sebep olmaları,
kârların aşırı artması gibi nedenlerden dolayı devletler tarafından kanunlar
yoluyla denetlenmektedir.

Doğrudan Dış Yatırım

Doğrudan dış yatırım, yatırım yapan işletmeye, yabancı bir ülkedeki ekonomik aktivitenin her boyutu
açısından tam bir denetim hakkı sağlayan bir yatırım şeklidir. Yani işletme, yabancı bir ülkede kendi ser-
mayesi ile doğrudan faaliyette bulunmaktadır. Doğrudan dış yatırım, işletme açısından büyük bir stratejik
değişim gerektirmektedir. Bugün doğrudan dış yatırıma giden işletmeler, bu stratejileri sonucunda hızlı bir
değişim yaşamaktadır ve bu hızlı değişim ortamı içerisinde başarılı olabilmek için de işletme liderlerinin
çok sıkı ya da çok gevşek olmayan bir yapı tasarlamaları gereklidir.
Dış ticarette küreselleşmeyle birlikte tüm dünya genelinde ortaya çıkan fırsatlardan yararlanmak ve
küresel düşünce sistemini tüm bileşenleri ile etkin bir biçimde uygulayabilmek için gerekli strateji, doğ-
rudan dış yatırımdır. Çünkü doğrudan dış yatırım, belirli bir ülkedeki süreçlerin ya da faaliyetlerin başka
bir ülkedeki bir işletme tarafından denetlenmesini ifade etmektedir. Bu ifadeden de anlaşılabileceği gibi
doğrudan dış yatırımın en önemli özelliği, yatırım yapan işletmenin yatırım yaptığı ülke piyasasının gele-
ceğine inancını ortaya koymasıdır. Küreselleşme eğilimi sonucunda 1980’lerden itibaren dış ticaretin şek-
linde ihracattan, doğrudan dış yatırıma doğru bir kayma yaşanmaktadır. Yani bu tarihlerden sonra ihracat
azalmaya doğrudan dış yatırım ise hızla artmaya başlamıştır. Doğrudan dış yatırımlar sonucu ortaya çıkan
yeni işletme yapısı içerisinde gerekli niteliklere sahip liderler bulundurmak, bu tür şirketlerin kurumsal
varlıklarını sürdürebilmeleri için ilk koşuldur. Bu işletmelerde köklü değişimlerin olması kaçınılmazdır.

Öğrenme Çıktısı

8 Dış ticarette girişim stratejilerini tanımlayabilmek

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bir ülke ekonomisinde is- Hizmet sektöründe daha

Küreselleşmeye en uygun dış
tihdam yaratma potansiyeli çok tercih edilen girişim
ticaret stratejisi ya da strateji-
yüksek olan girişim strateji- stratejisi ya da stratejileri
leri hangisi/ hangileridir?
leri nelerdir? hangisi/hangileridir?

21
 Girişimcilik ve Dış Ticaret

Ekonomi açısından girişimcilik kavramının

1 önemini ve ekonomi ile girişimcilik arasındaki
ilişkiyi kavrayabilmek
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Girişimcilik ve Ekonomi

Değer yaratma olgusu üzerine kurulu girişimcilik, ekonomi açısından son derece önemli bir canlan-
dırıcı etki meydana getirmektedir. Risk ve belirsizliğin egemen olduğu bir ortamda kâr elde etme
amacıyla fırsatları bulup kullanmak amacıyla gerekli kaynakları bir araya getiren girişimcilik olgusu,
bireysellikle yakından ilişkilidir. Liberal ekonomi içerisinde bireyler akıl ve bilinç iradeleriyle girişimsel
faaliyet içerisinde yer alacak, bu da ekonomiyi dinamik bir denge hâlinde tutacaktır.
Sanayi toplumundan bilgi toplumuna doğru gerçekleşen evrim sürecinde fırsatları iyi kullanan kişi, ör-
güt ve de toplumlar hem tüketici taleplerini karşılama noktasında başarılı olmuşlar hem de bol kazanç
elde etmişlerdir. Bu süreçte girişimcilik ekonomik dinamizmi sağlamanın yapı taşı iken bir taraftan da
özellikle gelişmekte olan ülkelerde kalkınmanın önemli bir aracı olmuştur.

2 Girişimcilik özelliklerini tanımlayabilmek

3 Girişimcilik fonksiyonlarını açıklayabilmek

Girişimcilik Özellikleri ve
Fonksiyonları

Pek çok araştırma girişimcilik özelliklerini ortaya koymaya çalışmıştır. Bu araştırmalar bir bütün olarak
değerlendirildiğinde en çok ifade edilen girişimcilik özellikleri şu şekildedir: Tutku, başarı ihtiyacı, risk
alma, belirsizliğe karşı tolerans, içsel kontrol odağı, kendine güven ve iyimserlik, bağımsızlık, gelecek
yönelimi, liderlik, yenilikçilik ve yaratıcılıktır.
Girişimcilerin ekonomi içerisindeki temel fonksiyonları şu şekilde sıralanabilir: Yeni mal ve hizmet üret-
mek veya bilinen mal ve veya hizmetlerin nitelik ve kalitelerini yükseltmek, bir iş fikri ya da düşünceyi
girişim hâline getirmek, yeni üretim yöntemleri geliştirmek ve bunları piyasaya taşıyarak uygulayabilmek,
endüstride yeni organizasyonlar kurmak, yeni ve potansiyel pazarlara ulaşmak ya da bunları oluşturmak,
yeni ham madde ve yarı mamul kaynakları bulmak, başkalarının göremediği fırsatlardan yararlanmak,
istihdam yaratmak ve işsizliği azaltmak, sermaye birikimi sağlamak, iş hayatında değişimi sağlamaktır.

22
Dış Ticarette Girişimcilik

4 Girişim türlerini açıklayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

5 Girişimci türlerini açıklayabilmek

Girişim ve Girişimci Türleri

Girişimlerin türlerine ilişkin pek çok sınıflama içerisinde beş farklı ölçütün belirleyici olduğu gözlenmek-
tedir. Buna göre ortaya çıkan beş farklı ölçüt şu şekildedir: Faaliyet alanı, üretim araçlarının mülkiyeti,
hukuki yapıları, büyüklükleri ve üretim teknolojisi. Faaliyet alanı ya da üretilen mal veya hizmet türü
açısından girişimler; sanayi ya da endüstri işletmeleri, ticaret işletmeleri ve hizmet işletmeleri olarak ayırt
edilebilir. Üretim araçlarının mülkiyetine göre işletmeler; özel işletmeler, kamu işletmeleri, karma işlet-
meler ve yabancı sermayeli işletmeler olarak ayrılır. Türk Ticaret Kanunu’na göre özel işletmeler hukuki
açıdan dört biçimde ortaya çıkarlar: Tek kişi işletmeleri, şirketler, kooperatifler, dernek ve vakıf işletme-
leri. Büyüklükleri açısından ise işletmeler; cüce işletmeler, küçük işletmeler, orta büyüklükteki işletmeler,
büyük işletmeler ve dev işletmeler olmak üzere beşe ayrılmaktadır. Üretim teknolojisi ölçüt alınarak
yapılan sınıflamada ise emek yoğun ve sermaye yoğun işletmeler ortaya çıkmaktadır.
Girişimci türleri ayrımında ise temel ölçütler mal veya hizmet üretmek veya pazarlamak açısından gi-
rişimci türleri, kapasite, boyut ve büyüklük açısından girişimci türleri, yenilik ve orijinallik açısından
girişimci türleri ve çağdaş eğilimler açısından girişimci türleri şeklindedir. Girişimcileri mal veya hizmet
üretmek ya da pazarlamak açısından gösterdikleri özelliğe göre fırsat girişimcileri ve yaratıcı girişimci
şeklinde ikiye ayırabiliriz. Girişimcilerin kapasite, boyut ve de büyüklüklerini baz alan bir ayrıma gidil-
diğinde, dört tür girişimciden söz edilebilir. Bunlar; yerel girişimciler, bölgesel girişimciler, ulusal giri-
şimciler ve uluslararası girişimcilerdir. Yenilik ve orijinallik ölçütleriyle değerlendirildiğinde girişimciler
yenilikçi ve takipçi (taklitçi) girişimciler olarak ikiye ayrılmaktadır. Amaç ekseninde bir değerlendirme
yapıldığında ise, sosyal girişimci, stratejik girişimci ve iç girişimci şeklinde üç ayrı girişimci türünden söz
etmek mümkündür.

23
 Girişimcilik ve Dış Ticaret

6 Dış ticaret açısından girişimciliğin önemini

açıklayabilmek
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

7 Dış ticarette girişimciliği etkileyen faktörleri

yorumlayabilmek

Dış Ticaret Açısından

Girişimcilik

Girişimcilik dış ticaret açısından da son derece önemli bir role sahiptir. Girişimcilerin yenilikçi ve yaratıcı
fikirleri uygulaması sonucunda küresel ekonomide yaşanan canlılık yeni ürün ve hizmetlerin piyasaya
sürülmesine, teknolojide büyük ilerlemelere, yeni mesleklerin ortaya çıkmasına, yeni piyasaların orta-
ya çıkmasına ve dış ticaretin gelişmesine imkân sağlamaktadır. Bu çerçevede dış ticarette girişimciliği
etkileyen faktörleri; ekonomik yapı, hukuki yapı, siyasi ve politik yapı, sosyal ve kültürel yapı şeklinde
sıralayabiliriz.

8 Dış ticarette girişim stratejilerini

tanımlayabilmek

Dış Ticarette Girişim Stratejileri

Girişimciye dış ticarete girişte farklı alternatifler olarak hizmet eden girişim türlerini şu şekilde sırala-
yabiliriz: Doğrudan satış ve alış, hisse senedi ya da portföy yatırımı, stratejik ittifaklar ve doğrudan dış
yatırım.

24
Dış Ticarette Girişimcilik
1 Aşağıdakilerden hangisi girişimciliğin temel
nitelikleri arasında yer almaz?
A. Değer yaratması
B. Girişimcilikle toplulukçuluk arasında olumlu
bir ilişkinin olması
C. Yeniliği ortaya koyması.
D. Girişimcilikle risk alma davranışı arasında
olumlu bir ilişkinin olması
E. Ekonomiyi canlandırması.
2 D. Endüstride yeni organizasyonlar kurmak
Aşağıdakilerden hangisi girişimcilik özellikle-
rinden biri değildir?
A. Tutku
B. Yüksek başarı ihtiyacı
C. Yüksek risk alma eğilimi
D. Dışsal kontrol odağı
E. Bağımsızlık
3 Gerçekleşen olayların büyük bir bölümünün
kontrol edilemeyeceğine ve bireyin kendi dışında-
ki güçler tarafından belirleneceğine inananlara ne
ad verilir?
A. Praoktif kişiler
B. Vizyoner kişiler
C. Gelecek yönelimliler
D. İçsel kontrol odaklılar
E. Dışsal kontrol odaklılar
4 Aşağıdaki girişimcilik fonksiyonlarının hangi-
sinin sonucundan girişimciler doğru zamanda doğ-
ru pazarda yer alarak büyük kazanç elde ederler?
A. Yeni mal/hizmet üretmek veya bilinen mal/hiz-
metlerin kalitelerini yükseltmek
B. İstihdam yaratmak ve işsizliği azaltmak
C. Sermaye birikimi sağlamak
D. Liderlik
E. İçsel kontrol odağı
5 Girişimcinin bir figür olarak bir organi-
zasyonu meydana getiren, insan, sermaye, doğal
kaynaklar gibi farklı unsurları bir araya getiren ve
neler öğrendik?
buna ayrı bir tüzel kimlik veren kişi hangisinin
kapsamında yer alır?
A. Yeni mal/hizmet üretmek veya bilinen mal/hiz-
metlerin kalitelerini yükseltmek
B. İstihdam yaratmak ve işsizliği azaltmak
C. Yeni üretim yöntemleri geliştirmek ve bunları
piyasaya taşıyarak uygulayabilmek
E. Yeni ham madde ve yarı mamul kaynakları bulmak
6 Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin tüketici
ihtiyaçlarını karşılamak için sağladıkları taşınama-
yan, dokunulamayan, biriktirilemeyen, somut ol-
mayan araç ya da varlıkları ifade eder?
A. Ham madde
B. Yarı mamul
C. Hizmet
D. Ürün
E. Süreç
7 Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında
çalıştırmak amacıyla özel kişiler tarafından kurulan
ve ortakların hiçbirinin sorumluluğunun sınırlan-
dırılmadığı şirket türü aşağıdakilerden hangisidir?
A. Komandit şirket
B. Kollektif şirket
C. Anonim şirket
D. Kooperatif
E. Adi şirket
8 Aşağıdakilerden hangisi daha çok toplumsal
sorunlara çözüm bulmak amacıyla girişimcilik faa-
liyetinin düzenlenmesini vurgulamaktadır?
A. Fırsat girişimcileri
B. Yenilikçi girişimci
C. İç girişimci
D. Stratejik girişimci
E. Sosyal girişimci
25
 Girişimcilik ve Dış Ticaret

9
Aşağıdakilerden hangisi girişimciliği etkileyen
ekonomik yapı ile ilgili faktörlerden biri değildir?
neler öğrendik?
10 Aşağıdaki stratejilerden hangisinde ana işlet-
me, sadece ürünü, teknolojiyi, üretim sürecini ve
ticari markayı oluşturmakla kalmayıp, aynı zaman-

A. Kurumsal kalite
da pazarlama programının büyük bir bölümünü
B. Gayrisafi millî hasıla de belirlemektedir?
C. Kişi başına gelir
D. İstihdam koşulları A. Lisans anlaşması
E. İş gücü potansiyeli B. Ortak yatırım
C. Franchising (imtiyaz) anlaşması
D. Birleşmek
E. Doğrudan dış yatırım yapmak

26
Dış Ticarette Girişimcilik

1. B Yanıtınız yanlış ise “Ekonomide Girişimcilik 6. C Yanıtınız yanlış ise “Girişim Türleri” konu-
Kavramı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. D Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilik Özellikleri” 7. B Yanıtınız yanlış ise “Girişim Türleri” konu-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

3. E Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilik Özellikleri” 8. E Yanıtınız yanlış ise “Girişimci Türleri” konu-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticaret Girişimcili-

4. A Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilik Fonksiyon- 9. A
ğini Etkileyen Faktörler” konusunu yeniden
ları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

5. D Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilik Fonksiyon- 10. C Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Girişim Stra-
ları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. tejileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

Ekonomik bağlamda değerlendirildiğinde girişimciliğin en önemli boyutu

değer yaratmak amacıyla fırsatları aramak ve tanımlamaktır. Girişimci şah-
siyetler, ekonomik fırsatları kullanarak birey ve toplum için değer yaratan ve
getirdikleri yeniliklerle ekonomide değişikliğe neden olan bireylerdir. Sınırlı
Araştır 1 kaynaklarla sınırsız ihtiyaçları en ideal seviyede karşılayabilmek için yaratıcı-
lık, yenilik, verimlilik ve etkinlik son derece önemli olgulardır. Tüm bunlar ise
ancak girişimsel düşünce ve uygulamalarla sağlanabilecektir. Çünkü girişim-
cilik girişimcinin ortaya çıkardığı yenilik, fark ve yeni oluşumları içerdiği için
eşsiz bir nitelik taşımaktadır.

Girişimcilik, tutum ve yeteneklerle ilgilidir. Başka bir deyişle bir girişimciyi

diğerlerinden ayıran birtakım özellikler mevcuttur. Ayrıca girişimci sahip ol-
duğu özellikleriyle sosyal alanda birtakım işlevlere sahiptir. Başarılı girişimci-
lik hikâyelerinin ardında büyük ölçüde bu özellikler mevcuttur. Bu nedenle
girişimcide olduğu çeşitli araştırmalarla ortaya çıkarılan bu özellikler uygula-
maya geçtiğinde başarı hikâyesi ortaya çıkmaktadır.
Araştır 2 İstihdam yaratmak ve işsizliği azaltmak sosyal anlamda girişimcinin en çok
değer ortaya koyan fonksiyonudur. Zira girişimciler, yeni bir fikri uygulamaya
geçirip bunu geliştirirken pek çok insan için de istihdam imkânı oluştururlar.
İş hayatında uygulamaya geçirilen her iş fikri beraberinde pek çok kişi için
çalışma fırsatı oluşturur ve böylelikle de işsizlik azalmış olur. Sonuçta her gi-
rişimsel düşüncenin ticarileşmesi, ancak istihdam edilen kişi sayısının artması
ile mümkün olmaktadır.

27
 Girişimcilik ve Dış Ticaret

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

Fırsat girişimciliği büyük kazanımlar elde etme olgusu üzerine kurulduğu için
değer yaratma olasılığı daha yüksektir. Çünkü fırsat girişimcisi fırsatlardan
Araştır 3 çok büyük avantajlar elde edebilmek için doğru zamanda, doğru yerde ve
doğru biçimde bulunmayı bilen girişimcidir. Fırsat girişimciliği ile çok kısa
sürede çok büyük fırsatlar yakalanabilir ancak burada risk faktörü de oldukça
yüksektir.

Girişimci işletmecilik ve ticaret çevresini yeniden şekillendirmektedir. Giri-

şimci ruh sahibi insanların kurduğu şirketler, küresel ekonominin canlılığı-
nı sürdürmesinde önemli rol oynamaktadır. Girişimcilerin yarattığı şaşırtıcı
Araştır 4 canlılık ve ivme, yeni ürün ve hizmetlerin piyasaya sürülmesine, teknolojide
büyük ilerlemelere, yeni mesleklerin ortaya çıkmasına, yeni piyasaların ortaya
çıkmasına ve dış ticaretin gelişmesine imkân sağlamaktadır. Bu nedenle güçlü
küresel bir ekonomi için girişimsel faaliyet son derece gereklidir.

Küreselleşmeye en uygun strateji doğrudan dış yatırımdır. Zira doğrudan dış

yatırım, yatırım yapan işletmeye, yabancı bir ülkedeki ekonomik aktivitenin
her boyutu açısından tam bir denetim hakkı sağlayan bir yatırım şeklidir. Dış
ticarette küreselleşmeyle birlikte tüm dünya genelinde ortaya çıkan fırsatlar-
Araştır 5
dan yararlanmak ve küresel düşünce sistemini tüm bileşenleri ile etkin bir
biçimde uygulayabilmek için gerekli strateji, doğrudan dış yatırımdır. Çünkü
doğrudan dış yatırım, belirli bir ülkedeki süreçlerin ya da faaliyetlerin başka
bir ülkedeki bir işletme tarafından denetlenmesini ifade etmektedir.

Kaynakça
Ballı, A. (2017). Girişimcilik ve Girişim Tipolojileri,
Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 4/29, ss.143-166.
Barringer, B.R., Ireland, R.D. (2012). Entrepreneurship:
Successfully Launching New Ventures, Pearson,
Harlow.
Borçlar Kanunu. http://www.mevzuat.gov.tr/
MevzuatMetin/1.5.6098.pdf (erişim tarihi: 16.
12. 2019).
Bosma, N. (2013). The Global Entrepreneurship
Monitor (GEM) and Its Impact on
Entrepreneurship Research, Foundations and
Trends in Entrepreneurship, 9/2, ss.143-248.
Can,H. Tuncer, D. Ayhan, D.Y. (2005). Genel
İşletmecilik Bilgileri, Siyasal Kitabevi, Ankara.
Cemalcılar, İ. Bayar, D. Aşkun, İ.C. Özalp, Ş. (2000).
İşletmecilik Bilgisi, Anadolu Üniversitesi Yayınları,
Eskişehir.
Coulter, M. (2000). Entrepreneurship In Action,
Prentice Hall, New Jersey.
Demirtaş, Ö. Karaca, M. Biçkes, M. (2017). Başarılı
Girişimciliğin Perde Arkasındaki Güçler, Eğitim
Yayınevi, Konya.
Dinçer, Ö. (2013). Stratejik Yönetim ve İşletme
Politikası, 9. baskı, Alfa Yayınları, İstanbul.
Dinçer, Ö. Fidan, Y. (2009). İşletme Yönetimine Giriş,
Alfa, İstanbul.
Eren, E. (2013). Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası,
8. Baskı, Beta, İstanbul.
Ertürk, M. (2017). İşletme Biliminin Temel İlkeleri,
Beta, İstanbul.

28
Dış Ticarette Girişimcilik
Eryılmaz, M. Dokur, Ş. (2015). İşletmelerin
Sınıflandırılması, Mehmet Eryılmaz, Sait
Kaygusuz, İsmail Efil (Ed.). İşletme: Kuram ve
Pratik.(ss.81-112), Ekin Basım Yayın Dağıtım,
Bursa.
Hitt, M.A. Black, J.S. Porter, L. W. (2012).
Management, Third Edition, Prentice-Hall New
Jersey.
Hough, J. Neuland, E. W. (2001). Global Business:
Environments And StrategiesManaging For Global
Competitive Advantage, Oxford University Press,
Oxford.
İrmiş, A. Durak, İ. Özdemir, L. (2010). Girişimcilik
Kültürü: Anadolu Girişimciliğinden Örnekler, Ekin
Yayınevi, Bursa.
İşcan, Ö.F. (2018). Bireysel Farklılıklar: Kişilik ve
Yetenek., Ömer Faruk İşcan (Ed.), Örgütsel
Davranış. Atatürk Üniversitesi AÖF Yayınları,
Erzurum.
İşcan, Ö.F. (2018). İşletmelerin Sınıflandırılması,
Hasan Tutar (Ed.), İşletme Bilimlerine Giriş,
Atatürk Üniversitesi AÖF Yayınları, Erzurum.
İşcan, Ö.F. (2018). Uluslararası Stratejiler, Atılhan
Naktiyok (Ed.) Stratejik Yönetim. Atatürk
Üniversitesi AÖF Yayınları, Erzurum.
Forbes Türkiye, Mart 2017.
Karalar, R. (2005). İşletmelerin Özellikleri. Güneş
N. Berberoğlu (Ed.), Genel İşletme, (ss.19-36),
Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
Kaya, A. (2017). Bilişim ve İletişim Çağında
Girişimcilik ve Kobi Yönetimi, Genişletilmiş
3.Baskı, Eğitim Yayınevi, Konya.
Kooperatifler Kanunu. http://www.mevzuat.gov.tr/
MevzuatMetin/1.5.1163.pdf, (erişim tarihi: 16.
12. 2019).
Kuratko, D.F. Hodgetts, R.M. (2001).
Entrepreneurship: A Contemporary Approach, Fifth
Edition, Harcourt Inc., Orlando.
Leblanc, B. (1994). European Competencies:
Some Guidelines For Companies, Journal Of
Management Development, Vol.13, No.2, ss.72-
81.
Lihong, Z. Goffin, K. (2001). Managing the
Transition- Supplier Management in International
Joint Ventures in China, International Journal
Of Physical Distribution&Logistics Management,
Vol.31, No.2, ss.74-95.
Lynch, R. (2000). Corporate Strategy, Second edition,
New Jersey: Prentice-Hall.
Milkovich, G. T. Bloom, M. (1998). Rethinking
International Compensation, Compensation&
Benefits Review, Vol.30, No.1, January/February,
ss. 15-23.
Mische, M. A. (2001). Strategic Renewal: Becoming
A High-Perfromance Organization, Prentice-Hall,
New Jersey.
Naisbitt, J. (1994). Global Paradoks: Büyüyen Dünya
Ekonomisinin Güçlenen Küçük Oyuncuları, Çev.
Sinem Gül, Sabah Kitapları, İstanbul.
Naktiyok, A. (2004). İç Girişimcilik, Beta, İstanbul.
Özgen, H. Yalçın, A. (2014). Temel İşletmecilik Bilgisi,
Akademisyen Kitabevi.
Scarborough, N.M. Cornwall, J.R. (2016). Essentials of
Entrepreneurship and Small Business Manegement,
Belmont University, Pearson, Harlow.
Türk Ticaret Kanunu. http://www.mevzuat.gov.tr/
MevzuatMetin/1.5.6102.pdf, (erişim tarihi: 16.
12. 2019).
Wickham, P.A. (2001). Strategic Entrepreneurship,
Second Edition, Prentice Hall, New Jersey.
29
 Bölüm 2
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
Girişimcilerin Dış Ticarette Pazar Bulma
Stratejileri
öğrenme çıktıları

1 Girişim iş planı hazırlanmasını

1 2
anlayabilmek Uluslararası Pazara Mal Satış Teknikleri
2 Girişimcilik ile uluslararası pazar bulma 3 Doğrudan ve dolaylı pazarlama teknikleri
stratejileri arasında bağlantı kurabilmek arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek

Uluslararası E-Ticaret
4 Dijital girişimciliğin e-ticaretin temel yapı

3
taşı olduğunu anlayabilmek
5 Uluslararası e-ticaret konusundaki temel
kavram ve unsurları açıklayabilmek

Anahtar Sözcükler: • Uluslararası Pazarlama Teknikleri • Dijital Girişimcilik • Uluslararası E-Ticaret

30
Dış Ticarette Girişimcilik
GİRİŞ
Günümüz koşullarında farklı sosyal, kültü-
rel ve demografik özelliklere sahip, birbirlerinden
binlerce kilometre uzakta olan ülkelere ulaşmak
ve onlarla iletişime geçmek oldukça kolay bir hâl
almıştır. Bunda küreselleşmenin, bilgi iletişim tek-
nolojilerindeki gelişmenin ve internetin hayatın
her alanında kullanılmaya başlamasının çok büyük
etkisi olmuştur. Söz konusu gelişmeler yeni pazar-
lama tekniklerinin, girişimcilik ve ticaret türlerinin
ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır.
Uluslararası pazarlama faaliyetleri, girişimcile-
rin kontrolünde olan veya olmayan birçok unsur
tarafından etkilenmektedir. Mevcut ve olası riskleri
dikkate alarak ilgili kaynakları koordine ve orga-
nize edebilen dış ticaret girişimcileri sayesinde, ül-
kelerin uluslararası ticaret hacimlerinin artırılması
mümkün olabilmektedir. Uluslararası piyasalara
yönelen girişimcilerin karar vermeleri gereken te-
mel konuların başında, hangi uluslararası pazarla-
ra hangi yöntemlerle girileceğinin belirlenmesidir.
Bu kapsamda girişimciler bir iş planı hazırlayarak
pazarlama stratejilerini belirlemelidirler. Stratejik
planlar doğrultusunda girişimcilerin, hedef pazar,
pazarlara satılacak mal ve hizmetler ile bunların sa-
tış yöntemlerini belirlemeleri, etkinlikleri ve verim-
lilikleri açısından önemlidir.
Yeni bir doğrudan pazarlama kanalı olan inter-
netin tüm dünyada hızla yaygınlaşması ve iş dünya-
sını etkilemesi ile birlikte girişimciler de bu sürece
dahil olmuşlardır. İnternet sayesinde dijital girişim-
cilik, sanal pazarlama ve elektronik (e) ticaret gibi
yeni pazarlama teknikleri ortaya çıkmıştır. E-ticaret
yapan girişimci firmalar, üretim sürecinin her aşa-
masında ve mal-hizmetin son tüketiciye ulaşmasın-
da etkin oldukları ölçüde, pazar paylarını, rekabet
güçlerini ve kârlılıklarını artırma imkânı elde ede-
bilmektedirler. Dış ticaret girişimcilerinin girişim-
cilik faaliyetlerini sürdürülebilir hâle getirmeleri,
uluslararası pazarlama ile ilgili temel kavram ve
süreçleri doğru bir şekilde öğrenmelerine bağlıdır.
Bu nedenle bu bölümde öncelikle girişimcilerin dış
ticarette pazar bulma stratejileri, girişim iş planının
hazırlanması ve girişime konu olabilecek hedef pa-
zarın araştırılması bağlamında ele alınmıştır. Daha
sonra uluslararası pazara mal satış tekniklerine yer
verilmiştir. Son olarak yeni bir mal/hizmet satış
tekniği olan uluslararası e-ticaret hakkında genel
açıklamalar yapılmıştır.
GİRİŞİMCİLERİN DIŞ TİCARETTE
PAZAR BULMA STRATEJİLERİ
Yurt dışı piyasalara açılmak isteyen bir ticari
girişimcinin, karşılaşabileceği riskleri (ülke riski,
politik risk, ticari risk, kur riski vb. gibi) mini-
mum seviyeye indirebilmesi için dış pazar, müşte-
ri, rakip, mal ve hizmet, taşıma ve lojistik, sigorta
vb. gibi birçok konuda çok iyi araştırma yapması
gerekmektedir. Bu başlık altında ticari girişimcile-
rin dış ticaret kazançlarını artırabilmeleri ve ülke
ekonomilerine katkı sağlayabilmeleri için takip
etmeleri gereken temel aşamalar hakkında bilgi-
ler verilmektedir. Bu kapsamda girişim iş planının
hazırlanması ve girişime konu olabilecek hedef
pazar(lar)ın araştırılmasına yönelik faaliyetler ele
alınmaktadır.
Girişim İş Planının Hazırlanması
Tarihsel olarak ilk girişimcilik faaliyetleri, MÖ
2000’li yıllarda ticaret yapan iktisadi aktörler tara-
fından gerçekleştirilmiştir. Risk alarak bir yenilik
(yeni bir ürün, üretim tekniği, arz kaynağı, pazar,
örgüt vb.) bulan girişimciler sayesinde, malın malla
değiştirildiği takas sistemine dayalı dış ticaretten,
kripto paralarla sanal ortamlarda yapılan milyar-
ca çeşit mal ve hizmetin alınıp satılabildiği günü-
müz dış ticaretine geçiş sağlanmıştır. Girişimcilik
faaliyetleri, özellikle bilgi iletişim teknolojilerinin
yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandığı 2000’li
yıllardan itibaren daha etkin bir şekilde yapılmaya
başlanmıştır. Girişimciler internetin sağladığı ola-
naklardan yararlanarak uluslararasılaşma (ulusla-
rarası pazara giriş) sürecine daha kolay dahil olma
imkânı elde etmişlerdir. Dış ticaretteki hızlı deği-
şim/gelişim süreci ve ticari sektörlere yönelik yatı-
rımlardaki artış dış ticaret girişimciliği kavramını
ortaya çıkarmıştır. Girişimciliğin özel bir türü olan
dış ticaret girişimciliği, ülke içinde katma değer ya-
ratılarak üretilen mal ve hizmetlerin ihraç edilmesi
ve elde edilen döviz gelirlerinin yine ülke içerisinde
katma değer yaratmak için kullanılmasıdır. Ticari
girişimciler, dış ticarete konu olan mal ve hizmet-
lerin üretim kaynaklarını koordine ve organize et-
mekte ve böylece dış ticaret hacminin ve kazanç-
larının artmasına katkıda bulunmaktadırlar (Ersoy
ve Saygılı, 2018: 1870-1872).
31
 Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret

Kâr elde etmek amacıyla mal ve hizmet üretmeyi ve/

Katma Değer: Bir firma tarafından üretilen
bir malın değerinden, o malın üretiminde
kullanılan girdilerin değerinin çıkarılmasıdır.
Piyasa fiyatı 2 TL olan bir ekmeğin üretimin-
de 1 TL’lik un, maya, yumurta vb. gibi mal-
zeme kullanılması durumunda katma değer
(2 TL - 1 TL =) 1 TL’dir.
internet
Örnek bir ihracat planı için https://acikders.
ankara.edu.tr/pluginfile.php/66075/mod_re-
source/content/1/ornek_plan.pdf adresi; bir
iş planı örneği için http://kisi.deu.edu.tr//
boran.sezgin/KOSGEB_is_plani_ornegi.pdf
adresi ziyaret edilebilir.
veya pazarlamayı (dış piyasalara satmayı) planlayan ticari
girişimcilerin etkin bir şekilde dış pazarlara açılabilmeleri
için öncelikle bir iş planı hazırlamaları gerekmektedir. Çün-
kü planlama eksikliği girişimcilerin başarısız olmalarına yol
açmaktadır. Girişim iş planı, bir faaliyetin tüm yönleriyle
analiz edilerek olası risklerin ve bunlara karşı alınabilecek
önlemlerin belirlendiği bir yol haritası niteliğindedir. Bu
kapsamda girişimin amacı, maliyet ve kâr analizleri, olası
risk ve tehditler, finansal kaynaklar, öngörüler vb. içeren
pazarlama stratejileri belirlenmelidir. Stratejik planlar doğ-
rultusunda girişimcilerin, hedef pazar(lar)ı, pazarlara satı-
lacak mal ve hizmetler ile bunların satış yöntemlerini be-
lirlemeleri etkinlikleri ve verimlilikleri açısından önemlidir.
Girişimci iş planları faaliyetin türüne, firma büyüklüğü-
ne, pazara, sektöre, ürüne, müşteriye vb. gibi birçok faktöre
göre değişiklik göstermekle birlikte genel olarak bir planda
Tablo 2.1’de belirtilen bölümlerin yer aldığını ifade etmek
mümkündür.

Tablo 2.1 Girişimci İş Planının Temel Bölümleri

1. Girişim Amaçlarını Belirleme
2. Fayda Maliyet Analizi Yapma
Girişimci Fikri
3. Öngörüde Bulunma
Değerlendirme
4. Finansal ve Diğer Kaynakların Kontrolü
5. Risk Analizi
1. Dış Pazara Giriş Yöntemi
2. Girişimcinin ve Firmanın Mevcut Durumu
3. Pazarın Çevresel Koşulları
Hedef Pazar Araştırması 4. Piyasa Yapısı ve Rakip Araştırması
Yapma 5. Hedef Ürünün Belirlenmesi
6. Müşteri Bulmak ve Tanıtım
7. Üretim Planı ve Dağıtım Kanallarının Seçimi
8. Fiyatlandırma
1. Satış/İhracat Tekniğinin Belirlenmesi
Satış Tekniği Belirleme 2. Satış Stratejisi (İhracat Süreci)
3. Uluslararası E-Ticaret
Kaynak: Deloitte, 2009: 10; Öztürk, 2007: 200-201; DOĞAKA, 2014: 45-58.

Tabloda görüldüğü üzere dış pazarlara açılmak isteyen bir girişimci, faaliyetin her aşaması hakkında
ayrıntılı bir şekilde bilgi sahibi olmalı ve her konuda araştırma yapmalıdır.

32
Dış Ticarette Girişimcilik
Girişim Amaçlarını Belirleme
Bir ülkede üretilen ve/veya tedarik edilen mal
ve hizmetlerin ulusal sınırlar dışındaki pazar ve ül-
kelere satılmak amacıyla pazarlanmasına uluslara-
rası pazarlama denilmektedir. Girişimcilerin ulus-
lararası pazarlara yönelmelerinin temel amacı, yeni
fırsat ve imkânları değerlendirerek uluslararası pa-
zarlarda rekabet üstünlüğü elde etmektir. Bu doğ-
rultuda girişim amaçları proaktif unsurlar (çekici
faktörler) ve reaktif unsurlar (itici faktörler) olmak
üzere iki başlık altında ele alınabilir (Czinkota vd.,
2011, 430-432).
Proaktif Unsurlar (Çekici Faktörler): Stratejik
olarak girişimcinin faaliyet gösterdiği uluslararası
pazardaki çevreyi (ekonomik, demografik, kültü-
rel, politik ve teknolojik koşulları) değiştirmeyi ve/
veya çevreyi kendi faaliyetlerine uygun hâle getir-
meyi sağlayan unsurlardır. Hedef ve stratejiler be-
lirlenirken ortaya çıkan fırsatlar değerlendirilmeye
çalışılmaktadır. Bu unsurlar;
• Kâr avantajı ve büyüme hedefleri; dış pazar-
larda daha yüksek kâr marjları elde etmek
ve işletmeyi büyütmek,
• Özgün ürünler ve teknolojik üstünlük; kar-
şılaştırmalı üstünlüğe sahip olunan (taklit
edilmesi zor) ülkelere özgü ürünlerin veya
üretim tekniklerinin, karşılaştırmalı deza-
vantajlı olunan yabancı ürün veya hizmet-
lerle değiştirilmesi,
dikkat
Bir ülkede bol olan üretim faktörünün (emek
gibi) yoğun olarak kullanıldığı ürünler (kumaş
gibi) daha ucuza üretilmekte ve bu ürünlerde
uzmanlaşılarak karşılaştırmalı üstünlük elde
edilmektedir. Bu ürünler yurt dışına ihraç edi-
lip, karşılaştırmalı dezavantajlı ürünler (örneğin,
sermayeye dayalı otomobil gibi) ithal edildiği
zaman her iki ülke de dış ticaret öncesi duruma
göre daha yüksek kazanç sağlamaktadırlar.
• Vergi avantajı; ülkeler arasında imzalanan
bazı imtiyazlı vergi anlaşmalarının yurt dı-
şında düşük fiyat ve yüksek kâr olanakları
sunması,
• Dış pazara yönelik özel bilgi; dış pazar araş-
tırmalarında elde edilen birtakım özel/bilgiler
sayesinde rekabet üstünlüğü elde edilmesi,
• Ölçek ekonomileri; dış pazarlara satış nede-
niyle ortaya çıkan üretim hacmindeki artışın
birim başına oluşan maliyetleri azaltması,
• Girişimcinin ısrarı; girişimcinin yurt içi pi-
yasada değil de uluslararası piyasalarda faa-
liyet göstermek istemesi şeklindedir.
Reaktif Unsurlar (İtici Faktörler): Girişimcinin
çevresel değişimlere uyum sağlamasına yardımcı olan
unsurlardır. Burada girişimci, karşılaşılan sorunları
geçmişteki deneyimlerine dayanarak çözmeye çalış-
makta ve girişimcilik faaliyetlerinin çevreye uyum
sağlanarak değişeceği düşünülmektedir. Bu unsurlar;
• Rekabetçi baskılar; girişimci firmaların
yurt içi ve yurt dışı pazarlardaki rekabet
hâkimiyetlerini kaybetmekten korkmaları,
• Üretim fazlası; bir ülkede üretilen ve fakat
yurt içinde yeterince talep görmeyen ürün-
lerin yabancı ülkelere satılmak istenmesi,
• Maliyet farklılıkları; bazı ülkelerde ucuz
doğal kaynak veya işgücü gibi üretim
faktörlerinin ucuz olması nedeniyle aynı
ürünlerin daha düşük maliyetlerle (fiyat-
larla) üretilmesi,
• Farklılaştırılmış ürünler hem yurt içinde
hem de yurt dışında üretilen aynı tür malla-
rın (otomobil gibi) yakın ikameleri (farklı-
laştırılmış ürünler) ile farklı müşteri grupla-
rına ulaşılması,
• Uluslararası müşterilere yakınlık, girişimci
firmaların pazar paylarını artırmak için yurt
dışındaki müşterilere fiziksel, psikolojik ve
kültürel olarak yakın olmak istemeleri,
• Talep edilmemiş siparişler, reklamlar ya da
kullanılan başka araçlar ile tanıtılan yeni
ürünlerin iç ve dış pazarlara sürülmesi şek-
lindedir.
Fayda Maliyet Analizi Yapma
İhracat yapmak isteyen girişimci bir firmanın
hangi mal ve hizmetleri üreteceği ve/veya tedarik
edeceği, hangi pazarlara hangi fiyattan satacağı,
hangi ihracat türünü kullanacağı, hangi müşterilere
yöneleceği vb. gibi birçok konuda karar alabilmesi
için fayda maliyet analizi yapması gerekmektedir.
Bu kapsamda farklı seçeneklere ilişkin karar/proje-
ler ekonomik açıdan karşılaştırılmakta ve en uygun
seçeneğe karar verilmektedir. Fayda maliyet analizi
yapmaya yönelik net bugünkü değer yönteminde,
33

yapılacak harcamalar ve elde edilecek faydalar gü-
nümüz değerine indirgenmekte ve bir fayda-mali-
yet farkı (veya fayda/maliyet oranı) hesaplanarak
karşılaştırılmaktadır. Net bugünkü değer pozitif ise
kabul edilecek seçeneğin doğru olduğuna karar ve-
rilmektedir. Bu oranı hesaplamak için farklı türde
formüller bulunmakta ve bunlarda maddi olmayan
maliyet ve/veya fırsat maliyeti gibi unsurların etki-
leri de dikkate alınabilmektedir. Fayda maliyet ana-
lizi kapsamında, ölçülebilir kriterlere dayalı pozitif
analiz teknikleri (kârlılık, maliyet ve fiyatlar gibi)
ve ölçülemeyen ve/veya ölçülmesi zor olan nor-
matif (kurallara uygunluk) analiz teknikleri (top-
lumsal değerler, etik, beklentiler vb. gibi) kullanı-
labilmektedir. Fayda maliyet analizleri kapsamında
kullanılan temel yaklaşımlar aşağıdaki gibidir.
dikkat
Fayda (nakit girişleri)-maliyet (nakit çıkışları)
analizi, çoğunlukla bir faaliyetten/projeden elde
edilecek faydanın ölçülüp parasal değerlerle ifade
edildiği girişimlerde uygulanmaktadır.
Net bugünkü değer yöntemi: Belli bir iskonto
oranına indirgenmiş faydaların toplamı ile indir-
genmiş maliyetlerin toplamı arasındaki farktır.
Fayda maliyet oranı yöntemi: Bir yatırım proje-
sindeki faydanın net bugünkü değerinin, yatırımın
başlangıç maliyetine bölünmesidir. Oran 1’den bü-
yükse, net bugünkü değer sıfırdan büyüktür ve bu
seçeneği tercih etmek ekonomik açıdan anlamlıdır.
Maliyet fayda endeksi yöntemi: Parasal olarak
ifade edilemeyen yararların net bugünkü değeridir.
Parasal ve parasal olmayan değerler çarpılarak, de-
ğerler büyükten küçüğe doğru sıralanmaktadır.
İç getiri oranı yöntemi: Yatırımın sağlayacağı fay-
da ve maliyet akımlarının net bugünkü değerleri-
ni sıfıra eşitleyen bir iskonto oranıdır. Bu orana iç
getiri oranı denilmektedir. İç getiri oranı, iskonto
oranından büyükse yatırım kabul edilmektedir.
Fayda maliyet analizi kapsamında ihracata iliş-
kin karar alırken girişimcinin öncelikle potansiyel
seçenekleri belirlemesi ve bunlarla ilişkili tüm fay-
da ve maliyetlerin kapsamlı bir listesini oluşturması
gerekmektedir. Burada sadece maddi maliyetler de-
ğil, başka seçeneklere karar verilmesi durumunda
katlanılacak maddi olmayan (fırsat maliyetlerini)
maliyetler de hesaba katılmalıdır. Örneğin, yurt dı-
34
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
şına satış için bir ürün yerine hizmet tercih edilme-
si durumunda katlanılacak maliyetler de dikkate
alınmalıdır. Belirlenen potansiyel fayda-maliyetler
için her bir maliyet veya fayda kalemine parasal de-
ğer verilmelidir. İhracat yapmanın maliyetleri (mal
ve hizmet üretimi/tedariği, taşıma ve lojistik, sigor-
ta ve vergiler vb.) veya satış sonucu elde edilecek
döviz gelirlerini belirlemek kolaydır. Ancak mad-
di olmayan (taşımanın gecikmesi, ürünlerin hasar
görmesi, sınırda beklemesi vb. gibi) maliyetlere de
yaklaşık parasal değerler verilerek hesaplamada dik-
kate alınmalıdır. Belirlenen tüm fayda ve maliyet
kalemlerinin toplamı alınmaktadır. Bu durumda
faydaların toplamı (seçeneğin faydalarına ilişkin
tüm parasal değerlerin toplamı) ve masrafların
toplamı (seçenek maliyetlerinin tüm parasal değe-
ri) alınmalı ve bunlar birbirlerine oranlanmalıdır.
Farklı seçenekler için hesaplanan bu oranlar kar-
şılaştırılarak faydası maliyetinden yüksek olan se-
çenek tercih edilmelidir (Gölpek, 2010: 346-347;
Boardman, vd. 2010: 180-184).
Öngörüde Bulunmak
Ticari girişimciler dış pazarlara açılırken birçok
risk ve belirsizlikle karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu
belirsizlikleri azaltabilmek için şimdiden gelecekte-
ki olası riskleri tahmin ederek farklı koşullar altında
nasıl hareket edileceğine yönelik tahminlerde bu-
lunmak ve farklı senaryolara göre planlar yapmak
gerekmektedir. Öngörüler girişimcilerin yaptıkları
iş planının temelini oluşturmakta ve planlar öngö-
rülere göre hazırlanmaktadır. Planlama ve öngörü
arasında yakın bir ilişki olmakla birlikte, öngörü-
de gelecekte “ne olacak” sorusuna cevap aranırken,
planlama da “ne yapılmalı” sorusunun cevapları
hazırlanmaktadır (Ülgen ve Mirze, 2004: 108).
Ticari girişimciler geleceğe yönelik öngörüde
bulunurken iki yol takip etmektedirler. Birincisi
kantitatif, ikincisi kalitatif öngörü tekniğidir. Kan-
titatif öngörü tekniğinde, geçmişte yapılan faaliyet-
ler, gelir ve gider rakamları, olası riskler ve alınan
önlemler vb. gibi unsurlar bir araya getirilerek gele-
cek ile ilgili öngörüde bulunulmaktadır. Örneğin,
bir ay sonraki ihracat gelirini öngörmek isteyen
ticari bir girişimci, son 24 ayda gerçekleşmiş olan
gerçek ihraç değerlerini kullanarak bir ay sonraki
ihracat gelirlerinin ne olacağını öngörebilmektedir.
Bu teknik bilgisayar ortamında oldukça güvenilir
sonuçlar vermektedir.
Dış Ticarette Girişimcilik
Kalitatif öngörü tekniğinde ise geçmişe ait bil-
gi ve belgelerin olmaması ya da girişimcinin ken-
di tahminlerine güvenmesi durumunda mevcut
koşullardan hareketle tahminde bulunulmaktadır.
Örneğin bu teknikle, ihraç ürüne yönelik talebin
en üst seviyeye gelip gelmediği, yapısal değişiklik
yapılıp yapılamayacağı gibi konularda tahminler-
de bulunulmaktadır. Bu teknikle çalışmak zor ve
maliyetlidir ancak uzun vadeli ve girişimci için çok
önemli olan durumlarda tahmin kolaylığı sağla-
maktadır. Ticari girişimci öngörüde bulunurken
dış pazarların ekonomik, politik, sosyal, kültürel
vb. unsurları kapsayan çevresel faktörlerini, rakip-
lerin durumlarını, ürün ve hizmetlerin üretim ve
talep koşullarını ve ticari tarafların (ihracatçı, nak-
liyeci, banka, sigortacı, gümrük idaresi vb. gibi) iş
bölümü düzeyini vb. hususları göz önünde bulun-
durmalıdır (Akmut, vd., 1999: 3-4, 7-8).
İş planlarında genellikle (olağanüstü durumlar
hariç) üçer ve/veya beşer yıllık öngörülerin yapıldı-
ğı ve buna göre hedefler belirlendiği görülmektedir.
Uzun vadeli öngörüler, girişimci firmaların uzun
vadeli hedeflerini ve bunları gerçekleştirebilecek
finansal kaynaklara sahip olup olmadıklarını, ka-
pasitelerinin bu hedefler için yeterli olup olmadı-
ğını, gelir-gider tahminlerinin tutarlılığını, üretim,
dağıtım, ödeme imkân ve koşulları vb. yani güve-
nirliklerini gözler önüne sermektedir. Girişimcile-
rin öncelikle satış öngörüsü yapmaları gerekmek-
tedir. Ne zaman ve ne kadar satış yapılacak, fiyat
ne olacak, müşteriler ödemeyi ne zaman yapacak
vb. gibi sorulara cevap verilmelidir. Satış öngörüsü
tamamlandıktan sonra üretim düzeyi, doğrudan
üretim masrafları, genel gider düzeyleri, riskler, ka-
zanç ve kayıplar vb. gibi konular hakkında öngörü
yapılmalıdır. Kantitatif yöntemler kullanılarak ya-
pılan öngörülerde, ele alınan bilgi/verilerin gerçek
tarihsel verilere dayalı olması önem arz etmektedir.
Bu geçmiş veriler sayesinde, ilk üç yıllık öngörüler
aylık bazda, dördüncü yıldan sonraki öngörüler üç
aylık ya da yıllık bazda hazırlanabilmektedir.
Uzun vadeli öngörülerin % 100 oranında ger-
çekleşme ihtimali düşüktür. Bu nedenle öngörüde
bulunurken farklı dönemlere/durumlara ilişkin
öngörüler hazırlayıp karşılaştırma yapmak ve en
uygun olanı seçmek daha mantıklı olacaktır. Ger-
çekçi ve tahmine dayalı öngörüler karşılaştırılabilir.
Örneğin, satışlarda % 10 oranında bir düşüşün ya
da yeni bir ürünün planlanan tarihten üç ay sonra
piyasaya sürülmesinin aylık, üç aylık, yıllık vb. et-
kilerini öngören analizler yapılıp karşılaştırılabilir
ya da karşılaşılacak riskler (ticari, siyasi, ekonomik
vb. gibi) tanımlanıp her bir maddi riskin finansal
öngörüler üzerindeki etkileri belirlenebilir. Giri-
şimci firmanın yaptığı öngörülere göre hazırlanan
planların uygulamaya geçişi sırasında meydana
gelecek olumsuzluklara karşı da hazırlıklı olması
gerekmektedir. Böyle durumlar karşısında uygula-
nabilecek alternatiflerle ilgili ayrıntılar ve bunların
nispi etkileriyle ilgili yorumlar da öngörülere katıl-
malıdır (Deloitte, 2009: 6-7).
Finansal ve Diğer Kaynakların
Kontrolü
Girişimci firmaların faaliyetleri sırasında ortaya
çıkacak her türlü nakit giriş ve çıkışının önceden
bir programa bağlanması olan finansal planlar, ya-
pılacak girişim faaliyetinin geleceğini belirleyecek
niteliktedir. Çünkü ihracat işleminin başarılı bir
şekilde yapılabilmesi ve devam edebilmesi büyük
ölçüde finansman kaynaklara, gelir, gider, kâr ve
zarar gibi kritik konulara ilişkin hedefler ve hedef-
lerin gerçekleşme düzeylerine bağlıdır. Finansal ve
diğer kaynaklara ilişkin plan yapabilmek ve kont-
rol sağlamak, firmaların mali durumunu, faaliyet
sonuçlarını ve finansal yönden gelişmesini değer-
lendirebilmek ve gelişme yönlerini saptayabilmek
için öncelikle gerçek ve mevcut durumu net olarak
bilmek, yani finansal analiz yapmak gerekmektedir.
Finansal analiz firmaların geçmişe dönük verilerine
dayanırken, finansal planlama geleceğe yönelik fi-
nansal hareketleri belirlemeye yöneliktir.
Finansal analiz, girişimci bir firmanın finan-
sal/mali tablolarında yer alan kalemler arasındaki
ilişkilerin ve bunların zaman içinde gösterdikleri
değişimlerin incelenmesidir. Finansal analizin te-
mel faydaları arasında; finansal öngörü ve planla-
ma için kantitatif bilgiler sağlamak, değerlendirme
ve kontroller için standartlar belirlemek, finansal
risklerin tahmin edilmesini sağlamak, firmanın
bölümleri arasındaki iş birliğini geliştirmek, kay-
nakların etkin kullanılmasına katkıda bulunmak
vb. yer almaktadır. Finansal analizlerde kullanılan
temel mali tablolar; uzun dönem planlamalar için
bilanço ve gelir tablosu, kısa vadeli planlamalar için
fon akım tablosu ve nakit bütçesidir.
Bir firmanın belirli bir andaki mali durumunu
gösteren bilanço, firmanın sahip olduğu varlıklar,
öz sermaye ve borçlarının sınıflandırılarak gösteril-
35

diği bir tablodur. Gelir tablosu ise bir firmanın be-
lirli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile bu ge-
lirlerin elde edilmesinde katlanılan tüm maliyet ve
giderleri sınıflandırılmış bir şekilde göstererek, ikisi
arasındaki farkı (kâr ve/veya zarar) ortaya koyan
tablodur. Bilanço ve gelir tablosundan yararlanıla-
rak hazırlanan fon akım tablosu, firmaların belirli
bir hesap döneminde sağladığı finansal kaynakları-
nı ve bunların kullanım yerlerini gösteren finansal
bir tablodur. Fon akım tablosu, bir firmanın belirli
bir dönemde sağladığı gelirleri ve fon ihtiyaçları-
nı, gelirlerin giderleri karşılayıp karşılamadığını,
karşılamamışsa aradaki farkın hangi kaynaklardan
karşılandığını göstermektedir. Geçmiş dönem ve-
rilerinden yararlanılarak hazırlanan nakit bütçesi,
gelecekteki belirli bir dönem ( 6 ay, 1 yıl gibi) için-
deki nakit giriş ve çıkışlarını gösteren bir tablodur.
dikkat
Nakit bütçesi = Nakit girişleri (satış tahminlemesi,
alacakların tahsil süresi, diğer nakit girişleri) – Na-
kit çıkışları (ham madde giderleri/alışlar, işçilik üc-
retleri/yönetim ve satış giderleri, diğer ödemeler).
Finansal analiz kapsamında; başlangıç (yatırım)
maliyetleri ve diğer başlangıç giderleri, işletme gi-
derleri, 3-5 yıllık nakit öngörüleri, üretim/satış he-
defleri, kâra geçiş noktası, öz kaynak ve/veya diğer
kaynaklardan sağlanacak finansman vb. unsurlar
ayrıntılı olarak incelenmektedir. Yapılan inceleme-
lere ek olarak birtakım finansal analiz yöntemlerin-
den de yararlanılmaktadır (Deloitte, 2009: 8; Er-
kan, 2015: 10-15, 35-36). Bu yöntemler aşağıdaki
başlıklar altında ele alınabilir.
Karşılaştırmalı Mali Tablolar Analizi (Yatay
Analiz): Bir firmanın iki veya daha fazla hesap dö-
nemine ilişkin finansal tabloları karşılaştırılarak
(gelir, gider gibi) kalemlerin dönemler arasında
(yıllar itibarıyla) gösterdikleri değişmelerin ince-
lenmesidir. Bu analizde önce değişmeler [Mutlak
değişim (fark) = Ele alınan kalemin 2. yıldaki tutarı
- ele alınan kalemin 1. yıldaki tutarı] hesaplanmak-
tadır. Daha sonra bu değişmelerin gelecekte firma-
nın mali durum ve faaliyetlerini nasıl etkileyeceği
konusunda yorum yapılmakta, yani neden-sonuç
ilişkileri ortaya konulmaktadır (Keser, 2015: 9).
Dikey Analiz (Yüzde Yöntemi ile Analiz): Bir
firmanın bilanço ve gelir tablosundaki her kalem
36
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
içinde bulunduğu grubun toplamına ya da ge-
nel toplama oranlanmakta ve yorumlanmaktadır.
Bilançoda genel toplam için aktif ve/veya pasif
toplamları, gelir tablosunda net satışlar dikkate
alınmaktadır. Grup toplamına göre dikey yüzde
= [(kalemin tutarı x 100) / (kalemin bulunduğu
grubun toplamı)] iken bilanço için genel toplama
göre dikey yüzde = [(kalemin tutarı x 100) / aktif
veya pasif toplamı)] şeklindedir. Yatay analizde yıl-
lar itibarıyla (dinamik) değişim incelenirken dikey
analizde bir tek yılın (statik) incelemesi yapılmak-
tadır (Keser, 2015: 20).
Trend Analizi (Eğilim Yüzdeleri Yöntemi ile
Analiz): Ele alınan finansal tablolardaki tüm ka-
lemlerin ya da incelenmek istenen kalemin değe-
ri için belirli bir yılın baz olarak alınması ve her
yılın değerinin baz yılın değerine oranlanmasıdır.
Hesaplamalar sonucunda elde edilen trend yüz-
desi baz yılın değerinden küçük, büyük veya eşit
olabilir. Böylece firmaların finansal tablolarındaki
kalemlerin dönemsel değişimleri belirlenebilmek-
te ve trend yüzdesi baz yıla eşit ve/veya küçükse
bu durumda alınacak önlemler ortaya konulabil-
mektedir. Trend analizi, 8-10 yıllık bilanço ve gelir
tablosuna veya incelenmek istenen finansal tablo
kalemlerine uygulanabilen dinamik bir analiz yön-
temidir. Bu yöntem sayesinde firmanın uzun dö-
nemdeki başarısı, yatırım kararlarının uygunluğu,
finansal kaynakların etkinliği vb. gibi konularda
yorum yapılabilmektedir (Keser, 2015: 30-31).
Trend yüzdesi = tüm ya da ilgili kalem(ler)
in incelenen yıldaki değeri / tüm ya da il-
gili kalem(ler)in baz yıldaki değeri*100.
Oran Analizi (Rasyo Analizi): Bir firmanın bir
hesap dönemine ait finansal tablolarında yer alan
tüm ve/veya ilgili kalemler arasında oranlamalar ya-
pılması ve başka oranlarla ya da sektör ortalamaları
ile karşılaştırılarak yorumlanmasıdır. Tüm finansal
tablolara uygulanabilen oran analizi ile firmaların
borç ödeme gücü, varlıklarının verimliliği, yaban-
cı kaynak kullanımı ve kârlılığı ölçülebilmektedir.
Uygulamada en çok kullanılan oran analizleri; liki-
dite oranı, mali oran, faaliyet oranı, kârlılık oranı
ve kredi oranı şeklindedir.
Oran analizinde; likidite oranı = [(dönen var-
lıklar-stoklar)/kısa vadeli yabancı kaynaklar)], mali
Dış Ticarette Girişimcilik
oran = (kısa ve uzun vadeli dış borç/aktif toplamı);
faaliyet oranı = (maliyet/stok, net satışlar/varlıklar),
kârlılık oranı = (kar/satış), kredi oranı = [(vergiden
önceki kâr + faiz giderleri ) / faiz giderleri] şeklinde
hesaplanmakta ve her yöntem için ayrı ayrı alt he-
saplama grupları yer almaktadır (Keser, 2015: 43).
Başa Baş Analizi: Bir firmanın gelirleri ile giderleri
arasındaki farkı sıfır yapan noktanın/kâra geçiş nokta-
sının bulunmasıdır. Başa baş noktası üretim miktarı
[BBN = Toplam sabit maliyet / (birim satış fiyatı – bi-
rim değişken maliyet )] ve satış tutarı [BBN = Toplam
sabit maliyet / [1 - (toplam değişken maliyet / toplam
satışlar)] cinsinden hesaplanabilmektedir.
dikkat
Kâr = Toplam gelir – Toplam maliyet ve Top-
lam gelir = Toplam maliyet = BB Noktası.
Başa baş analizde birtakım varsayımlar yapıl-
maktadır. Bunlar; firma tek ürün üretmektedir,
sadece sabit ve değişken maliyet bulunmaktadır,
birim satış fiyatı ve sabit maliyetler değişmemek-
tedir ve değişken maliyetler üretim hacmiyle aynı
oranda artıp azalmaktadır şeklindedir. Söz konu-
su varsayımlar altında finansal başa baş analizi, bir
firmanın değişken ve sabit maliyetleri ile kârları
arasındaki ilişkiyi göstermekte ve firmanın finans
maliyetlerini karşılayabilmesi için gerekli olan net
faaliyet gelirinin tespit edilmesini sağlamaktadır.
Buna göre firmanın faaliyetlerinin belli bir nokta-
sında toplam gelirler, toplam maliyetlere eşit ola-
caktır. Bu nokta firmanın zarar etmemek için ne
kadar mal veya hizmet satması gerektiğini göster-
mektedir (Keser, 2015: 60-61).
Yukarıda özetlenen yöntemlerden hareketle yapı-
lan finansal öngörü ve planlamalar, firmaların gele-
ceğe yönelik beklentilerini şekillendirmektedir. Ör-
neğin satış ve üretim öngörüleri gelir tablosuna gelir
ve gider kalemleri olarak kaydedilirken net karın o
dönem itibarıyla elde edildiği varsayımı yapılmak-
tadır. Ancak vadeli satışlarda öngörü ile gerçekleşen
durum arasında zaman farklılığı oluşacağı için, net
işletme sermayesi açığı ya da fazlalığını dikkate almak
gerekmektedir. Ayrıca finansman maliyetlerini (faiz,
temettüler ve ücretler) ve buna bağlı vergi ödemeleri-
ni de açık, net ve anlaşılır bir şekilde ortaya koymak
gereklilik arz etmektedir (Deloitte, 2009: 8).
Risk Analizi
Uluslararası pazarlara açılmak isteyen girişim-
cilerin hedeflerini olumsuz yönde etkileyen birta-
kım riskler bulunmaktadır. Bunlar ülkesel, ticari,
politik, ekonomik yapıya ilişkin, ürün ve müşteri
özelliklerine dayalı, teknik, hukuksal, taşıma, lojis-
tik, ödemeye bağlı vb. gibi birçok olumsuz durumu
içermektedir. Girişimcilerin karşılaşacakları riskle-
ri belirlemeleri, bunlara karşı önlemler almaları ve
olumsuz sonuçları en aza indirmeleri, yani riskleri
kontrol altına almaları/yönetmeleri gerekmektedir.
Bunun için firmalar, olası riskler ve tehlikeler karşı-
sındaki kurumsal işlerlikleri, dış pazardaki konum-
ları, rekabet güçleri vb. gibi iç ve dış durumlarını
ortaya koymak için değerlendirmeler yapmakta-
dırlar. Bu kapsamda uygulamada en çok kullanılan
yöntemin SWOT analizi olduğu görülmektedir.
SWOT analizi genellikle; stratejik planlamalarda,
olası risk tanımlama ve çözüm oluşturmada, nicel
verilerin yetersizliği durumlarında ve politika geliş-
tirmede kullanılmaktadır.
Firmaların dış pazarlara yönelik stratejik plan-
lamalarda kullandıkları bir yöntem olan SWOT
analizinde, uluslararası pazara açılma faaliyetinin
güçlü ve zayıf yönleri belirlenmekte ve dış çevreden
kaynaklanan fırsat ve tehditler tespit edilmektedir.
SWOT kelimesi, dört ana özelliğin İngilizce kar-
şılıklarının baş harflerinden oluşmaktadır. Bunlar;
S-Strengths/güçlü yönler; faaliyetin olumlu ve
güçlü olan özelliklerini belirlemek,
W-Weaknesses/zayıf yönler; faaliyetin olumsuz
veya zayıf olan özelliklerini belirlemek,
O-Oppurtunities/fırsatlar; faaliyetin içte ve dış-
ta sahip olduğu fırsatları belirtmek ve
T-Threats/tehditler; faaliyetin etrafındaki olası
tehlike, risk ve piyasa tehditlerini belirtmektir.
SWOT analizinde temel olarak aşağıdaki değer-
lendirmeler yapılmaktadır:
• İç yapı analizi; firmaların görev ve yetki,
performans, sorun, potansiyel, kurum kül-
türü, insan kaynakları, teknoloji düzeyi vb.
gibi özelliklerinin değerlendirilmesidir.
• Çevre analizi; firmanın faaliyet gösterdiği or-
tamın ve dış pazarın ekonomik, sosyal, poli-
tik, kültürel vb. koşulları incelenmektedir.
• Olası risk analizi; firmanın karşılaşabile-
ceği ve etkilenebileceği risk ve tehlikeler
belirlenmektedir.
37

• İlgili taraf analizi; firma faaliyetlerinin fir-
manın hedef pazar ve müşterileri üzerindeki
olumlu/olumsuz etkilerinin belirlenmesidir.
Örneğin; S: Yeni ürün ve yeni stratejiler (inovas-
yon) geliştirebiliyor musunuz? W: Satış, pazarlama,
ürün ya da hizmet kalitesi ve verimliliğinizde dü-
şüklük var mıdır? O: Teknoloji ve iç-dış pazarlar-
da oluşan değişimlerden yararlanabilir misiniz? T:
Mevcut ve potansiyel rakipleriniz ne yapmaktadır-
lar? Bu ve benzeri birçok soruya cevap veren firma,
firma içinden ve dışından kaynaklanabilecek sorun-
ların değerlendirmesini yaparak şu anki ve gelecek-
teki konumunu net bir şekilde görebilmektedir.
SWOT analizinin başarısını ve etkinliğini artır-
mak için çok sayıda farklı nitelikteki analiz yapmak
gerekmektedir. Dış pazardaki fırsatları değerlendir-
mek isteyen bir girişimcinin örneğin, müşteri zevk
ve tercihlerini belirlemek için müşteri analizi, risk
ve tehditleri değerlendirmek için risk analizi, iç ve
dış pazarlardaki rekabet yapısını ve rakiplerin gü-
cünü belirlemek için rekabet analizi, pazarın yapı-
sını öğrenmek için pazar analizi, firmanın kendi iç
durumunu öğrenmek için performans analizi vb.
gibi analiz ve teknikler yardımıyla SWOT analizi
için yeterli düzeyde veri ve bilgi akışı sağlanmalıdır
(Çoban ve Karakaya, 2010: 347-349).
Girişime Konu Olabilecek Hedef
Pazarın Araştırılması
Girişimci iş planına ilişkin temel belirlemeler-
den sonra girişimcinin girmek istediği hedef pa-
zarı araştırması ve buna ulaşmak için gerekli araç
ve yolları belirlemeye yönelik planlama yapması
gerekmektedir. Bu doğrultuda öncelikle dış pazara
hangi yollarla girileceğinin belirlenmesi önem arz
etmektedir. Giriş yöntemini belirleyen girişimciler,
dış pazarlarda karşılaşabilecekleri risk ve tehlikeleri
en düşük seviyeye çekerek faaliyetlerine devam et-
mek istemektedirler. Belirli bir sıra takip edilerek
yapılan detaylı pazar araştırmaları; hedef pazarın
değerlendirilmesi, tüketici tutumlarının anlaşıl-
ması, satış tahminlerinin yapılması, yeni/mevcut
ürünlerin geliştirilmesi, ihracat stratejilerinin be-
lirlenebilmesi, müzakerelerin sorunsuz yürümesi
açısından önemlidir ve olası risklerin olumsuzluk-
larını azaltmaktadır.
38
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
Dış Pazara Giriş Yöntemleri
Uluslararası pazarlara giriş yöntemlerini üç baş-
lık altında ele almak mümkündür. Bunlar; yatırıma
dayalı yöntemler (ortak girişimler, şirket birleşme-
leri ve satın almalar, doğrudan yatırım ve montaj
imalat), sözleşmeye dayalı yöntemler (lisans anlaş-
ması, franchising, sözleşmeli üretim, anahtar tes-
lim projeler, yönetim sözleşmesi) ve ihracata dayalı
yöntemlerdir (doğrudan ve dolaylı ihracat).
Yatırıma Dayalı Yöntemler: Girişimci şirketlerin
büyüme, gelişme ve maliyetleri düşürme gibi amaç-
larla başka/hedef ülkelerde ayni ve nakdi olarak ya-
tırım yapmalarıdır. Ortak girişim, birleşmeler ve sa-
tın almalar ve doğrudan yatırım birinci bölümde ele
alındığı için burada montaj imalata değinilecektir.
Kurma veya takma sanayi olarak da adlandırı-
lan montaj imalat, yurt dışındaki ana firmadan sağ-
lanan temel nitelikteki ara malların, ev sahibi ül-
keden/hedef pazardan yapılan basit bazı parçalarla
birleştirilmesi ve böylece üretimin son aşamasının
ana merkezin dışında (hedef pazarda) gerçekleşti-
rilmesidir. Örneğin otomobil sanayinde, yurt dı-
şındaki ana firmadan ithal edilen motor, şanzıman
ve diferansiyel gibi parçaların hedef ülkedeki düşük
ücretli işçiler yardımıyla yerli kaporta üzerine takıl-
ması gibi (Seyidoğlu, 2009: 600, 613).
Sözleşmeye Dayalı Yöntemler: Birden fazla iş-
letmenin aralarında yaptıkları anlaşmalar doğrul-
tusunda teknolojilerini, kaynaklarını, becerilerini
ve ürünlerini karşılıklı yarar sağlayacak şekilde bir
araya getirmeleri veya karşılıklı olarak değiştirme-
leridir. Burada firmalar bağımsızlıklarını devam
ettirmektedirler. Sadece üzerinde anlaşmaya var-
dıkları amaçları gerçekleştirmeye ve stratejik ola-
rak birbirlerine sürekli olarak katkıda bulunmaya
çalışmaktadırlar. Sözleşmeye dayalı yöntemlerden
lisans anlaşması ve franchising birinci bölümde ele
alınmıştır. Diğer sözleşmeye dayalı yöntemler ise
aşağıdaki gibidir.
Sözleşmeli üretim, ana ülkedeki sınai ve tica-
ri firmaların, bir ürünün üretimini bir sözleşme
dâhilinde hedef ülkedeki üretici firmalara yaptırma-
sıdır. Burada pazarlama faaliyeti ana firmaya aittir.
Ana firmalar yerli üretici firmaya ürettiği ürünün
belirli bir miktarını ve/veya tamamını alma garan-
tisi vermektedirler (Sarı, 2007: 14). Türkiye’de et
yönlü piliç üretimi için tarımsal üretim sözleşmesi
kapsamında Köy-Tür ve AY-Pİ firmalarının kurul-
ması buna örnek olarak verilebilir.
Dış Ticarette Girişimcilik
Anahtar teslim projeler, ana ülkedeki firma
ile az gelişmiş olan hedef ülkedeki kamu otoritesi
arasında yapılan anlaşma doğrultusunda ana fir-
manın, hedef ülkede yüksek düzeyde teknoloji ve
uzmanlık gerektiren bir üretim tesisi kurması, bu
tesiste istihdam edilecek personeli eğitmesi ve tesisi
faaliyete hazır bir hâlde teslim etmesidir. Örneğin;
baraj, petrol ve doğal gaz rafinerileri, nükleer reak-
tör, elektrik santralleri, liman, yol gibi kompleks alt
yapı yatırımları ve demir-çelik fabrikaları gibi. Bu
anlaşmalar ile makine donanım, üretim teknolojisi,
nitelikli işgücü gibi üretim faktörleri de ana ülke-
den getirilmektedir. Hedef ülke hem bu faktörler
hem de firmanın/tesisin kurulması için belirli bir
bedel ödemektedir (Sarı, 2007: 12).
Yönetim sözleşmesi, ana ülkedeki bir firmanın,
hedef ülkedeki yerli bir firma ile (yerli firmanın fa-
aliyetinin tamamını veya bir bölümünü yönetmek
üzere) aralarında anlaşma yapmalarıdır. Burada
hedef ülkedeki yerli firma sermaye veren yabancı
firmaya yönetim bilgisi (know-how) ve yönetici
personel sağlamayı taahhüt etmektedir, yani yerli
firma maddi ürünler yerine belirli bir hizmeti ye-
rine getirmeyi kabul etmektedir. Örneğin Hilton
otellerinde olduğu gibi (Sarı, 2007: 15).
İhracata Dayalı Yöntemler: İhracatçı/tacir sı-
fatına sahip gerçek ve tüzel kişiler tarafından
gümrük mevzuatına uygun şekilde ülke gümrük
sınırları dışına döviz karşılığında mal ve hizmet
satılmasına ihracat denilmektedir (Özcan, 2008:
173). İhracatın doğrudan (ihracatçının kendisi)
ve dolaylı (aracılar kullanılarak) olmak üzere iki
çeşidi bulunmaktadır.
dikkat
İhracatçı sıfatı kazanmak için; gerçek usulde ver-
giye tabi olmak, ilgili kurumlara (Ticaret ve Sana-
yi Odaları, Esnaf ve Sanatkârlar Odası vb. gibi) ve
ilgili ihracatçı birliğine üye olmak gerekmektedir.
Hedef Pazar Seçimi
Girişimci bir firmanın ihracat yapmak istediği
pazar bölümüne hedef pazar denilmektedir. Hedef
pazarda firma, aynı ihtiyaç ve karakteristik özellikle-
re sahip tüketicilere satış yapmak istemektedir. Dış
pazara ihracat yapmak isteyen ticari girişimci, iş pla-
nı kısmında yapmış olduğu analizler doğrultusunda
hedef pazarı seçmek için aşağıdaki aşamaları takip
etmek durumundadır. Bunlar; girişimcinin ve firma-
nın mevcut durumu, pazarın çevresel koşulları, talep
yapısı ve rakip araştırması, hedef ürünün özellikle-
ri, müşteri bulma, dağıtım kanalları, fiyatlandırma,
pazarlama araştırması ve üretim şeklindedir. Belirti-
len firma içi ve dışı faktörler göz önüne alınarak en
uygun/optimal pazar seçimi yapılmalıdır (Mucuk,
2010; Kotler ve Armstrong, 1996; Arslan, 2006).
Girişimcinin ve Firmanın Mevcut Durumu:
Hedef pazara girecek olan girişimcinin işi seçme
nedenleri, eğitimi, kişisel yetenekleri, planları, yö-
netimi, iletişimi ve hedefleri, seçtiği bu işi yapmak
için gerekli ve yeterli düzeyde olmalıdır. Ayrıca
girişimcinin firmanın ismi, kuruluş tarihi, huku-
ki yapısı, finansal ayrıntıları, geçmiş başarıları ve
geleceğe yönelik tahminler, ortak sayısı vb. gibi ko-
nulara hakim olması gerekmektedir. Girişimcinin
firma için yapılan SWOT analizlerinden de hare-
ketle firmanın, mevcut iç ve dış durumunu ortaya
koyması ve hedeflerini net olarak belirtmesi gerek-
mektedir. Bu kapsamda firmanın ulusal piyasadaki
performansı (ürün, finans, pazarlama, kurumsallık
vb. gibi), kapasite durumu, deneyimi, başarıları, iş
niteliği, zayıf ve güçlü yönleri vb. gibi konulara yö-
nelik açıklamalar yapılabilmelidir.
Pazarın Çevresel Koşulları: Hedef pazar belir-
lenirken pazarın coğrafi ve çevresel konumuna
dikkat edilmeli, uzak mesafelerin riskli koşulları
dikkate alınmalıdır. Çünkü dış pazarlar girişimci-
lerin kontrol edemedikleri ortamlardır. Bu neden-
le girişimcinin pazarlama başarısı, pazar çevresini
yönetme becerisine, çevredeki değişim ve gelişimi
sürekli olarak izlemesine, bilgi toplamasına, değer-
lendirmesine ve öngörüde bulunmasına bağlıdır.
Tüm firmaları etkileyebilen makro nitelikli çevresel
faktörler; demografik, ekonomik, hukuki/politik,
kültürel, ekolojik ve teknolojik çevre şeklindedir.
Demografik çevre, yaş, cinsiyet, yaşam tarzı, eği-
tim, coğrafi dağılım, toplam nüfus, pazarın nüfus
yoğunluğu vb. gibi özelliklerden meydana gelmek-
tedir. Demografik çevre faktörleri temel olarak pa-
zar bölümlemesinde kullanılmaktadır. Uluslararası
firmalar dış pazarlarda genellikle demografik çevre
faktörlerine göre belirledikleri belli küçük/mikro
pazarlar için tasarım ve üretim yapmaktadırlar. Bu
pazarlarda her bir tüketici grubunun/bölümünün
kendisine özgü zevk ve tercihlerine uygun mal, fiyat,
tutundurma ve dağıtım stratejileri belirlenmektedir.
39

Ekonomik çevre, hedef pazarın bulunduğu ül-
kenin ekonomik koşulları hem girişimcileri hem de
hedef tüketicileri doğrudan ilgilendirmektedir. Bu
nedenle girişimciler, hedef ülkelerdeki ekonomik
koşulları, mikro ve makro göstergeleri, gelir dağılı-
mını, ekonomi politikalarını ve tüketicilerin harca-
ma kalıplarını vb. incelemeli ve sürekli olarak takip
etmelidir. Ekonomik çevre kapsamında ön plana
çıkan mikro (bireysel tüketim, üretim, arz, talep
vb.) ve makro (millî gelir, enflasyon, işsizlik, para
arzı, faiz, ödemeler bilançosu, dış ticaret, sermaye
hareketleri vb. gibi) göstergelere göre hareket eden
girişimciler, bu koşullara uygun pazarlama strateji-
leri geliştirmek durumundadırlar.
Hukuki/politik çevre, hedef ülkenin millî ege-
menlik gücüne dayalı olarak belirlediği hukuki/poli-
tik yapısı ve uygulamalarıdır. Yerli-yabancı her ülke,
resmî olarak birbirlerinin kurallarına uymak zorun-
dadırlar. Bu nedenle hedef ülkedeki dış ticaret ve
gümrük mevzuatları, ulusal standartlar, dış ticarette
yasaklı, izne tabi, belirli kurumlara tahsis edilmiş mal
ve hizmetler, ülkeler arası ikili veya çok taraflı ticari
anlaşmalar, kamu yardımları, patentler, telif hakları
ve ticari markaların korunması, gümrük engelleri,
anlaşmazlıkların çözümü, vergi yasaları, oranları vb.
birçok konuda araştırma yapılmalı ve özellikle finan-
sal öngörü ve planlama da dikkate alınmalıdır.
Kültürel çevre, hedef ülkedeki insanların bir-
likte yaşayarak öğrendikleri ve kuşaktan kuşağa
aktardıkları alışılmış birtakım toplumsal özellikler-
dir. Bunlar örneğin; gelenek, görenek, dil, din, ırk,
tutum, norm, alışkanlık vb. şeklindedir. Kültürel
çevre ülkeden ülkeye, yöreden yöreye değişiklik
gösterebildiği için ihracat pazarlamasında her bir
unsur dikkate alınmalıdır. Kültürel çevre, hedef pa-
zarı mal, fiyat, marka vb. gibi özelliklere göre fark-
lılaştırma imkânı yaratmakta ve yüksek dış ticaret
kazançlarına olanak sağlamaktadır.
Ekolojik çevre, iklim değişikliği ve küresel ısın-
manın olumsuz etkileri ekolojik dengenin bozul-
masına yol açmıştır. Çevreye duyarlı girişimciler
hedef ülke seçiminde bu konuya özellikle dikkat
etmekte ve çevreye zarar veren firmalarla çalışma-
makta veya faaliyetlerine yasaklama/kısıtlama ge-
tirmekte ya da hedef pazara girmek isteyen firmalar
ilgili ülkenin çevreci politikalarına uyum sağlamak
durumundadırlar. Finansal maliyetlerinin artması-
na yol açabilen çevre dostu teknolojilerin kullanımı
ve üretim maliyetleri üzerindeki etkileri planlama-
larda mutlaka dikkate alınmalıdır.
40
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
Teknolojik alt yapı, hedef pazarın internet, bilgi
iletişim teknolojileri, yeniliklere açıklık, beşerî ve
bilgi sermayesi düzeyi vb. gibi teknolojik gelişme
göstergelerinin seviyesi ve geleceğe yönelik potansi-
yelidir. Teknolojik alt yapısı gelişmiş hedef ülkelere
yönelen girişimciler, sanal yatırım, internet tasa-
rımları ve uluslararası e-ticaret gibi yeni yöntemler
yoluyla rekabet üstünlüğü elde etme imkânına sa-
hip olabilmektedirler.
Piyasa Yapısı ve Rakip Araştırması: Hedef pa-
zarlarda üretici, tüketici, aracı gibi aktörler bu-
lunmakta ve her aktöre göre ayrı bir piyasa yapısı
(tam rekabet, monopol, oligopol vb. gibi) ortaya
çıkmaktadır. Hedef pazarın büyüklüğü ve rekabet
düzeyi piyasa yapısı ile yakından ilişkilidir. Paza-
rın büyüklüğü, yapısı ve rekabet düzeyi, hedef
pazardaki firma ve tüketici sayısı, üretim ölçeği,
piyasaya giriş çıkış serbestliği, mal farklılaştırma
düzeyi gibi faktörlere göre değişiklik göstermek-
tedir. Girişimciler piyasa yapılarına uygun olarak
potansiyel rakiplerin pazar paylarına, ürün/hizmet
fiyatlarına, ürünlerin teknoloji düzeylerine ve kul-
lanım durumlarına, tüketici zevk ve tercihlerindeki
değişmelere/trendlere, kalite, dağıtım, reklam gibi
unsurlara dikkat etmelidirler. Ayrıca hedef ülkede
uygulanan ticari engeller, vergiler, yerli firmalara
yönelik kamu teşvik ve destekleri vb. önlemelere
ve satılacak malın maliyeti üzerindeki etkilere, yani
rekabet gücü üzerindeki etkilere özen göstermek
gerekmektedir.
Hedef Ürünün Belirlenmesi: Hedef pazara yö-
nelen girişimcinin pazarlanabilir bir ürün veya
hizmeti üretmesi veya tedarik etmesi son derece
önemlidir. Bu yeni bir ürün geliştirilerek, mevcut-
lar üzerinde değişiklik yapılarak ya da mevcutlara
ek hizmetler (çeşit, stil, ambalaj, marka, garanti
vb.) sağlanarak pazara girilip, rekabet üstünlüğü
elde edilebilir. Ancak önemli olan pazarda o ürüne
yönelik talebin var olmasıdır. Talebe uygun şekilde
üretim yapmak, ürün üzerinde değişiklikler yap-
mak, ürünleri pazar ve talep koşullarına uygun hâle
getirmek, reklam vermek, fiyat indirimleri yap-
mak, ödeme koşullarını kolaylaştırmak ya da satış
sonrası hizmetler sağlamak vb. gibi faaliyetler mal
ve hizmetin satış miktarını etkileyecektir. Ayrıca
hedef ürün belirlenirken hedef ülkenin mevzuat-
ları, sağlık, teknik, mali, yasal vb. standartları ve
patent ve telif hakkı ile ilgili resmî düzenlemeleri
gibi resmî koşulları göz önünde bulundurmak ge-
rekmektedir. Hedef pazara uygun ürünü belirleyen
Dış Ticarette Girişimcilik
girişimci, ürünlerin (tamamlayıcı, ikame, rakip vb.
gibi) tüketim özelliklerine göre pazar ve fiyat fark-
lılaştırması yapma imkânı elde edecektir.
Müşteri Bulmak ve Tanıtım: Hedef pazara yö-
nelen girişimci, potansiyel müşterileri belirlemek
için sistemli bir şekilde çalışmalıdır. Bunun için
öncelikle tüketiciler ve kullanıcılar pazarın iç ve dış
çevresel koşullarına göre gruplandırılmalı, gruplara
uygun mal ve hizmetler üretilmelidir. Tüketicilerin
zevk ve tercihlerine uygun mal ve hizmet üretecek/
tedarik edecek olan girişimci, bunlarla ilgili olarak
hedef tüketicilere bilgi vermeli ve satış konusun-
da onları ikna etmelidir. Tüketicilerin demogra-
fik, psikografik ve davranışsal özelliklerine uygun
pazarlama teknikleri belirlenerek mal ve hizmetin
kabul edilmesine/tutunmasına olanak sağlanmalı-
dır. Bunun için tanıtım faaliyetlerine girişilmelidir.
Reklam, satış geliştirme, kişisel satış, fuar ve sergi
organizasyonlarına katılma, halkla ilişkiler, özel/
resmî kataloglar ve numunelerle tanıtım gibi tu-
tundurma yöntemleri en uygun şekilde planlanma-
lı ve uygulanmalıdır.
Fiyatlandırma: Bir mal veya hizmetin parasal
değeri olan fiyat aslında, bir firmanın temel pazar-
lama hedeflerinden biridir. Bu bağlamda bir firma
fiyatlandırma hedeflerini, kâra (kâr maksimizasyo-
nuna), satışa (satış hacmini artırmaya) ve statüye
(marka bağımlılığına) yönelik olarak belirleyebil-
mektedir. Fiyat belirlemelerinde üretim maliyet-
leri, başa baş noktası, nakliye, lojistik, depolama,
sigortalama vb. gibi birçok maliyet unsuru dikkate
alınmakta ve hedef tüketicilerin de uygun görecek-
leri bir ve/veya birkaç fiyat düzeyi belirlenmektedir.
Fiyatlamada maliyetlerin yanı sıra rakipler, talep
koşulları, hedeflenen pazar payı, tutundurma fa-
aliyetleri gibi faktörler de göz önünde tutulmalı-
dır. Fiyatlandırma hedeflerine uygun hareket eden
girişimci, sunulacak mal ve hizmet için en uygun
fiyat düzeyini belirlemeli, taksit imkânları sunma-
lı, indirimler (iskontolar) yapmalı, kredi sağlamalı
ve gerektiğinde fiyat değişiklikleri yapabilmelidir.
Birçok kez yapılacak politika denemeleri sonrasın-
da fiyat seçenekleri karşılaştırmalı ve optimal fiyat
düzeyine karar verilmelidir.
Pazarlama Araştırması: Hedef pazarlara giriş
konusunda alınan kararların geçerli ve tutarlı olup
olmadığını belirlemek için değişik yöntemler kul-
lanılarak araştırma yapılmaktadır. Bilgi toplamaya
ve bilgilerin doğruluğunu test etmeye yönelik olan
pazar araştırması faaliyetleri, birincil ve ikincil ve-
rilere göre yapılmaktadır. Birincil veriler, ele alı-
nan pazar, mal, ülke vb. ilişkin olarak daha önce
var olmayan ve yapılan incelemeler sonrasında
doğrudan araştırma yapan tarafından elde edilen
bilgilerdir. Bu bilgiler; yerinde pazar araştırması,
anketler, kişisel görüşmeler, mağaza/müşteri zi-
yaretleri, çalışan denetimleri vb. gibi yollarla elde
edilmektedir. İkincil veriler ise istatistik kurum-
ları, araştırma şirketleri ve üniversiteler gibi farklı
araştırmacı veya kurumların farklı amaçlarla daha
önceden elde ettikleri birincil veri kaynaklarından
oluşturulan, bir anlamda hazır verilerdir. Bu veri-
lere masa başı araştırmaları, konuya ilişkin kaynak
(ulusal ve uluslararası örgütlerin hazırladığı rapor,
etüt ve araştırmalar gibi) ve istatistik taramaları ile
internetten, hedef ülkenin istatistik kurumundan,
ihracatı geliştirme kuruluşlarından, ticaret ve sana-
yi odalarından, ticaret müşavirliklerinden ve diğer
kaynaklardan ulaşılabilmektedir.
Her iki veri türü de pazar araştırmalarında kul-
lanım alanına sahiptir. Örneğin, rekabet analizi
için gerekli olan otomobil satış tutarları, firma sayı-
sı gibi bilgiler ikincil kaynaklardan sağlanabilirken
ürün analizi için tüketicinin marka bağımlılığı, tat-
min düzeyi gibi alanlarda birincil veriye ihtiyaç du-
yulmaktadır. Hedef pazara ilişkin toplanan bilgiler
ışığında hedef pazar fiili olarak ziyaret edilmelidir.
Masa başına göre daha maliyetli olmakla birlikte
yerinde pazar araştırması toplanan bilgilerin doğ-
ruluğunu teyit etmekte ve/veya bilgi yetersizliğin-
den kaynaklanan boşlukların doldurulmasına yar-
dımcı olmaktadır.
Üretim Planı ve Dağıtım Kanallarının Seçimi:
Hedef pazara yönelen dış ticaret girişimcisinin
amacı mümkünse üretimi kendi ülkesinde yap-
maktır. Bu nedenle üretim tesisinin; üretim ma-
liyetleri/faktörleri, mevcut ve yeni fiziki donanım
(arazi, fabrika gibi), üretim kapasitesi, pazar ve/
veya kaynağa yakınlığı (yer seçimi), taşıma gider-
leri, hukuki gereksinimleri vb. gibi kuruluş planına
ilişkin bilgilere sahip olmak gerekmektedir. Kuru-
luş planı sonrasında ürün nerede, ne kadar süre ve
maliyette üretilecek, hangi üretim tekniği kulla-
nılacak, hangi standartlara göre üretilecek, nerede
depolanacak vb. gibi sorulara net cevaplar verilerek
üretim süreci adım adım açıklanabilmelidir.
Üretim planı yapan girişimci dış pazarlara aracı
kullanarak katılmayı planlıyorsa en uygun dağıtım
kanalını belirlemelidir. Çünkü aracılar hem giri-
şimcileri hem de girişimcilerin ülkelerini temsil
41

etmektedirler. Bir ticari girişimcinin hangi tür aracı ile ça-
lışacağı aslında hedef pazara gönderilecek ürüne, pazarın ya-
pısına ve firmanın amaçlarına bağlı bir durumdur. Örneğin,
tüketim malları için acenteler uygunken dayanıklı tüketim
malları ve satış sonrası hizmet gerektiren mallar için distribü-
törler daha uygun olabilmektedir.
Yaşamla İlişkilendir
İşin Sırrı: İhracat, Uluslararası Pazarlamadır.
2001 krizi sonrasında iç piyasada başarı-
lı olamayacaklarını düşünen iki kardeş, ihracat
yapmak için A firmasını kurmuşlardır. Amaçları,
güneş enerjili su ısıtma sistemleri üreterek yaban-
cı ülkelere satmaktır. Firma kurulduktan sonra
kardeşler, ilk müşterilerini bulmak için İhracatı
Geliştirme Merkezi (IGEME) Marmara Bölge
Müdürlüğünü ziyaret etmişlerdir. Burada ilgili
firma isimlerini alarak, IGEME uzmanlarının
yardımıyla internet üzerinden ticari eşleştirme
kuruluşları kapsamında bir Japon firmasını tespit
etmişlerdir. Bu firma ile irtibata geçmek için yurt
dışındaki ticaret müşavirliklerine firma tanıtım
yazısı gönderilmiştir. Aynı gün e-posta ile dönüş
yapan Japon firması, firmanın kataloglarını iste-
miştir. Ardından Fas’tan bir firmanın Hollanda’da
Japon firmasının ofisine yaptığı ziyarette A fir-
masının kataloglarını görmesiyle birlikte, ilk
üretim ve ilk ihracat Fas’a yapılmıştır. Kardeşler
Hollanda’ya gidip Faslı firma ile ilk görüşmesi-
ni yaptıktan sonra müşteri Türkiye’ye gelmiş ve
sipariş vermiştir. İlk sipariş, ilk ödeme ve ilk ma-
kineyi alan A firması kurucularından biri, müşte-
riyi, tercihlerini ve ülkeyi tanımak için Fas’a git-
miştir. Orada müşterinin güneş enerjisi ürünleri
satan mağazasında bir hafta satış yapılmış, satış
elemanlarına teknik eğitim verilmiştir. Bu süre
zarfında eski Fransız sömürgesi olan Fas’ta Fran-
sız mallarının önemli olduğu anlaşılmıştır. Fran-
sız malları internetten araştırılıp örnek alınmış
ve ürün tasarlandıktan sonra üretime geçmeden
önce müşteri ile görüşülerek, müşteri istekleri-
ne göre ürün değiştirilmiştir. Müşteri bulmadan
üretim yapılmaması gerektiğini söyleyen A fir-
ması kurucuları, firmanın başarısının temelinde,
üretimdeki üstün teknik bilginin, sürekli araştır-
42
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
dikkat
Dağıtım kanalı seçimi yaparken kanalın
yapabileceği satışlar ve bunların maliyetleri
karşılaştırılmalı, etkin, vasıflı ve gerekli do-
nanıma sahip aracılarla çalışılmalıdır.
ma geliştirmenin ve uluslararası pazarlamayı yurt
dışındaki birimlere outsource (dış kaynaklardan
yararlanma) etmenin yattığını belirtmektedirler.
İlk ihracat sonrasında A firması, başka ülkelere
açılmanın yollarını aramaya başlamıştır. Yaptıkla-
rı araştırmalar sonrasında maliyeti düşürmek için
imalatı başka yerlere taşımak yerine pazarlamayı dı-
şarıya taşıma kararı almışlardır. Bu amaçla coğrafi
konumunun uygun olduğunu düşündükleri ülke-
ler için personel aramaya başlamışlardır. Fransızca
konuşulan ülkeler ve internet siteleri için Türkiye’de
yaşayan bir kişi ile Rusça konuşulan bölgeler için
de Ukrayna’dan bir kişi ile anlaşmışlardır. Bu kişi-
ler evden (home-office) çalışıp, kendilerine verilen
B2B internet sitelerini takip etmekte, A firmasının
bilgilerini oralara girmekte, fuar kataloglarına kayıt
yaptırmakta, müşteri araştırması ve görüşmesi yap-
maktadırlar. Yaptıkları her iş için A firmasına rapor
gönderen bu kişiler sayesinde kendileri için doğ-
ru olan firmaları bulmaktadırlar. Yabancı ülkelere
farklı dillerde firma katalogları gönderen firma yet-
kilileri, kataloglara her bir ürün için teknik bilgileri
de içeren açıklamalar eklemektedirler. Ürün, ürü-
nün ne yaptığı, nasıl kullanıldığı ve monte edildiği
detaylı, görsel, basit açıklamalarla sunulmaktadır.
Bu kataloglar müşteri dinlendikten sonra, onun
isteklerine göre hazırlanmakta, ürün çeşitlendirme-
si yapılmakta ve gerekli durumlarda istenen dilde
kullanım kılavuzları hazırlanmaktadır. A firması-
nın önemli ürün gruplarının sergilendiği üç web
sitesi bulunmaktadır. A firması yaklaşık 20 ülkeye
ihracat yapmaktadır.
Kaynak: Kaya, F. (2011), “Uluslararası Ticaret
İşlemleri ve Muhasebesi: İthalat-İhracat
İşlemleri”, http://archive.ismmmo.org.tr/docs/
yayinlar/MevzuatSe.pdf, (e.t. 11.11.2019).
Dış Ticarette Girişimcilik

Öğrenme Çıktısı

1 Girişim iş planı hazırlanmasını anlayabilmek

2 Girişimcilik ile uluslararası pazar bulma stratejileri arasında bağlantı kurabilmek

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Proaktif ve reaktif girişim

Dış pazar araştırması yapan
bir girişimcinin iş planında-
ki bölümlerini araştırın.
Uluslararası pazarlama ile
amaçları ile dış ticaret yap-
uluslararası ticaret arasında-
manın nedenleri arasında
ki ilişkiyi irdeleyin.
ilişki olup olmadığını anlatın.

ULUSLARARASI PAZARA MAL SATIŞ TEKNİKLERİ

Hedef pazarını ve satacağı mal ve hizmeti belirlemiş olan ticari girişimcilerin dünya piyasalarında re-
kabet gücü elde edilmeleri, mümkünse yurt içi kaynaklarla üretilen mal ve hizmetlerin ihracatının yapıl-
masına/artırılmasına bağlıdır. Bunu sağlamak için girişimcilerin uluslararası pazarlara mal/hizmet satma
tekniklerini bilmeleri, bu teknikleri etkili ve standartlara uygun bir şekilde uygulamaları kritik öneme
sahiptir. Bu nedenle bu başlık altında satış/ihracat tekniğinin belirlenmesi, firma merkezli/doğrudan ve
aracı kullanımlı/dolaylı pazarlama/satış teknikleri hakkında açıklayıcı bilgiler sunulmaktadır. Daha sonra
ise satış stratejisi/ihracat süreci hakkında kısa açıklamalar yapılmaktadır.

Satış/İhracat Tekniğinin Belirlenmesi

Dış pazarlara girişin en eski yöntemlerinden biri olan ihracat genel itibarıyla uluslararası pazarlara
girişin ilk aşamasıdır. İhracat ile başlayan süreç, üretim faaliyetlerinin yurt dışına kaydırılmasıyla son bul-
maktadır (Erkutlu ve Eryiğit, 2001: 162). Diğer pazara giriş yöntemlerine göre daha kolay ve düşük riskli
olan ihracat, bir firmanın ürettiği/tedarik ettiği mal ve hizmeti gümrük kurallarına uygun olarak yurt
dışına satmasıdır (Cengiz vd., 2007: 30). İhracat yapmak isteyen ticari girişimciler, doğrudan ve dolaylı
pazarlama ve ihracat/satış tekniklerini kullanmaktadırlar.
Doğrudan satış/ihracat, yurt dışına mal ve hizmet satmak isteyen bir firmanın hiçbir aracı kullanmadan
tüm ihracat işlemlerini kendisinin yapmasıdır. Doğrudan ihracat yapılması durumunda müşterinin bu-
lunmasından mal bedelini tahsil edilmesine kadarki tüm sorumluluk ihracatçıya/vekiline aittir. Bu neden-
le, ihracatçı firmalar doğrudan satış için kendi bünyelerinde özel ihracat bölümü oluşturabilmektedirler.
Doğrudan satış yapmak isteyen ihracatçı firma, yatırım yapabilmeli ve risk üstlenebilmelidir, yani belirli
bir ölçeğe/büyüklüğe ulaşmış olmalıdır. Aslında doğrudan ihracat, ticari girişimcinin malını dış pazarlarda
bulunan bir veya birden fazla bağlantı/aracı vasıtasıyla satmasıdır.
Doğrudan ihracatın temel avantajları;
• Aracıların bertaraf edilmesi nedeniyle kâr marjının yükselmesi,
• Alıcı ile satıcı arasında daha yakın ilişkiler kurulabilmesi,
• İhracat sürecinin her aşamasının kontrol edilebilmesi,
• Mal ve hizmetin geliştirilmesine yönelik yeni bilgiler edinilebilmesi,
• Tüketici zevk ve tercihlerindeki değişimin takip edilebilmesi vb. şeklindedir.
Diğer taraftan ihracatçı, daha fazla kaynak ve zaman harcayabilmekte, ihracat prosedürünü eksiksiz
bilmesi gerekmekte ve doğrudan risklere daha fazla maruz kalabilmektedir.

43

Dolaylı satış/ihracat, ihracat yapmak isteyen an-
cak yeterli donanım, kaynak ve elemana sahip ol-
mayan firmaların aracılar vasıtasıyla yurt dışına mal
ve hizmet satmalarıdır. Dış pazarlar hakkında bilgi
ve tecrübe sahibi olan aracılar, olası risklerle müca-
dele konusunda daha başarılıdırlar. Ticari girişimci-
ler, yurt dışına mal satmak için yurt içinde çalışan
aracı firmaları kullanmaktadırlar. Bu yolla ticari
girişimciler, pazarlama ve dağıtım işlemleri ile uğ-
raşmadan ve ihracat işlemi ile ilgili hiçbir maliyete
katlanmadan satışlarını artırmış olmaktadır. Burada
ticari girişimci ürünlerini ülke içindeki yerel aracıya
satmaktadır. İhracatı yapan ana ülkedeki aracı fir-
madır. Dolaylı satış, stok fazlası ürünlerini eritmek
isteyen ya da bunu çok ender başvurulan bir yol ola-
rak kabul eden firmalar için uygun bir yöntemdir.
Aracı kullanımlı/dolaylı satış yönteminin temel
faydaları;
• İhracata ilişkin işlemlerle uğraşılmaması,
• Satış için özel eğitimli uzman kişilerle çalı-
şılması,
• Dağıtım kanallarının daha uzun olması,
• Satıcı ile alıcının doğrudan ilişki kurmaması,
• Olası ticari risklerden kaçınılması,
• Basit ve düşük maliyetli bir pazara giriş
yöntemi olması,
• Dış pazara yeni açılan firmalar için daha uy-
gun olması şekildedir.
Dolaylı ihracatın temel dezavantajları ise üre-
tici/ihracatçının mal ve hizmet üzerindeki kont-
rolünü yitirebilmesi, aracıların ticari teamüllere
yakışmayan tutum ve davranışları, dış pazarlama
konusunda sınırlı bilgi düzeyine sahip olma vb.
şeklinde özetlenebilir (Hollensen, 2008: 218).
Firma Merkezli/Doğrudan Satış
Teknikleri
Dış pazara ihracat yapmak isteyen firmalar, her-
hangi bir aracı kullanmadan doğrudan kendileri/
vekilleri mal ve hizmet satışı yapabilmektedirler.
Doğrudan satış türleri arasında; yurt dışı satış bü-
roları, yurt dışı satış şirketleri/temsilcilikleri, gezici
satıcılar, ulusal ihracat birimi, acente ve distribü-
törler, toptancı ve perakendeciler, doğrudan pazar-
lama vb. yer almaktadır.
Yurt Dışı Satış Büroları: İhracatçı firmaların sa-
tış yapılması amacıyla ürünlerini yurt dışında gön-
44
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
derdikleri kendilerine ait dağıtım kanalıdır. Yurt
dışı satış büroları, dış pazarlarda dağıtım ve malla-
rın tutundurulmasına yönelik faaliyetler gerçekleş-
tirmektedir. Aslında satış büroları, ihracatçı firma
ile ithalatçı firma/aracı arasında bağlantı kurulma-
sını sağlamaktadır. İhracatçının göndermiş olduğu
mallar satış bürolarında tutulmakta ve talep olduk-
ça ürünler yavaş yavaş tüketicilere, perakendecile-
re, acentelere vb. gönderilmektedir. Dış pazarlarda
en iyi hizmet sağlayan kanallardan biri olan satış
büroları, ihracatçıların ürünlerinin istedikleri yere
ulaşmasını sağlamaktadır.
Yurt Dışı Satış Şirketleri/Temsilcilikleri: Yurt dışı
satış büroları gibi faaliyet gösteren satış şirketleri, as-
lında vergi avantajlarından faydalanmak için kurul-
maktadır. Satış şirketleri ihracatçı firmanın kendisi
tarafından kurulabileceği gibi yabancı hissedarlarla
kurulmuş bir ortaklık şeklinde de olabilir. Her iki du-
rumda da şirketler ayrı ve bağımsız bir yönetime sa-
hiptirler ve kazançlarından kendileri sorumludurlar.
Gezici Satıcılar: İhracatçı firma tarafından yurt
dışında satış yapması amacıyla gönderilen satış ele-
manları/temsilcileridir. Gezici satıcılar, ihracatçı-
nın ürünlerini dış pazarlarda satmaya çalışmaktalar
ve bu nedenle sürekli yurt dışı geziler yapmaktadır-
lar. Tüketicilerden sipariş almaya odaklanan gezici
satıcılar, aktif, katılımcı ve yenilenebilir bir pazar-
lama tekniği oluşturmaya çalışmaktadırlar. Gezici
satıcıların temel görevleri arasında; tüketiciyi bil-
gilendirme, sipariş alma, satış yapma, firmayı yurt
dışında tanıtma, marka imajı yaratma ve satışlara
ilişkin bilgi ve belge toplama vb. şeklindedir. Ku-
rumsal satıcılardan daha esnek ve mobil olan gezici
satıcılar, yabancı ülkelerdeki acente ve distribütör-
lerle iş birliği yapmaktadırlar.
Ulusal İhracat Birimi: Doğrudan ihracat yap-
mak isteyen üretici bir firma, satış işlemlerini yap-
ması için ulusal bir ihracat birimi oluşturabilmek-
tedir. İhracatçı firmaya bağlı olan bu birim, ihracat
sürecini takip etmek, satış işlemini gerçekleştirmek
ve diğer bağımlı birimlerin faaliyetlerini denetle-
mek ve düzenlemek gibi faaliyetler ile uğraşmak-
tadır. Genellikle ihracata yeni başlayan firmaların
kendi bünyelerinde oluşturdukları küçük boyutlu
gömülü ihracat birimleri, firma büyüdükçe ayrı
ihracat birimlerine dönüşmekte ve birimler nitelik-
lerine göre ihracat faaliyetlerini kendi bünyelerinde
devam ettirmektedirler. Firmalar daha da büyüyüp
sadece üretim ile uğraşmak istedikleri zaman satış
işlerini yürütmesi için firma dışında ihracat birimi/
Dış Ticarette Girişimcilik
ihracat satış şubesi kurmaktadırlar. İhracatçı firma-
ya ait olan bu şube, aşağı yukarı bağımsız bir pazar-
lama firması gibi hareket edebilmektedir.
Acente ve Distribütörler: Dış pazarlarda ihracat-
çının malını satmaya yardımcı olan firma temsilci-
leridir. İhracatçı firmalar hemen hemen her ülkede
bir acente ile anlaşırlar ve bu acenteler firma adına
hareket ederler. Acenteler mal tedariği yapmazlar,
sadece bulundukları yabancı ülkede ihracatçı için
müşteri bulurlar ve karşılığında komisyon ücreti
alırlar. Firma temsilcisi niteliğindeki diğer kanal olan
distribütörler ise acentelerden farklı olarak bir müş-
teri gibi ihracatçıdan malı satın almakta ve pazarla-
maktadırlar. Her iki temsilci türü ile de faaliyetler
yazılı sözleşmeler çerçevesinde yürütülmektedir. Dış
pazarlara yeni giren firmalar açısından uygun olan
bu yöntemler, yeni ihracatçılara belirli ülke/bölge
bazında ayrıcalıklı satış yapma hakkı vermektedir.
Toptancı ve Perakendeciler: Ticari taraflar arasın-
da yapılan anlaşmalar doğrultusunda yurt dışına
gönderilen malı gümrüklerden teslim alan itha-
latçı/toptancılardır. Mallar toptancıya ulaşıncaya
kadar ihracat doğrudan satış şeklinde yapılmış ol-
maktadır. Malları toplu bir şekilde alan bu aracılar
ya malları doğrudan ilgili yerlere aktarmakta ya da
kendi mağazalarında toptan satışa sunmaktadırlar.
Malların toptancıya geçmesi ile birlikte ihracatçı-
nın toptancı üzerindeki kontrolü zayıflamaktadır.
Dış pazara satış stratejisi uygulayan firmalar
mallarının yurt dışındaki dağıtımını kendi satış
büroları veya şirketleri aracılığıyla doğrudan pe-
rakendecilere yapmaktadır. Perakendeciler, mal ve
hizmetlerin doğrudan doğruya son tüketicilere pa-
zarlanmasını sağlayan kanallardır. Örneğin, süper-
market ve çok katlı mağazalarda binlerce çeşit mal
satışının yapılması gibi. Perakende satışta önemli
olan ihracatçının gönderdiği malların yabancı ül-
kedeki son tüketiciye ulaşmasıdır (Sarıtaş, 2012:
13-15; Sarı, 2007: 24-26).
Doğrudan Pazarlama: Doğrudan doğruya son
tüketici ile irtibata geçmeye dayalı pazarlama/satış
teknikleridir. Bunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir.
• Yüz yüze satış: İhracatçı firma tarafından oluş-
turulan profesyonel bir satış takımının yürütü-
len yüz yüze satış faaliyetleri ile var olan müşte-
rileri satın almaya yöneltmeleri veya potansiyel
yeni müşterileri harekete geçirmeleridir. Örne-
ğin, hayat sigortaları, kredi kartları vb. pazarla-
yan satış elemanları gibi.
• Mektupla pazarlama: İhracatçı firmalar ta-
rafından belirlenmiş olan mevcut ve/veya
yeni tüketicilere posta yoluyla mal ve hiz-
met satışı ile ilgili satış makbuzu, ödeme
araçları, öneri, duyuru, düzeltme, hatırlat-
ma vb. bir yazının gönderilmesidir.
• Telefonla satış: Tele pazarlama olarak bilinen
bu satış tekniği, ihracatçı firma bünyesinde
istihdam edilen profesyonel satış elemanla-
rının yurt dışındaki müşterilerle telefonla
iletişime geçmesidir. Bu yolla ülke sınırları
dışına çıkmadan yurt dışındaki demogra-
fik olarak farklılaştırılmış hedef müşterilere
ulaşma imkânı elde edilebilmektedir.
• Televizyonla pazarlama: Televizyonun bir
pazarlama/satış vasıtası olarak kullanılma-
sıdır. Televizyonla pazarlamanın iki türü
bulunmaktadır. Birincisi, bir mal ve hizmet
için kısa süreli tanıtıcı reklam ve sonrasında
sipariş için ücretsiz aranabilen telefon nu-
marası vermektir. İkincisi ise televizyonda
alışveriş kanalları kurmak ve bu kanallarda
ürün ve hizmet tanıtımları yapmak ve sipa-
riş verme şekillerini açıklamaktır. Böylece
tüketiciler evden alışveriş yapma imkânına
kavuşmaktadırlar.
• Katalogla satış: İhracata konu olan mal ve
hizmetlere ilişkin olarak ihracatçı firma tara-
fından hazırlanan katalogların önceden be-
lirlenmiş adreslere gönderilmesidir. Katalog-
larda mal ve hizmetlerin özellikleri, resimleri,
fiyatları, kullanım şekilleri vb. yer almakta-
dır. Kataloglar yabancı ülkelerdeki müşte-
riler tarafından incelenmekte ve beğenilen
ürünler sipariş formları ya da telefon yoluyla
ihracatçı firmadan talep edilmektedir.
• Kiosk pazarlama: İhracatçı firmanın yaban-
cı ülkelerdeki büyük alış veriş mağazaları,
havaalanları vb. gibi kalabalık yerlere, mal
ve hizmetlerini tanıtmaya ve sipariş almaya
yarayan otomatik makineler koymasıdır.
• Dijital pazarlama: Malın siparişinden tesli-
matına kadar her aşamanın internetteki web
siteleri üzerinden takip edildiği satış tekniği-
dir. İhracatçı firmaların kurduğu web siteleri
üzerinden alınan mal ve/veya hizmet sipa-
rişlerinin gerek geleneksel gerekse modern
pazarlama teknikleri kullanılarak son tüke-
ticiye ulaştırılmasıdır (Kırçova, 1999: 6-10).
45
 Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret

Resim 2.1 Doğrudan Pazarlama

Aracı Kullanımlı/Dolaylı Satış Teknikleri

İhracat pazarlamasını aracı kullanarak yapmak isteyen ticari bir girişimcinin yararlanabileceği başlıca
yöntemler; ihracat ticaret firmaları, sektörel dış ticaret şirketleri, ihracatçı birlikleri ve kooperatifler, ihracat
yönetim firmaları, piggyback ihracat, ihracat komisyoncuları, yerli ve yabancı tüccarlar vb. şeklindedir.
İhracat Ticaret Firmaları: Ülke içinde ürettiği malları yurt dışına satmak isteyen büyük ölçekli ihracatçı
bir firmanın, kendi mallarını pazarlamak için kurmuş olduğu bağımsız ticaret firmasıdır. İhracatçı/üretici
firma ticari firmayı kendisi kurmuş olmakla birlikte ticaret firmasının yaptığı işlem, ihracatçı ana firma
açısından dolaylı bir satış işlemi niteliğindedir. İhracatçının ülkesinde faaliyet gösteren bu firmalar, ihra-
catçının mallarını ihracatçı adına yurt dışına pazarlamaktadırlar. Birçok ülkede faaliyet gösteren ihracat
ticaret firmaları, belirli sektörlere yoğunlaşmakta ve portföylerinde bu sektörlere ilişkin birçok ürün çeşidi
bulundurmaktadırlar. Mal satışı yaptıkları ülkelerden ham madde ve ara malı niteliğinde girdi de ithal
edebilen bu firmalar, ihracat sürecine ilişkin (yükleme, depolama, sigorta, danışmanlık vb.) her konuda
uzmanlık düzeyinde bilgi sahibidirler.
Sektörel Dış Ticaret Şirketleri: Dış ticaret yapan firmalar ihracat yapmak amacıyla bir örgüt altında
toplanmakta ve ihracat bu örgüt aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. İhracat yapmak isteyen üretici ve/veya
tedarikçi firmalar birleştikleri zaman hedef pazarlara daha kolay bir şekilde giriş yapabilmektedirler. Çünkü
ihracatçı firmalar, sermayelerini, üretimlerini, bilgilerini ve tecrübelerini bir araya getirerek ölçek ekono-
milerinden faydalanmakta ve daha düşük fiyatla satış yapma imkânı elde etmektedirler. Sektörel dış ticaret
şirketlerinin ihracatçılara sağladığı temel faydalar arasında; yeni pazar ve alıcılara ulaşma, pazar çeşitlendir-
mesi yapma, pazarlık gücü elde etme, birim başına üretim ve dağıtım giderlerini azaltma, uzun dönemli
yatırım ve üretim planlaması yapma, ihracatta bilgi birikimi ve tecrübe kazanma vb. yer almaktadır.
İhracatçı Birlikleri ve Kooperatifler: İhracat yapmak isteyen küçük ve orta ölçekli üretici firmaların gö-
nüllülük esasına göre bir araya gelerek oluşturdukları özerk ihracat/satış örgütlerdir. Bu birlik ve koopera-
tifler; üyelerinin ürünlerini bir araya getirmek, toplu satış yapmak, firmalara mali desteklerde bulunmak,
üye ve yabancı alıcılar arasında aracılık yapmak, dış pazarlarda pazarlık gücü sağlamak, rekabet gücü elde
etmek, yeni pazarlara açılmak vb. gibi birçok avantaj sağlamaktadır. Bu yolla tek başlarına üretim yapma
cesareti bile olmayan firmaların ihracat yapan firmalar hâline dönüşme imkânları doğmaktadır.

46
Dış Ticarette Girişimcilik
İhracat Yönetim Firmaları: Üretim yapan ihra-
catçı bir firmanın, birbirinin rakibi olmayan belirli
sayıdaki firmanın malını pazarlamak için kendi ül-
kesinde kurmuş olduğu (yönetim hakkı kendisine
ait olan) bağımsız pazarlama firmasıdır. Bu firmalar
kendilerini kuran ihracatçı firma adına çalışmak-
tadırlar. Farklı firma ve ürün grupları ile çalışabi-
len ihracat yönetim firmaları, tüm anlaşmalarında
kurucu firmanın onayını almaktadırlar. Belirli bir
bedel karşılığında çalışan bu firmalar, ihracat ko-
nusunda her türlü bilgiye sahiptirler.
Piggyback İhracat: Yurt içinde bulunan biri büyük
diğeri küçük iki ihracatçı firmadan küçük olan fir-
manın, büyük firmanın dağıtım kanalını kullanarak
malını yurt dışına satmasıdır. Satış süreci, küçük fir-
manın büyük firmaya malını ya satması ya da belli bir
ücret karşılığında teslim etmesi, daha sonrada büyük
firmanın bu malı yurt dışına satması şeklindedir. Bu
dolaylı satış yönteminin başarılı olması için kanaldaki
mevcut mallarla yeni eklenen mal arasında tamamla-
yıcılık ilişkisi bulunmalıdır (ilgili mallar birbirlerinin
rakibi olmamalıdır). Bu ihracat türü, yurt dışına mal
pazarlama gücü olmayan ya da daha çok yurt dışına
satış yapmak isteyen firmalar için uygundur. Örneğin,
General Electric Firmasının tedarikçi ihracatçıların
mallarını ihracat dağıtım kanallarına alması gibi.
dikkat
Piggyback ihracatta çok uluslu şirket niteliğinde-
ki büyük bir firma, başka bir firmanın ürünlerini
kendi mevcut dağıtım kanalına eklemekte ve bu
yeni ürünü yurt dışında satmaktadır.
İhracat Komisyoncuları: Belirli bir bedel/komis-
yon karşılığında ticari girişimcinin malını satmak/
ihraç etmek için teslim alan kişilerdir. Komisyon-
cular kendi adlarına anlaştıkları ticari firma hesa-
bına hareket ederek malın satışı için her türlü iş-
lemi gerçekleştirebilmektedirler. Böylece satıcılar
alıcılarla/ithalatçılarla karşı karşıya gelmemekte ve
aralarında satış sözleşmesi yapmamaktadırlar. Ge-
rekirse komisyoncu aracılığıyla görüşme yapabilir-
ler. Ticari firma ile komisyoncu arasında yapılan
anlaşma doğrultusunda, ihracat sürecinin tamamı
komisyoncu tarafından da gerçekleştirilebilir ve ih-
raç malının kontrolü komisyoncuya geçebilir. Dış
pazarlara girişte kullanılan temel dağıtım kanalla-
rından biri olan komisyoncular, örneğin; kauçuk ve
hububat gibi büyük hacimli malların taşınmasında
yaygın bir şekilde kullanılmaktadırlar.
Yerli ve Yabancı Tüccarlar: Kendi hesaplarına
çalışan kişi veya kuruluşlardır. Bunlar ihracatçı fir-
madan satın aldıkları malları yurt dışındaki başka
ülkelere satmaktadırlar. Tüccarlar aracılığıyla yapı-
lan dış satım, ticari girişimci açısından yurt içinde
yapılan satış ile aynıdır. Ticari girişimci malı ülke
sınırları içerisinde tüccara satmakta ve mal bedeli-
ni tüccardan almaktadır. Aynı faaliyet bazen ihra-
catçının ülkesindeki yabancı özel/kamu işletmeleri
adına çalışan temsilciler aracılığıyla da yapılabil-
mektedir (Sarıtaş, 2012: 10-12; Sarı, 2007: 19-22).
Satış Stratejisi (İhracat Süreci)
Hedef pazar seçimini yapan ve pazara hangi satış
tekniği ile gireceğini belirleyen ticari girişimci ihracat
yapmak için (mal ve hizmetlerin ülke sınırlarından
geçmesi için) bazı adımları takip etmek durumunda-
dır. Bunlar; müşteri ile anlaşma, teklif hazırlama, satış
sözleşmesi hazırlama, ilgili belgeleri hazırlama, güm-
rükleme, satış öncesi ve sonrası işlemleri içermektedir.
İhracat yoluyla yurt dışına mal ve hizmet satış
sürecinin başlaması için ihracatçının/satıcının itha-
latçıya/alıcıya bir teklif hazırlayıp göndermesi ge-
rekmektedir. Bu teklifte ticarete konu olan ürünün
miktarı, hacmi ve özellikleri, birim ve toplam fiya-
tı, ambalaj/koli sayısı, ödeme şekli, hesap numa-
rası, yükleme şekli, menşei gibi bilgiler yer almak-
tadır. Teklif incelendikten sonra uygun görülürse
yazılı bir sözleşme hazırlanarak tarafların karşılıklı
hak ve yükümlülükleri net bir şekilde ortaya ko-
nulmaya çalışılmaktadır. Satış sözleşmesi ticari iş-
lemin tüm yönlerini (ürün, ambalaj, etiket, fiyat,
ödeme ve teslim şekilleri, standartlar vb. gibi) kap-
sayacak nitelikte ayrıntılı olmalı ve imzalanmalıdır.
Satış sözleşmesi sonrasında ihracat işlemi ile ilgili
belgeler hazırlanmalıdır. Çok sayıda olan bu bel-
geleri; resmî belgeler, ticari belgeler, dolaşım belge-
leri, teslim ve ödeme belgeleri ve sigorta belgeleri
vb. şeklinde sıralamak mümkündür. Hazırlanan
belgelerden gerekli olanlarla birlikte gümrük idare-
sine giden ihracatçı/vekili, ilgili belgeleri ve malları
teslim etmekte ve/veya ithalatçı ile yaptığı anlaşma
doğrultusunda malı nakliye aracına yüklemektedir.
Malın ülke gümrük sınırlarından çıkışı sonrasında
kambiyo mevzuatı çerçevesinde ihracat hesapları
kapatılarak ihracat bedelleri tahsil edilmektedir.
Burada hesap işlemleri ihracatçının ve ithalatçının
anlaşmalı bankaları aracılığıyla yapılmakta ve ban-
kalar üzerindeki alacak-borç hesapları kapatıldık-
tan sonra ihracat işlemi sonlandırılmaktadır.
47
 Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret

Öğrenme Çıktısı

3 Doğrudan ve dolaylı pazarlama teknikleri arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dış pazara ihracat yoluyla

Aracı kullanımlı/dolaylı sa-
tış tekniklerini araştırın.
Doğrudan doğruya son tü-
girmek isteyen bir girişim-
ketici ile irtibata geçmeye
cinin takip etmesi gereken
dayalı pazarlama teknikleri-
satış/ihracat sürecini sıralı
ni açıklayın.
bir şekilde anlatın.

ULUSLARARASI E-TİCARET rinden yapılmakta ve mal, hizmet ve bilgi hareket-

Küreselleşme sürecinin etkisiyle 1980’li yıllardan
itibaren dünyada yaygın olarak kullanılmaya baş-
lanan bilgi iletişim teknolojileri, internetin bir pa-
zarlama kanalı olmasını sağlamış ve bu yolla yeni iş
olanakları ortaya çıkmıştır. Teknolojik olanaklardan
etkin bir şekilde yararlanarak geleneksel girişimcilik
anlayışını değiştiren dijital girişimciler; e-ticaret, di-
jital reklamcılık, sosyal medya, veri yönetimi, mo-
bil ve bulut uygulamaları vb. gibi dijital faaliyetlere
katılarak yepyeni bir iş dünyası oluşturmuşlardır.
Uluslararası E-ticaret başlığı altında e-ticarete ilişkin
genel bilgi ve tanımlar verildikten sonra e-ticaretin
gelişimini etkileyen faktörler, e-ticaretin türleri ve
e-ticarette güvenlik önlemleri gibi konular hakkında
kısa açıklamalar yapılmaktadır.
Bilgi iletişim teknolojileri, ekonomik ve
ticari verilerin bir araya getirilmesini, de-
polanmasını, ihtiyaç duyulduğunda kulla-
nılmasını ve gerekli yerlere aktarılmasını
sağlayan teknolojiler bütünüdür.
Uluslararası E-Ticaretin Tanımı ve
Kapsamı
Dijital girişimcilik faaliyetlerinden biri olan
uluslararası e-ticaret, farklı ülkelerde ikamet eden
alıcı ve satıcıların internet üzerinden ülkeler arası
mal, hizmet ve bilgi alım satımını ifade etmektedir.
Ülkeler arası ticarete ilişkin işlemler internet üze-
liliği fiziki ve/veya dijital olarak gerçekleşmektedir.
Malların internet üzerinden sipariş edilip, gelenek-
sel ticari yöntemlerle (posta, kurye, taşıma firması
vb. gibi) fiziki olarak başka ülkelere teslim edilme-
sine dolaylı uluslararası e-ticaret denilmektedir. Bu
sistemde mal, hizmet ve bilgi bedelleri, genellikle
ticari taraflar arasında yapılan sözleşmeler doğrul-
tusunda anlaşmalı bankalar aracılığıyla ödenmek-
tedir. Fiziki varlığı olmayan mal ve hizmetlerin
(bilgi veya danışmanlık hizmetleri, görsel ve işitsel
ürünler gibi) sipariş, ödeme ve tesliminin tamamen
on-line olarak gerçekleştirilmesine de doğrudan
uluslararası e-ticaret denilmektedir. Uluslararası
e-ticaret sayesinde mal ve hizmetlerin üretim, ta-
nıtım, satış, sigorta ve ödeme işlemleri bilgisayar
ağları üzerinden yapılabilmektedir (Bucaklı, 2007:
52-53; Bakırtaş ve Tekinşen, 2006: 138).
Uluslararası e-ticaret son dönemlerde yaygın bir
kullanım alanına sahip olmuştur. İnternet, üretici
firmaların ve perakendecilerin mal ve hizmetlerini
tüketicilere hiçbir aracı kullanmaksızın doğrudan
pazarlama imkânı sunmaktadır. Perakende satış
yapan zincir firmaların çoğu hem fiziki olarak ma-
ğazalarında satış yapmaktalar hem de elektronik
mağazalar açarak internet perakendeciliği faaliye-
ti sürdürmektedirler. Örneğin, Migros’un online
kangurum sitesini kurması, kendi web sitesinden
alışveriş yapan tüketicilere eve teslim, evde nakit
veya kredi kartı ile ödeme şansı, fiyatlarda indirim-
ler yapma veya garanti süresi uzatma gibi ek hiz-
metler sunma şeklinde satış yapması gibi.

48
Dış Ticarette Girişimcilik

Resim 2.2 E-Ticaret

Uluslararası e-ticaret; mal, hizmet ve bilginin elektronik alım satımı, tanıtım, reklam ve bilgilendir-
me, üretim planlaması yapma ve üretim zinciri oluşturma, elektronik banka işlemleri ve fon transferleri,
elektronik ortamda dış ticaret işlemleri ve kamu alımları, eğitim, sağlık hizmetleri, doğrudan tüketiciye
pazarlama, ticari belge ve bilgilerin transferi, satış sonrası hizmetler vb. gibi çok sayıda ekonomik işlemi/
uygulamayı kapsamaktadır. Bu yönüyle uluslararası e-ticaret hacmindeki artış, ülke ekonomilerinin kal-
kınmalarına ve refah seviyelerinin yükselmesine katkıda bulunmaktadır.
Uluslararası e-ticaretin temel ekonomik faydaları arasında; fiziki sınırları ortadan kaldırarak dış ticaret
hacmini artırmak, işlem ve zaman giderlerini azaltmak, dış ticaret işlemlerini kolaylaştırmak, mal-hizmet,
fiyat ve kalite çeşitliliğini artırmak, uluslararası rekabeti artırmak, yeni iş sahaları ortaya çıkarmak, dış
ticaret sürecinin her aşamasını kontrol altında tutmak, geleneksel dağıtım kanalı akışını değiştirmek, yeni
pazarlama strateji ve taktikleri geliştirmek vb. yer almaktadır (Bucaklı, 2007: 73, 121-122).

Uluslararası E-Ticaretin Gelişimini Etkileyen Faktörler

1990’lı yıllardan itibaren internetle birlikte gelişim gösteren e-ticaret, başlangıçta firma içi olarak baş-
lamış daha sonra tüm ekonomik birimler arasında yaygın bir kullanım alanına sahip olmuştur. E-ticaretin
gelişmesini sağlayan temel faktörler; küreselleşme ve internet nüfusundaki artış, tüketici tercihlerindeki
değişim, dijital girişimciliğin gelişmesi, e-ticaret araçlarındaki gelişme ve alternatif ödeme sistemlerinin
gelişmesi şeklindedir.

Küreselleşme ve İnternet Nüfusundaki Artış

Dünya ülkeleri arasındaki ticari, mali, ekonomik, sosyal, siyasal ve diğer sınırların kalkması olarak
ifade edilebilen küreselleşme süreci, rekabetin küresel hâle gelmesini ve ileri teknoloji kullanımının yay-
gınlaşmasını sağlamıştır. Rekabet ve ileri teknoloji ikilisi hem dış ticaretin yapısını ve bileşimini hem de
üretici ve tüketicilerin geleneksel alışkanlıklarını değiştirmiştir. Başka ülkelerdeki gelişmeleri merak eden
insanlar, interneti yoğun bir şekilde kullanmaya başlamışlardır. İnternet nüfusundaki artış ve bu insanla-
rın beklenti ve talepleri, internet üzerinden küresel ticaret yapma fikrini ortaya çıkarmıştır. Pazar kavramı

49

yeniden tanımlanmış ve/veya yeni pazarlar orta-
ya çıkmaya başlamıştır. Bu yeni ortama e-ticaret
yoluyla giren firmalar, rekabet üstünlüğü elde et-
mişler, tüketiciler ise daha ucuz ve kaliteli mal ve
hizmet tüketmeye ve bilgiye daha kolay erişmeye
başlamışlardır. İnternet kullanan üretici ve tüke-
ticilerin birbirlerine uyum sağlamaları sayesinde
fiziki sınır ve zaman kısıtının olmadığı yeni bir
ticari sistem ortaya çıkmıştır.
Tüketici Tercihlerindeki Değişim
Küreselleşme ve internetin yaygın kullanımı
yeni istihdam imkânları yaratmış ve bu yönüyle
hem bireysel hem de toplumsal düzeyde gelir artışı
sağlanmıştır. Gelir düzeyindeki artış, tüketicilerin
zevk ve tercihlerine uygun tüketim kalıplarının
oluşmasını sağlamıştır. Tüketicilere göre hareket
eden üreticiler ise her türlü ihtiyacı karşılamaya
yönelik farklılaştırılmış (aynı ihtiyacı karşılayan
benzer nitelikteki) mal ve hizmetler üretmeye ve
bunlara karşı bağımlılık (marka) yaratmaya çalış-
mışlardır. Üretici arzı ile tüketici talebi internette
karşı karşıya gelince, alışveriş tercihleri mekân,
zaman ve ücret açısından geleneksel ticarete göre
daha avantajlı olduğu düşünülen sanal ortamlara
doğru kaymıştır (Coşkun, 2004: 247, 250).
Sanal ortama taşınan mal ve hizmet ticareti, tü-
ketmeyi yaşam biçimi hâline getiren, modayı takip
eden, fiyat, ürün, indirim, gibi pazarlama stratejile-
rini bilen yeni bir tüketici kitlesi meydana getirmiş-
tir. Yeni üretici ve tüketici kitlesi e-ticareti, yani sa-
nal mağazalardan alışveriş yapmayı alışkanlık hâline
getirmeye başlamışlardır. İnternetin sağladığı fırsat-
lardan yararlanmak isteyen bazı firmalar satışlarının
bir bölümünü internet üzerinden yaparken bazı
firmalar ise satışlarının tümünü internet üzerinden
gerçekleştirmişlerdir. E-ticaretteki gelişmeler gele-
neksel dağıtım kanalı akışını değiştirmiş, toptancı
ve perakendeci gibi aracılara olan ihtiyacı azaltarak
interneti daha ucuz ve hızlı bir aracı hâline getirmiş-
tir. E-ticaret; dağıtım, ticaret ve tutundurma konu-
larında etkin bir şekilde kullanılmıştır.
Dijital Girişimciliğin Gelişmesi
Küreselleşen ve dijitalleşen/sanal hâle gelen
dünya ekonomisi girişimcilikte yeni bir dönem
başlatmıştır. Risk üstlenerek yeni bir iş kurmak
isteyen dijital girişimciler, internetin bilgi sunma,
yoğun iletişim ve karşılıklı etkileşim fonksiyonla-
50
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
rından yararlanmışlardır. Dış pazarlara açılmak
isteyen girişimci firmalar, kendilerini, mal ve hiz-
metlerini vb. tanıtan web sitelerini kurarak internet
üzerinden satış, marka geliştirme, tutundurma ve
pazarlama faaliyetleri yürütmüşlerdir. E-postalar
ve mobil uygulamalar vasıtasıyla müşterilerine
hızlı bir şekilde ulaşan firmalar, maliyet tasarrufu
sağlamışlar ve tüketici taleplerindeki değişikliklere
uygun pazarlama stratejileri geliştirmişlerdir (Kır-
çova, 1999: 29-32). Dijital girişimcilikte; sipariş,
üretim, tedarik, lojistik, sigorta, mal-hizmet satışı,
müşteri hizmetleri vb. her türlü süreç dikkate alın-
maktadır. Yani bir firmada fiili olarak yapılan her
türlü işlem dijital ortamda da yapılmaktadır. E-iş
olarak da bilinen dijital girişimcilikte, alıcı ve sa-
tıcılar firmalardır, yani toptan ticaret yapan gerçek
ve tüzel kişilerdir. Dijital işte satış hacmi büyük ve
müşteri sayısı azdır, ödemeler senetler üzerinden
yapılmaktadır ve müşteriler birbirlerini tanıyarak iş
yapmaktadırlar (Bakırtaş ve Tekinşen, 2006: 138).
Dijital girişimciler; farklı ülkelerdeki üretici ve
tüketicileri sanal ortamda bir araya getirerek temel
dijital faaliyetlerden biri olan e-ticaretin ortaya çık-
masında ve yaygınlaşmasında en etkin ekonomik ak-
törler olmuşlardır. Girişimcilik ve işletmecilik bece-
rilerinin, dış ticaret faaliyetleri ile bütünleştirilmesi,
dış ticaretin çevresinde de değişiklik meydana getir-
miştir. Değişen çevresel koşullar, tüm ticari tarafların
her an değişebilecek esnekliğe sahip yeni strateji ve
taktikler geliştirmelerine neden olmuştur. Otomatik
sipariş sistemleri, ürün değiştirme seçenekleri, elekt-
ronik veri değişimi, elektronik fon transferi, yenile-
nen garanti süreleri, değerleme hizmetleri gibi yeni
birçok aracılık mekanizması pazarlama/satış teknik-
leri arasındaki yerini almaya başlamıştır.
E-Ticaret Araçlarındaki Gelişme
Günlük hayatı kolaylaştıran elektronik araç
ve gereçlerin gelişmesi, e-ticaretin yapılmasını da
kolaylaştırmış ve internet üzerinden yapılan işlem-
lerin artmasını sağlamıştır. E-ticarette kullanılan
araçları geleneksel ve modern olmak üzere iki baş-
lık altında toplamak mümkündür.
Geleneksel araçlar; televizyon-radyo, telefon
faks, elektronik ödeme ve para sistemleri (ban-
kamatik makineleri, kredi kartları, POS makine-
leri), Intranet/kapalı bilgisayar ağları (elektronik
fon transferi/EFT, elektronik veri değişimi/EDI)
şeklindedir.
Dış Ticarette Girişimcilik
Modern araçlar; internet, FTP, elektronik pos-
ta, konferans sistemleri (telekonferans, data konfe-
rans, video konferans), mobil iletişim için küresel
sistem teknolojisi/GSM (kısa mesaj servisi/SMS,
telsiz uygulama programı protokolü/WAP) şeklin-
dedir (Elibol ve Kesici, 2004: 306-307; Bucaklı,
2007: 46).
Alternatif Ödeme Sistemlerinin
Gelişmesi
E-ticaret faaliyeti de geleneksel ticaret gibi mal
ve hizmet karşılığı bir bedel ödemeyi gerektirmek-
tedir. Malın malla değiştirildiği trampa sistemin-
den kâğıt paraya geçiş ve 1950’lerde kullanılmaya
başlanan ilk dijital ödeme araçlarından biri olan
kredi kartının kullanımı ticari işlemlerin kolay-
laşmasına ve işlem giderlerinin azalmasına olanak
tanımıştır. Zaman içinde dijital ödeme araçları
sayı ve çeşit olarak artmaya, dijital bir dönüşüm
yaşanmaya başlamıştır. Güvenlikle ilgili birtakım
sorunları da beraberinde getirmesine rağmen di-
jital dönüşüm e-ticaret hacminin artmasına ve
internet üzerinden pazarlamanın gelişmesine kat-
kıda bulunmuştur. E-ticaretin gelişmesine katkıda
bulunan dijital ödeme araçlarını aşağıdaki gibi sı-
ralamak mümkündür.
Kartlı ödemeler: Nakit para kullanılmadan bel-
li bir banka hesabı üzerinden elektronik araçlarla
ödeme yapılmasıdır. Bunlar; kredi kartı, sanal kart,
akıllı kart ve sanal POS cihazı şeklindedir.
• Kredi kartı, fiziki varlığı ve belli bir numa-
rası olan ve nakit para kullanmadan harca-
ma yapılmasına ve/veya para çekilmesine
olanak tanıyan ödeme aracıdır. Kredi kartı
kullanıcıları, müşterisi oldukları bankala-
rın belirledikleri limitler dâhilinde ken-
dilerine açılan kredilerle bir banka hesabı
üzerinden kredi kartları ile elektronik öde-
me yapabilmektedirler.
• Sanal kart, fiziki varlığı olmayan, güvenlik
numarası bulunan ve sadece internet alış-
verişlerinde kullanılan kredi kartıdır. Sanal
kart, kullanıcısının banka hesabına bağlıdır,
limitini tüketicinin kendisi belirlemektedir.
• Akıllı (Smart) kart, fiziki varlığı ve üzerinde
özel bir mikroçipi olan plastik kredi kartı-
dır. Bu çip ile karta kullanıcısının belirledi-
ği miktarda para yüklenmekte ve akıllı kart
ile mal ve hizmet bedeli ödendikçe karta
yüklenmiş olan para miktarı azalmaktadır.
Karttaki para bitince yeniden yükleme ya-
pılabilmektedir.
• Sanal POS cihazları, kredi kartı ile ödeme
yapmak için kullanılan POS cihazının,
internet ortamında kullanılan çeşididir.
VPOS (Virtual Point of Sale) olarak bilinen
bu sistemde, alışveriş bedelini ödemek iste-
yen müşterinin kart bilgileri ilgili bankaya
internet üzerinden gönderilmektedir. Ban-
ka ödemeyi onayladığı zaman mal veya hiz-
met bedeli müşterinin hesabından alışveriş
yapılan firmanın aynı bankadaki hesabına
aktarılmaktadır.
Elektronik (dijital) para: Bilgisayara ya da mo-
bil telefonlara yüklenen elektronik para sistemi
üzerinden satın alınan fiziki varlığı olmayan elekt-
ronik para birimidir. Tüketiciler, banka hesapla-
rından elektronik para hesaplarına gönderdikleri
nakit paraları elektronik paraya dönüştürmektedir-
ler. Elektronik para, fiziki olarak kullanılan mağaza
çekleri veya hamiline yazılı senetlerin internet orta-
mında kullanılması gibidir.
Elektronik çek: E-ticaret yapan internet siteleri-
nin ödemeleri çek olarak kabul etmelerini sağlayan
bir ödeme sistemidir. Bu sistemde ödemeler, satıcı
firmaların üye oldukları elektronik ticaret sitesine
müşteri hesap bilgilerinin girilmesi (bir anlamda
çek kesilmesi) yoluyla yapılmaktadır. Bu sisteme
girilen bilgiler dijital imza (güvenliği sağlamaya yö-
nelik iki anahtarlı şifre sistemi) ile bankanın müş-
teri adına sistem/çek üzerinden ödeme yapmasını
sağlamaktadır.
Elektronik cüzdan: Bilgisayar ve mobil tele-
fonlara yüklenen elektronik yazılımlar üzerin-
den oluşturulan elektronik cüzdan/kumbaradır.
E-cüzdan kullanıcısı gerekli bilgileri bir kere ta-
nımladıktan sonra internet ortamında yaptığı her
işlem karşılığında e-cüzdan hesabı üzerinden öde-
me yapabilmektedir.
Diğer ödeme araçları; yukarıda sıralananlar dı-
şında birtakım elektronik ödeme araçları gelişti-
rilmiştir. Bunlardan birkaçı; Escrip, IPIN, PCPay,
ECharge My Phone ve First Virtual gibi genellikle
bağış, fatura vb. gibi düşük miktarlı ödemeler için
kullanılan ödeme sistemleridir (Elibol ve Kesici,
2004: 319-322; Bucaklı, 2007: 85-92).
51

Uluslararası E-Ticaretin Türleri
Dış ticarete ilişkin her türlü faaliyetin elekt-
ronik ortamlar aracılığıyla yapıldığı uluslararası
e-ticaret, geleneksel dış ticaretin yönünü, mik-
tarını ve yapısını değiştirmiştir. Geleneksel dış
ticarette temel olarak mal ve hizmet ayrımı ya-
pılmakta, mal ve hizmetlerde belirli özelliklerine
göre sınıflandırılmaktadır. Uluslararası e-ticaret
ile birlikte bu sınıflandırmaya bilgi/veri bir ürün
olarak dahil edilmiştir.
Uluslararası e-ticaretin genellikle dış ticaret
sürecine katılan aktörlere göre sınıflandırıldığı gö-
rülmektedir. Bu açıdan e-ticaret türlerini aşağıdaki
gibi sıralamak mümkündür.
Elektronik veri değişim sistemi (EDI), dış ticaret
yapan iki firma arasındaki her türlü ticari bilgi ve
belgenin internet üzerinden değiş tokuşudur. Ara-
larında anlaşma bulunan firmalar merkezî bir sis-
tem üzerinden bir bilgi/veri havuzu oluşturmakta-
dırlar. Gerekli oldukça firmalar arasında otomatik
olarak bilgi/veri alışverişi yapılabilmektedir.
İşletmeler arası e-ticaret (B2B), firmalar arasında
internet üzerinden yapılan her türlü ticari işlemdir.
Bir malın üreticisi ile girdi tedarikçisi, üretici ile
toptancı, toptancı ile perakendeci arasında internet
üzerinden yapılan ticari işlemler bu sınıflandırma-
ya dahil edilmektedir. Ayrıca kurumlar arasında ya
da kurumlar ile gerçek kişiler arasında internet üze-
rinden yapılan hizmet anlaşmaları da bu kapsamda
yer almaktadır.
İşletmeden tüketiciye e-ticaret (B2C), bir mal
veya hizmetin herhangi bir aracı kullanılmadan bir
kişi veya firma tarafından internet üzerinden tüke-
ticiye satılmasıdır. İşletmeden tüketiciye e-ticaret
yoluyla satılan ürünlerin tipi; fiziksel (giyim, akse-
suar, elektronik eşya vb.) veya dijital (cd, müzik,
yazılım, kitap gibi) olarak ikiye ayrılmaktadır. Ürü-
nün satıldığı yer açısından da satıcı firmanın ken-
di web sitesi ya da internet üzerindeki bir alışveriş
sitesi şeklinde ikiye ayrılmaktadır.
Tüketiciden tüketiciye e-ticaret (C2C), internette
yer alan alışveriş siteleri (eBay, arabam, Gittigidi-
yor vb. gibi) üzerinden tüketiciler arasında yapı-
lan sanal ticarettir. Günümüz koşullarında yoğun
internet ve mobil ağ kullanan yeni nesil tüketici-
ler arasında gelişen arkadaşlar arası (peer-to-peer/
P2P) e-ticaret bulunmaktadır. Bu e-ticaret türü,
C2C’nin alt kategorisinde yer almaktadır.
52
Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret
İşletme devlet arası e-ticaret (B2G), firmalar ile
kamu kuruluşları arasındaki resmî işlemlerin inter-
net üzerinden yapılması/takip edilmesidir. Bu kap-
samda, ticari işlemler, gümrük işlemleri, vergiler,
sosyal güvenlik, istatistik ve izinlerin takibi, kamu
ihalelerinin duyurulması vb. faaliyetler e-ticaret
olarak kabul edilmektedir.
Tüketici devlet arası e-ticaret (C2G), e-devlet
uygulaması olarak bilinen bu e-ticaret türünde,
devlet kendi kamu kurumları ve ilişkili olduğu
özel kurum ve kuruluşlarla elektronik ağlar aracı-
lığıyla bağlanmaktadır. Kurumların ve çalışanların
her türlü resmî işlemi internet aracılığıyla bu sis-
tem üzerinden yerine getirilebilmektedir. E-devlet
uygulaması; işlem ve zaman tasarrufu sağlanması,
kamu kesimindeki gizli işsizliğin önlenmesi, çalı-
şanların niteliklerinin artması, kırtasiye giderleri-
nin azalması, şeffaflığın artması gibi birçok olumlu
kamusal etkiye sahip olmaktadır (OECD, 2017:
7-9, 13; Bucaklı, 2007: 55).
dikkat
Dijital alışveriş siteleri kuramsal olarak birden fazla
firmanın mal ve hizmetini aynı internet sitesi üze-
rinde bir araya getirmekte ve tüketici tercihlerine
uygun şekilde daha ucuza daha kaliteli mal ve hiz-
met satın alma imkânı tanımaktadırlar.
Uluslararası E-Ticarette Güvenlik
Önlemleri
Geleneksel dış ticarette olduğu gibi uluslararası
e-ticarette de birtakım risklerle/sorunlarla karşılaşıl-
maktadır. Bunların belli başlıları; fiziki veya dijital
teslimatın yapılmaması, ülkelerin ticari yaptırımlar
uygulamaları, ortak ödeme sistemlerinin olmaması,
sahte ve/veya virüs bulaştırılmış web siteleri, sahte
alıcı ve satıcı bilgileri, çalınan kart bilgileri, bilgi ve
ağ kaynaklarının imha edilmesi, yetkili olmayan
kişilere bilgi aktarımı, yapılan e-ticaret işlemlerinin
inkâr edilmesi vb. şeklinde sıralanabilir.
Esasen dış ticaret işlemleri ülkelerin yasal dene-
timi altındadır ve ortaya çıkan sorunlar karşısında
alınacak önlemler ve cezai yaptırımlar karşılıklı
olarak kabul edilmiş durumdadır. Ancak internet
ortamında bilgisayar ağları üzerinden yapılan iş-
lemlerde denetim yapmak geleneksel dış ticarete
göre biraz daha zor olabilmektedir. Bu nedenle
Dış Ticarette Girişimcilik

e-ticarette güvenliği artırmaya yönelik çalışmalar (şifreleme) ve güvenlik alt yapısına ve donanıma ilişkin
yatırımlar yapılarak birçok güvenlik önlemi geliştirilmektedir. Böylece internet üzerinden güvenli bilgi
iletimi, veri depolanması, veri doğruluğu kontrolü yapılabilmektedir.
İnternet ağlarında iletilen bilgi/veri belirli bir şifre anahtarı ile içerik değişikliğine uğratılmakta ve sa-
dece ilgili kişinin okuyabileceği sayısal karakterlere dönüştürülmektedir. Bu kapsamda; elektronik imza
uygulaması, elektronik kimlik, sayısal sertifika, dijital zaman damgası (belgelerde tarih bilgisi), elektronik
kart, e-posta, e-devlet gibi uygulamalarda şifre kullanımı, world wide web güvenliği, internet güvenlik
protokolleri (SSL, SET, PGP, PPTP gibi güvenli katman uygulamaları), güvenlik duvarları, resmî internet
kontrolleri, yasa ve yönetmelikler vb. gibi uygulamalara başvurulmaktadır (Anbar, 2001: 20; Elibol ve
Kesici, 2004: 325; Bucaklı, 2007: 94-110).

Öğrenme Çıktısı

4 Dijital girişimciliğin e-ticaretin temel yapı taşı olduğunu anlayabilmek

5 Uluslararası e-ticaret konusundaki temel kavram ve unsurları anlayabilmek

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Uluslararası e-ticarette kar-

Uluslararası e-ticaretin ge- Uluslararası e-ticaretin eko- şılaşılan sorunları ve bu
lişimini etkileyen faktörleri nomik, politik ve sosyal et- sorunları gidermeye yöne-
araştırın. kilerini irdeleyin. lik önlemlerin etkinliğini
tartışın.

53
 Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret

1 Girişim iş planı hazırlanmasını

anlayabilmek
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Girişimcilik ile uluslararası pazar

2 bulma stratejileri arasında bağlantı
kurabilmek

Girişimcilerin Dış Ticarette

Pazar Bulma Stratejileri

Ülke ekonomilerinin büyümesinde ve gelişmesinde etkin olan temel faktör, risk yüklenerek üretim faktörlerini
bir araya getiren ve üretim sürecine dahil eden girişimcilerdir. Tarihsel olarak ilk girişimcilik faaliyetlerinin tica-
ret yapan iktisadi aktörler tarafından gerçekleştirildiği bilinmektedir. Üretim ve ticareti karşılıklı olarak geliştiren
yenilikçi girişimciler sayesinde, malın malla değiştirildiği ticari yapıdan sadece tuşlara dokunularak istenilen mal
ve hizmete ulaşılabilen dijital ticari ortama geçiş sağlanmıştır. Bilgi iletişim teknolojilerinin yoğun kullanımı gi-
rişimciler için yerli ve yabancı ülkelerde yeni iş fırsatları yaratmıştır. Söz konusu fırsatlardan yararlanmak, mal ve
hizmet üretip dış pazarlara satmak ve ülke ekonomilerine katkı sağlamak isteyen girişimciler, uluslararasılaşmaya/
dış pazarlara açılmaya başlamışlardır. Belirli bir iş planı/yol haritası dâhilinde çalışan girişimciler, dış pazarlara daha
kolay bir şekilde giriş yapmışlardır. Yatırıma, sözleşmeye ve ihracata dayalı dış pazarlara giriş yöntemlerine ve hedef
pazar seçmeye yönelik kriterlere (pazarın çevresel koşulları, talep yapısı ve rakip araştırması, hedef ürünün özellik-
leri, müşteri bulma, dağıtım kanalları, fiyatlandırma, üretim vb. gibi) uygun şekilde hazırlanan iş planları en uy-
gun/optimal pazarın seçilmesine yardımcı olmaktadır. Dış pazarlara açılmak isteyen girişimcilerin; karşılaşacakları
riskleri azaltmaları, dış ticaret kazançlarını artırmaları ve rekabet üstünlüğü sağlamaları büyük ölçüde dış pazarlara
giriş stratejilerini bilmelerine ve bu stratejileri hazırladıkları iş planları doğrultusunda yerine getirmelerine bağlıdır.

3 Doğrudan ve dolaylı pazarlama teknikleri

arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek

Uluslararası Pazara Mal Satış

Teknikleri

Küreselleşme ve internet kullanımı, ülkeler arası ekonomik ilişkilerin artmasını sağlamış ve yeni satış/pazarlama
teknikleri ortaya çıkmıştır. Farklı ülkeler arasında gerçekleştirilen uluslararası faaliyetler, yapısı gereği girişim-
cilerin kontrolünde olmayan birçok faktörden etkilenmektedir. Dış pazarlara yönelen girişimcilerin mevcut ve
potansiyel riskleri göz önüne almaları ve dış pazarlara hangi yöntemlerle mal ve hizmet satacaklarına karar
vermeleri gerekmektedir. Ticari girişimcilerin katma değer yaratan mal ve hizmet üretip satmaları ve dünya pi-
yasalarında rekabet üstünlüğü elde etmeleri, uluslararası pazarlara mal/hizmet satma tekniklerini bilmelerine, bu
teknikleri etkili ve standartlara uygun bir şekilde uygulamalarına bağlıdır. Temel olarak ticari girişimciler satış/
ihracat tekniğini belirlerken kendileri ve firmaları için en uygun yöntemi seçmeye çalışmaktadırlar. Bu kapsamda
firma merkezli/doğrudan ve aracı kullanımlı/dolaylı pazarlama/satış teknikleri arasında tercih yapmaktadırlar.
Doğrudan satış teknikleri arasında; yurt dışı satış büroları, yurt dışı satış şirketleri/temsilcilikleri, gezici satıcılar,
ulusal ihracat birimi, acente ve distribütörler, toptancı ve perakendeciler, doğrudan pazarlama vb. bulunmak-
tadır. Dolaylı satış tekniklerinin başlıcaları ise; ihracat ticaret firmaları, sektörel dış ticaret şirketleri, ihracatçı
birlikleri ve kooperatifler, ihracat yönetim firmaları, piggyback ihracat, ihracat komisyoncuları ve yerli ve yaban-
cı tüccarlar vb. şeklindedir. Hedef pazara hangi satış tekniği ile gireceğini belirleyen firmalar yurt dışına satış/
ihracat yaparken belirli adımları takip etmektedirler. Satış sürecinde; müşteri bulma ve anlaşma, satış sözleşmesi
imzalama, mal ve hizmetleri hazırlama, ilgili belgeleri hazırlama, gümrükleme vb. gibi işlemler yapılmaktadır.
İhracat yoluyla dış pazarlara girmeyi planlayan ticari girişimcilerin, uluslararası pazarlara satış tekniklerini tam
ve doğru olarak bilmeleri, ticari işlemlerin kolaylaşması, istikrarlı bir şekilde devam etmesi ve ticari risklerin en
aza indirilmesi açısından önem arz etmektedir.

54
Dış Ticarette Girişimcilik

4 Dijital girişimciliğin e-ticaretin temel

yapı taşı olduğunu anlayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Uluslararası e-ticaret konusundaki
5 temel kavram ve unsurları
açıklayabilmek

Uluslararası E-Ticaret

Hayatın her alanında kullanılmaya başlanması, interneti yeni bir doğrudan pazarlama kanalı hâline getirmiştir.
Sanal dünyanın sunduğu olanaklar iş dünyasını etkilemiş ve bu sürece girişimciler de dahil olmuştur. İnternet
ortamında faaliyet göstermeye başlayan dijital girişimciler web siteleri üzerinden tüm dünyada ticari faaliyetler
gerçekleştirmişlerdir. Dijital girişimciler, elektronik (E) ticaret, veri yönetimi, dijital sosyal medya, reklamcılık
gibi dijital faaliyetler yapmışlar ve yeni bir iş dünyası oluşturmuşlardır. İnternet üzerinden yapılan bu yeni faa-
liyetlerden biri olan e-ticaret, son dönemlerde yaygın bir kullanım alanına sahip olmuştur. E-ticaret, bir ülke-
deki satıcıların mal ve hizmetlerini başka ülkelerdeki alıcılara doğrudan pazarlama/satma imkânı sağlamaktadır.
E-ticaret yapan firmalar, dış pazar paylarını, rekabet güçlerini ve dış ticaret kazançlarını artırarak ülke ekono-
milerine katkıda bulunmaktadırlar. Ülkeler arası e-ticaretin gelişmesinde; küreselleşme ve internet nüfusundaki
artış, tüketici tercihlerindeki değişim, dijital girişimciliğin gelişmesi, e-ticaret araçlarındaki gelişme, alternatif
ödeme sistemlerinin gelişmesi gibi faktörler etkili olmuşlardır. Söz konusu gelişim sürecinde, yeni e-ticaret tür-
leri, yeni riskler ve güvenlik sorunları, yeni iş olanakları ve yeni bir ticari sistem ortaya çıkmıştır. E-ticaret saye-
sinde, otomatik sipariş sistemleri, elektronik veri değişimi, yenilenen garanti süreleri, elektronik fon transferi,
değerleme hizmetleri gibi yöntemler pazarlama/satış teknikleri arasındaki yerini almaya başlamıştır.
Dijital dış ticaret girişimcilerinin ticari faaliyetlerini sürdürülebilir hâle getirmeleri, e-ticaret ile ilgili temel kav-
ram ve süreçleri, avantaj ve dezavantajları ve güvenlik sıkıntılarını etkin ve eksiksiz bir şekilde öğrenmelerini
gerekli kılmaktadır.

55
 Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret

1
Aşağıdakilerden hangisi girişim amaçlarının 6 Aşağıdakilerden hangisi doğrudan ihracatın
belirlenmesinde kullanılan proaktif unsurlardan temel avantajlarından biri değildir?
(çekici faktörlerden) biri değildir?
neler öğrendik?

A. İhracata ilişkin işlemlerle uğraşılmaması

A. Kâr avantajı ve büyüme hedefleri
B. Özgün ürünler ve teknolojik üstünlük
C. Ölçek ekonomileri
D. Uluslararası müşterilere yakınlık
E. Dış pazara yönelik özel bilgi
B. Alıcı ile satıcı arasında yakın ilişkiler kurulabilmesi
C. İhracat sürecinin her aşamasının kontrol edile-
bilmesi
D. Aracıların bertaraf edilmesi nedeniyle kâr mar-
jının yükselmesi
E. Tüketici zevk ve tercihlerindeki değişimin ta-
kip edilebilmesi

2 Uluslararası pazara açılma faaliyetinin güçlü ve 7

zayıf yönleri belirleyen ve dış çevreden kaynaklanan Yurt içinde bulunan biri büyük diğeri küçük
iki ihracatçı firmadan küçük olan firmanın, büyük
fırsat ve tehditleri tespit eden analize ne ad verilir? firmanın dağıtım kanalını kullanarak malını yurt
A. Başa Baş Analizi dışına satmasına ne ad verilir?
B. Rasyo Analizi A. Sektörel dış ticaret şirketi
C. Trend Analizi B. Piggyback ihracat
C. Yurt dışı satış bürosu
D. SWOT Analizi D. Ulusal ihracat birimi
E. Karşılaştırmalı Mali Tablolar Analizi E. İhracat ticaret firması

3
Aşağıdakilerden hangisi fayda maliyet ana- 8 Aşağıdakilerden hangisi uluslararası e-ticaretin
lizleri kapsamında kullanılan temel yöntemlerden temel ekonomik faydaları arasında yer almaz?
biri değildir? A. Fiziki sınırları ortadan kaldırarak dış ticaret
A. Fayda maliyet oranı yöntemi hacmini artırmak
B. Geleneksel dağıtım kanalı akışını ortadan
B. Maliyet fayda endeksi yöntemi kaldırmak
C. İç getiri oranı yöntemi C. İşlem ve zaman giderlerini azaltmak
D. Net bugünkü değer yöntemi D. Mal-hizmet, fiyat ve kalite çeşitliliğini artırmak
E. Eğilim yüzdeleri yöntemi E. Yeni pazarlama strateji ve taktikleri geliştirmek

4 9 Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin gelişmesi-

Aşağıdakilerden hangisi sözleşmeye dayalı ulus-
ni sağlayan temel faktörlerden biri değildir?
lararası pazara giriş yöntemlerinden biri değildir?
A. Küreselleşme ve internet nüfusunda artış görülmesi
A. Lisans anlaşması B. Dijital girişimciliğin gelişmesi
B. Sözleşmeli üretim C. Toptancılık ve perakendeciliğin gelişmesi
C. Franchising D. E-ticaret araçlarında gelişmelerin görülmesi
D. Yönetim sözleşmesi E. Alternatif ödeme sistemlerinin gelişmesi
E. Şirket birleşmeleri
10 Dış ticaret yapan iki firma arasındaki her tür-
lü ticari bilgi ve belgenin merkezî bir internet sis-
5 Aşağıdakilerden hangisi hedef pazar seçmede dikka- temi üzerinden değiş tokuşunu sağlayan e-ticaret
te alınan firma içi ve dışı faktörlerden biri değildir? türü aşağıdakilerden hangisidir?
A. Girişim amaçlarını belirleme A. İşletme devlet arası e-ticaret (B2G)
B. Pazarın çevresel koşulları B. İşletmeden tüketiciye e-ticaret (B2C)
C. Hedef ürünün özellikleri C. Elektronik veri değişim sistemi (EDI)
D. Dağıtım kanalları D. İşletmeler arası e-ticaret (B2B)
E. Firmanın mevcut durumu E. Tüketici devlet arası e-ticaret (C2G)

56
Dış Ticarette Girişimcilik

Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilerin Dış Ti- Yanıtınız yanlış ise “Uluslararası Pazara Mal
1. D 6. A
carette Pazar Bulma Stratejileri” konusunu Satış Teknikleri” konusunu yeniden gözden
yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilerin Dış Ti- Yanıtınız yanlış ise “Uluslararası Pazara Mal
2. D 7. B
carette Pazar Bulma Stratejileri” konusunu Satış Teknikleri” konusunu yeniden gözden
yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilerin Dış Ti-

3. E 8. B Yanıtınız yanlış ise “Uluslararası E-Ticaret”
carette Pazar Bulma Stratejileri” konusunu
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilerin Dış Ti-

4. E 9. C Yanıtınız yanlış ise “Uluslararası E-Ticaret”
carette Pazar Bulma Stratejileri” konusunu
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilerin Dış Ti-

5. A 10. C Yanıtınız yanlış ise “Uluslararası E-Ticaret”
carette Pazar Bulma Stratejileri” konusunu
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

57
 Uluslararası Pazara Giriş ve E-Ticaret

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

Dış pazarlara yönelen girişimciler, iş planları hazırlayarak pazarlama strateji-

lerini belirlemektedirler. Stratejik öngörü ve planlar; hedef pazar, hedef ürün
ve hizmet, ticaret türü gibi konularda etkinliğin ve verimliliğin artmasını
sağlamaktadır. Girişimci iş planları ele alındıkları alana göre farklılık göster-
mekle birlikte genel olarak dış ticarete ilişkin bir planda; girişim amaçlarını
belirleme, fayda maliyet analizi yapma, öngörüde bulunma, finansal ve diğer
Araştır 1
kaynakların kontrolü, risk analizi, dış pazara giriş yöntemi, girişimcinin ve
firmanın mevcut durumu, pazarın çevresel koşulları,
piyasa yapısı ve rakip araştırması, hedef ürünün belirlenmesi, müşteri bulmak
ve tanıtım, üretim planı ve dağıtım kanallarının seçimi, fiyatlandırma, satış/
ihracat tekniğinin belirlenmesi, satış stratejisi (ihracat süreci) şeklinde bölüm-
lerin yer aldığını söylemek mümkündür.

Aracı kullanımlı/dolaylı ihracat yapmak için kullanılan temel birkaç yöntemi

şu şekilde özetlemek mümkündür. İhracat ticaret firmaları, üretim yapan ihra-
catçı bir firmanın, mallarını pazarlamak için kurmuş olduğu bağımsız ticaret
firmasıdır. Sektörel dış ticaret şirketleri, firmaların ihracat yapmak amacıyla
bir örgüt altında toplanmaları ve ihracatı bu örgüt aracılığıyla gerçekleştirme-
leridir. İhracatçı birlikleri ve kooperatifler, ihracat yapmak isteyen küçük ve
orta ölçekli üretici firmaların gönüllülük esasına göre bir araya gelerek oluş-
Araştır 2 turdukları özerk ihracat/satış örgütlerdir. İhracat yönetim firmaları, üretim
yapan ihracatçı bir firmanın, rakip olmayan belirli sayıdaki firmanın malını
pazarlamak için kendi ülkesinde kurmuş olduğu bağımsız pazarlama firması-
dır. Piggyback ihracat, yurt içinde bulunan biri büyük diğeri küçük iki ihra-
catçı firmadan küçük olanın, büyük firmanın dağıtım kanalı üzerinden yurt
dışına mal satmasıdır. İhracat komisyoncuları, belirli bir komisyon karşılığın-
da firmaların mallarını satmak/ihraç etmek için teslim alan kişilerdir. Yerli
ve yabancı tüccarlar, ihracatçı firmadan satın aldıkları malları yurt dışındaki
başka ülkelere satan kişi veya kuruluşlardır.

Uluslararası e-ticaretin gelişimini; küreselleşme ve internet nüfusundaki artış,

tüketici tercihlerindeki değişim, dijital girişimciliğin gelişmesi, e-ticaret araç-
larındaki gelişme ve alternatif ödeme sistemlerinin gelişmesi gibi faktörler et-
kilemiştir. Küreselleşme süreci ve ileri teknoloji kullanımının yaygınlaşması,
geleneksel üretici ve tüketici davranışlarını değiştirmiş ve bu gruplar internet
üzerinden birbirlerine uyum sağlayarak fiziki sınır ve zaman kısıtının olmadığı
yeni bir ticaret türünü ortaya çıkarmışlardır. Tüketici zevk ve tercihlerindeki
Araştır 3 değişmeler ve buna uyum sağlayan üreticiler, alışveriş tercihlerini sanal ortam-
lara doğru kaydırmışlardır. Risk üstlenerek yeni bir iş kurmak isteyen dijital gi-
rişimciler, internetin bilgi sunma, yoğun iletişim ve karşılıklı etkileşim fonksi-
yonlarından yararlanmışlar ve büyük çaplı e-iş faaliyetleri gerçekleştirmişlerdir.
Günlük hayatı kolaylaştıran elektronik araç ve gereçlerin gelişmesi, e-ticaretin
yapılmasını da kolaylaştırmış ve internet üzerinden yapılan işlemlerin artması-
nı sağlamıştır. Dijital ödeme araçlarının sayı ve çeşit olarak artmasıyla dijital bir
dönüşüm yaşanmış ve e-ticaret hacmi büyük boyutlara ulaşmıştır.

58
Dış Ticarette Girişimcilik
Kaynakça
Akmut, Ö. Aktaş, R. Binay, S. (1999). Öngörü
Teknikleri ve Finans Uygulamaları, Ankara
Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları,
No: 584, Ankara.
Anbar, A. (2001). E-Ticarette Karşılaşılan Sorunlar
ve Çözüm Önerileri, Akdeniz Üniversitesi, İ.İ.B.F.
Dergisi, 2, ss. 18-32.
Arslan, K. (2006). KOBİ’lerin Uluslararası Pazarlama
Faaliyetlerinde Pazar Bölümlendirme ve Hedef
Pazar Seçimi İle İlgili Örnek Olay Analizi, https://
dergipark.org.tr/download/article-file/329408,
(erişim tarihi:. 27.11.2019).
Bakırtaş, H. Tekinşen, A. (2006). E-Ticaretin
Girişimcilik Üzerindeki Etkileri, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16,
ss. 125-138.
Boardman, E.A. Greenberg, D.H., Vining, A.R.,
Weimer, D.L. (2010). Cost-Benefit Analysis:
Concepts And Practice, 4th Edition, Pearson
Prentice Hall, New Jersey.
Bucaklı, A.T. (2007). Elektronik Ticaret,
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kadir Has
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Cengiz, E. Gegez, A.E. Arslan, M. Pirtini, S. Tığlı,
M. (2007). Uluslararası Pazarlara Giriş Stratejileri,
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. İstanbul.
Coşkun, N. (2004). Elektronik Ticaretin Gelişiminde
Temel Dinamikler ve Gelişimi Önündeki Engeller,
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, 13 (2), ss. 243-258.
Czinkota, M.R. Ronkainen, I.A. Moffett, M.H.
(2011), International Business, 8th Edition, John
Wiley & Sons, New York.
Çoban, B. Karakaya, Y.E. (2010). Geleceği Planlamada
Stratejik Yönetim ve SWOT Analizi: Kavramsal
Yaklaşımlar, E-Journal of New World Sciences
Academy Social Sciences, 5 (4), ss. 342-352.
Deloitte (2009). Başarılı Bir İş Planı Hazırlama
Kılavuzu: Business Plan Nedir, http://kisi.deu.
edu.tr//boran.sezgin/basarili_is_plani_nasil_
hazirlanir.pdf, (erişim tarihi: 23.11.2019).
DOĞAKA/Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı, (2014).
Hatay İli İhracatı Araştırma Raporu, http://www.
dogaka.gov.tr/Icerik/Dosya/www.dogaka.gov.
tr_891_HL4O73FI_Hatay-ili-ihracati-Arastirma-
Raporu.pdf, (erişim tarihi: 23.11.2019).
Ecer, H.F. Canıtez, M. (2006). Uluslararası Pazarlama:
Teori ve Uygulamalar, Gazi Kitabevi, Ankara.
Elibol, H. Kesici, B. (2004). Çağdaş İşletmecilik
Açısından Elektronik Ticaret, Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, ss. 303-329.
Erkan, M. (2015). Finansal Planlama, Başabaş Noktası
Analizi, Finansal Denetim, https://slideplayer.biz.
tr/slide/2913751/, (erişim tarihi: 26.11.2019).
Erkutlu H. Eryiğit, S. (2001). Uluslararasılaşma Süreci,
Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 3 (3), ss. 149-163.
Ersoy, A.Y. Saygılı, M. (2018). Dış Ticaret
Girişimciliği Potansiyeli Bağlamında Kamu ve
Vakıf Üniversitelerinin Karşılaştırılması, İnsan ve
Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (3), ss.
1864-1888.
Gölpek, F. (2010). Yükseköğretim Finansmanında
Fayda-Maliyet Analizi, Ekev Akademi Dergisi, 14
(44), ss. 343-352.
Hollosen S. (2008). Essentials Global Marketing, First
Published, Prentice Hall, England.
Kaya, F. (2011). Uluslararası Ticaret İşlemleri ve
Muhasebesi: İthalat-İhracat İşlemleri, http://archive.
ismmmo.org.tr/docs/yayinlar/MevzuatSe.pdf, (E.T.
11.11.2019).
Keser, M. (2015). “Mali Analiz Yöntemleri”,
https://www.academia.edu/11960238/Mali_
Analiz_Y%C3%B6ntemleri, (erişim tarihi:
26.11.2019).
Kırçova, İ. (1999). İnternette Pazarlama, Beta Basım
Yayım Dağıtım, İstanbul.
Kotler, P. Armstrong, G. (1996). Principles of
Marketing, The European Edition, Prentice Hall
Europe, UK.
Mucuk, İ. (2004). Pazarlama İlkeleri, 14. Baskı,
Türkmen Kitabevi, İstanbul.
OECD (2017). Measuring Digital Trade:
Towards A Conceptual Framework, http://
w w w. o e c d . o r g / o f f i c i a l d o c u m e n t s / p u b l i c
displaydocumentpdf/?cote=STD/CSSP/
WPTGS(2017)3&docLanguage=En, (erişim
tarihi: 27.11.2019).
Özcan, M. (2008). Uluslararası Pazarlama, 2. Baskı,
Türkmen Kitabevi, İstanbul.
Öztürk, M. (2007). İş Plânları, Hazırlanması ve
Önemi, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 35, ss.
197-205.
Sarı, B. (2007). Uluslararası Stratejik Pazarlama
Açısından İhracat Pazarlama Stratejileri ve İhracat
Pazarlama Planlaması, (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Sarıtaş, E. (2012). Uluslararası Pazarlamada İhracat
Pazarlama Stratejileri ve Denizli Tekstil Sektöründe
Bir Araştırma, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Pamukkale.
Seyidoğlu, H. (2009). Uluslararası İktisat: Teori,
Politika ve Uygulama, Geliştirilmiş 17. Baskı
Güzem Can Yayınları No: 24, İstanbul.
Tek, Ö.B. (1997). Pazarlama İlkeleri-Global Yönetimsel
Yaklaşım ve Türkiye Uygulamaları, Genişletilmiş
ve Geliştirilmiş 8. Baskı, Beta Basım, İzmir.
Ülgen, H. Mirze, K.S. (2004). İşletmelerde Stratejik
Yönetim, Literatür Yayıncılık, İstanbul.
59
 Bölüm 3
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
öğrenme çıktıları

Desteklerin Girişimci ve Ülke Ekonomisi

Açısından Önemi Ticaret Bakanlığı Tarafından Sağlanan

1 2
1 Destek kavramını açıklayabilmek Destekler
2 Desteklerin girişimci ve ekonomiye 3 Ticaret Bakanlığı tarafından sağlanan
katkılarını değerlendirebilmek destekleri açıklayabilmek

Türkiye İhracat Kredi Bankası (Eximbank)

3 4
Destekleri Diğer Destek Uygulamaları
4 Dış ticarette Eximbank desteklerini 5 Diğer kuruluşlar tarafından sağlanan
kavrayabilmek destekleri açıklayabilmek

Anahtar Sözcükler: • Destek • İş Birliği Kuruluşu • Kümelenme • Eximbank • KOBİ

60
Dış Ticarette Girişimcilik
GİRİŞ
Ülkelerin güvenlik, güç ve toplumsal refah-
ları açısından ekonomik kalkınma son derece
önemlidir. Dış ticaret ise, ekonominin lokomo-
tifi olarak bir o kadar önemli hâle gelmektedir
(Naktiyok, 2019: s.3). Küresel ekonomiye geçiş-
le birlikte dünya pazarları arasında engeller azal-
tılmış, dış ticaret alanında girişimcilerin önüne
fırsatlarla dolu yeni ufuklar açılmıştır. İç pazarda
talep yetersizliği, düşük kâr oranı, yoğun rekabet
gibi pek çok sorunla uğraşan devletlerin öncelik-
li hedefi girişimcilerini dış pazara yönlendirmek
olmuştur.
Bu hedef doğrultusunda ülkeler, üretimleri-
ni artırmak, yeni iş alanları yaratmak, ekonomik
ve sosyal alanda daha güçlü olabilmek amacıyla
kurum, firma veya kişilere çeşitli destekler sun-
maya başlamışlardır. Bu destekler ülke içi istikrar,
fertlerin refahı ve ekonomik kalkınma yanında
dış dünya ile rekabet edebilmenin de önünü açan
önemli düzenlemelerdir. Bu düzenlemeler rekabet
gücü zayıf firma veya sektörlere yönelik olabilece-
ği gibi sosyal devlet anlayışından hareketle, bölge
veya kesimlere (emekli, işsiz vb.) yönelik de ola-
bilir. Destekler sadece maddi (parasal) olmayıp
bilgilendirme, danışmanlık, eğitim veya ücretsiz
hizmet verme şekilde de sunulabilir. Kısaca veri-
len desteklerin temelinde ekonomiyi güçlendirme
çabası vardır.
Ekonomiyi güçlendirmenin önemli bir yolu
da ticari faaliyetlerin devasa boyutlara ulaştığı
uluslararası pazardan yeterli payı almaktan geçer.
Bu istek doğrultusunda ülkeler girişimcilerin
uluslararası pazarda rekabet güçlerini artırmak
için rehberlik ve destek çalışmaları başlatmışlar-
dır. Bu çalışmalar içerisinde firmaları dış ticaret
konusunda bilgilendirmek, maliyetlerini düşür-
mek ve risklerini azaltmak gibi pek çok destekle-
yici faaliyet bulunmaktadır. Öyle ki bu destekler
sadece dış pazara açılan yerli girişimciler için de-
ğil, dış pazardaki yabancı girişimcilerin ülkemize
yatırım yapması için de sağlanmaktadır. Çünkü
iç pazarlar artık ülke ekonomisinin büyümesi-
ne katkı sağlamakta zorlanır olmuş, uluslararası
girişimcilik faaliyetleri sonucu alınacak paylar
ekonomik istikrar ve büyümenin kaynağı hâline
gelmiştir.
dikkat
Devletler tarafından çiftçiye parasal destek veril-
mesinin yanında hayvanlarının ücretsiz veteriner
kontrolü, aşılama, toprak analizin ücretsiz yapıl-
ması, yeni üretim tekniklerinin öğretilmesi gibi
parasal olmayan destekler de verilebilmektedir.
DESTEKLERİN GİRİŞİMCİ VE
ÜLKE EKONOMİSİ AÇISINDAN
ÖNEMİ
Ülke ekonomilerinin gelişmesinde en önemli
faktör üretim olarak görülmektedir. Üretimdeki
artış, ekonomik büyüme ve refahı da beraberinde
getirir. Ancak üretimin ayrılmaz bir parçası da pa-
zarlamadır. Dış ticaret desteklerinin temel amacı da
uluslararası girişimcilerin dış pazara açılması ve dış
pazardan alınan pay ile ülke içi üretim ve refahın
artmasıdır. Çünkü 8 milyara yaklaşan dünya nü-
fusu için yurt içi pazarlar her geçen gün daralmak-
ta, bir yandan üretim yaparken diğer yandan yurt
dışı pazarlara açılmak zorunlu hâle gelmektedir.
Ülke ekonomisine yüksek katma değer sağlayacak
ürünlerin üretilmesi önemli olmakla birlikte, bazı
açılardan pazarlama üretime göre daha ön plana
çıkmaktadır. Çünkü satış yapacağınız pazarınız sı-
nırlıysa fazla üretim yapmanızın bir önemi olma-
yacaktır. Bu nedenle ürettiğini yeterli kâr oranıyla
satabilecek müşteri bulmak üretimin devamını sağ-
layan en önemli faktör hâline gelmektedir. Yani ne
kadar çok üretirseniz üretin, ürettiğiniz malı hak
ettiği değerde satabilecek yeterince pazarınız yoksa
bir süre sonra üretim kapasiteniz düşecek, belki de
üretiminiz sonlanacaktır. Günümüzde ticari kabili-
yeti yüksek pek çok ülke, kendi ürettiği ürünlerin
yanında, farklı bir ülkeden aldığı malı başka bir
ülkeye satarak ticaret hacmini önemli oranda artır-
maktadır (Naktiyok, 2019: s.3-4).
Dış pazarda yeterli müşteriye sahip ülkeler sade-
ce kendi üretimlerini değil, başka ülkelerin ürettiği
ürünleri de yabancı müşterilere satarak ekonomile-
rine önemli katkılar sağlamaktadırlar. Bu düşünce-
den hareketle dünya ülkeleri girişimcilerine çeşitli
destekler sağlayarak dış pazarda yer almalarını he-
deflemektedirler. Sağlanan destekler sayesinde satış
kapasitesi artan girişimci, üretim ve gelir artışı ile
birlikte ekonomik büyümeye katkı sağlayacaktır.
61

Sonuç olarak, dünyada ekonomik düzenin de-
ğişmesi ile birlikte, ihracatta gösterilecek perfor-
mansın bir ülkenin ekonomik kalkınmasını önem-
li ölçüde etkileyeceği açık olarak görülmektedir.
Ülkelerin dış ticarete özel bir önem vermelerinin
başlıca nedeni budur. Yoğun rekabetin yaşandığı
uluslararası pazarlarda günümüz ülkeleri ihraca-
tın gelişmesine katkı sağlayacak yöntemleri belir-
lemekte ve birçok farklı önlemi de almaktadırlar
(Atayeter, 2011: 1). Bu önlemler arasında, ihracat
için üretim artışının sağlanması kadar ürünlerin
dış pazarlarda satış gücüne ulaşması için gerek-
li olan destekler de önemli bir yer tutar (Ertem,
2015:313).
Destek Kavramı ve Gelişim Süreci
İnsanlık tarihinin tüm aşamalarında toplumlar
kendilerini veya kendilerine yakın olanları ayrımcı
politikalar izleyerek güçlendirmeye çalışmışlardır.
Bireysel veya kurumsal düzeyde yapılan bu kayır-
malar sonucunda ortaya çıkan güç birliği ile tüm
toplumun güçlü olacağı fikri yaygın bir görüştür.
20. yüzyıl başlarına kadar ülkemizde ve dünyada
uluslararası girişimcilere sağlanan destekler plansız
ve basit yöntemlerle sunulmuştur. 20. yüzyıl başla-
rından itibaren ülkeler, kendi firmalarına aşırı des-
tekler sağlayarak diğer ülke firmalarına yaşam şansı
tanımayan bir sistem kurmuşlardır. Ancak yüzyılın
sonlarına doğru uluslararası kuruluşların ve yapılan
anlaşmaların devreye girmesi sonucu, haksız reka-
bete yol açan destek sistemlerinin önemli bir kısmı
kaldırılmıştır.
Destek Kavramı
Destek kelimesi Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde
“belirli bir iktisadi veya sosyal amaca ulaşabilmek
için bir kimse veya kuruluşa yardım sağlamak, arka
olmak, arka çıkmak” şeklinde tanımlanmıştır. Gü-
nümüzde destekle eş anlamlı kullanılan teşvik ke-
limesi ise isteklendirme, özendirme, parasal destek
ve hukuki kolaylık biçiminde sağlanan ödül olarak
açıklanmaktadır. (https://sozluk.gov.tr/ TDK, e.t.
10.01.2020).
Tanımdan da anlaşılacağı üzere ülkeler, pek
çok alanda güçlü toplum olabilmenin yolunu aç-
mak için kurum ve bireylerini güçlendiren destek-
leri kullanırlar. Çeşitli araçlar kullanılarak verilen
desteklerle sosyal veya ekonomik açıdan zayıf olan
62
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
kişi, bölge veya sektörlerin güçlenmesi sağlanmak-
tadır. Destekler sadece ihtiyacı olan kesimlere sağ-
lanmayıp bazı durumlarda atıl pozisyonda olan kişi
veya kurumları harekete geçirmek için de kullanı-
lır. Örneğin uluslararası ticareti düşünmeyen bir
girişimci, sağlanan destekleri öğrenince dış ticaret
alanına yönelebilmektedir. Böylece destek sade-
ce belli bir faaliyet içerisinde olan veya düşünen
kesimlere yönelik olmayıp potansiyeli olan ancak
harekete geçmemiş kesimleri de harekete geçmeye
özendiren bir kavramdır.
dikkat
Çeşitli kesimlere devlet veya diğer kuruluşlar
tarafından yapılan güçlendirme, koruma, yön-
lendirme ve özendirme gibi faaliyetler; destek,
teşvik, sübvansiyon, para transferi, vergi indiri-
mi, ayni/nakdi yardım gibi pek çok farklı isim-
le anılsa da temelde aynı amaca hizmet eden
faaliyetlerdir.
Desteklerin Dünyada Gelişim Süreci
Dünya genelinde uluslararası girişimcilere sağ-
lanan destekler çok eski tarihlere dayanmaktadır.
Destekler 19. yüzyıla kadar çoğunlukla gelişmiş ül-
kelerin az gelişmiş ülkelerden siyasi veya askerî güç
kullanarak elde ettikleri imtiyazları, kendi tüccar-
larına dış ticaret destekleri olarak sunması şeklinde
yürütülmüştür. Gelişmiş ülke tüccarlarının kapitü-
lasyon hakları olan ülke pazarlarına gümrüksüz ve
engelsiz mal satışı bunun en açık örneklerindendir.
Sağlanan ayrıcalıklar (destekler) sonucu, gelişmiş
ülke tacirleri güçsüz ülkelerin kaynaklarını kendi
ülkelerine taşıyıp o kaynaklardan ürettikleri malları
yüksek fiyatlarla gene o ülkelere satmışlardır.
18. yüzyıl sonlarında başlayıp 19. yüzyılda de-
vam eden Sanayi Devrimi ile birlikte dünya ticaret
hacmi yüksek boyutlara ulaşmıştır. Dünya ticare-
tinden daha çok pay almak isteyen ülkeler 20. yüz-
yıl ortalarına kadar dış ticaret desteklerini haksız
rekabete yol açacak derecede yoğunlaştırmışlardır.
1. Dünya Savaşı’ndan sonra destek sistemini planlı
olarak uygulamaya geçiren ülkelerin başında Ame-
rika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa ülkeleri
gelir. ABD’nin 1929 yılında başlayan ve tüm dün-
yayı yıllarca etkisi altına alan ekonomik buhranı
Dış Ticarette Girişimcilik
atlatmasında desteklerin büyük katkısı olmuştur.
Dış ticaret artışının ekonomiyi de düzelteceğini
fark eden ABD serbest bölge kuruluş faaliyetleri-
ne hız vermiştir. Serbest bölgelerde faaliyet göste-
ren firmalara sağlanan desteklerle ihracatını artırıp
ekonomisini düzeltmiştir. Yine Japonya ve Alman-
ya gibi ülkeler sanayi ve dış ticaret alanında destek
sistemleri oluşturarak büyük oranda ekonomik ge-
lişme kaydetmişlerdir.
2. Dünya Savaşı’nın hemen sonrasında ise ku-
rulan ortaklıklarla ülkeler, karşılıklı olarak malla-
rına vergisel muafiyetler, engelleri azaltma, tercihli
tarife gibi destekler sağlarken diğer ülkelere karşı
dış ticaret önlemleri adı altında vergi, kota, yasak
vb. engelleyici faaliyetler içine girmişlerdir.
dikkat
İran, ülkesine ithal edilen ürünlerde menşe bel-
gesi kontrolü yaparak, İsrail menşeli ürünlerin
girişine müsaade etmemektedir. AB ülkeleri
Türkiye menşeli sanayi ürünlerine düşük vergi
oranı (tercihli tarife) ve kolaylaştırıcı diğer taviz-
leri tanımaktadır.
Bazı ülkelerin kendi girişimcilerine sağladığı
aşırı destek veya karşı ülke mallarına uyguladığı
yüksek vergi, kota gibi engeller zamanla tüm dünya
ticaretini olumsuz etkilemeye başlamıştır. Dünya
Ticaret Örgütü ( DTÖ) ve Dünya Gümrük Örgü-
tü (DGÖ) gibi uluslararası kuruluşlar, üye ülkeler
ile çeşitli anlaşmalar imzalayarak destek ve engeller
konusunda bazı düzenlemeler getirmiştir. Günü-
müzde dış ticaret destekleri dünya genelinde bu
anlaşma hükümlerine uygun olarak yürütülmeye
çalışılmaktadır.
Desteklerin Türkiye’de Gelişim Süreci
Dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de
geçmişten günümüze kadar üretim, yatırım ve dış
ticaret alanında pek çok destek düzenlemeleri ya-
pılmış, bunların bir kısmı başarılı olurken bir kısmı
istenilen sonuçları vermemiştir. Örneğin geçmişte
askerlere tımar adı altında verilen araziler hem ba-
şarılı askerlerin desteklenmesi hem de ülke üreti-
minin artırılması amacına yöneliktir. Yine 1365
yılında I. Murat tarafından Raguse Cumhuriyeti
ile başlayan, Fatih Sultan Mehmet, Kanuni Sultan
Süleyman gibi diğer padişahlar zamanında pek çok
ülkeye yayılan kapitülasyonlar, ülkemiz tarafından
yabancı tüccarlara sağlanmış dış ticaret desteklerine
örnektir. Önce bazı ülkeleri kayırmak ve ticaretimi-
zi geliştirmek amacıyla tanınan kapitülasyon hak-
kı, daha sonra ülkemizin aleyhine olan bir duruma
dönüşmüştür. Kapitülasyonlarla yabancı tüccarlara
sağlanan gümrüksüz ticaret, ekonomik ayrıcalık ve
hukuki koruma gibi pek çok destek, 560 yıl sonra
Lozan Antlaşması ile kaldırılmıştır.
Yurt içi girişimcilere sağlanan desteklerle il-
gili ilk resmî düzenleme 1913 yılında çıkarılan
“Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkatı”dır. Daha
sonra 13 Şubat 1923 tarihinde toplanan 1. İzmir
İktisat Kongresi’nde yerli sanayinin geliştirilmesi
için desteklenmesine yönelik kararlar alınmıştır.
1960’lı yıllara kadar tarım, turizm, sanayi ve yaban-
cı sermayenin gelişine ilişkin düzenlemeler devam
etmekle birlikte dünyadaki kutuplaşma, sermaye
ve bilgi eksikliği gibi nedenlerle istenilen düzeyde
başarı elde edilememiştir. 1960’lı yıllardan itibaren
ülkemizde kapalı ekonomi politikasıyla ithalat sı-
nırlandırılmış, ihracatın geliştirilmesi için de Yatı-
rımları ve İhracatı Geliştirme ve Teşvik Bürosu ve
daha sonra DPT Teşvik Uygulama Dairesi faaliyete
geçmiştir. Cumhuriyet’in kuruluşundan daha eski
tarihlere rastlayan destekler, 1980’li yıllara kadar
devam etmesine rağmen dış ticaretimize istenilen
katkıyı sağlayamamıştır.
Türkiye’de ekonomi ve dış ticaret politikaların-
da değişim sürecinin yaşandığı 1980 sonrası dö-
nemde daha fazla ihracat yapma ve daha çok döviz
geliri elde etme isteği, destekleri ekonomi politika-
larının merkezine yerleşmiştir (Takım, Naktiyok ve
İmamoğlu, 2019:37). 1980 yılındaki bu değişiklik-
ler sonucu, dış ticaret destekleri günün şartlarına
göre yeniden düzenlenmiş, 1990’lı yılların ortala-
rına kadar aksaklıkları giderilen devlet destekleri
sayesinde ülkemiz dış ticareti hızlı bir artış seyrine
girmiştir.
1999 yılında 67,2 milyar (26,5 ihracat- 40,6
milyar ithalat) olan dış ticaret hacmimiz, destek-
lerinde önemli katkısıyla 2019 yılında 391,1 mil-
yar ABD dolarına (180,8 ihracat- 210,3 ithalat)
ulaşmıştır. Ticaret Bakanlığı özellikle son yıllarda
devlet destekleri kapsamında yeni bir boyut olan
yatırım/üretim/istihdam/ihracat zincirini destekle-
yen AR-GE, inovasyon, tasarım ve marka alanına
yönelik çalışmalar başlatmıştır (Saygılıoğlu ve Ak-
çin, 2015:159).
63

internet
Dış ticarette sağlanan devlet desteklerine iliş-
kin detaylı bilgi için https://kolaydestek.gov.
tr/, adresi ziyaret edilebilir.
Dış Ticaret Desteklerinin
Sınıflandırılması
Dış ticaret desteklerinde öncelik ihracata veril-
mek üzere, ihracatı artırmak amacıyla yapılan, yatı-
rım, üretim ve ithalat faaliyetleri de destek sınıfları
arasında yer alır. Çünkü sayılanların hepsi birbirle-
ri ile bağlantılı olarak yürütülen faaliyetlerdir. Son
yıllarda ürün güvenliği ve serbest bölgelere sağla-
nan destekler de temel sınıflandırma içerisine da-
hil olmuştur. Bu nedenle uluslararası girişimcilere
sağlanan destekler denildiği zaman aklımıza sadece
ihracatçı değil, üretici ihracatçı, yatırımcı ihracatçı,
ithalatçı ihracatçı gibi gruplar da gelmektedir. Dış
ticaret desteklerinde temel sınıflandırma; bilgi ver,
yönlendir, destek sağla ve haksız rekabetten koru
gibi temel politikalar üzerine kurulmuştur.
Bilgi, Eğitim ve Danışmanlık Destekleri: Gi-
rişimci firmaların üretim, yönetim ve pazarlama
konularındaki eksiklerinin giderilmesine yönelik
desteklerdir. Ticaret Bakanlığı, Türkiye İhracatçılar
Meclisi (TİM) ve İhracatçı Birlikleri gibi kuruluşlar
girişimcilerin uluslararası pazarlar konusunda bilgi
ve öngörüye sahip olabilmesi için ücretsiz eğitim,
seminer, konferans gibi faaliyetleri sıkça yapmakta-
dır. Bu faaliyetlerde uzman kişiler tarafından giri-
şimcilere, uluslararası pazarların; risk ve avantajları,
satış kuralları, müşteri potansiyeli, rakipler ve pa-
zar tanıtımı gibi konular anlatılır. Ayrıca dış ticaret
mevzuatı, nasıl dış ticaretçi olunacağı ve dış ticaret
yapılırken ihtiyaç duyulacak konulara ilişkin danış-
manlık, rapor ve hukuki destek de verilmektedir.
Yine meslek kuruluşları yapmış oldukları pro-
jelerle firmaların zayıf yönlerini tespit ederek güç-
lendirici çalışmalar yapmaktadır. Bu sayede eksik
yönleri güçlendirilen firmaların, daha deneyimli
firmalarla birlikle ticari faaliyetler yaparak dış tica-
reti öğrenmesi sağlanmaktadır.
Müşteri ve Pazar Bulma Destekleri: Dış ticaret
konusunda bilgilendirilmiş firmaların yurt dışı
müşterilerle ilişki kurma ve yeni pazarlar keşfetme-
sine yönelik desteklerdir. Girişimci firmalar bazen
64
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
kendi sektörleri ile birlikte bazen de bireysel olarak
pazar araştırması, fuar, ticaret ve alım heyeti gibi
etkinlikler konusunda desteklenir. Bu faaliyetler
sayesinde potansiyel müşterileri ile yurt dışında
veya yurt içinde bir araya gelme şansı doğar. Ayrıca
etkinliklere katılmak için yurt dışına çıkışlarda ge-
rekli olan vize işlemlerine yönelik olarak sağlanan
destek de bu grup içerisinde değerlendirilir.
Ürün Maliyetlerini Düşürücü Destekler: Giri-
şimcilerin dış pazarda rekabet gücünü artırmak
için verilen desteklerdir. İhraç edilen bazı ürünle-
re iade verilmesi, ihracata konu mallar için ithal
edilen ham maddeden vergi alınmaması, serbest
bölgelerde faaliyet gösteren firmalara muafiyetler
sağlanması ve yurt dışı satışlarda KDV iadesi gibi
uygulamalar bu destek grubunda yer alır.
Yabancı Pazarda Yer Alma ve Tutundurma Des-
tekleri: Türk menşeli ürünleri satmak için yurt
dışında iş yeri, depo vb. açan firmalara sağlanan
desteklerdir. Bu firmaların iş yeri açması yanında
dış pazarda tutunarak kalıcı olabilmesi içinde pek
çok destek sistemi devreye girmiştir. Ayrıca TİM
veya TOBB tarafından çeşitli ülkelerde açılan Tür-
kiye Ticaret Merkezleri desteği de girişimciler için
yabancı pazarlarda yer almaya ilişkin bir fırsattır.
Girişimci yukarıda sayılanlardan farklı olarak yurt
dışında kurulu bir şirketi veya markayı da satın al-
mak istemesi hâlinde hukuksal ve mali açıdan çe-
şitli desteklerden faydalanır.
Finansman Destekleri: Girişimci firmaların ge-
rek kendileri gerekse müşterilerinin finansman
ihtiyaçlarını çözmek ve alacaklarına güvence sağla-
mak için sunulan desteklerdir. Bu destekler düşük
faizlerle, döviz veya TL cinsinden farklı vadelerle
firmaların kullanımına sunulmaktadır.
Tanıtım ve Marka Destekleri: Yurt dışındaki bir
markayı satın almak veya kendi markasını tescil
ettirmek isteyen girişimciler için sunulan destek-
tir. Ürün, firma veya markaya ilişkin tanıtım, rek-
lam, e-ticaret sitelerine üyelik ve ürün kalitesinin
ispatına yönelik belgelendirme gibi pek çok des-
tek çeşidi vardır.
Yatırım Tasarım ve Ar-Ge Destekleri: İhracata
yönelik üretim yapan girişimcilere makine, ekip-
man, donanım ve yazılım gibi yatırım konularında
sağlanan desteklerdir. Ayrıca ekonomik değeri olan
yeni ürün tasarımı, mevcut ürünleri geliştirme,
kapasite artırımı, moda, AR-GE ve inovasyon gibi
faaliyetlere sağlanan destekler de bu sınıfta yer alır.
Dış Ticarette Girişimcilik
Haksız Rekabetten Koruma Destekleri: Girişim-
cilerin dış ticaret faaliyetlerinde haksız rekabet ve
uluslararası anlaşmalara aykırı uygulamalardan ko-
runmasına yönelik desteklerdir.
Desteklerin Girişimci ve Ekonomiye
Katkıları
Girişimciye sağlanan destekler ihracatı, ihra-
cat ise üretim ve istihdamı artırarak ekonomiyi
güçlendirir. Ekonomideki bu olumlu gelişme di-
ğer alanlara da yansıyarak toplumun refah sevi-
yesi yükselmektedir. Yani destekler yoluyla elde
edilen kazanımlar sadece desteklenen sektör ya
da firmayı değil, genel ekonomiyi de olumlu
yönde etkilemektedir. Sonuç olarak firma veya
sektör bazında yapılan desteklerden elde edilen
çıktılar, ekonomik büyümeye girdi olarak geri
dönmektedir.
Desteklerin Girişimci Firmalara
Katkıları
Firmaların ihracata yönelmesinin temel sebep-
leri arasında, yurt içi pazarda yeterli talep bulama-
maları, yurt dışı pazarların kazanç oranlarının yurt
içinden daha fazla olması, küresel rakiplerin yerel
pazarlara da giriş yapması ve sonuç olarak dünya-
nın küresel anlamda tek bir pazar olarak algılanma-
sı bulunmaktadır (Avcı, 2015: 140).
Olumsuz ekonomik koşullar girişimciler için
günümüzde dış ticareti zorunluluk hâle getirmiş-
tir. Firmalar bir yandan iç pazarda yaşanan sıkın-
tıları aşmak için dış pazara açılmak isterken diğer
yandan pek çok konuda tereddüt yaşamaktadır.
Çünkü dış pazarın avantajları olduğu kadar risk
ve zorlukları da bulunmaktadır. Pazar kuralları-
nın bilenmemesi, pazara girme zorlukları, rakip
firmaların güçlü oluşu, marka olamamak, müşteri
bulma tekniklerinin bilinmemesi, satış maliyetle-
rinin yüksek oluşu ve finansal sıkıntılar gibi pek
çok neden girişimcileri dış ticaret konusunda çe-
kimser bırakmaktadır.
Dış ticaret destekleri yukarıda sayılan pek çok
engeli ortadan kaldırarak girişimcilerin önüne dış
pazara girme konusunda yeni ufuklar açmıştır.
Destek alarak eksiklerini gideren, dış ticareti öğ-
renen, pazar ve müşteri bulan, maliyetleri düşerek
kaliteli mal üreten firmaların dış pazarda rekabet
gücü artmıştır. Desteklerin sağladığı avantajlarla
finansman sorunlarını çözen, alacak tahsilatı en-
dişesi kalmayan firmalar, dış ticaret konusunda-
ki engelleri daha kolay aşmaktadır. Çoğunlukla
karşılıksız sağlanan destekler dış pazara açılan
girişimcileri daha fazla müşteri kitlesine ulaştır-
maktadır. Kendi sektörünün bilgi ve deneyimini
de arkasına alarak yapılan bu faaliyetler kapasite
artışı, üretim ve pazarlama konusunda firmayı
daha güçlü hâle getirir.
İhracata başlayacak KOBİ’lere destek sağla-
yacak olan “TİM-KOSGEB İhracata İlk Adım
Seferberliği Protokolü” imza töreninde konuşan
TİM Başkanı İsmail Gülle; “ Sağlanan destekle-
rin de katkısıyla başta KOBİ’lerimiz olmak üzere,
2019’un ilk 8 ayında 12 bin yeni firmanın ihracat
ailesine katıldığını ve bu firmaların 2,2 milyar do-
lar ihracata imza attıklarını” ifade etmiştir ( TİM-
REPORT, Ekim 2019: 15).
65
 Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler

Araştırmalarla
İlişkilendir
Desteklerin Uluslararası Pazarlamaya
Etkileri
Avcı’nın yaptığı çalışmada firmanın geçmiş-
te sürekli kullandığı ve kullanmaya devam ettiği
kredi ve desteklerin doğrudan veya dolaylı ola-
rak yurt dışı pazarlama taktiklerine yön vererek,
uluslararası alandaki ticari aktivitelerini etkilediği
tespit edilmiştir. Çalışma sonuçlarına göre ihra-
cata yönelik desteklerden yurt dışı fuar desteği-
nin, pazarlama faaliyetlerini müşteri odaklı ola-
rak yürüten işletmenin, ürün ve hizmet tanıtımı
ve pazarlanması aşamasında dolaylı yollardan
büyük etkisi görülmektedir. Ayrıca maliyet avan-
tajı sağlayan dâhilde işleme rejimi ile elde edilen
artı kazançlar firma ürün ve hizmetlerinin yurt
dışı pazarlarda tutunmasına yönelik tespit edi-
len diğer bir katkıdır. Eximbank Kredileri olarak
firmanın Sevk Öncesi Reeskont ve İhracata Ha-
zırlık Kredisi kullandığı ve kredilerin bir bölü-
münü pazarlama işlemlerine kanalize ettiği tespit
edilmiştir. Yine dâhilde işleme belgesi ile kalite-
li ham maddeleri muafiyetli olarak ithal ederek
ürünlerinin de kalitesini artırdığı ve bu yolla yurt
dışı rakipleri ile kalite yönünden rekabet edebilir
hâle geldiği görülmüştür.
Araştırma sonucuna göre, firmanın sağlanan
pek çok destekten bilgisi olmadığı, bir kısmını ise
bilgisi olmasına rağmen kullanmadığı tespit edil-
miştir. İhracatta devlet destekleri içerisinde yer alan
UR-GE Desteği, Ar-Ge Desteği, Yurt Dışı Ofis/
Şube/Mağaza Açma Desteği, Pazar Araştırması Des-
teği, Turquality Desteği gibi destekler konusunda
firmanın bilgisi olmasına rağmen bunlardan istifade
etmediği, pazar araştırması ve Ar-Ge faaliyetlerini
kendi mali imkânları ile çözdüğü ifade edilmiştir.
Araştırma sonuçları bir bütün olarak değer-
lendirildiğinde ihracata sağlanan kredi ve devlet
desteklerinin gelişmekte olan ülkelerin refahı ve
kalkınma düzeyinin artırılması açısından önemli
bir yere sahip olmakla birlikte, işletmeler tarafın-
dan istenilen düzeyde kullanılmadığı veya birçok
işletmenin bazı desteklerle ilgili olarak yeterli bil-
giye sahip olunmadığı tespit edilmiştir.
Kaynak: Avcı, İ. (2015) “İhracatta Uygulanan Teşvik-
lerin Uluslararası Pazarlamaya Etkisi ve Bir Uygulama”
Yüksek Lisans Tezi İstanbul Ticaret Üniversitesi Sos-
yal Bilimler Enstitüsü,http://acikerisim.ticaret.edu.
tr/xmlui/bitstream/handle/11467/2078/63376.
pdf?sequence=1&isAllowed=y, e.t. 03.02.2020.

Desteklerin Ülke Ekonomisine Katkıları

Yukarıda da açıklandığı gibi, her bir girişimcinin dünya pazarından alacağı pay ülke ekonomisine ya-
tırım, üretim, istihdam ve gelir olarak katkı sağlayacaktır. Bu düşünceden yola çıkan kamu ve özel sektör
kuruluşları uluslararası pazara açılmış ama yeterince pazar payını büyütememiş veya yeni açılmayı düşünen
girişimcilere her alanda önemli destekler sunmaktadır. Pazar bulma sıkıntısı olan veya pazarını genişletmek
isteyen firmalara bilgilendirme, parasal destek, danışmanlık vb. alanlarda pek çok hizmet verilmektedir.
Destekler sayesinde ihracat artışıyla birlikte üretim ve yatırım faaliyetleri gelişerek işsizlik azalır. Uluslarara-
sı rekabet gücü artan firmaların büyümesi sonucu oluşan güven ortamı, yabancı yatırımcıları da ülkemize
çekerek üretim faaliyetlerine katkı sağlamıştır. Son yıllarda dış ticaret destekleri, AR-Ge ve inovasyona
dayalı teknolojik ürünlere yönlendirilip, ihracatın kârlılık oranı artırılarak ülke ekonomisine daha fazla
katma değer sağlanması amaçlanmaktadır.
İç piyasada durgun seyreden sektörler destekler sayesinde harekete geçirilmekte, iller arasında destek önce-
liği sıralaması yapılarak gelişmişlik düzeyendeki farklılıklar azaltılmaktadır. Verilen destekler sonucu firmalar
veya sektörler kümelenme modelleri ile ortak çalışma içerisine girip güç birliği yaparak yabancı rakipleri ile
rekabet edebilirken ileri teknolojili ürünlerin de üretilmesi ve ihracı sağlanmaktadır. Stratejik önemi olan
alanlarda yapılan üretim ve ihracat çalışmaları destekler aracılığı ile ileri düzeylere taşınmaktadır.
Desteklerin ülke ekonomisine diğer bir katkısı da siyasi veya ekonomik nedenlerle yakın hissedilen ül-
kelerle yapılan ticari anlaşmalarda görülür. Bu anlaşmalar çerçevesinde karşılıklı sağlanan destek veya mu-
afiyetler sayesinde ticaret hacmi artıp bağlar güçlenmekte ve birlikte kalkınma sağlanmaktadır. Destekler

66
Dış Ticarette Girişimcilik

sayesinde ürün ve markalar dünya geneline tanıtılıp gerek normal ticaret gerekse elektronik ticaret alanında
ilerlemeler kaydedilmektedir. Döviz kurlarındaki dalgalanma riskine karşı girişimciler korunarak yerli para
cinsinden krediler sağlanmakta, millî paranın değer kaybının önüne geçilmektedir. Ayrıca girişimcilere
sağlanan destekler sonucu yurt dışında kâr eden ve yüksek teknolojilere sahip işletmeler satın alınarak ileri
teknolojinin ülke içine transferi kolaylaşmaktadır.
Sonuç olarak desteklerin ülke ekonomisine katkıları sayılamayacak kadar çoktur. Bu düşünceden yola
çıkılarak ülkemizde 2018 yılında toplam 12.255 firmanın dış ticaret faaliyetlerine destek sağlanmıştır.
2019 yılında ise gelişen ve değişen ihracat portföyüne uygun olacak şekilde ihracatçı firmalarımıza 3 milyar
104 milyon liralık destek bütçesi tahsis edilmiştir (Devlet yardımları rehberi 2019, www.ticaret.gov.tr, e.t.
10.01.2020).

Yaşamla İlişkilendir

2019 İhracat Desteklerinin Altın Yılı
İhracata sağlanan devlet destekleri açısından
2019 yılının tam anlamıyla ‘altın yıl’ olduğunu
ifade eden Ticaret Bakanı Ruhsar PEKCAN, Ba-
kanlık olarak her yıl ihracat ailesine yeni firmala-
rın katılması, ihracatçıların dış pazarda kalıcı ola-
bilmeleri ve marka oluşturmaları için “İhracatta
Devlet Yardımları” adı altında destekler sağladık-
larına dikkati çekti.
Bakan, destekleri üç farklı safhaya ayrıştır-
dıklarının altını çizerek bunlardan ilkinin ihraca-
ta hazırlık, ikincisinin yurt dışı pazarda tutunma,
sonuncunun ise marka ve tasarım bölümü oldu-
ğunu belirtti.
Ticaret Bakanı Ruhsar PEKCAN konuşma-
sında ayrıca şunları kaydetti: “Destek ödemele-
rinde Cumhuriyet tarihinin en yüksek seviyesine
ulaşarak 2,4 milyar lirası mal ihracatına sağlan-
mak üzere toplam 3,2 milyar lira ile ihracatta bu-
güne kadarki en yüksek devlet desteğini sağlamış
olduk. 2020 yılında mal ve hizmet ihracatı için
toplam 3,8 milyar liralık destek bütçesi mevcut.
Bu bütçenin 3,1 milyar liralık kısmı mal ihracatı
için ayrıldı. Hedefimiz bütçeyi tam olarak kulla-
nıp, ihracatçılarımızı her alanda desteklemek. Sa-
yın Cumhurbaşkanımızın ‘Düşün, Uygula, Neti-
celendir’ görüşüyle aynı yönde, ihracatı düşünen
her girişimciye uygun desteğimiz hazır. 1 Ocak
2020’den itibaren ihracata yönelik destek başvu-
ruları Destek Yönetim Sistemi üzerinden online
olarak yapılacaktır. Bu kayda değer bir kolaylık.
Ticaret Bakanlığı destekleri ile ilgili her türlü bil-
gi “www.kolaydestek.gov.tr” internet sitesinde en
basit bir dil ve animasyonlarla anlatılıyor.”
Kaynak: https://www.ticaret.gov.tr/kurumsal-
haberler/ihracat-desteklerinde-2019-altin-yil-
oldu (e.t. 05.03.2020)

Öğrenme Çıktısı
1 Destek kavramını açıklayabilmek
2 Desteklerin girişimci ve ekonomiye katkılarını değerlendirebilmek

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dış ticaret desteklerinin ama- Desteklerin ekonomik bü- Uluslararası girişimcilere

cına ulaşması için nelere dik- yüme üzerindeki etkisini sağlanan destek türlerini
kat edilmektedir? Araştırın. tartışın. açıklayın.

67

TİCARET BAKANLIĞI
TARAFINDAN SAĞLANAN
DESTEKLER
Ülkemizde uluslararası girişimcilere yönelik
destekleri koordine eden başlıca kuruluş Ticaret
Bakanlığıdır. Diğer kuruluşların vermiş olduğu
desteklerin pek çoğu da yine Ticaret Bakanlığının
yönlendirmesi sonucu sağlanmakta ve eşgüdümlü
olarak ilerlemektedir. Bakanlığın destek politikası
girişimcileri dış pazara hazırlama, müşteri bulabil-
me, dış pazarda yer alma, tutunma ve markalaşma
temelleri üzerine kurulmuştur. Ayrıca girişimcile-
rimizin dış pazarda haksız rekabet ve engellerden
korunmasına yönelik düzenlemeler de vardır.
Ticaret Bakanlığınca sürdürülen ihracata yöne-
lik devlet yardımları, firmalarımızın yurt dışı paza-
ra giriş aşamasında destek sağlanmasını hedefleyen
bir bakış açısıyla devam ettirilmektedir. Destek-
lerde pazarlama, dış ticarete hazırlık, markalaşma
ve koruma gibi olgunluk seviyeleri bulunmak-
tadır (Ticaret Bakanlığı, www.ticaret.gov.tr, e.t.
10.01.2020).
Ticaret Bakanlığı desteklerinin önemli bir bö-
lümü iş birliği kuruluşları aracılığı ile yürütülür.
Türk Ticaret Kanunu’na göre (Madde 124) sınai
ve/ veya ticari faaliyette bulunan komandit, kollek-
tif, limited, anonim ve kooperatif şirketlerinin üye-
si oldukları iş birliği kuruluşlarından bazıları şun-
lardır: Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), Türkiye
Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Dış Ekonomik
İlişkiler Kurulu (DEİK), İhracatçı Birlikleri, Tica-
ret ve/veya Sanayi Odaları (TSO), Organize Sana-
yi Bölgeleri (OSB), Endüstri Bölgeleri, Teknoloji
Geliştirme Bölgeleri (TGB), Sektör Dernekleri ve
Kuruluşları, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ),
Ticaret Borsaları, İşveren Sendikaları ile imalatçıla-
rın kurduğu dernek, birlik ve kooperatifler (Devlet
yardımları rehberi: 2019, www.ticaret.gov.tr, e.t.
10.01.2020).
Girişimcileri Dış Pazara Hazırlamaya
Yönelik Destekler
Dış pazara hiç açılmamış veya düzenli şekilde
dış ticareti olmayan firmalara dış ticaret bilgisi ka-
zandırmaya, eksiklerini gidermeye ve dış ticareti
tanımalarına yönelik desteklerdir. Firmaların ürün
kalitelerini ispata yarayan uluslararası belge alımla-
rı da bu destek grubu içerisindedir.
68
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Deste-
ği (Ur-Ge Desteği): Ülkemizde son yıllarda ağırlık
verilen desteklerin başında Ur-Ge desteği gelmek-
tedir. Bu desteğin amacı dış ticarete yeni başla-
yacak olan girişimcilerin sektöründeki diğer giri-
şimcilerle birlikte kümelenme mantığı içerisinde
hareket etmesini sağlamaktır. Girişimci firmalar
bu desteğe direk kendileri başvuruda bulunamaz-
lar. Bağlı olduğu iş birliği kuruluşunun hazırlamış
olduğu proje içerisinde yer alarak bu destekten
faydalanabilirler. UR-GE desteğinde girişimci
firma kendisiyle aynı sektörde yer alan firmalar-
la birlikte hareket ederek hem dış ticareti öğren-
mekte hem de uluslararası alanda rekabet gücü
artmaktadır.
Destek kapsamında projeye dahil olan firma-
lara uzman kişiler tarafından öncelikli olarak ih-
tiyaç analizi yapılarak eksikleri tespit edilmekte,
daha sonra eksikleri gidermek için sektörleri ile
ilgili güçlendirici eğitimler, tanıtım veya danış-
manlık hizmetleri sunulmaktadır. Bu hizmetler
sonucu üretim ve dış ticaret yapma kapasiteleri
gelişen firmaların dış ticarette rekabet edebile-
cekleri pazar ülkelerdeki uzman kişilerce belir-
lenmektedir.
Firmaların bu ülkelere götürülüp kendi sektö-
ründe faaliyet gösteren firmalarla toplu ve birebir
görüşmeler yapmaları sağlanmaktadır. Yine aynı
sektörde yer alan yabancı firmalar ülkemize getiri-
lerek girişimcilerimize firma ve ürünlerini anlatma
fırsatı sağlanmaktadır. Böylece pek çok firma ken-
di imkânları ile görüşme yapamayacağı ülke veya
müşterilerle bire bir veya toplu görüşme imkânı
bulabilmektedir.
Proje bütçesinden her yurt dışı pazarlama faa-
liyeti için azami 150.000 ABD doları destek sağ-
lanmaktadır ve bir yılda toplam 10 faaliyet destek
kapsamına alınabilir. Yine yurt dışından ülkemize
getirilecek her alım heyeti için azami 100.000 ABD
doları destek (toplam 10 alım heyeti) ve firmaların
eğitim, ihtiyaç analizi, danışmanlık faaliyetleri için
ise 400.000 ABD dolarına kadar destek sağlan-
maktadır. Bu desteklerin % 75’i projeden kalan %
25’lik kısmı katılımcı firma veya iş birliği kuruluşu
tarafından karşılanır.
Dış Ticarette Girişimcilik
dikkat
Örneğin 12 firmanın dahil olduğu proje kapsa-
mında Gürcistan’a sektörel heyet düzenleniyor.
Heyet sırasında yapılacak konaklama, ulaşım,
danışmanlık faaliyeti, firmaların görüşme yapa-
cağı yer kirası, tercüman masrafları, ülkede he-
yetin tanıtımı amacıyla heyet öncesinde yapılan
giderler vs. toplam 120.000 $ tutuyor. Masrafın
90.000 $’ı (% 75’i) projeden karşılanır, kalan
30.000 $’ı ise 12 firma arasında paylaştırılır (Bu
tutarı iş birliği kuruluşu çoğunlukla firmalardan
almayıp kendisi de ödeyebilir).
Pazara Giriş Belgeleri Desteği: Uluslararası giri-
şimcilerin başlangıç aşamasında yapması gereken
en önemli işlerden birisi de ürünlerinin uluslararası
standartlar ile teknik mevzuata uygun, çevreye ve
insana zarar vermeyen ürünler olduğunu belgele-
mektir. Bu belgeler ISO kalite belgesi, CE işareti,
analiz/sertifika belgeleri ve uluslararası nitelikteki
diğer kalite ve çevre belgeleridir.
Gelişmiş ve gelişmekte olan pek çok ülke paza-
rına mal satabilmek için işletme veya ürünlerin bu
tür belgelere sahip olması gerekir. Çoğunlukla alın-
ması zorunlu olan, zorunlu olmasa dahi rakiplere
karşı kalite avantajı sağlayan bu belgelerin, ulusla-
rarası geçerliliği olan akredite edilmiş (onaylanmış)
kuruluşlardan alınması gerekmektedir.
Belge alımları esnasında yapılan masraflar
250.000 ABD dolarına kadar (% 50’si) destek
kapsamındadır. Destek başvurusu, firmanın üyesi
olduğu ihracatçı birliğine yapılır. Müşterinin talep
ettiği belge destekten faydalanacak belgeler listesin-
de yer almıyorsa firma, ihracatçı birliklerine başvu-
rarak belgeyi listeye eklettirebilir.
Müşteri Bulmaya ve İş Yeri Kurmaya
Yönelik Destekler
Uluslararası pazarlarda müşteri bulma, iş yeri
açma veya ürün tanıtımı girişimciler için hayati
önemi olan faaliyetlerdir. Bu faaliyetleri girişimci-
nin kendi başına yapması oldukça zor ve maliyet-
lidir. Bu konuda alacağı maddi veya profesyonel
destekler girişimcinin yükünü hafifletmekte, ce-
saretini artırarak işlemlerini daha güvenli yapma-
sını sağlamaktadır. Destekler sayesinde girişimci
çok az maliyetle müşteri araştırması yapmakta,
dış ülkelerde iş yeri kurabilmekte, yeni pazarlara
girebilmektedir.
Yurt Dışı Pazar Araştırması Desteği: Girişimci-
lerin yurt dışında müşteri bulabilmelerine katkı
sağlayan desteklerden biridir. Girişimci, yabancı
ülkelere yapacağı seyahatlerle alıcıların zevk ve ter-
cihlerini yerinde görür, taleplerini belirler ve alıcı-
larla yüz yüze görüşmeler yapabilir. Ayrıca pazarla-
maya konu ürünlerine ilişkin dış ülkelerde yer alan
teknoloji, üretim ve satış şekillerini yerinde görüp
öğrenerek ufkunu genişletebilir.
Yurt dışı pazar araştırması desteği kapsamında
iki firma çalışanının 10 günlük yurt dışı iş seyaha-
tinde uluslararası ve şehirlerarası ulaşım, konakla-
ma ve araç kiralama ücretleri 2019 yılı için % 70
oranında, 5.000 ADB dolarına kadar desteklen-
mektedir. Firmaların bilgi ve tecrübelerinin artıra-
rak müşteri bulmalarını sağlayan pazara araştırması
faaliyeti, bu destek sayesinde maliyetli bir iş olmak-
tan çıkıp kolaylaşmaktadır.
Rapor Desteği: Girişimciler için hedef pazarda
yer alan müşteri tipleri, rakiplerin gücü, pazarın
kuralları, hukuki uygulamalar ve satış fiyatları gibi
bilinmezlikler, onları uluslararası pazarlara girmek-
ten alıkoyan önemli unsurlardır. Bu bilinmezlikler
hakkında profesyonel kuruluş ve danışmanlardan
bir veya birden fazla konuda alınacak raporlar
destek kapsamındadır. Bu raporlarda girişimcinin
hedeflediği ülke ve sektöre ilişkin her türlü güncel
bilgi ayrıntılı olarak yer alır. Böylece firmalar hedef
pazara yönelik stratejiler oluşturma ve nerelerde
hangi konulara dikkat etmeleri gerektiği hususun-
da önceden detaylı olarak bilgilendirilmiş olur.
Girişime konu malların dış pazar fiyatları, satış
koşulları, rakiplerin genel durumu, ülkelerin uy-
guladığı prosedürler ve müşterilere ilişkin iletişim,
adres vb. bilgilerin yer aldığı bu raporlar 2019 yılı
için % 60 - % 75 oranında, 200.000 ABD dolarına
kadar desteklenir.
Yurt Dışı Birim Açma ve Tanıtım Desteği: Gi-
rişimci, müşteriye yakın olmak amacıyla, yaban-
cı ülkede mağaza, ofis, depo gibi yerler açarak
Türkiye’de üretilen malları satmak isteyebilir. An-
cak açacağı birimin kirası, marka tescil işlemleri
ve tanıtım giderleri oldukça maliyetli olacağı için
bu konuda çekimser kalabilmektedir. Yurt dışı bi-
rim desteği ile firmaların yurt dışında açacakları
birimlerde Türk menşeli ürünler bulundurmak
69

kaydıyla 4 yıl süreyle kira, tanıtım ve marka tescil
giderleri desteklenmektedir. Ayrıca bir girişimci
firma toplam 25 iş yerine kadar aynı destekten
faydalanabilir.
Açılan birimler için 4 yıl süreyle birim başına
yıllık 75.000 $ ile 120.000 $ arası % 50 – 60 ora-
nında kira, 150.000 $ ile 250.000 $ arası % 60
oranında tanıtım faaliyetleri (televizyon, gazete
reklamları, katalog vb.) ve 50.000 $ % 50 oranında
marka tescil desteği sağlanır.
Açılan birim Türkiye’nin hedef veya öncelikli
ülkelerinden birindeyse destek oranı % 10 ora-
nında artar. Birimi kuran şirket Türkiye’de yatırım
teşvik sıralamasında 4. 5. veya 6. bölgede yer alan
illerden birinde yerleşik firma ise destek oranı yine
% 10 oranında artırılır.
dikkat
Yurt dışında bir veya daha fazla hedef ülkede 12
farklı mağazası olan ve Türkiye’nin 5. teşvik böl-
gesinde yer alan bir üretici firmanın, her mağa-
zanın yıllık kira bedeli $200.000 olduğunu dü-
şünelim. 12 mağaza x $200.000 = $2.400.000
yıllık kira gideridir.
$2.400.000’ın $1.680.000 $’ı -% 70’i- destek
kapsamında karşılanırken firma 12 mağaza için
sadece $720.000 kira ödemesi yapar.
Yurt Dışı Şirket Alımı Desteği: Girişimcileri-
miz yurt dışında faaliyet gösteren kârlı buldukla-
rı marka veya şirketleri satın almak isteyebilirler.
Alınmak istenen şirketin mali ve hukuksal duru-
mu ile piyasa fiyatını doğru belirlemek amacıyla
uzman kişi veya kuruluşlardan alınacak danış-
manlık hizmetleri bu destek kapsamındadır. Şir-
ket satın alımlarında danışmanlık hizmetleri için
yapılan harcamalar % 60-% 75 oranında 200.000
ABD dolarına kadar desteklenmektedir. Yurt dı-
şında satın alınmak istenen marka veya şirket ileri
teknolojiye sahip bir şirket ise danışmanlık gider-
leri yanında satın almak için alınacak kredinin fa-
izi de destek kapsamına alınır.
Sektörel Ticaret Heyetleri Desteği: İş birliği ku-
ruluşları yıl içerisinde sık sık aynı iş kolunda yer
alan üyelerinin katılımına yönelik sektörel ticaret
heyetleri düzenlerler. Bu heyetlerde girişimciler,
kendileri ile aynı sektörde olan yabancı firmalarla
70
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
bire bir görüşme, fuarlara katılım, ürün sergileme
ve tanıtım imkânı bulurlar. Ayrıca ticari heyetler,
firmaların yabancı ülkelerdeki tesisleri yerinde gö-
rerek farklı teknolojileri tanımaları için önemli bir
fırsattır.
Heyetlere katılan girişimci firmaların en fazla
iki çalışanının yurt dışı ulaşım, konaklama, fuar
katılım, tercüman, görsel veya yazılı tanıtım gider-
leri karşılanmaktadır. Ayrıca firmaların tanıtım
amaçlı götürecekleri eşyaların nakliye giderleri,
toplantı yeri kirası, seminer vb. giderler de destek
kapsamındadır. Sektörel ticaret heyetleri % 50 ora-
nında ve her program için 100.000 ABD dolarına
kadar desteklenir. Heyet, hedef veya öncelikli ülke-
lere olursa destek miktarı % 60 olur.
Sektörel Alım Heyetleri Desteği: İş birliği kuru-
luşları tarafından düzenlenen alım heyetlerinde
yabancı firma yetkilileri, basın mensupları ve ilgili
kuruluş temsilcileri ülkemize getirilmektedir. Ge-
len heyet ile aynı sektörde faaliyet gösteren firma-
larımızın görüşmeleri sağlanmakta, ülke içi tesisler,
meslek kuruluşları, fuar ve ürün tanıtım ziyaretleri
de yapılmaktadır. Böylece girişimcilerimizin birey-
sel olarak yurt dışında görüşme imkânı bulamaya-
cakları pek çok yabancı firma temsilcisi iş yerlerine
kadar getirilmektedir.
Alım heyetlerinde yurt dışından getirilen şirket
veya kuruluşların iki temsilcisinin ulaşım, konak-
lama, tercüman, görüşme yerlerinin kirası, fuar
katılım masrafları, tanıtım, sergilenecek ürünlerin
nakliye vb. giderleri % 50 oranında 75.000 ABD
dolarına kadar karşılanmaktadır.
E-Ticaret Sitelerine Üyelik Desteği: Elektronik
ticaretin uluslararası ticaret içindeki payı her geçen
gün artmaktadır. Ürün ve firma tanıtımında önem-
li bir yere sahip olan e-ticaret siteleri, girişimci fir-
maların uluslararası pazara açılmalarında önemli
faktörlerden biridir. Büyük ölçekli uluslararası
firmaların ürün ve firma tanıtımı yaptığı önemli
e-ticaret sitelerinde yer almak için firmalar belli üc-
retler ödemek zorundadırlar.
İş birliği kuruluşları en az 250 üyesini dahil et-
tiği bir proje ile e-ticaret sitesi üyelik ücretleri için
şirket başına 2.000 ABD dolarına kadar % 80 ora-
nında 3 yıl süresince destek alabilir. Bir iş birliği
kuruluşu bu konuda en fazla 5 proje yürütebilir.
Küresel Tedarik Zinciri Yetkinlik Projelerinin
Desteklenmesi (KTZ desteği): Türkiye’de ara malı
üreten ve ihraç eden firmalar bu destekten fay-
Dış Ticarette Girişimcilik
dalanır. Bilindiği üzere artık pek çok ürün farklı
ülkelerde yer alan firmaların uzmanlık alanlarını
ve teknolojilerini birleştirmeleri sonucunda üre-
tilmektedir. Yani bir ülkede ham madde belli bir
düzeye kadar işlenirken başka ülkede yarı işlenmiş
mamul daha ileri safhada işlemekte, başka bir ül-
kede ise montaj yapılmaktadır. Böylece farklı ülke-
lerden alınan ucuz işçilik, teknoloji vb. faktörlerle
verimlilik artarak maliyetler düşmektedir.
Tarladan toplanan pamuk ham madde,
pamuğun işlenmesi sonucu elde edilen ip-
lik ara malı, iplikten elde edilen ve satışa
sunulan kazak ise nihai üründür.
Küresel tedarik zinciri desteğine, uluslararası
alanda faaliyette bulunan bir firmaya ara malı teda-
rik eden firmalar proje hazırlayarak başvurabilirler.
Destek kapsamında firmanın makine ekipmanları,
yazılım giderleri, yurt dışı ofis depo harcamaları,
müşteri ziyaretleri, ürün testi ve analiz gibi masraf-
ları, proje başına 1.000.000 ABD dolarına kadar
(% 50 oranında) desteklenmektedir.
Türkiye Ticaret Merkezleri Desteği: Türkiye İh-
racatçılar Meclisi (TİM) ve Türkiye Odalar ve Bor-
salar Birliği (TOBB) öncülüğünde girişimcilere
sağlanan bir destektir. Bu iki kuruluş veya iş birliği
kuruluşları çeşitli ülkelerin iş hacmi yüksek olan
yerlerinde iş merkezi satın alır veya kiralarlar. Giri-
şimci firmalar iş birliği kuruluşunun yönlendirme
ve desteği sonucu ticaret merkezinde bulunan ofis,
depo vb. yerlerde yabancı alıcılara ürün ve firma
tanıtımı yapma fırsatı bulurlar.
İş birliği kuruluşuna, ticaret merkezini satın
alınması hâlinde 6.000.000 ADB doları, kiralan-
ması hâlinde 5 yıl süre ile yıllık 1.500.000 ABD
doları, kurulum ve dekorasyon için ise 300.000
ABD doları destek sağlanır.
Yurt İçi / Yurt Dışı Fuar Destekleri: Fuarlar müş-
teri bulma ve ürün tanıtımı açısından uluslarara-
sı girişimciler için önemli bir fırsattır. Ancak yurt
içi veya yurt dışı uluslararası fuarlarda stant kirası,
ürünlerin nakliyesi, ulaşım ve tanıtım giderleri ol-
dukça yüksek ücretler tutmaktadır. Bu maliyetlere
katkı sağlamak için fuar katılımları destek kapsa-
mında olup düzenlenen fuarın özelliklerine göre
destek oranları değişmektedir.
Türk ürünlerinin, sektörlerinin veya katılımcı-
larının tanıtımı amacıyla yapılan yurt dışı genel fu-
arlar için % 75 oranında 460.000 TL’ye kadar, sek-
törel fuarlar için 721.000 TL ve ek olarak 460.000
TL’ye kadar tanıtım giderleri desteklenmektedir.
Yurt içinde yapılan fuarlarda organizatör firmala-
ra, yurt dışı tanıtım masrafları için % 50 oranında
666.000 TL, yurt içi tanıtımları için ise 222.000
TL destek sağlanmaktadır.
Dış Pazarda Tutunma ve Markalaşma
Destekleri
Dış pazarlarda yer alan firmaların güçlü olduk-
ları yönlerden birisi de markalarıdır. Özgün tasa-
rıma sahip ve alıcı ülke taleplerine uygun markalı
ürünler satmak, dış pazarda tutunmanın öncelikli
şartlarındandır. Günümüzde markalı ürünler ülke-
lerin güç göstergesidir.
Marka-Turquality Desteği: Uluslararası ticarette
markalı ürünlerin dış pazarlara girişi ve tutunması
markasız ürünlere nazaran çok daha kolaydır. Ülke-
mizde Türk Malı imajını geliştirmek ve dünyaya ta-
nıtmak için TURQUALITY® Marka Programı geliş-
tirilmiştir. Bu programa belli şartları taşıyan firmalar
dahil edilerek marklarının yurt dışında tanıtılması-
na destek sağlanmaktadır. Yurt dışında tanınan bir
markayı satın alan firmalar da bu destekten fayda-
lanabilir. Programda yer alan firmalara 4 yıl süresin-
ce tanıtım, fuar, danışmanlık, marka tescil, tasarım
ve yurt dışına açılacak ofis mağaza vb. yerlerin kira
ve dekore edilmesi gibi konularda destek sağlanır (
Eximbank, www.eximbank.gov.tr, e.t. 08.01.2020).
Marka Tescil Desteği: Yurt içinde daha önce tes-
cil edilmiş bir markası olan girişimci, markasını
yurt dışında da tescil ettirmek istiyorsa yararlana-
bileceği bir destektir. Firma Türkiye’nin 4. 5 .6.
teşvik bölgelerinde ve markayı tescil ettireceği ülke
hedef veya öncelikli ülkeler listesinde yer alıyorsa
tescil giderleri % 70 oranında desteklenir.
Tasarım Desteği: Tasarım alanında Türk giri-
şimcilerin yaygınlaştırılması, dış pazarlarda yer
edinebilmesi ve markalaşarak tutunmasını sağ-
lamaya yönelik destektir. Ekonomik değeri olan
yeni ürünler üretmek veya var olan bir ürünü ge-
liştirerek katma değerini artırmak isteyen firmalar
proje hazırlayarak bu desteğe başvurabilirler. Pro-
je kapsamında tasarımcı firmaların danışmanlık,
personel, tanıtım, yurt dışında açacakları ofis veya
iş yerleri desteklenmektedir.
71

Mal ve Hizmet İhracatçılarına Hususi Damga-
lı Pasaport Verilmesi: Uluslararası girişimcilerin
tanıtım, toplantı, müşteri görüşmesi, fuar gibi
etkinlikler nedeniyle sık sık yurt dışına çıkış yap-
maları gerekmektedir. Özellikle dış ticaret hacmi-
mizin yüksek olduğu Avrupa ve benzeri ülkelerin
vatandaşlarımıza uygulamış olduğu vize işlem-
leri, yurt dışı seyahatlerde sorun ve gecikmelere
neden olmaktadır.
Vize problemini ortadan kaldırmak için belli
bir miktarın üzerinde mal veya hizmet ihracatı ya-
pan firmalara 2 yıl süreli hususi damgalı pasaport
verilmektedir. Bu pasaport sayesinde firmaların
yurt dışı çıkış işlemleri kolay ve hızlı bir şekilde ger-
çekleşmektedir. Örneğin, son üç yıl içinde, yıllık 1
milyon $ ihracat yapan firmadan 1 kişiye, 10 mil-
yon $ ihracat yapan firmadan 2 kişiye, 100 milyon
$ ihracat yapan firmadan 5 kişiye hususi damgalı
pasaport verilmektedir.
Hizmet Sektörlerine Yönelik Devlet Yardımları:
Hizmet sektöründe yer alan firmaların yurt dışına
yapmış olduğu döviz kazandırıcı faaliyetler de des-
tek kapsamındadır. Özellikle son 10 yıldır ülke dış
ticaretine önemli katkıları olan sağlık turizmi, film/
dizi sektörü, bilgisayar ve bilgi hizmetleri, yurt dışı
müteahhitlik, eğitim, turizm/seyahat, eğlence, kül-
tür, taşımacılık vb. hizmet sektörlerine de destek
uygulamaları vardır.
Resim 3.1 Haksız Rekabet
72
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
Yurt Dışı Teknik Müşavirlik Hizmetlerine Sağla-
nan Destekler: Bu sektör yaklaşık 550 milyar ABD
dolarlık hacmi ile hizmet sektörleri arasında önemli
bir yere sahiptir. Engineering News Record (ENR)
Dergisi istatistiklerine göre dünyada önde gelen
225 teknik müşavirlik firmasının yurt dışı pro-
je gelirleri toplam 64 milyar dolar civarında olup
Türk firmalarının bu gelirlerdeki payının arttırıl-
ması hedeflenmektedir. Teknik müşavirlik sektörü
oluşturduğu hizmet gelirine ek olarak müteahhitlik
ve inşaat malzemeleri ihracatına yeni proje alımları
ile destek sağlamaktadır (Devlet yardımları rehberi,
2019, www.ticaret.gov.tr, e.t. 10.01.2020).
Haksız Rekabetten Korumaya Yönelik
Destekler
Devlet destekleri, bir yandan girişimci firmaları
dış ticarete yönlendirerek rekabet gücünü artırma-
yı amaçlarken diğer yandan dış ülkelerden gelecek
haksız rekabetten de korumaya çalışmaktadır. Alı-
nan tedbirler sayesinde hem dış ticaret firmaları
hem de yerli üreticiler korunup desteklenmiş olur.
Kalitesiz ürün girişi, damping, sübvansiyon veya
gümrük vergilerinin aşırı uygulanması gibi durum-
larda yerli üretici ve ondan mal temin eden dış tica-
retçi de olumsuz etkilenerek zor durumda kalabilir.
Sayılan olumsuz uygulamalara karşı devlet tarafın-
dan çeşitli tedbirler alınmaktadır.
Dış Ticarette Girişimcilik

Askıya Alma: Ülkemizde üretim kapasitesi ye-
tersiz veya hiç olmayan bazı mallar ihracata konu
ürünlerde ham madde olarak kullanılabilir. Bu
malların ithalinde alınan vergiler maliyeti artıra-
rak ihracattaki rekabet gücünü düşürmektedir.
Uluslararası girişimcilere destek olmak için belirli
aralıklarla bu tür mallar için uygulanan vergi ve ek
maliyetler askıya alınarak kaldırılmaktadır.
Menşe Protokolleri: Avrupa Birliği ve Serbest
Ticaret Anlaşması imzalanan ülkelerle yapılan tica-
rette sağlanan ayrıcalıklar sonucu, Türk ürünlerini
ihraç eden girişimciler menşe sınırlaması ve kota
gibi engellere takılmamakta, vergi muafiyeti gibi
desteklerden faydalanmaktadır.
Aşırı Gümrük Vergisi ve Korumacı Önlemler: İh-
racat yapılan ülkeler tarafından mallarımıza uygu-
lanacak aşırı gümrük vergileri veya engelleyici faa-
liyetler girişimcileri olumsuz yönde etkilemektedir.
Uluslararası veya ikili anlaşmalara aykırı olarak ya-
pılabilecek bu tür uygulamalara devlet anında mü-
dahale ederek düzeltilmesi sağlanmaktadır.
Ürün Güvenliği Denetimleri: Dışarıdan ülke-
mize veya ülkemizden dışarıya standartlara uygun
olmayan, riskli veya kalitesiz mal ticaretini en-
gellemeye yönelik faaliyetlerdir. Bu sayede can ve
mal güvenliği sağlanırken ihracata konu ürünlerde
Türk Malı imajı da korunmuş olur.
Damping ve Sübvansiyona Karşı Önlemler: Ra-
kip ülkelerin uygulamış olduğu haksız damping
veya sübvansiyon işlemlerine karşı devlet yetkilileri
uluslararası kuruluşlara başvurarak firmalarımızın
olumsuz etkilenmesini engellemektedir.
Tarife Kontenjanları: Anlaşmamız olan ülkelerle
yapılan ticarette ham maddeler için belirli aralık-
larla tarife kontenjanı denilen miktar kotaları yük-
seltilerek gümrük vergileri düşürülmektedir. Bu sa-
yede girişimciler anlaşmamız olan ülke pazarlarına
diğer ülkelere kıyasla daha ucuz fiyatlarla mal satışı
yaprak üstünlük sağlamaktadır.

Öğrenme Çıktısı
3 Ticaret Bakanlığı tarafından sağlanan destekleri açıklayabilmek

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dış ticaret desteklerinde iş

2019 yılında verilen destek- Ticaret Bakanlığı koordi-
birliği kuruluşlarının önemi
lerle ihracat artış oranı ara- nasyonunda verilen destek
ve kümelenme mantığının
sındaki ilişkiyi irdeleyin. başlıklarını anlatın.
nedenlerini araştırın.

TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI (EXİMBANK ) DESTEKLERİ

Gelişmiş ülkelerde I. Dünya Savaşı yılları sonrasında, gelişmekte olan ülkelerde ise II. Dünya Savaşı
sonrasında İhracat Finansman Kurumları (Eximbanklar) faaliyete geçmeye başlamıştır (Takım, İmamoğlu
ve Naktiyok, 2018: 606). Ülkemizde ise 1987 yılında Türkiye İhracat Kredi Bankası adıyla kurulan Türk
Eximbank, uluslararası girişimcilerin en önemli destekçilerinden biri olmuştur. Türk Eximbank’ın 2019
yılında 10.472 firmaya sağlamış olduğu finansman desteği, 26,7 milyar $’ı kredi, 17.4 milyar $’ı sigorta
desteği olmak üzere toplam 44.1 milyar dolardır.
Türk Eximbank, ihracatçı, ihracata yönelik üretim yapan imalatçı veya dış pazarda faaliyet gösteren
girişimci firmaları kısa, orta-uzun vadeli olan nakdi ve gayrinakdi kredi ve sigorta programları ile destekle-
mektedir. Ayrıca vadeli satış işlemlerini desteklemek ve böylece ihracat miktarını artırmak, yeni ve hedef
pazarlara erişimi kolaylaştırmak amacıyla firmaların vadeli alacaklarını iskonto etmektedir (Eximbank,
www.eximbank.gov.tr, e.t. 08.01.2020).

73

Eximbank bir yandan firmaların ihtiyaç duy-
duğu parasal kaynağı çok uygun faizlerle sağlarken
diğer yandan riskli ülkelere yapacakları ihracatta
alacaklarını sigorta ederek güvence altına almak-
tadır. Eximbank’ın diğer bir faaliyeti de yurt dı-
şında vadeli alacağı olan ancak nakit sıkıntı çeken
firmaların yurt dışı alacaklarını iskonto etmesidir.
Bir anlamda Eximbank vadeli alacağı kendi üzerine
alarak vade gününü beklemeden firmaya parasını
peşin ödemektedir. Ayrıca Eximbank, girişimcile-
rin nakit sıkıntısı nedeniyle alım yapamayan yurt
dışı müşterilerine kredi sağlamak gibi işlemler de
yapmaktadır.
internet
Eximbank’ın girişimcilerin ihtiyaçlarına göre
farklılaştırılmış 29 ürünü bulunmaktadır. Bu
ürünlere ilişkin detaylı bilgiye www.exim-
bank.gov.tr adresinden ulaşılabilir.
Eximbank desteklerini ihracat kredileri, dö-
viz kazandırıcı hizmetlere yönelik krediler, ala-
cak sigorta programları ve uluslararası alıcı kre-
dileri olarak dört temel başlık altında toplamak
mümkündür.
İhracat Kredileri
İhracat kredileri, kısa ve orta/uzun vadeli ola-
rak kullandırılan kredilerdir. Firmalar ham mad-
de, üretim ve pazarlama giderlerini ihracat kredisi
kullanarak çok düşük maliyetlerle çözmektedir. Bu
krediler mallar yurt dışına sevk edilmeden veya
sevk edildikten sonra kullanılabilen kredilerdir.
Sevk Öncesi İhracat Kredisi: Dış ticaret firmala-
rının en çok kullandığı kredi türüdür. Bu krediyi
Eximbank aracı bankalar vasıtası ile kullandırır.
Türkiye’de yerleşik imalatçı ihracatçı, ihracatçı ve
ihraç edilmek üzere mal üretimi yaparak bunu
ihracatçı aracılığı ile ihraç ettiren firmalar bu kre-
diden faydalanırlar. İhracata konu ürünlerin Türk
menşeli olması gerekir. Firma ihracatı yapmadan
yani malları sevk etmeden önce bu kredi için baş-
vuruda bulunur.
Bir örnekle açıklayacak olursak firma yurt dı-
şından sipariş almıştır. Siparişe konu malların üre-
timini veya alımını yapmak için finansmana ihti-
74
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
yaç vardır. Normal bankalardan kredi alarak üretim
veya mal alımı yapması firmaya faiz açısında ağır
maliyetler yükleyecek veya kredi bulamayarak sipa-
rişini iptal etmek zorunda kalabilecektir. Girişimci,
aracı bankalardan birine başvurarak düşük faizli
sevk öncesi ihracat kredi kullanarak mal üretimi
veya alımını yapar. Üretilen malları yurt dışına ih-
raç edip parasını aldıktan sonra aracı bankaya gide-
rek kullanmış olduğu Eximbank kredisini kapatır
(Kredi limiti 15 milyon $).
Sevk Sonrası Reeskont Kredisi: Türk menşeli
mallarını yurt dışına vadeli olarak satmış olan gi-
rişimcilerin faydalandığı bir kredi türüdür. Firma
yabancı alıcının vermiş olduğu senet veya diğer
belgeleri düşük bir faizle Eximbank’a devrederek
(iskonto) vade gününü beklemeden parasını peşin
alır. Bu sayede firmaların vadeli satış yapabilme
imkânı artarak alacaklarını tahsil edememe riski
ortadan kalkmaktadır (Kredi limiti 350 milyon $).
KOBİ İhracata Hazırlık Kredisi: Sadece küçük
ve orta boy işletmeler (KOBİ) bu krediden faydala-
nabilir. Kredinin ön şartı KOBİ’nin ihracatçı veya
ihracata yönelik nihai mal üreticisi olmasıdır (Kre-
di limiti 5 milyon $).
İhracata Hazırlık Kredisi: İhracatçı firmalar ile
ihraç edilmek amacıyla nihai mal üreten imalatçı
firmaların faydalanabildiği bir kredidir. Dış Ticaret
Sermaye Şirketleri (DTSŞ) ve Sektörel Dış Ticaret
Şirketleri (SDTŞ) bu krediyi kullanamazlar. Kre-
dinin amacı ihracat hazırlık aşamasında firmaların
nakit sıkıntılarının giderilmesidir (Kredi limiti 25
milyon $).
Reeskont Kredisi: İhraç edilmek üzere mal üreten
ve döviz kazandırıcı hizmetler ihraç eden firmala-
rın faydalanabildiği bir kredi türüdür (Kredi limiti
350 milyon $).
Dış Ticaret Şirketleri İhracat Kredisi: Dış Ticaret
Sermaye Şirketleri (DTSŞ) ve Sektörel Dış Ticaret
Şirketlerinin (SDTŞ) dış ticaret faaliyetlerindeki
finansal sorunlarına destek olmak için sağlanan
kredilerdir. Limit Eximbank kredi komiteleri tara-
fından tespit edilmektedir.
İhracata Yönelik Yatırım Kredisi: Türkiye veya
Türkiye’de bulunan serbest bölgelerde dış ticarete
yönelik mal üretmek üzere yatırım yapacak firma-
lara sağlanan kredilerdir. Firma yapacağı yatırım
için ihtiyacı olan makine, donanım ve ekipman
giderlerini bu kredi sayesinde uygun koşullarla
temin eder.
Dış Ticarette Girişimcilik

İhracata Yönelik İşletme Sermayesi Kredisi: İhracata yönelik faaliyette bulunan firmaların hammadde, ara
malı, nihai ürün giderleri ile enerji, ısınma ve personel giderleri için sağlanan kredilerdir.
Yurt Dışı Mağazalar Yatırım Kredisi: Bir veya daha fazla firmanın bireysel veya birleşerek yurt dışında
açacakları iş yeri veya alışveriş merkezi gibi yatırımlara sağlanan destektir. Bu desteğin amacı Türkiye’de
üretilmiş ürünlerin yurt dışında pazarlanmasıdır.
Özellikli İhracat ve Marka Kredisi: Özellikli mal üreten markalı firmaların banka tarafından uygun
görülen ürün ve projeleri için sağlanan destektir.
Finansal Kiralama Şirketlerine Yönelik Kredi: Yurt dışına yönelik finansal kiralama (leasing) faaliyeti ile
uğraşan firmalara sağlanan kredilerdir.
Avrupa Yatırım Bankası Kredisi: Hizmet sanayi ile turizm sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’lere sağla-
nan kredidir. Eximbank bu krediyi, firmaların yatırım/yenileme faaliyetleri ile sermaye ihtiyaçlarını karşı-
lamak üzere Avrupa Yatırım Bankası (AYB) aracılığı ile kullandırır.
Gemi İnşa ve İhracatı Finansman Programı: Yurt dışına ihraç etmek üzere gemi inşa eden firmalara
sağlanan kredidir.

Resim 3.2 Avrupa Yatırım Bankası

Döviz Kazandırıcı Hizmet Kredileri

Son yıllarda uluslararası ticarette önemli yer tutan hizmet sektörleri, yurt dışına yönelik faaliyetleriyle
döviz kazandıran sektörlerdir. Bu nedenle Eximbank sadece mal satışı yapan sektörleri değil hizmet sektör-
lerini de destekleyici argümanlar sunmaktadır.
Turizm Kredisi: Turizm işletmeleri ve yurt içi, yurt dışı faaliyette bulunan seyahat acentelerine sağlanan
kredilerdir.
Uluslararası Nakliyat Pazarlama Kredisi: Türkiye’de yerleşik nakliye firmaları ile lojistik işletmelerinin,
yurt dışı taşıma işlemleri için sağlanan kredilerdir.
Döviz Kazandırıcı Hizmetler Kredisi: Firmaların yurt dışında gerçekleştireceği yazılım, mühendislik,
bakım onarım, sağlık, müteahhitlik gibi ülkeye döviz kazandırıcı faaliyetleri için sağlanan kredilerdir.
Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri ve Teminat Mektubu Programı: Yurt dışı faaliyetleri sonucunda, işi
yaptıran yabancı firmalar tarafından alacağı onaylanmış olan müteahhitlik firmalarına sağlanan kredidir.
Ayrıca yurt dışı müteahhitlik firmalarının ihale girişlerinde ihtiyaç duydukları teminat mektuplarını da
sağlayan programdır.

75
 Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler

Yurt Dışı Fuar Katılım Kredisi: Yurt dışı fuarlara katılan firmalara tanıtım, pazarlama ve yeni teknoloji-
leri öğrenmeleri amacıyla sağlanan kredilerdir.

Alacak Sigorta Programları

Girişimci firmalar için dış ticaret faaliyetlerinde en önemli sorunlardan biri de günümüz dünyasında
sıkça ortaya çıkan ekonomik veya siyasi risklerdir. Pek çok ihracatçı firma yabancı ülkelerde yaşanan mali
kriz, ödeme güçlüğü, savaş veya siyasi karışıklıklar yüzünden alacaklarını tahsil edememe durumuyla kar-
şılaşmaktadır. Bu riskler nedeniyle çoğu girişimci uluslararası ticari faaliyetlere karşı çekimser kalmaktadır.
İhracatçılar, sigorta programı sayesinde yeni pazarlara güvenle giriş yapıp, müşterilerine vadeli öde-
me imkânları sunarak, yeni pazarlar ve rekabet gücü elde etmektedir. Eximbank’ın internet sitesinden
elde edilen bilgilere göre Türk Eximbank dünyadaki 238 ülkede bulunan müşteriler hakkında bilgi
toplamakta, güven analizi yapmakta, alıcılar için tespit edilen limitler çerçevesinde ihracatları her türlü
politik ve ticari tehlikelere karşı sigortalanmaktadır. Ayrıca alacak sigorta poliçesi teminat gösterilerek
Türk Eximbank ve diğer bankalardan da finansal destek sağlanabilmektedir. Ticari alacaklara finans-
man imkânı sağlanarak risklerin yönetilmesi sonucu firmaların aktif idare edilmesine katkı verilmek-
te ve böylece sağlam bir mali yapıya erişmeleri sağlanmaktadır (Eximbank, www.eximbank.gov.tr, e.t.
08.01.2020).
Kısa Vadeli Alacak Sigortası: Eximbank tarafından bu program kapsamına alınan ülkelere ihracatçı fir-
maların 360 güne kadar vadeli olarak yapacakları mal satışlarından doğan alacakları çeşitli risklere karşı
sigorta kapsamına alınmaktadır. Bu sayede ihracatçı firmalar alacaklarını tahsil edememe endişesi ile ticari
faaliyetinden vazgeçmeden, tahsilatı riskli satışları yapabilmektedirler. Ayrıca ihracatçı firmalar Eximbank
tarafından sigorta edilmiş alacaklarına ait sigorta poliçelerini teminat göstererek diğer bankalardan ihracat
kredisi de kullanabilmektedirler.
Spesifik İhracat Kredi Sigortası Sevk Sonrası Risk Programı: Türkiye’de yerleşik firma yabancı alıcı ile
yapmış olduğu satış sözleşmesi kapsamında mallarını yurt dışına sevk eder. Sevk sonrası orta ve uzun vadeli
alacağı bu programla, politik veya ticari risklere karşı sigorta altına alınmaktadır.
Spesifik İhracat Kredi Sigortası Sevk Öncesi Risk Programı: Eximbank’ın internet sitesinden de incele-
nebileceği gibi alıcı firma ile imzalanmış olan satış sözleşmesi çerçevesinde üretilecek veya üretilmekte
olan ve henüz sevkiyata konu olmamış malları politik veya ticari risklere karşı koruyan bir programdır.
Firmanın satış sözleşmesinin gereklerini yerine getirmek amacıyla ihraç edilecek yatırım mallarının üre-
timi için yapılan harcamalar,
alıcının sipariş talebinden
vazgeçmesi tehlikesine karşı
sigortalanmaktadır (Exim-
bank, www.eximbank.gov.tr,
e.t. 08.01.2020).
Teminat Mektuplarının
Haksız Nakde Çevrilmesi
Sigortası: Yurt dışında çeşit-
li müteahhitlik ihalelerine
giren firmalar inşaatın ya-
pılacağı ülke makamlarına
teminat mektubu verirler.
Verilen bu teminat mektup-
larının haksız yere nakde
çevrilme riskine karşı Exim-
bank tarafından sigorta altı-
na alınmasıdır. Resim 3.3 Ticari Risk

76
Dış Ticarette Girişimcilik

Uluslararası Alıcı Kredileri dir. Yukarıda belirtilen sektörlerde faaliyet gösteren

Yurt içindeki firmaların yerli üretim ürünle-
rini almak isteyen ancak alım gücü yetersiz olan
yurt dışı alıcılara çok uygun koşullarla sağlanan
kredilerdir. Kredi faiz oranları OECD tarafından
belirlenen uluslararası en düşük faiz oranı dikkate
alınarak belirlenmektedir. Alıcı kredilerin vadesi
OECD kuralları çerçevesinde ihracata konu olan
ürün ya da projenin özelliklerine göre 6 ay ile 18 yıl
arasında değişmektedir. Müşterisine sağlanan ucuz
ve uzun vadeli finansman sayesinde yerli girişimci-
lerin mal satış hacmi de artmaktadır. Bu kredi türü
ABD, Avrupa ve Japonya gibi ülkelerde uzun yıllar-
dır uygulanan ülke kredileri ile benzerdir.
Ülke kredilerinde, kendi ülke mallarının satışını
teşvik etmek için yabancı alıcılara kredi konusunda
İhracat Kredi Kuruluşlarının risk üstlenmesi yoluyla
ülke satış arzı artırılmaktadır (Kavcıoğlu, 2013:147).
Örneğin Latin Amerika’da (Paraguay) tavuk çiftliği
kurmak için ülkemizden malzeme ithal eden yaban-
cı alıcıya 4 yıl vadeli kredi kullandırılmıştır.
Uluslararası Proje Kredileri: Uluslararası projeler
çerçevesinde gemi yapımı ve müteahhitlik sektö-
ründe yer alan firmalarımızdan Türk menşeli mal
ve hizmet alan yabancı alıcılara sağlanan krediler-
Öğrenme Çıktısı
4 Dış ticarette Eximbank desteklerini kavrayabilmek
firmaların yapmış oldukları yurt dışı faaliyetlerin-
deki alacakları yurt dışı müşteriye sağlanan kredi ile
Eximbank tarafından Türk firmaya ödenmektedir.
Böylece firmaların yurt dışı alacakları güvence al-
tına alınarak rahatlıkla yurt dışına iş yapmaları da
sağlanmış olmaktadır.
Yurt Dışı Bankalar Alıcı Kredileri: Ülkemizden
Türk menşeli mal veya hizmet ithal etmek isteyen an-
cak mali sıkıntı çeken firmalara sağlanan kredilerdir.
Eximbank’ın yurt dışındaki saygın bankalara tahsis
etmiş olduğu krediyi firma bankaya başvurarak kul-
lanabilmektedir. Böylece mali sıkıntı nedeniyle ülke-
mizden mal veya hizmet alımı yapamayan yabancı
alıcıların mali sorunları çözülmüş olmaktadır.
Yurt İçi Bankalar Alıcı Kredileri: Bu program
kapsamında Eximbank yurt içinde yerleşik ban-
kaların yurt dışı şube vb. kuruluşları aracılığı ile
Türkiye’den yerli üretim mal almak isteyen yurt
dışı alıcılara kredi kullandırmaktadır. Böylece giri-
şimci firmalarımızın satışları artarken alıcı firmala-
ra da vadeli mal alma fırsatı tanınmış olmaktadır.
Devlet Garantili Alıcı Kredisi: Türkiye’den Tür-
kiye menşeli tüketim ve sermaye malları almak iste-
yen yabancı kamu kuruluşlarına sağlanan kredidir.

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Eximbank’ın yoğun olarak Yabancı alıcılara Eximbank Eximbank aracılığıyla gi-

kullanılan sevk öncesi ihra- tarafından uygun kredi rişimcilere sağlanan kredi
cat kredisinin işleyiş şeklini sağlanmasının nedenlerini desteklerinin temel başlık-
araştırın. tartışın. larını açıklayın.

DİĞER DESTEK UYGULAMALARI

Dış ticaret destekleri çoğunlukla Ticaret Bakanlığı ve Eximbank tarafından kullandırılmakla birlikte,
farklı kuruluşların sağladığı destekler de vardır. Bunların bir kısmı ihracata konu ürünlerin maliyetlerini
düşürücü desteklerken bir kısmı da çeşitli muafiyet ve hibelerden oluşan desteklerdir.

Dış Ticaret Maliyetlerini Düşürücü Destekler

Bu tür destekler çoğunlukla dış ticaret firmalarının maliyetlerini düşürmek amacıyla verilen vergi mu-
afiyetleri veya para iadelerinden oluşmaktadır. Düşük maliyetlerle dış pazara açılan girişimcilerin rekabet
gücü artarak pazarda yer edinmeleri kolaylaşmaktadır.

77

Dâhilde İşleme Rejimi (DİR): Dâhilde işleme kı-
saca, ihraç edilecek ürünün yapımında kullanılacak
ham madde ve benzeri girdilerin yurt dışından ithal
edilirken çeşitli vergilerden muaf tutulması işlemidir.
Türkiye’de üretimi yapılarak Gürcistan’a ihraç
edilecek gömlek için İran’dan alınacak kumaşa, it-
halata ilişkin vergileri ödememek bu duruma örnek
olarak verilebilir. Bu sayede girişimci firmalar yurt
dışından çeşitli vergilerden muaf olarak ham mad-
de alır ve ihraç ürünlerini daha ucuza mal ederek
dış piyasalarda rakiplerine karşı üstünlük sağlar.
Yurt dışından getirilecek eşya, tamir, boya, mon-
taj yenileme gibi basit işlemler yapıldıktan sonra
ihraç edilecek ise Gümrük İdaresinden Dâhilde İş-
leme İzni (Dİİ) alınır. Yurt dışından gelen ürüne
ileri düzeyde işlem yapılarak yeni bir ürün elde edi-
lecek ise (un getirip bisküvi, kumaş getirip elbise
ihraç etmek gibi) Ticaret Bakanlığından Dâhilde
İşleme İzin Belgesi (DİİB) alınır.
Bu destek kapsamında firma vergi muafiyetli ola-
rak ham madde ithal edebileceği gibi aynı ham mad-
deyi dünya piyasa fiyatları üzerinden yurt içinden de
alabilir. Ayrıca ticaret politikaları önlemleri çerçe-
vesinde yurda getirilmesi yasak olan bazı ürünlerde
ihraç edilecek ürünlerin yapımında kullanılmak şar-
tıyla bu yasaklara takılmadan getirilebilmektedir.
Hariçte İşleme Rejimi (HİR): Hariçte işleme,
yurt içinde serbest dolaşımda olan bir ürünün ta-
miri, yenilenmesi veya işlenmesi amacıyla belirli
süre için yurt dışına çıkarılmasıdır. Firmalar yurt
dışındaki ucuz işçilikten faydalanmak veya tamirat
gibi nedenlerle ürünleri geçici olarak yurt dışına
gönderir. Yurt dışında belli işlemlerden geçen ürü-
nün yurda gelişi esnasında gümrük vergilerinden
tam veya kısmi muafiyet uygulamak suretiyle giri-
şimci firmalar desteklenmiş olur.
Vergi, Resim ve Harç İstisnası: Firmaların maliyet-
lerini düşürmek ve rekabet güçlerini artırmak ama-
cıyla dış ticaret işlemlerinden doğan damga vergisi,
harç, resim vb. ücretler tahsil edilmemektedir.
Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımları:
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ile yaptığımız anlaş-
ma hükümlerine uygun olarak Türkiye’de üretilen
bazı işlenmiş tarım ürünlerinin ihracatına (makar-
na, un, yumurta vb.) miktar veya değer üzerin-
den ihracat iadesi verilmektedir. Hangi ürünlerin
Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi desteğinden ne
kadar oranda yararlanacağı her yıl Resmî Gazete’de
yayımlanır.
78
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
Örneğin Rusya’ya 10.000 kg makarna ihraç
edildiğini düşünelim. Makarnaya kilo başına 1,5 $
ihracat iadesi vardır. 10.000 kg x 1,5 $= 15.000 $
iade alma hakkı doğar. İhracatın yapıldığı tarihten
itibaren en geç bir yıl içerisinde ihracatçı birliğine
başvuruda bulunularak ihracat iadesi desteğinden
faydalanılabilir. İhraç edilen ürün organik ürün
veya sözleşmeli tarım ürünüyse destek miktarı %
50 ile % 100 oranında artmaktadır.
KDV İadesi ve İhraç Kayıtlı Satış: Yurt dışına ihraç
edilen mallar için firmaların ödemiş olduğu KDV,
3065 sayılı Kanun çerçevesinde firmaya iade edilir. Ör-
nek verecek olursak firma İstanbul’daki bir üreticiden
almış olduğu 200 bin TL’lik bir mal için % 18 KDV
ile birlikte 236 bin TL öder. Bu malı Eskişehir’de ma-
ğazasında 250 bin TL’ye satması hâlinde 14 bin TL kâr
elde eder. Fakat aynı eşyayı aynı fiyata yurt dışına ihraç
etmesi hâlinde ise ödemiş olduğu 36 bin TL KDV’yi
geri alır ve böylece kazancı 50 TL olur. Yani firma
malı almış olduğu fiyattan dahi yurt dışına ihraç etse
KDV’sini geri alacağı için 36 Bin TL kâr etmiş olur.
Bazı durumlarda firma, malları ihraç edeceğini
belirterek imalatçıdan ihraç kayıtlı satış kapsamın-
da KDV ödemeden de mal alışı yapabilir. Böylece
daha malı alırken KDV ödemeyerek sağlanan des-
tekten faydalanmış olur.
Serbest Bölgelere Sağlanan
Destekler
Serbest bölgeler en basit tanımı ile Türkiye sınır-
ları içinde yer almakla beraber ticari faaliyet olarak
yurt dışı gibi kabul edilen yerlerdir. Yani ekonomik
alanda ülke içinde uygulanan idari hukuki ve vergi-
sel kurallar, serbest bölgelere ya kısmen uygulanır ya
da hiç uygulanmaz. Uluslararası girişimciler için ser-
best bölgeler, sağlanan destek ve avantajlarla düşük
maliyetli mal üretip, bu malı hızlı ve kolay satmak
için önemli bir fırsattır. Gerçek veya tüzel kişiler
Ticaret Bakanlığından gerekli izni alarak Türkiye’de
bulunan serbest bölgelerde faaliyette bulunabilirler.
Firmalar serbest bölgelerde sağlanan desteklerden
faydalanmanın yanında bölgede yer alan yabancı fir-
maların teknoloji ve üretim şekillerini de görerek ge-
lişme imkânı bulur. Yabancı ülkelerden Türkiye’de
bulunan serbest bölgeye mal girişi veya serbest böl-
geden yabancı ülkelere mal çıkışında gümrük pro-
sedürleri uygulanmaz. İşlemler çok kolay ve hızlı
şekilde gerçekleşir. Günümüzde Türkiye’de 18 adet
serbest bölge faaliyette bulunmaktadır.
Dış Ticarette Girişimcilik

Serbest bölgelerde faaliyette bulunan girişimcilere sağlanan destekler özetle şunlardır.

• Yurt dışından serbest bölgeye gelen mallar için gümrük vb. vergiler alınmaz.
• Serbest bölgede faaliyette bulunan imalatçı firmalardan gelir veya kurumlar vergisi alınmaz.
• İmal edilen ürünlerin FOB değeri % 85’in üzerinde ihraç edilmesi hâlinde personel ücretlerinden
gelir vergisi alınmaz.
• Serbest bölgede yer alan firmalar, emlak vergisi, yük taşıma işlemlerinde KDV, damga vergisi, resim
ve harçlardan muafiyet gibi desteklerden faydalanırlar.

Diğer Kuruluşların Sağladığı Destekler

Şimdiye kadar saydıklarımızın haricinde Türkiye’de dış ticaret faaliyetlerine doğrudan veya dolaylı yol-
larla destek sağlayan pek çok kamu ve özel sektör kuruluşu bulunmaktadır. Devlete bağlı bakanlıkların
yanında Kamu ve Özel Bankalar, Merkez Bankası, Gelir İdaresi Başkanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik
Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), İŞKUR, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme
İdaresi Bakanlığı (KOSGEB), Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV), Kredi Garanti Fonu (KGF),
Avrupa Birliği Hibe ve Destekleri, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye İhracatçılar Mec-
lisi (TİM) ve İhracatçı Birlikleri gibi pek çok kuruluş dış ticaret alanında destek sağlarlar. Bu kuruluşlar
tarafından sağlanan desteklerin bazıları şunlardır.
TİM ve İhracatçı Birlikleri Destekleri: TİM ve ihracatçı birlikleri uluslararası girişimcilere her açıdan
destek sağlayan kuruluşlardır. Yukarıda sayılan desteklerin çoğunluğu Ticaret Bakanlığının koordinasyo-
nunda TİM veya ihracatçı birlikleri tarafından gerçekleştirilir. TİM ve birlikler her yıl sayısız eğitim, se-
miner, UR- GE faaliyeti, yurt içi/yurt dışı ticari heyet ve fuar düzenlerler. Düzenlenen etkinliklerde çoğu
zaman girişimci payları bile bu kuruluşlar tarafından karşılanır. Kısaca bu kuruluşlar girişimcileri yönlen-
diren, her konuda destek sağlayan ve sürekli yanlarında olan kuruluşlardır.
KOSGEB Destekleri: Türkiye’de ihracata yönelik devlet yardımlarının diğer bir temel amacı, KOBİ
nitelikli firmalar başta olmak üzere, ihracatçı firmaların, yurt dışı pazarlarda karşılaştıkları sorunların çö-
zülmesine yardımcı olmaktır (İGME 2009:124). KOBİ’lere sağlanan desteklerde en önemli rolü oynayan
kuruluş ise KOSGEB’dir. 2019 yılı sonlarında TİM ve KOSGEB arasında yapılan protokolle, KOSGEB
dış pazara ilk kez açılacak olan girişimci KOBİ’ler ile yurt dışı pazar payını artırmak isteyen diğer firmalara
300 bin TL’ye kadar destek sağlamaktadır.
KOSGEB tarafından projesi onaylanan KOBİ’lere sağlanan 300 bin TL desteğin % 70’lik kısmı geri
ödemesiz, yani hibe olarak verilmektedir. Yurt Dışı Pazar Destek Programı adı verilen bu desteğin amacı,
girişimci KOBİ’lerin dış ticarete başlamasını sağlayarak e-ticaret yapabilen KOBİ sayısını artırmaktır.
KOBİ’ler Yurt Dışı Pazar Destek Programından sadece bir kez faydalanabilir. KOBİ’lerin hazırlamış
oldukları projeler, aşağıdaki tabloda yer alan gider gruplarından en az üç tanesini içermelidir.

Tablo 3.1 Gider Grupları

Gider Grubu Gider Adı Gidere Ait Destek Üst Limiti (TL)
Personel Giderleri Personel Giderleri 90.000
Teçhizat- Donanım Giderleri Donanım Giderleri 50.000
Yazılım Yazılım Giderleri 50.000
Hizmet Alımı Tanıtım Giderleri 100.000
Hizmet Alımı Yurt Dışı Fuar ve Seyahat Gideri 150.000
Hizmet Alımı Test / Analiz ve Belge Giderleri 100.000
Hizmet Alımı Diğer Hizmet Alım Giderleri 100.000
Kaynak: KOSGEB, https://www.kosgeb.gov.tr/site/tr/genel/destekdetay/7139/yurt-disi-pazar-destek-programi,
09.02.2020.

79
 Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler

KOSGEB in dış ticarete yönelik girişimcilere sağladığı diğer bir destek de Uluslararası Kuluçka Merkezi
Kurma Programı’dır. Program uluslararası kuluçka merkezi kurma ve hızlandırılmış program olarak iki
aşamalı yürütülür. Programın amacı; Ar-Ge ve inovasyon faaliyetleri sonucu yurt içinde üretilen teknolo-
jik ürünlerin dış pazarlarda yer alması ve ihracatın arttırılarak girişimcilerin desteklenmesidir (KOSGEB,
www.kossgeb.gov.tr, e.t. 09.0.2020). Program kapsamında 4 yıl süreyle firmaların işletme kuruluşu, kira,
işletim gideri, tanıtım, eğitim, bina tadilatı, alt yapı masrafları, ofis donanım, yazılım, ulaşım, mali müşa-
virlik vb. giderleri için 100.000 $’a kadar % 80 oranında destek sağlanır.
Diğer kuruluş destekleri; Gerek Ticaret Bakanlığı gerekse TİM’in yurt içi ve yurt dışı kuruluşlarla yapmış
oldukları anlaşmalar çerçevesinde girişimcilere çeşitli destekler sağlanmaktadır. Bu protokollerle parasal
desteğin yanında uluslararası ticarette engelleri aşacak destek mekanizmaları devreye alınmaktadır.
Örneğin Halkbank internet sitesinden elde edilen bilgilere göre Halkbank ihracat kuruluşları ile dış
ticaret firmalarının finansal sorunlarını çözmek amacıyla “İhracat Seferberliği Kredi Paketi” düzenlemiştir.
Paket, dış ticaret firmalarına ihracatın finansmanı amacıyla uzun vade ve indirimli faiz oranları ile çeşitli
krediler ve dış ticarete yönelik ücretsiz danışmanlık desteği ve bankacılık işlemleri masraf paketi sun-
maktadır (Halkbank, www.halkbankkobi.com.tr, e.t. 09.02.2020). Yine özel bankalar yoluyla ve yukarıda
sayılan kuruluşlar ile yapılan protokollerle girişimci firmalara uygun veya sıfır faizli kredi, tecrübeli kuru-
luşlardan danışmanlık hizmeti gibi destekler sağlanmaktadır.
Bunlara ek olarak uluslararası kuruluşlardan Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Konseyi
Kalkınma Bankası, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, İslam Kalkınma Bankası gibi bankalar yatırım, hiz-
met ve enerji sektöründe faaliyette bulunan uluslararası girişimcilere finansal destek sağlarlar. Ayrıca çeşitli
faktoring, forfaiting kuruluşları girişimcilerin yurt dışı alacaklarını güvence altına alırken Uluslararası
Ticaret Odası, Dünya Ticaret Örgütü, Dünya Gümrük Örgütü gibi kuruluşlar ise uluslararası ticarette
girişimcilerin karşılaşacakları bürokratik engellere karşı destek sağlamaktadırlar.

Öğrenme Çıktısı
5 Diğer kuruluşlar tarafından sağlanan destekleri açıklayabilmek

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Desteklerin önemli bölü- KOSGEB tarafından sağ- Ticaret Bakanlığı ve Exim-

münün projeye dayalı ola- lanan destekler niye KOBİ bank dışında uluslararası gi-
rak verilmesinin nedenleri- önceliklidir? Yorumlayın. rişimcilere destek sağlayan
ni araştırın. kuruluşları açıklayın.

80
Dış Ticarette Girişimcilik

1 Destek kavramını
açıklayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Desteklerin girişimci ve
2 ekonomiye katkılarını
değerlendirebilmek

Desteklerin Girişimci ve Ülke

Ekonomisi Açısından Önemi

Ülkelerin, ekonomik veya sosyal hayatta düzen, eşitlik, refah ve gelişmeyi sağlayabilmek için ihtiyacı olan
kesimlere sağlamış olduğu parasal veya parasal olmayan katkılara destek denilmektedir. Dış ticaret destekleri
geçmişte devletlerin kendi vatandaşlarına sağladığı ayrıcalıklar şeklindeki faaliyetleri kapsarken, günümüz-
de uluslararası kuruluşlarla yapılan anlaşmalar çerçevesinde o kuruluşların koymuş olduğu düzenlemelere
uygun olarak yürütülen faaliyetleri kapsamaktadır. Türkiye’de dış ticaret destekleri 1980 yılına kadar iste-
nilen verimi sağlayamamış, 1980 sonrası ekonomi politikalarında yapılan değişikliklerle başarılı sonuçlar
elde edilmeye başlanmıştır. Girişimcilere sağlanan destekler temel sınıflandırma olarak eğitim, danışman-
lık, maliyetleri düşürme, müşteri ve pazar bulma ile bulunan pazarda tutundurma üzerine yoğunlaşmıştır.
Finansal destekler yanında tanıtım ve koruma destekleri de vardır. Destekler iç pazarda çeşitli konularda
zorluk çeken girişimcileri dış pazarın imkânları ile buluştururken onlara yol gösterme, finansman sağlama
ve danışmanlık yapma gibi pek çok alanda katkı da sağlar. Desteklerin diğer bir önemi de ülke ekonomisi
açısındandır. Destekler sayesinde girişimcilerin dış pazardan alacakları pay ne kadar artarsa ülke içi üretim,
istihdam, refah ve büyüme de o kadar artmaktadır.

81
 Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler

Ticaret Bakanlığı
3 tarafından sağlanan
destekleri açıklayabilmek
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Ticaret Bakanlığı Tarafından

Sağlanan Destekler

Ticaret Bakanlığı girişimcilere dört temel grupta destek sağlamaktadır.

1.Girişimcileri dış pazara hazırlamaya yönelik destekler: Bu destek grubunda iş birliği kuruluşları, uluslara-
rası rekabetçiliği geliştirme projeleri yaparak öncelikle girişimcilerin dış ticaret konusunda bilgi eksikliğini
giderirler. Daha sonra firma kendisiyle aynı sektörde bulunan diğer firmalarla birlikte yurt içi ve yurt dışı
ticari heyetlere dahil edilerek, pazarları yerinde görüp potansiyel müşteriler ile tanışıp görüşmesi sağlanır.
Ayrıca uluslararası ticarete çoğu ülke için ön koşul olan firma ve ürün kalitesini gösteren belgelerinin alım-
ları da bu destek grubu içerisinde yer almaktadır.
2.Müşteri bulma ve iş kurma destekleri: Girişimcilerin müşteri bulmak amacıyla yapacağı pazar araştırması
seyahatleri, fuar, ticaret ve alım heyetlerinde yer alma faaliyetleri desteklenir. Ayrıca Türk menşeli ürünlerin
satışı için firmaların yurt dışı Türkiye Ticaret Merkezleri veya başka yerlerde açacakları iş yerlerine ait kira,
reklam / tanıtım ve dekorasyon gibi giderleri desteklenir. Hedef pazarı hakkında yeterince bilgisi olma-
yan firmalara, pazar ve alıcı firma bilgilerini içeren rapor desteği sağlanır. Girişimci firmaların uluslararası
e-ticaret sitelerine üyelik giderleri, şirket alım giderleri ve küresel firmalarla yapacakları ortak üretim gider-
lerine ilişkin destekler de bu grupta yer almaktadır.
3. Pazarda tutunma ve markalaşma destekleri: Dış pazara girmiş olan firmaların devamlılığını sağlamaya
yönelik desteklerdir. TURQUALITY® Marka Programına dâhil edilen firmalara iş yeri giderleri, tanıtım,
yazılım vb, alanlarda destekler sağlanır. Ayrıca yeni ürün tasarlayan firmalar ile hizmet sektöründe yer alan
firmalara da personel, kira, tanıtım gibi pek çok alanda destekler sağlanır. Girişimcilerin yurt dışı çıkışların-
da vize kolaylığı sağlayan hususi pasaport verilmesi desteği de bu grup içerisinde yer almaktadır.
4. Haksız rekabetten korumaya yönelik destekler: Bu destekler sayesinde yabancı ülkelerin girişimcilerimize
uluslararası veya ikili anlaşmalara aykırı vergi ve engeller koymasının önüne geçilir. Ayrıca ihracata yönelik
ham madde ithalinde vergileri askıya alma ve menşe protokolü anlaşmalarımız olan ülkelerce sağlanan
çeşitli muafiyet, taviz ve destekler de mevcuttur. Tarife kontenjanları kapsamında gümrük indirimi ve kota
yükseltimi ile haksız engellemelere karşı alınan önlem destekleri de bu kapsamda yer alır.

82
Dış Ticarette Girişimcilik

4 Dış ticarette Eximbank

desteklerini kavrayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Türkiye İhracat Kredi Bankası
(Eximbank) Destekleri

Eximbank sevk öncesi ve sevk sonrası ihracat kredileri yoğun olmakla birlikte kısa ve orta uzun vadeli düşük
faizli ihracat kredileri ile uluslararası girişimcilerin finansman sorunlarını çözmektedir. Bu krediler mal ih-
racı yapan firmalarla birlikte turizm, müteahhitlik, sağlık gibi sektörlerde ülkemize döviz kazandırıcı hizmet
ihracı yapan firmalara da sağlanmaktadır. Ayrıca firmaların yurt dışı alacaklarını sigorta ederek güvence
altına almakta, bu güvence sayesinde girişimciler alacak riski korkusuyla ihracat yapamadıkları pazarlara
rahatça giriş yapabilmektedir. Eximbank’ın diğer bir destek türü de firmalarımızın nakit sıkıntısı çeken
alıcılarına kredi sağlamasıdır. Uluslararası veya yerel bankalar aracılığı ile sağlanan bu krediler sayesinde
yabancı alıcılar finansman sorunlarını çözerek ülkemizden ithalat yapabilmektedir. Eximbank’ın sağladığı
desteklerin öncelikli şartı dış ticaret işlemlerinde Türkiye menşeli malların satışıdır.

Diğer kuruluşlar tarafından

5 sağlanan destekleri
açıklayabilmek

Diğer Destek Uygulamaları

Ticaret Bakanlığı ve Eximbank dışında farklı kuruluşlar tarafından sağlanan diğer destek uygulamaları da
vardır. Bunların başında ihraç edilecek ürünlerin maliyetlerini düşürmeye yönelik destekler gelir. İhraç edi-
lecek üründe kullanılacak olan ham madde ve benzeri girdilere dâhilde ve hariçte işleme yoluyla vergi
muafiyetleri getirilerek ürünün firmaya maliyeti düşürülmektedir. Makarna, un, turunçgiller gibi pek çok
tarımsal ürünün ihracatı sonrasında ihraç eden firmaya ihracat miktarına göre parasal iadeler verilmektedir.
Ayrıca dış ticaret işlemleri vergi ve harçlardan muaf tutulmakta ve KDV ödenerek alınan malların ihraç
edilmesi hâlinde KDV girişimciye iade edilmektedir. Bu grupta yer alan diğer bir destek uygulaması da
serbest bölgelere sağlanan desteklerdir. Türkiye sınırları içinde yer almakla beraber ticari faaliyet olarak yurt
dışı gibi kabul edilen serbest bölgeler, girişimciler için vergi muafiyetleri, bazı giderlerinin karşılanması ve
kolaylıklar sağlanması gibi pek çok avantaja sahiptir. Ayrıca KOSGEB tarafından KOBİ’lere sağlanan yurt
dışı pazar destek programı ve uluslararası kuluçka merkezi kurma gibi desteklerin yanında yurt içi/yurt dışı
banka ve finans kuruluşları tarafından sağlanan çeşitli destekler de vardır.

83

1 Aşağıdakilerden hangisi çeşitli kesimlere dev-
let veya diğer kuruluşlar tarafından yapılan güçlen-
dirme, koruma veya özendirme gibi faaliyetlerden
neler öğrendik?
biri değildir?
A. Destek
B. Teşvik
C. Salma
D. Vergi indirimi
E. Sübvansiyon
2 Aşağıdakilerden hangisi uluslararası anlaşmalara
göre destek düzenlemelerini denetleyen kuruluştur?
A. Dünya Ticaret Örgütü ( DTÖ)
B. Uluslararası Para Fonu (IMF)
C. Avrupa Birliği
D. Dünya Bankası
E. Birleşmiş Milletler
3
Osmanlı İmparatorluğu zamanında yabancı
tüccarlara sağlanan dış ticaret desteği aşağıdakiler-
den hangisidir?
A. Tımar uygulaması
B. Kapitülasyon uygulaması
C. Cizye uygulaması
D. Sömürge uygulaması
E. Öşür uygulaması
4 Aşağıdakilerden hangisi Ticaret Bakanlığı tara-
fından sağlanan destek gruplarından biri değildir?
A. Dış pazara hazırlık destekleri
B. Müşteri bulabilme ve iş yeri kurmaya yönelik
destekler
C. Tutunma ve marka destekleri
D. İhracat kredi destekleri
E. Haksız rekabetten koruma destekleri
5 Aşağıdakilerden hangisi Eximbank tarafın-
dan sağlanan ihracat kredileri sınıfında yer almaz?
A. Sevk Öncesi İhracat Kredisi
B. Turizm Kredisi
C. Sevk Sonrası Reeskont Kredisi
D. KOBİ İhracata Hazırlık Kredisi
E. Yurt Dışı Mağazalar Yatırım Kredisi
84
Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler
6 Aşağıdakilerden hangisi iş birliği kuruluşla-
rından biri değildir?
A. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM)
B. İhracatçı Birlikleri
C. Ticaret ve/veya Sanayi Odaları (TSO)
D. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB)
E. Girişimci Firma
7 Girişimcilerin kümelenme mantığı ile bağlı
olduğu iş birliği kuruluşunun hazırlamış olduğu
proje içerisinde yer alarak faydalandığı destek aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A. Pazara Giriş Belgeleri Desteği
B. Yurt Dışı Pazar Araştırması Desteği
C. Marka-Turquality Desteği
D. Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi (UR-
GE) Desteği
E. Tasarım Desteği
8 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye sınırları
içinde yer almakla beraber ticari faaliyet olarak
yurt dışı kabul edilen yerlerden biridir?
A. Organize sanayi bölgeleri
B. Yurt içi fuar alanları
C. Serbest bölgeler
D. Türkiye gümrük bölgesi
E. Yatırım bölgeleri
9 Aşağıdakilerden hangisi ihraç edilecek ürü-
nün yapımında kullanılacak ham maddenin yurt
dışından ithal edilirken çeşitli vergilerden muaf
tutulması desteğidir?
A. Dâhilde işleme rejimi
B. Hariçte işleme rejimi
C. Vergi, resim ve harç istisnası
D. KDV iadesi ve ihraç kayıtlı satış
E. Tarımsal ürünlerde ihracat iadesi
10 Aşağıdakilerden kuruluşlardan hangisi KO-
Bİ’lere yönelik Yurt Dışı Pazar Destek Programını
düzenler?
A. Ticaret Bakanlığı B. TİM
C. Eximbank D. TOBB
E. KOSGEB
Dış Ticarette Girişimcilik

Yanıtınız yanlış ise “Girişimcileri Dış Pazara

1. C Yanıtınız yanlış ise “Destek Kavramı” konu- 6. E
Hazırlamaya Yönelik Destekler” konusunu
sunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. A Yanıtınız yanlış ise “Destek Kavramı” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Girişimcileri Dış Pazara
7. D
Hazırlamaya Yönelik Destekler” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Serbest Bölgelere Sağ-

3. B Yanıtınız yanlış ise “Destek Kavramı” konu- 8. C
lanan Destekler” konusunu yeniden gözden
sunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ticaret Bakanlığı Tara- Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticaret Maliyetleri-
4. D 9. A
fından Sağlanan Destekler” konusunu yeni- ni Düşürücü Destekler” konusunu yeniden
den gözden geçiriniz. gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Diğer Kuruluşlar Tara-

5. B Yanıtınız yanlış ise “İhracat Kredileri” konu- 10. E
fından Sağlanan Destekler” konusunu yeni-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
den gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Dış ticaret desteklerinin veriliş amacına ulaşması için öncelikle şu konulara

dikkat edilmektedir. Destekler girişimcileri rehavet ve hantallığa sürükleme-
mesi için aşırı korumacılık içermemektedir. Desteğin gereklerini yerine getir-
mesi ve işlerini daha sıkı tutması için sağlanan desteklerde mutlaka belli bir
oran girişimci tarafından karşılanmaktadır. Sağlanan desteklerin hak etmeyen
kişiler tarafından alınmasını önlemek için güçlü bir denetim mekanizması
kurulmuştur. Ülke kaynakları zayi olmasın diye destek verilecek sektör veya
faaliyet konuları dikkatli seçilmekte, ihtiyaç olmayan veya geri dönüşümü
yetersiz olan faaliyetlere destek sağlanmamaktadır. Türkiye dış ticaretinde %
Araştır 1
60’lardan daha fazla paya sahip dâhilde işleme faaliyetlerinde çeşitli vergiler-
den muaf olarak, ithal edilen malların denetimi iyi yapılarak ithal edilen malın
ihracata konu ürün yapımında kullanılmış gibi gösterilerek yurt içi piyasada
satılıp haksız kazanç elde edilmesinin önüne geçilmektedir. Yine KDV iadesi
ve diğer desteklerden faydalanmak için geçmişte sıkça görülen yapılmamış
ihracatı yapılmış gibi gösterip (hayali ihracat) haksız alınan iade işlemlerinin
günümüzde de yaşanmaması için gerekli tedbirler alınmaktadır. Kısaca destek
sistemleri düzenlenirken haksız kazanç veya suistimale yol açacak faaliyetlerin
kontrol altına alınmasına özen gösterilmektedir.

Türkiye’de iş birliği kuruluşları dünyanın dört bir yanında müşavirlik, büro

veya ofis gibi yerlere sahip dış ticaret konusunda uzman olan kuruluşlardır.
Desteklerin ağırlıklı olarak iş birliği kuruluşları öncülüğünde verilmesinin
nedeni bu kuruluşların uzun yılların deneyim ve bilgisi ile dünya üzerinde
geniş bir örgütlenme ağına sahip olmasıdır. İş birliği kuruluşları koordinatör-
lüğünde sağlanan desteklerin istenilen amaca ulaşma ihtimali bireysel alınan
Araştır 2
desteklere nazaran oldukça fazladır. İş birliği kuruluşlarının diğer bir özelliği
de destekleri sağlarken aynı sektörden birçok üyesini bir araya getirerek kü-
melenme mantığı ile güç birliği oluşturmasıdır. Grup hâlinde hareket eden
firmalar hem birbirlerinin bilgi ve deneyiminde faydalanmakta hem de çeşitli
ortaklıklar kurarak dış pazarda rekabet gücü oluşturmaktadır.

85
 Dış Ticarette Girişimcilere Sağlanan Destekler

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Eximbank kredilerinde en çok kullanılan sevk öncesi ve sevk sonrası ihracat

kredileridir. Bu krediler doğrudan Eximbank tarafından değil Eximbank’ın
belirlediği aracı bankalar tarafından az bir komisyon ücreti alınarak kullan-
dırılır. Firma, aracı bankadan almış olduğu krediyi yapacağı ihracata ilişkin
finansman ihtiyaçlarını karşılamak için kullanır. Mallarını sevk edip alacağını
tahsil ettikten sonra aracı bankaya kredi borcunu kapatmak için müracaat
Araştır 3
eder. Müracaat esnasında almış olduğu kredi miktarı kadar ihracat gerçekleş-
tirdiğini gümrük beyannamesi fatura gibi vesaikler ile belgelemek zorundadır.
Ayrıca ihracat karşılığı dövizi yurt içine getirerek bir finans kuruluşunda boz-
durduğuna ilişkin döviz alım belgesini de aracı bankaya ibraz etmek zorun-
dadır. Bu tür kredilere ilişkin diğer bir husus da ihracatı yapılan malın Türk
menşeli mal olmasıdır.

Dış ticaret desteklerinin önemli bir kısmı firma veya iş birliği kuruluşu tara-
fından hazırlanan projelerin uygun görülmesi sonucu sağlanmaktadır. Projeler
planlama, örgütleme, yürütme ve denetleme aşamalarının yer aldığı faaliyet-
lerdir. Bilindiği üzere planlaması iyi yapılmış ve projesi hazırlanmış işlemle-
rin hedefine ulaşma olasılığı diğer işlemlere nazaran daha fazladır. Hazırlanan
Araştır 4 projeyi inceleyen uzmanlar talep edilen destek çerçevesinde yapılacak işlerin
doğruluk ve gerçekleşme oranını daha iyi görmekte, eksikleri giderici tedbirler
alabilmektedir. Ayrıca projeye dayalı faaliyetler daha sistematik sürdürülebi-
lir ve sonuç odaklı faaliyetler olmaktadır. Projeye dayalı desteklerin rakamsal
miktarları oldukça fazladır. İyi hazırlanmış projeler sayesinde harcama bütçesi
yüksek olan bu desteklerde ülke kaynaklarının boş yere harcanması önlen-
mektedir.

Kaynakça
Akgöz, S.S. (2011). E. Dış Ticaret İşlemleri Yönetimi,
2. Baskı, Beta Basım A.Ş. İstanbul.
Ata, S. ve Sedali, S. (2019), KOBİ İhracat Seferberliği
Çalıştayı Sunumu T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu
Anadolu İhracatçılar Birliği Yayınları.
Atayeter, İ. Erol, A. (2011). “Türkiye’de Uygulanmakta
Olan  İhracat Teşvikleri” Kahramanmaraş Sütçü
İmam Üniversitesi İİBF Dergisi, http://iibfdergisi.
ksu.edu.tr/tr/download/article-file/107617,
(erişim tarihi: 07.03.2020).
Avcı, İ. (2015). İhracatta Uygulanan Teşviklerin
Uluslararası Pazarlamaya Etkisi ve Bir
Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul, http://acikerisim.ticaret.edu.tr/
xmlui/bitstream/handle/11467/2078/ 63376.
pdf?sequence=1&isAllowed=y, (erişim tarihi:
03.02.2020).
Birlik Aylık Dergisi, (2019). 12, Akdeniz İhracatçı
Birlikleri Yayınları.
Beşli, S. (2004). Lojistik, Ekonomi Bakanlığı Marmara
Bölge Müdürlüğü Yayınları.
Devlet Yardımları Rehberi, (Mayıs 2019). Türkiye
Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Yayınları, ss. 6-12.
h t t p s : / / t i c a r e t . g o v . t r /
data/5b87fac913b8761160fa1cf0/Devlet_
Yardimlari_
Rehberi.pdf, (erişim tarihi: 05.02.2020).
Dış Ticarette Ödeme ve Teslim Şekilleri (2015).
İstanbul Sanayi Odası Yayınları, 10.
Ekonomik Görünüm Mart 2020 Ticaret Bakanlığı
Yayınları, https://ticaret. gov.tr, (erişim tarihi:
30.03.2020).
Ertem, Ü. (2015). Dış Ticaret İşlemleri, Ekin Basım
Yayın Dağıtım Bursa.

86
Dış Ticarette Girişimcilik

Eximbank, Ürün Ve Hizmetlerimiz https://www. Takım, A. İmamoğlu, İ.K. Naktiyok, Y. (2018). Dış
eximbank.gov.tr/tr/urun-ve-hizmetlerimiz/ Ticaret İşlemleri Kavram, Teori, Politika
krediler, (erişim tarihi: 08.01.2020).
ve Uygulama, 2. Baskı Ekin Basın Yayın Dağıtım,
Gülsoy, E. (2004). İhracatta Yazışma Örnekleri Dış Bursa.
Ticaret Müsteşarlığı Araştırma Dairesi Yayınları.
Takım, A. Naktiyok, Y. İmamoğlu, İ.K. (2019). Dış
Halkbank, Büyüyen İhracatçı Kredisi, https://www. Ticarette Kullanılan Belgeler, Ekin
halkbank.com.tr/12027-buyuyen_ihracatci_
Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
kredisi, (erişim tarihi: 09.02.2020).
TDK Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.
İGEME (2009). 100 Soruda Dış Ticaret, İhracatı
tr/?kelime= (erişim tarihi: 10.01.2020).
Geliştirme Etüd Merkezi Yayınları.
Teşvikler Rehberi, (2016). T.C. Ekonomi Bakanlığı
Kalkınma Bakanlığı, (2014 – 2018). Doğu Anadolu
Doğu Anadolu İhracatçılar Birliği Yayınları.
Projesi Eylem Planı. http://www.dap.gov.tr/
dap-eylem-plani/dap-eylem-plani-2014-2018/, Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/istatistikler/
(erişim tarihi: 03.04.2020). dis-ticaret-istatistikleri/dis-ticaret- istatistikleri-
2019-2020-ocak-subat-donemi-genel-ticaret-
Kavcıoğlu, Ş. (2013 ). Yurtdışı Kaynaklı Krediler ve
sistemi, (erişim tarihi: 28.03.2020).
Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri
Ticaret Bakanlığı, https://www.ticaret.gov.tr/
Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, Cilt 21, Sayı 1.
kurumsal-haberler/ihracat- desteklerinde
KOSGEB, Yurt Dışı Pazar Destek Programı, -2019-altin-yil-oldu, (erişim tarihi : 05.03.2020).
https://www.kosgeb.gov.tr /site/tr/genel/
Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/destekler/
destekdetay/7139/yurt-disi-pazar-destek-
ihracat-destekleri (erişim tarihi:10.01.2020).
programi, (erişim tarihi: 09.02.2020).
Timeport, (Ekim 2019). Türkiye İhracatçılar Meclisi
Köse, H. (2008). CE İşareti, Ekonomi Bakanlığı
Dergisi. https://tim.org.tr/files/downloads/
Sanayi Dairesi Yayınları.
Timreport/TIMReport176.pdf, (erişim tarihi:
Naktiyok, Y. (2019). Gümrük İşlemlerinde Genel 05.02.2020).
Hükümler, Gümrük İşlemleri, Atatürk Üniversitesi
Türkiye İhracatçılar Meclisi, (2019). 2018 – 2019
Açıköğretim Fakültesi Yayınları, (Ed.,Takım, A),
Faaliyet Raporu Türkiye İhracatçılar Meclisi
ISBN: 978-605-2278-97-0, Erzurum.
Yayınları.
Onur, G. (2004). Dış Pazar Araştırması Nasıl Yapılır?
Yeni Vizyon Yeni Yol Haritası İhracat 2019 Raporu,
Dış Ticaret Müsteşarlığı Yayınları.
(2019), Türkiye İhracatçılar Meclisi Yayınları.
Özken. A. ve Yılmaz, M. (2018). İhracat Prosedürleri,
Yılmaz, M. (2018). İhracatta Pazarlama Teknikleri,
T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu Anadolu İhracatçılar
T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu Anadolu İhracatçılar
Birliği Yayınları.
Birliği Yayınları.
Saygılıoğlu, N. Ve Akçın, R. (2015). Dış Ticaret ve
Yılmaz, M. (2018). İhracatta Finansman Teknikleri,
Gümrük, Cem Web Ofset San. Tic. Ltd. Şti.
T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu Anadolu İhracatçılar
Ankara. Birliği Yayınları.
Şahin, A. (2005). İhracat Prosedürlerini Biliyor Yüz Soruda Dış Ticaret (2010). T.C. Başbakanlık
musunuz? Başbakanlık İhracatı Geliştirme Etüt İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi AR – GE
Merkezi Yayınları. Başkanlığı Yayınları.
Şahin, A. (2004). İhracatta Ödeme Şekilleri, T.C. 2019 Yılında Dünya ve Türkiye Ekonomisi ve
Başbakanlık İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi 2020 Yılından Beklentiler, (2020). Ege Bölgesi
Yayınları. Sanayi Odası Yayınları.
Şahin, A. (2011). İhracat Mevzuatı, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.
Şahin, A. (2011). İthalat Mevzuatı, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.

87
 Bölüm 4
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
Dış Ticaretle Rol Alan Ulusal Kuruluşlar
2 Dış ticarette rol alan ulusal kuruluşları

1 2
Dış Ticaret Teori ve Politikaları
tanımlayabilmek
öğrenme çıktıları

1 Dış ticaret teori ve politikalarını

açıklayabilmek 3 Ulusal kuruluşların dış ticaret faaliyetlerine
etkilerini kavrayabilmek

Dış Ticaretle Rol Alan Uluslararası

Kuruluşlar
4 Dış ticarette rol alan uluslararası kuruluşları

3
tanımlayabilmek
5 Uluslararası kuruluşların dış ticaret
faaliyetlerine etkilerini kavrayabilmek

Anahtar Sözcükler: • Dünya Ticaret Örgütü • Dünya Gümrük Örgütü • Avrupa Birliği • Ticaret Bakanlığı
• İhracatçılar Birliği • Türkiye İhracatçılar Meclisi

88
Dış Ticarette Girişimcilik
GİRİŞ
Ülkeler, dünya ticaretinden daha fazla pay al-
mak, yeni teknolojilere ulaşmak, ekonomik bü-
yümelerini ve dış açıklarını yabancı tasarruflarla
finanse etmek, döviz gelirlerini artırmak ve daha
birçok nedenden dolayı dışa açık ekonomi poli-
tikaları uygulamaktadırlar. Firmaların dışa açıl-
ma nedenleri de bundan farklı değildir. Satış ve
kârları artırmak, dünya pazarlarından daha fazla
pay almak, iç piyasaya olan bağımlılığı hafifletmek,
tek bir piyasa için üretim yapmanın sakıncalarını
azaltmak, rekabet gücünü ve istihdamı artırmak
firmaları dışa açılmaya ve ihracat yapmaya motive
eden temel unsurlardır. Firmalar bu tür amaçlarını
gerçekleştirirken aynı zamanda dolaylı bir biçim-
de genel ekonomik hedeflere ulaşılmasına da katkı
sağlarlar. Sonuçta hem bireysel hem de toplumsal
refah yükselmiş olur. Bu önemi dolayısıyla ihraca-
tın temel hedef olarak belirlendiği hemen her ülke-
de mal ve hizmet ihracatı yapan firmalar ile ihraç
amacıyla üretim yapan firmalar, farklı araç ve yön-
temlerle desteklenmektedir. İhracatçılar, yurt içi ti-
caret yapanlardan farklı olarak vergi iadesi, gümrük
vergisi muafiyeti, hususi damgalı pasaport, pazara
giriş, şirket alım, sigorta, eğitim, fuar ve marka des-
teği gibi farklı teşviklerle ödüllendirilmektedir.
Dış ticaret yapan firmalar, faaliyetlerini yeri-
ne getirirken sayıca çok olan ulusal ve uluslararası
kurum ve kuruluşların düzenlemelerinden farklı
şekilde etkilenirler. Dış ticaretin yapılış şekli, taraf-
ların hak ve sorumlulukları, teslim ve ödeme koşul-
ları, ihracatçı ve ithalatçı olma durumu, uyulması
gereken kurallar ve sınırlamalar, dış ticaretle ilgili
ulusal ve uluslararası kuruluşlarca yapılan düzenle-
melerle şekillenir.
Dış ticarette farklı işlevlere sahip kuruluşların
bir kısmı ulusal, bir kısmı uluslararası, bir kısmı
resmî, bir kısmı özel, bir kısmı düzenleyici, diğerleri
de denetleyici kurum ve kuruluşlardır. Dış ticareti
doğrudan ya da dolaylı bir biçimde etkileyen bu ku-
ruluşlar işlevleri açısından homojen bir yapıya sahip
olmasalar bile ortak amaçları, uluslararası ticareti
kolaylaştırmaktır. Bu amacın gerçekleştirilmesi, söz
konusu kuruluşlar arasında etkin bir koordinas-
yonun sağlanmasına bağlıdır. Belirtmek gerekir ki
uluslararası ticareti düzenleyen kurumlar dış tica-
rete katılan ülkenin yerel kurumlarından ibaret de-
ğildir. Ekonomik bütünleşme ve ticari anlaşmaların
egemen olduğu küresel ticaret sisteminde dünya öl-
çeğinde ve bölgesel düzeyde örgütlenmiş kurumlar
ticaretin yapılma biçimi konusunda düzenleyici ve
karar verici olabilmektedir. Ülke içi kurumların uy-
gulamalarının uluslararası kurumların uygulamaları
ile uyumlu hâle getirilmesi gerekir.
Dış ticaret faaliyetlerini etkileyen ulusal ve
uluslararası kurum ve kuruluşların yaptığı ve ya-
pacağı düzenlemelerin belirlenmesinde dış ticaret
teorileri ve politikaları da etkilidir. Bu nedenle bö-
lümde önce kısaca dış ticaret teori ve politikaları
kısaca ele alınacak daha sonra ise dış ticaret faali-
yetlerini etkileyen ulusal ve uluslararası kuruluşla-
ra değinilecektir.
DIŞ TİCARET TEORİ VE
POLİTİKALARI
Belirli bir konudaki düşünce ve görüşleri içe-
ren soyut bilgilere teori ya da kuram denilmekte-
dir. Uluslararası ticarette ülkelerin neden dış ticaret
yaptıkları, ülkeler arası fiyat farklılıklarının neden-
leri ve dış ticaretten hangi ülkelerin kazançlı çıktığı
ile ilgili farklı teoriler ortaya atılmıştır. Ne var ki
teoriler ne kadar güçlü olursa olsun önemli olan
bunların gerçek yaşamdaki olaylara uygulanabilirli-
ğidir. Politika ise belirlenen amaç ve hedeflere ulaş-
maya yönelik karar ve eylemler bütünüdür. Ekono-
mi politikası amaçlarını gerçekleştirmek amacıyla
farklı dönemlerde ve ülkelerde farklı dış ticaret po-
litikaları uygulanmıştır. Bölümün içerik ve kapsa-
mını aşmayacak şekilde önce kısaca dış ticaret te-
orileri, sonra dış ticaret politikaları incelenecektir.
Dış Ticaret Teorileri
Serbest ticaretin bütün ülkelerin lehine olduğu-
nu savunan klasik dış ticaret teorisi dış ticaretten
bütün ülkelerin kazançlı çıkacağını savunur. Aşırı
basitleştirici ve teorik varsayımlar içeren klasik dış
ticaret teorisine göre hangi ülke hangi malın üreti-
minde üstünlüğe sahip ise diğer bir ifadeyle hangi
malı daha ucuza üretiyor ise o malın üretiminde
uzmanlaşmalı, pahalıya ürettiği malları ithalat yo-
luyla diğer ülkelerden almalıdır. Böyle yapılmakla
her ülke dış ticaretten kazançlı çıkacaktır. Ne var
ki 200’den fazla ülke arasında binlerce malın tica-
retinin yapıldığı, kapsamlı bir dönüşüm ve değişim
sürecinin yaşandığı günümüzde uluslararası ticare-
tin nedenini, klasik dış teorisi açıklamakta yeter-
siz kalmıştır. Bu durumun sonucu olarak 1960’lı
89
 Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar

yıllardan itibaren uluslararası ticaretin nedenlerini açıklayan yeni teoriler ortaya atılmıştır. Bu teoriler;
Mevcudiyet Modeli, Teknoloji Açık Modeli, Ürün Dönemleri Modeli, Nitelikli İşgücü Modeli, Ölçek
Ekonomileri Modeli, Gelir-Tercihlerde Benzerlik Modeli ve Endüstri İçi Ticaret Modelidir. Geliştirilen
yeni teorilere rağmen modeller ile gerçek dünya arasındaki kopukluk devam etmekte, daha başka teorilerin
gerekliliği belirgin bir biçimde ortada durmaktadır.
Kuruluşlar dış ticaret teorileri çerçevesinde, eski modellerde yaşanan sıkıntıları tespit ederek, yeni mo-
dellerle uyumlu sistemler kurabilme ve kurulan yeni sistemleri dış ticaret firmalarına adapte ederek, teori
ile günlük yaşam arasındaki farklılıkları giderip ideal uygulamaları yakalama çabası içerisine girmişlerdir.

Dış Ticaret Politikaları

Ekonomi politikası araçlarından biri olan dış ticaret politikası devletin dış ticarete müdahale konusun-
da izlediği politikalardır. Dış ticaret politikasının amaçları ekonomi politikasının amaçlarından bağımsız
düşünülemez. Örneğin, istihdamı artırma ve işsizliği azaltma hem ekonomi hem de dış ticaret politikaları-
nın temel amaçlarındandır. Ekonomiyi dış piyasanın rekabetinden koruma, ödemeler bilançosu dengesiz-
liğini giderme, ekonomik büyüme ve kalkınmayı sağlama, liberalleşme ve devlete gelir sağlama dış ticaret
politikasının temel amaçlarını oluşturmaktadır. Dış ticaret politikası amaçlarına ulaşmak için bir kısım
araçlar kullanılır ki bunlara dış ticaret politikasının araçları denir. Gümrük tarifeleri, tarife dışı araçlar, dö-
viz kontrolü ve kamu sağlığı ve kamu güvenliği gibi amaçlarla uygulamaya konulan görünmez engellerden
oluşmaktadır. Belirtmek gerekir ki dış ticaret politikasının amacı her zaman ithalatı azaltmak değil bazen
de ihracatı teşvik etmektir.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Ticaret Savaşlarının Küresel Refaha ve Türkiye’ye Etkisi
Refah göstergelerinden biri de ekonomik büyümedir. Millî gelirde yıldan yıla yaşanan artışı göste-
ren ekonomik büyüme arttıkça refahın artacağı kabul edilir. Bu nedenle büyüme, gerek ülke ve gerekse
dünya ölçeğinde ekonomik performansın temel göstergelerinden biridir.
Uluslararası ticaretin dünya refahını artırıp artırmadığını araştıran bu çalışmada 1998-2018 ve-
rileri kullanılarak küresel ticaret hacmi ile küresel büyüme arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırma
sonuçlarına göre her iki değişken (küresel ticaret ile küresel büyüme) arasında aynı yönlü ve pozitif bir
ilişkinin olduğu ortaya konulmuştur. Diğer bir ifadeyle küresel ticaret hacmi arttıkça küresel büyüme
artış göstermiştir. Çalışmada bu ilişki ülkeler bazında da incelenmiş, buna göre ticaret savaşlarının dün-
yada en fazla ihracat yapan ülke olan Çin ile en fazla ithalat yapan ülke olan ABD’de büyüme oranlarını
düşürdüğü sonucuna varılmıştır.

Kaynak: Eğilmez, M. (2015) “Ticaret Savaşlarının Küresel Refaha ve Türkiye’ye Etkisi”,01.11.2019

http://www.mahfiegilmez.com/2019/11/ticaret-savaslarnn-kuresel-refaha-ve.html/eET: 08.04.2020.

90
Dış Ticarette Girişimcilik

Genel olarak dış ticaret politikası, korumacı (içe dönük) ve liberal (serbest) dış ticaret politikası olmak
üzere ikiye ayrılır. Korumacı dış ticaretin kökenleri merkantilistlere kadar uzanır. Bu düşünceye karşı ilk
tepki fizyokratlardan gelmiş, klasik iktisatçılarla devam etmiştir. Dünyada baskın bir görüş olarak uzun
süre uygulanan serbest dış ticaret politikaları, 1929 yılında yaşanan Büyük Dünya Krizi’nin ardından
yerini korumacı politikalara bırakmıştır. Büyük Kriz, ülkemizde de ekonomi politikalarının değişmesine
neden olmuştur. Bu tarihten itibaren uygulanan korumacı politikalar nedeniyle dünya ekonomisi daralma
sürecine girmiştir. II. Dünya Savaşı’nın ardından küresel ticareti geliştirmek amacıyla yeniden serbest dış
ticaret politikaları uygulanmaya başlanmıştır. 2007 yılında yaşanan Küresel Mali Kriz’in olumsuz etkilerini
azaltmak amacıyla küresel ticaretin önündeki engellerin ortadan kaldırılması ve yeni korumacılık önlem-
lerinin uygulanmaması savunulsa da korumacılık ekseninde şekillenen ABD-Çin ticaret savaşları, küresel
ticaretin gelişmesinde en önemli engel olarak varlığını devam ettirmektedir. Küresel ticaretteki yavaşlama-
nın ilk etkisi dünya ekonomisinde daralma şeklinde ortaya çıkmıştır.
Dış ticarette rol alan kuruluşlar ise bazı ülkelerin uygulamış olduğu olumsuz dış ticaret politikalarının
etkilerini gidermek amacıyla, yurt içi firmalara destek bağlamında karşı politikalar üretmektedir. Üretilen
politikalar sayesinde girişimci firmalar engelleyici uygulamalardan daha az etkilenerek uluslararası pazarla-
ra daha rahat açılabilmektedir. Aynı zamanda uygulanan karşı politikalar, uygulamayı yapan ülkeler için de
caydırıcı rol izleyerek onları bu tür politikalardan vazgeçirmek için adımlar atmaya zorlayacaktır.

Yaşamla İlişkilendir

OECD uyardı: Ticaret savaşı belirsizliği ABD’nin ithalatta ek tarife kararının

büyümenin en büyük düşmanı
OECD Direktörü Angel Gurria ABD ile
Çin arasındaki ticaret geriliminin yatırımlar
ve büyüme için tehlike teşkil ettiği konusunda
uyardı. Gurria CNBC’ye “Ticaret konusundaki
kararlar alınmaya başladığında bir toparlanma
içerisindeydik. Bu durum sadece toparlanma-
ya sekte vurmakla kalmadı, yavaşlamaya neden
oldu, daha büyük hasar potansiyeli de hala mev-
cut” ifadesini kullandı.
Gurria sözlerini şöyle sürdürdü; “Bugün her-
kes iki ülke arasında bir anlaşma olmasını bekli-
yor ancak sorun şu ki eğer gerilim devam ederse
bu gerilimin yayılma etkisi daha da belirgin hale
geliyor”.
ABD Başkanı Donald Trump’ın 200 milyar
dolarlık Çin ürününe gümrük vergisi oranını %
10’dan % 25’e yükseltmesiyle daha da alevlen-
mişti. Çin ise bu karara misilleme olarak 60 mil-
yar dolarlık ABD ürününe vergi oranını artırdı.
Avrupa’da otomobil sektörünü de tehdit ettiğini
söyleyen Gurria, ticaret geriliminin büyümeyi ve
yatırımları etkilediğini ve OECD’nin küresel bü-
yüme tahminini yaklaşık yüzde 1 oranında dü-
şürmesine neden olduğunu belirtti.
2019’de % 3.9 büyüme bekleyen OECD
büyüme beklentisini % 3.1’e çekmiş durumda.
Belirsizliğin büyümenin en büyük düşmanı ol-
duğunu ifade eden Gurria, “Ticaret belirsizliğiyle
yatırım olmazsa büyüme de aşağı gelecek ve kısa
sürede olan da buydu. Bugün kötü bir tabloyla
karşı karşıyayız ve bu büyük bir endişe kaynağı”
ifadelerini kullandı.
Kaynak: https://www.bloomberght.com/oecd-
uyardi-ticaret-savasi-belirsizligi-buyumenin-dus-
mani-2220376/ET:08.04.2020

91
 Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar

Öğrenme Çıktısı

1 Dış ticaret teori ve politikalarını açıklayabilmek

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye ekonomisinde uy-

Gelişmiş ülkelerin ne tür dış Ticaret savaşlarının Türkiye
gulanan dış ticaret politi-
ticaret politikası uyguladık- ekonomisine etkilerini açık-
kalarının dış ticaret üzerine
larını araştırın. layın.
etkisini tartışın.

DIŞ TİCARETTE ROL ALAN

ULUSAL KURULUŞLAR
Dünya ekonomisinin her geçen gün daha da dikkat
08.04.2020 tarihinde Resmî Gazete’de yayımla-
bütünleştiği günümüzde ulusal ve uluslararası dü-
nan Cumhurbaşkanlığı Genelgesi’ne göre, ulusla-
zeyde dış ticareti düzenleyen çok sayıda düzenleme
rarası ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi,
ve bu düzenlemelerden sorumlu kurumlar söz ko-
kamu kurumları, sektörel örgütler ve meslek ku-
nusudur. Dış ekonomik ilişkilerin bir parçası olarak
ruluşları arasında iş birliği ve uyumun sağlanarak
dış ticaretle ilgili yapılan her işlem bu kurumlar ta-
mükerrerliğin önüne geçilmesi için yabancı ülke-
rafından yapılan düzenlemeler çerçevesinde yerine
lerden Türkiye’ye, Türkiye’den de yurt dışına ger-
getirilmektedir. Kural koyucu, destekleyici, finan-
çekleştirilecek ziyaretler Ticaret Bakanlığı koordi-
se edici, izin verici, belge sağlayıcı ve yönlendirici
nasyonunda yapılacaktır.
olarak geniş bir yelpaze içerisinde yer alan bu ku-
ruluşlar gerek firma ve gerekse ülke düzeyinde dış
ticaretin gelişmesine büyük katkı sağlarlar. Dünya
Her ülke ulusal menfaatleri doğrultusunda ve
ekonomisinde söz sahibi ülkelerin aynı zamanda
ekonomi politikaları ile uyumlu olarak dış ticaret
dünyada en fazla ticaret yapan ülkeler olması te-
politikalarını oluşturma, uygulama ve aksayan yön-
sadüf sayılamaz. Bu tür ülkelerin küresel ihracat-
lerini giderme amacıyla farklı örgütlenmeye gitmiş-
tan daha fazla pay almaları birçok nedenle ilintili
tir. Döviz kazandırıcı bir işlem olarak ihracat artı-
olsa da ortak özellikleri, dış ticaretle ilgili kurum
şına büyük önem verip yasal ve idari yapılanmalar
ve kuruluşlar arasında sadece ülke içerisinde değil
bu doğrultuda şekillendirilmiştir. Çalışmanın bu
uluslararası düzeyde ve ticaret yapılan bütün ülke-
bölümünde, Türkiye’de oldukça geniş bir yelpaze
lerle güçlü koordinasyona sahip olmalarıdır. Zira
içinde yer alan dış ticaretle ilgili ulusal kuruluşlar-
dış ticaretin başarısı büyük ölçüde ülkedeki resmî
dan bazıları açıklanmaktadır.
ve özel sektör kurumları arasındaki koordinasyona
ve ticaretin kurallarının uluslararası standartlarla
uyumlu hâle getirilmesine bağlıdır. Bu tespit, Av- Ticaret Bakanlığı
rupa Birliği (AB), Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Türkiye’de üretim ve ihracata yönelik politika-
ve Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ) gibi birçok ların bütüncül bir biçimde ele alınmasını sağlamak
uluslararası kurumun raporlarında yer almaktadır. amacıyla 8 Haziran 2011 tarih ve 637 sayılı Kanun

dikkat
Türkiye’de dış ticaret işlemlerinde yer alan kamu kurumları, işletici kuruluşlar,
taşıyıcı firmalar, müşavirler, dış ticaret firmaları ve bankalar gibi ana aktörler dı-
şında düzenleyici veya uygulayıcı birçok farklı kurum ve kuruluş bulunmaktadır.

92
Dış Ticarette Girişimcilik
Hükmünde Kararname (KHK) ile Ekonomi Bakan-
lığı oluşturulmuştur. Bu Bakanlık 7 yıl faaliyette bu-
lunduktan sonra 10.07.2018 tarih ve 30474 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaş-
kanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Ka-
rarnamesi kapsamında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
ile birleştirilerek Ticaret Bakanlığı (TB) kurulmuş-
tur. Türkiye’de dış ticaretle ilgili temel kuruluş olan
Ticaret Bakanlığı merkez, taşra ve yurt dışı teşkila-
tından oluşmaktadır. Ayrıca ilgili kuruluş olarak He-
lal Akreditasyon Kurumu ve Türk Eximbank; ilişkili
kurum olarak Rekabet Kurumu yer almaktadır.
Ticaret Bakanlığı Merkez Teşkilatı
Ticaret Bakanlığı gerek mevzuat, gerek uygulama
ve gerekse iç/dış ticaretle ilgili politika oluşturma,
veri paylaşma ve uygulamaya yön verme açısından
önemli görevler üstlenmiştir. Ticaret Bakanlığının
görev ve yetkileri aşağıda sıralanmaktadır:
• Dış ticarette ana hedef ve politikaların be-
lirlenmesine yardımcı olmak ve belirlenen
dış ticaret politikasını geliştirmek amacıyla
çalışmalar yapmak ve gerekli koordinasyo-
nu sağlamak,
• Ekonomik faaliyetlerin dış ticarete dönük
yapılandırılması için gerekli tedbirleri al-
mak, uygulamak ve bu tedbirlerin ilgili
kamu ve özel kurum ve kuruluşlarca uygu-
lanmasının ve koordinasyonunun sağlan-
ması konusunda çalışmalar yürütmek,
• Dış ticaretin ülke ekonomisi yararına yapıl-
ması amacıyla ulusal ve uluslararası hizmet ti-
caretine ilişkin gerekli her türlü tedbiri almak,
• Kamu kurum ve kuruluşlarına verilen yetki
ve görevlerin kullanımında dış ticarete dair
politikaların uygulanmasına ilişkin esasları
düzenlemek ve koordine etmek,
• Gümrük politikasının hazırlanmasına yar-
dımcı olmak ve uygulamak; gümrük hiz-
metlerinin süratli, etkili, verimli bir şekilde
yürütülmesini sağlamak ve denetlemek,
• Gümrük Kanunu, gümrük işlemleriyle il-
gili diğer mevzuat ve uluslararası sözleşme-
lerin uygulanmasını sağlamak; gümrükçe
onaylanmış bir işlem veya kullanıma ilişkin
iş ve işlemleri yürütmek; gümrük kontro-
lüne tabi kişi, eşya ve araçların muayene ve
kontrolünü yapmak,
• Gümrük tarifesini hazırlamak; gümrük ver-
gileri ile gümrük idarelerince tahsil edilmesi
gereken vergi, fon ve diğer mali yüklerin ta-
hakkuk, tahsil, takip ve kontrolünü yapmak;
gümrükle ilgili istatistiki bilgileri üretmek,
toplamak, değerlendirmek ve açıklamak,
• Geçici depolama yerleri, antrepolar, ambar-
lar, lojistik merkezleri, tasfiyelik eşya depo-
ları, mağazalar ve satış reyonları açılması ve
işletilmesine izin vermek, işletmek, işlettir-
mek ve denetlemek; gümrük mevzuatına
göre eşyanın tasfiye işlemlerini yürütmek,
• Gümrüklü yer ve sahalarda münhasıran,
Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinde
gerektiğinde ilgili kuruluşlarla iş birliği yap-
mak suretiyle kaçakçılığı önlemek, izlemek
ve soruşturmak,
• Kara ve demir yolu kapıları ile gümrük teş-
kilatı bulunan hava ve deniz limanlarında,
serbest bölgeler, antrepolar ile gümrüklü
yer ve sahalarda ve Türkiye Cumhuriyeti
Gümrük Bölgesinde gümrük muhafaza gö-
revlerini yerine getirmek,
• Gümrüklü yer ve sahalarda koordinasyonu
sağlamak ve kamu düzeninin bozulmasını
önleyecek tedbirleri almak,
• Gümrük müşaviri ve yardımcılarıyla, yetki-
lendirilmiş gümrük müşavirlerine ilişkin ge-
rekli düzenlemeleri yapmak ve denetlemek,
• Dünya ticaretinden alınan payın artırılma-
sını ve sürdürülebilir ihracat artışını sağla-
mak üzere ihracatın pazar ve ürün çeşitlili-
ğini genişletmeye yönelik gerekli tedbirleri
almak ve buna yönelik destek yöntemlerini
geliştirmek ve uygulamak,
• İthalatın ülke ekonomisinin yararına ger-
çekleştirilmesi ve yerli sanayinin korunması
ile ilgili gerekli tedbirleri almak ve ticaret
politikası savunma araçlarını uygulamak,
• Diğer kurum ve kuruluşların iç ve dış tica-
ret politikasını etkileyen faaliyet, temas ve
düzenlemelerinin, genel ticaret politikası-
na uygunluğunu sağlamak, ilgili kurum ve
kuruluşlar ile iş birliği hâlinde söz konusu
faaliyet, temas ve düzenlemelerin koordi-
nasyonunu ve yürütülmesini temin etmek,
93

• Dış ticarete konu ürünlerin güvenli, mevzu-
ata ve standartlara uygun olmasını sağlamak,
bu amaçla ithalatta ve ihracatta denetim yap-
mak ve yaptırmak, ticarette teknik engellerin
önlenmesine ilişkin çalışmalar yürütmek,
• Türkiye’nin ticaret ve gümrük hizmetlerine
ilişkin ana politikalarının etkinliğinin artı-
rılması ve ekonomik faaliyetlerin dış ticare-
te dönük yapılandırılması için kamu kurum
ve kuruluşları, üniversiteler, özel sektör ve
sivil toplum kuruluşlarıyla teknoloji, bilim-
sel çalışma ve eğitim alanında iş birliği faali-
yetlerini yürütmektir.
Ticaret Bakanlığının merkez teşkilatında çok
sayıda ana hizmet birimi yer almaktadır. Bu bi-
rimlerden konumuzla birinci derecede ilgili olması
açısından İhracat Genel Müdürlüğü, İthalat Genel
Müdürlüğü, Gümrükler Genel Müdürlüğü, Güm-
rükler Muhafaza Genel Müdürlüğü ve Ürün Gü-
venliği Denetimi Genel Müdürlüğünün görev ve
yetkileri açıklanacaktır.
internet
Ticaret bakanlığı teşkilat yapısına https://tica-
ret.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
İhracat Genel Müdürlüğü
İhracat Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri
şunlardır:
• İhracatın kalkınma planları ve yıllık prog-
ramlardaki ilke, hedef ve politikalar doğrul-
tusunda ülke ekonomisi yararına düzenlen-
mesini, desteklenmesini ve geliştirilmesini
sağlamak,
• Kamu kurum ve kuruluşlarına çeşitli mev-
zuatla verilmiş yetkilerin kullanımında ihra-
cata ilişkin politikaların uygulanmasına dair
esasları düzenlemek, uygulamalarla ilgili
kuruluşlar arasında koordinasyonu temin
etmek ve anılan kurumların ihracata ilişkin
yeni düzenlemeleri ile ilgili görüş bildirmek,
• İhracatın geliştirilmesine ilişkin gerekli ted-
birleri almak ve düzenlemeleri yapmak, ih-
racatın madde ve ülke bazında geliştirilmesi
imkânlarını ve bu imkânlardan azami dö-
viz gelirleri sağlama yollarını araştırmak ve
94
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
önerilerde bulunmak, ihracatçıları bu ko-
nularda eğitmek, ihraç maddelerimize karşı
uygulanan kısıtlayıcı tedbirlerin ortadan
kaldırılmasına veya iyileştirilmesine yönelik
çalışmalar yapmak,
• Ülke ihracatında veya dünya ithalatında
öne çıkan pazarları düzenli olarak izlemek,
bu pazarları ihracatçılara duyurmak, ihraç
potansiyeli arz eden ürün ve ürün grupları-
nı tespit etmek ve ihracatı bu alanlara yön-
lendirmek amacı ile gerekli düzenlemeleri
yapmak ve oluşumları sağlamak,
• İhracat mevzuatı hazırlamak ve uygulamak,
ihracatın desteklenmesi ve yönlendirilmesi
konularında gerekli tedbirleri hazırlamak,
uygulamak, uygulamayı takip etmek ve de-
ğerlendirmek,
• İhracata konu tarım ürünlerinin destekle-
me alım fiyatlarının belirlenmesine yönelik
hazırlıkları yapmak ve destekleme stokla-
rının ihracat yoluyla değerlendirilmesine
ilişkin esasları tespit etmek, uygulamak ve
uygulanmasını sağlamak,
• İhracata yönelik krediler ve diğer Devlet
destekleri ile ilgili olarak madde ve ülke
politikalarına ilişkin esasların belirlenmesi
amacıyla çalışmalar yapmak ve ilgili birim
ve kuruluşlara iletmek,
• Bağlı muamele ve off-set gibi karşılıklı ticaret
uygulamalarının usul ve esaslarını belirlemek,
• Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ve İh-
racatçı Birlikleri ile ilgili mevzuatı hazırla-
mak, çalışmalarını izlemek ve denetlemek,
Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’ndan
(DFİF) ihracata yönelik Devlet destekleri
ile Dâhilde İşleme Rejimi (DİR) konuların-
da TİM, İhracatçı Birlikleri ve ilgili diğer
kurum ve kuruluşları görevlendirmek,
• Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’ndan
(DFİF) ihracata yönelik Devlet destekleri
ile DİR konularında uygulama stratejileri
belirlemek,
• Ülke ihracatının geliştirilmesini teminen
yurt içinde ve yurt dışında ticaret ve alım
heyetlerini ve yurtdışı fuar ve sergi düzen-
lenmesine ilişkin esasları belirlemek,
• Sınır ve kıyı ticareti ile ilgili düzenlemeleri
yapmak,
Dış Ticarette Girişimcilik
• İhracat teşvik tedbirlerini hazırlamak, uy-
gulamak, sonuçları takip etmek; ihracat
projelerini değerlendirerek uygun görülen-
leri ihracatı teşvik belgesine bağlamak, uy-
gulamada çıkan ihtilaflarda ilgili kuruluşla-
ra görüş vermek,
• İhraç ürünlerinin çeşitlendirilmesini sağ-
lamaya yönelik markalaşma ve kümeleşme
faaliyetleri, Ar-Ge ve teknoloji geliştirme,
elektronik ticaret, yurt dışı pazarlara giriş,
yurt içi ve yurt dışı uluslararası fuarlara ka-
tılım ve her türlü destek programlarını ha-
zırlamak, uygulamak, diğer kurum ve kuru-
luşlar eliyle uygulanmasını sağlamak,
• İhracatın desteklenmesi amacıyla, dâhilde
işleme ve hariçte işleme rejimlerine ilişkin
dış ticaret politikalarının belirlenmesi ama-
cıyla çalışmalar yapmaktır.
dikkat
Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF), dış tica-
retin ekonomik şartlara uygun olarak yürütülme-
sini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Türkiye’de
DFİF ile ilgili Bakanlar Kurulu Kararı’na göre
fındık cinsi eşyanın ihracatında fon tahsil edil-
mektedir.
Gümrükler Genel Müdürlüğü
İthalat Genel Müdürlüğü
leri şunlardır:
İthalat Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri
şunlardır:
• İthalatın uluslararası anlaşmalar ile kalkın-
ma planları ve yıllık programlarda öngörü-
len ilke, hedef ve politikalar çerçevesinde
yürütülmesini sağlamak,
• Kamu kurum ve kuruluşlarına çeşitli mevzu-
atla verilmiş yetkilerin kullanımında ithalat ile
ilgili politikaların uygulanmasına dair esasları
düzenlemek ve bu kurumların ithalata ilişkin
düzenlemeleri ile ilgili görüş bildirmek,
• İthalat mevzuatını hazırlamak, madde poli-
tikalarını teklif etmek, uygulamak, ithalatla
ilgili izinleri ve belgeleri vermek, gelişmeleri
takip etmek ve ilgili kurum ve kuruluşlarla
koordinasyonu sağlamak,
• İthalatı iç piyasa ve sanayinin ihtiyaçlarını
iç ve dış ekonomik gelişmeleri dikkate ala-
rak izlemek ve ithal mallarına uygulanacak
mali yüklere ilişkin hazırlıkları yürütmek ve
uygulanmasını sağlamak,
• İthal mallarının dünya piyasalarına uygun
olarak ithalini sağlayıcı tedbirleri almak,
uygulamak ve izlemek,
• Dampinge karşı vergi, sübvansiyona karşı
telafi edici vergi ve korunma önlemi gibi
ticaret politikası savunma araçları ile ilgili
mevzuatı hazırlamak, uygulamak, ticaret
politikası savunma araçlarının etkisini in-
celemek ve bu araçların etkisiz kılınmasına
ilişkin girişimleri araştırmak, tespit etmek
ve gerekli tedbirleri almak,
• İthalat ile ilgili politikaları izlemek, gerekli
görülecek incelemeleri ve denetimleri yap-
mak, yaptırmak, önlemleri almak ve bu hu-
suslarla ilgili düzenlemeler yapmak,
• Ticaret politikası savunma araçları ile ilgili
ikili ve çok taraflı istişareleri yürütmek ve
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve diğer
ülke uygulamalarını takip etmek, bu uygu-
lamalar nedeniyle ortaya çıkan anlaşmazlık-
larda Türkiye’nin menfaatlerini ilgili ulusla-
rarası platformlarda savunmak üzere gerekli
önlemleri almaktır.
Gümrükler Genel Müdürlüğünün bazı görev-
• Türk Gümrük Tarife Cetvelini, eşyanın
menşeini, gümrük kıymetini, gümrük rejim
ve formalitelerini taraf olunan anlaşmalara
ve uluslararası uygulamalara uygun olarak
düzenlemek ve uygulanmasını sağlamak,
• Gümrük vergileri ile gümrüklerce tahsil
edilen diğer vergi, fon ve mali yükleri ta-
hakkuk ettirmek ve tahsil etmek; gümrük-
lerce alınan vergi ve benzeri yüklere ilişkin
uzlaşma usul ve esaslarını belirlemek ve uy-
gulamayı yürütmek,
• Dâhilde işleme, hariçte işleme, gümrük
kontrolü altında işleme, geçici ithalat ve
antrepo gümrük rejimleriyle ile ilgili taraf
olunan uluslararası anlaşmalar ve gümrük
mevzuatı çerçevesinde düzenleme yapmak,
izin vermek ve uygulamanın yürütülmesini
sağlamak,
95

• Serbest dolaşıma giriş, ihracat, yeniden ih-
racat, imha, gümrüğe terk işlemlerinin uy-
gulanmasını sağlamak ve serbest bölgeler,
lojistik dış ticaret bölgeleri, dış ticaret mer-
kezlerindeki gümrük işlemlerini yürütmek,
• Basitleştirilmiş usul uygulamalarına ilişkin
düzenlemeleri yapmak ve işlemleri yürütmek,
• Tercihli menşe ve tavizli vergi uygulamaları-
na yönelik işlemleri yürütmek,
• Gümrüksüz satış mağazaları ile ilgili işlem-
leri yürütmek,
• Geri gelen eşya ile ilgili ihracat rejimi ka-
rarlarının uygulanmasını sağlamak, çift kul-
lanımlı eşya ve ihracat kontrollerine ilişkin
görevleri yapmak,
• Dış ticaret mevzuatı ve sair mevzuatın güm-
rükle ilgili hükümlerinin uygulanmasına
ilişkin usul ve esasları belirlemek ve uygu-
lanmasını sağlamak,
• Sınır ve kıyı ticareti ve münasebetleri ile sı-
nır ticaret merkezlerinden yapılacak ticare-
te ilişkin gümrük işlemlerinin yapılmasını
sağlamak,
• Yolcu beraberi, posta ve hızlı kargo taşıma-
cılığı yoluyla gelen ve giden eşya ile bunlarla
ilgili elektronik ticarete konu eşyanın güm-
rük işlemlerinin yürütülmesini sağlamak,
• Gümrük muafiyetine ilişkin işlemleri
yapmak,
• Konteynerlere ilişkin işlemlerin yürütülme-
sini sağlamak; transit rejimi ile ilgili işlem-
leri düzenlemek, yürütülmesini sağlamak ve
uygulamayı kontrol etmek,
• Teşvik mevzuatının gümrük işlemleriyle il-
gili hükümlerinin yürütülmesini sağlamak,
• Gümrük laboratuvarları kurmak, tahlil metot-
larını hazırlamak ve çalışmalarını düzenlemek,
• Gümrük müşaviri ve yardımcıları ile yetki-
lendirilmiş gümrük müşavirlerine ilişkin iş
ve işlemleri yürütmektir.
96
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü
Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğünün
görevleri şunlardır:
• Gümrüklü yer ve sahalarda kamu düzeninin
bozulmasını önleyecek tedbirleri almak,
buraların takip ve muhafazasını sağlamak,
gerektiğinde müdahalede bulunarak duru-
mu adli mercilere intikal ettirmek,
• Deniz ve hava limanlarıyla kara sınırların-
daki gümrük kapılarında ve diğer gümrük-
lü yer ve sahalarda giriş ve çıkış yapan kişi,
eşya ve taşıtların muhafazası ile gümrüğe
sevk edilmesini sağlamak ve gümrük iş-
lemleri bitirilmeden buralardan çıkmaları-
nı önlemek,
• Gümrüklü yer ve sahalarda münhasıran,
T.C. Gümrük Bölgesinde gerektiğinde ilgili
kuruluşlarla iş birliği yapmak suretiyle ka-
çakçılığı önlemek, izlemek ve soruşturmak,
• T.C. Gümrük Bölgesinde kişi, eşya ve ta-
şıtların kaçakçılıkla mücadele kapsamında
takibini yapmak,
• Kaçakçılıkla mücadelede bilgi toplayarak
gerekli araştırma, soruşturma ve operas-
yonları yapmak, taşra teşkilatının yapacağı
operasyonları koordine etmek, gerektiğin-
de taşra teşkilatı ile müşterek operasyon
yapmak,
• Kaçakçılıkla mücadele amacıyla ulusal ve
uluslararası kuruluşlarla iş birliği yapmak,
bilgi değişiminde bulunmak, protokoller
hazırlamak ve uygulamak, gerektiğinde
müşterek operasyonlar yapmak,
• Kaçakçılıkla etkin mücadele etmek ama-
cıyla ulusal ve uluslararası veri tabanları
oluşturmak, verileri işlemek, değerlendir-
mek ve risk analizi çerçevesinde kullanıla-
bilecek nitelikte olanları Risk Yönetimi ve
Kontrol Genel Müdürlüğüne iletmektir.
Dış Ticarette Girişimcilik

dikkat
Kapıkule Gümrük Kapısı’nda 9 Mart 2020 tarihinde gerçekleştirilen operasyonda, şüpheli bir tırın yasal
yüklerinin arasına gizlenmiş vaziyette, toplam 2 milyon 80 bin adet sentetik uyuşturucu hap ile 50,5 kilog-
ram toz hâlde fenasetin cinsi uyuşturucu madde bulunmuştur. Bu operasyonda ele geçirilen uyuşturucuların
piyasa değerinin yaklaşık 68 milyon 640 bin TL olduğu belirlenmiştir.

Resim 4.1 Gümrük

Ürün Güvenliği Denetimi Genel Müdürlüğü

Türkiye’de dış ticarete konu olan ürünlerin teknik açıdan denetim görevi bu kuruluş vasıtasıyla yerine
getirilir. İthalat yoluyla piyasaya arz edilecek ürünlerin, insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki
sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından sahip olması gereken asgari güvenlik koşullarını taşıyıp
taşımadığının kontrol edilmesi amacıyla Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Mevzuatı kapsamında
ithalatta ürün güvenliği denetimi yapılmaktadır. İhracatta ise kaliteli üretimin teşvik edilmesi, ihraç ürün-
lerinin dış pazarlardaki imajının korunması ve rekabet gücünün artırılması amacıyla ticari kalite denetimi
yapılmaktadır. Bu ürünler; yaş sebze ve meyveler, kuru ve kurutulmuş ürünler ve yemeklik bitkisel yağlardır.
Türkiye’de AB teknik mevzuatına uyum çalışmaları, Ürün Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
tarafından koordine edilmektedir. Ürün güvenliği ve denetimi ile ilgili getirilen en önemli uygulama TA-
REKS sistemidir. TAREKS güvenlik, teknik mevzuata ve standartlara uygunluk ile kalite açısından tüketici
ve üreticileri korumak amacıyla gerçekleştirilen ithalat ve ihracat denetimlerinin risk esaslı olarak elektro-
nik ortamda yapılmasına imkân veren web tabanlı bir uygulamadır.

Ticaret Bakanlığı Taşra ve Yurt Dışı Teşkilatı

Ticaret Bakanlığı taşra teşkilatı, 19 ilde bulunan Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlükleri, bölge
veya ilin dış ticaret potansiyeli dikkate alınarak kurulan, Bölge Müdürlükleri, Bölge Müdürlüklerine bağ-
lı Ticaret Denetmenleri Grup Başkanlıkları, Gümrük Muhafaza Kaçakçılık ve İstihbarat Müdürlükleri,
Tasfiye İşletme Müdürlükleri, Personel Müdürlükleri, Hukuk Grup Başkanlıkları ve Laboratuvarlar Mü-

97

dürlükleri, doğrudan merkeze bağlı Serbest Bölge
Müdürlükleri ile 81 İl Valiliği bünyesinde faaliyet
gösteren Ticaret İl Müdürlüğünden oluşmaktadır.
Ticaret Bakanlığının, ihracatın geliştirilmesi,
çeşitlendirilmesi, yurt dışında tanıtılması, yabancı
sermayenin çekilmesi, iş insanlarının yurt dışındaki
ekonomik ve ticari faaliyetlerine yardımcı olunma-
sı amacıyla hizmet veren toplam 110 ülkede 108
adet Ticaret Müşavirliği, 50 adet Ticari Ataşelik, 2
adet Ticaret Ofisi bulunmaktadır. Ayrıca, OECD,
DTÖ ve AB gibi uluslararası kuruluşlar nezdindeki
3 Daimi Temsilci ve Ticaret Müşaviri görev yapmak-
tadır. Bakanlığın en önemli paydaşı olan yurt dışı
birimler, özellikle ihracatçıların pazara giriş ve pa-
zarda tutunma çalışmalarını desteklemekte ihracatın
gelişmesine katkı sunmaktadırlar. Yurt dışı birimler,
ihracat yapılmak istenen ülke pazarı, ekonomisi ve
ticareti; ülkede iş yapma yöntemleri, ithalat uygula-
maları ve lojistikle ilgili ihracatçılara bilgi verilerek
gerekli yönlendirmeler yapılmaktadır.
Her şeyden önce yurt dışında faaliyet gösteren
firmaların, iletişim aracı olarak e-posta adresi kul-
lanarak bu birimlere başvurmaları gerekir. ​​Yurt dışı
temsilciliklerine yapılan başvurularda firma unva-
nı, faaliyet konusu, faaliyette bulunduğu nokta ve
posta adresleri ile varsa web siteleri vb. firmayı ta-
nıtıcı unsurlar eklenmelidir. Firmaların, talepte bu-
lundukları eşya ya da hizmetle ilgili olarak yaygın
olarak kullanılan tasnif cetvellerinden birini kul-
lanmaları, ​farklı işlemler için yapılacak başvurular-
da haberleşmelerin son birkaç güne bırakılmaması​
ve devlet desteklerinden yararlanmak için gönde-
rilen belgelerin ilgili mevzuata uygunluğu kontrol
edilmelidir.
Diğer Bakanlıklar
Türkiye’de dış ticaretle ilgili faaliyetleri Ticaret
Bakanlığı dışında diğer bakanlıklar da etkilemekte-
dir. Bu bakanlıklardan bazıları aşağıda ele alınmıştır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı (HMB): 10 Tem-
muz 2018 tarih ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı
Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Ma-
liye Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığına Bağlı
Hazine Müsteşarlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı
olarak değiştirilmiştir. Maliye ve ekonomi politika-
larını hazırlamak, bu politikaları uygulamak, dev-
let hesaplarını tutmak, her türlü gelir işlemlerine
ait mevzuat hazırlamak, vergi incelemesi ve dene-
98
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
timine ilişkin temel politikalar belirlemek, hazine
işlemleri kamu finansmanı gibi konuları düzenle-
mek ve kambiyo işlemleri ile ilgili düzenleme vb.
işlemler HMB’nin temel görevleridir.
Dış ticaret yapabilmenin temel koşulu vergi
mükellefi olmaktır. Bunun için HMB’ye bağlı ver-
gi idarelerine gerekli bilgi ve belgelerle başvurula-
rak tacir sıfatının kazanılması gerekir. Her ne kadar
gümrük vergileri, ilave gümrük vergileri, dampinge
karşı alınan vergiler, ek mali yükümlülükler ve te-
lafi edici vergileri belirleme ve düzenleme Ticaret
Bakanlığı tarafından yerine getirilse de dış ticaret
yapan firmalar vergi mükellefi olmaları nedeniyle
yaptıkları işlemleri dolayısıyla tahakkuk eden di-
ğer vergileri ödemekle yükümlüdürler. Söz konusu
alım ve satım işlemleri, dış ticaret kapsamında ol-
duğunda bir vergi tahakkuku gerektirir. Devletin,
ülkenin genel ekonomik ve dış ticaret politikaları
çerçevesinde uygulamış oldukları birtakım teşvik
ve istisna uygulamaları söz konusudur. Bu uygu-
lamalar kapsamında KDV Kanunu’nun istisnalar
ile ilgili bölümde sayılan faaliyetler vergiden istisna
tutulmuştur. Mükelleflerin bu istisnalardan fayda-
lanabilmeleri için gerekli bilgi ve belgelerle vergi
dairelerine başvurmaları gerekir. İhracat İstisna-
sı veya İhracat Kaydıyla Mal Teslimleri nedeniyle
mükelleflerin, gümrük beyannamesinin aslı veya
noterce onaylı örneğini ibraz etmek zorundadırlar.
Dolayısıyla ithalat işlemleri sırasında alınan KDV,
malın özelliğine göre varsa ÖTV ve Kaynak Kulla-
nım Destekleme Fonu (KKDF) gibi yükümlülük-
ler HMB tarafından düzenlenmektedir.
Millî Savunma Bakanlığı (MSB): Millî Savun-
ma Bakanlığının asli görevleri dışında uluslararası
ticaretle ilgili görevleri de söz konusudur. Örne-
ğin; harp, silah ve mühimmatı, haberleşme araç
ve gereçleri, bunlara ait teknoloji, yedek parça ve
malzemelerin ihracatında MSB’den ön izin alın-
ması gerekmektedir. Örneğin, “Endüstriyel Kalite
Güvence Seviye Belgesi” olan AQAP belgesi MSB
tarafından verilmektedir. İthalat Rejim Kararına
göre MSB adına yapılacak olan ithalat gümrük
vergisinden muaftır. Bundan başka ithalatı yapıla-
cak her türlü harita ve harita bilgisi içeren eşyanın
izni MSB’ye bağlı Harita Genel Komutanlığının
ön iznine tabidir.
Sağlık Bakanlığı (SB): Sağlık Bakanlığı tara-
fından ilaç sanayicilerine verilen ve üretimin her
aşamasında gerekli kalite kontrolünün yapıldığını
gösteren “İyi İmalat Uygulamaları Belgesi” ya da
Dış Ticarette Girişimcilik
“GMP Belgesi” Sağlık Bakanlığın iznine tabidir.
İhracatı ve ithalatı özel izne tabi maddeler ve Sağlık
Bakanlığınca denetlenen ürünler yine bakanlığın
iznine tabidir. Sağlık Bakanlığının Özel İznine Tabi
Maddelerin İthalat Denetimi Tebliği’nde belirtilen
ürünlerin ithali bu bakanlığın özel iznine tabidir.
Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB): Gerek ihra-
catta ve gerekse ithalatta en fazla belge temin edilen
kurum olarak uluslararası ticarete konu olan birçok
ürün Tarım ve Orman Bakanlığının iznine tabidir.
Bitki Sağlık Sertifikası ve Hayvansal Ürünlerle İl-
gili Sağlık Sertifikası bu Bakanlıktan temin edilir.
Gübre, tohum, su ürünleri, yarış atları, yem, yük-
sek yoğunluklu tatlandırıcılar, zirai mücadele ilaç
ve aletleri, veteriner ilaçları, doğal çiçek soğanları,
damızlık büyük ve küçükbaş hayvan ihracatı ve
bazı tütün, tütün mamulleri, alkol ve alkollü içkiler
Tarım ve Orman Bakanlığının iznine tabidir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB): Tehlikeli
Atıkların Sınırlar Ötesi Taşınmasının ve Bertarafı-
nın Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi kapsamın-
daki malların ihracatında ön izin alınması gerek-
mektedir. İthali uygunluk denetimine tabi atıklar,
kontrole tabi katı yakıtlar, ozon tabakasını incelten
ürünler, bazı atık pil ve akümülatörler, çevrenin
korunması yönünden kontrol altında tutulan me-
tal hurdalar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının izin
ve denetimine tabidir. Ayrıca CITES belgesi ve av
hayvanları ihracatı bu bakanlığın iznini gerektirir.
Dışişleri Bakanlığı: İhracatçılar, ticaret ataşe
veya müşavirlerin bulunmadığı ülkelerde büyükel-
çilik veya konsolosluk Dışişleri Bakanlığı temsil-
cileri ile muhatap olarak vize veya diğer konularla
ilgili sorunları çözmeye çalışmaktadır.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (STB): Kara yolu
taşıt araçları bu bakanlık tarafından düzenlenen
uygunluk iznine tabidir. Yasal Metroloji İthal İzni
(Ölçü Aletleri), Teknoloji Geliştirme Bölgele-
ri Gümrük Muafiyet Belgesi, AR-GE ve Tasarım
Merkezleri/Faaliyetleri/Projeleri Muafiyet Belgesi
bu bakanlıktan temin edilmektedir.
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı
(AÇSHB): İş sağlığı ve güvenliğini etkileyen bazı
maddeler bu bakanlığın iznine tabidir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı (KTB): Hediyelik
eşya ihracatı için Expertiz Raporu ve Halı Exper-
tiz Raporu Kültür ve Turizm Bakanlığının iznine
tabidir. Halı Expertiz Raporu, Türkiye’den ihraç
edilecek el halılarında ihracatçının bağlı bulundu-
ğu odadan; Hediyelik Eşya İhracatı İçin Expertiz
Raporu ise yine Türkiye’den ihraç edilecek bakır
ve pirinçten yapılmış hediyelik eşyalar için ihracat-
çının bağlı bulunduğu odalardan expertiz raporu
alınması gerekmektedir.
Dış Ticareti Finanse Eden Kuruluşlar
Türkiye’de dış ticareti finanse eden yurt içi
kurumlar: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
(TCMB), ticari bankalar, Türk Eximbank ve Tür-
kiye Kalkınma Bankası olarak sayılabilir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB):
Türkiye’de para politikasını yürütmekle görevli ku-
rum olan TCMB’nin temel amacı fiyat istikrarını
sağlamaktır. 11 Haziran 1930 tarihinde anonim
şirket şeklinde kurulan TCMB, fiyat istikrarını
sağlamak amacıyla uygulayacağı para politikası-
nı ve kullanacağı araçları doğrudan kendisi belir-
ler (araç bağımsızlığı). TCMB’nin temel görevleri
şunlardır: Açık piyasa işlemleri yapmak, Türk lira-
sının iç ve dış değerini korumak, zorunlu karşılık
ve disponibilite oranlarını belirlemek, reeskont ve
avans işlemlerini yürütmek, altın ve döviz rezervle-
rini yönetmek, para ve döviz piyasaları ile ilgili dü-
zenleyici önlemler almak, mali piyasaları izlemek
ve mevduatın vade ve türlerini belirlemektir.
TCMB, dış ticaret ile ilgili görevlerini Dış İliş-
kiler Genel Müdürlüğü aracılığı ile yerine getirir.
TCMB, yayımladığı genelgelerle dış ticaret ve
kambiyo işlemleriyle ilgili uygulamadan doğan
boşlukları ortadan kaldırmaya çalışır. Türk Para-
sının Kıymetini Koruma (TPKK) mevzuatının
ihracat, ithalat, görünmeyen işlemler ve sermaye
hareketlerine ilişkin hükümlerini uygulamak, ihra-
catı teşvik düzenlemeleri ile ilgili hükümleri uygu-
lamak, dış ticaret bedeli dövizlerin ödenmesi veya
tahsili ile ilgili konularda karar mercii TCMB’dir.
Ayrıca TCMB, mal ve hizmet ihracatı yapan firma-
lara uygun maliyetli finansman sağlamak amacıyla
döviz cinsinden düzenlenen senet karşılığında TL
cinsinden kredi (reeskont kredisi) vermektedir.
internet
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası temel fa-
aliyetleri ve mevzuatı hakkında bilgiye https://
www.tcmb.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
99

Türk Eximbank (Türkiye İhracat Kredi Bankası
AŞ): Yerel ve uluslararası düzeyde yoğun rekabetin
yaşandığı günümüzde her geçen gün daha da artan
ihracatın finansmanı sorunu firmaları yeni kaynak
arayışına yöneltmektedir. Bu amaçla Türkiye’nin
tek resmî ihracat finansman kurumu olan Exim-
bank 1987 yılında kurulmuştur. Ürün portföyü
oldukça geniş olan bu kuruluş tarafından kullan-
dırılan krediler ile ihracatın geliştirilmesi, rekabet
gücünün artırılması, ihraç ürünlerinin çeşitlen-
dirilmesi ve bu ürünlere yeni pazarlar bulunması
amaçlanmaktadır. İhracatçıları, ihracata yönelik
üretim yapan imalatçıları, uluslararası nakliyeci-
leri ve yurt dışında faaliyette bulunan girişimcile-
ri desteklemek amacıyla Eximbank veya bankalar
aracılığı ile TL veya döviz cinsinden kredi kullandı-
rılmaktadır. Eximbank kredilerini kullananlar, İh-
racatı Teşvik Kararı ve bu kararlara ilişkin çıkarılan
tebliğ hükümleri çerçevesinde, vergi, resim, harç
ve KKDF istisnasından yararlanmaktadırlar. Bu
krediler vergi, resim, harç ve fondan muaf olduk-
larından, ihracatçılara ucuz kaynaklı fon imkânı
sağlanmaktadır. Türkiye’de, kredi ve sigorta deste-
ği yoluyla toplam ihracatın dörtte biri (2018 yılı)
Eximbank kanalıyla finanse edilmiştir. Bankacılık
sektörünce kullandırılan ihracat kredilerinin %
53’ü tek başına Eximbank tarafından sağlanmıştır.
dikkat
Dış ticaretle uğraşan firmaların Eximbank kay-
naklarını tercih etmesinin nedeni alternatif fi-
nansman yöntemlerine göre maliyetlerinin daha
uygun olmasıdır. Örneğin bir ihracatçı döviz cin-
sinden ihtiyaç duyduğu kaynağı ticari bankalar-
dan Libor/Euribor+ % 5.5 ile temin ederken aynı
krediyi Eximbank kanalıyla kullandığında Libor/
Euribor+% 4.0 maliyetle kullanmaktadır (Veriler
2019 yılına aittir).
Türkiye Kalkınma Bankası (TKYB): Huku-
ki yapısı olarak kamu kurumu niteliğinde olan
TKYB’nin temel amacı, Türkiye’de imalat sanayii
sektörü istihdam, büyüme ve yaşam standartları-
nın iyileştirilmesi, bu sektörde faaliyet gösteren
firmaların ihtiyaçları doğrultusunda komple yeni
yatırım ya da modernizasyon yatırımlarının kredi-
lendirilmesi, istihdam, rekabet gücü artışı ve tek-
nolojik ürün üretimini desteklenmesidir. Temel
100
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
amacı uluslararası ticareti desteklemek olmamakla
birlikte bu konu ile ilgili olarak TKYB’nin Faali-
yet Raporu’nda (2019), Türkiye’nin sürdürülebilir
kalkınma hedefi doğrultusunda başta turizm yatı-
rımları olmak üzere ihracatı artıracak sektör ve gi-
rişimlerin desteklendiği belirtilmiştir.
Ticari Bankalar: Bankalar, belirli bir faiz karşı-
lığında fon arz edenlerden mevduat şeklinde top-
ladıkları değerleri yine belirli bir faiz karşılığında
fon talep edenlere kredi olarak aktaran finansal
kurumlardır. Finansal sistemin temelini oluşturan
bankalar ekonominin can damarı, uluslararası ti-
caretin de aktif tarafıdır. Kaydi para oluşturma,
finansal aracılık, asimetrik bilgi sorununu çözme,
ödeme sisteminin etkinliğini artırma ve dış ticareti
fonlama bankaların temel işlevlerindendir.
Bankacılık sektöründe yaşanan gelişmeler dış
ticaretin artmasında etkili olan faktörlerin başında
gelir. Uluslararası ticarette alıcı ve satıcı arasında
vesaiklerin/belgelerin karşı tarafa iletilmesi ve öde-
melerin gerçekleştirilmesine bankalar aracılık eder-
ler. Ayrıca ihracatın özelliklerine göre yürürlükteki
kambiyo mevzuatı hükümlerine göre ihracat be-
delinin yurda getirilmesi bankalar aracılığıyla olur.
Bankaların ihracatı finanse etme işlevleri bir yana,
taraflarca mutabık kalınan teslim ve ödeme şekli ne
olursa olsun (peşin, vesaik mukabili, mal mukabi-
li, akreditifli ödeme vb.) bu işlemlere aracılık eden
bir bankaya ihtiyaç vardır. Amir, lehdar, muhabir,
teyit, ihbar ve rambursman, uluslararası ticarette
bankalara verilen rollerdir. Günümüz uluslararası ti-
caretin geldiği noktada geniş şube, uzman personel,
yeni ürün ve muhabir hizmetleriyle bankaların rolü
her geçen gün daha da artmakta, bankalar olmadan
uluslararası ticari işlemler gerçekleştirilemez.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM)
TİM, dış ticaretle ilgili kamu kuruluşu niteli-
ğindeki bir meslek kuruluşudur. Türkiye İhracat-
çılar Meclisi İle İhracatçı Birliklerinin Kuruluş ve
Görevleri Hakkında Kanuna göre TİM’in dış tica-
retle ilgili görevleri şunlardır:
• İhracatçıları yurt içinde ve yurt dışında
temsil etmek,
• Dış ticaretin ülke menfaatine uygun ola-
rak gelişmesine yardımcı olacak çalışmalar
yapmak ve Ticaret Bakanlığına öneride
bulunmak,
Dış Ticarette Girişimcilik
• İhracatçı Birliklerinin koordinasyonunu
sağlamak,
• Birliklerin faaliyet gösterecekleri iştigal sa-
halarının belirlenmesine yönelik çalışmalar
yaparak Müsteşarlığa sunmak,
• Dış ticaret ve yatırım olanaklarının geliş-
tirilmesi amacıyla, Müsteşarlık koordinas-
yonunda konsey, kurul ve ticaret merkezi
kurmak; kurulmuş olanlara iştirak etmek,
• Ticaret Bakanlığının onayı alınmak kaydıyla,
dış ticaret ile ilgili eğitim ve öğretim kurum-
larına yardım etmek, yenilerinin kurulması-
na öncülük etmek ve katkıda bulunmak,
• Yurt içinde ve yurt dışında açılacak sergi ve
fuarlara katılıma dair Müsteşarlığa görüş
bildirmek, sergi ve fuarların koordinasyo-
nunu sağlamak, Türk mallarının yurt dışı
tanıtımına ilişkin proje ve faaliyetlere des-
tek olmak,
• Dış ticarette lojistik olanaklarının gelişti-
rilmesi yönündeki çalışmalara katkıda bu-
lunmak, Müsteşarlık onayı ile yurt içinde
ve yurt dışında lojistik merkezleri kurmak,
işletmek ve kurulmuş bulunanlara iştirak
etmek,
• Ticaret Bakanlığı tarafından verilecek dış
ticarete ilişkin diğer görevleri yapmaktır.
Diğer Kurum ve Kuruluşlar
Ülkemizdeki dış ticaret faaliyetlerinin yürü-
tülmesinde, yukarıda ifade edilen kurum ve kuru-
luşlar dışında çok sayıda farklı kurum ve kuruluş
da rol almaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda ele
alınmıştır.
İhracatçı Birlikleri: İhracatçı firmalara sağladı-
ğı desteklerle uluslararası ticaretin en önemli ku-
rumlarından biri İhracatçı Birlikleridir. Ekonomi
politikaları doğrultusunda ihracatı artırmak, yeni
politikalar üretmek, üyelerinin menfaatlerini ko-
rumak, yurt dışı fuar ve sergilere öncülük etmek,
ticaret heyetleri düzenlemek ve ihracatla ilgili kayıt
sistemi oluşturmak vb. İhracatçı Birliklerinin temel
görevleridir. İhracat yapmak isteyen her firma ihra-
catçılar birliğine kayıt olmak zorundadır. İhracatçı
sıfatının kazanılmasının ardından her ihracatçı bir
şekilde bu birliklerle ilişki içindedir. Gümrük be-
yannamesinin onaylatılması, kayda bağlı, bedelsiz
ve konsinye ihracat talepleri ihracatçı birliklerine
yapılır. İhracatçıların karşılaştığı sorunlarla ilgi
bilgi talebi, ticari geziler, fuar ve organizasyonlar,
yurt dışında yapılan araştırmalar, eğitim faaliyetle-
ri hedef pazarlarla ile ilgili bilgiler ihracatçı birlik-
lerinden temin edilir. Türkiye’de, TİM’e bağlı 13
adet İhracatçılar Birliği Genel Sekreterliği altında
faaliyette bulunan 61 İhracatçı Birliği mevcuttur.
Sanayi Odaları, Ticaret Odaları, Sanayi ve Ti-
caret Odaları, Ticaret Borsaları: Bu kurumlar ih-
racatçıların mesleki kuruluşlarıdır. İhracatçıların,
AB ülkelerine yapacakları ihracatta kullanılan ATR
belgesini bağlı bulundukları odalardan almaları
ve bu belgenin gümrük idarelerince vize edilmesi
gerekir. Yine ihracatçıların, EFTA ülkelerine ya-
pacakları ihracatta tavizli gümrük indiriminden
faydalanmak amacıyla kullanılan EUR.1 Dolaşım
belgesini bağlı bulundukları odalardan almaları ve
bu belgenin gümrük idarelerince vize ettirmeleri
gerekmektedir.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB):
Kamu kurumu niteliğinde, idari, temsili ve istişarî
bir kısım fonksiyonlar üstlenmiş TOBB, 6 Şubat
1952 tarihinde kurulmuş, kamu tüzel kişiliğine sa-
hip meslek üst kuruluşudur. Hedef kitlesi tüccar ve
sanayiciler olup Türk özel sektörünün en üst dü-
zeyde ve tek yasal temsilcisidir. TOBB’un temel gö-
revi bilgilendirme, belgelendirme, danışmanlık, si-
cil işlemleri, meslek mensuplarını temsil ve meslek
kurallarını belirlemektir. TOBB’un; 181 Ticaret ve
Sanayi Odası, 57 Ticaret Odası, 12 Sanayi Odası,
2 Deniz Ticaret Odası, 113 Ticaret Borsası olmak
üzere toplam 365 üyesi bulunmaktadır.
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK): 1985
yılında kurulan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu
(DEİK), Türk özel sektörünün dış ticaret, ulusla-
rarası yatırımlar, hizmetler, müteahhitlik ve lojistik
başta olmak üzere, dış ekonomik ilişkilerini yürüt-
me; yurt içi ve yurt dışında yatırım imkânlarını
araştırma; Türkiye’nin ihracatını artırmaya katkı
sağlama ve benzeri iş geliştirme çalışmalarını koor-
dine etmekle görevlendirilmiş kurumudur.
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK): İhracat-
çının talebi üzerine ithalatçı ülkenin makamlarına
sunulmak üzere Türk ihraç ürünlerinin radyasyon
açısından herhangi bir tehlike oluşturup oluşturma-
dığını gösteren Radyasyon Analiz Belgesi (Sarı Bel-
gesi) bu kurumdan alınmaktadır. Radyoaktif mad-
deler ile bunların kullanıldığı cihazlar, TAEK’in
uygunluk yazısına tabidir. Radyoaktif Maddeler
101

İle Bunların Kullanıldığı Cihazların İthaline İlişkin
Tebliğ uyarınca nükleer maddeler, nükleer madde
içeren bileşikler, nükleerle ilgili diğer ekipmanlar,
döteryum ve döteryum içeren bileşiklerin ithala-
tının gerçekleştirilebilmesi için bu kurumdan uy-
gunluk izninin alınması gerekmektedir.
Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) : Helal Belgesi,
İslami kurallara uygun olarak hazırlanan ürünlere
verilen belgedir. İslam ülkelerinin et ithalatında
talep ettikleri ve hayvan kesimlerinin İslami ku-
rallara uygun olduğunu ispatlayan Helal Belgesi,
Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı il müftülüklerin-
ce düzenlenmektedir. 2011 yılından itibaren Türk
Standartları Enstitüsü (TSE) helal belgesi vermeye
başlamıştır.
Valilikler: Sınır ticareti yapılabilecek illerden bi-
rinde bulunan firmalar, bu bölgede ticaret yapmak
istediklerinde o ilin Valiliğine başvurmalıdır.. Baş-
vuru kabul edilirse firmaya o ilin Valiliği tarafından
Sınır Ticaret Belgesi verilir.
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve
Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB): 4 sayılı
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde KOSGEB’in
amacı şu şekilde açıklanmaktadır: KOSGEB, ülke-
nin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanma-
sında küçük ve orta ölçekli işletmelerin payını ve
etkinliğini artırmak, rekabet güçlerini ve düzeyle-
rini yükseltmek, sanayide entegrasyonu ekonomik
gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmek ama-
cıyla kurulmuştur.
KOSGEB, küçük ve orta ölçekli işletmelerin
uluslararası pazara açılmalarına ve ihracat kapasi-
telerinin geliştirilmesine katkı sağlanması amacı
ile Yurt Dışı Destek Programı uygulamaktadır. Bu
destek ile KOBİ’lerin yurt dışı pazarlara açılabilme
beceri ve kabiliyetlerini geliştirmek, yurt dışı pazar
paylarını arttırmak, uluslararası rekabetin aktörle-
ri hâline getirmek, ihracata ve e-ticarete başlayan
KOBİ sayısını arttırmak amaçlanmaktadır.
102
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
Gümrük Müşavirlikleri: Uluslararası ticaret tek-
nik bir konu olup uzmanlık gerektiren bir alan ol-
duğu için firmaların büyük çoğunluğu işlemlerini
kendileri değil, alanında uzmanlaşmış, temsilciler
aracılığı ile yürütürler. Gümrük Yönetmeliği’ne
göre; “Bütün kişiler, gümrük mevzuatı ile öngö-
rülen tasarrufları ve işlemleri bizzat kendileri takip
edebilecekleri gibi bu tasarruf ve işlemleri gerçek-
leştirmek üzere bir temsilci tayin edebilir” denil-
mektedir.
Bazı firmalar gümrük işlemlerini kendileri veya
firmalarında çalıştırdıkları doğrudan temsilcileri
yerine, dolaylı temsilci olarak gümrük müşavirleri-
ne yaptırırlar. Türkiye’de firmaların yaklaşık yüzde
85’i gümrük işlemlerini, gümrük müşavirleri vası-
tası ile yerine getirirler. Gümrük müşavirleri onlar-
ca kanun, uluslararası anlaşma, Bakanlar Kurulu
Kararları, genelgeler ve diğer mevzuatı özümsemiş,
bu düzenlemeleri hızlı ve güvenli bir biçimde ulus-
lararası ticari işlemlere uygulayan profesyonel kişi-
lerdir. Yaptıkları işler dolayısıyla dış ticaretin geliş-
mesine ve ülke kalkınmasına önemli katkı yaparlar.
Gümrük müşavirliği mesleği; stajyerlik, gümrük
müşavir yardımcılığı, gümrük müşavirliği ve yetki-
lendirilmiş gümrük müşavirliğinden oluşmaktadır.
Dış Ticarete Yardımcı Kuruluşlar: Dış ticaret
faaliyetlerine yardımcı niteliğinde çok sayıda ku-
ruluş vardır. Bu kuruluşlar şöyle sayılabilir: TİKA
(Türkiye İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Baş-
kanlığı), YASED (Uluslararası Yatırımcılar Der-
neği), Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı,
TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araş-
tırma Kurumu), İKV (İktisadi Kalkınma Vakfı),
TÜRKTRADE (Türkiye Dış Ticaret Derneği),
Taşıma Komisyoncuları, Lojistik Firmaları, UND
(Uluslararası Nakliyeciler Derneği), TSE (Türk
Standartları Enstitüsü), TMO (Toprak Mahsulleri
Ofisi), Posta ve Kargo Şirketleri, TÜİK (Türkiye
İstatistik Kurumu), Uluslararası Gözetim Şirketle-
ri, TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu Genel
Sekreterliği) ve Türk Dış Ticaret Vakfı (TDV).
Dış Ticarette Girişimcilik

Öğrenme Çıktısı

2 Dış ticarette rol alan ulusal kuruluşları tanımlayabilmek

3 Ulusal kuruluşların dış ticaret faaliyetlerine etkilerini kavrayabilmek

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Kural koyma, düzenleme, Türkiye’de dış ticareti geliş-

finanse etme, destekleme
vb. kriterleri dikkate alarak
dış ticarette rol alan ulusal
kuruluşları araştırın.
Dış ticarette rol alan ulusal
tirmeye yönelik ulusal ku-
kuruluşların uluslararası ti-
ruluşların faaliyetlerini ve
careti geliştirmeye yönelik
bu kuruluşların birbirleriyle
faaliyetlerini anlatın.
ilişkilerini irdeleyin.

DIŞ TİCARETTE ROL ALAN
ULUSLARARASI KURULUŞLAR
Dünyayı tek bir pazar hâline getiren küreselleş-
me ile birlikte siyasi sınırlar ortadan kalkmış, tek-
nolojik gelişmelerle birlikte ulaşım maliyeti azalmış
ve uluslararası ticaretteki korumacılık giderek orta-
dan kaldırılmıştır. Küreselleşmenin velinimetlerin-
den her ülke aynı ölçüde faydalanmamış olsa bile
ticarete getirilen bariyerlerin ortadan kaldırılması,
küresel ticaretin hızlı bir biçimde artmasına ne-
den olmuştur. Bu süreçte gerek dünya genelinde
(GATT, DTÖ, IMF) ve gerekse bölgesel nitelikte
birçok uluslararası kurum ve ekonomik bütünleş-
meler ortaya çıkmıştır. Dünya ekonomisi bütün-
leştikçe bu kurum ve kuruluşlar ekonomik ve ti-
cari ilişkilerde daha aktif rol almaya başlamışlardır.
Öyle ki özelleştirmeden, yabancı sermayeye, güm-
rük vergilerinden teşvik sistemine, kamu alımların-
dan rekabete kadar artık hiçbir ülke bağımsız karar
alma durumunda değildir. Bu örgütlerin bazıları
aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)
Büyük Dünya Krizi’nden sonra artan koruma-
cılık dünya ticaretinde daralmaya neden olmuştur.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra dünya ticaretindeki
daralmayı önlemek, dünya barışını sürekli kılmak
ve ülkeler arası ekonomik iş birliğini geliştirmek
amacıyla toplanan Bretton Woods görüşmeleri so-
nucunda bir dizi kararlar alınmıştır. Bu kararların
sonucu olarak savaşın yol açtığı yıkımların gideril-
mesi ve az gelişmiş ülkelerin kalkınma çabalarını
desteklemek amacıyla Dünya Bankası (IBRD),
ödemeler dengesi sorunlarına çözüm bulmak ama-
cıyla Uluslararası Para Fonu (IMF) kurulmuştur.
Bu kurumlara ilaveten, gümrük tarifelerinin azal-
tılması yoluyla uluslararası ticaretin serbestleş-
tirilmesine yönelik olarak 23 ülke arasında 1947
yılında imzalanan ve 1 Ocak 1948’de yürürlüğe gi-
ren Gümrük Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması
(GATT: General Agreement on Tariffs and Trade )
oluşturulmuştur. GATT, daha sonraları birçok ül-
kenin katılımıyla uluslararası bir örgüt hâline gel-
miştir. Türkiye bu kuruluşa, 1951 yılında İngiltere
(Torquay Round) görüşmelerinde üye olmuştur.
GATT dış ticaretin serbestleştirilmesini amaçla-
yan ve daha çok şeffaflık üzerine kurulu dört temel
ilke üzerinde inşa edilmiştir: En Çok Kayrılan Ülke
Kuralı, Ulusal Muamele Kuralı, Gümrük Vergileri-
nin İndirilerek Konsolide Edilmesi Kuralı ve Tari-
feler Yoluyla Korumadır.
DTÖ’nün kuruluşu 1986-1994 yılları arasında
123 ülkenin katılımı ile gerçekleştirilen Uruguay
Turu GATT döneminin en uzun ve kapsamlı turu
olmuş ve bu müzakereler, GATT’ın devamı olan
DTÖ’nün kurulmasıyla sonuçlanmıştır. Uruguay
Müzakereleri sonunda imzalanan Nihai Senet bir
üst belge niteliğinde olup DTÖ’yü kuran Mara-
keş Anlaşmasını ve eklerini içermektedir. 2019 yılı
itibarıyla 164 üyesi bulunan DTÖ’ye katılım aşa-
masında olan ülkeler de vardır. Kararların büyük
çoğunluğunun oy birliği ile alındığı DTÖ’de her
üyenin bir oy hakkı bulunmaktadır. Hayat stan-
dardının yükseltilmesi, tam istihdamın sağlanması,
gelir dağılımının düzeltilmesi, üretim ve ticaretin
geliştirilmesi, dünya kaynaklarının sürdürülebi-
lir kalkınma hedefine uygun olarak kullanılması

103
 Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar

DTÖ’nün temel amaçlarıdır. Bundan başka çevrenin korunmasını sağlamak, gelişmekte olan ülkeler ve
özellikle en az gelişmiş ülkelerin artan dünya ticaretinden daha fazla pay almalarını sağlamak, uluslararası
ticarette ayrımcılığı ve ticaretin önündeki engelleri ortadan kaldırmak ve kalıcı bir ticaret sistemini geliş-
tirmek kuruluşun diğer amaçlarıdır.
Uruguay Round Sonuç Belgesi kapsamında yer alan Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) ulusla-
rarası hizmet ticaretine ilişkin kural ve ilkeleri ortaya koyan ilk çok taraflı anlaşmadır. GATS uluslararası
hizmet ticaretini esas olarak 11 (on bir) ana başlık altında düzenlenmektedir. Bunlar; profesyonel hizmet-
ler, iletişim hizmetleri, mühendislik ve müteahhitlik hizmetleri, dağıtım hizmetleri, eğitim hizmetleri,
çevre hizmetleri, mali hizmetler, sağlık ve sosyal hizmetler, kültürel hizmetler, turizm ve seyahat ile ilgili
hizmetler, ulaştırma hizmetleri ve diğer hizmetler (enerji dağıtımı gibi) olarak belirlenmiştir. GATS Anlaş-
ması üç bölümden oluşmaktadır: Tüm taraflara uygulanacak temel kurallar, bazı hizmet sektörlerinin özel
durumlarına ilişkin kararlar ve ülkelerin üstlendikleri özel yükümlülükleri gösteren taahhüt listeleridir.

Resim 4.2 Dünya Ticaret Örgütü

Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası

1944 yılında ABD’nin Bretton Woods şehrinde düzenlenen Birleşmiş Milletler Konferansı’na katılan
44 hükûmet temsilcisi Büyük Kriz ve sonrasında uygulanan korumacı dış ticaret ve kur politikalarından
kaçınılmasını, uluslararası finansal sistemin istikrarlı işleyişini ve II. Dünya Savaşı’ndan zarar gören ülkele-
rin yeniden imarını sağlamak amacıyla IMF ve Dünya Bankasının kurulmasına karar vermiştir. IMF, 189
üyeli bir uluslararası finansal kuruluş olup uluslararası parasal iş birliğini desteklemek, finansal istikrarı sağ-
lamak, uluslararası ticareti kolaylaştırmak, yüksek istihdamı ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi teşvik
etmek ve dünya genelinde yoksulluğun azaltılması için faaliyet göstermektedir.
IMF’nin başlıca amaçları şunlardır:
• Uluslararası parasal iş birliğini geliştirmek,
• Uluslararası ticaretin genişlemesini ve dengeli bir şekilde büyümesini sağlamak,
• Döviz kurlarında istikrarı teşvik etmek,
• Çok taraflı bir ödemeler sisteminin kurulmasına yardım etmek,
• Ödemeler dengesi finansmanında sorun yaşayan üye ülkelere finansal destek sağlamaktır.
Üye ülkelerin Ekonomiden Sorumlu Bakanları veya Merkez Bankası Başkanları vasıtasıyla temsil edil-
diği Guvernörler Kurulu, IMF yönetimindeki en yetkili organdır. Kurulun olağan toplantısı, IMF ve Dün-
ya Bankasının yıllık toplantıları esnasında yapılır. Guvernörler Kurulu IMF’nin günlük işlerini yürütme
ve gözetim yetkisini İcra Direktörleri Kuruluna devretmiştir. İcra Direktörleri Kurulunda IMF üyesi tüm
ülkeler doğrudan ya da oluşturdukları gruplar vasıtasıyla temsil edilir. IMF, İcra Direktörleri Kurulu ülke-
leri ve ülke gruplarını temsil eden 24 İcra Direktöründen oluşmaktadır. Kurul içerisinde ABD, Almanya,
Fransa, İngiltere, Japonya, Çin, Rusya ve S. Arabistan kendi başlarına temsil edilirken diğer üyelerin tem-
sili, bazı diğer üye ülkelerle oluşturdukları gruplar içerisinden seçilen İcra Direktörleri aracılığıyla sağlan-

104
Dış Ticarette Girişimcilik
maktadır. Türkiye, IMF’ye 11 Mart 1947 tarihinde
üye olmuş, ilki 1961 yılında olmak üzere Türkiye
ile IMF Arasında 19 adet Stand-By Anlaşması im-
zalanmıştır.
II. Dünya Savaşı’nın ardından büyük zarar gör-
müş ekonomileri yeniden kalkındırmak amacıyla
IMF ile birlikte 1944 yılında Uluslararası İmar ve
Kalkınma Bankası (IBRD) kurulmuştur. Dünya
Bankası grubu içerisinde yer alan IBRD, Uluslara-
rası Kalkınma Birliği (IDA) ve Uluslararası Finans
Kurumu (IFC), ülkelerin kalkınma girişimleri ile
birlikte dış ticaretlerini finanse etmektedirler.
Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ)
Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ), ulusal güm-
rük idarelerinin etkili ve verimli çalışmalarını sağla-
mak amacıyla kurulmuş bağımsız, hükûmetler arası
bir kuruluştur. GATT’ın ortaya koyduğu gümrük
konularını incelemek üzere 1947 yılında 13 Av-
rupa ülkesinin oluşturduğu Çalışma Grubunun
çalışmaları 15 Aralık 1950 tarihinde Brüksel’de
imzalanan ve 4 Kasım 1952 tarihinde yürürlüğe
giren Gümrük İşbirliği Konseyini kuran sözleşme
ile sonuçlanmıştır. Kurucu Sözleşmesini ilk onay-
layan ülke olduğumuz Gümrük İşbirliği Konseyi
ilk toplantısını aralarında ülkemizin de bulunduğu
17 kurucu üyenin katılımıyla 26 Ocak 1953 tari-
hinde Brüksel’de yapmıştır. 1994 yılında kurucu
sözleşmede değişiklik yapılmadan örgütün adının
Dünya Gümrük Örgütü olarak kullanılması kabul
edilmiştir. Günümüzde, Dünya Gümrük Örgütü,
uluslararası ticaretin % 98’ini gerçekleştiren 182
üyeye sahiptir. DGÖ’nün çalışmaları ülkemizde
Ticaret Bakanlığı tarafından takip edilmektedir.
Dünya Gümrük Örgütünün temel amaçları
şunlardır:
• Uluslararası eşya ticareti ve sınırlar arası in-
san geçişiyle ilgili gümrük rejimlerinin ve iş-
lemlerinin basitleştirilerek uyumlaştırılması,
• Gümrük işlemlerini basitleştirirken,- mev-
zuatın etkin uygulanmasını ve gümrük suç-
larıyla etkin mücadele edilebilmesini temin
edecek iş birliği ortamını yaratacak tedbir-
lerin alınması,
• Değişen şartlara ve mevzuata uyum sağlan-
ması bakımından üye ülkelere teknik yar-
dım sağlanması,
• Gerek üye ülkeler gerek diğer uluslararası
kuruluşlarla olan iş birliğinin geliştirilmesi-
ne yönelik girişimlerde bulunulması,
• Gümrük idarelerindeki insan kaynakları
yönetimi, şeffaflık, dürüstlük konuları ile
çalışma yöntemleri ve yönetim hususların-
da iyileşmeler sağlayacak girişimlerin des-
teklenmesidir.
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)
Dünyada dengeli ve ulaşılabilir bir fikri mül-
kiyet sistemi oluşturabilmek ve yönetebilmek için
oluşturulmuş uluslararası kuruluşların en baş-
ta geleni Dünya Fikri Mülkiyet Örgütüdür. 14
Temmuz 1967 tarihinde Stockholm’de imzalanan
sözleşme ile kurulan örgütün merkezi İsviçre’nin
Cenevre kentindedir. WIPO’nun temel amacı
fikrî mülkiyet haklarının bütün dünyada etkin
biçimde korunmasına yönelik çalışmalar yapmak
ve WIPO tarafından yönetilen anlaşmalar gereği
kurulan fikrî mülkiyet birlikleri arasındaki idari
iş birliğini sağlamaktır. Bu bağlamda WIPO, ül-
keler ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği yapar,
söz konusu haklara ilişkin anlaşmalar hazırlar ve
bunların yürürlüğe girmesini sağlar. WIPO bugün
itibarıyla örgütün Kuruluş Sözleşmesi ile on yedi
sınai mülkiyet ve sekiz telif hakkı anlaşması olmak
üzere toplam 25 anlaşmanın koordine ve yürütül-
mesinden sorumludur. Bu amaçlar doğrultusunda
WIPO ayrıca; kanun çalışmaları, hukuki ve teknik
konularda ülkelere yardım, fikrî mülkiyet koruma-
sını geliştirmeyi amaçlayan uluslararası anlaşmalar
hazırlanmasını özendirme, bu alana ilişkin bütün
bilgileri toplama ve yayımlama, uluslararası sınıf-
landırma, standartlaştırma ve tescil faaliyetleri gibi
çalışmalar da yapmaktadır. Türkiye’nin WIPO’ya
katılımı 14 Ağustos 1975 tarih ve 7/10540 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı’yla uygun bulunmuş, 12
Mayıs 1976’dan itibaren de Türkiye örgütün üyesi
hâline gelmiştir. Günümüzde WIPO’ya üye 188
ülke bulunmaktadır.
Milletlerarası Ticaret Odası (ICC:
International Chamber of Commerce)
Uluslararası ticarette kullanılan teslimlerde,
mevzuat farklılığı nedeniyle ortaya çıkan fark-
lı yorum ve uygulamaları standart hâle getirecek,
105

hükûmetlerden bağımsız uluslararası bir kuru-
ma ihtiyaç duyulmuştur. Bu amaçla 1919 yılında
Uluslararası Ticaret Odasının (ICC) ilk temelleri
atılmıştır. 1920 yılında ilk kongresini yapan bu ku-
ruluş, anılan tarihten sonra dünya ticaretine yön
veren bir kurum hâline gelmiştir. ICC’nin esas
misyonu tarafları, ayrıntılı bir biçimde sözleşme
yapma külfetinden kurtarmak, ticari işlemlerde
uygulama birliği sağlamak, uluslararası ticaret ve
yatırımı teşvik etmek, firmalara globalleşmenin
getirdiği zorluklar ve fırsatlara uyum sağlamalarına
yardımcı olmaktır. Merkezi Paris’te bulunan Ulus-
lararası Ticaret Odası ticaret odaları, firmalar ve
banka kuruluşlarının oluşturduğu uluslararası bir
organizasyondur. ICC düzenlemeleri, uluslararası
ticareti kolaylaştırmak üzere oluşturulmuş kuralları
içerir. Bu düzenlemeler çok uzun yıllara dayanan
birikim, tecrübe, uluslararası ticaretteki katılımcı-
ların talepleri ve teknolojik gelişmeler çerçevesinde
şekillenen uygulamalardır.
ICC tarafından yapılan düzenlemeler ilk kez
1936 yılında Incoterms (Uluslararası Ticari Terim-
ler) adıyla yürürlüğe konulmuştur. Böylece daha
önceleri yerel ve uluslararası ticari teamüllere göre
belirlenen teslim biçimleri belirli kurallara bağlan-
mıştır. Incoterms kuralları ilk kez 1953 yılında de-
ğiştirilmiş ve daha sonra günün koşullarına uyumlu
olması amacıyla sırasıyla 1958, 1967, 1976, 1980,
1990, 2000 yıllarında revize edilmiştir. Incoterms
2000 kuralları ICC tarafından 27 Eylül 2010’da
gözden geçirilerek revize edilmiş ve 01.01.2011 ta-
rihinden itibaren Incoterms 2010 olarak yürürlüğe
girmiştir. Son olarak 1 Ocak 2020’de yürürlüğe gi-
ren Incotermes 2020 ile teslim şekilleri ilişkin ola-
rak yeni kurallar geliştirilmiştir.
Bölgesel Nitelikli Kuruluşlar
Dış ticaret faaliyetlerini etkileyen çok sayıda
bölgesel nitelikli kuruluş vardır. Bunların bazıları
aşağıda ele alınmıştır. Bu kuruluşlardan en önem-
lisi Avrupa Birliği olduğu için bu kuruluş daha ay-
rıntılı olarak incelenmiştir.
Avrupa Birliği (AB)
Avrupa’da birlik oluşturma çabalarının geçmi-
şi XIV. yüzyıla kadar uzanır. I. Dünya Savaşı’ndan
birlik oluşturma yönünde önemli fikirler ortaya
atılmışsa da bu fikirlerin olgunlaşması ancak II.
Dünya Savaşı’ndan sonra mümkün olmuştur. 9
106
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
Mayıs 1950’de Fransa Dışişleri Bakanı R. Schu-
man, Avrupa’daki birleşmenin temelini oluştu-
ran Schuman Planı’nı ortaya atmıştır. Plan’a göre
Avrupa’da barışın tesisi için Fransa ile Almanya ara-
sındaki anlaşmazlığın ortadan kaldırılması gereki-
yordu. Bu da ancak uluslar üstü bir otorite tarafın-
dan sağlanabilirdi. Nihayet, 1951 yılında Almanya,
Fransa, İtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg,
Paris’te imzaladıkları bir antlaşma ile Avrupa Kö-
mür ve Çelik Topluluğunu (AKÇT) kurmuşlardır.
Avrupa bütünleşmesinin önce ekonomik alanda
gerçekleşmesinin daha gerçekçi olacağı düşünce-
si, çabaları ekonomik alanda yoğunlaştırmış ve 25
Mart 1957’de Roma’da Avrupa Ekonomik Toplu-
luğunu (AET) kuran antlaşma AKÇT üyesi altı
ülke tarafından imzalanmıştır. AET gibi Avrupa
Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) da 1 Ocak
1958 tarihinde yürürlüğe giren Roma Antlaşması
ile kurulmuştur.
Avrupa Birliği’nin ilk genişlemesi, 1972’de İn-
giltere, Danimarka ve İrlanda’nın Topluluğa üye-
lik antlaşmalarının imzalanmasıyla gerçekleşmiş,
ardından 1981’de Yunanistan ve 1986’da İspanya
ve Portekiz’in katılmasıyla üye sayısı 12’ye yük-
selmiştir. Birlik, 1 Ocak 1995’ten itibaren Avrupa
Birliği (AB) olarak anılmaya başlanmış, aynı yıl
Avusturya, Finlandiya ve İsveç’in katılımıyla üye
sayısı 15’e yükselmiştir. 1 Mayıs 2004 tarihinde 10
ülke, Çek Cumhuriyeti, Estonya, GKRY, Letonya,
Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve
Slovenya’nın katılımıyla Birlik, beşinci ve en bü-
yük genişlemesini gerçekleştirmiştir. 1 Ocak 2007
tarihinde Bulgaristan ve Romanya Avrupa Birliği
üyesi olmuş, böylece AB’nin üye sayısı 27’ye yük-
selmiştir. 1 Temmuz 2013 tarihinde Hırvatistan’ın
üyeliği ile AB’nin üye sayısı 28’e yükselmiştir.
Üyeliğinden 47 yıl sonra, 31 Ocak 2020 tarihinde
İngiltere’nin AB’den ayrılması ile AB’nin üye sayısı
27’ye düşmüştür.
Türkiye, AB’nin Ortak Ticaret Politikası-
na uyum kapsamında, üçüncü ülkelerden sanayi
ürünleri ithalatında AB’nin Ortak Gümrük Tari-
fesi (OGT) uygulamayı, ithalat üzerinden alınan
diğer vergi ve fonları kaldırmayı, AB’nin tercihli
ve otonom ticaret rejimlerini üstlenmeyi taahhüt
etmiştir. Gümrük Birliğinin tamamlandığı 1996
yılı itibarıyla Türkiye, hassas ürünler dışında ortala-
ma % 85 düzeyinde OGT uyumunu benimsemiş,
2001 yılı başından itibaren söz konusu ürünlere
ilişkin indirimler tamamlanmıştır.
Dış Ticarette Girişimcilik

Türkiye, malların serbest dolaşımının tam olarak sağlanabilmesi için teknik mevzuat olarak adlandırı-
lan, ticarete konu olan ürünlere ilişkin ortak düzenleyici çerçeveyi de üstlenmeyi taahhüt etmiştir. Uyum
sağlanması gereken AB teknik mevzuatı listesi ile uygulama koşul ve kuralları 2/97 sayılı Ortaklık Konseyi
Kararı (OKK) ile belirlenmiştir ve Türkiye’nin uyum çalışmalarını 2000 yılı sonunda tamamlaması öngö-
rülmüştür. Ancak 1999 yılında gerçekleşen Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin adaylığının tanınmasını taki-
ben uyum sağlanması gereken teknik mevzuat sayısı artmıştır. AB’deki teknik mevzuatın gelişen dinamik
yapısı göz önünde bulundurularak başlatılan OKK’nin güncellenmesi yönünde bir ihtiyaç ortaya çıkmıştır.
Teknik mevzuat uyumu çerçevesinde, ürünlerin asgari güvenlik koşullarına sahip olduğunu göste-
ren CE işareti oluşturulmuştur. CE işaretini taşıyan ürünlerin AB’de serbestçe dolaşımı sağlanmaktadır.
Türkiye’nin bu alanda uyum durumu ileri düzeydedir. CE işaretinin, 1 Ocak 2004 itibarıyla Türkiye iç pa-
zarında da kullanılması zorunlu hâle getirilmiş, akreditasyon alanında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir.
Avrupa Komisyonunun yayımladığı 2013 Türkiye İlerleme
Raporu’nda, yasal düzenlemelerde yapılan son değişiklik-
lerle, Türk Akreditasyon Kurumunun yapısının Avrupa ak- CE işareti üzerine iliştirildiği ürünün in-
reditasyon sistemi ile daha fazla uyumlu hâle getirildiği ifa- san, hayvan ve çevre açısından sağlıklı ve
de edilmiştir. Söz konusu raporda ayrıca, standardizasyon güvenli olduğunu gösteren bir işarettir.
konusunda, Türkiye’nin Avrupa standartlarına genel uyum
oranının % 99 civarında olduğu vurgulanmıştır.
Gümrük Birliği kapsamında tamamlanması gereken yasal
düzenlemeler, malların serbest dolaşımının tam olarak sağ- Sınai mülkiyet hakları; patentler ve fayda-
lanmasını amaçlamaktadır. Bu düzenlemeler içinde önemli lı modeller, markalar, tasarımlar, coğrafi
bir yer tutan fikrî ve sınai haklara ilişkin mevzuatın taraflar işaretler, entegre devrelerin topoğrafyaları
arasında farklı düzeylerde bulunması serbest dolaşıma tarife gibi buluşları, yeni tasarımları ve özgün ça-
dışı engel teşkil etmektedir. Dolayısıyla, Gümrük Birliğinin lışmaları kapsar. Fikrî haklar ise edebiyat,
sağlıklı işleyebilmesi için Türk mevzuatının AB mevzuatı ve müzik, sanat ürünleri ve görsel-işitsel ürün-
uluslararası sözleşmelere uyumlu hâle gelmesi gerekmektedir. ler, filmler, bilgisayar program ve yazılımla-
1/95 sayılı OKK çerçevesinde yürütülen çalışmalar ne- rı gibi bir eser üzerinde sahip olunabilecek
ticesinde Türkiye bu alandaki mevzuatını AB mevzuatına maddi ve manevi hakları ifade etmektedir.
uyumlaştırmayı büyük oranda başarmıştır. Sınai mülkiyet
hakları konusunda gerekli mevzuatı, GB öncesinde yürürlüğe koymuş ve 1994 yılında Patent Enstitüsünü
kurmuştur. 1995 yılında, güncelliğini yitiren Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu güncellenmiş ve AB mevzua-
tına yakınlaştırılmıştır. Ayrıca Türkiye, bu alandaki birçok uluslararası sözleşmeye taraf olmuş ve yürürlüğe
koymuştur. Nitekim Türkiye, GB çerçevesinde fikrî mülkiyet haklarına ilişkin uluslararası anlaşmalara, bu
çerçevede, örneğin, Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Hakları Anlaşması’na (TRIPS) taraf olarak DTÖ
yükümlülüklerini de yerine getirmektedir.

Resim 4.3 Avrupa Birliği

107
 Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma İstanbul Zirvesi’nde yayımlanan deklarasyon ile

Teşkilatı (OECD)
1948’de kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği
Örgütü (OEEC)’nün devamı olarak 1961 Paris
Anlaşması’yla kurulan Ekonomik İşbirliği ve Kal-
kınma Teşkilatı (OECD), ekonomik gelişme ve
refahın sağlanması amacıyla kamu politikalarının
hemen her alanında teknik çalışmalar yürüten bir
hükûmetler arası iş birliği teşkilatıdır. Ülkemizin de
kurucuları arasında bulunduğu OECD, dünya eko-
nomisinin % 60’ını elinde tutmaktadır. 2019 yılı iti-
barıyla AB hariç, 36 ülke OECD üyesi olup iki aday
(Kolombiya ve Kosta Rika) ülke bulunmaktadır.
Makroekonomik politikalar başta olmak üzere;
ticaret, tarım, vergi, finans, rekabet, eğitim, sağlık,
çevre, yatırım, sanayi, teknoloji, bilgi ve iletişim,
ulaştırma, sektörel gelişim, istihdam ve sosyal gü-
venlik gibi hükûmetlerin politika oluşturdukları çok
geniş bir sahada faaliyet göstermektedir. OECD’nin
temel hedefi, bahse konu alanlarda üyelerini en gün-
cel veri ve analizler ışığında en iyi politika seçenek-
leriyle donatmak, bu kapsamda küresel sorunlar için
de gerekli çözümleri üretmektir. Bu nedenle OECD
aynı zamanda analitik kapasitesi yüksek bir düşünce
kuruluşu olarak da tanımlanmaktadır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü
(KEİ)
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)
Türkiye’nin girişimleri ile 25 Haziran 1992’de
kurulmuştur. KEİ’nin Arnavutluk, Azerbaycan,
Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova,
Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Türki-
ye, Ukrayna ve Yunanistan olmak üzere 12 üyesi
vardır. KEİ çerçevesinde, bölgede ticaretin serbest-
leştirilmesi ve ticaretin önündeki engellerin kaldı-
rılmasına yönelik çalışmalar, Ticaret Bakanlığı ta-
rafından da katılım sağlanan Ticaret ve Ekonomik
Kalkınma Çalışma Grubu tarafından gerçekleştiril-
mektedir. KEİ tarafından belirlenen dört öncelik
alanı şunlardır: Ticaretin kolaylaştırılması; e-ticaret
alanında iş birliği; ulusal tek pencere sistemlerinin
uygulanmasında iş birliği ve KOBİ’lerin ticari ve
ekonomik iş birliğidir.
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT)
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT); Türkiye, İran
ve Pakistan arasında bölgesel ekonomik iş birliğini
geliştirmek amacıyla 1964 yılında kurulmuş olan
Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği Teşkilatının deva-
mı olarak 1985 yılında faaliyete geçmiştir. Üyeleri;
Afganistan, Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızis-
tan, Pakistan, Türkmenistan, Tacikistan, Türkiye ve
Özbekistan’dır. KKTC, Kıbrıs Türk Devleti sıfatıyla
gözlemci ülke olarak faaliyetlere katılmaktadır. Ku-
ruluşun amacı üye ülkeler arasında kültürel ve tarihî
bağları güçlendirmek, ticarete getirilen engelleri kal-
dırmak, bölge içi ticareti geliştirmek ve bölgenin kü-
resel pazarlarla bütünleşmesini sağlamaktır.

Öğrenme Çıktısı

4 Dış ticarette rol alan uluslararası kuruluşları tanımlayabilmek

5 Uluslararası kuruluşların dış ticaret faaliyetlerine etkilerini kavrayabilmek

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’nin rekabet kural-

Dış ticarette rol alan ulus-
larına ilişkin mevzuatını Dünya Ticaret Örgütünün
lararası kuruluşların birbir-
AB müktesebatıyla uyumlu ticari faaliyetlerdeki rolünü
leriyle olan ilişkilerini araş-
hâle getirmeyi taahhüt süre- anlatın.
tırın.
cini araştırın.

108
Dış Ticarette Girişimcilik

1 Dış ticaret teori ve politikalarını

açıklayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Dış Ticaret Teori ve Politikaları

Başta klasik dış ticaret teorisi olmak üzere geçmişten günümüze kadar ülkelerin neden dış ticaret yaptıkları, dış
ticaretten hangi ülkelerin kazançlı çıktığı ile ilgili birçok farklı teoriler ortaya atılmıştır. Yine ekonomi politikası
amaçlarını gerçekleştirmek amacıyla korumacılık ve serbestleşme ekseninde farklı dönem ve ülkelerde farklı
dış ticaret politikaları uygulanmıştır. Dünyada baskın bir görüş olarak uzun süre uygulanan serbest dış ticaret
politikaları, 1929 yılında yaşanan Büyük Dünya Krizi’nin ardından yerini korumacı politikalara bırakmıştır.
Bu tarihten itibaren uygulanan korumacı politikalar nedeniyle dünya ekonomisi daralma sürecine girmiştir. II.
Dünya Savaşı’nın ardından ekonomik daralmayı önlemek ve küresel ticareti geliştirmek amacıyla yeniden serbest
dış ticaret politikaları uygulanmaya başlanmıştır. 2007 yılında yaşanan Küresel Mali Kriz’in olumsuz etkilerini
azaltmak amacıyla küresel ticaretin önündeki engellerin ortadan kaldırılması ve yeni korumacılık önlemlerinin
uygulanmaması savunulsa da korumacılık ekseninde şekillenen ABD-Çin ticaret savaşları, küresel ticaretin ge-
lişmesinde en önemli engel olarak varlığını devam ettirmektedir. Dünyada en fazla ihracat yapan Çin ile en fazla
ithalat yapan ABD arasındaki ticaret savaşlarının etkisi sadece bu ülkelerle sınırlı kalmamış, başta gelişmekte
olan ülkeler olmak üzere dünyanın geri kalanını da etkilemiştir. Küresel ticaretteki yavaşlamanın ilk etkisi dünya
ekonomisinde daralma şeklinde ortaya çıkmıştır. Nitekim 2019 yılında küresel büyüme hızında bir önceki yıla
göre düşme gözlemlenmiştir.

109
 Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar

2 Dış ticarette rol alan ulusal kuruluşları

tanımlayabilmek
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

3 Ulusal kuruluşların dış ticaret

faaliyetlerine etkilerini kavrayabilmek

Dış Ticarette Rol Alan Ulusal

Kuruluşlar

Türkiye’de dış ticarette rol alan kurumların başında Ticaret Bakanlığı yer almaktadır. Ticaret Bakanlığı gerek
mevzuat, gerek uygulama ve gerekse dış ticaretle ilgili politika oluşturma, veri paylaşma ve uygulamaya yön
verme açısından önemli görevler üstlenmiştir. Ticaret Bakanlığı merkez, taşra ve yurt dışı kuruluşları şeklinde
örgütlenmiştir. Ticaret Bakanlığının merkez teşkilatı içerisinde yer alan ana hizmet birimlerinin konumuzla bi-
rinci derecede ilgili olanları İhracat Genel Müdürlüğü, İthalat Genel Müdürlüğü, Gümrükler Genel Müdürlüğü
ve Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü ve Ürün Güvenliği Denetimi Genel Müdürlüğü olarak sıralanabilir.
Bakanlığın en önemli paydaşı olan yurt dışı birimler, özellikle ihracatçıların pazara giriş ve pazarda tutunma
çalışmalarını desteklemekte ihracatın gelişmesine katkı sunmaktadırlar. Yurt dışında faaliyet gösteren firmaların
bu birimlere başvurmaları gerekir.
Türkiye’de dış ticaretle ilgili temel kuruluş Ticaret Bakanlığı olmakla birlikte Ticaret Bakanlığı tek kuruluş de-
ğildir.
Millî Savunma Bakanlığı (MSB), Hazine ve Maliye Bakanlığı (HMB), Sağlık Bakanlığı (SB), Tarım ve Orman
Bakanlığı (TOB), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB), Dışişleri Bakanlığı (DB), Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
(STB), Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (AÇSHB), Kültür ve Turizm Bakanlığı (KTB) gibi bakanlık
düzeyinde faaliyette bulunan kuruluşlar söz konusudur.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), temel görevleri dışında İhracat, ithalat, görünmeyen işlemler,
sermaye hareketleri, ihracatı teşvik düzenlemeleri ile ilgili hükümleri uygulamak, dış ticaret bedeli dövizlerin
ödenmesi veya tahsili ile ilgili konularda karar mercii görevi yapmaktadır.
Yine kredi ve sigorta kanalıyla ihracatı destekleyen Türk Eximbank (Türkiye İhracat Kredi Bankası AŞ), ihracatı
artırma girişimlerini destekleyen Türkiye Kalkınma Bankası (TKYB), peşin, mal mukabili, akreditifli vb. ödeme
şekli ne olursa olsun dış ticaret işlemlerinin merkezinde yer alan bankalar dış ticaretle ilgili kurumlardır.
İhracatçıların çatı kuruluşu olan Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), ihracatçıları yurt içinde ve yurt dışında
temsil etmek, ihracatın ülke menfaatleri doğrultusunda gelişimine yardımcı olmak, birliklerin faaliyet sahalarını
belirlemek ve uluslararası fuar ve sergiler düzenlemek ve bu fuarlara katılmak görevleri üstlenmiştir.
İhracatçı firmalara sağladığı desteklerle dış ticaretin en önemli kurumlarından biri de İhracatçı Birlikleridir. Eko-
nomi politikaları doğrultusunda ihracatı artırmak, yeni politikalar üretmek, üyelerinin menfaatlerini korumak,
yurt dışı fuar ve sergilere öncülük etmek, ticaret heyetleri düzenlemek ve ihracatla ilgili kayıt sistemi oluşturmak
vb. İhracatçı Birliklerinin temel görevleridir.
Sanayi Odaları, Ticaret Odaları, Sanayi ve Ticaret Odaları, Ticaret Borsaları, Türkiye Odalar ve Borsalar Bir-
liği (TOBB), Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), Diyanet İşleri
Başkanlığı (DİB), Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB),
Gümrük Müşavirlikleri dış ticaretle ilgili kuruluşlardır.

110
Dış Ticarette Girişimcilik

4 Dış ticarette rol alan uluslararası

kuruluşları tanımlayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

5 Uluslararası kuruluşların dış ticaret
faaliyetlerine etkilerini kavrayabilmek

Dış Ticarette Rol Alan

Uluslararası Kuruluşlar

Küreselleşmenin getirilerinden her ülke aynı ölçüde faydalanmamış olsa bile ticarete getirilen bariyerlerin orta-
dan kaldırılması, küresel ticaretin hızlı bir biçimde artmasına neden olmuştur. Bu süreçte gerek dünya genelinde
(GATT, DTÖ, IMF) ve gerekse bölgesel (AB, NAFTA, ASEAN) nitelikte birçok uluslararası kurum ve ekono-
mik bütünleşmeler (GB, STA, TTA, Ortak Pazar) ortaya çıkmıştır. Dünya ekonomisi bütünleştikçe bu kurum
ve kuruluşlar ekonomik ve ticari ilişkileri düzenlemede daha aktif rol almaya başlamışlardır. Öyle ki özelleştirme-
den, yabancı sermayeye, gümrük vergilerinden teşvik sistemine, kamu alımlarından rekabete kadar artık hiçbir
ülke bağımsız karar alma durumunda değildir.
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ), Dünya Fik-
ri Mülkiyet Örgütü (WIPO), Milletlerarası Ticaret Odası (ICC), Avrupa Birliği (AB), Ekonomik İşbirliği ve
Kalkınma Teşkilatı (OECD), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ) gibi etkileri farklı birçok uluslararası
kuruluş dış ticaretle ilgilidirler.

111

1 İthalat ile ilgili politikaları izlemek, ithalatın
her aşamasında gerekli görülecek incelemeleri ve
denetimleri yapmak, yaptırmak, önlemleri almak
neler öğrendik?
ve bu hususlarla ilgili düzenlemeler yapmakla gö-
revli kurum aşağıdakilerden hangisidir?
A. Anlaşmalar Genel Müdürlüğü
B. Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü
C. Gümrükler Genel Müdürlüğü
D. İhracat Genel Müdürlüğü
E. İthalat Genel Müdürlüğü
2 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye İhracatçılar
Meclisinin (TİM) görevlerinden biri değildir?
A. İhracat mevzuatı hazırlamak ve uygulamak
B. Dış ticaretin ülke menfaatine uygun olarak ge-
lişmesine yardımcı olacak çalışmalar yapmak
C. İhracatçıları yurt içinde ve yurt dışında temsil
etmek
D. Yurt içinde ve yurt dışında açılacak sergi ve fuar-
lara katılıma dair müsteşarlığa görüş bildirmek
E. İhracatçı Birliklerinin koordinasyonunu sağlamak
3 herhangi bir tehlike oluşturup oluşturmadığını
Aşağıdakilerden hangisi Dünya Ticaret Ör-
gütünün (DTÖ) temel ilkelerinden biri değildir?
A. Tarifeler Yoluyla Koruma
B. Gümrük Vergilerinin İndirilerek Konsolide
Edilmesi Kuralı
C. Ulusal Muamele Kuralı
D. Küçük Ülke Kuralı
E. En Çok Kayrılan Ülke Kuralı
4 Aşağıdakilerden hangisi IMF’nin başlıca
amaçlarından biri değildir?
A. Uluslararası parasal iş birliğini geliştirmek
B. Çok taraflı ticaret sisteminin temel ilkelerini
korumak
C. Uluslararası ticaretin genişlemesini ve dengeli
bir şekilde büyümesini sağlamak
D. Çok taraflı bir ödemeler sisteminin kurulması-
na yardım etmek
E. Ödemeler dengesi finansmanında problemler
yaşayan üye ülkelere finansal destek sağlamak
112
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
5 Uluslararası ticarette kullanılan teslimlerde,
mevzuat farklılığı nedeniyle ortaya çıkan farklı
yorumları ve uygulamaları standart hâle getiren,
hükûmetlerden bağımsız uluslararası kurum aşağı-
dakilerden hangisidir?
A. Uluslararası Para Fonu (IMF)
B. Dünya Gümrük Örgütü (WCO)
C. Milletlerarası Ticaret Odası (ICC)
D. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)
E. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı
(OECD)
6 Gümrük Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşma-
sı (GATT) hangi tarihte yürürlüğe girmiştir?
A. 1948
B. 1963
C. 1958
D. 1995
E. 1942
7 Türk ihraç ürünlerinin radyasyon açısından
gösteren Radyasyon Analiz Belgesi (Sarı Belgesi)
hangi kurumdan alınmaktadır ?
A. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)
B. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK)
C. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK)
D. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM)
E. İhracatçı Birlikleri
8 Türk Eximbank (Türkiye İhracat Kredi Ban-
kası AŞ) hangi tarihte kurulmuştur?
A. 2009
B. 2001
C. 1996
D. 1987
E. 1963
Dış Ticarette Girişimcilik
9 Tehlikeli Atıkların Sınırlar Ötesi Taşınması-
nın ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Söz-
leşmesi kapsamındaki malların ihracatında hangi
Bakanlıktan ön izin alınması gerekir?
A. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
B. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
C. Ticaret Bakanlığı
D. Dışişleri Bakanlığı
E. Tarım ve Orman Bakanlığı
10 Türkiye’nin girişimleri ile 25 Haziran
1992’de İstanbul Zirvesi’nde yayımlanan deklaras-
yon ile kurulan kuruluş hangisidir?
A. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)
neler öğrendik?
B. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT)
C. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı
(OECD)
D. Milletlerarası Ticaret Odası
E. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)
113
 Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar

Yanıtınız yanlış ise “Ticaret Bakanlığı Mer-

1. E 6. A Yanıtınız yanlış ise “Dünya Ticaret Örgütü”
kez Teşkilatı” konusunu yeniden gözden ge-
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
çiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Türkiye İhracatçılar

2. A 7. C Yanıtınız yanlış ise “Diğer Kurum ve Kuru-
Meclisi” konusunu yeniden gözden geçiri-
luşlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
niz.

3. D Yanıtınız yanlış ise “Dünya Ticaret Örgütü” 8. D Yanıtınız yanlış ise “Türk Eximbank” konu-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. B Yanıtınız yanlış ise “Uluslararası Para Fonu” 9. A Yanıtınız yanlış ise “Çevre ve Şehircilik Ba-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. kanlığı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Karadeniz Ekonomik

5. C Yanıtınız yanlış ise “Milletlerarası Ticaret 10. A
İşbirliği Örgütü (KEİ)” konusunu yeniden
Odası” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Dünyada ekonomi politikalarının değişmesi ile birlikte uygulanan dış ticaret

politikaları da değişmiştir. Geçmiş dönemlerde çoğu ülke korumacı dış ticaret
politikası uygularken günümüzde bu politikaları uygulayan ülkelerin sayıları
neredeyse yok gibidir. Artan küreselleşme ile birlikte dünyanın tek bir pazar/
piyasa hâline geldiği günümüzde her ülke bu pazardan daha fazla pay alabil-
mek için gümrük tarifeleri kotalar, yasaklar ve döviz kontrolü gibi dış ticarete
getirilen bütün kısıtlamaları kaldırmışlardır. Amaç daha fazla mal ve hizmet
ihraç edip ülkeye döviz girişi kazandırmak, ekonomik büyümeyi ve halkın
refahını yükseltmektir. Dünyada, yabancı sermaye çekme, dışa açılma ve ser-
Araştır 1 best dış ticaret sayesinde geçmişte düşük gelir düzeyine sahip birçok ülkenin
yüksek gelir düzeyine ulaştığı görülmüştür. Günümüzde yüksek dış ticaret
hacmine sahip olup korumacı dış ticaret politikası uygulayan ülke yok gibidir.
Türkiye’de 1980 yılına kadar uygulanan ithal ikameci ya da korumacı politi-
kaların sürdürülebilirliği kalmadığından bu tarihten sonra politika değişikli-
ğine gidilmiş, korumacı dış ticaret politikaları terk edilerek serbest dış ticaret
politikaları uygulanmaya başlanmıştır. Bu politika değişikliğinin oluşturdu-
ğu uygun dış ticaret iklimi sayesinde 1980’de 2.8 milyar ABD doları olan
ülke ihracatı 2019 yılında 180,8 milyar dolara yükselmiştir. 1980’li yıllarının
başlarına kadar merkezî planlama yönetiminin uygulandığı Çin, günümüzde
dünyada en fazla ihracat yapan ülke konumuna gelmiştir.

114
Dış Ticarette Girişimcilik

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Dış ticarette kural koyucu, düzenleyici, uygulayıcı, denetleyici, finanse edici

ve yol gösterici olarak yurt içi kuruluşların bir kısmı kamu kurumu niteli-
ğindedir. Diğerleri özel sektör kuruluşlarıdır. Diğer bir kısmı ise dış ticareti
doğrudan ve dolaylı bir biçimde finanse eden ve destekleyen kurumlardır.
Ülke ve firma ölçeğinde dünya ticaretinden daha fazla pay alma ve daha fazla
Araştır 2 döviz geliri elde etme gibi ortak amaçların gerçekleştirilmesi, dış ticaret faali-
yetlerine katılan ve homojen olmayan bir yapıya sahip olan kamu ve özel ku-
rumlar arasındaki uyuma bağlıdır. Bu kurumların birinde veya birkaçındaki
başarısızlık diğer kurumları etkilemektedir. Örneğin, uluslararası ticaretin ak-
tif taraflarından bankacılık sistemi ne kadar gelişmiş olsa bile bu kurumların
performansı, ihracat bedellerinin tahsili ve ithalat bedellerinin ödenmesi ile
ilgili yasal ve idari düzenlemelerden bağımsız değildir.

Türkiye, Gümrük Birliğini oluşturan 1/95 sayılı OKK ile rekabet kurallarına
ilişkin mevzuatını AB müktesebatıyla uyumlu hâle getirmeyi taahhüt etmiştir.
AB ile uyum çalışmaları kapsamında, 7 Aralık 1994 tarihinde, 4054 sayılı
Rekabetin Korunması Hakkında Kanun kabul edilmiş ve 13 Aralık 1994 ta-
rihinde yürürlüğe girmiştir. Kanunu uygulamakla sorumlu Rekabet Kurumu-
nun karar organı olan Rekabet Kurulu da 5 Kasım 1997 tarihinden itibaren
başvuruları değerlendirmeye başlamıştır. Rekabet Kurulu, kanunun uygulan-
masına ilişkin ikincil mevzuatı, AB düzenlemelerini esas alarak hazırlamakta-
dır. Özellikle, grup muafiyeti alanında, önemli ölçüde ikincil mevzuat kabul
edilmiştir. Bu kapsamda, örneğin, dikey anlaşmalara, Ar-Ge anlaşmalarına,
Araştır 3 motorlu taşıtlar dağıtım, servis anlaşmalarına ve sigorta sektörüne ilişkin grup
muafiyeti tebliğleri bulunmaktadır.
1/95 sayılı OKK kapsamında, Türkiye’nin kamu alımları alanındaki AB mev-
zuatına uyum sağlaması hükme bağlanmış ve 1 Ocak 2003 tarihinde Kamu
İhale Kanunu yürürlüğe girmiştir. Kamu ihalelerine ilişkin uygulamaları yü-
rütecek ve şikâyetleri çözüme bağlayacak hukuki ve idari düzeyde bağımsız
Kamu İhale Kurumu ise Temmuz 2002’de yayımlanan yönetmelik ile çalış-
malarına başlamıştır. Ancak kamu alımları alanında, Kamu İhale Kanunu’nun
Türk teklif sahipleri lehine hükümler içermesi, kamu alımları için belirlenen
eşik değerlerin AB’de öngörülen değerlerin üzerinde olması ve Kamu İha-
le Kanunu’nda muafiyetlerin sürmesi AB tarafından İlerleme Raporlarında
uyum eksikliği olarak değerlendirilmektedir.

115

Kaynakça
Akdeniz İhracatçılar Birliği, http://www.akib.org.tr/
tr/kurumsal-ihracatci-birliklerini-gorevleri.html/
(erişim tarihi: 20.11.2019).
Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar
ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı
Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
Kararname No: 4, Mad. 224, https://www.
mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.4.pdf,
8erişim tarihi: 10.04.2020).
Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Kararname
Sayısı:1, 10.07.2018-30474, RG:30474, https://
www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.1.pdf,
(erişim tarihi: 12.04.2020).
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu ve İş Konseyleri Usul
ve Esasları Hakkında Yönetmelik, RG: 30252,
(erişim tarihi: 26. 11.2017).
Discover the OECD. (2019). http://www.oecd.org/
general/Key-information-about-the-OECD.pdf.,
(erişim tarihi: 16.03.2020).
Du n y a - F i k r i - Mu l k i y e t - O r g u t ü h t t p : / / w w w.
telifhaklari.gov.tr/Dunya-Fikri-Mulkiyet-Orgutu-
WIPOOMPI, (erişim tarihi: 24.12.2019).
Eğilmez, M. (2015). Ticaret Savaşlarının Küresel
Refaha ve Türkiye’ye Etkisi, 01.11.2019 http://
www.mahfiegilmez.com/2019/11/ticaret-
savaslarnn-kuresel-refaha-ve.html/e, (erişim
tarihi: 08.04.2020).
Gelir İdaresi Başkanlığı (2009). GATT Bilgilendirme
Rehberi, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Daire
Başkanlığı, GATT (90) Müdürlüğü, Yayın No: 95.
Hazine ve Maliye Bakanlığı, https://www.hmb.gov.tr/
g20-ve-imf-sikca-sorulan-sorular, (erişim tarihi:
03.01.2020).
İktisadi Kalkınma Vakfı, https://www.ikv.org.tr/ikv.
asp?ust_id=3&id=28, (erişim tarihi:14.03.2020).
Kalkınma Yatırım Bankası, https://kalkinma.com.
tr/biz-ne-yapiyoruz/proje-finansmani-ve-
kurumsal-krediler/sanayi-yatirimlari/, (erişim
tarihi:18.02.2020).
KOSGEB, https://www.kosgeb.gov.tr/site/tr/genel/
detay/7137/yurtdisi-pazar-destek-programi-
yururluge-girdi/ (erişim tarihi:20.03.2020).
Sorularla TOBB (2012). https://www.tobb.org.tr/
Documents/yayinlar/seri-yayinlar/sorularla-tobb-
web.pdf/ (erişim tarihi:13.10.2019).
116
Dış Ticarette Rol Alan Kuruluşlar
Takım, A. (2015). Uluslararası Ticarete Giriş, Ekin
Yayınları.
Takım, A. Naktiyok, Y ve İmamoğlu, İ.K. (2018). Dış
Ticarette Kullanılan Belgeler, Ekin Yayınevi, Bursa.
TBB. (2019). 60. Yılında Türkiye Bankalar Birliği ve
Türkiye’de Bankacılık Sistemi, https://www.tbb.
org.tr/Content/Upload/Dokuman/7617/60._
Yilinda_Turkiye_Bankalar_Birligi.pdf/ (erişim
tarihi: 20.11.2019)
TC. Dış İşleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/
karadeniz-ekonomik-isbirligi-orgutu-_kei_.
tr.mfa/ (erişim tarihi:15.12.2019).
TC. Dış İşleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/
ekonomik-isbirligi-teskilati-_eit_.tr.mfa/ (erişim
tarihi: 20.12.2019).
TCMB 100 Soruda Merkez Bankacılığı, https://www.
tcmb.gov.tr/ (erişim tarihi: 20.11.2018).
Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/
cok-tarafli-ve-bolgesel-iliskiler/bolgesel-iliskiler/
(erişim tarihi: 22.12.2019).
Ticaret Bakanlığı Stratejik Plan 2019-2023. https://
ticaret.gov.tr/yayinlar/stratejik-plan, (erişim
tarihi: 4.04.2020).
Ticaret Bakanlığı, Çok Taraflı İlişkiler, https://ticaret.
gov.tr/dis-iliskiler/cok-tarafli-ve-bolgesel-iliskiler/
cok-tarafli-iliskiler/dunya-gumruk-orgutu.
(erişim tarihi: 06.03.2020).
Ticaret Bakanlığı, Ekonomik Görünüm,
Ocak 2020/ https://ticaret.gov.tr/
data/5e18288613b8761dccd355ce/
ekonomik_G%C3%B6r%C3%BCn%
C3%BCm.pdf/ (erişim tarihi: 01.03.20200).
Ticaret Bakanlığı, https://gumrukrehberi.gov.tr/
sayfa/fikri-ve-s%C4%B1nai-m%C3%BClkiyet-
haklar%C4%B1. (erişim tarihi: 27.02.2020).
Ticaret Bakanlığı, Sanal Ticaret Akademisi, https://
akademi.ticaret.gov.tr/ (erişim tarihi:15.02.2020).
Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
(erişim tarihi: 12.11.2019).
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), https://www.tim.
org.tr/tr/kurumsal-timin-gorevleri.html. (erişim
tarihi:12.02.2020).
Dış Ticarette Girişimcilik

Türkiye İhracatçılar Meclisi İle İhracatçı Birliklerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun
No: 5910, RG: 27277, Tarih: 3 Temmuz 2009, KT: 18.06.2009, https://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2009/07/20090703-5..htm, (erişim tarihi: 17.04.2020).
Türkiye İhracat Kredi Bankası, https://www.eximbank.gov.tr/ (erişim tarihi:10.02.2020).
Türkiye Kalkınma Bankası (TKYB) 2019 Yılı Faaliyet Raporu, https://kalkinma.com.tr/bizi-taniyin/yatirimci-
iliskileri/finansal-bilgiler/yillik-faaliyet-raporlari, (erişim tarihi: 14.03.2020)
www.bloomberght.com/oecd-uyardi-ticaret-savasi-belirsizligi-buyumenin-dusmani-2220376/ (erişim
tarihi:08.04.2020).

117
 Bölüm 5
Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar
öğrenme çıktıları

Dış Ticaretçi Nasıl Olunur? Firma Türleri ve Avantajları

1 2
1 Dış ticaretçi olma şartlarını açıklayabilmek 3 Dış ticaret yapabilen firmaları
2 Dış ticaret işlemlerindeki hak ve sınıflandırabilmek
yükümlülükleri kavrayabilmek 4 Firma türlerinin avantajlarını kavrayabilmek

3
Dış Ticaret Kuralları
5 Dış ticarette uyulması gereken kuralları
açıklayabilmek

Anahtar Sözcükler: • Elektronik Bilgi Değişim Sistemi (EDI) • E-Birlik • Gümrük Müşaviri
• Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ) • Dış Ticaret Sermaye Şirketleri (DTSŞ)

118
Dış Ticarette Girişimcilik
GİRİŞ
Türkiye 1980’li yıllarda dış ticaretin önündeki
engelleri kaldırarak dünya ile ekonomik anlamda
bütünleşme çabalarını başlatmıştır. Bir yandan
yabancı sermayenin ülkeye gelişine ilişkin çalış-
malar yapılırken diğer yandan girişimci firmaların
dış dünya ile ticaretinin yolu açılmıştır. Dışa açık
ekonomik politikalar sonucu girişimcilerin dış ti-
carete yönlendirilmesi için kolaylaştırıcı tedbirler
alınmaya başlanmıştır. Bu tedbirler yıllar içerisinde
etkisini göstermiştir. TÜİK verilerine göre; 1980
yılında 10.8 milyar ABD doları olan dış ticaret
hacmimiz, 2019 yılı sonunda 391 milyar ABD do-
larına ulaşmış, son 14 yılda dış ticaretçi firma sa-
yımız 76.089’dan 135.923’e yükselerek neredeyse
iki katına ulaşmıştır. Dış ticaretçi olmak isteyenler
geçmişte ayrıntılı bürokratik işlemleri yerine getir-
mek zorundayken günümüzde bu işlemler birkaç
saate indirilmiştir. Çok kısa sürede kazanılan dış ti-
caretçi niteliği, sağlanan devlet destekleri ve azalan
bürokrasi sonucu pek çok girişimci dış ticaret ala-
nında faaliyet göstermeye başlamış, bilgiye erişimin
kolaylaşması ve verilen uzman destekleri sayesinde
hak ve yükümlülüklerini bilen dış ticaretçi sayısı
bir hayli artmıştır.
Dış ticaret firmalarının güçlenerek faaliyet gös-
termesi amacıyla şirket kuruluşu veya birleşmele-
ri desteklenmiş, özel statülü dış ticaret şirketleri
ve KOBİ’lerin uluslararası pazara girebilmesi için
önemli avantajlar sağlanmıştır. Dış ticaret firma-
larının yurt dışı pazarlarda müşteri bulabilmesi
amacıyla devlet tarafından, firma bazlı çalışmalar
yanında, sektörel bazda yönlendirici çalışmalar da
başlatılmıştır. Firmaların dış ticaret işlemlerinde
profesyonel yaklaşımla hareket etmeleri teşvik edi-
lerek, uluslararası pazarın yoğun rekabet ortamına
ayak uydurmaları için önemli tedbirler alınmıştır.
Ticaret şekli, ürün veya ülke durumuna göre uy-
gulanan prosedürler kolaylaştırılıp bu alanlara iliş-
kin avantajlı uygulamalar hayata geçirilmiş, birçok
ülke ile yapılan anlaşmalar sonucu dış ticarette fir-
malarının lehine muafiyetler sağlanmıştır. Ticaret
şekilleri çeşitlendirilerek basitleştirilmiş, bazı ürün-
lere yönelik özel destekler uygulanmaya konularak
tespit edilen hedef ve öncelikli ülkelerle yapılan dış
ticaret diğer ülkelere nazaran daha avantajlı hâle
getirilmiştir. Bu sayede yurt içi ve yurt dışı gümrük
kapılarında dış ticarete ilişkin yaşanacak sorunların
pek çoğu çözüme kavuşturulmuştur.
Özetleyecek olursak ülkemizde alınan basitleş-
tirici tedbirler ve sağlanan güçlendirici destekler
sonucu, gerek dış ticaret miktarımız gerekse dış ti-
caret yapan firma sayımız her geçen gün katlanarak
artmıştır. Dünya geneli ve özellikle komşularımız-
da yoğun olarak yaşanan siyasi ve ekonomik kaosa
rağmen dış ticaretimizin yıllardır olumlu bir seyir
izlemesinin temel nedeni olarak dış ticaret firma-
larının; hak ve yükümlülüklerini bilen, dış ticaret
kurallarını iyi kavramış ve profesyonel çalışan fir-
malar hâline gelmesi gösterilebilir.
DIŞ TİCARETÇİ NASIL OLUNUR?
Ülkelerin dış ticareti bu kadar önemseyip özel-
likle ihracata yoğun destek sağladığı günümüzde,
dış ticaretçi olabilmek en avantajlı ve kolay işlem-
lerden biridir. “Nasıl dış ticaretçi olurum?” soru-
suna verilecek en güzel cevap “Dış pazara satacak
veya dış pazardan alacak bir malın varsa ve müş-
terin hazırsa aynı gün içerisinde dış ticaretçi olabi-
lirsin” şeklinde olacaktır. “Dış ticaretçi oldum ama
dış ticareti nasıl yapacağım ve yapmayı nereden
öğreneceğim?” sorusuna ise “Sana ne yapacağını
öğretmek ve işin her aşamasında yanında olarak
destek sağlamak için onlarca uzman kuruluş hazır
bekliyor” cevabının verilmesini beklemek abartı
olmayacaktır. Çünkü tüm dünya ülkeleri gibi ülke-
miz de dış ticareti geliştirmek için tüm kurumları-
nı seferber etmiş ve dış ticaretçiler ekonominin göz
bebeği hâline gelmiştir. Bu kadar kolaylık ve deste-
ğe rağmen yine de yanlış bir işlem yaparak problem
yaşamaktan korkuyorum diyorsanız da korkmayın,
siz yeterince bilgi ve tecrübe kazanıncaya kadar
işlemleri sizin adınıza yapacak işin uzmanı sayısız
kişi ve kuruluş vardır. Böyle bir ortamda dış tica-
retçi olmak da dış ticaret yapmak da tüm devlet
mekanizması tarafından sonuna kadar desteklenen
bir faaliyet hâline gelmiştir.
119

Yaşamla İlişkilendir
2020 yılı, rekorlar ve dönüşümle devam
ediyor.
2020 yılına Cumhuriyet tarihimizin en yük-
sek Ocak ayı ihracatını gerçekleştirmenin gurur
ve sevinci ile başladık. Ocak ayında 14 milyar
765 milyon dolar olan ihracatımız, % 6,1 artış-
la rekor tazeledi. Son 12 aylık ihracat ise 181,6
milyar dolar oldu. İhracatçılarımızın tüm güçle-
riyle ticaret diplomasimizde alan neferleri olarak
büyük bir performansla devam ettirdikleri çalış-
malar, dünya ticaretinin büyüme ortalamasının
oldukça üzerinde bir ihracat artış göstergesi ile
taçlanarak bizleri bir kez daha gururlandırıyor.
TİM olarak hedefimiz ihracat ordumuzu
yeni firmalarla güçlendirmek olduğu kadar on-
ların uluslararası ticarette rekabet gücünü de ar-
tırmaktır. İhracatçıların işlemlerini kolaylaştıran
tedbirleri almaya devam ediyoruz. Üye aidatla-
rını kaldırmamız bu tedbirlerden biriydi. Bazı
ihracatçı birliklerinin de aidatların kaldırılması
yönünde karar alması bizi oldukça memnun etti.
Türkiye’nin dış ticaret fazlası veren ülke olması
hedefine ulaşmak adına ihracatçımıza sürekli hiz-
met vereceğimiz önemli faaliyetlere imza atıyoruz.
İhracatçılarımız artık Fuar Destek Paneli
mobil uygulamasına, TİM web sitesi üzerinden
ulaşabilecekler ve kendilerine sağlanan fuar des-
tek miktarlarını tek tuşla öğrenebilecekler. Bu sa-
yede ihracatçılarımızın, hedef pazarlarda tanıtım
Dış Ticaretçi Olma Şartları
Uluslararası ticaret ülkeler arasında mal veya
hizmet alım/satım işlemlerinden oluşur. Ülkemizde
yerleşik girişimcilerin yabancı ülkelerle ticari faali-
yet yapmak istemesi hâlinde yurt dışından mal alım
işlemleri için ithalatçı, yurt dışına mal satım işlem-
leri için ise ihracatçı vasfını kazanmaları gerekir.
İthalat Yönetmeliği’nin 3. maddesinde ithalatçı
olmanın şartı şu şekilde açıklanmıştır: “Vergi nu-
marasına sahip her gerçek ve tüzel kişi ile tüzel kişi-
lik statüsüne sahip olmamakla birlikte yürürlükte-
ki mevzuat hükümlerine istinaden hukuki tasarruf
yapma yetkisi tanınan kişiler, ortaklıkları ithalat
işlemlerini yürütebilir”.
120
Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar
çalışmalarını proaktif bir şekilde yapabilmelerini
amaçlıyoruz. Proje ve Dijital Dönüşüm Ofisi
olarak çağı yakalamak ve ihracatçılarımıza destek
olmak adına projeler geliştirmeye devam ediyo-
ruz. Ayrıca mobil uygulama canlı destek butonu
ihracatçıların sorunlarının çözümü için önemli
oranda destek sağlayacak.
İhracat Radarı uygulaması, web sitesi ve mo-
bil uygulamalar geliştirilen bir sistemdir. Bu sis-
tem sayesinde ihracatçı firmalar ürünleri hakkın-
da detaylı grafik, veri ve analizlere erişebilecektir.
Böylece ürünlerini pazarlayabilecekleri yeni ülke-
ler ile rekabet açısından üstün oldukları ürünler
hakkında bilgileri sorgulayabilecekler.
Alo TİM uygulaması sayesinde ihracatçılar
7/24 soru ve sorunlarına cevap bulabilecek. Bu-
nunla beraber uygulama çerçevesinde ihracatçı-
lardan gelen talepler dikkate alınarak değişen ve
gelişen ihtiyaçlara göre yaşayan bir varlık gibi
güncellenecektir.
Lojistik avantajımız ve üretim gücümüzle
her türlü talebe en seri şekilde cevap verebilecek
kabiliyetteyiz. Cumhuriyet tarihimizin yeni ihra-
cat rekorlarına 2020 ve sonraki yıllarda da imza
atacağımıza inancım tamdır.
İsmail Gülle (2020) TİM Başkanı, https://
tim.org.tr/tr/kose-yazilari-baskandan-2020-yili-
rekorlar-ve-donusumle-devam-ediyor
İhracat Yönetmeliği’nde ise “İhraç edeceği mala
göre ilgili İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğine
üye olan, vergi numarasına sahip gerçek veya tüzel
kişiler ile tüzel kişilik statüsüne sahip olmamakla
birlikte yürürlükteki mevzuat hükümlerine istina-
den hukuki tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklık-
ları, ihracat işlemlerini yürütebilir” denilmektedir.
dikkat
İhraç edeceği mala göre ilgili İhracatçı Birlikleri
Genel Sekreterliğine üyelik; çimento ihraç eden
firmanın çimento birliğine, fındık ihraç eden fir-
manın fındık birliğine üye olmak anlamına gelir.
Dış Ticarette Girişimcilik

Yönetmeliklerde belirtildiği üzere uluslarara- bu çalışmalar sonucunda bilgi ve belgeye erişim ko-
sı girişimcilik faaliyetinde bulunmak isteyen fir- laylaşmış, dış ticaret firmaları işlemlerinin tamamına
maların öncelikli olarak vergi numarasına sahip, yakınını kendi ofislerindeki programları kullanarak
ticari faaliyet yapan ve fatura kesebilen işletmeler yapmaya başlamıştır. Firmaların belge almak veya
olması gerekir. Buna ek olarak ithalat yapmak iste- onaylatmak gibi faaliyetler için zaman kaybetmesi-
yen firmalar illerinde bulunan gümrük idarelerine nin önüne geçilmiş, işlemler son derece hızlanmıştır.
ikametgâh belgesi, imza sirküsü, Ticaret Sicil Ga- Dış ticarete konu ürünlerin risk analizinde kullanı-
zetesi ve oda kayıt belgesi gibi belgelerle başvuruda lan özet beyan işlemleri yurt dışından gelen mal için
bulunarak kullanıcı kodu ve şifre almak zorunda- dahi elektronik ortamda yapılmakta ve başvurular
dır. İhracat yapacak firmalar ise gümrük kaydı, anında gümrük idaresinin sisteminde yer almaktadır.
şifre ve kullanıcı kodu işlemlerine ek olarak ihraç
edeceği mala göre ilgili ihracatçı birliklerine de üye
olmak zorundadır. Firmalara dış ticaret işlemleri
için şifre verilmesinin nedeni, tüm dış ticaret işlem- dikkat
Otomasyon sistemine geçilmeden önce özellik-
lerinin elektronik ortamda yapılması ve belgelerin
le büyük şehirlerde bir firma beyanname ona-
elektronik imza ile imzalanmasıdır.
yı için gümrük, birlik, tekrar gümrük, tarım il
Birlik ve gümrük kaydı tamamlanan firmalar müdürlüğü ve ticaret odası gibi pek çok kuruma
artık dış ticaret yapabilme hakkına sahip olmuş- başvurmak zorunda kalıyordu.
lardır. Bundan sonra firmalar dış ticaret işlemlerini
kendileri yapabilecekleri gibi tayin ettikleri temsilci
aracılığı ile de yaptırabilirler.
Geçmişte ihracatçı veya ithalatçı vasfı kazan-
mak isteyen firmaların başvuru ve belge alma sü-
reçleri uzun zaman alırken günümüzde bürokratik
işlemler en aza indirilerek belge alma süresi birkaç
saate düşürülmüştür. Ayrıca dış ticaret işlemlerinde
otomasyon tamamlanıp EDI (Elektronik Bilgi De-
ğişim Sistemi-Electronic Data Interchange) sistemi
kurularak gümrük, vergi dairesi, ihracatçı birlikle-
ri gibi pek çok kuruluş bilgileri diğer kuruluşların
kullanımına açılmış, bu sayede firmalara ilişkin
kurumlar arası bilgi alışverişine ihtiyaç duyulduğu
anlarda gecikmeler ortadan kalkarak firma işlemle-
ri çok daha hızlı bir şekilde yapılmaya başlanmıştır.

Resim 5.1 Dış Ticaretçi

dikkat
Geçmişte destek almak için ihracatçı birliğine
başvuran bir firmanın ihracat ve diğer bilgile-
ri, gümrük, vergi dairesi, SGK gibi kurumlar-
dan yazılı olarak posta yoluyla isteniyor ve bu
işlemin sonuçlanması haftalar alabiliyordu. EDI
sistemi sayesinde bu işlemlerin süresi kısalmıştır.
EDI ve E-Birlik projesi ile birlikte Türkiye’deki
tüm gümrük, ihracatçı birlikleri ve diğer kuruluşlar-
da otomasyon sistemine geçilerek, firmaların manu-
el (el ile) gümrük beyannamesi ve belge doldurma
işlemlerine son verilmiştir. Dış ticareti kolaylaştırıcı
Dış Ticaret İşlemlerinin Yürütülmesi
Gümrük Yönetmeliği’nde; “Bütün kişiler, güm-
rük mevzuatı ile öngörülen tasarrufları ve işlemleri
bizzat kendileri takip edebilecekleri gibi bu tasarruf
ve işlemleri gerçekleştirmek üzere bir temsilci tayin
edebilir” denilmektedir (07.10.2009/ 27369 R.G.
Gümrük Yönetmeliği). Buna göre dış ticaretçi vasfı
kazanmış firma sahipleri veya ortakları, firmaları
adına dış ticaret işlemlerini gümrük, birlik, vergi
dairesi gibi her türlü kurumda takip edebilir. Ayrı-
ca firmalara kurallara göre tayin edecekleri temsilci
aracılığıyla da işlemleri yürütme hakkı tanımıştır.

121

Dış ticaret işlemlerinin firma sahipleri veya
ortakları tarafından yürütülmesi sık rastlanan bir
durum değildir. Kanun, yönetmelik vb. düzenle-
melerden oluşan dış ticaret mevzuatı çok sayıda iş-
lemden oluşmaktadır. Bu işlemler yapılırken eksik
bilgi, belge veya yanlış bildirimden dolayı ulusla-
rarası girişimcilerin para cezaları, kaçakçılık suç-
laması, ithalat veya ihracattan men gibi parasal ve
adli cezalarla karşılaşma olasılıkları fazladır. Cezai
işlemlerin yanında dış ticarete konu eşya için firma
tarafından hazırlanması veya çeşitli kurumlardan
alınması gereken belgeler de vardır. Bu belgelerin
doğru ve eksiksiz olarak hazırlanması hem zaman
alıcı hem de bilgi ve tecrübe gerektiren bir işlemdir.
Örneğin ihracat yapan bir firma öncelikli olarak
fatura düzenler ve bu faturaya göre gümrük beyan-
namesi doldurur. Gümrük beyannamesi doldurma
sırasında eşyanın Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon
(GTİP) numarasının doğru tespiti, ürüne ilişkin
alınması gereken menşe belgesi, analiz raporu, izin
belgesi gibi pek çok evrakın çeşitli kurumlardan
alınması gerekir. Ayrıca taşıma, sigorta, alım satım
sözleşmesi gibi pek çok işlemin yapılması, eşyanın
gümrük idaresine sunulurken dikkat edilmesi gere-
ken kurallar gibi çok sayıda işlem vardır.
Günümüz şartlarında asıl işleri ticari faaliyet
olan firma sahiplerinin yoğun iş ortamı içerisinde
evrak doldurma, belge alma, kuruluşlara onay-
latma gibi işlemlerle zaman kaybetmek veya risk
almak istemeyen girişimciler gümrük işlemlerini
kendileri yapmak yerine genellikle temsilcileri ara-
cılığı ile yapmayı tercih ederler. Başka bir ifadeyle
günümüzde dış ticaret yapan firmaların büyük ço-
ğunluğu, işlemlerini yetki vermiş oldukları temsil-
ciler aracılığı ile yürütürler. Böylece hata oranlarını
azaltarak zamanlarını asıl işleri olan ticarete ayırır-
lar. Dış ticaret işlemleri ise uzman kişiler tarafından
bilgi, tecrübe ve uzmanlığın birleşimi ile daha hızlı
ve daha az riskle sonuçlandırılır.
Temsilci aracılığı ile yürütülen işlemlerde, ilgili
kuruluşlar temsilci olarak tayin edilen kişinin kimin
temsilcisi olduğunu ve temsil işleminin doğrudan
mı dolaylı mı yerine getirildiğini gösteren belgele-
ri temsilciden talep ederler. Kuruluşlar tarafından
belgelerin doğruluğunun kontrolü yapılmadan
temsilci, firma adına işlem yapamaz. Firma adına
temsil işlemlerini ancak Türkiye Gümrük Bölge-
sinde yerleşik kişiler yapabilir. Transit mal taşıyan
nakliye firmaları birileri adına işlem yapacaklarsa
bu kişilerin Türkiye Gümrük Bölgesi içerisinde yer
almalarına gerek yoktur.
122
Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar
dikkat
Türkiye Gümrük Bölgesi; Türkiye
Cumhuriyeti’nin toprakları, iç suları, kara suları
ve hava sahasının tamamını içeren bölgedir. Ege
Bölgesi’nde, havadan ve denizden 6 mil, diğer
yerlerde 12 millik alan gümrük bölgemiz içe-
risindedir. Ülkemizin izni olmadan bu bölgeye
giriş yapmak yasaktır.
Temsil yetkisi olmayan kişiler başkası adına
veya hesabına hareket edemez. Hareket etmiş olsa
dahi sorumluluk açısında kendi adına ve hesabına
hareket etmiş sayılır.
Dış ticaret işlemlerinde doğrudan veya dolaylı
temsil olmak üzere iki temsil yöntemi vardır.
Doğrudan Temsil Yöntemi
Doğrudan temsil, firma sahiplerinin dış ticaret
işlemlerini kendileri değil firmalarında çalışan kişi-
ler aracılığı ile yaptırmasıdır. Bu kişilerin firma adı-
na doğrudan temsil yoluyla işlem yapabilmesi için
ilgili kurumlara bazı belgelerin sunulması gerekir.
Bu belgeler temsilcinin firma çalışanı olduğu-
nu gösteren aylık sigorta primlerine ilişkin bordro,
temsilcinin firmayı temsil etmeye yetkili olduğunu
belirten ve temsil edilen firma tarafından düzen-
lenmiş temsil belgesinin aslı ve firmanın temsilci
adına düzenlemiş olduğu temsil belgesinin yayım-
landığı Ticaret Sicil Gazetesi ve Ticaret Sicil Tas-
diknamesidir. Bu belgeleri ilgili yerlere teslim et-
memiş veya eksik teslim etmiş olan kişiler temsil
ettikleri kişi adına işlem yapamazlar.
Doğrudan temsile ilişkin Gümrük Kanunu’nda
girişimci firmaların dikkat etmesi gereken önemli
bir madde vardır: Doğrudan temsil durumunda
temsilci, başkasının adına ve hesabına hareket eder
(27.10.1999 /4458 Gümrük Kanunu). Bu tanım-
dan da anlaşılabileceği gibi firma çalışanı olan tem-
silci yapmış olduğu işlemlerden kendisi değil tem-
sil ettiği kişi ya da kişiler sorumludur. Dış ticaret
mevzuatında gümrük işlemleri yürütülürken ha-
zırlanan belgelerin eksiksiz ve doğru olmasından,
gümrük beyannamesinde imzası olan kişi sorumlu
tutulmuştur. Ayrıca yerine getirilmesi gereken tüm
yükümlülük ve alınacak cezalardan da imza sahibi
sorumlu tutulur.
Dış Ticarette Girişimcilik
Ancak firma, işlemlerini yürütmek üzere bir
çalışanını doğrudan temsilci olarak atamışsa bu
yapılacak işlemlere ilişkin sorumluluk, belgelerde
imzası olan temsilciye değil, kanunda da belirtildiği
üzere temsilcinin adına ve hesabına hareket ettiği
yani temsil ettiği firmaya aittir. Bu nedenle firma
kendi çalışanını dış ticaret işlemlerini yürütmek
üzere doğrudan temsilci olarak atayacaksa bu kişi-
lerin bilgili, eğitimli olmasına dikkat etmeli ve tem-
silcinin yaptığı işleri de yakından takip etmelidir.
Dolaylı Temsil Yöntemi
Orta Anadolu İhracatçıları Birliği verilerine
göre dış ticaret hacminin büyük sayılara ulaştığı
günümüzde firmaların % 85’inin işlemlerini güm-
rük müşavirleri takip edip sonuçlandırmaktadır.
İşleri gümrük müşavirleri tarafından takip edilen
firmalar genellikle dış ticaret alanında profesyonel
çalışan firmalardır. Bu firmaların kendileri veya
firmalarında çalışan doğrudan temsilcileri yerine,
gümrük müşavirlerini tercih etmelerinin ana nede-
ni, doğru ve hızlı işlem yapmaktır.
Gümrük Kanunu’na göre dolaylı temsil duru-
munda temsilci kendi adına ancak başkasının he-
sabına hareket eder. Kanun’da belirtilen bu ifaden
de anlaşılacağı üzere gümrük müşavirleri yaptıkları
işlemlerden kendileri sorumludurlar. Başka bir ifa-
deyle işlemler sonucunda ortaya çıkacak yüküm-
lülük veya cezai durumlarda temsilcisi oldukları
firmalar değil doğrudan kendileri sorumluluk alır-
lar. Özellikle dış ticaret konusunda deneyimsiz fir-
maların doğru ve hızlı işlem yaptırmanın yanında
sorumluluk almama açısında da gümrük müşavir-
lerine işlemlerini yaptırmaları önemlidir.
Ticaret Bakanlığının 07.11.2019 tarihinde ya-
yımladığı rapora göre ülkemizde 10.369 gümrük
müşavir yardımcısı, 3.614 gümrük müşaviri bu-
lunmaktadır.
Ülkemizde dış ticaret işlemlerinin büyük bir
çoğunluğunun gümrük müşavirleri aracılığı ile
yaptırılmasının nedeninin işlem kolaylığı yanında
adli ve parasal cezalardan kaçınmak olduğunu daha
önce belirtmiştik. Diğer sebepler ise firmaların
ihracat/ithalat işlemlerinde ülke için hangi belge
alınmalı, mal için hangi izin gerekli, ürüne hangi
G.T.İ.P numarası verilmeli gibi sorulara cevap ara-
mak yerine işi uzmanına devretmek istemeleridir.
Dış ticaret alanında yer alan kuruluşlar da iş-
lemlerin gümrük müşavirleri tarafından yapılma-
sını öncelikle tercih etmektedir. Çünkü müşavir-
lerin konulara daha fazla hâkim olması nedeniyle
belgeler eksiksiz hazırlanarak işlemler daha doğru
ve hızlı bir şekilde yapılmaktadır. Bu durum ise ku-
rumların iş yükünü hafifletip, yığılmaları önleyerek
daha iyi hizmet verilmesini sağlamaktadır.
Dolaylı temsilde girişimcilerin dikkat etme-
si gereken en önemli husus, müşavirlere verilen
vekâletnamenin kapsam ve süresidir. Çok geniş
yetkiler içeren vekâletnameler firmalar için risk
oluşturabilir. Vekâletin kapsamı dış ticarete ilişkin
faaliyet ve ödemeleri kapsamalı, alım/satım veya
parasal işlemler içermemelidir. Vekâletname süresi
kurum sistemlerine kaydedilir ve vekâlet süresi do-
lan gümrük müşaviri yeni vekâlet alınıncaya kadar,
firma adına dolaylı temsil yoluyla işlem yapamaz.
Dış Ticaret İşlemlerinde Girişimcilerin
Hak ve Yükümlülükleri
Girişimcilerin dış ticaret mevzuatı çerçevesinde
hak ve yükümlülükleri vardır. Bu hak ve yükümlü-
lükleri bilmek firmalara çeşitli avantajlar sağladığı
gibi onları birçok cezai işlemden de korur.
Kullanılabilecek Haklar
Dış ticaret mevzuatında yer alan hakları kullan-
mak girişimcilerin pek çok işlemi daha kolay yapma-
larına katkı sağlar. Bu haklardan, işlemlerini temsilci
aracılığı ile yaptırma hakkı, dış ticaret işlemlerinin
yürütülmesi başlığında detaylı olarak açıklanmıştır.
Diğer haklara ise aşağıda yer verilmiştir.
Onaylanmış Kişi Statüsü Alma Hakkı: Bu hak
Ticaret Bakanlığı Orta Anadolu Genel Müdürlü-
ğüne göre gümrük işlemlerinde, güvenilirliğini ka-
nıtlamış, belirli bir dış ticaret hacmine sahip, mali
yeterliliği tasdik edilmiş ve kayıtları izlenebilir olan
kişilere dış ticaret faaliyetlerinde belli kolaylıkların
tanınmasına olanak veren bir statüdür. 15.08.2017
tarihli Gümrük Genel Tebliğine göre Ticaret Bölge
Müdürlükleri, Türkiye Gümrük Bölgesinde yer-
leşik gerçek ve tüzel kişilerin başvurması hâlinde,
mevzuattaki koşulları sağlamaları kaydıyla kendile-
rine, iki yıl geçerli basitleştirilmiş usuller, uygulama
ve yetkilerden yararlanmak üzere onaylanmış kişi
statüsü tanır. Onaylanmış kişi belgesine sahip giri-
şimciler aşağıdaki haklardan faydalanır.
123

Eksik beyan hakkı: Firmalar, gümrük işlemleri
sırasında sunulması gereken fatura, ATR dolaşım
belgesi gibi pek çok belgenin bir ya da birkaçını be-
yannameye eklemeden eksik beyanda bulunabilirler.
Kısmi teminat uygulaması: Bazı ithalat veya
ihracat türlerinde (geçici ithalat, gümrük kontrolü
altında işleme vb.) devlet önce gümrük vergileri-
nin tamamını teminat olarak alır ve işlem bittikten
sonra almış olduğu teminatı firmaya iade eder. An-
cak onaylanmış kişi belgesi olan firmalar bu temi-
natların tamamını değil sadece % 10’unu verir.
dikkat
Normal bir firmanın dâhilde işleme kapsamın-
da 6 aylığına yurda getireceği ham maddeden, 6
ay sonra mal ihraç edilirken iade edilmek üze-
re 100.000 TL gümrük vergisi teminatı olarak
alınır. Onaylanmış kişi belgesi olan firmanın ise
aynı ham madde için gümrüğe 100.000. TL ye-
rine, % 10’u olan 10.000. TL’yi kısmi teminat
olarak yatırması yeterlidir.
Beyanın kontrol türüne ilişkin kolaylaştırmalar:
Onaylanmış kişi belgesine sahip firmaların dış ti-
caret işlemlerinde belge ve ürün kontrolleri diğer
firmalara göre daha basit işlemlere tabi olur.
dikkat
Belge sahibi kişilerin gümrük işlemleri, eşyanın
fiziki muayene ve belge kontrolünün olmadığı
mavi hatta yapılır. Genellikle eşya kolay ve hızlı
muayeneye tabi tutularak araçtan bile indirilme-
den işlemler tamamlanır.
Götürü teminat uygulaması: Firmalar teminata
tabi işlemlerde her bir işlem için ayrı ayrı teminat
ödemek zorundadır. Onaylanmış kişi ise geçmiş yıl
içerisinde yapmış olduğu işlemlerin % 10’u ora-
nında teminatı bir defaya mahsus ödeyerek her bir
işlem için gümrüğe ayrı ayrı teminat yatırmak zo-
runda kalmaz.
Onaylanmış ihracatçı yetkisi: Geçmiş yıl içeri-
sinde en az 50 adet ATR belgesi düzenlemiş ve kul-
lanmış olan onaylanmış kişi belgesine sahip firma-
lar, ATR belgelerini ilgili kuruluşlara vize ve onay
işlemi yaptırmadan kendileri düzenleyebilirler.
124
Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar
dikkat
Firmalar normal şartlarda düzenlemiş olduk-
ları ATR belgesini, Ticaret ve Sanayi Odaları-
na onaylatıp gümrüğe vize ettirmeleri gerekir.
Onaylanmış ihracatçı yetkisi olanların, onay ve
vize işlemi yaptırmalarına gerek yoktur.
Karar Hakkı: Gümrük Yönetmeliği’ne göre ge-
rekli bilgi ve belgelerle başvuran her kişi gümrük
mevzuatının uygulanmasına ilişkin bir karar ver-
mesini gümrük idaresinden isteyebilir. Dış ticaret
firmaları belirgin olmayan konularda gümrük ida-
resine başvurarak karar vermesini isteyebilir. Güm-
rüğün vermiş olduğu kararı firmanın uygulama yü-
kümlülüğü vardır. Ancak bazı durumlarda firmalar
idarenin vermiş olduğu kararın iptal veya ertelenme-
sini isteyebilir ve idare uygun görürse firma talebi
yerine getirilir. Çoğunlukla firmalar lehlerine olan
ancak mevzuatta açık olmayan konularda dış ticaret
kurumlarından karar vermelerini talep ederler.
dikkat
Firma, Gümrük Kontrolü Altında İşleme Re-
jimi çerçevesinde ithalatını yapacağı demonte
hâldeki dolapların montajını nerede yapacağı
konusunda gümrükten karar talep eder ve güm-
rük yer gösterir.
Bilgi Hakkı: Firmalar tereddüte düştükleri ko-
nularda dış ticaret kurumlarından bilgi talep eder.
Kurumlar tarafından verilen bilgilere ilişkin uzman
incelemesi (expertiz), analiz, tahlil ücretleri gibi gi-
derler var ise bunları firma öder ancak kurumlar
kendileri ücret almazlar.
dikkat
Firma ihraç edeceği kumaşın tarife pozisyonunu
bilmiyor veya tereddüt ediyorsa eşyaya ilişkin
bilgi ve belgeleri gümrük idaresine sunarak ta-
rife bilgisi verilmesini talep eder. Gümrük ida-
resi ücret almadan eşyanın tarife pozisyonun ne
olduğu konusunda firmaya bilgi verir. Kumaşı
ücretli analiz veya tahlile gönderirse bu ücreti
firmadan alır.
Dış Ticarette Girişimcilik
Bilgilerin Gizliliği Hakkı: Gizlilik firmaların
en temel hakkı olup dış ticaret kuruluşları firma
bilgilerini gizli tutmak zorundadır. Firmanın satış
yaptığı ülke, ürün, miktar gibi bilgiler yetkili olma-
yan kişi veya kuruluşlara verilemez. Ancak istatistik
amacıyla bazı rakamlar Bakanlığın izni ile açıklana-
bilir. Bu kurala görevli olan memurlar ve işten ay-
rılmış veya emekli olmuş olanlar da dâhildir. Aksini
yapan kişiler suç işlemiş sayılır.
Süre Hakkı: Dış ticaret mevzuatında pek çok iş-
lemin kanunların tanıdığı süre içerisinde yapılması
zorunludur. Bu işlemi, verilen süre içerisinde ye-
rine getirmeyen kişiler hak kaybına uğrayabileceği
gibi bazı durumlarda cezai işleme de tabi tutulur.
dikkat
Vergi cezası ve idari kararlara karşı tebliğ tari-
hinden itibaren on beş gün içinde ilgili kuruluşa
dilekçeyle itiraz edilebilir. Bu süreyi aşan firma-
ların itiraz hakkı ortadan kalkar.
Ancak mevzuatta belirtilen süreler elde ol-
mayan sebeplerden (mücbir sebep) geçirilmiş ise
firmanın başvurusu ve idarenin uygun görmesi
hâlinde ek süre hakkı verilebilir. Mücbir sebep ve
beklenmeyen hâllerden bazıları şöyle sıralanabilir.
Doğal afetler, kanuni grev ve lokavtlar, yangın, ge-
nel salgın hastalık vb.
dikkat
Taşıma işlemlerinde konşimentonun en geç
doksan gün içinde ibraz edilmesi gerekir. An-
cak kişinin iş yeri sel felaketine uğramışsa kişi
mücbir sebep hakkını kullanarak ek süre alır ve
cezalandırılmaz.
Firma Yükümlülükleri
Dış ticaret işlemleri esnasında firmaların yeri-
ne getirmek zorunda oldukları yükümlülükler de
vardır. Bu yükümlülükler ilgili mevzuatlarda açık
olarak belirtilmiş olup, yapılmaması veya eksik ya-
pılması durumunda cezai işlemler söz konusudur.
Bu yükümlülükler aşağıdaki gibidir:
Beyan Yükümlülüğü: Dış ticaret işlemlerinin,
sözlü beyana tabi olan yolcu beraberi eşya gibi is-
tisnai işlemler haricinde yazılı beyan yolu ile yapıl-
ması zorunludur. Gümrük Yönetmeliği’ne göre,
geçmişte kâğıda doldurulan beyannameler, artık
tamamen elektronik ortamda bilgi girişi yapılarak
doldurulmaktadır. Bilgisayar veri işleme tekniği
yoluyla beyanda bulunacak kişilerin kullanıcı kodu
ve şifre sahibi olmaları gerekir. Gümrük idaresinin
bilgisayar sistemine veri girişinde bulunabilmek
için kod ve şifre gümrük idaresinden alınır.
Eşyanın hangi gümrük rejimine göre ithal veya
ihraç edildiğini gösteren tüm bilgiler uyulması
gereken kurallar çerçevesinde beyannameye yazı-
larak beyan sahibi tarafından bilgisayar sistemine
girilmelidir. Sisteme girilen beyanname daha önce
gümrük idaresinden alınmış şifre kullanılarak
elektronik ortamda imzalanır. Gümrük idaresi de
beyannameye ait tüm işlemleri elektronik ortamda
yaparak saklı tutar.
Dış ticaret firmaları tarafından gümrük idarele-
rine beyanda bulunma işlemi yetkili kişiler tarafın-
dan yapılmalıdır. Çünkü imzaya yetkili kişi imza-
dan sonra, beyannameye ilişkin her türlü işlemden
sorumlu olur. Bazı durumlarda firma yetkilileri
şifrelerini yetkisiz kişilere vererek elektronik imza
işlemlerini onlara yaptırmaktadır. Bu hem firma
hem de imza sahibi kişi için oldukça sakıncalı bir
durumdur. Beyannamedeki bilgilerin tam ve doğru
olması, yapılan işlem hangi rejimde ise o rejimin
yükümlülüklerine uyulması, beyanname ekindeki
belgelerin eksiksiz olması gibi hususlar beyanda
bulunan kişinin sorumluluğu altındadır. İşlemler
tamamen yetkiliyi bağladığı için beyannamenin
devri söz konusu olamaz.
Belge Yükümlülüğü: Beyanname ekinde olma-
sı gereken belgeler dış ticaret mevzuatı içerisinde
sayılmıştır. Bu belgelerin neler olduğu genellik-
le her yıl güncel olarak Ticaret Bakanlığının web
sayfasında yayımlanır. Belgelerin bazıları kanuni
zorunluluk olarak beyanname ekine konulurken
bazıları firmaların avantaj sağlamak amacıyla aldı-
ğı zorunlu olmayan belgelerdir. Belge türleri ürün,
ülke ve dış ticaretin şekline göre değişebilmektedir.
Bu belgeler kitabınızın diğer bölümlerinde detaylı
olarak anlatılacağı için burada sadece isimlerinin
sayılması yeterli olacaktır. Fatura ve ayrıntılı fatura,
çeki listesi, taşıma belgeleri ( konşimento, CMR,
CİM belgesi gibi), işlenmiş tarım ürünleri beyan
formu/analiz sonuç raporu, ithal eşyasına ait kıy-
met bildirim formu vb.
125
 Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar

Yukarıda sayılan belgelere ek olarak ürüne ait gümrük vergilerinin tespit edilmesinde kullanılan belge-
ler, ürün için vergisel avantajlar sağlayan belgeler, dış ticaret politikası önlemlerine tabi ürünler için gerekli
belgeler, malın özelliklerine ait belgeler ile yetkili idarelerin isteyeceği diğer belgeler de beyannameye ek-
lenmek zorundadır.
Dış ticaret mevzuatına göre firmalar, bilgi ve belgeleri, yetkili kuruluşlara, gereken süre içerisinde ek-
siksiz ve doğru olarak sunmak zorundadır. Firmanın tüm belgeleri yetkili kuruluşların kontrolüne her an
hazır tutulmalı, kanun ve diğer mevzuatın öngördüğü tüm görev ve işlemler yerine getirilmelidir.
Gümrük idarelerindeki işlemlerde kişilerin yükümlülüklerini özetleyecek olursak bunlar; (07.10.2009
/ 27369 R.G. Gümrük Yönetmeliği)
• İşlemler için usullere göre yazılı veya sözlü beyanda bulunmak,
• Gerekli evrakları (izin, belge, analiz raporu vb.) almak,
• Yetkili kuruluşların kontrollerine hazır olmak,
• Parasal yükümlülükleri (vergi, harç vb.) tam olarak yerine getirmek veya bunları teminata bağla-
mak,
• Her türlü işlemi mevzuatta belirtilen süreler içerisinde yapmak,
• Yasaklara uymak (giriş, çıkış, ithalat, ihracat vb.),
• Mevzuatta belirtilen diğer hususlara uymaktır.
Sonuç olarak girişimci firmalar gerek yukarıda sayılan kanuni yükümlülüklere gerekse ticari faaliyetin
genel prensiplerine uymak zorundadır. Aksi takdirde cezai işlemler bir yana kısa süre içinde müşterileri
tarafından güvenilmeyen bir firma hâline gelirler.

Öğrenme Çıktısı

1 Dış ticaretçi olma şartlarını açıklayabilmek

2 Dış ticaret işlemlerindeki hak ve yükümlülükleri kavrayabilmek

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

1980 sonrası uygulanan

serbest piyasa ekonomisi-
nin ülkemiz dış ticaretinde
yaşanan değişime etkilerini
araştırını.
Dış ticaret işlemlerini yü-
Dış ticaret işlemlerinin do-
rütecek kişiler ile dış ticaret
laylı temsil yoluyla yaptırıl-
yapanların hak ve görevleri-
masının nedenlerini tartışın.
ni açıklayın.

FİRMA TÜRLERİ VE AVANTAJLARI

Ülkeler öncelikli olarak dış ticaret alanında faaliyet gösteren firmaların; sermaye, bilgi ve tecrübelerini
birleştirerek uluslararası pazarda ortak çalışmalar yapmasını hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda ser-
maye ve diğer açılardan zayıf olan firmaları birleşmeye yönlendirerek uluslararası rekabette daha güçlü hâle
getirme faaliyetleri yoğun olarak sürdürülmektedir.
Günümüz dünyasında uluslararası alanda faaliyet gösteren pek çok firma, bazı ülkelerin yıllık millî
gelirinden daha fazla gelire sahiptir. Bu firmalar uluslararası arenada yönlendirici güç olarak ortaya çıkar-
ken zayıf firmalara rekabet açısından yaşam şansı tanımamaktadır. Ülkemizde faaliyet gösteren firmaların
büyük bir kısmının KOBİ olduğu düşünüldüğünde uluslararası pazarda güç dengesi açısından ülkemizin

126
Dış Ticarette Girişimcilik
bu tür birleşmelere ne kadar ihtiyacı olduğu ortaya
çıkacaktır. Dış ticaret yapan firma türlerinin des-
teklenmesinde bu durumu göz önünde bulundu-
ran yönetimler, küçük firmaların birleşerek kurmuş
oldukları dış ticaret firmalarına daha fazla avantaj-
lar sağlayarak birleşmeleri teşvik etmektedir.
Ülkemizde dış ticaret alanında faaliyet gösteren
pek çok firma türü bulunmasına rağmen asıl omur-
gayı gerçek kişi, tüzel kişi ve özel statülü firmalar
oluşturmaktadır. Aşağıda bu firmaların dış ticaret-
teki avantaj ve dezavantajlı yönlerine değinilecektir.
Gerçek Kişi Firmalar
Bir kişinin kendi adına ve yalnız başına işlettiği
ticari veya sanayi işletmeye “gerçek kişi işletmesi”
denir. Gerçek kişi işletmesinin hukuki tanımı 6762
sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 14 üncü madde-
sinde şu şekilde yapılmıştır. Bir ticari işletmeyi
kısmen dahi olsa kendi adına işleten kişiye “tacir”
denmektedir.
Ülkemizde vergi mükellefi olan gerçek kişi fir-
malar ilgili kuruluşlara kayıt yaptırıp dış ticaretçi
vasfı kazanarak ithalat/ihracat işlemleri yapabilir.
Yani pek çok kişi tarafından yanlış bilinenin aksine
ülkemizde, dış ticaret faaliyeti yapabilmek için şir-
ket kurmak zorunlu değildir. Ancak pek çok açıdan
güçsüz olan gerçek kişi firmaların dış ticaret ala-
nında faaliyette bulunması, devlet tarafından des-
teklenmemektedir. Örneğin ihracatta girişimcilere
sağlanan desteklerin çok önemli bir kısmı gerçek
kişi firmalara yönelik değildir.
Ülkemiz genelinde dış ticaret yapan firma sayısı
içerisinde, gerçek kişi firmalar yok denecek kadar
azdır. Bunun pek çok nedeni bulunmakla birlikte
ilk ve en önemli neden, güçlü sermaye yapısı ve de-
neyime sahip firmaların yer aldığı uluslararası pa-
zarda, gerçek kişi firmaların rakipleri ile mücadele
edecek güce yeterince sahip olmamasıdır. Diğer bir
önemli husus ise gerçek kişi firmalar genelde tek
kişi idaresinde olduğu için yönetim, Ar-Ge ve yeni-
likçilik faaliyetlerinde istenilen gelişmeyi yakalaya-
mamasıdır. Dış ticarette girişimcilere sağlanan dev-
let desteklerinde gerçek kişi firmaların kapsam dışı
tutulması da bu firmaların dış ticaret alanında etki-
siz kalmalarında önemli bir etken oluşturmaktadır.
Dış dünyadaki rakipler bir yana, yurt içinde dahi
tüzel kişi firmalar ile özel statülü şirketlere sağlanan
pek çok avantaja sahip olmayan gerçek kişi firma-
lar, ticaret odası veya ihracatçı birliği gibi kuruluş-
ların üyelerine yönelik yapmış olduğu birçok yurt
içi ve yurt dışı etkinliğe de katılamazlar. Çünkü bu
kuruluşların yapmış olduğu proje ve etkinliklere
katılım şartı tüzel kişi statüsüne sahip olmaktır.
Günümüzde bu ve benzeri nedenlerden dolayı
gerçek kişi statüsü ile ülkemizde dış ticaret yapan
firmaların çoğunluğu sürekli ihracatçı değil, bir ke-
reye mahsus olarak almış olduğu siparişi gerçekleş-
tiren firma konumundadır. Bu firmaların dış tica-
ret faaliyeti süreklilik arz etmediği için yılda bir iki
kez olan dış ticaret işlemlerini de çoğunlukla aracı
firmalar üzerinden yürütürler.
Gerçek kişi firmaların önemli bir kısmı Tica-
ret ve Sanayi Odaları yerine Esnaf ve Sanatkârlar
Odasına üyedir. Oysaki dış ticaret yapan firmanın
Ticaret ve Sanayi Odasına üye olması, deneyim-
li dış ticaret firmaları ile aynı kuruluşta olmanın
avantajlarını sağlayacaktır. Diğer yandan odalar,
üyeleri için sık sık toplu organizasyonlar ve projeler
yapmaktadır.
Gerçek kişi firmaların ticari alanda yetersiz
kalmasının önemli nedenlerinden birisi de işlet-
menin potansiyel olarak genişlemesi hâlinde tüm
işlemlerin tek bir kişi idaresinde yürütülmesinin
ortaya çıkaracağı zorluktur. Ayrıca gerçek kişi iş-
letmeler kredi bulabilme konusunda da pek şanslı
sayılmazlar. Bu tür işletmelerin önemli bir eksiği
de uzman kişilerle çalışmak yerine, genellikle daha
uygun ücret ödeyerek profesyonel olmayan kişi-
lerle çalışmayı tercih etmeleridir. Sonuç olarak dış
ticaret alanında faaliyet gösteren gerçek kişilerin
uluslararası pazarlarda fazla şansları yoktur. Ülke
yönetimlerinin öncelikli amacı gerçek kişi firma-
ları bir araya getirerek tüzel kişilik hâline dönüş-
türmek, daha ileri aşamalarda ise özel statülü şirket
olmalarını sağlamaktır. Yukarıda sayılan pek çok
nedenden dolayı dış ticaret faaliyetini sürekli yap-
mayı hedefleyen gerçek kişi firmaların, bir an önce
şirket kuruluşu yaparak tüzel kişi hâline dönüşmesi
oldukça önemlidir.
Tüzel Kişi Firmalar
Tüzel kişilik olarak kabul edilen şirketler: Türk
Ticaret Kanunu’nun 124’üncü maddesinde belirti-
len sınai ve/veya ticari faaliyette bulunan kollektif,
komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketleri
ile diğer özel statülü şirketlerden oluşmaktadır.
127

Türkiye’de dış ticaret alanında faaliyette bulu-
nan firmaların çoğunluğu, tüzel kişiliğe yani şirket
statüsüne sahiptir. Ülkemiz dış ticaretinin miktar
ve değer bazında neredeyse tamamı bu şirketler
aracılığı ile yapılmaktadır. Dış ticarete sağlanan
devlet desteklerinin de tamamına yakınında tü-
zel kişi şirket olma şartı aranmaktadır. Tüzel kişi
firmalar, gerçek kişi firmalara göre ortak sayısının
fazla olması nedeniyle sermaye yapısı daha güçlü,
rekabet imkânı yüksek, bilgi ve tecrübe havuzu ge-
niş ve ortakların ikili ilişkilerini lehine kullanabilen
yapılardır. Tüzel kişi şirketler her ne kadar gerçek
kişilere nazaran devlet tarafından daha fazla des-
teklenip teşvik edilseler de dış ticarette en çok arzu
edilen şirket türleri özel statülü şirketlerdir.
Tüzel kişi firmaların gerçek kişilere nazaran
avantajlı olduğu yönlerden bazıları şöyledir: Tüzel
kişi firmalar ortaklık şeklinde çalıştıklarından do-
layı yönetimleri daha etkin ve profesyonel, serma-
yeleri ise daha güçlüdür. Finansal ihtiyaçların gide-
rilmesi açısından kredi temin etmeleri gerçek kişi
firmalara nazaran daha kolay olur. Hisse senedi ve
tahvil çıkarma hakları sayesinde sermayelerini güç-
lendirme imkânına sahiptirler. Yöneticileri genelde
eğitimli ve uzman kişilerden oluştuğu için dünya-
daki yenilik ve değişimleri yakında takip edip uy-
gulama yeteneğine sahiptirler. Tüzel kişi firmaların
dezavantajlı yönleri ise sürekli olarak devlet kont-
rolü altında olmaları, işletme ile ilgili tüm faaliyet-
lerin bilanço kuralları gereği rakiplere ve halka açık
yapılmak zorunda olması ve kuruluşlarının daha
bürokratik ve masraflı işlemler gerektirmesidir.
Özel Statülü Firmalar
Ülkelerin dış ticaret alanında faaliyet gösteren
firmaların çoğunlukla küme hâlinde çalışan, güç
birliği oluşturmuş, finansal ve bilgi açısından güçlü
firmalar olmasını istemesinin temel nedeni, bu tarz
firmaların uluslararası pazarda rakipleriyle müca-
dele gücünün daha fazla olmasıdır. Bu düşünceden
hareketle dış ticarette gerçek veya tüzel kişi firmalar
yerine, bunların bir araya gelerek oluşturduğu özel
statülü şirketlerin kuruluşu önemli ölçüde teşvik
edilmektedir.
Ülkemizde ise dış ticaret alanında son yıllarda
kurulması teşvik edilen, sektörel dış ticaret ve dış
ticaret sermaye şirketleri olmak üzere iki farklı özel
128
Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar
statülü şirket vardır. Dış ticaret sermaye şirketleri
daha ziyade yüksek sermaye oranına sahip firma-
lardan oluşurken sektörel dış ticaret şirketleri ise
küçük sermayeli KOBİ’lerin bir araya gelerek oluş-
turduğu güç birliği yapısıdır.
Dış Ticaret Sermaye Şirketleri (DTSŞ)
DTSŞ Tebliğine göre, ödenmiş sermayeleri en
az 2 milyon TL olan ve bir önceki takvim yılında
gümrük beyannamesi bazında en az (FOB) 100
milyon ABD doları veya eş değerdeki fiili ihracatı
gerçekleştiren anonim şirketlere, her yılın Ocak ayı-
nın son gününe kadar başvurulması kaydıyla “Dış
Ticaret Sermaye Şirketi” statüsü verilebilir veya
hâlihazırda Dış Ticaret Sermaye Şirketi Statüsüne
haiz firmalar için söz konusu statü yenilenebilir.
Ülkemizde Temmuz 2019 tarihi itibari ile 61 adet
DTSŞ bulunmaktadır (19.07.2019/30836 R.G.).
Dış Ticaret Sermaye Şirketleri güçlü yapıları ve
deneyimli kadrolarıyla uluslararası ticarette yaban-
cı firmalarla rekabet edebilecek performansa sahip-
tirler. Bu şirketler Türk menşeli ihraç ürünlerinin
dış pazarlarda tanıtılması ve bu sayede ülkemizin
pazar payının genişletilmesi için devlet destekle-
rinden öncelikli olarak faydalanır. Bu şirketlere
özel olarak yeni pazarlara girme konusunda sağ-
lanan destekler de mevcuttur. Tüzel kişi şirketlere
dış ticarette uygulanan devlet destekleri oranları,
dış ticaret sermaye şirketlerine 10 puan artırılarak
uygulanır. DTSŞ’lerin finansman sorunlarına hızlı
çözüm sağlamak amacı ile yapmış oldukları ihra-
catın KDV iadeleri herhangi bir sorgulamaya tabi
tutulmadan doğrudan ödenir. Eximbank kredile-
rinde faiz oranları bu firmalara daha düşük oran-
da uygulanarak teminat işlemlerinde kolaylıklar
sağlanır. DTSŞ’lere ülkemiz dış ticaretinin önemli
bir kısmını teşkil eden dâhilde işleme konusunda
da önemli ayrıcalıklar tanınmıştır. Dâhilde işleme
kapsamında yapılan mal ithalatlarında alınması
gereken teminatlar düşürülürken, dosya kapatma
işlemleri de öncelikli olarak yapılmaktadır. Dış
ticaret işlemlerinde kolaylık ve hız sağlamak için
DTSŞ’lere onaylanmış kişi statüsü verilmektedir.
Ülkemiz dış ticaretinde bugünün temel politi-
kası, tüzel kişi KOBİ’leri sektörel dış ticaret şirketi
yapmak, sektörel dış ticaret şirketlerini de dış tica-
ret sermaye şirketi hâline dönüştürmektir.
Dış Ticarette Girişimcilik
Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ)
Ülkemizde, Küçük ve Orta Büyüklükteki İşlet-
melerin (KOBİ) kümelenme modeli ile bir araya
gelerek kurmuş oldukları Sektörel Dış Ticaret Şir-
ketleri (SDŞ) vardır. Kuruluş tebliğinde SDŞ’ler
şu şekilde tanımlanmaktadır: “Küçük ve Orta Bü-
yüklükteki İşletmelerin (KOBİ) ihracat sektörü
içinde bir organizasyon altında toplanarak dünya
pazarlarına yönlendirilmesi amacıyla; ihracat ve il-
gili konularda (finansman, tedarik, nakliye, sigorta,
gümrükleme vb.) hizmet sağlayarak, dış ticarette
uzmanlaşmalarını ve bu suretle daha etkin faaliyet
göstermelerini teminen kurulan şirketlere, Dış Ti-
caret Müsteşarlığınca “Sektörel Dış Ticaret Şirketi
(SDŞ) Statüsü” verilmesi, geri alınması ve sorum-
lulukları düzenlenmektedir.”
Türkiye’de faaliyette bulunan toplam işlet-
melerin % 99,9’unu KOBİ’ler oluşturmaktadır
(KOSGEB 2015/2018 KOBİ raporu). Küçük ve
Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ) dış tica-
ret alanında etkin bir rol üstlenmeleri için, güçlü
sermaye, uzman kadro ve bilgi birikimine ihtiyaç-
ları vardır. Ne yazık ki ülkemizde KOBİ niteliği
taşıyan firmaların çoğunun sayılan özelliklere sa-
hip olması oldukça güçtür. Uluslararası pazarda
rekabet edebilmeleri için KOBİ’lerin küçük olan
sermayelerini birleştirip aralarında iş bölümü ya-
parak, bilgili ve kadrosu güçlü firmalar hâline dö-
nüşmesi gerekmektedir.
Bu durum ülkemiz ihracat planlamasında
kümelenme şeklinde ifade edilerek bu yönde gi-
rişimde bulunan KOBİ’lere önemli avantajlar
sağlanmaktadır. Aynı sektörde faaliyet gösteren
KOBİ’lerin dış ticaret faaliyetlerinde bir araya ge-
lerek tek bir firma şeklinde hareket etmesinin hem
KOBİ’ler hem de ülke ekonomisi açısından çok
sayıda faydaları vardır. Bu tür kümelenme faaliyet-
leri sonucu Japonya, Güney Kore gibi ülkelerle ti-
cari anlamda oldukça başarılı işler yapılarak büyük
ilerlemeler kaydedilmiştir. Kümelenme sayesinde
firmalar birbirlerine destek olma yanında, üretim
zinciri içerisinde yer alan aşamalarda tamamlayıcı
görev de üstlenmektedir.
Ülkemizde bu tür kümelenme faaliyetleri çer-
çevesinde SDŞ’ler kalkınmada öncelikli yörelerde
en az 5 KOBİ’nin birleşmesi sonucu 250 bin TL
sermayeli anonim şirket olarak kurulabilir. Diğer
yörelerde kurulacak SDŞ’ler de ise, aynı sektörde
üretim yapan en az 10 KOBİ ve 500 bin TL serma-
ye şartı bulunmaktadır. Diğer yörelerde SDŞ’ye or-
tak olan KOBİ’lerin aynı sektörde yer alması şartı
aranırken kalkınmada öncelikli bölgelerde kurulan
SDŞ’ler için böyle bir şart bulunmamaktadır.
KOBİ’lerin birleşmesi sonucu kurulan sektörel
dış ticaret şirketlerinin avantajlı yönleri şunlardır:
• Küçük sermayeli en az 5 veya 10 KOBİ fi-
nansal varlıklarını bir araya getirerek sektörel
dış ticaret şirketi kurması sermaye, bilgi ve
donanım açısından önemli bir güç oluşturur.
• Aynı sektörde çalışan ortakların dış pazar
bilgilerinden istifade eden diğer ortaklar,
dış ticaret konusunda deneyim kazanarak
hareket kabiliyetine sahip olurlar. Dene-
yimsiz şirketlerin tek başına yapamayacağı
pek çok iş diğer ortakların bilgi birikimi sa-
yesinde hayata geçirilebilir.
• Ortaklık durumunda makine parkı, perso-
nel ve araç gereç açısından yaşanan sıkıntılar
giderileceği için gelen siparişlere daha kolay
cevap verilerek ham madde ve diğer malze-
me alımında daha avantajlı duruma geçilir.
• Ortakların birlikte hareket etmesi nedeniyle
birbirleri ile rekabet ortamı ortadan kalkar.
• Sektörel Dış Ticaret Şirketinin ithalat ve
ihracat hacmi KOBİ’lerin yalnız başına ya-
pacakları miktardan çok daha fazla olacağı
için dış ticarette önemli masraf kalemleri
arasında yer alan taşıma, sigorta ve güm-
rük işlemlerine ilişkin masraflar maliyetlere
daha az miktarda yansıyacaktır.
• Ortaklığın verdiği güç ve güven sayesinde
risk almaktan çekinmeyen firma, dış pazarda
yüksek performansla atak bir şekilde hareket
ederek daha başarılı işlere imza atacaktır.
• Dış ticaret alanında sağlanan devlet destek-
lerinden öncelikli ve yüksek oranda fayda-
lanma imkânına sahip olunarak üretim, ya-
tırım ve ticaret safhasında önemli avantajlar
elde edilecektir.
• Finansman ihtiyaçları Eximbank ve diğer
kuruluşlar tarafından sağlanan düşük faizli
krediler sayesinde diğer firmalara göre daha
öncelikli olarak karşılanarak firma kârlılık
oranına katkı sağlanacaktır.
• SDŞ’lere dış ticarete ilişkin tüm işlemlerin-
de harç, damga vb. vergilerden muafiyet
sağlanarak maliyetler düşürülmekte, düşen
maliyetler ürün satış fiyatlarına yansıyarak
bu oluşumların iç ve dış pazarda rekabet
güçleri artmaktadır.
129
 Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar

• SDŞ’lerin ihraç ettikleri mallara ait KDV

iadeleri herhangi bir sorgulamaya gerek du-
yulmadan en kısa sürede ödenmektedir.
• Dâhilde işleme rejimi çerçevesinde yapılan
ithalatlarda indirimli teminat uygulaması
yapılarak firmaların nakit gücü desteklene-
cek ve dosya kapatma, teminat iadesi gibi
işlemlerinde hız ve kolaylık sağlanacaktır.

Resim 5.2 Güç Birliği

internet
KOBİ’lere ilişkin detaylı bilgi için Küçük ve
Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Des-
tekleme İdaresi Başkanlığının https://www.
kosgeb.gov.tr/ adresi ziyaret edilebilir.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin Faydaları
• Yurt dışı temsilcilikleri ve oluşturdukları
müşteri portföyü sayesinde SDŞ’ler yurt dı-
şında yeni pazarlar bulunmasına aracılık eder.
• SDŞ’ler ortakların her türlü dış ticaret işlem-
lerinde ihtiyaç duydukları kolaylığı sağlaya-
rak onlardan bu yükü alır.
• Yapmış olduğu dış pazar araştırması ile or-
taklarına dış ticaret konusunda Know-How
hizmeti sağlayarak uygulamalarında kolay-
lıklar getirir.
• SDŞ’ler ortakların ihtiyaç duyacağı kredileri
kolaylıkla temin ederken bunların ortaklar ara-
sında dağılımını da en uygun şartlarla yapar.
• KDV ödeme işlemleri SDŞ aracılığıyla yapılır-
sa daha hızlı sonuçlanır, alınacak olan iadele-
rin imalatçı ortaklara da dağılımı sağlanabilir.
• Dış ticarette yapılacak olan gümrük taşıma
ve sigorta işlemleri daha kısa sürede ve mua-
fiyetler nedeniyle daha az maliyetle yapılır.
• SDŞ’lere sağlanan devlet destekleri sayesinde
yurt dışı fuar, sergi ve benzeri organizasyon-
lara düşük maliyetlerle katılım yapılır.
• Bazı ürünlerin Avrupa Birliği’ne girişinde
Avrupa’ya uygunluk belgesi olan CE işare-
tinin alınması zorunlu olup SDŞ o belgeleri
daha uygun maliyetli alma imkânına sahiptir.
• SDŞ imalat faaliyeti ile uğraşan ortaklarının
üretim işlerine destek olurken ortakların ihti-
yaç duyduğu ham madde ve kredileri de sağlar.
• SDŞ’nin katılımcı ortakları diğer firmala-
ra nazaran devlet desteklerinden daha fazla
oranda faydalanarak avantajlı duruma geçer.
• Çok sayıda firmanın katılımıyla oluşturulan
SDŞ’ler ülkemiz açısından sermaye ve güç
birliği oluşturan şirket türüdür.
Seyida TURAN (2006). Konya Ticaret Odası
Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Araştırma Raporu
https://www.kto.org.tr/d/file/sektorel_d_T_
rapor.pdf

130
Dış Ticarette Girişimcilik

Öğrenme Çıktısı

3 Dış ticaret yapabilen firmaları sınıflandırabilmek

4 Firma türlerinin avantajlarını kavrayabilmek

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’de hangi özelliklere

Gerçek kişi şirketlerin dış Türkiye’de bulunan dış tica-
sahip firmaların KOBİ olarak
ticarette başarısız olma ne- ret şirketlerinin avantajları-
tanımlandığını ve KOBİ’le-
denlerini irdeleyin. nı açıklayın.
rin özelliklerini araştırın.

DIŞ TİCARET KURALLARI

Dış ticaret işlemlerinde, ticaretin yapıldığı ülke, ticarete konu olan ürün ve ticaretin şekline göre birçok
kural bulunmaktadır. Girişimciler hedef ülkelerini, ürünlerini ve ticaret şekillerini belirledikten sonra iş-
lemlerini kurallarına uygun şekilde yapmak zorundadırlar. Ticaret Bakanlığı bünyesinde bu kurallara ilişkin
güncel bilgileri toplayarak firmalara yol gösterip, destek sağlayan birimler mevcuttur.
Bu birimlerden biri olan ülke masaları, ülkelerin dış
ticaret mevzuatlarına yönelik detaylı çalışmalar yapa-
rak, firmaları dış ticaret yapılacak ülkelerde hangi ku-
rallara uyması gerektiği konusunda bilgilendirmektedir.
Diğer bir birim olan sektör dairelerinde ise dış ticaret
esnasında ürünlerin hangi kural ve belgelerle uluslara-
rası pazara giriş yapabileceğine ilişkin bilgiler sağlayan
firma destek ofisleri mevcuttur. Yine dış ticaret şeklinin
detaylarına ilişkin çalışmalar yaparak mevzuat hazırla-
yan genel müdürlük düzeyinde birimler de bulunmak-
tadır. Ticaret Bakanlığına ek olarak Türkiye İhracatçılar
Meclisi ve İhracatçı Birlikleri girişimcilere ülke, ürün ve
dış ticaret şekli başta olmak üzere her türlü dış ticaret Resim 5.3 Dış ticarette Kurallar
işleminde destek sağlamaktadır.

Dış Ticaret Şekline Göre Uyulması Gereken Kurallar

Ülkeler arası gümrük duvarlarının kaldırılması ve engellerin azaltılması sonucu dünya ticareti önemli
bir artış göstermiştir. Artan ticaret hacmi ile birlikte ithalat ve ihracat dışında birçok farklı ticaret şekli de
ortaya çıkmıştır. Ortaya çıkan yeni ticaret şekilleri firmaların uluslararası faaliyetlerde hareket kabiliyetini
artırmıştır. Bu ticaret şekilleri birçok avantajlar yanında kuralı da beraberinde getirmiştir.
Özellik Arz Etmeyen Ticaret: Uluslararası anlaşmalar ve ülke içi kanunlara göre herhangi bir izin, kayıt
veya yasaklamaya tabi olmayan ticaret şeklidir.
Ön İzne Bağlı İhracat: Dış ticareti riskli veya ülkemiz açısından stratejik öneme sahip bazı ürünlerin
ihracatı, çeşitli kuruluşların ön iznine bağlanmıştır. O ürünü ihraç etmek isteyen firmanın öncelikli olarak
gerekli bilgi ve belgelerle yetkili kuruluşa başvurarak izin alması gerekir. Kuruluş, ihracata konu ürünün
alıcısı, miktarı ve yurt dışında kullanım amacı gibi durumları inceledikten sonra uygun görmesi hâlinde
ihracına izin verir. İlaç ve tıbbi malzemede Sağlık Bakanlığından, silah yapımında kullanılabilecek malze-
meler için Millî Savunma Bakanlığından izin alınması bu duruma örnek olarak verilebilir.

131

Kayda Bağlı İhracat: İhracata konu ürün veya
ülkenin bazı özel uygulamalara tabi olması hâlinde
yapılan bir işlemdir. Hangi ürünlerin kayda bağlı
ihracat kapsamında onaylanacağı Kayda Bağlı İh-
racat Listesinde yayımlanmıştır. Listede yer alan
ürünler, genellikle destekleme ve fiyat istikrar fo-
nundan ödeme veya kesinti yapılan ürünler ile ül-
kemiz açısından özel önem arz eden diğer ürün-
lerdir. Örneğin ham lületaşı, canlı koyun, meyan
kökü vb. gibi.
Ayrıca ihracında teşvik ödemesi veya kesinti
bulunan ürünler de ihracatçı birlikleri tarafından
kayda bağlı olarak onaylanır. Buradaki asıl amaç
istatistik ve diğer açılardan bu tür ürünlerin ihra-
catı serbest olan ürünlerden ayrı bir başlık altında
yer almasıdır. Kayda bağlı ihracat uygulaması sa-
dece ürünler için değil ülkeler için de uygulanır.
Örneğin Birleşmiş Milletlerin ambargo uygulamış
olduğu ülkelere yapılan ihracat kayda bağlı olarak
onaylanır. Kayıt altına alınan beyannamelerin 30
gün içerisinde gümrük idarelerine götürülerek iş-
lem yapılması gerekir.
Geçici İthalat: İthal edilen malın belli bir süre
yurt içinde kaldıktan sonra tekrar yurt dışına geri
gönderilmesi işlemidir. Geçici ithalatta ithal edilen
eşyanın gümrük vergileri teminat olarak alınır ve
eşya geri gönderilirken teminat olarak alınan vergi-
ler firmaya iade edilir. Geçici ithalatta tam muafi-
yet ve kısmi muafiyet olmak üzere iki farklı uygu-
lama vardır. Tam muafiyette teminat olarak alınan
vergilerin tamamı eşya geri gönderilirken iade edi-
lirken, kısmi muafiyette alınan vergilerden eşyanın
yurt içinde kaldığı her ay için % 3 oranında kesinti
yapılarak iade edilir.
Konsinye İhracat: Geçici olarak yurt dışına gön-
derilen malların, bir yıl içerisinde satışının yapıl-
ması hâlinde bedelinin, yapılmaması hâlinde ise
malın yurda getirilmesi işlemidir. Konsinye ihracat
izinleri ihracatçı birliklerinden alınır ve 1 yıl sü-
reyle geçerli olur. Konsinye ihracat izni alındıktan
itibaren en geç 30 gün içerisinde malların gümrük
idaresine götürülerek yurt dışına çıkarılması gere-
kir. Bu ihracat türünde genellikle numune olarak
gönderilen mallar ile pazara yeni giren firmaların
tanıtım amacıyla gönderdiği mallar yer alır.
Yurt Dışı Fuar ve Sergilere Katılım ve İhracat: Bu
tür etkinliklere katılacak firmaların sergilemek üze-
re yanlarında götürecekleri malların işlemleri için
gümrük idarelerine başvurmaları gerekir. Gümrük
132
Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar
idaresi fuara götürülecek ürünün çıkışına geçici
olarak izin verir ve firmanın bağlı olduğu ihracat-
çı birliğine bildirir. Firma fuara götürmüş olduğu
ürünlerin satışını yaparsa ihracatçı birliği geçici ih-
racatı kesin ihracata dönüştürerek gümrük idaresi-
ne bildirir ve gümrük idaresi işlemi sonuçlandırır.
Transit Ticaret: Yabancı ülkeden alınan bir ma-
lın ülkemizde serbest dolaşıma girmeden başka bir
yabancı ülkeye satılması işlemidir. Firmaların tran-
sit ticaret izni için gümrük idarelerine başvurması
gerekir. Transit ticaret iki farklı şekilde yapılabi-
lir; birincisi, yabancı ülkeden alınan malın ülke-
miz gümrük bölgesine gelmeden başka bir ülkeye
doğrudan satılmasıdır. Fransa’dan alınan bir malın
Türkiye gümrük bölgesine getirilmeden İtalya’ya
satılması bu duruma örnek oluşturur. İkincisi ise
yabancı bir ülkeden alınan malın ülkemiz gümrük
bölgesinden geçirilerek başka bir ülkeye satılması
işlemidir. Bu duruma örnek olarak Bulgaristan’dan
alınan bir malın Türkiye toprakları üzerinden geçi-
rilerek İran’a satılması verilebilir.
Ticari Kiralama: Ticari kiralama işlemleri güm-
rük idareleri tarafından sonuçlandırılır. Ticari ki-
ralama kapsamında geçici olarak yurt dışından
ülkemize getirilen eşyanın üzerinde herhangi bir
değişiklik yapılmadan izin süresi sonunda tekrar
yurt dışına gönderilmesi gerekir.
dikkat
Gürcistan’dan 3 aylığını kiralanan biçerdöverle-
rin Türkiye’ye getirilip, 3 ay içerisinde hasat iş-
lemleri tamamlanarak tekrar Gürcistan’a gönde-
rilmesi ticari kiralamaya örnek olarak verilebilir.
Bağlı Muamele ve Takas: İhraç edilen malın be-
delinin bir kısmı veya tamamının mal ile ödenmesi
işlemidir. Bağlı muamele ve takas genellikle döviz
sıkıntısı çeken ülkelerle veya almış olduğu malın
bedelinin bir kısmını mal ile ödeyerek ithalat ya-
parken ülke içi ihracatı artırmayı düşünen ülkelerle
yapılan ticarette kullanılır. Böylece ülke yurt dışına
döviz çıkışı yapmadan almış olduğu mal karşılığın-
da kendisi de mal satışı yaparak ekonomisini canlı
tutmuş olur. Bahse konu işlem iki ülke arasında
yapılıyorsa takas, ikiden fazla ülke arasında yapılı-
yorsa bağlı muamele adını alır.
Dış Ticarette Girişimcilik
Bedelsiz İhracat: Yurt dışına gönderilen mala ait
bedelin ülkeye getirilmediği işlemlerdir. Bedelsiz
ihracat izni için, değeri 250 bin ABD dolarına ka-
dar olan ürünlerde gümrük idaresine, 250 bin ile
500 bin ABD doları arası olan ürünlerde ihracatçı
birliklerine, 500 bin ABD doları üzeri olan ürün-
lerde ise İhracat Genel Müdürlüğüne müracaat et-
mek gerekir. Bedelsiz ihracata genellikle numune
olarak gönderilen ürünler, reklam ve tanıtım amaç-
lı promosyonlar, garanti kapsamında satılmış olan
malların yedek parçaları gibi eşyalar konu olur.
dikkat
Bilgisayar satışı yapan bir firmanın bilgisayarla-
rın yanında şapka, şemsiye gibi eşyaları reklam
amaçlı bedelsiz olarak göndermesi bedelsiz ihra-
cata örnek olarak verilebilir.
Ticaret Yapılan Ülkeye Göre Uyulması
Gereken Kurallar
Türkiye son yıllarda birçok topluluk ve ülke
ile karşılıklı anlaşmalar yaparak ticari faaliyetlerde
çeşitli muafiyet ve ayrıcalıklar sağlamıştır. Firmalar
tarafından muafiyet şartlarının bilinmesi ihracat
maliyetlerini düşürücü etkiler yanında yapılan iş-
lemlerde kolaylıklar da sağlamaktadır.
Anlaşmalarla sağlanan muafiyetlerin yanında
bazı ülkeler siyasi veya ekonomik nedenlerle çeşitli
ülkelere ambargo gibi yasaklayıcı politikalar uygu-
lamaktadır. Bu ambargolar karşılıklı olabildiği gibi
uluslararası kuruluşlarca konulmuş yasakları da
içerebilmektedir.
Avrupa Birliği (AB) Ülkeleri ile Yapılan Ticaret:
Türkiye ile AB ülkeleri arasında Gümrük Birliği
Anlaşması vardır. Bu anlaşma çerçevesinde AB ül-
kelerine mal ihraç eden firmalarımız ihracata konu
ürünlerin Türk menşeli olduğunu ispat etmek kay-
dıyla birliğe üye olmayan ülkelere göre avantajlı
uygulamalara tabi tutulur. Gümrük Birliği Anlaş-
ması ile AB tarafından ülkemiz ürünlerine vergi
muafiyetleri sağlandığı gibi ticari işlemlerde ba-
sitleştirilmiş şekilde uygulanır. Bu muafiyetlerden
faydalanmak isteyen firmalar, bağlı oldukları Tica-
ret ve Sanayi Odasından alacakları ATR belgesini
menşe ispat belgesi olarak kullanırlar.
EFTA Ülkeleri ile Yapılan Ticaret: Türkiye ile
EFTA ülkeleri (İsviçre, Norveç, Lihtenştayn, İzlan-
da) arasında yapılan serbest ticaret ve iş birliği an-
laşması çerçevesinde Türk menşeli bazı ürünlerin bu
ülkelere ihracatında vergi muafiyetleri sağlanmakta-
dır. Girişimcilerimizin EFTA ülkelerine ihraç ettik-
leri ürüne ilişkin muafiyetlerden faydalanmak için
bağlı oldukları Ticaret ve Sanayi Odasından EURO
1 belgesi almaları gerekir. EURO 1 belgesi almamış
olan firmalar ihraç ettikleri ürün Türk menşeli dahi
olsa muafiyetlerden faydalanamaz.
Serbest Ticaret Anlaşması Olan Ülkelerle Tica-
ret: Ticaret Bakanlığının verilerine göre 2019 yılı
itibarıyla ülkemizle serbest ticaret anlaşması yü-
rürlükte olan ülke sayısı yirmi, görüşmeleri devam
eden ülke sayısı ise yirmi beştir. Bu ülkelerle yapı-
lan ticarette AB ve EFTA ülkelerinde olduğu gibi
firmalarımıza bazı muafiyetler sağlanır. Firmaların
muafiyetlerden faydalanması için bağlı oldukları
odadan menşe şahadetnamesi alması gerekir.
Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Uygulayan Ülke-
lere İhracat (GTS): AB, EFTA ve diğer ülkeler ile ya-
pılan serbest ticaret anlaşmalarında tavizler ülkeler
arasında karşılıklı olarak uygulanır. Genelleştirilmiş
Tercihler Sisteminde (GTS) ise ekonomik olarak
güçlü olan ABD, Rusya ve Japonya gibi ülkelerin
siyasi veya başka açılardan kendilerine yakın hisset-
tikleri ülkelere tek taraflı olarak sağladığı muafiyet-
ler söz konusudur. GTS avantajlarından faydalan-
mak isteyen firmalar, ürünlerinin menşe ülkelerini
ispat için Form A belgesi almak zorundadır.
Birleşmiş Milletlerin (BM) Ambargo Uygula-
dığı Ülkelere İhracat: BM tarafından bazı ülkelere
riskli ürünlerin ihracatını yasaklayıcı ticari ambar-
golar uygulanmaktadır. Bu ülkelere yönelik am-
bargo kapsamı dışında olan malların ihracında ise
BM’den özel izin almak gerekir. İhracatçı birlikleri
aracılığı ile alınan bu izinlerin tarih ve sayıları be-
yanname üzerine yazılır ve gümrük idareleri izin
belgesi olmayan ürünlerin çıkışına müsaade etmez.
Tek Taraflı Ambargo Uygulanan Ülkelere İhra-
cat: Türkiye, Ermenistan ve Güney Kıbrıs Rum
Yönetimi’ne tek taraflı olarak ticari ambargo uy-
gulamaktadır. Bu ülkelere, ülkemizden ithalat veya
ihracat işlemleri yapılamaz. Ancak günümüzde
bazı firmaların bu ülkelere, diğer ülkeler üzerin-
den mal gönderdiği tespit edilmektedir. Örneğin
gümrük beyannamesinin alıcı kısmına Gürcistan
yazılıp daha sonra mallar Gürcistan üzerinden
Ermenistan’a geçirilmektedir.
133

Farklı Ülkelerin Birbirlerine Uyguladıkları Am-
bargolar: Dünya üzerinde siyasi, etnik veya dinî ne-
denlerle birbirine ambargo uygulayan ülkeler vardır.
Bu tür ülkelere ihracat yapan firmalar ülke hassa-
siyetlerini göz önünde bulundurmalıdır. Örneğin
İran, İsrail menşeli, İsrail ise İran menşeli ürünlere
ticaret yasağı getirmiştir. İran’a ihracat yapacak olan
bir firma ürünlerinin İsrail menşeli ürün olmadığını
ispat eden belgeyi almak zorundadır.
Ürün Grubuna Göre Uyulması
Gereken Kurallar
Uluslararası ticarette son yıllarda ürün güven-
liği, çevre bilinci ve kalite gibi konular ön plana
çıkmaya başlamıştır. Gelişen teknoloji ve uluslara-
rası rekabet, standartlara uygun olmayan ve riskli
ürünlerin uluslararası pazarlara girişine neden ol-
maya başlamıştır. Özellikle gelişmiş ülkeler ticaret
yaparken vatandaşlarının can ve mal güvenliğini
korumak için dış ticarete konu ürünlere yönelik
sıkı kontrol mekanizmaları geliştirmişlerdir. Ürün
grubuna göre dikkat edilmesi gereken kurallar açı-
sından tarım ürünleri için farklı, hayvansal ürünler
için farklı, kimyasallar için farklı ve nükleer silah
yapımında kullanılabilecek ürünler içinse farklı uy-
gulamalar vardır.
Özet Beyan Vermeye İlişkin Kurallar: Ürün it-
halatında mal satıcı ülkeden yola çıkmadan önce
gümrük idareleri tarafından ürünlere ilişkin özet
beyan verilmesi talep edilmektedir. Özet beyanda
yer alan bilgilere göre yapılan risk analizi ve kont-
roller sonucu uygun olmayan ürünlerin ülkeye gi-
rişine müsaade edilmez. Girişimci firmaların ithal
edeceği malın içeriğini belirten bilgilerin yer aldığı
özet beyan formlarının kurallara uygun bir şekilde
düzenlenerek taşıma şekillerine göre belirlenen sü-
reler içerisinde sunulması gerekir. Bu işlemin mal-
lar yabancı ülkeden yola çıkmadan önce yapılması
önemlidir. Aksi takdirde firma malın ithalini ger-
çekleştiremez veya ceza ödeyerek gerçekleştirmek
zorunda kalır.
dikkat
Deniz yolu taşımacılığında özet beyan dökme ve
ambalaj hâlindeki eşya için, eşya Türkiye Güm-
rük Bölgesindeki ilk varış limanına gelmeden en
az dört saat önce verilmelidir.
134
Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar
Gıda Ürünlerinin İthal veya İhracına İlişkin Ku-
rallar: Özellikle gelişmiş ülkelerde gıda ürünlerinin
ithal ve ihracı titiz kontrollere tabi tutulmaktadır.
Ürünlerde ilaç kalıntısı, standart dışı üretim ve
benzeri sorunların olup olmadığı analiz edilerek
akredite edilmiş laboratuvar sonuçları ile belgelen-
dirilmek zorunludur. Denetlenen ürünlerde sağlı-
ğa aykırı en küçük bulgularda dahi ürün gümrük
kapılarından iade edilerek, ürün ve ülkeye ilişkin
bilgiler Dünya Ticaret Örgütü ve diğer kuruluşlar
tarafından diğer ülkelere duyurulmaktadır.
dikkat
2019 yılında Rusya, ihraç ettiğimiz 250 ton
mandalina ve 18 ton narı üzerindeki ilaç kalıntı-
sının standartlardan yüksek olduğunu belirterek
ülkemize iade etmiştir.
Özellikle AB ülkelerine yapılan ihracatta ürünle-
rin uluslararası kalite belgesi ve CE işareti taşıması-
na oldukça dikkat edilmektedir. CE işareti veya ISO
kalite belgesine sahip olmayan çok sayıda ürünün
AB ülkelerine girişine müsaade edilmezken bu ku-
rala uymayan firmalara da ticaret yasağı konulmak-
tadır. Yine pek çok İslami ülke özellikle gıda ürünle-
rinin ithalinde İslami usullere uygun üretim şartına
ilişkin belge ararken İsrail gibi ülkeler de kendi dinî
kurallarına uygunluk belgeleri talep etmektedir.
Kimyasal Ürünlerin İthal veya İhracına İlişkin
Kurallar: Ülkeler gerek tüketicilerin gerekse doğal
çevrenin korunması açısından kimyasal ürünlerin
dış ticaretinde farklı kurallar uygulamaktadır. Bu
ürünler; kozmetik yapımında kullanılan malze-
meler, uçucu yağlar ve kimyasal maddelerdir. Bu
maddelerin ithal veya ihracı çoğunlukla izne bağlı
olmakla birlikte, izni olan ürünlere dahi gümrük
laboratuvarlarında gerekli analizler yapıldıktan son-
ra ülkeye girişine müsaade edilmektedir. Bu çeşit
ürünlerin ticari faaliyetini yapan firmaların gerekli
mercilerden izin alması ve ürünlerine ilişkin analiz
sonuçlarını gümrük idarelerine vermesi gerekir.
Radyasyon veya Kimyasal Silah Yapımında Kulla-
nılabilecek Maddeler: Son yıllarda teknolojik geliş-
melere bağlı olarak radyasyon içeren veya nükleer
silah yapımında kullanılacak maddelerin üretim ve
ticareti artmıştır. Bu tür riskli ürünler özel izinlerle
ticarete konu olabilmekte, bazı ürünlerin radyas-
Dış Ticarette Girişimcilik

yondan ari olduğuna dair analiz sonuçları olmadan ithal veya ihracına izin verilmemektedir. Bu alanda
riskli ürün gruplarından biri de kimyasal silah yapımında kullanılabilecek malzemelerdir. Bu malzemelerin
uluslararası ticareti, anlaşmalarla sınırlandırılmış olup ancak alınacak izin ve kontroller sonucu silah yapı-
mı dışındaki kullanımlar için serbest bırakılmıştır.
Orman ve Hayvancılık Ürünleri: Ülkeler orman ürünleri ihracatında özel kurallar uygulamaktadır. Ör-
neğin ülkemizde ceviz ağacının işlenip çeşitli ürünler hâline getirilmeden tomruk hâlinde ihracı yasaktır.
Canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin dış ticareti de belli kurallar çerçevesinde yapılmaktadır. Nesli tü-
kenmekte olan hayvanların ihracı yasak olmakla birlikte bazı türlerin ise cins ve yaş durumu göz önüne
alınarak ticaretine müsaade edilmektedir. Örneğin ülkemizden belli yaş ve kiloya ulaşmamış dişi koyun
ihracı yasaktır.
Eski ve Kullanılmış Eşya Ticaretine İlişkin Kurallar: Kullanılmış veya eski eşyaların ihracatı tarihî eser
olabileceği düşüncesiyle farklı kurallara tabi tutulmaktadır. Bu tür ürünlerin ilgili kuruluşlardan tarihî eser
olmadığına dair uzman incelemesi (ekspertiz) raporları alındıktan sonra ihracına müsaade edilir. Tarihî
eserlerin yurt dışına çıkarılması yasak olup, ihraç edilen ürünler arasında tarihî eser niteliği taşıyan eşya
bulunması hâlinde bu eşyaya el konularak firmaya cezai işlem uygulanmaktadır.
Türkiye’de ithalat ve ihracata konu ürünlerin standartlara uygunluğu, kalite ve güvenliğine ilişkin
denetimler Ürün Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğünün sorumluluğunda yapılmaktadır. İthalata
konu pek çok ürünün denetime tabi tutulmasının temel amacı, tüketicilerimizin can ve mal güvenliğini
koruyarak ülkemize standart dışı ürünlerin girişini engellemektir. İhracattaki denetimlerin temel amacı
ise yurt dışına Türk malı imajını sarsacak ürünlerin gönderilmesini engelleyerek dış ticaretin aksamasının
önüne geçmektir.

Öğrenme Çıktısı

5 Dış ticarette uyulması gereken kuralları açıklayabilmek

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’nin Ermenistan
ve Güney Kıbrıs Rum Dış ticarette ürün kontro- Dış ticarette ticaret şekli, ürün
Yönetimi’ne uyguladığı ti- lüne önem verilmesinin ne- ve ülke bazında uyulması ge-
cari ambargonun nedenleri- denlerini irdeleyin. reken kuralları açıklayın.
ni araştırın.

135
 Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar

1 Dış ticaretçi olma şartlarını açıklayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 Dış ticaret işlemlerindeki hak ve

yükümlülükleri kavrayabilmek

Dış Ticaretçi Nasıl Olunur?

Ülkemizde 1980’li yıllardan sonra yaşanan dönüşümlerle birlikte dış ticaret konusunda önemli adımlar
atılmış, ticaretin önündeki bürokratik engeller kaldırılırken dış ticaretçi olabilme işlemleri kolaylaştırıl-
mıştır. Firmalar, Ticaret Sicil Gazetesi, imza sirküsü, oda kayıt belgesi ve vergi numarasını gösteren bir
yazıyla gümrük ve ihracatçı birliğine müracaat ederek aynı gün içerisinde dış ticaretçi vasfı kazanmakta-
dır. Firma sahipleri dış ticaret işlemlerini kendileri yapabileceği gibi, temsilci aracılığıyla da yaptırabilir-
ler. Doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki türlü temsil şekli vardır. Doğrudan temsilcinin yaptığı işlerden
kendisi değil, temsilcisi olduğu firma sorumludur. Dolaylı temsil ise Türkiye’de sadece gümrük müşavir-
leri tarafından yapılır. Gümrük müşavirleri dış ticaret konusunda uzman kişiler olup yaptıkları işlerden
kendileri sorumludur. Dış ticarette firmaların belli hakları vardır. Onaylanmış kişi statüsü almak hakkı:
Statü sahibi firmalar eksik evrakla beyanda bulunabilir, teminata tabi işlemlerde kısmi teminat hakkın-
dan faydalanır, bu firmaların eşya ve belge kontrolü detaylı yapılmaz, götürü teminat avantajı sağlanır
ve ATR belgelerinin onay ve vize işlemlerini kendileri yapabilirler. Dış ticaret firmalarının diğer hakları
ise şunlardır; bir konuya ilişkin olarak idareden karar vermesini isteyebilir, tereddüte düştüğü konularda
bilgi alabilir ve mücbir sebep durumlarında ek süre talep edebilirler. Firmaların doğru beyan, eksiksiz
belge ve her an kontrole açık olma gibi yükümlülükleri de vardır.

136
Dış Ticarette Girişimcilik

3 Dış ticaret yapabilen firmaları

sınıflandırabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

4 Firma türlerinin avantajlarını kavrayabilmek

Firma Türleri ve Avantajları

Dış ticarette gerçek kişi, tüzel kişi ve özel statülü şirketler olmak üzere üç farklı firma türü vardır. Gerçek
kişi firmalar dış ticaret alanında sık rastlanan firma türü değildir. Bunlar tek kişinin yönetiminde olan ba-
sit yapılı küçük işletmeler olması nedeniyle profesyonellik gerektiren dış ticaret işlemlerini aracı firmalar
üzerinden yürütürler. Tüzel kişi firmalar ise kollektif, komandit, anonim, limited gibi şirket türlerinden
oluşan ve gerçek kişi firmalara nazaran daha güçlü sermaye yapısına sahip ve daha profesyonel yönetilen
firmalardır. Devlet desteklerinden yararlanabilmek için tüzel kişi firma olmak gerekir. Özel statü şirketler
ise Dış Ticaret Sermaye Şirketi (DTSŞ) ve Sektörel Dış Ticaret Şirketi (SDŞ) olmak üzere ikiye ayrılır.
Devlet özel statülü şirketlere, diğer şirketlere nazaran daha fazla destek sağlar. Ülkelerin genel amacı ulus-
lararası pazarda daha güçlü olabilmek için özel statü şirketlerin sayısını artırmaktır. Dış Ticaret Sermaye
Şirketleri ödenmiş sermayeleri en az 2 milyon TL olan ve bir önceki takvim yılında gümrük beyanna-
mesi bazında en az (FOB) 100 milyon ABD doları veya eş değerdeki fiili ihracatı gerçekleştiren anonim
şirketlerdir. Dış Ticaret Sermaye Şirketleri güçlü yapıları ve deneyimli kadrolarıyla, uluslararası ticarette
yabancı firmalarla rekabet edebilecek performansa sahip bir şirket türüdür. Bu şirketler pek çok devlet
desteğinden öncelikli ve yüksek oranlarda faydalandırılır. Sektörel Dış Ticaret Şirketleri ise kalkınmada
öncelikli yörelerde 5 diğer yörelerde 10 KOBİ’nin birleşmesi sonucu, 250 bin -500 bin TL sermaye ile
kurulur. Özel statülü şirketlerin kuruluş amacı, rekabet gücü zayıf olan KOBİ’leri bir araya getirerek
güçlü bir oluşum sağlamaktır. Kalkınmada öncelikli yörelerde kurulan SDŞ ortaklarının aynı sektörde yer
alan firmalardan oluşması zorunlu değildir. SDŞ’lere finansman destekleri yanında vergilerden muafiyet,
KDV işlemlerinde kolaylık, dış ticaret desteklerinden daha yüksek oranda faydalanma, teminat kolaylığı
ve işlemlerin hızlı sonuçlandırılması gibi pek çok farklı destek de sağlanmaktadır.

137
 Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar

5 Dış ticarette uyulması gereken kuralları

açıklayabilmek
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Dış Ticaret Kuralları

Dış ticaret işlemleri ülke, ürün ve dış ticaretin şekline göre farklılıklar göstermektedir. Ticaret Bakan-
lığı bünyesinde kurulan ülke masaları, sektör daireleri ve genel müdürlükler farklılık gösteren kural-
lara karşı güncel çalışmalar yaparak dış ticaretçileri yönlendiren uzman birimlerdir. Ayrıca Türkiye
İhracatçılar Meclisi ve İhracatçı Birlikleri de bu konuda yoğun çalışmalar yapan kuruluşlardır. Dünya
ekonomisinde ticaret hacmi arttıkça farklı ticaret şekilleri de ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunlar, özel-
lik arz etmeyen ticaret, ön izne bağlı ihracat, kayda bağlı ihracat, geçici ithalat, konsinye ihracat, yurt
dışı fuar ve sergilere katılım, transit ticaret, ticari kiralama, bağlı muamele ve takas ile bedelsiz ihracat
gibi türlerdir. Ülkeler arası farklılıklar gösteren kuralların temelini anlaşmalar oluştur. İkili veya çok
taraflı yapılan anlaşmalarla ülkeler birbirlerine çeşitli imtiyazlar sağlamaktadır. AB ile Türkiye arasında
yapılan Gümrük Birliği Anlaşması, EFTA ülkeleri ile Türkiye arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması ve
25 ülke ile yürürlükte olan karşılıklı Serbest Ticaret Anlaşmaları mevcuttur. Ayrıca Genelleştirilmiş
Tercihler Sistemi ile gelişmiş ülkeler kendilerine siyasi veya diğer nedenlerle yakın olan ülkelere tanı-
dıkları tek taraflı ayrıcalıklar da vardır. Sayılan grupların her biri ile yapılan dış ticaret farklı kurallara
tabidir. Diğer yandan Birleşmiş Milletler veya ülkelerin tek taraflı ambargo uygulamış olduğu ülkelerle
yapılan dış ticaret de ayrı kurallar içermektedir. Ürün bazında kuralların ise temelini kalite ve can gü-
venliği oluştur. Ülkemizde, Ürün Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü ithalat ve ihracata konu
olan ürünleri kalite ve sağlık yönünden kontrole tabi tutar; uygun olmayan malların giriş veya çıkışına
müsaade edilmez. Ürün gruplarına göre kurallar, gıda, kimyasal, orman ve hayvancılık, radyasyon ve
nükleer silah ile kullanılmış eski eşya gibi temel sınıflara ayrılmıştır. Ürün gruplarına ilişkin ithalatta
düzenlenen özet beyan formu ülkeye gelecek ürünlerde risk analizi yapılması amacını taşır.

138
Dış Ticarette Girişimcilik

1 Dış ticaretçi olmak için gerekli belgelerle başvu- 6 Aşağıdakilerden hangisi kalkınmada öncelik-
rulması gereken kuruluş aşağıdakilerden hangisidir? li yörelerde sektörel dış ticaret şirketi kuruluşu için
gerekli KOBİ sayısı ve sermaye miktarıdır?

neler öğrendik?
A. Türkiye İhracatçılar Meclisi
B. Gümrük idaresi A. 5 KOBİ ve 250 bin TL sermaye
C. Ticaret Bakanlığı B. 5 KOBİ ve 500 bin TL sermaye
D. Ticaret ve Sanayi Odası C. 10 KOBİ ve 250 bin TL sermaye
E. Esnaf ve Sanatkârlar Odası D. 10 KOBİ ve 500 bin TL sermaye
E. 15 KOBİ ve 500 bin TL sermaye
2 Aşağıdakilerden hangisi firmanın dış ticaret
işlemlerini yürütme yetkisine sahip değildir? 7 Sermayesi 2 milyon TL ve önceki yıl ihracatı
en az 100 milyon ABD doları olan firmalara ne ad
A. Firma sahibi
verilir?
B. Firma ortağı
C. Firma muhasebecisi A. Anonim şirket
D. Doğrudan temsilci B. Tüzel kişi şirket
E. Dolaylı temsilci C. Dış ticaret sermaye şirketi
D. Sektörel dış ticaret şirketi
3 Aşağıdakilerden hangisi mücbir sebep nede-
E. Limited şirket
niyle kullanılabilecek bir haktır?
8 Aşağıdakilerden hangisi kısmi veya tam mua-
A. Bilgi hakkı
fiyet uygulamasının yapıldığı ticaret şeklidir?
B. Karar hakkı
C. Onaylanmış kişi statüsü hakkı A. Kayda bağlı ihracat
D. Süre hakkı B. Ön izne bağlı ihracat
E. Gizlilik hakkı C. Bağlı muamele ve takas
D. Konsinye ihracat
4 Aşağıdakilerden hangisi tüzel kişi şirket statü-
E. Geçici ithalat
süne sahip değildir? 9 Aşağıdakilerden hangisi dış ticarette tek ta-
A. Kollektif şirket raflı ambargo uyguladığımız ülkelerden biridir?
B. Komandit şirket
A. Irak
C. Limited şirket
B. Libya
D. Anonim şirket
C. Gürcistan
E. Gerçek kişi şirket
D. Ermenistan
E. Rusya
5 Aşağıdaki firma türlerinden hangisi genel ola-
rak sağlanan devlet desteklerinin avantajlarından
yararlanamaz?
10 Aşağıdakilerden hangisi ülkeye gelen ürünle-
rin risk analizi için yerine getirilmesi gereken ku-
A. Gerçek kişi firmalar rallardan biridir?
B. Tüzel kişi firmalar
C. Özel statülü şirketler A. Gümrük beyannamesi düzenlemek
D. Sektörel dış ticaret şirketleri B. Özet beyan düzenlemek
E. Dış ticaret sermaye şirketleri C. ATR belgesi düzenlemek
D. Analiz raporu düzenlemek
E. CE işareti düzenlemek

139
 Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar

1. B Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticaretçi Olma Şart- 6. A Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticaret Sermaye Şir-
ları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ketleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticaret İşlemlerinin

2. C 7. C Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticaret Sermaye Şir-
Yürütülmesi” konusunu yeniden gözden ge-
ketleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
çiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticaret İşlemlerinde Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticaret Şekline Göre
3. D 8. E
Girişimcilerin Hak ve Yükümlülükleri” ko- Uyulması Gereken Kurallar” konusunu ye-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. niden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ticaret Yapılan Ülkeye

4. E Yanıtınız yanlış ise “Tüzel Kişi Firmalar” ko- 9. D
Göre Uyulması Gereken Kurallar” konusu-
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
nu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ürün Grubuna Göre

5. A Yanıtınız yanlış ise “Gerçek Kişi Firmalar” 10. B
Uyulması Gereken Kurallar” konusunu ye-
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
niden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

İthalatı kısarak ihracatı artırmak amacıyla 1980 yılına kadar Türkiye’de ta-
kip edilen dışa kapalı ekonomik politikalar istenilen sonucu sağlamamış, ülke
ekonomisi bozularak döviz sıkıntısı içine girilmiştir. 1980 yılından sonra uy-
gulanmaya başlanan dışa açık ekonomi politikaları sonucu ihracatın önündeki
Araştır 1 engeller kaldırılmış, dış ticaretçi olma şartları kolaylaştırılmıştır. Dış ticarette
verilen destekler artırılarak çeşitli ticaret anlaşmaları yapılmış ve yönlendirici
kuruluşlar aktif hâle getirilmiştir. Firmalar, sağlanan destekler ve kaldırılan
engeller sonucu, dış ticaret konusunda daha istekli olunarak ihracata yönelik
faaliyetlerini artırmışlardır. Bu sayede 1980 yılında 2,9 milyar dolar olan ihra-
catımız günümüzde 180.8 milyar dolar seviyelerine ulaşmıştır.

Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme (KOBİ), yıllık çalışan sayısı 250 kişiden
az ve net toplam satışı veya mali bilançosu 40 milyon Türk lirasını aşmayan
işletmelerdir. KOBİ’ler mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki
işletme olarak üç farklı sınıflandırmaya tabi tutulabilir. Mikro işletmeler çalı-
Araştır 2 şan sayısı 10’dan az, yıllık ciro veya bilançosu 1 milyon lira veya altında olan
işletmelerdir. Küçük işletmeler çalışan sayısı 10- 49 kişi arası yıllık ciro veya
bilançosu 8 milyon lira veya altında olan işletmelerdir. Orta büyüklükteki
işletmeler ise çalışan sayısı 50 ile 249 kişi arası yıllık ciro veya bilançosu 40
milyon lira veya daha altında olan işletmelerdir. Türkiye’de bulunan KOBİ’le-
rin çoğunluğu mikro işletme statüsündedir.

140
Dış Ticarette Girişimcilik

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Ermenistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Türkiye’nin Birleşmiş Millet-

ler kararı olmadan kendi inisiyatifiyle ticari ambargo uyguladığı ülkelerdir.
Ermenistan’a uygulanan ticari ambargonun ana sebepleri, Ermenistan’ın hak-
sız bir şekilde dost ve kardeş ülkemiz Azerbaycan’a ait toprakları işgal ede-
Araştır 3 rek terk etmemesi ve yıllardır süregelen mesnetsiz sözde soykırım iddialarına
karşılık olarak verilen tepkidir. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne uygulanan
ticari ambargo ise Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan itibaren Rum Yönetimi’nin Ku-
zey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne ve Türkiye’ye karşı olan haksız ve düşmanca
tutumuna karşılık verme amacını taşır.

Kaynakça
Ata, S. ve Sedali, S. (2019). KOBİ İhracat Seferberliği
Çalıştayı Sunumu, T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu
Anadolu İhracatçılar Birliği Yayınları.
Beşli, S. (2004). Lojistik, Ekonomi Bakanlığı Marmara
Bölge Müdürlüğü Yayınları.
Birlik Aylık Dergisi. (2019), 12, Akdeniz İhracatçı
Birlikleri Yayınları.
Dış Ticarette Ödeme ve Teslim Şekilleri. (2015). 10,
İstanbul Sanayi Odası Yayınları.
Ekonomik Görünüm. (2020). Mart Ticaret Bakanlığı
Yayınları, https://ticaret. gov.tr, (erişim tarihi:
30.03.2020).
Gümrük Genel Tebliği,.15.08.2017 Yürürlük Tarihli
Onaylanmış Kişi Statüsüne İlişkin.
h t t p s : / / w w w . g t b . g o v . t r /
data/583a9a401a79f54e744208b3/OKS%20
Te b l i % C 4 % 9 F i % 2 0 ( 1 5 - 0 8 - 2 0 1 7 % 2 0
tarihinde%20ge%C3%A7erli%20olacak%20
de %C4%9Fi%C5 %9Fikliklerin %20
i%C5%9Flenmi%C5%9F%20hali)%20(2).pdf,
(erişim tarihi: 05.01.2020).
Gümrük Kanunu. 27.10.1999 Tarih ve 4458 Sayılı
Mevzuat Bilgi Sistemi, www.mevzuat.gov.tr/
MevzuatMetin/1.5.4458.doc, (erişim tarihi:
05.03.2020).
Gümrük Yönetmeliği. 07.10.2009 Resmi Gazete Sayısı:
27369 (Mükerrer). https://kms.kaysis.gov.tr/
Home/Goster/39273, (erişim tarihi: 01.03.2020).
Gülsoy, E. (2004). İhracatta Yazışma Örnekleri, Dış
Ticaret Müsteşarlığı Araştırma Dairesi Yayınları.
İhracat Yönetmeliği. İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon
İhracatçı Birliği , https://www. itkib. org.tr/
tr/bilgi-merkezi-dis-ticaret-mevzuat-ihracat-
mevzuati-ihracat- yonetmeligi. html (erişim
tarihi: 01.03.2020).
İthalat Yönetmeliği. Mevzuat Bilgi Sistemi,
https://www.mevzuat.gov.tr/Metin. Aspx?
MevzuatKod=7.5.4122& MevzuatIliski =0&
sourceXmlSearch= (erişim tarihi:01.03.2020).
Kalkınma Bakanlığı, (2014 – 2018). Doğu Anadolu
Projesi Eylem Planı. http://www.dap.gov.tr/
dap-eylem-plani/dap-eylem-plani-2014-2018/,
(erişim tarihi: 03.04.2020).
KOSGEB. 2015-2018 dönemini kapsayan KOBİ
Stratejisi ve Eylem Planı, KOSGEB https://www.
kosgeb.gov.tr/Content/Upload/Dosya/Mali%20
Tablolar/KSEP/Kobi_Stratejisi_ve_Eylem_Plani_
(2015-2018), pdf, (erişim tarihi: 04.02.2020).
Köse, H. (2008). CE İşareti, Ekonomi Bakanlığı
Sanayi Dairesi Yayınları.
Onur, G. (2004). Dış Pazar Araştırması Nasıl Yapılır?
Dış Ticaret Müsteşarlığı Yayınları.
Orta Anadolu İhracatçılar Birliği Genel Sekreterliği,
http://www. oaib. org.tr/tr/bilgi-merkezi-
sikca-sorulan-sorular-gumruk-musavirleri-
ve- yetkilendirilmis-gumruk-musavirleri-ygm-
hakkinda-bilgi-verebilir-misiniz.html, (erişim
tarihi: 05.03.2020).

141

Özken. A. ve Yılmaz, M. (2018). İhracat Prosedürleri,
T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu Anadolu İhracatçılar
Birliği Yayınları.
Şahin, A. (2005). İhracat Prosedürlerini Biliyor
musunuz? Başbakanlık İhracatı Geliştirme Etüt
Merkezi Yayınları.
Şahin, A. (2004). İhracatta Ödeme Şekilleri, T.C.
Başbakanlık İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi
Yayınları.
Şahin, A. (2011). İhracat Mevzuatı, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.
Şahin, A. (2011). İthalat Mevzuatı, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.
Takım, A. İmamoğlu, İ.K. Naktiyok, Y. (2018). Dış
Ticaret İşlemleri Kavram, Teori, Politika
ve Uygulama, 2. Baskı Ekin Basın Yayın Dağıtım,
Bursa.
Takım, A. Naktiyok, Y. İmamoğlu, İ.K. (2019). Dış
Ticarette Kullanılan Belgeler, Ekin Basım
Yayın Dağıtım, Bursa.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete, 19 Temmuz
2019 tarihli ve 30836 sayılı Resmi Gazete https://
www.resmigazete.gov.tr/fihrist?tarih=2019-07-
19&mukerrer=1, (erişim tarihi: 03.01.2020).
Teşvikler Rehberi. (2016). T.C. Ekonomi Bakanlığı
Doğu Anadolu İhracatçılar Birliği Yayınları.
Ticaret Bakanlığı, Dış Ticaret Sermaye Şirketleri
Tebliği, https://ticaret.gov.tr/destekler/ihracat-
destekleri/teblig-bazinda-destek-mevzuati/ozel
statulu-sirketler, (erişim tarihi: 04.02.2020)
Ticaret Bakanlığı Orta Anadolu Genel Müdürlüğü
http://ortaanadolu.ticaret.gov.tr/yayinlar/oksb-
onaylanmis-kisi-statu-belgesi (erişim tarihi:
05.01.2020).
142
Dış Ticarette Uyulması Gereken Kurallar
Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data
/5d63d89d13 b87 62f7c4 3a 738/31- umruk%20
Musavir%20ve%20Yardimcisi%20Sayilari.pdf,
(erişim tarihi: 05.03.2020).
TİM, TİM Başkanı İsmail Gülle’nin Ocak 2020
ihracat rakamlarını açıklama Konuşması, https://
tim.org.tr/tr/kose-yazilari-baskandan-2020-yili-
rekorlar-ve-donusumle-devam - ediyor erişim
tarihi: 09.03.2020.
Turan, S. (2006). Konya Ticaret Odası Sektörel Dış
Ticaret Şirketleri Araştırma Raporu https://www.
kto.org.tr/d/file/sektorel_d_T_rapor.pdf, (erişim
tarihi:14.04.2020).
Türk Ticaret Kanunu 14. Madde https://www.
mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/5.3.6762.pdf,
(erişim tarihi: 02.02.2020).
Türkiye İhracatçılar Meclisi, (2019). 2018 – 2019
Faaliyet Raporu, Türkiye İhracatçılar Meclisi
Yayınları.
Yeni Vizyon Yeni Yol Haritası İhracat 2019 Raporu
(2019), Türkiye İhracatçılar Meclisi Yayınları.
Yüz Soruda Dış Ticaret (2010). T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi AR – GE
Başkanlığı Yayınları.
Yılmaz, M. (2018). İhracatta Pazarlama Teknikleri,
Doğu Anadolu İhracatçılar Birliği Yayınları
Erzurum.
Yılmaz, M. (2018). İhracatta Finansman Teknikleri,
T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu Anadolu İhracatçılar
Birliği Yayınları.
2019 Yılında Dünya ve Türkiye Ekonomisi ve 2020
Yılından Beklentiler. (2020). Ege Bölgesi Sanayi
Odası Yayınları.
 Bölüm 6
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
öğrenme çıktıları

Dış Ticarette Kullanılan Belgelerin

Dış Ticarette Belge Kullanımının Önemi Sınıflandırılması
3 Dış ticarette kullanılan belgeleri

1
1 Dış ticarette belge kullanılmasının

2
nedenlerini anlayabilmek tanımlayabilmek
2 Dış ticarette kullanılan belge sayıları ve 4 Dış ticarette kullanılan belgeleri
düzenleyen kurumları açıklayabilmek sınıflandırabilmek

Anahtar Sözcükler: • Gümrük Beyannamesi • Ticari Fatura • Sigorta Poliçesi • A.TR Belgesi
• EUR-1 Belgesi • Dâhilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) • ATA Karnesi • TIR Karnesi
• Antrepo Makbuzu • CMR Belgesi

144
Dış Ticarette Girişimcilik
GİRİŞ
Gerek iç gerekse dış ticarette farklı risk ve be-
lirsizlikler söz konusu olmakla birlikte çok taraf-
lı, teknik ve karmaşık özellik taşıyan dış ticarette
daha fazla risk ve belirsizlik söz konusudur. Taraf-
ların farklı ülkelerde bulunması, alıcı ve satıcıların
birbirlerini tanımaması, sürece katılanların fazla
olması, çok sayıda belge kullanılması, ekonomik
sistem, zevk ve tercihlerin farklı olması, farklı para
birimlerinin kullanılması ve farklı hukuki dü-
zenlemelerin geçerli olması nedeniyle dış ticaret,
iç ticarete göre daha fazla risk taşır. Dış ticarette
taraflarca kontrol edilebilen riskleri azaltmaya ve
ihracatı artırmaya yönelik farklı önlem ve düzen-
lemeler geliştirilmiştir. Bu kapsamda başvurulan
yöntemlerden biri ticari işlemlerde kullanılan çok
sayıda belge sayısının azaltılmasıdır. Dünya ölçe-
ğinde yüksek ihracat düzeyine ulaşmış ülkelerde
uluslararası ticarette kullanılan belge sayılarının
azlığı gözlenmektedir. Örneğin, millî gelirinin iki
katı kadar büyüklükte dış ticaret hacmine sahip;
Türkiye ihracatının iki katından fazla ihracat ya-
pan, yaklaşık 6 milyon nüfusa sahip, Singapur’da,
ihracat ve ithalat işlemlerinin her biri için 3 belge
hazırlanırken Özbekistan’da ihracat için 12, ithalat
için de 14 belge düzenlenmektedir. Başarılı ülke
uygulamaları ile örnek gösterilen Singapur’un he-
men hemen bütün uluslararası ekonomik gösterge-
lerde ilk sıralarda yer alması tesadüf değildir.
Türkiye’de kamu ve özel kesim iş birliği ile ulus-
lararası ticarette kullanılan; özellikle de ihracatta
kullanılan belge sayısının azaltılmasına yönelik ça-
lışmalar her yıl artarak devam etmektedir. Ticaretin
Kolaylaştırılması Türkiye Stratejisi ve Beş Yıllık Ey-
lem Planında (2018-2022), Türkiye’de uluslararası
ticaret işlemlerinde talep edilen belge sayısının uzun
vadede % 20 oranında azaltılacağı belirtilmiştir. Bel-
ge sayısının azaltılması ile birlikte uluslararası ticaret
işlemlerini kolaylaştırmaya yönelik başka düzenle-
meler de söz konusudur. Belgelerin tek tip hâle ge-
tirilmesi, belgelerin temin edilme süresi ve maliyeti,
yetkili kişiler tarafından ve elektronik ortamda dü-
zenlenmesi, alıcıyı yanıltmaması, bütün belgelerin
tek bir kaynaktan temin edilmesi, muhatap olunan
kurum/kuruluş sayısının azaltılması, uluslararası ti-
cari teamül ve kurallara uygun bir biçimde düzen-
lenmesi, bu kapsamda alınabilecek diğer önlemler-
dir. Böylece muhtemel hata ve eksiklikler mümkün
olan en az düzeye indirilmiş olacaktır.
DIŞ TİCARETTE BELGE
KULLANIMININ ÖNEMİ
Türk Dil Kurumu Sözlüğü’ne göre belge, bir
gerçeğe tanıklık eden yazı, fotoğraf, resim, film, ve-
sika vb. dokümanlardır. Belge kavramı muhasebe,
hukuk, dış ticaret vb. farklı disiplinlerde farklı şe-
kilde tanımlanır. Ticari işlemlerden doğan itilafla-
rın çözümünde tarafların haklarının korunması ve
ticari işlemlerin ispatlanması açısından belgeler bü-
yük fayda sağlar. Bir kısım istisnalar dışında sözlü
olarak kararlaştırılan durumların hukuki geçerliliği
yoktur. Bu nedenle yapılan işlemlerin yazılı olarak
belgelendirilmesi, alıcı ve satıcı arasında doğabile-
cek anlaşmazlıkların çözümünü kolaylaştırmakta-
dır. Belgelerin, ispat aracı olarak kullanılabilmesi
için belirli şekil şartlarına göre düzenlenmesi gere-
kir. Bu şartlara göre düzenlenmemiş belgelerin hu-
kuki değeri olmayıp, anlaşmazlıkların çözümünde
ispat aracı olarak kullanılmaz.
Dış Ticarette Belge Kullanımının
Nedenleri
Yurt içi ticarette olduğu gibi uluslararası ticarette
de farklı nitelikte belgeler (vesaik) kullanılmaktadır.
Hazırlık, anlaşma, teslim ve ödeme aşamalarından
oluşan uluslararası ticaret sürecinde kullanılan bel-
ge sayısı oldukça fazladır. Düzenlenen belgelerin bir
kısmı ihracat ve ithalat işlemleri için, bir kısmı malı
gümrükten çekmek için, diğerleri ise sigorta ve taşı-
macılıkta kullanılmaktadır. Yine bir kısım belgeler
tavizli gümrük indiriminden, diğerleri devlet destek-
lerinden faydalanmak için düzenlenir. Bazı belgeler
malların ülkeye geçici olarak diğerleri kesin giriş ve
çıkışlarında düzenlenir. Ayrıca serbest bölgelerde fa-
aliyette bulunmak, yurt dışı fuar/sergilere katılmak
ve sınır ticareti yapabilmek için de belirli belgeler is-
tenmektedir. Yapılan işlemin niteliğine göre düzen-
lenen tüm bu belgeler yerine göre; devir, mülkiyet,
kanıt, kullanma, denetim, bilgi edinme, izin, ruhsat,
lisans ve yetki gibi çok farklı işlevlere sahiptirler.
Küresel ve bölgesel düzeyde örgütlenmiş ulusla-
rarası kuruluşlar dünya ticaretini serbestleştirmek,
ülkeler ise küresel ticaretten daha fazla pay almak
amacıyla ekonomik bütünleşme ve teknolojik ge-
lişmenin avantajlarını da kullanarak her geçen gün,
bürokratik engellerin kaldırılıp, ticareti kolaylaş-
tırıcı çok sayıda önlemlere başvurmaktadırlar. Bu
bağlamda başvurulan yöntemlerden birisi de ulus-
145

lararası ticarette kullanılan belgelerin, tanımların ve
uygulamaların standart hâle getirilmesidir. Türkiye,
üyesi olduğu Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Güm-
rük Birliği (GB), Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA)
ve Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA) gibi küresel ya
da bölgesel kuruluşların ve anlaşmaların belirlediği
kural ve tavsiyeleri çerçevesinde ihracatçılara rekabet
gücü kazandırma ve maliyetleri azaltma yönünde
büyük çabalar göstermektedir. Bu bağlamda işlem,
belge ve formaliteleri azaltıp uluslararası ticaret iş-
lemlerini standart hâle getirerek ait olduğu ekono-
mik bütünleşme kurallarına aykırı olmaması koşulu
ile uluslararası ticaret ve gümrük işlemlerinin yürü-
tülmesinde önemli iyileşmeler sağlanmıştır.
dikkat
Kâğıtsız Gümrük Projesi” kapsamında sistemde
olmayan tüm belgelerin elektronik ortama aktarıl-
ması ile ilgili çalışmalar sürdürülmektedir. Benzer
uygulama limanlar için yapılmış, Konteyner, Li-
man Takip Sistemi ve Liman Tek Pencere Sistemi
ile limanların takibi kolaylaştırılıp, mükerrer belge
sorunu aşılıp tüm kamu kurumlarına kâğıt orta-
mında sunulan belge ibrazı sonlandırılmıştır.
ABD, Singapur, Güney Kore, Almanya, Finlandi-
ya ve İsveç gibi ülkelerde uygulandığı gibi, Türkiye’de
de farklı kurumlarca düzenlenen belgelerin standart
hâle getirilmesi, gümrük işlemleri ile belgelerin tek
noktadan temin edilmesi, kullanılan belgelerin daha
hızlı ve etkin bir şekilde kontrol edilmesi ve izlenmesi
amacıyla 2014 yılında Tek Pencere Sistemine (TPS)
geçilmiştir. Bu sistem sayesinde yükümlüler, gümrük
işlemlerinde gereken belgeler için ilgili kamu kurum
ve kuruluşlara kendi ofisinden başvuru yapma ve
sonuçlarını takip etme olanağına kavuşmuş, sistem
aracılığıyla düzenlenen belgelere hızlıca ulaşılabilmesi
ve belgenin kâğıt ortamında düzenlenerek gönderil-
mesi beklenmeden gümrük işlemlerinin yapılması
sağlanmıştır. TPS sayesinde insan faktöründen kay-
naklanan hata ve suistimaller büyük ölçüde ortadan
kalkmış, Revize Kyoto Sözleşmesi ve DTÖ Ticaretin
Kolaylaştırılması Anlaşması’na uygun olarak bütün
izin belgelerinin sadece elektronik ortamda üretil-
mesi sağlanmıştır. Tüm bu avantajlarla birlikte bir
yandan kırtasiyeciliğin azaltılması yoluyla ticaretin
kolaylaştırılması, diğer yandan ithalat ve ihracat iş-
lemlerinde yapılan kontrollerdeki etkinliğin arttırıl-
ması mümkün olmuştur.
146
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
dikkat
Türkiye’de 18 adet kurum tarafından düzen-
lenen ve gümrük beyannamelerinin ekinde
aranan 149 belge Tek Pencere Sistemine ak-
tarılmıştır. 2020 yılı sonunda belge sayısının
196’ya çıkarılması öngörülmektedir.
Yaşamla İlişkilendir
Bakan Ruhsar Pekcan: Tır kuyruklarını azal-
tacak takip sistemi geliyor
Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, yaptığı açık-
lamada, uluslararası ticaretin kesintisiz ve hızlı şe-
kilde işlemesi için gümrük idarelerinin teknolojik
imkânlarla donatılmasının büyük önem taşıdığını
ifade etti.
Gümrüklerin modernizasyonunun uluslararası
rekabette çok önemli payı bulunduğunu vurgulayan
Pekcan, gümrük idarelerinin ticaretin kolaylaştırıl-
masının merkezinde bulunduğunu söyledi.
Pekcan, Gümrüklerin Dijitalleştirilmesi, Tek
Pencere, Konteyner ve Liman Takip Sistemi ve Li-
man Tek Pencere Sistemi gibi birçok örnek projeyi
hayata geçirdiklerini belirterek Türkiye’nin sınır gü-
venliğini sağlamak ve kaçakçılıkla mücadele etmek
amacıyla da gümrük kapılarında teknik altyapıyı
güçlendirdiklerini dile getirdi.
Bakanlığa bağlı aktif 18 Gümrük ve Dış Ticaret
Bölge Müdürlüğü ve 30 kara sınır kapısı bulunduğu-
na işaret eden Pekcan, 2018’de toplam ihracatın yüz-
de 28’inin kara yoluyla gerçekleştirildiğini belirtti.
Nitekim Ticaret Bakanlığı ile TOBB arasında
gerçekleştirilen “TIR Sistemine Kabul İşlemleri-
nin Elektronik Ortama Aktarılması Programı” ile
07.01.2020 tarihi itibarıyla 121 firmanın işlemleri
elektronik ortamda gerçekleştirilmeye başlanmıştır.
Kaynak: https://ticaret.gov.tr/haberler/bakan-
pekcan-tir-kuyruklarini-azaltacak-takip-sistemi-
geliyor/ET:10.04.2020
Dış Ticarette Girişimcilik
Hemen her alanda bir olay, kavram, konu ve
olgu ile ilgili anlamlı sonuçlara ulaşılması sistema-
tik olmayı gerektirir. Uluslararası ticarette kulla-
nılan belgeler malın cinsine, ihracatın yapıldığı
ülkeye ve ihracatın şekline göre bir ayrıma tabi
tutulabilir.
Ürünün Cinsine Göre Düzenlenen
Belgeler
Uluslararası ticarette kullanılan belgeler, ürü-
nün cinsine göre farklılık gösterir. Örneğin,
Türkiye’den diğer ülkelere yapılacak un ihracatında
farklı, sebze ve meyve ihracatında farklı, otomobil
ihracatında farklı belgeler düzenlenir. Genel olarak
Türkiye’de, kamu ahlakı, kamu düzeni, kamu gü-
venliği; bitki, hayvan ve insan sağlığı vb. nedenler
dışında ihracat serbestîsi ilkesi geçerlidir. Diğer bir
ifadeyle ihracat yapabilmek için özel bir izin ya da
lisans istenmemekle birlikte her ürünün ihracatına
da izin verilmez. Örneğin kültür ve tabiat varlık-
ları gibi bir kısım malların ihracatı yasaklanmıştır.
Tiftik keçisi gibi diğer bir kısım malların ihraç edi-
lebilmesi için de belli kurum ve kuruluşlardan izin
alınması gerekir. İhraç edilen eşya bu kapsama giri-
yorsa ilgili kurumlardan izin belgesi temin edilerek
gümrüğe sunulur. Aksi hâlde ihracat gerçekleştiri-
lemez. Örneğin harp araç ve gereçleri ihraç edil-
mek istendiğinde Millî Savunma Bakanlığından,
veteriner ilaçları ve zeytin fidanı ihraç edildiğinde
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığından (TOB) izin
alınması gerekir.
İhracatın Yapıldığı Ülkeye Göre
Düzenlenen Belgeler
İhraç edilecek ürün aynı olsa bile ihracatın ya-
pıldığı ülkeye ve üyesi olduğu ekonomik bütün-
leşme türüne göre düzenlenecek belgeler farklıdır.
Örneğin bir televizyonun Almanya’ya ihracatı ile
Norveç’e ihracatında farklı belgeler düzenlenir.
Almanya, Gümrük Birliği (GB) kapsamında AB
üyesi bir ülke olduğundan Türkiye’den bu ülkeye
yapılan ihracatta A.TR Belgesi düzenlenirken Nor-
veç, Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (EFTA) ülkesi
olduğu için EUR 1 Belgesi düzenlenir. Bu belgeler
düzenlenmediği takdirde Almanya’daki ithalatçı
ödememesi gerektiği hâlde gümrük vergisi, Nor-
veç’teki ithalatçı ise daha yüksek oranda gümrük
vergisi ödemek zorunda kalmaktadır. Türkiye ile
Almanya, GB üyesi iki ülke olduğundan aralarında
gerçekleştirdikleri sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım
ürünleri ticaretinde anlaşmanın gereği olarak güm-
rük vergisi tahsil edilmez. Üçüncü ülkelere karşı da
Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) uygulanır. Nor-
veç ile Türkiye arasında tercihli ticaret anlaşması
var olduğundan iki ülke arasında yapılan ticarette
üçüncü bir ülkeye göre daha düşük gümrük vergi-
si alınır. Dolayısıyla ihracatçının A.TR ve EUR-1
belgelerini düzenlememesi ithalatçı aleyhine bir
durum ortaya çıkaracağından ihracatçı adına müş-
teri kaybına neden olur.
İhracatın Şekline Göre Düzenlenen
Belgeler
Uluslararası ticarette ihracatın şekline göre de
düzenlenen belgeler farklı olabilmektedir. Örneğin,
bir malın geçici olarak yurt dışına gönderilmesi ile
kesin olarak ihraç edilmesi hâlinde farklı belgeler
düzenlenmektedir. Hatta geçici olarak yurt dışına
ihraç edilen malın gittiği ülkede işlem veya işçilik
görüp görmemesine göre farklı sonuçlar ortaya çı-
kar. Bedelsiz ihracat kapsamında gerçekleştirilen
ihracat ile Türkiye’de ikamet etmeyen yolculara
özel fatura kapsamında yapılan ihracatta düzenle-
nen belgeler farklıdır. Yine konsinye ihracatta dü-
zenlenen belgelerle sınır ticareti kapsamında yapı-
lan ihracat farklı belge, işlem ve prosedür gerektirir.
İhracatçı firma ya da kişiler ihracatı yapılan ürü-
nün özelliğine, ihraç edilecek ülkeye, ihracat şekli-
ne, karşı ülkenin dış ticaret mevzuatına, ödeme ve
teslim şekline göre ne tür belgelerin düzenlenmesi
gerektiğini çok iyi bilmeli, bu belgeleri dikkatli ve
eksiksiz bir biçimde düzenlemeleri ve mevzuatın
öngördüğü süreler içerisinde muhafaza etmeleri
gerekir. Aşağıda ayrıntılı bir biçimde açıklana-
cağı gibi ülkemizde ihracat için gerekli olan bilgi
ve belgelerin Ticaret Bakanlığından, Bakanlığın
yurt dışı temsilciliklerinden, diğer Bakanlıklardan,
Konsolosluklardan, bankalardan, Ticaret ve Sanayi
Odalarından, gümrük müşavirlerinden ve İhracatçı
Birliklerinden temin etmek mümkündür.
Dış Ticarette Kullanılan Belgeleri
Düzenleyen Kurumlar
Uluslararası ticaret işlemleri çoğu kez, fiziki
muayene ya da laboratuvar tahlili yerine belgeler
üzerinden yapılmaktadır. Belgeler, ihraç ve ithal
konusu malı temsil ettiklerinden belgelerde yapılan
147
 Dış Ticarette Kullanılan Belgeler

hata ve eksiklikler başta ihracatçılar olmak üzere dış ticaretin bütün taraflarına, ciddi külfetler getirmekte,
parasal karşılığı olan zaman kaybı ve maliyetler yüklemekte, hatta tarafların ticari itibarlarını zedelemek-
tedir. Bu durumdan genel ekonomi de olumsuz etkilenirken, ekonomik performansın ölçüsü olarak ister
ihracat, ister dış ticaret hacmi, hangi değişkeni dikkate alırsak alalım, bu değerlerde düşüş yaşanmakta,
sonuçta ülke açısından refah kaybı ortaya çıkmaktadır.
Genel olarak uluslararası ticaret işlemleri, özel olarak ihracatın hangi türü olursa olsun (konsinye ih-
racat, ithal edilmiş malların ihracı, serbest bölgelere yapılan ihracat vb.) belge ile başlayıp belge ile son
bulur. İhracatçı olabilmek için ilk aşamada, ihracat yapılacak ürüne göre ilgili İhracatçı Birlikleri Genel
Sekreterliğine üye olmak için vergi levhası, imza sirküleri, Ticaret Sicil Gazetesi, faaliyet belgesi, başvuru
dilekçesi, gibi formalitelerin tümü birer belge niteliğindedir. İhracatçı sıfatının kazanılmasının ardından,
ithalatçı ile sözleşme yapılması, satış işlemlerinin yerine getirilmesi, ihraç konusu ürünün taşıma aracına
yüklenmesi, malın gümrükten geçirilmesi, sigorta ettirilmesi, devlet yardımları ve KDV iadesi gibi avan-
tajlardan faydalanılması, ihracatın sonuçlandırılması ve hesapların kapatılması belgelerle yapılır. İhracat
bedellerin tahsil edilmesi ve yapılan işlemlerin Hazine ve Maliye Bakanlığı (HMB), Ticaret Bakanlığı (TB)
ve bankalar gibi farklı kurumlar tarafından denetlenmesine kadar tüm işlemlerin yerine getirilmesi yine
belgelerle mümkündür.

Tablo 6.1 İhracat İşlemlerinde Düzenlenen Belge Sayısı ve Düzenleyen Kurumlar

Düzenleyen Kurum Belge Sayısı Düzenleyen Kurum Belge Sayısı
Tarım ve Orman Bakanlığı 58 Kültür ve Turizm Bakanlığı 2
Ticaret Bakanlığı 22 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 1
TİM, TOBB ve Sanayi Ticaret Odaları 10 Eti Maden İşletmeleri 1
Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu 7 Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 1
Türk Standartları Enstitüsü 7 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 1
İhracatçı Birlikleri 6 Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı 1
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 5 Nükleer Düzenleme Kurumu 1
Millî Savunma Bakanlığı 4 Sermaye Piyasası Kurulu 1
Hazine ve Maliye Bakanlığı 4 İçişleri Bakanlığı 1
Kaynak: TB, Dış Ticaret İşlemlerine İlişkin Belge Maliyetlerin Azaltılması ve Bu Konudaki Farkındalığın Artırılması
Çalıştayı Sonuç Raporu, (2018), s.20. https://ticaret.gov.tr/data, erişim tarihi: 15.03.2020.

Türkiye’de 2018 yılı itibarıyla uluslararası ticarette kullanılan belge sayısı 315’tir. Tespit edilebildiği
kadarıyla bu belgelerin 170’i ithalatta; 145’i ise ihracatta kullanılmaktadır. İhracatta en fazla belge düzen-
leyen kurum ise Tarım ve Orman Bakanlığıdır (Tablo1). Son dönemde yapılan araştırmalar Türkiye’de
uluslararası ticarete konu olan eşyaya ilişkin olarak farklı kurum ve kuruluşlarca talep edilen belge sayısının
fazla olduğunu, yine bu kurum ve kuruluşlarca düzenlenen belge içeriğindeki bilgilerin de çoğu kez mü-
kerrer/tekrarlanmış olduğunu ortaya koymaktadır. İhracata dayalı/dışa açık büyüme modelini benimsemiş
bir ülke olarak Türkiye, uygun yatırım ortamı ve iş yapma kolaylığının bir göstergesi olarak mümkün ol-
duğu kadar en az formalite, en kısa süre ve en az belge ile uluslararası ticaretin gerçekleştirilmesi yönünde
büyük çabalar sarf etmektedir. Ulaşılmak istenen nihai amaç ise uluslararası ticareti hızlı, güvenli ve kolay
hâle getirmektir.

148
Dış Ticarette Girişimcilik

Araştırmalarla
İlişkilendir
Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgele-
rin Elektronik Ortama Taşınma Süreci
Uluslararası ticarette her işlem belge ile baş-
layıp belge ile sonlandırılmaktadır. Uluslararası
ticarette kullanılan belgeler, bu belgelerin hangi
kurum ve kuruluşlardan temin edildiği, belgeler-
de bulunması gereken hususlar, belgelerin geçer-
lilik süreleri ve söz konusu belgelerin elektronik
ortamda düzenlenme gereği, birçok kurumsal ve
akademik çalışmaya konu olmuştur. Bu çalışma-
lardan birisi de “Uluslararası Ticarette Kullanılan
Belgelerin Elektronik Ortama Taşınma Süreci”
adlı çalışmadır.
Uluslararası ticarette kullanılan belgelerin ve
kullanım alanlarının araştırıldığı bu çalışmada,
kâğıt belgelerden elektronik ortama geçilmesi
ile söz konusu belgelerin düzenlenme şekli, han-
gi kuruluşlar tarafından düzenlendiği ve hukuki
geçerliliğe sahip olma koşulları araştırılmaktadır.
Çalışmada dış ticarette kullanılan belgeler
bütün yönleri ile tanıtılmış, ticari belgelerden
taşıma belgelerine, sigorta belgelerinden finans-
man belgelerine kadar, belge örnekleri ile birlikte
incelenmiştir. Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde
elektronik belgenin tanımı, özellikleri, faydaları
ve kullanım alanları açıklanmıştır. Daha sonra
dünyada ve Türkiye’de elektronik belge uygula-
maları açıklanmaktadır.
Seçkin, N. (2017), “Uluslararası Ticarette
Kullanılan Belgelerin Elektronik Ortama Taşınma
Süreci”, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Dış Ticaret
Enstitüsü Uluslararası Ticaret Hukuku ve AB Hu-
kuku Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Öğrenme Çıktısı

1 Dış ticarette belge kullanılmasının nedenlerini anlayabilmek

2 Dış ticarette kullanılan belge sayıları ve düzenleyen kurumları açıklayabilmek

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’de belge sayısının Yüksek ihracat düzeyine sa-

Dış ticarette belge kulla-
azaltılması ve dijital ortam- hip başarılı ülke örneklerini
nımıyla ilgili olarak ne tür
da düzenlenmesine yönelik dikkate alarak ülkemizde bu
yenilikler yapılmaktadır?
olarak yapılan çalışmaları alanda yapılması gerekenle-
Araştırın.
araştırın. ri anlatın.

149

DIŞ TİCARETTE KULLANILAN
BELGELERİN SINIFLANDIRILMASI
Uluslararası ticarette çok sayıda belge bulun-
makla birlikte her belge her dış ticaret işleminde
kullanılmaz. Ancak bir kısım belgeler vardır ki
bunlar olmazsa olmaz türünden belgelerdir. Bun-
lar; ticari fatura, gümrük beyannamesi, çeki listesi,
taşıma ve sigorta belgeleridir. Genel olarak ulusla-
rarası ticarette kullanılan belgeleri beş grupta top-
lamak mümkündür. Bunlar; ticari belgeler, resmi
belgeler, taşıma belgeleri, sigorta belgeleri ve fi-
nansman belgeleridir.
Ticari Belgeler
Ticari fatura, proforma fatura, navlun faturası,
tasdikli fatura, özel fatura, çeki listesi, koli listesi,
imalatçı analiz belgesi, gözetim belgesi ve gemi öl-
çüm raporu, ticari belge kapsamında düzenlenen
başlıca belgelerdir. Ticari belgeler düzenlenirken
firmanın yetkili kişileri tarafından, sözleşmede be-
lirlenen koşullara göre ve ithalatçı ülkenin mevzu-
atına uygun olarak düzenlenmelidir. Aksi hâlde ya-
pılan eksik ve yanlışlıklar ithalatçı/alıcı ve ihracatçı/
satıcı arasındaki ilişkiler olumsuz etkilenmektir.
Ticari Fatura
Ticari fatura, satıcı tarafından düzenlenip alıcıya
gönderilen satılan malın cinsi, miktarı, birim satış
fiyatı, teslim şekli ve toplam bedeli gibi bilgilerin yer
aldığı belgedir. Bu belge satılan emtia veya yapılan
iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı gös-
termekte olup, emtiayı satan veya işi yapan tüccar
tarafından müşteriye verilir. Fatura, sözleşmenin ya-
pılması değil, yerine getirilmesi safhasında düzenle-
nen bir belgedir. Faturadaki bilgiler diğer belgelerin
(gümrük beyannamesi, menşe şahadetnamesi, çeki
listesi vb.) düzenlenmesine esas teşkil eder. Dış ti-
caret işlemlerinde genellikle Türkçe ve İngilizce ola-
rak düzenlenen ticari fatura, HMB’nin yetki verdiği
kuruluşlar tarafından basılmış kıymetli evrak niteli-
ğinde bir belgedir. Türkçe olarak düzenlenen fatura
KDV iadesi/mahsubu ve gümrük yükümlülüklerini
yerine getirmek amacıyla kullanılır. İhracat nedeniy-
le ödenen KDV’nin geri alabilmesi için, ihraç edilen
malın, yurt dışındaki bir müşteriye veya serbest böl-
gedeki bir alıcıya teslim edilmesi ve malın Türkiye
Gümrük Bölgesinden çıkarak yurt dışındaki bir ül-
keye ya da bir serbest bölgeye ulaşması gerekir.
150
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
Ticari faturada bulunması gereken bilgiler
şunlardır:
• Faturanın düzenleme yeri, tarihi ve sayısı
• Kesin satışlarda satıcı firmanın, diğer
hâllerde ise satıcı veya eşyayı gönderen fir-
manın adı ve adresi
• Eşyayı satın alanın veya kesin satış dışındaki
hâllerde gönderilenin adı ve adresi,
• Ödeme şekli (peşin, akreditif, vesaik muka-
bili vb.)
• Satış bedeli ve teslim şekli (cıf, fob)
• Eşyanın gümrük tarife istatistik pozisyonu
(gtip) ve satış birimine (kilo, metre, adet,
düzine gibi) göre miktarı
• Eşyanın birim fiyatı
• Eşyanın bulunduğu kapların cinsi, markası,
numarası ve adedi
• Eşyanın teslim ve bedelinin ödeme yeri
• Eşyanın gönderilme şekli
• İhracata ilişkin faturalar için ayrıca seri ve
sıra numarası, bağlı olunan vergi dairesi ve
vergi kimlik numarası
Proforma Fatura
İhracatçı tarafından düzenlenen ve ithalatçı
firmaya gönderilen, hiçbir ticari ve hukuki niteli-
ği olmayan ve ürününün özelliklerini gösteren bir
belgedir. Satış veya teslimden önce düzenlenen mal-
la ilgili bilgilerin yer aldığı, bu belgenin ticari bir
niteliği olmamasına rağmen ihracatçının ithalatçıya
gönderdiği ilk belge olması nedeniyle önemli bir
belgedir. Bu nedenle fatura üzerinde, “proforma fa-
tura” ibaresi mutlaka bulunması gerekir. Tasarımı ve
görünümü itibari ile normal ticari faturadan farklı
olmayan proforma faturalar teklif mektubu niteli-
ğinde olduğundan ticari ve gümrükleme işlemi vb.
açıdan herhangi bir mali yükümlülük içermezler.
Dolayısıyla proforma fatura ile resmî işlemlerin ya-
pılması mümkün değildir. Proforma faturada belir-
tilen satış koşulları alıcı tarafından kabul edilirse ti-
cari faturaya dönüştürülür. Her proforma faturanın
ticari faturaya ya da orijinal faturaya dönüşme zo-
runluluğu yoktur. Ayrıca numune eşya gönderme-
de ve akreditifin açılması aşamasında da proforma
fatura kullanılır. Uygulamada ihracatçılar, sözleşme
yerine proforma fatura kullandıkları gözlense de ih-
tilaf hâlinde ihracatçının haklarını koruması açısın-
dan satış sözleşmesi daha etkilidir.
Dış Ticarette Girişimcilik
Navlun Faturası
Uluslararası ticarette navlun önemli bir maliyet
unsurudur. Özellikle ticaret yapılan ülkenin coğrafi
uzaklığına ve taşıma şekline göre bazen mal bedeli-
nin iki katına çıkabilmektedir. Uluslararası ticarette
satıcıların CFR (Mal bedeli ve navlun ödenmiş ola-
rak teslim) ve CIF (Mal bedeli, navlun ve sigorta
ödenmiş olarak teslim) teslim şekillerine göre yapa-
cakları satışlar için navlun faturasını ödeme yüküm-
lülükleri vardır. Navlun faturası, malların ithalatçı
ülkeye taşınırken navlun bedelinin ihracatçı tara-
fından ödendiğini gösteren bir belgedir. Navlunun
satıcı (ihracatçı) tarafından ödenmesi hâlinde, bu-
nun konşimento üzerinde belirtilmesi bazen teamül
bazen de zorunluluktur. Akreditif, mal bedeli ile
birlikte navlun bedelini de içeriyorsa, konşimento
ve diğer sevk belgesi üzerinde “navlunu ödenmiştir”
kaydının bulunması gerekir. Belirtilmemişse, satıcı
firmanın taşıyıcı firmadan navlun faturası alarak it-
halatçı firmaya vermesi ya da tahsil belgeleri arasına
navlun faturasını da koyması gerekmektedir.
Deniz ve/veya iç su yolu ile taşımacılığın-
da yük sahibinin (taşıtanın) gemi sahibine
(taşıyana) taşıma karşılığında ödediği taşı-
ma ücretine navlun denilmektedir.
Tasdikli/Onaylı Fatura
Bir kısım ülkeler ihracatçı tarafından düzenle-
nen ticari faturanın, ihracatçının ülkesindeki ken-
di konsolosluğu tarafından onaylanmasını isterler.
Dolayısıyla bu tür faturalar konsolosluk faturası
olarak da adlandırılır. Bu fatura ile malın menşei
ve ihraç ülkesindeki malın fiyatının piyasa fiyatı-
na uygunluğu ithal ülkesi konsolosluğu tarafından
kontrol edilmiş olmaktadır. Bu tür bir uygulama-
nın nedeni, ithalatçı ülkenin fatura tutarını düşük
göstererek vergi kayıp ve kaçaklarının önlenmesi-
dir. Örneğin İsrail, Yemen, Suudi Arabistan ve bazı
Güney Amerika ülkeleri ithal ettikleri malların
faturalarını ihraç ülkesindeki konsolosluklarınca
onaylanmasını istemektedirler. Son yıllarda ticari
faturanın ithalatçı ülke konsolosluklarınca onayla-
tılması sıkça görülen bir uygulama değildir.
Özel Fatura (İstisna Belgesi)
İhracatçı firmalar, gümrük çıkış beyannamesi
ile yapmış oldukları normal ihracat dışında, İs-
tanbul Laleli Bölgesi başta olmak üzere, çeşitli il-
lerdeki mağazalar tarafından yurt dışında yerleşik
müşterilere, Bavul Ticareti ve Yolcu Beraberi Eşya
türünden satışlar da yapmaktadır. Bu satışlar HMB
tarafından düzenlenen özel fatura ile yapılır. Bavul
Ticareti ve Yolcu Beraberi Eşya kapsamında yapı-
lan satışların Türkiye’de ikamet etmeyen yabancı-
lara veya ikamet yerinin yabancı ülkede olduğunu
belgelerle kanıtlayan Türkiye Cumhuriyeti uyruklu
kişilere yapılması gerekir. Özel fatura kapsamında
yapılan satışlarda devletin ihracatçı firmalara tanı-
mış olduğu istisna ve muafiyetlerden faydalanmak
isteyen firmalar, iş yerlerinin bağlı bulunduğu vergi
dairelerine müracaat ederek “Türkiye’de İkamet Et-
meyenlere Döviz Karşılığı Satışlarda KDV İhracat
İstisnası İzin Belgesi” alınmaktadır. Bu belge sahibi
firmalar, yapmış oldukları satışlarda KDV Genel
Uygulama Tebliği’nde yer alan şartlara haiz ve 5
nüshadan oluşan özel faturaları kullanırlar. İstisna
belgesi sahibi firmalar, özel fatura kapsamı yapılan
satışlarda KDV istisnası ile birlikte ihracatçı firma-
lara sağlanan diğer bazı avantajlardan yararlanırlar.
Diğer Ticari Belgeler
Yukarıda ifade edilen belgeler dışında çeki liste-
si, koli listesi, imalatçı analiz belgesi, gözetim belge-
si, gemi ölçüm raporu gibi ticari belgeler de vardır.
Çeki Listesi: Bu belge, ticari faturada belirtilen
malların net ve brüt ağırlıkları ile hacimlerine iliş-
kin dökümünü, hangi taşıta ne kadar mal yüklen-
diğini, her paketin ne kadar ağırlık içerdiğini gös-
teren belgedir. Çeki listesi ile ihraç için sevk edilen
malların brüt ve/veya net ağırlığının ihracatçı veya
tarafsız bir üçüncü şahıs/kuruluş tarafından beyan
edilmektedir. Çeki listesinde gösterilen ağırlıklar
ile fatura ve konşimentoda gösterilen ağırlıklarla
uyumlu olmalıdır. Kamyon veya vagon ile yapılan
taşımada otomatik tartı cihazlarından alınan “kan-
tar fişleri” de çeki listesi yerine geçer. Çeki listesi,
özellikle hasar durumlarında sigorta tazminatının
yerine getirilmesinde başvurulan önemli belgeler-
den biridir.
151

Koli Listesi: Dökme olmayan ve koliler sevk edi-
len malların her koli içindeki miktar ve ölçüler ile
koli sayısını ambalajlar açılmadan gösteren bir bel-
gedir (Saygılıoğlu ve Akçin, 2015:323). Bu belgede
malların cinsi, adeti ve özelliklerine ilişkin bilgiler
yer alır. Belge sayesinde mallar gümrüklerde ko-
layca tasnif edilir. İthalatçı ülkede dağıtımı koliler
açılmadan yapılabilir. Ticari faturada olduğu gibi
koli listesi de mümkün olduğu kadar ayrıntılı bir
biçimde düzenlenmelidir.
İmalatçı Analiz Belgesi: Boya, çimento ve asit
gibi belirli kimyasal özelliklere sahip malların ya-
pılan analizler sonucu nem oranı, erime derecesi,
bileşim, formül vb. özelliklerin gösterildiği bir bel-
gedir. İmalatçı analiz belgesi imalatçı firmalar ta-
rafından düzenlenebildiği gibi, bağımsız akredite
laboratuvarlar tarafından da düzenlenmektedir.
Gözetim Belgesi: İthalatta yerli üreticinin ko-
runması ve vergi kayıplarının önlenmesi amacıyla,
eşyanın ithalatında üzerinden vergi hesaplanacak
kıymetle ilgili, birim başına asgari bir fiyat belirlen-
mesi olarak ortaya çıkan ithalatta gözetim uygula-
ması, ilgili eşyanın kıymeti, belirlenen birim fiyatın
altında kaldığı zaman başvurulan bir uygulamadır.
Bir malın ithalatı yerli üreticilere zarar verecek veya
tehdit oluşturacak durumda ise söz konusu malın
ithalatı ancak Ticaret Bakanlığı/İthalat Genel Mü-
dürlüğü tarafından düzenlenecek gözetim belgesi
ile mümkündür. Elektronik ortamda düzenlenen
Gözetim Belgesinin, gümrük beyannamesinin tes-
cili sırasında ilgili gümrük idaresine ibraz edilmesi
gerekir. Gözetim belgesi taleplerine ilişkin başvu-
rular, e-devlet yoluyla yapılabileceği gibi Ticaret
Bakanlığı internet sitesinde yer alan “E-İmza Uy-
gulamalarına Giriş” bölümünde yer alan “İthalat
İşlemleri” kısmında elektronik imza ile yapılabilir.
Gözetim belgelerinin geçerlilik süresi 6 (altı) aydır.
Gemi Ölçüm Raporu: Uluslararası ticaret kap-
samında taşımacılık yapan gemilere yüklenen sıvı
maddelerin (yakıt, kimyevi madde vb.) miktarına
ilişkin olarak uluslararası gözetim şirketleri tarafın-
dan yerinde denetlenerek düzenlenen belgedir. Bu
belge alıcı/ithalatçı veya satıcı/ihracatçı taraflardan
birinin talebi üzerine düzenlenir. Belge düzenle-
nirken kuruluş, yükleme veya boşaltma esnasında
elde olmayan nedenlerle oluşabilecek kayıpların da
(fire, buharlaşma vs.) dikkate alınması gerekir.
152
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
Resmî Belgeler
Ülkeler arası ticarete uygulanacak kuralları
Gümrük Birliği (GB), Serbest Ticaret Anlaşma-
sı (STA), Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA) gibi
ekonomik bütünleşmenin türü belirler. Eşyadan
alınacak vergilerin hesaplanmasında ve ilave güm-
rük vergisi veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali
yüklerin belirlenmesinde eşyanın menşei önemli-
dir. İki ülke arasında yapılan ticarette tercihli mua-
meleden yararlanılmak istenmesi hâlinde, bu duru-
mu ispatlayan menşe ispat veya dolaşım belgelerinin
düzenlenmesi gerekir. Zira ithalatta uygulanacak
gümrük vergisi oranları, ticaret yapılan ülkeye veya
eşyanın hangi ülke menşeli olduğuna göre değişir.
İthalat sırasında indirimli gümrük vergisi oranının
uygulanması veya hiç gümrük vergisi alınmaması
için, ihracatçı ülkede düzenlenmiş olan menşe ispat
veya dolaşım belgesinin ibraz edilmesi gerekir.
Dolaşım belgeleri, menşe şahadetnamesi, kont-
rol belgeleri, uygunluk belgesi, sağlık sertifikası,
veteriner sertifikası, helal belgesi, koşer belgesi, CI-
TES belgesi, radyasyon belgesi, boykot/kara liste
sertifikası ve ATA karnesi vb. resmî belgeler kapsa-
mında düzenlenen belgelerdir.
Dolaşım Belgeleri
Dolaşım belgeleri A.TR Dolaşım Belgesi, EUR-
1 Dolaşım Belgesi (EUR-1) ve EUR-MED Dola-
şım Belgesi olarak ortaya konulabilir.
A.TR Dolaşım Belgesi: Türkiye veya Avrupa
Birliği’nde serbest dolaşımda bulunan eşyanın
Gümrük Birliği çerçevesinde tercihli rejimden
yararlanabilmesini sağlamak amacıyla düzenlenir.
A.TR Dolaşım Belgesi, AB ülkelerine yapılan sana-
yi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünleri ihracatında,
ihracatçı ülkenin gümrük idareleri tarafından dü-
zenlenen ve Katma Protokol gereğince ithalatçıya
tavizli gümrük indiriminden yararlanma hakkını
veren bir belgedir.
A.TR belgesi düzenlenen ülkeler şunlardır: Al-
manya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cum-
huriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa,
Hırvatistan, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya,
İsveç, İtalya, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksem-
burg, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Ro-
manya, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan.
Dış Ticarette Girişimcilik
Türkiye’de, Menşe İspat ve Dolaşım Belgeleri
Otomasyon Sistemine (MEDOS) geçilmeden önce
A.TR Dolaşım Belgesi ve menşe ispat belgelerinin ih-
racatçılar veya yasal temsilcileri tarafından düzenlen-
dikten sonra TOBB, TİM ve TESK (Türkiye Esnaf
ve Sanatkârları Konfederasyonu) tarafından onaylan-
ması ve gümrük idareleri tarafından vize edilmesi ge-
rekmekteydi. MEDOS programı hayata geçirildikten
sonra ihracatçılar bu kurumlara gitmeksizin belgele-
rin elektronik ortamda düzenlenmesine başlanmış,
onay ve vize işlemi elektronik ortama aktarılmıştır.
Sonuçta bürokrasi azalmış, işlemler hızlandırılmış ve
ihracat daha kolay hâle getirilmiştir.
dikkat
Basitleştirilmiş işlemler kapsamında Yetki-
lendirilmiş Yükümlü Statüsü (YYS) sahibi
firmalar A.TR belgesi düzenleme ve vize
etme hakkına sahiptirler. Yolcu eşyası, pos-
ta gönderileri ve menşe kümülasyon sistemi
kapsamı eşya için A.TR belgesi aranmaz.
EUR-1 Dolaşım Belgesi: EUR-1 Dolaşım Bel-
gesi, Türkiye ile Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
olan ülkelerle, AB ile tarım ürünleri ticaretinde ve
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) ürün-
leri ticaretinde indirimli tarifeden yararlanmayı
sağlayan belgedir. Bu belge menşe ispat belgesi ni-
teliğinde olup ithalat sırasında gümrük vergisi indi-
riminden yararlanmak amacıyla düzenlenir. İhraç
konusu eşyanın anlaşma kurallarına uygun menşeli
olduğunu gösteren bu belge, ihracatçı tarafından
doldurulduktan sonra Ticaret ve Sanayi Odaları
tarafından gerekli kontroller yapılarak tespit edilen
ve gümrük idaresince vize edilmesine müteakip ge-
çerli olan menşe ispat belgesidir. EUR-1 belgesinin
geçerlilik süresi, ihracatçı ülkedeki vize tarihinden
itibaren 4 ay olup bu süre içerisinde ithalatçı ülke-
nin gümrük idaresine ibraz edilmesi gerekir.
EUR-1 belgesi ile A.TR belgesinin işlevleri ay-
nıdır. A.TR Belgesi ile EUR-1 belgesi arasındaki
temel fark, A.TR dolaşım belgesi, eşyanın serbest
dolaşımda olduğunu gösteren bir belge olup eşya-
nın menşeini göstermez. EUR-1 Dolaşım belgesi
ise eşyanın menşeini ispatlamaya yarayan bir belge-
dir. EUR-1 belgesi ile A.TR belgesinin düzenlen-
mesi hâlinde ise menşe şahadetnamesinin düzen-
lenmesine gerek yoktur.
EUR-MED Dolaşım Belgesi: Pan Avrupa Ak-
deniz Menşe Kümülasyon Sistemi (PAAMK) çer-
çevesinde Türkiye, Avrupa Birliği, EFTA ülkeleri,
Cezayir, Fas, Filistin, İsrail, Lübnan, Mısır, Tunus,
Ürdün ve Faroe Adaları belli ürünlerin ihracın-
da karşılıklı tercihli tarifeler uygulamasına imkân
veren bir belgedir. Çapraz kümülasyon sistemi de
denilen bu sistemde kümülasyona taraf olan ülke-
ler yaptıkları üretimde diğer ülkelerin ürünlerini de
kendi ülke menşeli ürün olarak kullanabilmektedir.
Örneğin çapraz kümülasyon (PAAMAK) çerçevesin-
de, Türkiye, EFTA ülkesi Norveç’ten almış olduğu
üründe menşe değişikliğine gitmeden basit işlemler
yaptıktan sonra, Türk menşeli eşya gibi tavizlerden
faydalanarak AB ülkesi Almanya’ya satabilir.
Menşe Şahadetnamesi
Dış ticaret işlemlerinde menşe kavramı önemli
olup eşyanın ekonomik milliyetini gösterir. Ör-
neğin; Türkiye’de hasat edilen bitkisel ürünler,
Türkiye’de doğmuş ve yetiştirilmiş canlı hayvanlar
vs. Türk menşeli sayılır. Eşyanın ithalatı sırasında
gümrük vergilerinin hesaplanması, ticaret politika-
sı önlemlerinin uygulanması (gözetim ve korunma
önlemleri, miktar kısıtlamaları, antidamping vergi-
si vs.) menşe ülkeye göre belirlenmektedir. Ayrıca,
dış ticarete ilişkin istatistik tutulması bakımından
da menşe önem arz etmektedir.
Menşe şahadetnamesi, eşyanın tercihli olmayan
menşe statüsünü kanıtlamaya yarayan bir belge
olup ihraç konusu eşyanın düzenlendiği ve onay-
landığı ülke menşeli olduğunu veya gördüğü deği-
şiklik ve işlemler nedeniyle o ülke menşeli sayılması
gerektiğini bildiren belgedir. Ticari niteliği olma-
yan ve CIF kıymeti 430 avroyu geçmeyen eşya için
menşe şahadetnamesi aranmaz. Türkiye, dünyada
en fazla menşe şahadetnamesi düzenleyen ülkeler
içerisinde ilk sıralarda yer almaktadır.
Özel Menşe Şahadetnamesi (Form A Belgesi):
Menşe kuralları tercihli ve tercihli olmayan menşe
kuralları olmak üzere ikiye ayrılır. Tercihli olmayan
menşe kuralları genel olarak, antidamping, gö-
zetim, miktar kısıtlamaları, kotalar gibi alanlarda
eşyanın ekonomik milliyetini belirlemekte kul-
lanılmakta iken tercihli menşe kuralları, ithalatçı
ülkenin ihracatçı ülke ürünlerine tercihli bir ticari
muamele uyguladığı durumlarda, o eşyanın ihra-
catçı ülke menşeli olarak değerlendirilmesini sağla-
mak üzere kullanılmaktadır.
153
 Dış Ticarette Kullanılan Belgeler

Form A Belgesi eşyanın tercihli menşe statüsü-

nü gösteren bir belge olup Genelleştirilmiş Tercih-
ler Sistemi (GTS) çerçevesinde tercihli rejimden dikkat
faydalanması talep edilen eşyanın GTS ülkesi men- Türkiye’de, 2018 yılından itibaren ME-
şeli olduğunun ispatı için kullanılan bir belgedir. DOS programı kapsamında A.TR Do-
Türkiye’den, Beyaz Rusya, Japonya, Kanada, Rusya laşım Belgeleri, EUR-1/EUR-MED
Federasyonu, Ukrayna ve Yeni Zelanda gibi ülkele- Dolaşım Belgeleri, Malezya Menşe İspat
re yapılan ihracatta Form A belgesi kullanılmakta- Belgesi, İran Menşe İspat Belgesi, D-8
dır. ABD ve Avustralya için Form A belgesi zorunlu Menşe İspat Belgesi, Form A Belgesi
değildir. Kanada ve Yeni Zelanda için ise oda onayı ve Menşe Şahadetnamesi gerek manuel
zorunlu değildir. İhracatçı firmanın Form A belge- gerekse elektronik olarak düzenlenmeye
sini doldurup göndermesi yeterlidir. başlanmıştır.
D-8 Menşe İspat Belgesi: Türkiye’nin Serbest
Ticaret Anlaşması (STA) imzaladığı Endonezya, Diğer Resmî Belgeler
Nijerya, Pakistan, Malezya, Bangladeş, İran ve
Yukarıda ifade edilen belgeler dışında uluslara-
Mısır’dan oluşan D-8 ülkelerine yönelik ihracat-
rası ticarette girişimciler tarafından kullanılan çok
ta kullanılan belgedir. D-8 Menşe İspat Belgesi,
sayıda resmî belge vardır. Bunlardan bazıları; ATA
ihracatçı veya kanuni temsilcisi tarafından kural-
karnesi, gümrük beyannamesi, tedarikçi beyanı, it-
lara uygun olarak elektronik ortamda doldurulur.
halat uygunluk belgesi, uluslararası orijin ve bitki
İhraç konusu eşyanın menşei olan ülkeyi tevsik
sağlık sertifikası, damızlık kanatlı hayvan, yumur-
edici tüm bilgi ve belgeler ile sisteme yüklenir. Boş
ta, arı vb. malların ithalatında veteriner sağlık serti-
belge hangi İhracatçı Birliğinden satın alındıysa
fikası, helal belgesi, koşer belgesi, radyasyon analiz
onayı da aynı İhracatçı Birliği yapar. Öte yandan
belgesi, boykot/kara liste sertifikası, cıtes belgesi
Mısır’a EUR-1/EUR-MED dolaşım belgeleri dü-
olarak sayılabilir.
zenlenebildiğinden söz konusu belge, Mısır için
kullanılmamaktadır. ATA Karnesi: ATA karnesi, “ATA Sözleşme-
si” ve “ Eşyanın Geçici Kabulüne İlişkin İstanbul
İran Menşe İspat Belgesi: Türkiye Cumhuriyeti
Sözleşmesi’ne taraf ülkeler arasında (2020 yılı itiba-
ile İran İslam Cumhuriyeti arasında 1 Ocak 2015
rıyla 72 ülke), başka herhangi bir belgeye gerek du-
tarihinde yürürlüğe konan Tercihli Ticaret Anlaş-
yulmaksızın, eşyanın geçici ve vergiden muaf olarak
ması Çerçevesindeki Ticarette Eşyanın Tercihli
ithal ve ihracatını sağlayan ve beyanname yerine ge-
Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik ile Tür-
çen bir belgedir. Bu karne ile eşyanın ithal edilmesi
kiye Cumhuriyeti ve İran İslam Cumhuriyeti ara-
hâlinde, gümrük idaresi ve ithalatçı tarafından başka
sında yapılacak ticarette, eşyanın tercihli menşeini
bir işlem yapılmasına gerek yoktur. Belge düzenle-
ispat etmek üzere gümrük idaresince düzenlenip
nirken yurt dışından gelen eşyanın gerek ithalatında,
gümrük idaresince vize edilen belgedir.
gerekse yeniden ihracında gümrüklerden geçiş süre-
Malezya Menşe İspat Belgesi: 10.07.2015 tarih sinin kısaltılması amaçlanmaktadır.
29412 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yü-
ATA karnelerinin geçerlilik süresi, verildikleri
rürlüğe giren Türkiye Cumhuriyeti ile Malezya
tarihten itibaren 1 (bir) yıl olup bir işçilik görmesi
Serbest Ticaret Anlaşması Çerçevesindeki Tica-
veya tamir edilmesi istenilen eşyalar ATA karneleri
rette Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkın-
ile ithal edilemezler. Bir ATA karnesi aynı eşya için
da Yönetmelik’e istinaden 01.08.2015 tarihinden
olmak kaydı ile geçerlilik süresi içinde 4 (dört) fark-
itibaren “Menşe İspat Belgesi” düzenlenmektedir.
lı geçici ithalat işleminde kullanılabilir. ATA karne-
Türkiye’den Malezya’ya yapılan, Türk menşeli
si ile tüketime konu olacak eşya, tütün ve tütünden
ürünlerin ihracında düzenlenen bu belge İngilizce
mamul eşya, alkol ve türevleri, çok küçük numune-
ve ihracatçı ülkenin iç mevzuat hükümleri çerçeve-
ler dışında kalan gıda maddeleri taşınamaz. Ayrıca,
sinde doldurulur.
ATA karnesi ile geçici olarak ithal edilen eşya başka
bir eşyanın üretiminde kullanılamaz, kiralanamaz,
herhangi bir gelir elde edilemez.

154
Dış Ticarette Girişimcilik
dikkat
Türkiye’de ATA karneleri TOBB tarafın-
dan yetki verilmiş 16 adet Ticaret ve Sa-
nayi Odası tarafından, ücret karşılığında
ve karne kapsamındaki eşyanın değeri ile
orantılı teminat (nakit, banka teminat
mektubu, devlet tahvili ve hazine bono-
su) karşılığı verilmektedir.
Gümrük Beyannamesi: Belirlenen usul ve esas-
lar çerçevesinde eşyanın bir gümrük rejimine tabi
tutulması talebinde bulunulmasına gümrük beyanı
denilmektedir. Gümrük beyannamesi ise gümrük
mevzuatı uyarınca ilgili firma ya da kanuni tem-
silcisi (doğrudan ya da dolaylı temsilci) tarafından
doldurularak gümrük idarelerine sunulan; ihracat-
çı, yükleme belgeleri, alıcı, malın gideceği ülke,
teslim şekli vb. pek çok bilgiyi içeren bir belgedir.
Uluslararası ticarette kullanılan temel belgelerden
birisi, belki de en önemlisi gümrük beyannamesi-
dir. Gümrük beyannamelerinin onay, kontrol ve
izin işlemleri gümrük idaresi ile birlikte ilgili itha-
latçı veya ihracatçı birlikleri tarafından yapılmakta-
dır. İlk olarak 1998 yılında kullanılmaya başlanan
BİLGE (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri) yazılımı
ile firmalar, gümrük beyannamelerini elektronik
ortamda düzenlemektedirler.
Gümrük beyanında bulunmak için kullanıcı
adı ve şifresine sahip olunması gerekir. Kullanıcı
adı ve şifre almak için Gümrük ve Ticaret Bölge
Müdürlüklerine başvurulmaktadır. Başvuru, Güm-
rük ve Ticaret Bölge Müdürlüğünce ilgili gümrük
müdürlüğüne iletilmektedir. Başvurunun olumlu
sonuçlanması hâlinde ilgili gümrük müdürlüğünce
sisteme giriş yapılarak yükümlü adına düzenlenmiş
kullanıcı adı ve şifresi verilmektedir.
Tedarikçi Beyanı: Gümrük Birliği kapsamında
serbest dolaşımda bulunan ve Pan-Avrupa Menşe
Kümülasyon Sistemi, Pan-Avrupa Akdeniz Menşe
Kümülasyon Sistemi veya Batı Balkan Menşe Kü-
mülasyon Sistemine taraf ülkelerden biri menşeli eş-
yanın tercihli menşe statüsünü kanıtlayan belgedir.
Tedarikçi beyanına ilişkin hükümler 28.09.2006
tarihli 26303 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan
2006/10895 sayılı “Türkiye ile AT Arasında Oluş-
turulan Gümrük Birliğinin Uygulanmasına İlişkin
Esaslar Hakkında Karar” ile düzenlenmiştir. Menşe
şahadetnamesi eşyanın tercihli olmayan menşeini
kanıtlamaya yarayan bir belge olduğundan tedarik-
çi beyanı yerine kullanılmaz.
İthalat Uygunluk Belgesi (Sınır Ticareti): Bilin-
diği gibi Sınır Ticaret Merkezleri 2008/14451 sayı-
lı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında öngörülen,
sınırda kurulan ve sınır ticareti kapsamında ihracat
ve ithalat yapılabilen alanların yer aldığı, Türkiye
Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi dışında addedilen
yerleri ifade eder. Uygunluk Belgesi ise sınır tica-
ret merkezlerine getirilerek ithal edilen ve ilgili il
dâhilinde dağıtımı yapılan eşyayı satın alan esnaf
ile gerçek ve tüzel kişi tacirler adına (vakıflar, der-
nekler ve belediyeler ile bunlar tarafından kurulan
veya bunların ortak oldukları firmalar hariç) vali-
likler tarafından düzenlenen bir belgedir.
dikkat
Ülkemizde Artvin, Ardahan, Iğdır, Ağrı,
Van, Hakkâri, Şırnak, Mardin, Şanlıur-
fa, Kilis, Gaziantep ve Hatay illerinde
sınır ticareti yapılabilmesi mümkündür.
Bu iller, Bakanlar Kurulu Kararı ile belir-
lenen ülkelerle sınır ticareti yapabilirler.
Uluslararası Orijin ve Bitki Sağlık Sertifikası:
Bu belge, ihracatçı firmalar tarafından yurt dışına
ihraç edilecek bitki ve bitkisel ürünlerin, ilaç ka-
lıntısı, kimyasal madde veya hastalık taşımadığına
dair alınan bir belgedir. Uluslararası Orijin ve Bitki
Sağlık Sertifikası, ihracat esnasında gerekli analiz
ve kontrollerin yapılmasından sonra, Tarım ve Or-
man Bakanlığı İl Müdürlükleri Bitki Koruma Şu-
belerinden temin edilir.
Damızlık Kanatlı Hayvan, Yumurta, Arı vb.
Malların İthalatında Veteriner Sağlık Sertifikası:
Damızlık kanatlı hayvan, yumurta, arı vb. ürün-
leri ithal etmek isteyen firmalar, ürünlerle ilgili
olarak Tarım ve Orman Bakanlığının İl Müdür-
lüklerinden veteriner sağlık sertifikası almak zo-
rundadırlar. İlgili gümrük müdürlüğüne ibraz
edilecek resmî veteriner sağlık sertifikası, sağlıkla
ilgili huşu ve bilgileri aynen içermelidir. Ayrıca
ihracat öncesinde sağlık sertifikasını düzenleye-
cek ihracatçı ülke resmî veteriner servislerinden
alınacak örnek niteliğindeki onaylı belgelerin de
mevcut olması zorunludur.
155

Helal Belgesi: İslam ülkelerine yapılan ihracat-
ta, ilgili ülkenin kesilen hayvanlardan elde edilen
etlerin İslami kurallara uygun olduğunu ispat için
düzenlenen belgedir. Helal belgeleri, Diyanet İşleri
Başkanlığına (DİB) bağlı il müftülüklerinden te-
min edilebilmektedir.
Koşer Belgesi: Bu belge İsrail’e veya İsrail kökenli
firmalara ihraç edilen gıda ürünlerinin Musevi di-
nine uygunluğunu belirten belgedir. Genellikle o
ülkedeki Musevi din adamları tarafından verilen
bu belge İsrail’e gönderilecek tüm gıda ürünleri
için zorunludur.
Radyasyon Analiz Belgesi: Türkiye Atom Enerji-
si Kurumu (TAEK) tarafından ihracatçı firmaların
talebi üzerine düzenlenen Radyasyondan Ari Bel-
gesi ve/veya Radyasyon Analiz Belgesi ülkemizde
zorunlu uygulamada değildir. Ancak ihracat yapılan
ülkenin mevzuatı nedeniyle (talep etmesi halinde )
Radyasyondan Ari Belgesi ve/veya Radyasyon Analiz
Belgesi ihracatçı firmalarımızca Türkiye Atom Ener-
jisi Kurumunun ilgili birimlerinden ithalatçı ülke
makamlarına sunulmak üzere temin edilmektedir.
Boykot/Kara Liste Sertifikası: Ülkeler, siyasi iliş-
kilerde sorun yaşadığı ülke menşeli ürünlerin ül-
keye girişini yasaklayabilirler. Dolayısıyla ticaret
yapmış olduğu ülkeyle, ticarete konu olan malların
problem yaşadığı ülke menşeli olmadığını, ticari
tarafların kara liste, boykot kapsamında olmadık-
larını, ihracatçı firmanın da boykot kapsamı ülke
ile ticari ilişkisinin olmadığını ispat etmesini talep
edebilir. Bu kapsamda düzenlenen belgelere Boy-
kot /Kara Liste Sertifikası denir.
CITES Belgesi: CITES, Nesli Tehlike Altında
Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Ulusla-
rarası Ticaretine İlişkin Sözleşme’nin kısa adıdır.
Sözleşme’nin amacı nesli tehlike altında olan, hay-
van ve bitki türlerinin yaşamsal devamlılığını sağla-
mak için, ithalat ve ihracatını kontrol altına alarak
dış ticaretindeki usul ve esasları belirlemektir.
CITES Belgesi düzenlenmesi ve gerekli işlem-
lerin yapılmasında; karasal omurgasızlar, yumuşak-
çalar, denizlerde ve iç sularda bulunan bitkiler de
dahil olmak üzere su ürünleri ile bunların yumur-
taları, deniz memelileri, tüm canlı bitkiler için Ta-
rım ve Orman Bakanlığı, kuşlar, deniz memelileri
hariç memeliler, sürüngenler, iki yaşamlılar, eklem
bacaklılar, orman ürünleri ve mevcut mevzuatla
Tarım ve Orman Bakanlığı görevleri dışında kalan
türler için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilidir.
156
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
Taşıma Belgeleri
Taşıma şekline göre farklılık arz eden bu bel-
geler; deniz, kara, hava ve demir yolu ile yapılan
taşımacılıkta, ihraç ürününü taşıtan firma ile taşı-
ma firması arasında anlaşma koşullarını gösteren ve
genellikle standart hâle getirilmiş belgelerdir. Kara
yolu, deniz yolu, hava yolu ve demir yolu taşıma-
cılığında kullanılan farklı belge türleri olduğu gibi
bazı belge türleri de birden fazla taşımacılık türün-
de kullanılabilir.
Kara Yolu Taşıma Belgeleri
Kamyon konşimentosu da denilen CMR, kam-
yon ve tır aracılığıyla yapılan uluslararası taşıma-
cılıkta taşıyıcı firma tarafından düzenlenen bir bel-
gedir. Bazı ülkeler uluslararası kara yolu taşımacılık
işlemlerinde yaşanacak sorunları ortadan kaldırmak
amacıyla aralarında bağlayıcı hükümler içeren CMR
(Convention Merchandises Routier-Ticari Mallar
Güzergâh Anlaşması) Anlaşması’nı imzalamışlardır.
CMR taşıma belgesi, taşıyıcı firmaları bu anlaşma-
da yer alan yükümlülükler altına sokar. Yani taşıyıcı
belgede belirtilen konular ve limitler çerçevesinde
taşıtana karşı hukuki sorumluluk taşır.
CMR belgesi alıcı ve satıcıdan en az birinin
CMR Anlaşması’na taraf olan ülkeden biri olması
ve malın taraf olan ülkeden yüklenmesi veya taraf
olan ülkeye götürülmesi koşuluyla düzenlenebilir.
Bu Anlaşma kapsamında, malın anlaşmaya üye ül-
keler arasında taşınması sırasında mala gelebilecek
hasar, kayıp, zarar, ziyan ve gecikmelerde gönde-
ren-taşıyan-alıcı arasında sorumluluk ve yükümlü-
lükleri belirten bir sözleşme yapılmaktadır.
CMR bir sigorta değil, uluslararası kara yolu ile
mal taşınmasında tarafların hak ve yükümlülükle-
rinin Birleşmiş Milletlerin yönetim ve gözetiminde
belirlenmesidir. İthalatçı ya da ihracatçının sadece
biri bu anlaşmaya taraf ise anlaşma şartları diğer
ülkeler için de geçerli olup CMR belgesinin düzen-
lenmesi gerekir. Bu belgenin kullanılabilmesi için
eşyanın taşıyıcıya teslim edildiği yer ile gönderile-
ne teslim edileceği yerin iki ayrı devletin sınırları
içinde bulunması ve bu iki devletten en az birinin
CMR’ye taraf olması gerekir. Üç nüsha olarak dü-
zenlenen bu belgenin birinci nüshası gönderene
verilir. İkinci nüshası mal ile birlikte gider. Üçüncü
nüshası ise taşıma firmasında kalır. İkinci nüsha
alıcıya teslim edilinceye kadar gönderen, malın tes-
lim yerini ve teslim edilecek firmayı değiştirebilir.
Dış Ticarette Girişimcilik
İkinci nüsha alıcıya teslim edildikten sonra taşıyıcı
alıcının talimatına uymak zorundadır.
Kara yolu ile yapılan taşımacılıkta kullanılan
belgelerden birisi de TIR karnesidir. “TIR Karnele-
ri Himayesinde Uluslararası Eşya Taşınmasına Dair
Gümrük Sözleşmesi” teknik eklerinde yer alan ulus-
lararası kuruluş Uluslararası Kara Yolu Taşımacıları
Birliği tarafından basılarak üye ülkelerin kefil kuru-
luşları aracılığıyla taşıyıcıların kullanımına sunulan,
TIR sistemi altında eşya taşımaya yarayan bir belge-
dir. TIR karnesi kullanmak için ikamet edilen ülke-
nin kefil kuruluşuna üye olmak ve TIR Sözleşmesi
şartları uyarınca TIR sistemine kabul edilmesi gerek-
mektedir. Türkiye’de kefil kuruluş, Türkiye Odalar
ve Borsalar Birliğidir (TOBB). TIR karnesi, hacmi-
ne göre değişen belirli bir ücret karşılığında temin
edilmektedir. Bir TIR karnesi ile 2 ila 10 arasında
değişebilen ülkeden geçiş yapılabilmektedir. İki ülke
arasındaki geçiş işlemi için 4 yapraklı bir TIR kar-
nesi; 6 yapraklı bir TIR karnesi ile 3; 14 yapraklı bir
TIR karnesi ile 7; 20 yapraklı bir TIR karnesi ile 10
ülkeden geçiş yetkisi bulunmaktadır.
TIR sistemi sayesinde formaliteler azaltılıp sı-
nırdaki gecikmeler önlenir. Standart hâle getirilen
belgelerin uygulanmasıyla sınır geçişleri kolaylaşır.
Eşya geçişlerinde daha az kontrole tabi tutulur.
TIR sistemi gümrük idareleri, taşımacılık firmaları
ve ihracatçılara büyük avantaj sağlayıp uluslararası
ticaretin gelişmesine katkı yapar.
Kara yolu taşımacılığında kullanılan ve nakliyeci
firmalar tarafından düzenlenen makbuz niteliğinde-
ki belgelere FIATA Belgeleri adı verilir. Farklı özel-
liklere sahip FIATA belgesi üç şekilde düzenlenir.
Taşımacının Teslim Alındı Belgesi (FIATA FCR):
Bu belge malların gönderilene sevk edilmek veya
gönderilenin emrine hazır tutulmak üzere teslim
alındığını gösterir. Nama yazılı olarak düzenlenir,
ciro yoluyla devredilemez. Teslim alındı belgesinde
yükleme yapıldıktan sonra belge orijinalinin ibra-
zı hâlinde taşıma işlemi iptal edilebilir veya taşıma
şartları değiştirilebilir. Orijinal nüshanın satıcıda
olması ve satıcının her an şartları değiştirebilme
hakkına sahip olması nedeniyle ithalatçı için risk-
li durumlar söz konusu olabilir. Bu riski ortadan
kaldırmak için ithalatçı tarafından belgenin banka
adına düzenlenmesi talep edilir. Orijinal nüshayı
acenteye ibraz eden ithalatçı malları teslim alır.
Nakliyeci Taşıma Belgesi (FIATA FCT): Bu belge
takım hâlinde ithalatçının emrine düzenlense de
kıymetli evrak değildir. Belgenin orijinallerinin va-
rış yerinde taşıma firmasına ibrazı hâlinde, mallar
ithalatçıya teslim edilir. Taşımacının Teslim Alındı
Belgesi ve Nakliyeci Taşıma Belgesi, komisyon-
culuk işlemi ile uğraşanlar tarafından düzenlenen
belge olup taşıma sözleşmesi hükmünde değildir.
Belge üzerinde yazan alıcıya sadece varış yerinde
malları acenteden isteme hakkını verir.
Kombine Konşimentosu (FIATA FBL): FBL bel-
gesi, birkaç farklı taşıma türünün bir arada kul-
lanıldığı, kombine taşımacılıkta düzenlenir. Ne
şekilde düzenleneceği ve özellikleri FIATA (Ulus-
lararası Taşıma Acenteleri Birlikleri Federasyonu)
tarafından belirlenmiş ve bu şartlar Uluslararası Ti-
caret Odası (ICC) tarafından onaylanmıştır. Bu tür
konşimentolar emre düzenlenebilir. Malların mül-
kiyetini temsil eder ve aynı deniz konşimentoları
gibi bir kıymetli evrak niteliğindedir. Birden fazla
takım hâlinde düzenlenebilir. Malların teslimi için
bir orijinal nüshanın teslimi yeterlidir.
dikkat
Taşıma acentelerinin FIATA Belgesi dü-
zenleyebilmesi için Uluslararası Taşıma
Acenteleri Birliklerine (FIATA) üye ola-
rak, bu kuruluşa bağlı olarak çalıştıkları-
nı gösteren lisansı almaları gerekir.
Resim 6.1 Kara Yolu Taşıma
Deniz Yolu Konşimentosu
Dünyanın % 71’inin denizlerden oluşması,
petrol taşımacılığının % 90’ının deniz yolu ile ya-
pılması, Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili
olması ve kombine taşımacılığın en önemli parçası
157

olması nedeniyle deniz yolu taşımacılığı ve bu taşı-
macılıkta kullanılan belgeleri daha önemli hâle ge-
tirmiştir. Bu bağlamda düzenlenen en önemli belge
deniz yolu konşimentosudur. Deniz yolu konşi-
mentosu; ithalatçı, ihracatçı vb. kişilerin ticarete
konu mallarının taşınması için talepte bulunmaları
üzerine, malları taşıyacak olan gemi kaptanı, işlet-
mecisi veya geminin bağlı bulunduğu yetkili acente
tarafından 3 (üç) nüsha olarak düzenlenerek yük
sahibine verilen belgedir. Malları taşıyacak olan
kişi ya da kuruluş düzenlemiş olduğu bu belge ile
malların sözleşmeye uygun şekilde yükleneceğini,
taşınacağını, belirlenen gün ve yerde alıcıya eksik-
siz teslim edileceğini taahhüt etmiş olur. Diğer bir
ifadeyle gemi işletmecisi/acente, sözleşme konusu
malları tam ve eksiksiz olarak teslim aldığını kabul
ederek, belirlenen taşıma süresi sonunda ilgili yerde
malın kanuni alıcısına teslim edeceğinde dair resmî
yükümlülük altına girmiş olur.
Deniz konşimentosunda bulunması gereken
bilgiler şunlardır: Taşıyıcının adı-soyadı veya ticaret
unvanı, kaptanın adı-soyadı, geminin adı ve uyruğu,
yükletenin adı-soyadı veya ticaret unvanı, alıcının
adı-soyadı veya ticaret unvanı, yükleme ve boşaltma
limanı, taşınmak üzere teslim alınan malın türü, sa-
yısı, boyutları ve markası, navluna ait diğer koşullar.
Deniz yolu konşimentosu hukuki niteliği ba-
kımından, kıymetli bir evraktır. Emre ve nama
düzenlenebilen deniz yolu konşimentosu yükü
taşıyan kişiyi sözleşme içeriğinde yer alan şartlar
çerçevesinde yükümlülük altına alırken aksaklık
durumunda malları taşıtan kişinin de talep hakkını
doğurmaktadır.
Resim 6.2 Deniz Yolu Taşıma
158
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
Hava Yolu Konşimentosu
Hava yolu konşimentosu (AWB), bir noktadan
başka bir noktaya hava taşıması ile gönderilen kar-
goyu ve bu kargonun taşıyıcı, gönderici ve alıcısını,
hangi şartlarda bu kargonun taşındığını, taşıma de-
ğerini, taşıma şeklini, işgal ettiği hacim ve ağırlığını
belirleyen, düzenleyen bir hava taşıma senedidir.
AWB aynı zamanda bir fatura ve sigorta poliçesidir.
Hava yolu konşimentosu (AWB) genellikle üç asıl,
yedi kopyadan oluşmaktadır.
Kargo belgesi niteliğinde olan hava yolu kon-
şimentosu, Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği
(IATA) sözleşmesine göre, gönderici tarafından
doldurularak taşıyıcıya teslim edilmesi gerekir.
Günümüzde bu işlem genellikle hava yolu acente-
si veya taşıyıcı firmalar tarafından yapılmaktadır.
Sözleşmeyi imzalayan taraflar sözleşme hükümle-
rinde yer alan şartları kabul etmiş olurlar.
Hava yolu taşıma senedi, gönderici firma tara-
fından konşimentoya ek olarak düzenlenen belge-
dir. Hava yolu taşıma senedinde gönderilen malın
özellikleri, ambalaj şekli, menşei ağırlığı, değeri
gibi bilgiler ile göndericiye ilişkin bilgiler yer alır.
Kıymetli evrak hükmü taşımayan ve ciro edileme-
yen belgelerdendir.
Demir Yolu Hamule Senedi (CIM Rail
Consigment Note)
Hamule senedi (CIM), trenle yapılan taşıma-
cılıkta kullanılan bir taşıma belgesi olup “malların
demir yolu ile taşınmasına ilişkin uluslararası CIM
(Convention Internationale Concernantle Trans-
ports Des Marchandises Par Chemins De Fer)
Anlaşması’na tabii olarak düzenlenir. Basitleşti-
rilmiş usul kapsamında yapılan ithalat ve ihracat
işlemelerinde “Transit Beyannamesi” yerine geçen
bu belge malların mülkiyetini temsil etmez, dolayı-
sıyla ciro edilemez. Demir yolu idaresince belgenin
gönderene verilişi sadece malın bir vagonu doldur-
ması (Full load) durumu ile kısıtlıdır. Aksi hâlde,
yani bir gönderene ait malın vagon doldurmaması
(Less than full load) durumunda demir yolu idaresi
hamule senedi vermez. Bu gibi hâllerde malın bir
taşıma komisyoncusuna teslim edilerek ondan nak-
liyeci makbuzu alınması gerekir.
Dış Ticarette Girişimcilik
Diğer Taşıma Belgeleri
Taşımada kullanılan yukarıda ifade edilen bel-
geler dışında başka belgeler de kullanılmaktadır.
Bunlar; kısa konşimento, düzgün hat konşimen-
tosu, konteyner konşimentosu, çok araçlı taşıma
belgesi, birleşik taşıma konşimentosu, Navlun
Sözleşmesi’ne dayalı konşimento, ciro edilemez
deniz yolu taşıma senetleri, tanker konşimentosu,
kaptan makbuzu, baştan başa konşimento, ordina
ve manifesto olarak sayılabilir.
Kısa Konşimento: Kısa konşimentoların özelliği
bütün taşıma şartlarının konşimento üzerinde gös-
terilmemesidir. Günümüzde birçok ülkede bu tür
konşimentolar oldukça yaygın bir şekilde kullanıl-
maktadır. Taşıma şartlarının bir kısmı veya tamamı
kısa konşimentoda yer almadığı için nakliyat fir-
ması veya acentesi adına basılmış ve üzerinde taşı-
ma şartları yer alan konşimentolardan farklıdır.
Düzgün Hat Konşimentosu: Bu konşimento
aynı hat üzerinde tarifeli olarak sürekli sefer yapan
gemiler tarafından düzenlenir. Aynı hat üzerinde
çalışan gemi şirketleri birlik oluşturarak yükleme,
boşaltma, navlun, istif gibi konularda ortak bir üc-
ret (Liner Terms) belirlerler.
Konteyner Konşimentosu: Uluslararası taşımacı-
lıkta kullanılan en güvenli taşıma kapları, çeşitli
boy ve yükseklikteki, taşınan ürüne göre değişebi-
len soğutmalı ve havalandırmalı konteynerlerdir.
Konteyner konşimentoları su yolu ulaşımında kul-
lanılan ve acente/gemi şirketleri tarafından düzen-
lenen belgelerdir.
Çok Araçlı Taşıma Belgesi: Çok Araçlı Taşıma Bel-
gesi dış ticarete konu mallar bazı durumlarda birkaç
farklı taşıma türü kullanılarak yapılabilir. Örneğin
Türkiye’den kara yolu ile İspanya’ya giden bir eşya,
oradan deniz yolu ile ABD’ye, daha sonra da demir
yolu ile Kanada’ya taşınabilir. Bu tür taşıma işlemi-
ne; çok araçlı taşımacılık (multimodal), kullanılan
belgeye de Çok Araçlı Taşıma Belgesi denir.
Birleşik Taşıma Konşimentosu: Navlun komis-
yoncuları tarafından çok araçlı taşımacılıkta düzen-
lenen konşimentodur. Bu konşimentolarda taşıma
biçiminin deniz yolu olması zorunlu değildir.
Navlun Sözleşmesine Dayalı Konşimento: Nav-
lun sözleşmesi, taşıyan ile taşıtan arasında yapılan
bir sözleşmedir. Bu sözleşme ile taşıyan, bir ücret
karşılığında, gemiyi kısmen ya da tamamen taşıta-
na tahsis ederek veya etmeksizin malı bir yerden
başka bir yere deniz yolu ile taşımayı yüklenir.
Bir geminin tamamının veya belli bir bölümünün
taşıtan ile taşıyıcı arasında bir taşıma sözleşmesi
yapılarak ücret karşılığı kiralanmasına “Charter
Party” denir. Bu tür sözleşmeler iki şekilde yapıla-
bilir: Birincisi geminin belirli bir seyahat için ki-
ralanması (trip charter) ikincisi ise geminin belirli
bir süre için kiralanması (time charter) şeklinde
yapılan kiralamadır. Bu konşimentolar belirli bir
şekle tabi değildir; herhangi bir anlaşmazlıkta söz-
leşmenin hükümleri geçerlidir.
Ciro Edilemez Deniz Yolu Taşıma Senetleri: Nor-
mal deniz konşimentoları, kıymetli evrak olmaları
neticesinde ciro edilerek el değiştirme özelliğine sa-
hip oldukları için, malların son alıcısına ulaşması
gecikebilir. Bu durum bazen alıcının ek masraflar
üstlenmesine yol açmaktadır. Bunu önlemek ama-
cıyla uygulamada ciro edilebilir bir kıymetli evrak
olmayan ve daha hızlı hareket edebilen deniz yolu
taşıma senetleri de kullanılmaktadır.
Tanker Konşimentosu: Ambalajlanması müm-
kün olmayan veya masraflı olan dökme yükler
ile sıvı maddelerin (petrol, sıvı yakıt, kimyevi
maddeler vb.) tankerler aracılığı ile taşınmasında
düzenlenen bir belgedir. Bu tür belgelerde düzen-
lendiği yükün özelliklerine göre şartlar ve işaretler
bulunmaktadır.
Kaptan Makbuzu: Kıymetli evrak niteliği taşı-
mayan bu belge gemi kaptanı tarafından malların
gemiye yüklendiğini göstermek için düzenlenir.
Ancak konşimentonun hazırlanmasını müteakip
bu belge konşimento ile değiştirilir ve çok az kulla-
nılan bir belgedir.
Baştan Başa Konşimento: İki liman arasındaki
malların taşınması sırasında yapılacak aktarmaları
(deniz yolundan sonra kara yolu ya da kara yolun-
dan sonra deniz yolu) kapsamak üzere hazırlanan
konşimentoya baştan başa konşimento veya tek
konşimento adı verilmektedir. Bu konşimentoların
düzenlenebilmesi için mutlaka deniz yolunun kul-
lanılması gerekir. Böylece, taşıyıcının sorumluluğu
yalnız deniz taşımacılığı sırasında meydana gelecek
hasar ve kayıplarla sınırlı olmaktadır.
Ordino: Ordino ya da yük teslim belgesi, yükle-
me veya boşaltma yapılmadan önce, bu işlemin ne
şekilde yapılacağını göstermek üzere, gemi acente-
lerinin kaptana veya nakliye acentelerinin nakliye-
ciye hitaben yazmış oldukları talimattır.
159

Manifesto: Gemi kaptanlarının yükü boşalta-
cağı limanda bulunan gümrük yetkililerine teslim
ettiği belgedir. Manifestoda ticarete konu malların
özellikleri yer alır.
Posta Belgeleri: Bu belgeler internet üzerinden
yapılan alışverişler de dahil olmak üzere belirli
miktarları geçmeyen küçük çaplı ticari faaliyetlerde
posta idareleri veya hızlı kargo firmaları tarafından
düzenlenir. Eşyanın alıcıya teslim edilmesi sırasında
taşıma ücreti dışında başka bir ücret talep edilmez.
Ancak gönderinin geldiğine dair bildirimin alıcıya
yapılması hâlinde bildirim tarihinden itibaren 3
(üç) gün geçtikten sonra her geçen gün için ardiye
ücreti alınır. Posta belgeleri belgeyi elinde bulun-
duran kişiye mülkiyet hakkı vermez, ciro yoluyla
devredilemez ve kıymetli evrak niteliği taşımazlar.
Nakliyeci Makbuzu: Çoğunlukla kara yolu ve
bunun yanında demir yolu ile taşımacılıkta kulla-
nılan nakliye makbuzu, taşıma komisyoncuları ta-
rafından belli bir ücret karşılığında kendi adlarına
ve başkaları hesabına mal taşıyan nakliye firmaları
tarafından düzenlenen belgedir.
Sigorta Belgeleri
Uluslararası ticaret kapsamında taşınan malla-
rın yüklendikleri yerden ithalatçıya teslim edilecek-
leri ana kadar çeşitli risklere maruz kalırlar. Sigorta
işlemlerinin önemli konularından birisi teminattır.
Uluslararası taşımacılıkta riskler; dar teminat, geniş
teminat ve tam teminat olmak üzere üç şekilde si-
gortalanmaktadır.
Dar Teminat: Dar teminatta, öncelikle mal-
ları taşıyan aracın çarpması, çarpışması, yanması,
devrilmesi ve yoldan çıkması gibi kazalar sigorta
kapsamına alınmaktadır. Bunlara ek olarak doğal
afetler nedeniyle malın kayba ya da hasara uğra-
ması ve batma tehlikesi geçirmekte olan gemiye
veya gemideki eşyayı kurtarmaya yönelik müşterek
avarya masrafları da dar teminatta sigorta kapsamı-
na dâhildir. Normalde dar teminat kavramı deniz
yolu taşımacılığında kullanılan bir kavramdır. Ta-
şıma modunun kara yolu olması hâlinde “kamyon
klozu”, demir yolu olması durumunda ise “demir
yolu klozu” ifadeleri kullanılır. Hava yolu taşıma-
cılığında ise sigorta kuralları açısından dar teminat
söz konusu değildir.
Geniş Teminat: Geniş teminat nakliye sigorta-
larında dar teminattaki risklere ek olarak eşyanın
yüklenmesi, boşaltılması ve depolanması sırasında
160
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
karşılaşabileceği tüm risklere karşılık sigorta yapıl-
maktadır. Ancak burada eşyanın kendi ayıbından
veya yaş sebze, meyvede olduğu gibi kendi özelli-
ğinden dolayı ortaya çıkan riskler sigorta kapsa-
mında değillerdir.
Tam Teminat: Özellikle taşıma işleminin yapı-
lacağı ithalatçı ülkede savaş, grev, lokavt, karışık-
lık, terör ve diğer halk hareketi gibi nedenlerden
doğabilecek riskler varsa tam teminat söz konusu-
dur. Bu teminat geniş teminata ek olarak yukarıda
sayılan savaş, grev, lokavt, karışıklık ve terör gibi
riskleri de sigorta kapsamına almaktadır.
Genel anlamda sigorta belgeleri sigorta poliçesi,
flotan sigorta poliçesi, kati sigorta poliçesi ve avar-
ya gibi belgelerdir.
Sigorta Poliçesi
Uluslararası ticaret kapsamında taşınan malla-
rın yüklendikleri yerden ithalatçıya teslim edile-
cekleri ana kadar uğrayabilecekleri hasarlara karşı
sigorta edildiklerini gösteren belgedir. Poliçeler
nama, emre veya hamiline olarak düzenlenebilir ve
ciro yoluyla devredilebilir. Bir sigorta poliçesinde,
sigorta şirketinin ve sigortayı yaptıranın bilgileri,
sigortanın konusu, hangi riskleri kapsayacağı, si-
gorta bedeli, prim tutarı, ödeme tarihi ve yeri, poli-
çenin düzenlenme tarihi, taşıma firmasının unvanı,
malın cinsi ve özellikleri yer almaktadır.
Flotan Sigorta Poliçesi: Malların taşınması ile
ilgili bilgilerin tanımlanmadığı veya henüz taşıma
tarihinin belirlenmediği veya birden çok seferin
önceden teminat altına alınmak istenmesi duru-
munda düzenlenen geçici sigorta poliçesidir. Flo-
tan sigorta, malların kesin sigortası yapılmadan
önce, yükleme gerçekleştirilene kadar malların
sigorta ettirilmesi için yaptırılan geçici bir sigorta
türüdür. Yükleme gerçekleştikten sonra flotan si-
gorta kesin sigortaya dönüştürülür. Flotan sigorta
düşük bir ücret karşılığında açılır ve geçerlilik sü-
resi 12 aydır.
Kati Sigorta Poliçesi: Sigorta yaptıran ile sigor-
tacı arasında malların belirli yer ve belirli tarihler
arasında sigortalanması için düzenlenen bir belge-
dir. Nama, emre veya hamiline olarak düzenlenen
bu poliçe ciro yolu ile bir başkasına devredilebilir.
Mallarda meydana gelebilecek herhangi bir hasar-
dan dolayı sigortayı yaptıran veya ciro yolu ile si-
gorta poliçesini elinde bulunduran kişi doğrudan
zararın tazmini için sigorta şirketine başvurabilir.
Dış Ticarette Girişimcilik
Resim 6.3 Sigorta Poliçesi
Avaraya
Avarya zarar ve hasar anlamına gelen bir kav-
ramdır. Deniz yolu taşımacılığında meydana gelen
kazalar sonucu geminin ve yükün uğramış olduğu
hasar, kayıp ve bunlarla ilgili olarak yapılan giderler-
dir. Avarya, meydana geliş şekline göre ikiye ayrılır.
Müşterek Avarya (Ortak Hasar): Deniz yolculu-
ğunda ve taşımada müşterek bir tehlike ile karşıla-
şıldığında bu tehlikeyi bertaraf etmek için olağa-
nüstü tedbirlerin alınması bir maliyet unsurudur.
Bu maliyetlere sadece ilgililerin katlanması hakka-
niyet ölçüsü ile bağdaşmaz. Bu yüzden masrafların
yük ve navlun arasında orantılı bir biçimde paylaş-
tırılması daha uygun olmaktadır. Bu durum müş-
terek avarya kavramının çıkış noktasını oluşturur.
Müşterek avarya, gemi ve yükü tehdit eden
bir tehlikeden onları korumak için bile bile, ola-
ğanüstü bir fedakârlık yapılması veya olağanüstü
bir masrafa katlanılmasıdır. Müşterek avaryanın
bölüşümünde zarar ve giderler gemi yük ve nav-
lun arasında paylaşılır. Bu paylaşıma kendi malla-
rı zarar görsün veya görmesin bütün yük sahipleri
katlanırlar.
Hususi Avarya: Müşterek avaryadan sayılmayan
ve bir kaza sonucu doğan bütün zararlara ve mas-
raflara katlanmak demektir. Tarafların durumuna
göre hususi avaryanın gemiye ait olanına gemi sa-
hibi, yüke ait olanına yük sahibi katlanır.
Finansman Belgeleri
Finansman belgeleri, uluslararası ticarette peşin
ödeme dışında herhangi bir ticari işlemde tarafların
yükümlülüklerini garanti altına alan belgelerdir.
Bu belgeler karşılığında veya bu belgeleri teminat
göstererek alıcı ve satıcı; banka veya özel finans
kurumlarından kredi kullanma ya da finansmana
erişme imkânını da sağlanmış olmaktadır. Poliçe,
rehin senedi, antrepo makbuzu ve teslim emri gibi
belgeler finansman belgeleri olarak kabul edilir.
Poliçe
Türk Ticaret Kanunu’nda kambiyo senetleri
başlığı altında düzenlenen poliçe, satıcı/alacaklı
tarafından düzenlenen alıcının veya bir bankanın
kabulünü, bazen de alıcının bankasının avalini içe-
ren ve alıcıya verilen kayıtsız ve şartsız bir ödeme
emridir. Şekil şartlarına tabi olan bu ödeme emri,
belirli bir meblağın belirli bir tarihte ödenmesini
içerebileceği gibi, ibrazında ödenmesini de içerebil-
mektedir. Poliçeler kıymetli evrak niteliğinde bel-
gelerdir. Uluslararası ticarette poliçeler genellikle
satıcı/ihracatçı tarafından alıcı/ithalatçı veya mu-
habir banka üzerine ve ihracatçının bankası emrine
düzenlenir. Poliçenin hangi işlem için düzenlendiği
poliçe üzerinde belirtilmelidir. Bütün nüshalar aynı
olmak ve her nüsha üzerine kaçıncı nüsha olduğu
yazılmak koşulu ile birden fazla nüsha olarak da
düzenlenebilir.
Poliçede üç taraf söz konusudur. Bunlar keşide-
ci, muhatap ve lehdardır. Keşideci poliçeyi düzen-
leyen/tanzim eden kişi, yani satıcıdır. Muhataptan
belirli bir meblağın lehdara ödenmesini talep eden
kişidir. Keşidecinin imzası poliçenin zorunlu şekil
şartlarından birisidir. Bu nedenle keşidecinin ıslak
imza ile poliçeyi imzalaması gerekir. Muhatap üze-
rine poliçe keşide edilen taraf, borçlu ya da poliçeyi
ödeyecek kişi, yani alıcıdır. Şayet muhatap poliçeyi
kabul ederse kabul edilmiştir ibaresini yazar ve imza-
lar. Sadece imza da kabul hükmündedir. Muhatabın
adresinin bulunduğu yer ödeme yeri olarak da kabul
edilir. Lehdar poliçede belirtilen meblağın ödenece-
ği kişidir. Lehtarın adı belirtilmemiş ya da hamiline
olarak gösterilen bir poliçe geçerli değildir.
dikkat
Uluslararası ticarette ihracatçı aynı za-
manda alacaklı olarak poliçeyi düzen-
lerken, poliçenin borçlusu ithalatçıdır.
161
 Dış Ticarette Kullanılan Belgeler

Poliçe düzenlenirken düzenlediği dilde poliçe Diğer Finansman Belgeleri

kelimesi, poliçe Türkçeden başka bir dille yazılmış- Poliçe dışında başka finansman belgeler de var-
sa o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelime dır. Bunlar rehin senedi, antrepo makbuzu ve tes-
yazılmalıdır. Poliçe kelimesi yazılmamış ise poliçe lim emri olarak sayılabilir.
geçersiz sayılmaktadır. Bir poliçe belirli bir meb-
Rehin Senedi: Varant da denilen rehin sene-
lağın ödenmesi konusunda kayıtsız şartsız ödeme
di, ithalatçının bankasının, ihracatçıya yapılacak
emri ihtiva etmelidir. Bu özellik tüm kambiyo se-
ödemeyi muteber müşterisi olan ithalatçı adına
netlerinde (bono, poliçe ve çek) bulunması gereken
üstlenmesi durumunda ortaya çıkan işleme ilişkin
ortak özelliktir. Poliçede ödeme yapılacak tutar, dö-
belgedir. Burada ithalatçı adına açılmış gayri nakdi
viz olarak rakam ve yazı ile belirtilmelidir. Poliçe
bir kredi söz konusudur. Uygulamada banka, ih-
kime veya kimin emrine ödenecekse onun adı ya-
racatçıya ödemeyi yapar ve ödeme miktarı kadar
zılmalıdır. Poliçede keşide yeri ve tarihi, döviz cinsi
ithalatçıyı borçlandırır. Ancak banka, teminat ola-
ve tutarı, keşidecinin adı, soyadı, ticaret unvanı ve
rak ithal edilecek malların veya malların satışından
imzası, muhatabın adı, soyadı ve unvanı akreditif
elde edilecek gelirin kendi kontrolünde olmasını
koşullarına göre konulması gerekli kayıtlar yer al-
ister. Bunun için banka, ithalatçının kredi borcunu
malıdır. Poliçede olması gereken özelliklerden birisi
ödeyene kadar, mallarını bankaya rehin bıraktığı-
de poliçenin vadesidir. Vade belirtilmemiş ise po-
nı, malları gümrükten çektikten sonra banka adına
liçe görüldüğünde ödemeli sayılır. Görüldüğünde
depoya veya antrepoya koyacağını veya belirlenen
ödenmek üzere çekilen bir poliçe ibrazında ödenir.
kredi vadesi dolana kadar mallarını satarak kredi
Poliçelerde sık kullanılan vadeler şunlardır borcunu ödeyeceğini taahhüt eder. Bu belgeye re-
(Uluslararası ticarette poliçenin ödeme zamanını hin senedi denir.
belirtmek üzere parantez içerisindeki ifadeler kul-
Antrepo Makbuzu: Antrepolar, gümrük gözetimi
lanılır): Görüldüğünde ödemeli (at…. sight), gö-
altında eşyanın veya izin verildiği durumlarda ihraç
rüldüğünden belli bir süre sonra ödemeli (at….
eşyasının konulduğu yerlerdir. Antrepo makbuzu ise
days sight), tanzim tarihinden belirli bir süre sonra
malın saklanmak üzere antrepoya alındığını gösteren
ödemeli (at…days date), vesaikin (genellikle konşi-
bir belge olup aynı zamanda bir finansman belgesi
mentonun) düzenlenme tarihinden belirli bir süre
olma özelliği taşır. Söz konusu belge üzerinde, ma-
sonra ödemeli (at…days after b/l), belirli bir tarih-
lın miktarı, cinsi, teslim tarihi, teslim alınan malın
te ödemeli (on 20. 09. 2018).
hacizli olup olmadığı, antreponun bulunduğu bölge
Poliçede kabul şerhi poliçenin ön yüzünde be- ve tahsil edilecek ücret yer alır. Antrepo makbuzu-
lirtilir. Muhatabın poliçeyi kabul etme zorunlulu- nun, finansman belgesi olarak görülmesinin nedeni
ğu yoktur. Kabul etmeye zorlanamaz. Kabul edip mal rehini karşılığında kredi kullanmak isteyen bir
etmemek muhatabın iradesine bağlıdır. Poliçede firmanın malları antrepoya teslim ederek banka em-
asıl borçlu, poliçeyi kabul etmiş olan muhataptır. rine antrepo makbuzu almasıdır.
Ancak poliçeyi düzenleyen, poliçenin kabul edil-
Teslim Emri: Bu belge uluslararası ticarette alı-
memesinden ve ödenmemesinden sorumludur.
cının malı satın almaya karar vermesi hâlinde, ban-
Kabul beyanı poliçenin üzerine kabul ediyorum
kaların emrinde bulunan malın bir kısmının veya
veya kabul edilmiştir ibaresi keşideci tarafından ya-
tamamının alıcıya teslim edilmesini sağlamak ama-
zılarak imzalandığında buna ticari kabul denir. Şa-
cıyla ilgili bankanın, antrepo sorumlusuna ibraz
yet keşideci tarafından banka üzerine keşide edilen
için düzenlenen bir belgedir. Bu belgeyi antrepoya
poliçe banka tarafından kabul edilirse bu durumda
ibraz eden alıcı belgede belirtilen malların mülki-
banka kabulü söz konusudur.
yetine sahip olmaktadır.
Poliçe ihracatçıya alacağın belgelenmesi imkânını
sağlar. Bunun yanında keşideci, lehdara olan borcu-
nun muhatap tarafından ödenmesini ister. Bu yö- Diğer Belgeler
nüyle poliçe bir kredi aracı olarak kullanılır. Yine Girişimcilerin uluslararası ticarete önceki bö-
ihracatçının belirli bir miktarından vazgeçmek sure- lümlerde ifade edilen ticari, resmî, taşıma, sigorta
tiyle poliçeyi iskonto ettirip nakde ulaşması müm- ve finansman belgeleri dışında kullanılan başka
kün olur, ihracatçı alacağı belgelediği için bir baş- belgeler de vardır. Bunlar; döviz alım ve satım bel-
kasına temlik edebilir ve ciro yoluyla rehin verebilir. gesi, onaylanmış kişi statü belgesi, yetkilendirilmiş

162
Dış Ticarette Girişimcilik
yükümlü sertifikası, dâhilde işletme izin belgesi,
hariçte işletme izin belgesi, bağlayıcı menşe bilgisi,
bağlayıcı tarife bilgisi olarak sayılabilir.
Döviz Alım Belgesi: Döviz Alım Belgesi (DAB)
banka ve finans kuruluşları tarafından düzenlenen
belgedir. İhracatçı firma ihracat bedelini yurda ge-
tirerek, bu kuruluşlardan birinde bozdurur ve ku-
ruluş DAB düzenleyerek firmaya verir. Düzenlenen
DAB’da getirilen dövizin miktarı, geliş nedeni, gel-
diği ülke, firma bilgileri, gelen dövizin ait olduğu
gümrük beyannamesi gibi bilgiler yer alır.
Döviz Satım Belgesi: Döviz Satım Belgesi (DSB)
de banka ve finans kuruluşları tarafından düzen-
lenen belgedir. İthalatçı firmalar yurt dışından
almış oldukları mal bedellerini ödemek için ban-
ka veya finans kuruluşlarından döviz satın alırlar.
Alınan döviz karşılığında yapılan ithalat ve firma
bilgilerinin yer aldığı DSB düzenlenerek ithalatçı
firmaya verilir. DSB ithalat bedelleri yanında, aracı
komisyoncu ücretleri, yurt dışı muhabir banka ko-
misyonları gibi işlemler içinde talep edilmektedir.
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi: Onaylanmış kişi
statüsü, gümrük yükümlülüklerini yerine getiren,
ticari kayıtlarını genel kabul görmüş muhasebe il-
kelerine uygun olarak tutan, mali yeterliliği bulu-
nan, belli sayıda kişi istihdam eden ve belli bir dış
ticaret performansına sahip firmalara, adlarına dü-
zenlenen onaylanmış kişi statü belgesi aracılığıyla,
gümrük işlemlerinde birtakım kolaylıklar tanıyan
bir uygulamadır.
Yetkilendirilmiş Yükümlü Sertifikası: Türkiye’nin
“ticaretin en kolay ve en güvenilir yapıldığı ülke”
hedefine uygun olarak geliştirilen yöntemlerden
birisi YYS uygulamasıdır. Yetkilendirilmiş yüküm-
lü, gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, kayıt
sistemi düzenli ve izlenebilir olan, mali yeterlilik,
emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunan,
kendi oto kontrolünü yapabilen güvenilir firmalara
gümrük işlemlerinde birtakım kolaylık ve imtiyaz-
lar tanıyan uluslararası bir statüdür.
Dâhilde İşleme İzin Belgesi (DİİB): İhracat yapmak
isteyen firmalar, ihracat taahhüdünde bulunmak şar-
tıyla, ihraç edilmesi planlanan malların üretiminde
kullanılacak olan ham madde, yardımcı madde, yarı
mamul, mamul, ara malı ve ambalaj malzemelerinin
başta vergisel yüklerden muaf olmak üzere çeşitli
teşviklerden yararlanabilirler. Söz konusu teşvikler-
den yararlanabilmek için Ticaret Bakanlığı/ İhracat
Genel Müdürlüğü tarafından verilen DİİB alınması
zorunludur. DİİB süresi genellikle 12 ay olmakla bir-
likte ihracat konu olan ürünün özellikleri ve işlenme
süreçleri çerçevesinde değişiklik gösterebilmektedir.
Örneğin, gemi inşa ve savunma sanayi projelerde
üretim sürecinin 12 ayı aşması hâlinde düzenlenen
DİİB süresi, proje süresi kadardır.
Dâhilde İşleme İzni (Dİİ): Dİİ, ithal edilen eşya
üzerinde önemli değişiklikler yapılmadan tamir, bo-
yama, montaj gibi basit işlemlerin yapılması gerek-
tiği durumunda gümrük idareleri tarafından verilen
izindir. Dİİ, işleme faaliyeti yapan ya da yaptıran
Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik kişilere veril-
mektedir. Ticari nitelikte olmamak koşulu ile Tür-
kiye Gümrük Bölgesi dışındaki kişilere de verilebilir.
Hariçte İşleme İzin Belgesi (HİİB): Hariçte iş-
leme faaliyeti, serbest dolaşımda bulunan eşyanın
daha ileri safhada işlenmek, tamir edilmek veya
yenilenmek üzere geçici olarak Türkiye Gümrük
Bölgesi dışına ihraç edilmesi işlemidir. HİİB; ham
madde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve
ambalaj malzemelerinin daha ileri bir düzeyde iş-
lem görmek üzere Türkiye Gümrük Bölgesi dışı-
na veya serbest bölgelere gönderilmek istenmesi
hâlinde düzenlenen belgedir.
Hariçte İşleme İzni (Hİİ): Serbest dolaşımda bu-
lunan eşyanın boyama, yıkama vb. basit işlemlere
tabi tutulmak üzere, Türkiye Gümrük Bölgesi dı-
şına veya serbest bölgelere geçici olarak ihracında
alınan izindir. HİİB, Ticaret Bakanlığı tarafından
Hİİ ise, tamir amaçlı eşya için Gümrük Müdür-
lükleri; madenler için İstanbul Maden ve Metaller
İhracatçı Birlikleri tarafından verilir. HİB’in süresi
azami 12 ay olup yetkili kuruluşlar tarafından uy-
gun görülmesi halinde ek süreler verilebilir.
Bağlayıcı Menşe Bilgisi (BMB): İthalatın farklı
ülkelerden yapılması dolayısıyla gümrük vergisinin
ne şekilde hesaplanacağı veya eşyanın tercihli rejime
tabi tutulup tutulmayacağı gibi farklı işleme tabi
tutulması, o eşyanın menşe bilgisinin bilinmesini
gerektirir. BMB, kişinin yazılı talebi üzerine Ticaret
Bakanlığı/Gümrükler Genel Müdürlüğü tarafından
verilen ve eşyanın tercihli veya tercihli olmayan men-
şeinin tespitine ilişkin idari karardır. BMB, gümrük
idarelerini hak sahibine karşı yalnızca eşyanın men-
şeinin belirlenmesi konusunda ve yalnızca bilginin
verildiği tarihten sonra tamamlanacak gümrük iş-
lemlerine konu olan eşya için bağlar. BMB başvuru-
larının sadece bir kalem eşya için yapılması gerekir.
BMB veriliş tarihinden itibaren 3 yıl geçerlidir.
163
 Dış Ticarette Kullanılan Belgeler

Bağlayıcı Tarife Bilgisi (BTB): Mükellefler, vergi kanunlarının uygulanmasında tereddüt ettikleri hu-
suslara ilişkin olarak HMB’nin yetkili kıldığı birimlerinden konu ile ilgili yazılı bilgi talep ettikleri gibi
gümrük idarelerinden gümrük mevzuatının uygulanması hakkında da bilgi talep edebilirler. BTB, eşyanın
Türk Gümrük Tarife Cetvelinde sınıflandırılmasına ilişkin olarak kişinin yazılı talebi üzerine yetkilen-
dirilmiş Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüklerince verilen idari karar olup gümrük idarelerini hak
sahibine karşı sadece eşyanın tarife pozisyonu konusunda ve yalnızca bilginin verildiği tarihten sonra ta-
mamlanacak gümrük işlemlerine konu olan eşya için bağlamaktadır. Bu bilgiler, gümrük idaresi tarafından
talep edene ücretsiz olarak verilir. Ancak eşyanın kimyevi tahlili veya ekspertizi ya da talep edene geri gön-
derilmesi nedeniyle gümrük idarelerince yapılan masraflar, talepte bulunan tarafından karşılanır.
İhracat ile ilgili belgelerin, HMB, TB, Eximbank ve bankalar gibi ihracatla ilgili farklı görevleri ve yet-
kileri olan kurum ve kuruluşlar tarafından istenmesi ve incelenmesi mümkündür. Bu nedenle belgelerin
titizlikle düzenlenmesi gerekir. Gümrük beyannameleri, faturalar ve taşıma belgeleri başta olmak üzere,
ihracat ile ilgili tüm belgelerin, ihracat tamamlandıktan sonra ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından istene-
bileceği dikkate alınarak bu belgelerin muhafaza edilmesi gerekir. Türkiye’de bu belgelerin saklama süresi
yasal olarak 5 yıldır.

Öğrenme Çıktısı

3 Dış ticarette kullanılan belgeleri tanımlayabilmek

4 Dış ticarette kullanılan belgeleri sınıflandırabilmek

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dış ticarette kullanılan bel- Dış ticarette sık kullanılan

gelerin tümü zorunlu belge
niteliği mi taşır? Araştırın.
Yeni ihracata başlayanlar
belgelerin, ihracatçı ve itha-
için ticari belgelerin önemi-
latçı açısından önemli kılan
ni anlatın.
nedenlerini açıklayın.

164
Dış Ticarette Girişimcilik

Dış ticarette belge

1 kullanılmasının nedenlerini
anlayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Dış ticarette kullanılan
2 belge sayıları ve düzenleyen
kurumları açıklayabilmek

Dış Ticarette Belge

Kullanımının Önemi

Yurt içi ticarette olduğu gibi uluslararası ticarette de çok sayıda ve farklı nitelikte belge (vesaik) kul-
lanılmaktadır. Hazırlık, anlaşma, teslim ve ödeme aşamalarından oluşan uluslararası ticaret sürecinde
kullanılan belge sayısı oldukça fazladır. Düzenlenen belgelerin bir kısmı ihracat ve ithalat işlemleri için,
bir kısmı malı gümrükten çekmek için, diğerleri ise sigorta ve taşımacılıkta kullanılmaktadır. Yine bir
kısım belgeler tavizli gümrük indiriminden, diğerleri devlet desteklerinden faydalanmak için düzenlenir.
Bazı belgeler malların ülkeye geçici olarak diğerleri kesin giriş ve çıkışlarında düzenlenir. Ayrıca serbest
bölgelerde faaliyette bulunmak, yurt dışı fuar/sergilere katılmak ve sınır ticareti yapabilmek için de belirli
belgeler istenmektedir. Yapılan işlemin niteliğine göre düzenlenen tüm bu belgeler yerine göre; devir,
mülkiyet, kanıt, kullanma, denetim, bilgi edinme, izin, ruhsat, lisans ve yetki gibi çok farklı işlevlere
sahiptirler.
Uluslararası ticarette kullanılan belgeler, ürünün cinsine göre farklılık gösterir. Örneğin, Türkiye’den
diğer ülkelere yapılacak un ihracatında farklı, sebze ve meyve ihracatında farklı, otomobil ihracatında
düzenlenen belgeler farklıdır. İhraç edilecek ürün aynı olsa bile ihracatın yapıldığı ülkeye ve üyesi olduğu
ekonomik bütünleşme türüne göre düzenlenecek belgeler farklıdır. Örneğin bir televizyonun Almanya’ya
ihracatı ile Norveç’e ihracatında farklı belgeler düzenlenir. Uluslararası ticarette ihracatın şekline göre de
düzenlenen belgeler farklı olabilmektedir. Örneğin, bir malın geçici olarak yurt dışına gönderilmesi ile
kesin olarak ihraç edilmesi hâlinde farklı belgeler düzenlenmektedir.
Türkiye’de 2018 yılı itibarıyla uluslararası ticarette kullanılan belge sayısı 315’tir. Tespit edilebildiği ka-
darıyla bu belgelerin 170’i ithalatta; 145’i ise ihracatta kullanılmaktadır. İhracatta en fazla belge düzen-
leyen kurum ise Tarım ve Orman Bakanlığıdır. Son dönemde yapılan araştırmalar Türkiye’de uluslararası
ticarete konu olan eşyaya ilişkin olarak farklı kurum ve kuruluşlarca talep edilen belge sayısının fazla
olduğunu, yine bu kurum ve kuruluşlarca düzenlenen belge içeriğindeki bilgilerin de çoğu kez mükerrer/
tekrarlanmış olduğunu ortaya koymaktadır.

165
 Dış Ticarette Kullanılan Belgeler

3 Dış ticarette kullanılan

belgeleri tanımlayabilmek
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

4 Dış ticarette kullanılan

belgeleri sınıflandırabilmek

Dış Ticarette Kullanılan

Belgelerin Sınıflandırılması

Genel olarak uluslararası ticarette kullanılan belgeleri beş grupta toplamak mümkündür. Bunlar; ticari
belgeler, resmî belgeler, taşıma belgeleri, sigorta belgeleri ve finansman belgeleridir.
Ticari belgeler: Ticari fatura, proforma fatura, navlun faturası, tasdikli fatura, özel fatura, çeki listesi, koli
listesi, imalatçı analiz belgesi, gözetim belgesi ve gemi ölçüm raporu, ticari belge kapsamında düzenlenen
başlıca belgelerdir. Ticari belgeler düzenlenirken firmanın yetkili kişileri tarafından, sözleşmede belir-
lenen koşullara göre ve ithalatçı ülkenin mevzuatına uygun olarak düzenlenmelidir. Aksi hâlde yapılan
eksik ve yanlışlıklar ithalatçı/alıcı ve ihracatçı/satıcı arasındaki ilişkileri olumsuz etkilemektedir. Resmî
belgeler: Eşyadan alınacak vergilerin hesaplanmasında ve ilave gümrük vergisi veya ek mali yükümlülük
gibi diğer mali yüklerin belirlenmesinde eşyanın menşei önemlidir. Zira ithalatta uygulanacak gümrük
vergisi oranları, ticaret yapılan ülkeye veya eşyanın hangi ülke menşeli olduğuna göre değişir. A.TR ve
EUR-1 gibi dolaşım belgeleri, menşe şahadetnamesi, kontrol belgeleri, uygunluk belgesi, sağlık sertifi-
kası, veteriner sertifikası, helal belgesi, koşer belgesi, CITES belgesi, radyasyon belgesi, boykot/kara liste
sertifikası ve ATA karnesi vb. resmî belgeler kapsamında düzenlenen belgelerdir.
Taşıma belgeleri: Taşıma şekline göre farklılık arz eden bu belgeler, deniz, kara, hava ve demir yolu ile
yapılan taşımacılıkta, ihraç ürününü taşıtan firma ile taşıma firması arasında anlaşma koşullarını gösteren
ve genellikle standart hâle getirilmiş belgelerdir. Kara yolu, deniz yolu, hava yolu ve demir yolu taşıma-
cılığında kullanılan farklı belge türleri olduğu gibi bazı belge türleri de birden fazla taşımacılık türünde
kullanılabilir.
Sigortalama belgeleri: Sigorta işlemlerinin önemli konularından birisi teminattır. Uluslararası taşımacılıkta
riskler; dar teminat, geniş teminat ve tam teminat olmak üzere üç şekilde sigortalanmaktadır. Genel an-
lamda sigorta belgeleri sigorta poliçesi, flotan sigorta poliçesi, kati sigorta poliçesi ve avarya gibi belgelerdir.
Finansman belgeleri: Finansman belgeleri, uluslararası ticarette peşin ödeme dışında herhangi bir tica-
ri işlemde tarafların yükümlülüklerini garanti altına alan belgelerdir. Bu belgeler karşılığında veya bu
belgeleri teminat göstererek alıcı ve satıcı; banka veya özel finans kurumlarından kredi kullanma ya da
finansmana erişme imkânını da sağlamış olmaktadır. Poliçe, rehin senedi, antrepo makbuzu ve teslim
emri gibi belgeler finansman belgeleri olarak kabul edilir.

166
Dış Ticarette Girişimcilik

1 Türkiye’de ihracatta en fazla belge düzenleyen 6 Kara yolu ile yapılan taşımacılıkta malların
kurum aşağıdakilerden hangisidir? gönderilene sevk edilmek veya gönderilenin emri-
ne hazır tutulmak üzere teslim alındığını gösteren

neler öğrendik?
A. Ticaret Bakanlığı belge aşağıdakilerden hangisidir?
B. Tarım ve Orman Bakanlığı
C. İçişleri Bakanlığı A. FIATA FBL
D. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı B. FIATA FCT
E. Kültür ve Turizm Bakanlığı C. FIATA FCR
D. CMR Belgesi
2 İhracatçı tarafından düzenlenen ve ithalatçı E. EUR-1 Belgesi
firmaya gönderilen, hiçbir hukuki niteliği olmayan
ve ürününün özelliklerini gösteren belge aşağıdaki- 7 Aşağıdakilerden hangisi deniz yolu taşıma-
lerden hangisidir? cılığında meydana gelen kazalar sonucu geminin
ve yükün uğramış olduğu hasar, kayıp ve bunlarla
A. Ticari fatura ilgili olarak yapılan giderleri ifade eder?
B. Navlun fatura
C. Proforma fatura A. Tam teminat
D. Tasdikli fatura B. Avarya
E. Tasdikli fatura C. Geniş teminat
D. Navlun
3 Ticari faturada belirtilen malların net ve brüt E. Vesaik
ağırlıkları ile hacimlerine ilişkin dökümünü, hangi
taşıta ne kadar mal yüklendiğini, her paketin ne 8 Dâhilde İşleme İzin Belgesinin (DİİB) süresi,
kadar ağırlık içerdiğini gösteren belge aşağıdakiler- genellikle verildiği tarihten itibaren ne kadardır?
den hangisidir? A. 1 ay
A. Gemi Ölçüm Raporu B. 3 ay
B. Gözetim Belgesi C. 6 ay
C. İmalatçı Analiz Belgesi D. 9 ay
D. Özel Fatura E. 12 ay
E. Çeki Listesi
9 Bağlayıcı Menşe Bilgisi (BMB), Ticaret Ba-
4 Türkiye ile Avrupa Birliği arasında yapılan kanlığının hangi birimi tarafından verilmektedir?
ticarette serbest dolaşımda bulunan eşyanın Güm- A. Anlaşmalar Genel Müdürlüğü
rük Birliği çerçevesinde tercihli rejimden yararla- B. Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü
nabilmesini sağlamak amacıyla düzenlenen belge
C. Gümrükler Genel Müdürlüğü
aşağıdakilerden hangisidir?
D. İhracat Genel Müdürlüğü
A. Form A Belgesi E. İthalat Genel Müdürlüğü
B. EUR-MED Dolaşım Belgesi
C. Gözetim Belgesi 10 Uluslararası ticarette peşin ödeme dışında her-
D. A.TR Dolaşım Belgesi hangi bir ticari işlemde tarafların yükümlülüklerini
E. EUR-1 Dolaşım Belgesi garanti altına alan belgeler aşağıdakilerden hangisidir?
A. Ticari belgeler
5 EUR-1 belgesinin geçerlilik süresi, ihracatçı B. Finansman belgeleri
ülkedeki vize tarihinden itibaren kaç aydır?
C. Resmî belgeler
A. 3 ay B. 4 ay D. Dolaşım belgeleri
C. 6 ay D. 8 ay
E Sigorta belgeleri
E. 10 ay

167

Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
1. B
Belgeleri Düzenleyen Kurumlar” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
2. C
Ticari Belgeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
3. E
Ticari Belgeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
4. D
Resmî Belgeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
5. B
Resmî Belgeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
168
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
6. C
Taşıma Belgeleri” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
7. B
Sigorta Belgeleri” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
8. E
Diğer Belgeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
9. C
Diğer Belgeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Kullanılan
10. B
Finansman Belgeleri” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
Dış Ticarette Girişimcilik

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

Uluslararası ticarette yapılan her işlem, basılı ya da elektronik olsun, bir belge ile
başlayıp belge ile son bulmaktadır. Yapılan işlemlerin çoğu fiziki muayene yerine
belgeler üzerinden yapılması belgeleri daha önemli hâle getirmektedir. Gerek ül-
kemizde gerekse dünya ticaretinde önemli payı olan diğer ülkelerde dış ticaret for-
malitelerinin azaltılıp mümkün olan en az belge ile işlemlerin yerine getirilmesine
büyük önem verilmektedir. Sadece belge sayısı azaltılmakla kalmayıp belgelerin
elektronik ortama aktarılması ve tek bir kaynaktan temin edilmesi, başvuruları
standart hâle getirip, işlemlerin hızlı, takip edilebilir ve güvenilir olmasını sağla-
maktadır. Yine bu sayede muhtemel usulsüzlük ve yanlış işlemlerin önüne geçil-
Araştır 1 mektedir. Temin edilecek hemen her belgenin bir ücret karşılığı temin edilmesi
taraflara önemli bir maliyet yüklediğinden, günümüz uluslararası ticaretinde, az
belge çok maliyet tasarrufu, raddesine gelinmiştir. Bunu başarabilen ülkeler ra-
kiplerinden bir adım daha öne çıkmakta, uluslararası ticarette önemli bir rekabet
gücü elde etmektedirler.
Türkiye’de uygulanan Tek Pencere Sistemi, Tek Kart Uygulaması, Gümrükler-
de E-Belge Uygulamaları, İhracatta Dijital Gümrük Projesi, Liman Tek Pencere
Sistemi, Konteyner ve Liman Takip Sistemi Projesi ve Süre Hesaplama ve İzleme
Programı vb. uygulamalarla ulaşılmak istenen amaç, ihracatın daha hızlı ve gü-
venli hâle getirilmesidir.

Uluslararası ticari işlemlerde tarafların hak ve sorumluluklarını gösteren çok

sayıda belge yer alsa da her belge her işlemde kullanılmaz. Hatta hazırlık aşa-
masından teslim aşamasına kadar düzenlenen belgelerin bir kısmı zorunlu
da değildir. Taraflar isterse düzenleyebilirler. Ancak her biri şekil şartlarına
tabi olan belgelerin bir kısmı zorunlu olup yapılan işlemlerin çoğu için bir
demirbaş niteliği taşır. Bu belgelerin hatasız ve kurallara uygun bir biçimde
düzenlenmesi gerekir. Bu belgelerdeki hata ve yanlışlıklar, bunlara göre dü-
zenlenen diğer belgelerin de yanlış düzenlenmesine neden olmaktadır. Ticari
fatura, gümrük beyannamesi, taşıma belgesi, sigorta belgesi, çeki listesi vb.
dış ticaret işlemlerinin temel belgeleridir. Örneğin gümrük beyannamesi ve
Araştır 2 yerine göre beyanname yerine geçen belgeler olmaksızın bir malın yurt dışına
ihraç edilmesi ya da yurt dışından getirilmesi söz konusu olamaz. Gümrük
beyannamesinde, eşyanın hangi ülkeler ve hangi firmalar arasında alınıp sa-
tıldığı, ne şekilde taşındığı, eşyanın cinsi, miktarı, menşei, gümrük kıymeti,
ödenecek vergiler vb. bilgiler yer almaktadır. Benzer şekilde yurt içi ve yurt
dışı yükümlülüklerin yerine getirilmesi bağlamında sözleşme aşamasından
sonra ihracatçı tarafından ilk belge olarak düzenlenen fatura olmaksızın ma-
lın ihracı gerçekleştirilemez. Diğer belgeler sınırlı birkaç işlem için uygulanır-
ken, bu belgeler hemen her işlem için zorunlu olarak düzenlenmesi gereken
belgelerdir.

169

Kaynakça
Dahilde İşleme Rejimi Tebliği, İhracat: 2006/1.
Dış Ticaret İşlemlerinde Kullanılan Belgeler, http://
www.oaib.org.tr/tr/bilgi-merkezi-ihracat-
belgeleri-belgeler-ozet-dis-ticaret-islemlerinde-
kullanilan-belgeler-ozet.html, (erişim tarihi:
25.12.2019).
Doğu Anadolu İhracatçılar Birliği, İhracat Prosedürleri,
http://www.daib.org.tr/rapor-17-ihracat-
prosedurleri/ (erişim tarihi:20.02.2020).
Dünya Bankası. (2013). Doing Business
2014-Understanding Regulations for Small and
Medium-Size Enterprises, Washington DC,
USA/ https://www.doingbusiness.org/content/
dam/doingBusiness/media/Annual Reports/
English/DB14-Full-Report.pdf/ (erişim tarihi
:25.12.2019).
Gümrük Kanunu, Kanun No: 4458, Kabul Tarihi:
27.10.1999.
Gümrük Yönetmeliği, Resmi Gazete Tarihi:
07.10.2009, 27369.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı .(2013). Gümrük ve
Ticaret Bakanlığının Lojistik Sektörüne Yönelik
Uygulamaları, Yayın No: 8, Tasfiye Hizmetleri
Genel Müdürlüğü Yayın No: 1.
Hariçte İşleme Rejimi Tebliği, İhracat: 2007/5.
İstanbul İhracatçılar Birliği, http://www.iib.org.tr/tr/
ihracat-mevzuatlar-uygulama-uyelik.html
İTO, https://www.ito.org.tr/tr/hizmetler/ticari-belge-
islemleri/ihracat-belgeleri/atr-dolasim-belgesi/
(erişim tarihi: 22.03.2020).
İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğ,
Tebliğ No: 2019/7.
İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği, https://www.
igmd.org.tr/ithalatta-gozetim-uygulamasi-yerli-
ureticiye-yarar-degil-zarar-veriyor_haberi/ (erişim
tarihi:15.03.2020).
Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri, https://www.
oaib.org.tr/tr/bilgi-merkezi-ihracat-belgeleri-
urune-ozel-belgeler-imalatci-analiz-belgesi-
manufacturers-analysis-certificate.html, (erişim
tarihi:15.12.2019).
170
Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
Onursal, E. (2013). Mevzuat ve Teknik Yönleriyle Dış
Ticaret, Seçkin Yayınları.
Özyavuz, Y. Dış Ticarette Kullanılan Belgeler,
Belgelerin Önemi, http://yalcinozyavuz.blogcu.
com/dis-ticarette-kullanilan-belgeler-belgelerin-
onemi/6486766/ (erişim tarihi: 12.03.2020).
Saygılıoğlu, Nevzat ve Akçin, Remzi (2015), Dış
Ticaret ve Gümrük Teori–Mevzuat-Uygulama,
Ankara.
Seçkin, N. (2017) “Uluslararası Ticarette Kullanılan
Belgelerin Elektronik Ortama Taşınma Süreci”,
İstanbul Ticaret Üniversitesi, Dış Ticaret Enstitüsü
Uluslararası Ticaret Hukuku ve AB Hukuku
Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Sınır Ticaret Merkezlerinden Yapılacak İhracat
ve İthalata İlişkin Yönetmelik http://www.
resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.
resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/12/20031213.
htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2003/12/200312.
Sorularla TOBB. (2012). https://www.tobb.org.tr/
Documents/yayinlar/seri-yayinlar/sorularla-tobb-
web.pdf/ (erişim tarihi: 13.10.2019).
Şen, E. (2008). İhracatta Kullanılan Uluslararası
Belgeler, TC. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı
İhracatı Geliştirme ve Etüt Merkezi.
Takım, A. Naktiyok, Y ve İmamoğlu, İ.K. (2018). Dış
Ticarette Kullanılan Belgeler, Ekin Yayınevi, Bursa.
TB, Dış Ticaret İşlemlerine İlişkin Belge Maliyetlerin
Azaltılması ve Bu Konudaki Farkındalığın
Artırılması Çalıştayı Sonuç Raporu (2018).
Ankara, https://ticaret.gov.tr/data, (erişim tarihi:
15.03.2020).
T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, 150 Soruda
Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü
T.C.UlaştırmaveAltyapıBakanlığı.https://www.uab.
gov.tr/uploads/pages/denizcilik/denizcilik.pdf/
(erişim tarihi:15.12.2019).
Ticaret Bakanlığı 2018 ve 2019 Yılı Faaliyet Raporu,
https://ticaret.gov.tr/yayinlar/i%CC%87dare-
faaliyet-raporu, (erişim tarihi: 08.03.2020).
Dış Ticarette Girişimcilik

Ticaret Bakanlığı, https://gumrukrehberi.gov.tr/sayfa/

tek-pencere-sistemi.
Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/gumruk-
islemleri/sikca-sorulan-sorular/ticari/mense/
(erişim tarihi: 10.02.2020).
T i c a r e t B a k a n l ı ğ ı , h t t p s : / / t i c a r e t . g o v. t r /
data/5d48183213b8762b40ceac65/
c7376eb876279379fa465b0e0602c43a.pdf/
(erişim tarihi: 20.02.2020).
TİM İhracat Rehberi, https://tim.org.tr/tr/ihracat-
ihracat-rehberi-tim-ve-birlikler-tarafindan-
duzenlenen-dolasim-mens/ (erişim tarihi:
24.03.2020).
TOBB, https://www.tobb.org.tr/TIRveATAKarnesi/
ATA/Sayfalar/SSS.php/ (erişim tarihi:
20.01.2020).
Türk Ticaret Kanunu, Kanun No: 6102, KT:
13.01.2011, RG: 14.02.2011, S: 27846, T:5,
C:50
Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan
Gümrük Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar
Hakkında Karar. https://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2006/09/20060928-2.htm, (erişim tarihi:
10.03.2020).
Türkiye İhracatçılar Birliği, https://www.tim.org.tr/
tr/ihracat-ihracat-rehberi-gerekli-belgeler.html,
(erişim tarihi: 27.01.2020).
https://ticaret.gov.tr/haberler/bakan-pekcan-tir-
kuyruklarini-azaltacak-takip-sistemi-geliyor/
(erişim tarihi:10.04.2020).

171
 Bölüm 7
Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Dış Ticarette Kullanılan Teslim Şekilleri Dış Ticarette Kullanılan Ödeme Şekilleri

1 2
öğrenme çıktıları

1 Teslim şekli kavramını tanımlayabilmek 3 Ödeme şekli kavramını tanımlayabilmek

2 Teslim şekillerinde dikkat edilmesi gereken 4 Ödeme şekillerinde dikkat edilmesi
hususları açıklayabilmek gereken hususları açıklayabilmek

Dış Ticarette Lojistik İşlemleri

3
5 Lojistik kavramını tanımlayabilmek
6 Lojistik işlemlerinde dikkat edilmesi gereken
hususları açıklayabilmek

Anahtar Sözcükler: • Navlun • Akreditif • ICC • İncoterms 2020 • Lojistik

172
Dış Ticarette Girişimcilik
GİRİŞ
Türkiye İhracatçılar Meclisi 2020 verilerine
göre dünya dış ticaret hacminin yaklaşık % 0,9’unu
gerçekleştiren Türkiye’de 2019 yılında 135.923 fir-
ma, 237 ülke ile dış ticaret işlemi gerçekleştirmiştir.
Türkiye’de bir yıl içinde bu kadar firmanın bu ka-
dar ülke ile ticaret yaptığı düşünüldüğünde dünya
genelindeki ticari hareketliliğinin ne kadar olduğu
daha açık ortaya çıkacaktır. Bu hareketlilik içerisin-
de ticarete konu malların dünyanın dört bir yanı-
na taşınması, teslimi ve bedelinin tahsil edilmesi
gibi işlemler öngörülemeyen pek çok sorunu da
beraberinde getirmektedir. Bu sorunları yaşamak
istemeyen uluslararası girişimcilerin teslim şekli,
ödeme şekli ve lojistik konularında üstlenilen risk
ve sorumluluklar açısından dikkat etmesi gereken
önemli hususlar bulunmaktadır.
Yine Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre
ülkemizde 2020 yılı başında 81.001 olan ithalatçı
firmanın 35.695 tanesi aynı zamanda ihracat da
yapmaktadır. Yani ülkemizdeki ihracatçı firmala-
rın neredeyse yarısı aynı zamanda ihracata yönelik
ürünleri üretmek için ham madde veya farklı mal-
lar alan ithalatçı konumundadır. Bu nedenle dış ti-
caret işlemlerinde içeriği tam bilinmeden seçilecek
bir teslim şekli, üzerimize aldığımız yükümlülükler
sonucu mali hesaplarımızı olumsuz yönde etkile-
yebilir. Ödeme şekline ilişkin yapılacak hatalı bir
sözleşme ise mal bedelinin tahsilinde veya ödeme-
lerde sıkıntı yaşanmasına neden olabilir. Diğer yan-
dan lojistik veya sigorta firmalarındaki yanlış seçim
veya eksik sözleşme, teslimatta gecikme veya hasar
durumunda firmaları zor durumda bırakabilir. Bu
gibi istenmeyen durumlar, girişimciler için maddi
kayıpların yanında müşteri ilişkilerini de zedeleyen
önemli riskler arasında yer alır.
Teslim ve ödeme şekilleri ile taşımaya ilişkin
uluslararası kuruluşların koymuş oldukları kurallar
bulunmaktadır. Dünya ticaretinde yer alan ülkele-
rin tamamına yakını bu uluslararası kuralların da-
yanağını teşkil eden anlaşmalara taraf olarak imza
atmıştır. Bu anlaşmalar ülkelerin yasaları, ulusal
ve uluslararası gelenek ve kurallar göz önünde
bulundurularak düzenlenmiştir. Bu kuralların ih-
lali hâlinde firma uluslararası kuruluş tarafından
yaptırımlarla karşılaşabilir. Yurt içi veya yurt dışı
mahkemeler, açılmış olan davaları uluslararası ku-
ruluşların koymuş olduğu kuralları dikkate alarak
sonuçlandırmaktadır.
Bu kurallar sayesinde dünya ticaretinde teslim,
ödeme ve taşıma yükümlülükleri belli çizgilerle ay-
rılmış, ortaya çıkabilecek karmaşalar önemli ölçü-
de sonlanmıştır. Ülkeler arasında farklılık gösteren
pek çok kuralda yeknesaklık sağlanmıştır.
Bu bölümde teslim ve ödeme şekilleri ile lojis-
tik konularının ayrıntılı tanımlarından ziyade gi-
rişimcilerimizin bu konularda karşılaşabilecekleri
sorunlar ve dikkat etmeleri gereken hususlar ele
alınacaktır.
DIŞ TİCARETTE KULLANILAN
TESLİM ŞEKİLLERİ
Dış ticarette girişimcileri en çok zorlayan konu
uluslararası rekabettir. Rekabet koşulları içerisinde
teknoloji, hız, kalite gibi faktörlerin yanı sıra fiyat-
landırma da önemli bir faktördür. Uluslararası ti-
carette seçilen teslim şekli, maliyetlerin yani ürün
fiyatının belirlenmesinde önemli rol oynar. Teslim
şeklinin diğer bir önemi de yapılmış olan sözleşme
çerçevesinde alıcı ve satıcının yerine getirmesi gere-
ken sorumluluklar veya olabilecek risk faktörleri-
nin kime ait olacağıdır.
Örneğin alıcı firma ile yapılan sözleşmede tes-
lim şekli CIF olarak belirlenmişse bu teslim şek-
linin taraflara yüklemiş olduğu sorumlulukları da
biliniyor demektir. Yani mal nerede ve kime teslim
edilecek, hangi işlem ve ödemeler yapılacak, mal
teslim edilinceye kadar olabilecek hasar, kaza vb.
durumlarda sorumlunun kim olacağı gibi unsur-
lar biliniyordur. Kısaca sözleşme sonrasında karşı
tarafın rızası olmadan sözleşmede belirtilen masraf
veya sorumluluklardan vazgeçilemez.
Bu nedenle dış ticaret alanında deneyimi fazla
olmayan girişimcilerin bilgi ve tecrübeleri artıncaya
kadar risk, maliyet ve prosedürleri az olan teslim
şekillerini tercih etmeleri faydalı olacaktır.
dikkat
Dış ticarete yeni başlayan ve deneyimi az olan bir gi-
rişimci ihracat işlemlerinde EXW, ithalat işlemlerin-
de ise D grubu veya CIF teslim şekilleri konusunda
alıcı veya satıcılarını ikna etmeye çalışmalıdır.
173
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Bu bölümde dış ticarette teslim şekli kavramı açıklanarak girişimcilerin teslim şekillerinde dikkat etmesi
gereken hususlar; maliyet, sorumluluk, risk ve avantajlar açısından ele alınacaktır. Türkiye’de ithalat ve ihra-
catta en sık kullanılan teslim şekilleri nedenleri ile incelenecek, teslim şekillerinin sınıflandırılması konusuna
ise diğer derslerinizde daha detaylı olarak ele alınacağı için kısaca değinilecektir.

Teslim Şekli Kavramı

Satıcı açısından teslim şekli, yapmış olduğu sözleşme hükümlerine göre sattığı malın alıcının emrine
nerede, hangi yükümlülükleri üstlenerek teslim edileceğini açıklayan kavramdır. Alıcı açısında teslim şekli
ise yapmış olduğu sözleşme hükümlerine göre aldığı malı satıcıdan nerede, hangi yükümlülükleri üstle-
nerek teslim alacağını açıklar. Uluslararası ticarette teslim şekillerine ilişkin kurallar, Uluslararası Ticaret
Odası (ICC -International Chamber of Commerce) tarafından düzenlenmiş Uluslararası Ticari Terimler
(Incoterms) adı verilen kurallar çerçevesinde yürütülmektedir.

dikkat
Incoterms’te satıcının ürünü alıcıya ne şekilde göndereceği ve gönderim esnasında masraf ve risklerin hangile-
rinin satıcıya hangilerinin alıcıya ait olduğu, her bir teslim şekli için ayrı ayrı belirtilmiştir

ICC 1919 yılında dış ticarete ilişkin kuralları belirlemek üzere kurulmuş ve 1936 yılında ilk kuralları
”International Commercial Terms” (Uluslararası Ticari Terimler) sözcüklerini kısaltarak INCOTERMS
adı altında yayımlamıştır. Daha sonraki yıllarda günün şartlarına ve ihtiyaca göre sık sık düzenlenen bu
kuralların son revizyonu 2020 yılından itibaren geçerli olmak üzere 2019 yılı sonlarında yapılmıştır (ICC,
2020, www.iccwbo.org, e.t.07.02.2020). ICC dış ticarette mal teslimine ilişkin sorumlulukların nerede
başlayıp nerede bittiğini belirleyerek, herkesçe bilinen ve kabul edilen kurallar koyup ticari anlaşmazlıkları
önemli ölçüde çözmüştür. Uluslararası pazarda etkin olarak rol alan ülkeler ICC’yi otorite olarak kabul
ederek kararlarına uygun davranacağına yönelik anlaşmalara imza atmıştır. Böylece ICC’ye kayıtlı tüm ül-
keleri bağlayan bu kurallar sayesinde uluslararası ticarette mal teslim şekli belli düzen içerisinde yürüyerek
alıcı ve satıcı arasında ortaya çıkacak sorunların neden olduğu para ve zaman kayıpları en aza indirilmiştir.
Incoterms kurallarının nihai amacı farklı ülkelerdeki farklı ihracatçı veya ithalatçıların birbirleri ile an-
laşabilecekleri ortak bir dil oluşturmaktır. Yani bu kurallar sayesinde Muş’taki ihracatçı firma -ister Irak’ta,
ister Hollanda’da isterse Nijerya’da olsun- ithalatçı firma ile ticaret yaparken rahatça anlaşabilmesini sağla-
yan ortak bir dil oluşmaktadır (Yılmaz, 2018: 37).

174
Dış Ticarette Girişimcilik

Araştırmalarla
İlişkilendir
Lojistik Uygulamalarında Teslim Şekilleri
ve Teslim Şekli Seçimine Etki Eden Faktörlerin
Tespiti
Son yıllarda firmalar uluslararası ticaret ile
daha yoğun ilgilenmekte olup ithalat ve ihraca-
ta konu işlemleri, günden güne artış seyri izle-
mektedir. Teslim şekilleri ise firmaların dış ticaret
işlemlerinde en önemli konulardan biri hâline
gelmiştir.
Firmaların teslim şekli seçiminde hangi
unsurları ön planda tutacağı ve teslim şeklinin
belirlenmesinde, alıcının mı yoksa satıcının mı
karar verici rol üstleneceği? Gelecekte ortaya
çıkması muhtemel sorunların önceden gideril-
mesine önemli katkısı olacaktır. Ayrıca bilgi-
sizce veya yanlış karar verilmiş bir teslim şekli
firmayı, kâr hesapları yaparken zararlı duruma
sokabilir. Bu nedenle teslim şekli seçimlerinin
doğru bir şekilde yapılması işletme açısından
büyük önem arz eder.
İşletmeler dış ticaret işlemlerinde alıp satma-
yı düşündüğü malın teslim şeklinin ne olacağını
planlarken ülkeler arası mesafe ve risk faktörleri-
ne öncelik verir. Bu faktörleri göz önünde bulun-
duran firma dış ticaret yapacağı ülkede karşıla-
şabileceği riskli durumlar için uzman kuruluşlar
tarafından hazırlanmış ülke risk raporlarından
yararlanarak karar verirse daha güvenli hareket
etmiş olacaktır.
Teslim şekline ilişkin verilecek kararı etkile-
yen diğer bir faktörde dış ticaret işlemine konu
olan malın miktarı, fiyatı ve diğer özellikleridir.
Firmanın sahip olduğu rekabet ve pazarlık gücü
de bu kararı etkileyen unsurlardandır. Malın
gönderileceği ülkenin sahip olduğu coğrafi koşul-
larda, teslim şekli seçimine doğrudan etki eden
hususlardandır.
Özetleyecek olursak; uluslararası lojistik fa-
aliyetlerde teslim şekilleri firmalar açısından, za-
man, maliyet ve prestij gibi unsurları doğrudan
etkilemesi nedeniyle büyük önem arz etmektedir.
İşletmeler dış ticaret işleminde arzu ettikleri veri-
mi alabilmeleri için, teslim şekilleri seçiminde ti-
tiz davranarak karar vermelidir. Böylece öngörü-
lemeyen pek çok sorun ilk baştan çözülmüş olur.
Başlangıç, S.Ö. (2015) “Uluslararası Lo-
jistik Uygulamalarında Teslim Şekilleri Ve
Teslim Şekli Seçimini Etkileyen Unsurların
Belirlenmesi” Doktora Tezi” Adnan Menderes
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü http://
adudspace.adu.edu.tr:8080/jspui/ bitstream
/11607/1511/3/10072432.pdf, e.t. 01.04.2020.

Teslim Şekillerinin Sınıflandırılması

ICC tarafından yayımlanan Incoterms 2020 de E, F, C ve D olmak üzere 4 farklı grupta yer alan farklı
11 teslim şekli bulunmaktadır. Bu teslim şekilleri, eşyanın taşınma yoluna göre tüm taşıma şekillerinde
kullanılan kurallar ile deniz ve iç su yolu taşıma şeklinde kullanılan kurallar olmak üzere iki temel sınıflan-
dırmaya tabi tutulur. Bu sınıflandırma Tablo 7.1’deki gibidir.

175
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Tablo 7.1 Taşıma Türlerine Göre Teslim Şekilleri

Tüm Taşıma Şekillerinde Kullanılan Kurallar
(Deniz, Hava, Kara, Demir Yolu)
EXW; İş yerinde teslim
FCA ; Belirlenen yerde taşımacıya teslim
CPT ; Taşıma ücreti ödenmiş teslim
Deniz ve İç Su Yolu (Nehir) Taşıma Şeklinde
Kullanılan Kurallar
FAS ; Gemi doğrultusunda teslim
FOB; Gemi bordasında teslim
CFR; Mal bedeli ve taşıma dâhil teslim

CIP ; Sigorta ve taşıma ücreti ödenmiş teslim CİF ; Mal bedeli, sigorta ve taşıma dâhil teslim

DAP ; Belirtilen noktada teslim

DPU ; Belirtilen noktada eşya boşaltılmış teslim
DDP; Gümrük vergileri ödenmiş teslim

Tüm Taşıma Şekillerinde Kullanılan Kurallar

Tüm taşıma şekillerinde kullanılan kurallar yedi temel başlık altında toplanabilir. Bunlar; iş yerinde
teslim, belirlenen yerde taşımacıya teslim, taşıma ücreti ödenmiş teslim, sigorta ve taşıma ücreti ödenmiş
teslim, belirlenen noktada teslim, belirlenen noktada eşya boşaltılmış teslim ve gümrük vergileri ödenmiş
teslim şeklindedir. Bu kurallar aşağıda açıklanmıştır.
İş Yerinde Teslim / Ex Works ( EXW): Satıcının ihracata konu eşyaları sözleşme şartlarında belirtilen
şekilde kendi iş yerinde, alıcı veya alıcının temsilcisine teslim etmesidir. Mal tesliminden sonra satıcının
görev ve sorumluluğu sona erer. Bundan sonra hukuki sorumluluk ve yapılacak tüm işlemler alıcıya aittir.
Belirlenen Yerde Taşımacıya Teslim/ Free Carrier (Fca): Satıcı sözleşme şartlarına uygun olarak hazırlamış
olduğu malları, alıcının belirttiği yerde taşıyıcı veya taşıma acentesine teslim etmekle sorumludur. Taşıyıcı-
ya teslimat sonrası mallara ilişkin tüm risk ve sorumluluklar alıcı firmaya geçmiş olur.
Taşıma Ücreti Ödenmiş Teslim / Carriage Paid To (Cpt): Satıcı mallara ait belgeleri tamamlayarak yükle-
me esnasında gümrük işlemlerini yaptırır. Daha sonra malları alıcının ülkesine taşıyacak olan araçla gerekli
sözleşmeyi yaparak nakliye (navlun) ücretini öder. Satıcının sorumluluğu burada sona ermiş olur. Navlun
ücreti ödenmiş malların alıcının ülkesindeki vergi, gümrük ve sigorta işlemleri alıcı tarafından yaptırılır.

Dış ticaret işlemlerinde navlun, uluslararası taşıma yapan araca ödenen taşıma ücretidir. Navlun söz-
leşmesi ise, yükün taşımasına ilişkin taşıyıcı firma ile yapılan sözleşmedir.

Sigorta ve Taşıma Ücreti Ödenmiş Teslim / Carriage and Insurance Paid To (Cıp): Satıcı ihracata konu
eşyayı taşıma aracının yanına kadar getirir ve araca yükler. Taşıma aracı ve sigorta şirketi ile gerekli sözleş-
meleri yaparak navlun ve sigorta ücretlerini öder. Ayrıca yükleme yapılıncaya kadar gerekli olan gümrük
ve belge işlemlerini de satıcı tamamlar. Satıcının sorumluluğu mallar taşıma aracına teslim edildikten sonra
sona erer.
Belirtilen Noktada Teslim / Deiıvered at Place (DAP): Bu teslim şekli diğerlerine nazaran satıcıya daha
çok sorumluluk getirmektedir. Satıcı kendi ülkesinde yüklemiş olduğu malları alıcının ülkesine kadar ge-
tirmekle sorumludur. Getirmiş olduğu malı araç üzerinde alıcının ülkesinde belirtilen noktada (havalima-
nı, gar, liman gibi) alıcıya teslim eder. Araçtan boşaltma, gümrük ve vergi işlemleri alıcı tarafından yapılır.

176
Dış Ticarette Girişimcilik
Belirtilen Noktada Eşya Boşaltılmış Teslim / De-
livered at Place Unloaded (DPU): Bu teslim şekli,
Uluslararası Ticaret Odası (ICC) tarafından Inco-
terms 2020’de ilk kez yayımlamıştır. Bu teslim şek-
linin belirtilen noktadan teslimden (DAP) farkı,
satıcı alıcının ülkesine kadar getirmiş olduğu mal-
ları alıcıya araç üzerinde değil, araçtan boşalttıktan
sonra teslim etmesidir.
Vergileri Ödenmiş Teslim / Delivered Duty Paid
(DDP): DDP satıcı için mal teslim şekilleri ara-
sında masraf ve risk açısından en yüksek olanıdır.
Satıcı ihracata konu işlemlerin hepsini tamamlayıp
malları alıcının ülkesine götürür. Alıcının ülke-
sinde de belgeleri hazırlar, vergileri öder, gümrük
işlemlerini yaptırdıktan sonra malları alıcıya iş ye-
rinde veya alıcının belirttiği başka bir yerde teslim
eder. Alıcı sadece teslim edilen malların iş yerine
boşaltılması işlemini yapar.
Deniz ve İç Su Taşıma Şeklinde
Kullanılan Kurallar
Deniz ve iç su taşıma şeklinde kullanılan kural-
lar dört temel başlık altında toplanabilir. Bunlar;
gemi doğrultusunda teslim, gemi bordasında tes-
lim, mal bedeli ve taşıma dâhil teslim ve mal bede-
li, sigorta ve taşıma teslim şeklindedir. Bu kurallar
aşağıda açıklanmıştır.
Gemi Doğrultusunda Teslim / Free Alongside Ship
( FAS): Bu tür teslime gemi yanında teslim de de-
nilmektedir. Satıcı sözleşme şartlarına göre hazırla-
mış olduğu malları gemi yanına kadar getirmekle
sorumludur. Gemi yanında mallar alıcı veya temsil-
cisine teslim edildikten sonra satıcının sorumlulu-
ğu sona erer. Gemi limanda değil açıkta demirliyse,
satıcı mavna veya benzeri taşıma araçları ile malları
geminin yanına kadar götürür. Gemi yanına getiri-
len malları teslim alan alıcı ondan sonra yapılması
gereken işlemleri yapmakla mükelleftir.
Gemi Bordasında Teslim / Free on Board (FOB):
Gemi bordasında veya güvertesinde teslim de de-
nir. Satıcı sözleşme şartlarına uygun olarak hazır-
lamış olduğu malları uluslararası taşıma işleminin
yapılacağı limandaki gemi güvertesine kadar çıkar-
makla sorumludur. Gemi güvertesine geçen mal-
ların sorumluluğu bundan sonra alıcıya geçmiştir.
Mal Bedeli ve Taşıma Dâhil Teslim / Cost and
Freigh (CFR): Mal bedeli ve taşıma dâhil teslim
şeklinde satıcı malı alıcının ülkesine götürecek olan
gemiye yükler. Gemi kaptanı veya acentesine söz-
leşmede belirtilen taşıma (navlun) ücretini ödemesi
ile birlikte sorumluluğu sona erer. Bundan sonraki
işlemler alıcıya aittir.
Mal Bedeli, Sigorta ve Taşıma Teslim / Cost, In-
surance and Freıght (CIF): Bu teslim şeklinde satıcı,
mallarla ilgili gümrük işlemlerinin yapıp, gemiye
yüklenmesi ve navlun ücretinin ödenmesine ek
olarak taşınacak malların özellik ve değerine uygun
olarak deniz taşımacılığı sigortası yaptırması gere-
kir. Alıcı ise varış ülkesindeki boşaltma, vergi, belge
veya diğer masraf ve riskleri üstlenmiş olur.
internet
Teslim şekillerine ilişkin detaylı bilgiye Uluslarara-
sı Ticaret Odası (ICC) Türkiye Millî Komitesinin
https://icc.tobb.org.tr/ adresinden ulaşılabilir.
Teslim Şekillerinde Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar
Teslim şekli seçilirken, teslimin yapılacağı ül-
kenin uzaklığı, coğrafi koşulları ve ülkede mev-
cut olabilecek diğer risk faktörleri ayrıntılı olarak
araştırılmalıdır. Bu araştırma sonucunun uygun
çıkması hâlinde en önemli faktör olan maliyet he-
saplarına geçilir. Maliyet hesaplarına ilişkin dikkat
edilecek hususlar aşağıda her bir teslim şekli için
ayrı ayrı açıklanacaktır. Sayılanlara ek olarak bir
eşyanın uluslararası taşımacılığı esnasında pek çok
prosedürün yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu
prosedürler içerisinde ihracat veya ithalata ilişkin
evrakların eksiksiz ve doğru olarak hazırlanması,
taşıma ve sigorta acenteleri ile sağlam içerikli söz-
leşmelerin yapılması, liman veya terminallerdeki
yükleme ve boşaltma faaliyetlerinin organizasyonu
ile gümrük idarelerindeki pek çok işlemi sayabiliriz.
Bu işlemlerde yapılacak yanlışlık, eksik evrak veya
hatalı seçim firmalar için yüksek maliyetli sonuç-
lar doğurabilir. Bu ve benzeri hatalar nedeniyle her
yıl sayısız ürün gümrük kapılarında bekletilmekte,
bozulup çürümekte, iade edilmekte ve hatta firma
sahipleri mali cezalarla birlikte kaçakçılık gibi suç-
lamalarla dahi karşı karşıya kalmaktadır. Bu durum
firmalar için mali kayıp yanında güven, müşteri ve
prestij kaybına da neden olmaktadır.
177
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Bu nedenle, yukarıda da belirttiğimiz üzere
uluslararası pazarlara yeni açılan girişimciler, belli
bir deneyim kazanıncaya kadar maliyet ve riski dü-
şük, sorumluluğu az olan teslim şekillerini tercih
etmelidir. Unutulmamalıdır ki girişimcilerin ulus-
lararası müşteriler ile yaptıkları satış sözleşmeleri
sözleşmede aksi hüküm yoksa hukuki açıdan bağ-
layıcılık teşkil eder. Satış sözleşmelerinde yer alan
teslim şekilleri, maliyet hesaplama ve diğer prose-
dürleri yerine getirmede önemli rol oynamaktadır.
Maliyeti iyi hesaplanmamış bir teslim şeklinde
girişimci zarar edebileceği gibi mal satış bedelini
doğru belirlemiş olsa bile nakliye, sigorta, gümrük
işlemleri veya malın karşı ülkeye teslimi esnasında
karşılaşacağı güçlükler de mevcut olabilir.
Kısaca bazı teslim şekilleri satıcıya, bazı teslim şe-
killeri de alıcıya aşırı maliyet ve sorumluluklar yükle-
mektedir. Bu nedenle uluslararası ticarette genellikle
bu maliyet ve sorumlulukların her iki taraf arasında
paylaşıldığı teslim şekilleri tercih edilmektedir.
dikkat
E grubu teslim şekli satıcı için avantajlı ve risk taşı-
mazken D grubu teslim şekilleri alıcı için avantajlı ve
risksizdir. Bu nedenle uluslararası ticarette bu iki grup
çok az kullanılır. En çok kullanılan teslim grupları F ve
C gruplarıdır. Bu iki grupta sorumluluk ve riskler alıcı
ve satıcı arasında belli ölçülerde paylaşılmıştır.
Uluslararası girişimcilerimizin sadece ihracatçı
değil, ihracata yönelik mal üretmek veya başka ne-
denlerle ithalat yapan firmalar da olabildiğini daha
önce belirtmiştik. Bu nedenle teslim şekillerinde
dikkat edilmesi gereken hususları satıcı ve alıcı açı-
sından ayrı ayrı açıklamak faydalı olacaktır.
İş Yerinde Teslimde Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar (EXW)
Bu teslim şekli satıcının en avantajlı olduğu ve
neredeyse tüm işlemlerin alıcı tarafından tamamlan-
dığı teslim şeklidir. Yani ihracatçı girişimciler için en
uygun teslim şekli olmakla birlikte ithalat yapan gi-
rişimciler için riskli ve masraflı bir yöntemdir.
Alıcının dikkat etmesi gereken hususlar: Bu tes-
lim şeklinde alıcı tarafından öngörülemeyen pek
çok risk ve masraf ortaya çıkabilmektedir. Yabancı
bir ülkedeki iş yerinden malı teslim alan alıcı, ülke
içi taşıma aracı temin ederek malı yükleme, sınıra
178
kadar taşıma, belge hazırlama, analiz yaptırma gibi
pek çok işlemi yaptırmak zorundadır. Ayrıca ihra-
cata ilişkin gümrük işlemleri, vergiler, uluslararası
taşıma aracına yükleme, malları sigorta ettirme ve
taşıma acenteleri ile yapılan sözleşmeler de tama-
men alıcının yapması gereken işlemler arasındadır.
Bu teslim şeklinde alıcıların en çok zorlandıkla-
rı nokta, yabancı ülke nakliyecileri ile uygun anlaş-
ma yapmak, malı güvenli bir şekilde sınırdaki ta-
şıma aracına nakletmek ve gümrük prosedürlerini
yerine getirmektir. Kendi ülkesinde yapılırken bile
bilgi ve beceri gerektiren bu işlemleri bir de yabancı
ülkede yapmak zorluğu iki kat artırmaktadır.
Bu nedenle girişimci firmalar alıcı konumun-
da oldukları ticari işlemlerde EXW teslim şeklini
tercih edeceklerse mutlaka karşı ülkenin dış ticaret
mevzuatı, genel uygulamaları, hukuki kuralları ve
diğer ticari özelliklerini iyi bilmeleri gerekir.
Satıcının dikkat etmesi gereken hususlar: EXW tes-
lim şeklinde satıcının önemli bir risk ve sorumluluğu
yoktur. Ancak satıcı müşterisine yardımcı olmak için
yurt içi yükleme ve nakliye firmaları ile alıcı adına gö-
rüşerek uygun fiyatla güvenli bir yükleme ve taşıma
sağlayabilir. Ayrıca alıcının ihracata ilişkin belgeleri
almasına ve gümrük işlemlerini tamamlamasına yol
gösterme ve yardımcı olmasında fayda vardır.
Diğer bir husus satıcının malları sözleşmeye uy-
gun bir şekilde zamanında ve yerinde (depo, fabrika
vb. ) hazır etmesidir. Teslim edilen malların ambalaj
ve kapları taşınmaya elverişli ve taşıma aracına uy-
gun olarak hazırlanmış olması müşteri memnuniyeti
açısından oldukça önemlidir. EXW dış ticaret tecrü-
besi fazla olmayan ihracatçı girişimcilerin dış ticaret
işlemlerinde kullanacağı en uygun teslim şeklidir.
Diğer teslim şekillerine de fikir oluşturması
açısından EXW’yi bir örnekle açıklayacak olursak;
Moskova’da yerleşik DEF şirketinin sahibi veya tem-
silcisi, Ankara’da yerleşik ABC firmasından iş yeri
teslim (EXW) mal alıyor. Yabancı alıcı Ankara’da
anlaşacağı bir nakliye aracına iş yerinde bulunan
malları yükletip Trabzon Limanı’nın da boşalttıra-
cak, yolculuk esnasındaki tüm masraf ve yolda ola-
bilecek (kaza, hasar vb.) riskleri kendisi karşılayacak-
tır. Limanda boşaltılan malların gemiye yüklenme,
geminin navlun ücreti, malın sigortası gibi işlemleri
yine DEF firması organize ederek ücretlerini ödeye-
cektir. Malları Soçi Limanı’nda kara ulaşım aracına
naklettirerek Moskova Gümrüğü’ne getirip oradaki
gümrükleme işlemlerini tamamlayarak eşyayı kendi
iş yerine taşıyacaktır. Görüldüğü üzere EXW teslim
Dış Ticarette Girişimcilik
şekli alıcı firmalar için gerek satıcının ülkesinde ge-
rekse kendi ülkesinde pek çok işlemi yapma zorluğu
ve maliyeti nedeniyle uluslararası ticarette sık tercih
edilen bir teslim şekli değildir.
Belirlenen Yerde Taşımacıya Teslimde
(FCA) /Gemi Doğrultusunda Teslimde
(FAS) Dikkat Edilmesi Gereken
Hususlar
FCA tüm taşıma şekillerinde kullanılırken FAS
sadece deniz yolu taşımacılığında kullanılır. Bu tes-
lim şekillerinde maliyet ve risklerin bir kısmı satıcı
tarafından üstlenilmiştir.
Alıcının dikkat etmesi gereken hususlar: Alıcı sa-
tıcı tarafından uluslararası taşımayı yapacak aracın
(FAS teslimde gemi) yanına getirilmiş olan mal-
ları teslim alır. Teslimden sonra araca yüklenme
masrafları kendisine aittir. Alıcının bundan sonra
dikkat edeceği husus, malı kendi ülkesine taşıyacak
nakliye aracı ve yükün sigortalanması için sigorta
acentesi ile anlaşıp uygun risk sözleşmesi yapma-
sıdır. Maliyet hesapları yaparken navlun ve sigorta
ücretleri yanında kendi ülkesindeki gümrük işlem-
leri ve vergileri de göz önünde bulundurmalıdır.
Ayrıca ithal ettiği malın ülkesine girişinde kendi
ülke makamlarının istemiş olduğu kontrol, analiz,
menşe gibi belgeleri de hazır hâle getirmelidir çün-
kü günümüzde gümrük vergilerinin beklenenden
daha yüksek çıkması veya eksik evrak gibi neden-
lerle ülkelere giriş yapamayan pek çok ürün vardır.
Satıcının dikkat etmesi gereken hususlar: Burada
satıcının dikkat etmesi gereken husus malın ulusla-
rarası taşıma aracına yükleninceye kadar ortaya çıka-
cak risk ve maliyetleridir. Gümrükleme yerine kadar
yurt içi taşıma yapacak uygun bir firma bulmalı ve
uygun bir sözleşme imzalamalıdır. İhracat gümrük
işlemlerine ait masraflar ve ihracat için gerekli bel-
geler tespit edilip hazırlıklar ona göre yapılmalıdır.
Bu işlemlerde gümrük müşaviri ücreti, birlik nispi
aidatı, alınması gereken belge masrafları ve sayım ve
muayene gibi gümrük prosedürleri vardır. Bunlar
tamamen satıcının sorumluluğunda yapılan işlerdir.
FAS teslimin FCA’dan farklı bir özelliği, satıcı
taşımayı yapacak gemi açıkta demirli ise malları
mavna veya benzeri taşıma araçları ile gemi yanına
kadar götürmekle sorumludur. Bu da satıcıya ek
maliyet getireceği için tarafların limandaki yükle-
me noktasını olabildiğince açık bir şekilde tespit
etmesi ve ona göre göre fiyat belirlemesi gerekir.
Gemi Bordasında Teslimde (FOB)
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Deniz yolu taşımacılığında oldukça sık kulla-
nılan teslim şeklidir. FOB, FAS teslimin bir adım
ilerisidir. Yani gemi yanına kadar getirilen malların
gemi güvertesine çıkarılması da satıcı firmanın so-
rumlulukları arasındadır. Satıcı firma liman yük-
leme fiyatlarını göz önünde bulundurarak fiyat
tespiti yapmalı, yükleme esnasından malların gemi
güvertesini geçmeden uğrayacağı hasarların da ken-
di sorumluluğunda olacağını bilmelidir. Bu nedenle
yükleme işlemlerine nezaret etmesinde fayda vardır.
Alıcı firma ise navlun ve sigorta belge işlemle-
rini yapar ve vergileri öder. Gemi güvertesine çı-
karılan mallar alıcıya teslim edilmiş sayıldığı için
bundan sonraki riskler alıcıya geçmiş olur.
Taşıma Ücreti Ödenmiş Teslim
(CPT) ve Mal Bedeli ve Taşıma Dâhil
Teslimde (CFR) Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar
CPT ile aynı içeriğe sahip olan CFR’nin farkı sade-
ce deniz yolunda kullanılmasıdır. Alıcı, CPT ve CFR’de
uluslararası taşımayı yapacak aracının satıcı tarafından
ödenmiş nakliye ücretinden sonraki işlemleri yapar.
Satıcının ise CPT ve CFR teslim şeklinde ma-
liyet ve sorumluluğu biraz daha artmıştır. Yurt içi
ve yurt dışı taşımayı yapacak acenteler ile sözleşme
yapar ve navlun ücretlerini öder. Ayrıca taşıma ara-
cının varış ülkesine girişteki ihtiyacı olan belgeleri
eksiksiz olarak hazırlamaya dikkat etmelidir. Satıcı
özellikle ülkeler arası taşımayı yapacak acente seçi-
minde dikkatli olmalı, farklı acentelerden alınacak
tekliflerle maliyet ve güvenlik konularında daha
avantajlı duruma geçmelidir.
dikkat
Çoklu (multimodal) taşımacılık, yükün varış ülkesine
gidinceye kadar birden fazla taşıma aracını kullanması
durumudur. Örneğin, Mersin Limanı’na kadar tır ile
gelen yük, limanda yine tır ile birlikte RO-RO gemi-
sine yüklenir. Cenova Limanı’nda gemiden inen tırın
yükü trene aktarılarak Roma’ya gönderilir.
179
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Sigorta ve Taşıma Ücreti Ödenmiş
Teslim (CIP) ve Mal Bedeli, Sigorta ve
Taşıma Dâhil Teslimde (CİF) Dikkat
Edilmesi Gereken Hususlar
Birbiri ile aynı içeriğe sahip olan bu teslim şe-
killerinden CIP her türlü taşımacılıkta, CIF ise
deniz yolunda kullanılan teslim şeklidir. Bu teslim
şekillerinde alıcının sorumluluğu mal kendi ülkesi-
ne geldikten sonraki işlemlerde başlamaktadır. Alı-
cı bu teslim şekillerinde satıcı tarafından yaptırılan
zorunlu ve dar kapsamlı sigorta poliçesinin kapsa-
mını geniş tutmak isterse aradaki farkı satıcıya öde-
yerek gerekli işlemleri yaptırmalıdır. Aksi takdirde
satıcı savaş, grev, doğal afet vb. konuları kapsayan
tam kapsamlı sigorta yerine dar kapsamlı poliçe ile
malı gönderir.
CIP teslimin CPT teslim şeklinden farkı satı-
cının malları, alıcı ülkeye varıncaya kadar geçecek
süre için sigorta ettirmesidir. Bu sigorta uluslararası
anlaşmalarla belirlenmiş dar kapsamlı sigortadır.
Yukarıda da açıkladığımız gibi alıcı aksini talep
ederse satıcı sigorta fiyat farkını ödemek zorunda-
dır. Mal ithal eden firmalar için en uygun ve en çok
tercih edilen yöntemdir.
Belirtilen Noktada Teslimde (DAP)
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Satıcının malı alıcının ülkesinde, alıcı tarafın-
dan belirlenen yerde, araç üzerinde teslim etmesi-
dir. Alıcı kendi ülkesinde belirlediği gümrük, ha-
valimanı, tren garı veya liman gibi bir yerde araç
üzerinde malı teslim alır. Daha sonra yükün boşal-
tılması, gümrük vergileri, harçlar ve ithalatta iste-
nen belgelere ilişkin işlemleri yaparak malı iş yerine
nakleder. Alıcının az önce sayılan ithalat maliyetle-
rine ek olarak ülke içi taşıma ve sigorta giderlerini
de iyi hesaplaması gerekir.
Satıcı için ise bilinmeyen/beklenmeyen mas-
raflar doğurabilecek en riskli teslim şekli D grubu
teslim şekilleridir. Bunlardan en az riskli olanı DAP
yani belirlenen yerde teslimdir. Bu teslim şeklinde
satıcının dikkat etmesi gereken en önemli husus
taşıma aracındaki malın belirlenen yere (terminal,
liman vb.) girişi esnasında istenen belge ve giriş üc-
retleridir. Satıcı mal sevkiyatını yapmadan önce bu
konular hakkında detaylı bilgi almalıdır.
180
Belirtilen Noktada Eşya Boşaltılmış
Teslim (DPU) ve Gümrük Vergileri
Ödenmiş Olarak Teslimde (DDP)
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Yukarıda da açıklandığı gibi DPU teslim şekli,
ICC tarafından Incoterms 2020’de yayımlanmış
yeni bir teslim şeklidir. DPU’nun DAP teslim şek-
linden farkı satıcı varış ülkesine getirmiş olduğu
malları belirlenen yerde boşalttıktan sonra alıcıya
teslim etmesidir. DDP teslim şeklinde ise satıcının
sorumluluğu malı alıcının iş yerine kadar götürüp
teslim ettiğinde sona erer. Alıcı, bu teslim şeklinde
herhangi bir risk veya sorumluluk üstelenmez, sade-
ce mal bedelini ödeyerek malların iş yerine teslimini
bekler. Sanki ithalat yapıyormuş gibi değil de yan
komşusundan mal alıyormuş gibi rahat hareket eder.
Satıcı için DDP teslim şekli, masraf ve risk açı-
sında en yüksek noktadadır. Bu teslim şeklinde di-
ğer risk ve sorumlulukların yanında varış ülkesinde
uygulanan vergilerin miktar ve çeşidi çok önemlidir
çünkü satıcı malı sattığı ülkede gümrük işlemleri-
ni yapıp gerekli belgeleri ibraz etmekle kalmayıp
KDV, ÖTV, Gümrük Vergisi ve çeşitli harçların da
tamamını ödemek zorundadır. Yabancı ülkede ya-
pılacak eksik veya yanlış bir hesaplama veya işlem
satıcıyı pek çok açıdan zor durumda bırakabilir.
Özellikle D grubu teslim şekilleri çok uzak ül-
kelerle yapılan ticarette tavsiye edilmeyen yöntem-
lerdir. Satıcı yabancı ülkeye kadar malların sorum-
luluk ve masraflarını üstlenmekle kalmamış, bir de
yabancı terminalde boşaltma, gümrük işlemleri,
vergi ödemeleri dahil olmak üzere pek çok mali-
yetli ve riskli işlemi de yapmak zorunda kalmıştır.
Bunlara ek olarak satıcı, yükün nakli esnasında ge-
çilen ülkelerin geçiş ücretleri ve diğer formaliteleri-
ni de yerine getirmek zorundadır.
Özetleyecek olursak, dış ticarette alıcı ve satı-
cılar E ve D grubu teslim şekillerinden olabildi-
ğince uzak durmaya çalışmalıdır. Bunların yerine
F ve C grubu teslim şekilleri kullanılarak tarafla-
rın kendi ülkelerindeki işlemleri daha kolay, hızlı
ve risksiz bir şekilde yapmaları sağlanırsa iş ve ma-
liyet paylaşımı daha uygun olacaktır.
Dış Ticarette Girişimcilik

Ülkemizde Tercih Edilen Teslim Şekilleri

Dünya dış ticaretinde olduğu gibi ülkemizde de en çok tercih
edilen teslim şekilleri FOB ve CIF teslimdir. Bu iki deniz yolu teslim
dikkat
şeklinin kullanılmasının sebebi, dış ticaretin önemli bir kısmının en
2019 yılında Türkiye’de gerçekleşen ih-
ucuz taşımacılık sistemi olan deniz yolu ile yapılmasıdır.
racatın % 61’i, ithalatın ise % 54’ü de-
TÜİK verilerine göre Türkiye 2002 – 2015 yılları arası ihracat niz yolu ile yapılmıştır.
ve ithalat ortalamalarına göre teslim şekilleri aşağıdaki tablolarda
verilmiştir.

Tablo 7.2 2002 – 2015 Yılları Arası Teslim Şekilleri

İhracat % İthalat %
FOB 37,4 CIF 37,1
CIF 14,1 FOB 16,8
CFR 13,8 CFR 14,3
EXW 12,3 EXW 9,2
FCA 8,6 CIP 5,9
CIP 3,7 FCA 5,5
CPT 2,4 CPT 2,5
FAS 2,3 FAS 0,1
D GRUBU 5,4 D GRUBU 8,6
Kaynak: Tunç, Ö. ( 2015). www.acikerisim.ticaret.edu.tr, e.t. 02.02.2020.

İhracata ilişkin tablodan da anlaşılacağı üzere tercih edilen teslim şekillerinin % 71’lik kısmı deniz
yolu teslim şekilleri olup bunun da yarıdan fazlası FOB teslimdir. Dış ticaretin önemli bir kısmının deniz
yolu ve FOB teslim olmasının sebebi deniz yoluyla taşımanın ucuz olmasının yanında ihracatçı firmaları-
mız yurt içi taşımayı kendileri yapıp malı gemiye yükledikten sonra kalan kısım için sorumluluğu alıcıya
vermesidir. Çünkü uluslararası taşımacılık yapan şirketlerle sözleşme yapmak biraz daha zor ve formalite
isteyen bir iştir. Öyle ki ihracatta FOB yerine CIF veya CFR teslim anlaşan firmalar mal teslimine kadar
en az iki farklı nakliye firması ile çalışmak zorunda kalacaktır. Hatta çoklu taşımalarda bu sayı, üçü dördü
dahi bulabilmektedir. Bu nedenle dış ticaret tecrübesi ve deneyimli eleman sayısı az olan firmalarımız ön-
celikle formalitesi daha az olan FOB teslim şeklini tercih etmektedir. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde
de FAS teslim kullanımı ihracat ve ithalatta yok denecek kadar azdır çünkü gemi yanına kadar getirilen
malın satıcı tarafından gemiye yüklenmesi her iki taraf içinde daha kolay ve az maliyetli görülmektedir.
İthalata ilişkin tabloyu incelediğimizde ise ithalatın da yarıdan fazlasının yine en ucuz taşıma şekli olan
deniz yolu ile yapıldığını görmekteyiz. İthalatta en çok kullanılan teslim şekli ise CIF’tir. İthalatta CIF
teslim FOB teslimden 2,5 kat fazla olmasının nedenlerini kısaca açıklayacak olursak; dış ticaret deneyimi
az olan ve kadrosu geniş olmayan firmalar ihracatta FOB, ithalatta ise CIF teslim şeklini tercih ederek
işlemlerini daha güvenilir ve kolay gerçekleştirmektedir. Bu durumun sebebi ithalatçıların aldıkları malın
uluslararası nakliye ve sigorta işlemlerini satıcıya yaptırıp mal yurda geldikten sonraki işlemleri kendileri
halletmeyi tercih etmeleridir. İhracatta da deneyimsiz firmalar için uluslararası nakliye ve sigorta acenteleri
ile iş yapmak oldukça risk ve uğraş gerektirir.

181
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Öğrenme Çıktısı
1 Teslim şekli kavramını tanımlayabilmek
2 Teslim şekillerinde dikkat edilmesi gereken hususları açıklayabilmek

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İncoterms kurallarının çıkış Teslim şekline ilişkin mali-

Dış ticarette teslim şekilleri-
nedenleri ve dış ticarete et- yetlerin satış fiyatları üzeri-
nin önemini açıklayın.
kilerini araştırın. nizdeki etkisini tartışın.

DIŞ TİCARETTE KULLANILAN ÖDEME ŞEKİLLERİ

Uluslararası ticaretin geliştirilmesi, işlemlerin kolaylaştırılması, kuralların ticaret engeline dönüşme-
mesi için pek çok ülkede farklı olan ticari ve hukuki düzenlemeler ortak bir zemine oturtulmaya çalışıl-
maktadır. Temel amaç, herkes tarafından bilinen ve eşit uygulanabilecek kurallar sistemi oluşturmaktır.
Ödeme şekilleri için konulmuş kurallar da bunlardan biridir. Mal satışlarının dayandırıldığı sözleşmelerin
uluslararası ticarette ortak kurallara bağlanması, kavram kargaşasını önleyerek sorunların çözümüne fayda
sağlamaktadır.
Dünyanın çeşitli ülkelerinde ticari faaliyette bulunan girişimcilerin en önemli sorunlarından biri satmış
olduğu mal bedelini tahsil edebilme çabasıdır. Bazı durumlarda ise alıcılar parasını ödemiş oldukları malın
gönderilmesi konusunda sorunlar yaşayabilmektedir. Ödeme şekline göre bazı durumlarda ihracatçı bazı
durumlarda ise ithalatçı risk alarak parasını veya malını alamama tehlikesine girmektedir. İşte ödeme şekline
ilişkin uluslararası kuralların önemi burada ortaya çıkarak, bu riskleri en aza indirerek ve isteyen firmalara
daha güvenli ödeme şekilleri sunarak tahsilat veya mal teslim edilmeme risklerini ortadan kaldırmaktadır.

Resim7.1 Dış Ticarette Ödeme

182
Dış Ticarette Girişimcilik
Ödeme Şekli Kavramı
Uluslararası ticarette ödeme şekli kavramı satı-
lan bir malın bedelinin hangi şartlarda nasıl ve kim
aracılığı ile ödeneceğini gösterir. Bazı durumlarda
ise parası ödenmiş olan bir malın ne zaman ve ne
şartlarla teslim edileceği de ödeme şekli kavramı
içerisinde değerlendirilir. Ödeme şekilleri farklı
yöntemler, maliyetler ve riskler içermektedir. Do-
layısıyla firmaların her bir ödeme şeklinin kendi
içerisindeki risklerini ve çalışma kurallarını doğru
bir şekilde bilmesi gerekmektedir.
Uluslararası ticarette ödeme şekilleri seçilirken
birçok faktör göz önünde bulundurulur. Alıcı ve
satıcı arasındaki güven ve ticari geçmiş en öncelikli
faktördür. Birbirini iyi tanıyan firmalar ödeme şek-
li olarak karşılıklı güvene dayalı banka komisyonu,
kefalet vb. masrafları az olan veya hiç olmayan yön-
temleri seçerler.
Ödeme şeklinin tespitinde ülkede yerleşmiş ti-
cari gelenekler de önemli rol oynar. Örneğin bazı
ülkelerde firmalar, kurumsal olması veya alışkan-
lıklar nedeniyle, masraftan ziyade işlemlerin sağ-
lam prosedürlerde olmasını tercih ederler. Bu tür
firmalar profesyonellik gereği en yakın tanıdıkları-
na dahi en sağlam prosedürü tam olarak uygularlar.
Ödeme şeklini etkileyen diğer bir husus ise sek-
törde yoğun olarak kullanılan yöntemlerin tercihi
olabilmektedir. Bazı sektörlerde mal satışı çoğun-
lukla peşin olurken bazı sektörlerde ise vadeli öde-
me şekilleri sıkça kullanılmaktadır. Aynı sektörde
faaliyet gösteren firmalar da ödeme şekli seçiminde
sektör teamüllerine uymak zorunda kalır.
Ödeme şekli kavramında müşterilerin alım
gücü de önemli bir faktördür. Bazı ülkeler ithalat
yaparken ihracatını da artırmak, yaşanan döviz sı-
kıntısını aşmak veya başka ekonomik nedenlerden
dolayı bağlı muamele veya takas gibi ödeme yön-
temleri de kullanabilir. Bu yöntemlerde dış ticarete
konu olan mal bedellerinin bir kısmı veya tamamı
para olarak değil de mal ile ödenir.
Sonuçta dış ticarette mal bedelinin nasıl öde-
neceği tamamen alıcı ve satıcının tercihine bırakıl-
mıştır. Alıcı ve satıcı birlikte anlaşarak ödeme şek-
linin nasıl olacağına ilişkin ortak karara vardıktan
sonra dış ticaret işlemlerini başlatırlar. Ödeme şek-
line ait detaylar satış sözleşmesinde yer alır ve her
iki tarafta bu sözleşmeye bağlı olarak hareket eder.
Ödeme Şekillerinin Sınıflandırılması
Dünya ticaretinde satılan malın bedelinin öden-
mesine ilişkin pek çok farklı yöntem kullanılmak-
tadır. Ödeme yöntemlerindeki sınıflandırma mal
sevkinden önce, malın sevki esnasında veya malın
sevkinden sonra yapılacak şekilde sınıflandırılmıştır.
Mal Mukabili Ödeme: Satıcının gönderdiği
mallar alıcıya ulaştıktan sonra alıcının mal bedelini
ödemesi şeklinde işleyen bir sistemdir. Dış ticaret
işlemlerinde açık hesap olarak da adlandırılır. Bu
ödeme şekli ihracatçı açısından büyük riskler taşı-
maktadır. İthalatçı ihracatçının gönderdiği malları
teslim aldıktan sonra çeşitli nedenlerle ödemeyi ge-
ciktirmesi veya hiç ödeme yapmaması gibi durum-
lar da söz konusu olabilir. Bu nedenle uluslararası
ticaret için oldukça riskli bir yöntemdir.
Vesaik (belge) Mukabili Ödeme: İhracatçı firma
açısından riskleri biraz daha azaltan bir yöntemdir.
Vesaik mukabili ödemede ihracatçı, ithalatçı ile
yapmış olduğu sözleşmede yer alan malları isteni-
len şekilde ve zamanda yola çıkardığına ilişkin vesa-
ikleri (belgeleri) kendi veya ithalatçının aracı ban-
kasına sunar. Aracı banka ithalatçıdan mal bedelini
tahsil ederek belgeleri verir. İthalatçı almış olduğu
belgelerle malı gümrükten çeker. Banka ise itha-
latçı firmaya vesaikleri teslim ederek almış olduğu
mal bedelini ihracatçı firmanın hesabına gönderir.
Vesaik mukabili uluslararası ticarette peşin ve mal
mukabiline göre daha sık kullanılan bir yöntemdir.
dikkat
Vesaik kelimesi dış ticarette kullanılan belge, evrak an-
lamına gelmektedir. Örneğin gümrük beyannamesi,
fatura, nakliye belgesi…
Peşin Ödeme: Peşin ödemede alıcı firma mal
bedelini havale, çek veya efektif gibi yöntemlerle
peşin olarak ödedikten sonra satıcı malları gönder-
mektedir. Peşin ödeme yöntemi mal mukabilinin
tersine ihracatçı için en avantajlı yöntem olurken
ithalatçı için en riskli yöntemdir. Sadece ithalat-
çının ihracatçıya güven duyduğu durumlarda söz
konusu olur. Bu nedenle uluslararası ticarette sık
rastlanılan bir ödeme şekli değildir.
183
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
dikkat
Efektif terimi bankacılıkta banknot (kağıt para) şek-
lindeki yerli ve yabancı para olarak kullanılmakla bir-
likte dış ticarette efektif genellikle peşin satılan malın
bedelini alıcı veya temsilcisinin üzerinde nakit olarak
ülkesine getirmesidir.
Akreditif: Yapılan işlemler açısından vesaik mu-
kabiline benzeyen bir yöntemdir. Vesaik mukabi-
linden en önemli farkı ise satıcının sözleşme şart-
larını yerine getirerek malı sevk etmesi ve belgeleri
alıcının bankasına sunması durumunda alıcının
bankası tarafından ödemenin yapılacağının garan-
tisinin verilmesidir. Vesaikte ise alıcının bankası
böyle bir garanti vermez. Açılmış olan akreditif,
teyitli akreditif ise satıcıya ödemenin yapılacağı ga-
rantisi alıcının bankası ile birlikte satıcının bankası
tarafından da verilir. Böylece mal bedelinin tahsili
daha güvenilir hâle gelir. Uluslararası ticarette en
güvenilir ödeme yöntemi olan akreditifin, rotatif,
devredilebilen, kırmızı şartlı, yeşil şartlı, vazgeçile-
bilen, vazgeçilemeyen, teyitli, teyitsiz gibi pek çok
farklı şekilleri mevcuttur.
Kabul Kredili Ödeme: Mal bedelinin alıcı tara-
fından belli bir vadede ödendiği yöntemdir. Alıcı
malı teslim aldıktan ne kadar süre sonra ödemeyi
yapacağını taahhüt eder. Kabul kredili akreditif,
kabul kredili vesaik ve kabul kredili mal mukabili
gibi şekilleri mevcut olmakla birlikte sık kullanılan
bir yöntem değildir.
Banka Ödeme Yükümlülüğü BPO (Bank Pay-
ment Obligation): Uluslararası Ticaret Odası ta-
rafından oluşturulmuş yeni bir ödeme şeklidir.
Amacı, “Mal Mukabili Ödeme” şeklinin riskini
düşürmek ve “Akreditif ” ödeme şeklindeki bürok-
ratik işlemleri azaltmaktır. Bilindiği üzere dış tica-
rette sık kullanılan ödeme yöntemi, açık hesap da
denilen mal mukabilidir. Bu ödeme yönteminin
riskleri de diğer yöntemlere göre fazladır. Banka
Ödeme Yükümlülüğü uygulaması bir yandan riski
azaltırken diğer yandan firmanın operasyonel yük
ve maliyetini düşüren bir uygulamadır. Bu yönteme
mal mukabili ve akreditifin karışımı demek yanlış
olmaz. İşlem kolaylığı ile birlikte garanti unsurunu
da ortaya koymaktadır. İşlem öncesi veya sonrası
finansman imkânı sağlaması da artı bir özelliğidir
(OAİB, 2020, www.oaib.org.tr, e.t.02.02.2020).
184
Diğer Ödeme Şekilleri: Nadiren olarak kullanılı-
yor olsa da ödeme şekillerinin sınıflandırılmasında
özel hesap, bedelsiz, bağlı muamele ve takas gibi
yöntemler de vardır.
Ödeme Şekillerinde Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar
Uluslararası girişimcilikte dikkatli karar veril-
mesi gereken hususlardan birisi de alımı/ satımı
yapılan mallara ilişkin nasıl bir ödeme yöntemi-
nin seçileceğidir. Teoride satıcı konumunda olan
firmalar mallarını yurt dışına ihraç etmeden önce
mal bedelini peşin olarak almak isteyecektir. Alıcı
konumunda olanlar ise malları ithal ettikten sonra
yani mallar yurda gelip teslim aldıktan sonra mal
bedelini göndermek isteyecektir. Ancak pratikte
bunu uygulamak her zaman mümkün olmamak-
tadır çünkü ticaret karşılıklı yapılan bir işlemdir ve
karşımızdaki firmalar da aynı şekilde kendisi için
avantajlı olan şekilleri talep etmektedir. Yani bir ta-
rafın istediği avantajı ve güvenli ortamı, diğer taraf
da kendisi için talep etmektedir. Bu nedenle her iki
tarafın da mal bedelinin ödenmesi konusunda titiz
davrandığı durumlarda daha güvenli ancak mali-
yetli olan yöntemler tercih edilmektedir.
Mal Mukabili Ödemede Dikkat
Edilmesi Gereken Hususlar
Daha önce de ifade edildiği gibi mal mukabi-
li ödeme yönteminde mallar gönderildikten sonra
bedeli tahsil edilmektedir. Bu ödeme şeklinde satı-
cının alıcıyı çok iyi tanıması ve güvenmesi gerekir.
Yani mal mukabili tamamen alıcıya duyulan güve-
ne dayalı bir ödeme şeklidir. Ülkemiz dış ticaretin-
de en fazla kullanılan yöntem olması nedeniyle mal
mukabili ödemede dikkat edilmesi gereken hu-
susları diğer ödeme şekillerine nazaran daha geniş
açıklamamız faydalı olacaktır.
Mal mukabili teslimat yapan girişimci öncelikle
aşağıdaki sorulara uygun cevaplar verebilmelidir.
1. Parasını almadan göndereceğimiz malların
üretimi veya tedariki için ihtiyaç duydu-
ğumuz paraya sahip miyiz? Sahip değilsek
bu parayı kredi veya benzeri yollarla temin
etmemiz hâlinde bu durum satış maliyetle-
rimize ne oranda etki edecek? Mal satışı için
belirlediğimizi kâr oranı maliyetlerimizi
Dış Ticarette Girişimcilik
karşılayacak mı? Bu ve benzeri sorular önce-
likli konular olmalı ve fiyat teklifi verilirken
göz önünde bulundurulmalıdır.
2. Alıcı firma yeterince güvenilir mi? Mali
durumu nasıl? İflas veya nakit sıkıntısı gibi
ekonomik sorunlar yaşama riski var mı? Fir-
ma güvenilir ve güçlü olsa dahi ülkesindeki
ekonomik ve siyasi ortam nasıl? Ülke içi bir
kaosta mal bedelini tahsil edebilir miyim?
Bu ve benzeri konular iyi analiz edilerek,
müşteri ile mal mukabili sözleşme yapma-
dan önce detaylı olarak araştırılmalıdır.
dikkat
Son yıllarda Libya, Mısır ve Suriye gibi ülkelerde or-
taya çıkan siyasi karışıklıklar sonucu, pek çok ihracat-
çımız mal bedellerini tahsil etmekte zorluk yaşamıştır.
3. Mal mukabili gönderdiğimiz malların tes-
lim şekli ne olacak? Teslim şekilleri konu-
sunu anlatırken de bahsettiğimiz gibi C ve
özellikle D grubu teslim şekilleri satıcıya
aşırı maliyet ve sorumluluk yüklemektedir.
C veya D grubu teslim olursa belki de pa-
rası teslimden çok sonra alınacak bir malın
navlun, sigorta ve diğer masrafları ve kar-
şı ülkedeki vergileri de ödenmek zorunda
kalınacaktır. Bu nedenle mal mukabili sa-
tışlarımızı iş yeri teslim (EXW) seçmemiz
maliyet yönünden avantajımıza olacaktır.
4. Mal mukabili gönderilen malların bedeli
hangi para birimi ile ödenecek? Günümüz
şartlarında yaşanan dalgalanmalar sonucu
bazı para birimleri aşırı değer kazanırken
bazıları ise önemli kayıplar yaşamaktadır.
Şayet mal bedeli teslimden belli bir süre
sonra gönderilecekse geçen süre zarfın-
da kur farkları nedeniyle firma kayıpları
önemli oranlarda olabilmektedir. Bu duru-
mu önlemek için satış yapılan ülke ile bir-
likte dünyanın da ekonomik ve siyasi duru-
mu yakından takip edilmeli ve risklere karşı
hazırlıklı olunmalıdır.
dikkat
2020 yılının ilk dört ayında Amerikan doları, euro
karşısında önemli oranda değer kazanmıştır. Yurt dı-
şından dolar ile ham madde ithal edip ürettiği ürünleri
euro üzerinde mal mukabili olarak satan bir firma, ala-
cağını birkaç ay sonra tahsil etmesi hâlinde kur deği-
şimleri nedeniyle önemli oranda zarar etmiş olacaktır.
5. İhraç ettiğimiz mallar ülke içi üretim mi?
Yoksa ithalata dayalı mal mı? Bu da mal
mukabili satışlarda dikkat edilmesi gereken
önemli bir konudur. Öyle ki bazen iç piya-
sadaki fiyat artışları nedeniyle bir süre önce
gönderilen malın bugün tahsil edilen bedeli
ile aynı miktarda mal alınamamaktadır.
6. Alıcımız basiretli bir tüccar mı? Vesaik mu-
kabili ödeme yönteminde daha detaylı açık-
layacağımız gibi bazı durumlarda kötü ni-
yetli alıcılar malı teslim aldıktan sonra mal
üzerinde göz ardı edilebilecek basit kusur-
ları bahane ederek ödeme yapmamak veya
fiyat düşürmek konusunda sorunlar çıkara-
bilir. Bu nedenle alıcılar araştırılırken sade-
ce ekonomik açıdan değil güven, dürüstlük
gibi açılardan da araştırılmalıdır.
Sonuç olarak her ne kadar ülkemizde yoğun
olarak mal mukabili ödeme yöntemi kullanılsa da
dış pazara yeni açılacak olan girişimcilerimizin bu
yöntemi seçmesi pek tavsiye edilmez. Bunun yerine
banka komisyonları nedeniyle masraflı ama daha
güvenli olan vesaik mukabili veya en güvenli yön-
tem olan akreditif yöntemini seçmeleri daha uygun
olacaktır. Mal mukabili ödeme yeni girişimciler
için ancak pazarı ve müşteriyi daha iyi tanıyıp belli
süreler çalıştıktan sonra tercih edilebilecek ödeme
yöntemi olabilir. Bazı durumlarda pazara yeni gi-
ren girişimci, ürünlerini tanıtıp pazarda tutunmak
veya müşterilerine kolaylık sağlamak amacıyla mal
mukabili yöntemiyle satış yapabilir. Ancak bu satış-
lar tahsilat sıkıntısı yaşanması hâlinde firmayı zor
duruma sokacak miktarlarda olmamalıdır.
185
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Vesaik Mukabili Ödemede Dikkat
Edilmesi Gereken Hususlar
Bu yöntemin ihracatçı açısından riskleri vardır.
Örneğin İstanbul’daki bir firma Gürcistan’daki bir
müşterisine vesaik mukabili olarak sattığı malları
teslim etmek üzere yola çıkarır ve mallar Sarp Sı-
nır Kapısı’na gelince vesaikleri (belgeleri) alıcının
bankasına ulaştırır. Ancak müşteri malları gümrük-
ten çekmek için mal bedelini ödemek ve belgeleri
almak üzere bankaya gitmez. Bu durumda banka
herhangi bir sorumluluk taşımadığı için ihracat-
çı, malları gümrükten geri çekerek tekrar iş yeri-
ne götürmek zorunda kalacaktır. Bu arada yapmış
olduğu sigorta, navlun vb. masraflar ihracatçı için
maliyet doğuracak daha önemlisi gönderilen mal
ithalatçının özel isteklerine yönelik hazırlanmış ise
belki de bunu başka bir müşteriye satma imkânı
bulamayacaktır. Bazı durumlarda ise basiretsiz olan
alıcılar gümrük kapısına gelmiş olan malları daha
ucuza alabilmek için sudan bahaneler ileri sürmek-
tedir. Bu da alacağını tahsil edememe endişesi yaşa-
yan ihracatçıyı, fiyat veya vade konusunda alıcının
haksız isteklerine razı etmektedir.
Vesaik mukabilinin riskini sadece alıcı açısın-
dan değerlendirmek doğru değildir. Alıcı dürüst
olabilir ama doğal afet, yangın, iflas gibi elde olma-
yan nedenlerle sipariş sonrasında iptal işlemleri de
olabilmektedir. Bazen de alıcının ülkesi ithal edilen
malların bedelinin yurt dışına çıkışına yasak ko-
yabilir veya vergi, sıkı analiz kontrolleri gibi ticari
engellerle sınır kapısına kadar gelmiş malın girişine
müsaade etmeyebilir. Bu ve benzeri aksaklıklarda
ihracatçı firmaların sözleşmeye dayanarak hukuki
yollara başvurma imkânı bulunmakla beraber müş-
terinin iflası, bulunamaması veya başka nedenlerle
sonuç alınamayan durumlara sıkça rastlanmakta-
dır. Bu ve benzeri nedenlerle ihracatçı konumunda
olan girişimci firmalar vesaik mukabili ödeme şek-
linden olabildiğince kaçınmalı, zorunlu hâllerde ise
işlemlerini çok dikkatli olarak yapmalıdır. İthalatçı
konumunda olan firmalar için ise fazla bir risk söz
konusu olmadığı için vesaik mukabili ödeme şekli-
nin tercih edilmesinde pek sakınca yoktur.
Peşin Ödemede Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar
Bu yöntem, ihracatçı girişimciler için alacak ris-
kini ortadan kaldırma yanında pek çok avantaj da
sağlar. İhracatçı bedelini peşin olarak almış oldu-
186
ğu malları hemen değil, belli bir süre sonra üretip
veya dışarıdan satın alarak gönderir. Ancak burada
girişimcinin dikkat etmesi gereken husus, bedelini
aldığı malın teslimini birkaç ay sonra yapacaksa iç
ve dış piyasadaki ani fiyat değişimleri sonucu gön-
dereceği malı daha yüksek fiyata temin ederek zara-
ra uğrayabilme olasılığıdır. Buna ek olarak girişimci
bedelini peşin aldığı malı, ham madde veya mal te-
darikinde sıkıntı gibi nedenlerle zamanında teslim
edemeyebilir. Peşin satış yapmış olan girişimcilerin
dikkat etmesi gereken önemli bir husus da malları
zamanında ve istenilen şekilde alıcıya göndererek
alıcının güvenini sarsmamaktır.
Kısaca ticari deneyimi az olan veya tanımadığı
müşterilerle ticaret yapan firmaların ihraç edecek-
leri mal bedellerini peşin olarak tahsil etme konu-
sunda titiz davranması, olabilecek mağduriyetleri
giderme açısından önemlidir. Ancak burada alıcıyı
ikna edici uygun fiyat, kalite ve hızlı teslim gibi
faktörlerin sunulmasının önemli olduğu unutul-
mamalıdır.
İthalatçı olan girişimcilerimizin ise peşin öde-
me konusunu iki kez düşünmeleri gerekir. Bedelini
ödemiş oldukları malları eksik veya kusurlu alma-
ları veya hiç alamamaları gibi riskler mevcuttur.
Ayrıca peşin ödeme yaptıkları malı birkaç ay son-
ra teslim almak yerine o süre içerisinde paralarını
kazanç getirecek başka işlerde kullanıp mal teslim
zamanında bedelini ödemeyi tercih edebilirler.
İthalatçı girişimciler çok güvendiği firmalarla
veya zorunlu durumlarda ödeme şeklini peşin ola-
rak seçmelidir. İthalatçıları peşin ödemeye iten en
önemli faktörler, ihtiyacı olan malı başka bir yer-
den temin edememesi veya satıcının fiyatlarda aşırı
indirimler yapmış olmasıdır. İthalatçı ilkinde zo-
runluluktan ikincisinde ise fiyat avantajı nedeniyle
peşin ödeme yöntemini kabul eder. Firmaların te-
min güçlüğü nedeniyle peşin ödemeye razı olduğu
mallar için başka ülke pazarlarında araştırma yap-
ması, gerekirse biraz daha fazla maliyetlere katla-
narak daha güvenilir bir ödeme yöntemini seçmesi
faydalı olacaktır.
Akreditifte Dikkat Edilmesi Gereken
Hususlar
Akreditif uluslararası ticarette sık kullanılan gü-
venli bir ödeme yöntemidir. Bu ödeme yöntemin-
de alıcı ve satıcı firmalar aralarında satış sözleşmesi
düzenler ve birer aracı banka tespit ederler. Alıcı
Dış Ticarette Girişimcilik

firma sözleşmeyle birlikte aracı bankasına giderek
satıcı firma adına akreditif açtırır. Akreditif, alıcı-
nın bankasının sözleşmede belirtilen sorumluluk-
larını yerine getirdiği takdirde satıcı firmaya ver-
miş olduğu ödeme garantisidir. Burada satıcı firma
sözleşme şartlarına göre malları istenilen şekilde
ve zamanda alıcıya sevk ederse alıcının bankası ta-
rafından ödemenin yapılacağını bilir. Hatta satıcı
firma bazı durumlarda alıcının bankasına ek olarak
kendi bankasını da teyit bankası yaparak, ödeme
garantisini iki bankadan da almış olur.
Akreditif diğer ödeme şekillerine göre biraz daha
masraflı olmasına rağmen riskli ülke veya alıcılarla
yapılan sözleşmelerin akreditif olması girişimciler
için çok faydalıdır. Girişimciler akreditife kaynak
teşkil edecek sözleşmeleri düzenlerken akreditifin
geri dönülemez olmasına ve eksiksiz düzenlemesi-
ne dikkat etmelidir. Çünkü bazı durumlarda alıcı
veya bankasının son anda akreditiften cayarak satı-
cının hazırlamış olduğu malların elinde kalmasına
veya başka açılardan büyük kayıplara uğramasına
neden olabilmektedir.
Ülkemizde Tercih Edilen Ödeme
Şekilleri
Ülkemiz dış ticaretindeki ödeme şekillerinin
2019 yılındaki dağılımı Tablo 7.3’te görüldüğü gi-
bidir. Tablodan da izlenebileceği gibi 2019 yılında
yapmış olduğumuz yaklaşık 180 milyar ABD dola-
rı ihracatın 119 milyar ABD dolarlık (% 66 ), 210
milyar ABD doları ithalatın ise 130 milyar ABD
dolarlık kısmı (% 62) mal mukabili olarak gerçek-
leşmiştir.

Tablo 7.3 Türkiye 2019 Yılı Ödeme Şekillerine Göre İthalat ve İhracat Tablosu (Bin ABD $)
Toplam İhracat (2019) Toplam İthalat (2019)
Ödeme Şekli Miktar Oran Ödeme Şekli Miktar Oran
1 Mal mukabili 119 610 519 % 66 Mal mukabili 130 128 242 % 62
2 Peşin ödeme 22 977 787 % 12 Peşin ödeme 42 990 093 % 20
3 Vesaik mukabili 21 280 670 % 11 Vesaik mukabili 17 436 867 % 8
4 Akreditif 13 510 990 % 7 Akreditif 6 119 995 % 3
5 Kabul kredili 246 455 % --- Kabul kredili 1 705 181 % ---
6 Diğer 3 222 181 % --- Diğer 11 963 968 % ---
Toplam 180 848 602 Toplam 210 344 346
Kaynak: TÜİK, tuik.gov.tr, PreTablo.do?alt_id=1046, e.t. 22.03.2020

Verilerden de anlaşılacağı üzere uluslararası ticarette pek güvenli bir yöntem olmamakla birlikte ülke-
mizde gerçekleşen ihracat ve ithalatın önemli bir kısmı mal mukabili ödeme şekliyle yapılmaktadır. Bu da
Türk girişimcilerin yurt dışında mal alıp sattıkları firmalarla karşılıklı güvene dayalı ilişkilerinin olduğunu
göstermektedir. Öyle ki yurt içinde dahi para veya belge almadan mal vermenin büyük risk olduğu durum-
da dış ticarette her iki taraf da önce malı göndermekte daha sonra bedelini tahsil etmektedir.
Mal mukabili ödeme şeklini çoğunlukla uzun yıllardır dış ticaret alanında faaliyet gösteren girişimciler
kullanmaktadır. Özellikle ihracatta yurt dışı alıcılarına güvenen girişimcilerimiz uzun yıllardır toplam ih-
racatın % 65-70’lik kısmını mal mukabili olarak yapmaktadır. İthalatta ise 2015 yılına kadar mal mukabili
alımlar peşin ödemeden sonra gelirken 2016 yılından itibaren ilk sıraya yerleşmiş ve 2019 yılında toplam
ithalatımız % 62 seviyesine ulaşmıştır. Mal mukabili ödeme şekliyle yapılan ticaretin birinci ve en önemli
faktörünün güven olduğu daha önce ifade edilmişti. Sonuçta Türk girişimciler dünya pazarlarında güveni-
lir firmalara mal mukabili satış yaparken dünya pazarındaki firmaların da her geçen gün Türk girişimcilere
daha fazla güvendiği söylenebilir.

187
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

dikkat
Mal mukabili ödeme güvenilen müşterilere yapılan sa-
tışlarda kullanılmakla birlikte, firmaların yurt dışı bayi-
liklerine mal gönderimi veya piyasaya yeni girmiş ürün-
lerin tanıtımı amaçlı satışlarda da kullanılabilmektedir.
dikkat
2015 -2020 yılları arası beş yıl içerisinde ithalatımızda
peşin ödeme oranı (% 36, % 31, % 26, % 25, % 20)
sürekli düşüş seyri izlemiştir. Bu da yurt dışı satıcıları-
mızın firmalarımıza artan güveni ve firmalarımızın mal
alacak alternatif ülkeler bulmalarıyla açıklanabilir.

2019 yılında yapmış olduğumuz ihracatın %

12, ithalatın ise % 20’lik kısmı peşin ödeme yo-
luyla gerçekleşmiştir. Geçmiş yılların verilerine
de bakıldığında peşin yapmış olduğumuz satış
yüzdeleri 2019 yılı ile yakındır. İthalatta ise tıpkı
mal mukabilinde olduğu gibi daha önce ülkemize
peşin ödemeyi zorunlu tutarak mal satışı yapılır-
ken, 2019 yılına yaklaştıkça bu oran hızla düşmüş
artık yabancı firmalar da bizim girişimcilerimize
artan güven sonucu peşin satış yerine mal muka-
bili satışa dönmüşlerdir. Ayrıca firmalarımız tekel
konumunda olan ülkelerden mecburi olarak pe-
şin ödeme yoluyla mal almaktan kurtulup, aynı
malları başka ülkelerden de temin eder hâle gel-
mişlerdir. Firmalarımızın geçmiş yıllarda ithalatta
peşin ödemeyi yüksek oranda kullanmalarının bi-
rinci nedeni satıcıların firmalarımızı yeterince ta-
nımamalarıdır. Diğer bir neden ise aldığımız bazı
malları başka yerlerden alma imkânı bulamama-
mız nedeniyle satıcıların peşin ödeme konusunda
ısrarcı olmalarıdır.
Vesaik mukabili ödeme şekli 2019 yılında
yapmış olduğumuz ihracatın % 11, ithalatın ise
% 3’lük kısmını oluşturmuştur. Geçmiş yıllarda
ihracatımızda vesaik mukabili ödeme daha faz-
la oranda iken son yıllarda yerini mal mukabi-
li ihracata bırakmıştır. Ülkemizden yapılan dış
ticaret işlemlerinde akreditif yukarıda açıklanan
ödeme şekilleri içerisinde en az kullanılan yön-
temdir. 2019 yılı ihracatımızın % 7, ithalatımı-
zın ise % 3’lük kısmı akreditif olarak gerçekleş-
miştir. Bu da genellikle risk taşıyan ülke, müşteri
veya kurumsal alıcılar ile yapılan işlemlerde söz
konusu olmaktadır.
Kabul kredili ve diğer (bedelsiz, bağlı mua-
mele, takas vb.) ödeme şekilleri ise ülkemiz dış
ticaretinde çok düşük oranlarda ve istisnai du-
rumlarda kullanılmaktadır.

Öğrenme Çıktısı
3 Ödeme şekli kavramını tanımlayabilmek
4 Ödeme şekillerinde dikkat edilmesi gereken hususları açıklayabilmek

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Ödeme şekillerine ilişkin Ülkemiz ithalat ve ihracatın- Ödeme yöntemi seçiminin

bir sözleşme hazırlanırken da son yıllarda mal mukabili uluslararası girişimci açısın-
hangi hususlara dikkat edil- ödeme yöntemindeki artışın dan önemini açıklayın.
melidir? Araştırın. nedenlerini irdeleyin.

188
Dış Ticarette Girişimcilik

DIŞ TİCARETTE LOJİSTİK ne imalatçı, ne depocu ne de nakliyeci olacaktır.

İŞLEMLERİ İlk muhatap ve en çok kayba uğrayan her zaman
ticareti yapan firmadır. Çünkü diğerleri dolaylı ola-
Firmanın üretimini artırmasını ve üretilen
rak faaliyet içerisinde yer alırken dış ticaret firma-
ürünlerin doğru zamanda belirlenen yerlere ulaştı-
sı alıcıya karşı sorumlu ve sözleşme ile bağlanmış
rılabilmesini kapsayan tüm faaliyetleri içeren ancak
kişidir. Bu nedenle dış ticaret işlemlerinde lojistik
özünde tedarik zincirinin tamamının etkin yöne-
firmalar açısından hayati önem arz etmektedir.
timi anlamına gelen lojistiğin, ülke dış ticaretinin
gelişmesinde temel faktörlerden biri olduğu açıktır Günümüzde dış ticaret firmalarının pek çoğu
(Çınar, 2015). işlerin tek elden doğru olarak yürütülmesi ve risk
almamak adına, lojistik işlemlerini kurmuş olduk-
Lojistik pek çok faaliyetin birleşiminden oluş-
ları sistem içerisinde kendileri yürütmektedir. Lojis-
sa da en etkin ve temel konusu taşıma işlemleridir.
tik faaliyetlerini tek başına yapamayan daha küçük
Uluslararası lojistik faaliyetinde yapılan işlemler
çaplı firmalar ise mutlaka profesyonel kuruluşlardan
farklı firmalar tarafından üstlenilmiş gibi görünse
destek almaktadır çünkü dış ticaret işlemlerinde ba-
de tüm aşamaların yönetim ve denetimi dış tica-
şarıya giden yol sadece mal satışı değil, satış öncesi ve
reti gerçekleştiren firmalar tarafından gerçekleşti-
sonrası yapılan işlemlerden de geçer.
rilir. Çünkü olabilecek aksaklıkların ilk muhatabı

Resim 7.2 Dış Ticarette Lojistik

Lojistik Kavramı
Lojistik; müşteri ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ürünlerin, servis hizmeti ile bilgi akışının, ana kaynak
yani ilk başlangıç noktasından, ürünün tüketildiği son noktaya (son tüketiciye) kadar tedarik zinciri için-
deki hareketinin iki yönlü olarak etkili, verimli ve doğru bir şekilde planlanarak uygulanması, taşınması,
depolanması ve denetim altında tutulması işlemidir (UTİKAD:2011, www.utikad.org.tr, e.t. 10.02.2020).
Geçmişte lojistik askerî bir terim olarak kullanılırken günümüzde bir malın üretimden müşteriye tes-
lim edilene kadar geçen süre içerisinde yapılan faaliyetleri kapsamaktadır. Uluslararası lojistik ise dış ticaret
işlemlerinde alıcı ve satıcılar arasındaki mal temini, teslimi, ödeme ve teslim sonrası yapılan işlemlerin
toplamı olarak ifade edilebilir.
Lojistiğin ilk aşamasını müşteriye teslim edilecek mallar veya mal yapımında kullanılacak ham madde-
lerin en uygun fiyatlarla temin edilmesi oluşturur. İkinci aşama, malların özelliklerine uygun depolanması,
doğru taşıma aracı ve güzergâh kullanılarak güvenli şekilde sevk ve zamanında teslim edilmesidir. Üçüncü
aşama ise teslimat sonrası hizmetlerden oluşur.

189
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Lojistik, farklı pek çok faaliyeti kapsamasına rağ-
men, temelde taşıma odaklı bir işlemdir. Zira gün-
lük hayatta lojistik denildiğinde akla bu kadar geniş
kapsamlı bir tanım değil de direk taşıma işlemleri
gelir. Uluslararası girişimciler için lojistiğin en can
alıcı noktası ise müşterilerine ihraç konusu malları
zamanında, güvenli ve en az maliyetle teslim edilme-
sini sağlamaktır. Başarı faktörünü yakalamak isteyen
girişimciler dış ticaret işlemleri esnasında lojistik zin-
cirinin halkalarını oluşturan pek çok yerli ve yabancı
firma ile ortak ve uyumlu çalışmak zorundadır.
Lojistik İşlemlerinde Dikkat Edilecek
Hususlar
Uluslararası pazarda yaşanan yoğun rekabet
girişimci firmaları kaliteli üretim, uygun depola-
ma, standartlara göre ambalaj ve cazip fiyatlı satış
gibi faaliyetlerde zorlar. Bunların yanında hızlı ve
güvenli taşıma, ürüne uygun araçlar kullanma ve
teslimat sonrası ürünle ilgili sorunların çözümüne
etkin müdahale de önemlidir. Girişimcilerin üre-
tim, satış ve satış sonrası aşamalarda doğru ve za-
manında yapacağı işlemler onları rakiplerinden bir
adım öne geçirecektir.
Uluslararası lojistik işlemlerde başarıyı yaka-
lamak isteyen firmalar aşağıda sıralanan işlemleri
dikkatli bir şekilde yapmalıdır:
• Hedef pazarda mal satabileceği müşterilerin
genel durumu, rakip firmalar ve satışa etki
edecek diğer faktörleri gözden geçirmek
• Pazar durumuna göre ürün ve fiyat tespit
ederek müşteriyi ticarete ikna edici iletişim
kanalları kurmak ve müşteriden ihtiyacı
olan ürünlerin siparişini almak
• Alınan sipariş için yeterli stok olup olma-
dığı kontrol edilerek, eksik olan ürünlerin
tedarik veya üretimi yapmak
• Hazır olan ürünleri uygun araçlarla güvenli
bir şekilde sevk edip mal bedelinin tahsiline
ilişkin sağlam ödeme yöntemleri kullanmak
• Satış sonrasında ise ürünle ilgili ortaya çıkabi-
lecek iade, bakım, onarım veya garanti kapsa-
mı işlemler için gerekli hazırlıkları yapmak
Kısaca, malın tedariki, depolanması, ambalaj ve
sigorta işlemleri, nakliye, müşteriye teslim ve son-
raki destek faaliyetlerini iyi organize eden firmalar
dış ticarette kalıcı başarıyı yakalayan firmalardır.
190
Uluslararası girişimcilerin lojistik aşamalarında
dikkat etmesi gereken hususlar aşağıda sıralanacak
olup lojistik işlemlerin temel konusu olan taşıma
işlemleri ise ayrı bir başlık altında ele alınacaktır.
Sipariş alma: Lojistik konusunda önemli yer
tutan faktörlerden biridir. Teslim edilebilecek olan
siparişlerin alınması, alınan siparişlerin zamanında
ve yerinde alıcıya teslim edilebilmesine ilişkin ça-
lışmaları kapsar. Girişimciler sipariş alırken siparişi
karşılayacak düzeyde stoklarının olup olmadığını ve
talep edilen malların güncel fiyat durumunu ayrın-
tılı olarak araştırmalıdırlar. Mal temin durumunu
göz önünde bulundurarak siparişin kabulüne karar
vermelidir. Sipariş teslimine ilişkin süre, sözleşmeye
yazılmadan önce öngörülmeyen aksi durumlar da
hesap edilerek gerekirse alınan siparişin teslimi için
tahmini süreden biraz daha fazla süre istenmelidir.
Sipariş alınırken mal temini veya ham madde alımı,
işleme, sevkiyat ve stok durumu iyi planlanmalı ve
hem maliyeti hem de üretim ve ürün teslim süreleri-
ni azaltacak tedbirler alınmalıdır.
Ambalaj Seçimi: Ürünü dış ortamdan koruya-
rak hasarsız ve güvenli bir şekilde taşınması uygun
ambalaj seçimine bağlıdır. Özellikle deniz yolunda,
sevk süresi uzun olan malların zorlu iklim koşul-
larına maruz kalması kaçınılmazdır. Sıcak, soğuk,
nem gibi koşullardan olumsuz etkilenecek ürün-
lerin ambalajlama işlemi bu ortamlara göre ayar-
lanmalıdır. Diğer bir önemli husus ise özellikle
gelişmiş ülkelere yapılan ihracatta ambalaj malze-
melerinin doğa dostu ve hijyen kurallarına uygun
olması öncelik teşkil etmektedir. Girişimciler ürün
ambalajının kalite ve albeni açısından müşteri için
büyük önem arz ettiğini unutmamalıdır.
Paketleme Standartları: Paketleme şeklinin müş-
teriye ulaştırılacak ürünün taşıma araçlarına kolay
yüklenmesini sağlayacak, darbe ve hava koşulların-
dan olumsuz etkilenmeyecek özelliklere göre seçil-
mesi gerekir. İhraç konusu mal taşıma aracının veya
konteyner gibi taşıma kabının özellikleri dikkate
alınarak paketleme yapılmalıdır. Konteyner türü
taşımalarda taşıma kabı daha sağlam olacağı için
gereksiz maliyet olmaması açısından aşırı koruyucu
paketlemeye ihtiyaç yoktur. Girişimciler paketleme
konusunda uluslararası standartlara uyarak dünya
gündeminde öncelikli sıralarda olan doğayı koru-
ma bilincine sahip olmalıdırlar.
Depolama Standartları: Depolama faaliyeti gi-
rişimcilerin sık olarak başvurduğu işlemler arasın-
dadır çünkü belli bir süre içerisinde üretilen mallar
Dış Ticarette Girişimcilik
siparişin tamamı bitinceye kadar depolara alınır.
Bazı durumlarda ise tedarikçilerden temin edilmiş
ancak sevkiyat günü gelmemiş olan malların da de-
polarda bekletilmesi gerekebilir. Ayrıca alınan sipa-
rişlerin yapımında kullanılacak ham maddelerin de
bekletildiği yer yine depolardır. Sadece üretim ve
sipariş aşamasında değil sevkiyata hazır hâle gelen
malların paketleme, sayım vb. işlemleri de depolar-
da yapılacağı için firmaların ürün ve yapılacak işle-
me uygun depo seçmesi önemlidir. Özellikle ürün
saklama standartlarına göre depo seçimi girişimci-
nin ürünü koruması açısından faydalı olacaktır.
Antrepo İşlemleri: Antrepo gümrük sahalarında
bulunan ve serbest dolaşıma girmemiş malların
konulduğu yerlerdir. Yurt dışına gönderilecek veya
getirilecek malın gümrük işlemleri tamamlanma-
mış ise mal gümrük sahasındaki antrepoya alınır.
Malın antrepoya girişi genellikle eksik veya hatalı
evrak düzenlenmesi veya gümrük vergilerinin yan-
lış hesaplanarak yüksek çıkan verginin giriş esna-
sında ödenememesi gibi nedenlerden olur.
Antrepolar ücretli yerler olduğu için dış ticaret
firmalarının kısa zamanda işlemlerini tamamlaya-
rak malı antrepodan çıkarması maliyet açısından
faydalarına olacaktır. Daha doğru olanı, malın
antrepoya girmesine gerek kalmaması için evrak-
ları eksiksiz ve doğru hazırlayıp gümrük idaresine
sunmaktır. Bir şekilde antrepoya alınması gereken
mallar için özelliğine göre antrepolar seçilmesi de
önemli bir husustur.
Ürünlerin Elleçlenmesi: Alım veya satımı gerçek-
leşen malların gerek depolarda gerekse taşıma esna-
sında elleçleme işlemine ihtiyacı olabilir. Elleçleme,
eşyanın kaplarının değiştirilmesi, havalandırılması,
karıştırılması gibi faaliyetlerdir. İhtiyacı olan ürün-
lere yapılacak olan elleçleme işlemi ürünün bozul-
ma veya değer kaybına uğramasını engelleyecektir.
Özellikle deniz aşırı uzak yerlere giden pek çok ürün
için elleçleme işlemine ihtiyaç duyulur. Alıcı veya sa-
tıcı firma teslim şeklindeki sorumluluk alanına göre
kendi iş yerinde, depoda veya nakliye esnasında el-
leçleme işleminin yapılmasını organize etmelidir.
Sigorta İşlemleri: İhraç veya ithal edilen ürün-
lerin sigortalanması günümüz şartlarında zorunlu
hâle gelmiştir. Sigorta işlemini hangi tarafın (alıcı/
satıcı) yaptıracağı teslim şekline ilişkin sözleşme ile
belirlenir. Sigorta işlemi, masraflar ilgili taraftan
alınmak kaydı ile taşıma firmaları tarafından da
yaptırılabilmektedir. Ancak güvenlik ve hasar kap-
samını belirleme açısından sigortanın bizzat firma-
lar tarafından yaptırılması faydalı olacaktır. Satıcı
veya alıcı sigorta işlemini yaptırırken süresi, miktarı
ve kapsamı hakkında dikkatli davranmalı, beklen-
meyen giderleri de içine alacak şekilde düzenleme
yaptırmalıdır.. CIF teslim alımlarda satıcı firmanın
dar kapsamlı olarak yapmış olduğu sigortayı alıcı-
nın ek ücret ödeyerek geniş kapsamlı hâle getirmesi
istenmeyen durumlarda güvence oluşturacaktır.
Gümrük İşlemleri: Uluslararası girişimciler için
en karmaşık ve hassas konulardan biri de gümrük-
leme işlemleridir çünkü ihraç veya ithal konusu
ürünün özelliğine, ülkenin durumuna ve dış tica-
retin şekline göre farklı uygulamalar yapılıp farklı
belgeler talep edilebilmektedir.
Gümrükleme işlemlerinde talep edilen zorunlu
veya ihtiyari olan belgelerin zamanında ve eksiksiz
olarak temin edilmesi dış ticarette oldukça önem
arz eder. Tek bir harf, rakam veya bilgi yanlışlığı
malın, kilometrelerce uzaktaki alıcı ülke kapısında
kalmasına, teslimatın gecikmesine ve daha birçok
olumsuz duruma neden olabilir (Takım, Naktiyok
ve İmamoğlu, 2019:39).
Girişimcilerin gümrükleme işlemlerini istisnai
durumlar haricinde gümrük müşavirlerine yaptırma-
ları faydalı olacaktır. Bu durumda firma maliyetleri
biraz artabilir ama profesyonel kişilerin sorumluluk-
ları altında yapılacak işlemler, gümrük idarelerinde
yaşanması muhtemel pek çok aksaklığı başından en-
gellemiş olur. İşlemleri gümrük müşavirleri aracılığı
ile yaptırmanın diğer bir avantajı da yapılan işlemlere
ilişkin sorumluluğun müşavirde olmasıdır.
Satış Sonrası Hizmetler: Artık yurt içi gibi ulus-
lararası alıcılar da satın alacakları ürünler için ga-
ranti ve satış sonrası hizmet talep etmektedir. Gi-
rişimciler dış pazarda tutunabilmek için garanti
kapsamında ürünler satmalı ve ürüne sahip çıkma
politikası çerçevesinde satış sonrasında ürünle ilgili
ortaya çıkacak problemleri giderici tedbirler alma-
lıdır. Bu konuda iyi bir müşteri şikâyet ve takip or-
ganizasyonu geliştirilerek gerekirse tamir, değişim
ve iade sistemleri kurulmalıdır.
Stok İşlemleri: Siparişleri zamanında teslim edebil-
mek için ham madde, ambalaj ve paketleme malzeme-
lerinin stoklarının sürekli denetlenmesi gerekir. Eksik
stok olması hâlinde zamanında teslim şartları aksar. Faz-
la stok ise gereksiz olarak maliyetlerin artmasına sebep
olur. Bu yüzden en uygun miktara ilişkin analizler ya-
pılarak o miktar korunmalıdır. Üretim veya teslimatın
içeriğine çok küçük bir katkı sağlayacak bir malzemenin
yokluğu bütün bir siparişin aksamasına neden olabilir.
191
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Ülkemizde Tercih Edilen Taşıma Şekilleri

Taşıma denildiğinde bir varlığın çeşitli araçlar vasıtası ile bir yerden başka bir yere transferi anlaşılmak-
tadır. Ancak güvenlik ve maliyet açısından bu transfer yapılırken doğru araç, doğru taşıma biçimi, doğru
zaman ve güzergâh büyük önem arz etmektedir.
Dış ticarette güvenli, zamanında ve ekonomik taşıma şekli alıcı ve satıcının ortak talebidir. Taşıma;
tedarik, mal teslimi ve diğer nakliye işlemleri nedeniyle lojistik konusu içinde en önemli alt başlık olma
özelliğine sahiptir. Bu nedenle girişimci firmalar lojistik faaliyetler içerisinde taşıma işlemlerine yoğun bir
şekilde odaklanarak maliyetleri düşürme, hızlı, güvenli ve zamanında teslimat arayışı içerisine girmişlerdir.
Bazen farklı taşıma araçlarının kullanılma zorunluluğu nedeniyle taşıma faaliyeti hem daha karmaşık
bir hâl almakta hem de maliyet açısından önemli yer tutmaktadır. Öyle ki bazı durumlarda ihraç edilen bir
malın sevki esnasında kara yolu, deniz yolu ve demir yolu taşımacılığı birlikte kullanılmaktadır. Örneğin
Sivas’tan kara yolu ile Trabzon’a gönderilen mallar, deniz yolu ile Rusya’daki bir limana, oradan da demir
yolu ile iç bölgelere nakledilmekte, bu işlemlere ait tüm organizasyon ise taşımayı üstlenen ihracatçı veya
ithalatçı tarafından yerine getirilmektedir.
Bu kadar önemli, karmaşık ve maliyet gerektiren bir işin koordinesini yapmak dikkat gerektiren bir
iştir. Girişimciler taşıma işlemleri sırasında öncelikli olarak uluslararası taşıma yetkisi olan nakliye acente-
leri ile sözleşme yapmalıdır. Yapılan sözleşme içeriğinde ürünün tüm özellikleri, değeri, yük alış ve teslim
tarihi, adres vb. kısımlar detaylı olarak bulunmalı ve imza yetkisi olan kişiler tarafından imzalanmasına
özen gösterilmelidir. Taşıma şirketleri seçilirken mal gönderdiğimiz ülkeler hakkında bilgi sahibi olan,
coğrafyayı bilen deneyimli firmalar seçilmelidir.
Taşıma şekline göre sözleşme türleri farklılaşır. Deniz yolu taşımacılığında, Deniz Yolu Konşimentosu
(Ocean Bill of Lading B/L); Demir yolu taşımacılığında, Demir Yolu Taşıma Senedi (Railway Bill – RWB);
Kara yolu taşımacılığında, Kara Yolu Taşıma Senedi (Truck Bill of Lading veya CMR Convention Merr-
chandise Routier); Hava yolu Taşımacılığında, Hava Yolu Taşıma Senedi (Airway Bill – AWB) vardır.
Yukarıda ifade edilen taşıma sözleşmeleri kural ve düzenlenme şekline göre farklılıklar gösterir. Bazı
taşıma sözleşmeleri kıymetli evrak özelliği gösterip, ciro yoluyla mal devrine müsaade verirken bazıları
sadece makbuz niteliği taşır.
Dünya ticaretinin tonaj bazında % 85’i deniz yolu ile taşınmaktadır (Deniz Ticaret Odası www.deniz-
ticaretodasi.org.tr,e.t.07.02.2020). Deniz yolu kullanılarak taşıma yapmak demir yoluna kıyasla 3.5, kara
yoluna kıyasla 7 ve hava yoluna kıyasla ise 22 kat daha düşüktür (UAB 2018: ss 12, www.denizcilik.uab.
gov.tr, e.t.10.02.2020). Tablo 7.4’tende izlenebileceği gibi dış ticaret işlemlerinde tüm dünyada olduğu
gibi ülkemizde de büyük oranda deniz yolu taşıma şekli tercih edilmektedir. Dış ticaret maliyetleri göz
önüne alındığında girişimci firmalarımızın taşıma şekli olarak öncelikli tercihi deniz yolu olmalıdır.

Tablo 7.4 Türkiye 2019 Yılı Dış Ticaretinde Taşıma Şekli Payları
İhracat İthalat
Taşıma Şekli Yıl 2019 Oran Yıl 2019 Oran
Deniz yolu 109 121 832 % 61 112 966 932 % 54
Kara yolu 54 469 826 % 30 37 177 018 % 17
Hava yolu 14 849 401 %8 29 238 457 % 14
Demir yolu 971 196 1 447 897
Diğer 1 436 347 29 514 041
Toplam 180 848 602 210 344 346
Kaynak: TÜİK, 2020, tuik.gov.tr, PreTablo.do?alt_id=1046, e.t. 22.03.2020

192
Dış Ticarette Girişimcilik
Özellikle kömür, demir, buğday gibi dökme
dediğimiz yükler ile ambalajları geniş yer kaplayan
ürünlerin uzak ülkelere taşınmasında deniz yolu ter-
cih edilmelidir çünkü bu taşıma şekli yüksek hacimli
malları daha ucuz taşıma kapasitesi olan büyük ge-
milere sahiptir. Deniz yolu taşımacılığında dökme
yük gemilerinin yanında konteyner gemileri ile eş-
yaların daha güvenli taşınarak limanlarda yer alan
yükleme boşaltma rampaları ile hızlı şekilde sevki-
yatı sağlanmaktadır. Son yıllarda kara yolu taşıma
araçları da gemilere yüklenerek Ro-Ro, (Roll on ve
Roll off) taşımacılığı oldukça yaygınlaşmıştır.
Deniz yolu taşımacılığında dikkat edilmesi gere-
ken diğer bir husus mal sevkiyatının uzun sürmesi
ve olumsuz hava koşulları etkisiyle eşyada bozulma,
yıpranma gibi risklerin çok olmasıdır. Ayrıca yola çı-
kan eşyada olabilecek eksik bir evrakı taşıma aracına
ulaştırmak veya herhangi bir nedenle kabul edilme-
yen bir ürünü geri getirmek oldukça uzun zaman
alır. Bu gibi durumlarda eşyanın bozulması veya
ticaretin gerçekleşmemesi firma mağduriyetine ne-
den olabilir. Yine hava şartları veya başka nedenlerle
malda hasar, bozulma veya yıpranma gibi durumlara
karşı mutlaka ek önlemler alınmalıdır. Özellikle kul-
lanım süresi az olan bozulabilecek mallar için deniz
yolu tercih edilmemeli, alıcı ülke gümrük idareleri
ve diğer kuruluşların istediği evraklar tam ve doğru
hazırlanmalıdır. Deniz yolu konşimentosu kıymetli
evrak niteliğinde ve ciro yoluyla malları devretme
hükmüne sahip olduğu için bilgiler tam doldurul-
malı, taşıyan ve sigorta yapan firmalardan konşi-
mento ve sigorta belgeleri eksiksiz olarak alınmalıdır.
Ülkemiz dış ticaretinde firmalar deniz yolu ta-
şımacılığından sonra kara yolu taşımacılığını tercih
etmektedir. Kara yolu taşımacılığının en önemli
avantajı ürünlerin, satıcının iş yerinden teslim alan
araçtan indirilmeden gümrük vb. işlemleri tamam-
lanarak alıcının iş yerine kadar götürülebilmesidir.
Hatta bazı durumlarda deniz aşırı ülkelerle yapılan
ticarette dahi eşya kara yolu aracından indirilmeden
taşıma aracı ile birlikte gemiye yüklenerek varacağı
yerde araçla birlikte indirilmekte ve gümrük işlemle-
ri bittikten sonra alıcıya teslim edilebilmektedir.
Kara yolu taşımacılığı ile mal sevkiyatı yapan
dış ticaret firmalarının CMR ve diğer belgelere özel
itina göstermesi gerekir. Ülkeler arası gümrük ge-
çişlerinin çok olması ve yoğunluk nedeniyle eksik
veya yanlış evrak istenmeyen sonuçlara neden ola-
bilmektedir. Ayrıca bazı ülkeler tarafından taşıma
aracı sayısına kota uygulanması veya sınır geçişle-
rinde gereksiz engel çıkarılması gibi işlemler kara
yolu taşımacılığın risk faktörlerindendir. Diğer bir
husus da uzun süren yolculuklarda kaza riski, coğ-
rafi ve iklimsel zorluklardır. Girişimcilerimiz kara
yolu sevkiyatı yaparken bu hususları iyi analiz et-
meli ve riski yüksek olan durumlarda diğer taşıma
yöntemlerini tercih etmelidir.
Hava yolu ile mal sevkiyatı diğer yollara göre
en pahalı yöntem olması nedeniyle sık tercih edilen
bir yöntem değildir. Hava yolu kullanılarak yapılan
taşımacılıkta eşyanın alıcıya ulaşıncaya kadar farklı
taşıma araçlarında yükleme ve boşaltma yapılma-
sı ihtiyacı da vardır. Dış ticaretçiler açısından en
pahalı taşıma yöntemi olan hava yolu son yıllarda
uluslararası pazarlarda artan rekabete ayak uydur-
mak için hızlı ve hasarsız teslim yapılması gereken
hassas ürünler ile değerli eşyalar için kullanılmakta-
dır. Bazı durumlarda malın özelliği ve parasal değe-
ri, bu tür maliyetlerin önüne geçmektedir.
Girişimcilerin aşağıda sayılan durumlarda hava
yolu teslim şeklini kullanmaları faydalı olacaktır.
• Müşteri memnuniyetini sağlamak açısın-
dan, meyve, sebze, et ve et ürünleri gibi
çabuk bozulabilecek ürünlerin tazeliğini
kaybetmeden müşteriye ulaştırılması,
• Soğuk hava araçlarında uzun süreli yapıla-
cak yolculukların doğuracağı maliyet ve za-
man kaybının önüne geçilmesi,
• Canlı bitki veya hayvanların ticaretinde
uzun yolculuklarda görecekleri zararların
engellenmesi,
• Teslimatı acil olan malzemelerde müşteriye
hızlı hizmet verme,
• Uzun seyahatlerdeki çarpma, sarsıntı gibi
faktörlerin etkisinde kalabilecek hassas ci-
hazların taşınmasıdır.
Özellikle kara yolu taşımacılığında görülen ül-
keler arası geçişlerde gümrük idarelerinin yoğunluk
veya evrak prosedürlerinden kaçınmak istenilen du-
rumlarda hava yolu teslim şekli avantajlıdır. Ayrıca,
hava yolu taşımacılıkta sigorta primleri daha düşük
ve yükleme boşaltma araçları diğer taşıma şekillerine
göre daha hassastır. Özellikle küçük hacimli malların
hava yolu sistemi ile gönderilmesi firmaların avanta-
jına olacaktır. Bu taşımacılık türünün en belirgin ek-
sikleri ise her türlü malın taşınmasına elverişli olma-
ması, büyük ambalajlı veya havaleli yüklerde taşıma
imkânı olmaması ve her hâlükârda ikinci bir aracın
kullanımını zorunlu kılmasıdır.
193
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Yaşamla İlişkilendir
Dış ticarette lojistik
Yaşadığımız yüzyılda, ülkeler için güç göster-
gesi olan faktörler ne büyük coğrafya ne de fazla
nüfusa sahip olmaktır. Günümüzde güç sürdürü-
lebilir bir iktisadi büyüklüğe ulaşmak olarak tarif
ediliyor. Ülkelerin daha güçlü olabilmek amacıy-
la yaptıkları veya yapabilecekleri şeyler saymakla
bitmez ancak bu sayılabileceklerin içerisinde en
üst sıralarda yer alan üretim ve ihracatın destek-
lenmesi sonucu, ülkenin dış ticaret fazlası verme-
sini sağlamaktır.
Lojistik temel anlamda dış ticaret konu olan
ham madde, ara mamul veya mamullerin dün-
yanın her yerinden ülkemize gelmesi veya ülke-
mizden dünyanın her yerine gönderilmesi faali-
yetidir. Aynı zamanda lojistik, bu gönderimler
esnasında ürünlerin uygun şartlarda, uygun mali-
yetle ve teslim edilmesi gereken zaman içerisinde
ulaştırılması işlemidir. Ayrıca ham madde, yar-
dımcı madde veya ürünlerin gümrük sahaların-
daki depolarda ve ürün şartlarına uygun olarak
depolanması, mevzuata belirtilen gümrük reji-
mine göre işlem yapılarak, elleçleme ve ürün gü-
194
venliğini sağlayan diğer işlemlerin yapılabilmesi,
fabrikalara veya satış teslimine hazır ürünlerin ise
teslim noktasına kadar uygun araçlarla dağıtım
ve tesliminin yapılması ve sigorta ettirilmesi lojis-
tiğin temel fonksiyonlarını oluşturur.
Lojistik faaliyetlerin tamamının, dış ticaret
üzerinde önemli etkisi olmakla birlikte, etkili olan
bu faaliyetlerin çok sistemli yönetilmesi gerekir.
Ülkemizin sahip olduğu coğrafi avantaj ile başarı
ve gücü birleştirebildiği taktirde lojistik faaliyetler
ülke millî gelirini kayda değer ölçüde arttırabilecek
bir özelliğe sahiptir. Burada, lojistik faaliyetler içe-
risinde yer alan herkese önemli görevler düşmekte-
dir. Uluslararası ticaretin ülkemiz açısından geliş-
mesinde önemli role sahip olan biz dış ticaretçiler
her alanda daha fazla çalışarak hedeflere ulaşmak
zorundayız. Yeter ki, bu işleri birileri yapar demek
yerine o işleri biz yapmalıyız diyebilelim.
Kaynak: Çınar, H (2015) https://www.dunya.
com/kose-yazisi/dis-ticarette-lojistik/22719 (e.t.
05.02.2020)
Dış Ticarette Girişimcilik

Ülkemiz dış ticaretinde demir yolu taşımacılığı pek fazla kullanılmamaktır. Dış ticaret firmaları tara-
fından pek tercih edilmeyen bir yöntem olmakla birlikte, demir yolu taşımacılığı kara yollarındaki trafik
yükünü hafifletmenin yanında, ucuz ve güvenli bir taşıma şeklidir.
Türkiye dış ticaretinde az tercih edilmesinin sebebi genellikle kömür, demir ve çeşitli madenler, çeşitli
tarım ve ağaç sanayi ürünleri ithal ve ihracında elverişli bir yöntem olması ama diğer ürünler için pek uy-
gun olmamasıdır. Bazı ülkeler kara yolu araçlarının geçişlerine kotalar uygularken demir yolu bu konuda
avantajlı sistemdir. Son yıllarda gerek ülkemizde ve gerekse Avrupa ülkelerinde demir yolu taşımacılığını
teşvik çalışmaları yapılmakta olup Kars-Tiflis-Bakü hattı ile birlikte Avrupa ve Orta Asya ülkelerine yöne-
lik dış ticaret faaliyetlerinin de ağırlık kazanacağı tahmin edilmektedir.

Öğrenme Çıktısı
5 Lojistik kavramı tanımlayabilmek
6 Lojistik işlemlerinde dikkat edilmesi gereken hususları açıklayabilmek

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dış ticarette lojistik işlemle- RO – RO taşımacılık sis- Lojistik işlemlerinde dikkat

ri ile taşımacılık arasındaki teminin deniz yolu taşıma edilmesi gereken hususları
farkı araştırın. işlemlerine etkisini tartışın. açıklayın.

195
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1 Teslim şekli kavramını

tanımlayabilmek
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 Teslim şekillerinde dikkat edilmesi

gereken hususları açıklayabilmek

Dış Ticarette Kullanılan Teslim

Şekilleri

Teslim şekli kavramı, uluslararası ticarette satıcının malı alıcıya nerede ve hangi maliyetleri üstlenerek teslim ede-
ceğini belirten kavramdır. Dış ticarette maliyet ve sorumluluk açısından teslim şekline ilişkin karmaşayı önlemek
için, Uluslararası Ticaret Odasının İncoterms adı altında yayımlamış olduğu kurallar kullanılır. Bu kurallar sa-
yesinde satıcı ve alıcının mal tesliminde görev ve sorumluluklarına ilişkin karmaşa ortadan kalkmış, yeknesaklık
sağlanmıştır. 2020 yılında yayımlanan İncoterms kurallarına göre; E, F, C, D grubundan oluşan ve tüm taşıma
şekillerinde kullanılan 7, sadece deniz yolu taşımacılığında kullanılan 4 olmak üzere toplam 11 çeşit taşıma şekli
mevcuttur. Bu taşıma şekillerinden EXW satıcının iş yerinde malı alıcıya teslim etmesi olup tüm risk ve mali-
yetler alıcıya yüklenmiştir. EXW ihracata yeni başlamış girişimciler için en uygun teslim şeklidir. Deniz yolunda
kullanılan FAS ile tüm taşıma şekillerinde kullanılan FCA teslim şeklinde satıcı malı taşıma aracının yanında
alıcıya teslim eder. Sadece deniz yolunda kullanılan FOB teslim şekli ise ihracatçı firmalarımızın en yoğun olarak
kullandığı teslim şeklidir. FOB teslimde satıcı genellikle sürekli çalıştığı yurt içi nakliye firmaları ile malı gemi
yanına kadar götürerek yüklemesini yapar. Bundan sonraki masraf ve sorumluluk alıcıya aittir. İhracatçı firmala-
rımızın FOB teslimi yoğun olarak tercih etmesinin sebebi pek tanımadıkları yabancı taşıma ve sigorta acenteleri
ile işlem yapma riskinde girmeyerek, yurt içi işlemleri üstlenmektir. İthalatçı firmalarımız ise, mal alımlarında
sigorta ve navlun işlemlerinin yurt dışı satıcı tarafından tamamlanmış olduğu CIF (deniz yolu) teslimi tercih
ederek risk almadan sadece gelen malın yurt içi taşıma ve gümrük işlemlerini üstlenirler. Yurt dışında yapılacak
navlun, sigorta ve diğer işlemleri malı almış oldukları firma yerine getirir. Navlun dâhil teslim şekli olan CFR
(her türlü taşımacılık) ve CPT (deniz yolu) ile navlun sigorta dâhil teslim şekli CIP (her türlü taşımacılık) dış
ticaretimizde pek kullanılmayan teslim şekilleridir. Satıcı tarafından ihraç edilen malların alıcının ülkesine kadar
götürülerek gerektiğinde her türlü masrafların üstlenilip iş yerine kadar teslim edildiği DAP, DPU ve DDP sa-
tıcılar tarafından gerek yabancı ülkelerde yapılan işlem zorluğu, gerek maliyetler ve gerekse öngörülemeyen pek
çok riski barındırması nedeniyle nadiren kullanılan yöntemlerdir.

196
Dış Ticarette Girişimcilik

3 Ödeme şekli kavramını

tanımlayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

4 Ödeme şekillerinde dikkat edilmesi
gereken hususları açıklayabilmek

Dış Ticarette Kullanılan Ödeme

Şekilleri

Dış ticarette ödeme şekli satılan veya alınan malın bedelinin hangi usullerle ödeneceğine ilişkin kurallardan oluşur.
Bu kurallar genellikle karşılıklı güven, ülkelerin alışkanlıkları veya sektörde yerleşmiş geleneklere göre belirlenir.
Ödeme şekillerinden peşin ödemede alıcı malı teslim almadan önce mal bedelini satıcıya öder ve bir süre sonra
malları teslim alır. Bu yöntem ithalatçı için çok riskli bir yöntemdir. Alıcı için güvenli bir yöntem olan vesaik mu-
kabili ödeme yönteminde, satıcı malları sevk ettiğine dair belgeleri alıcının bankasına ulaştırdıktan sonra, alıcının
bankası mal bedelini satıcıya gönderir ve malları gümrükten çekebilsin diye belgeleri alıcıya teslim eder. Mal muka-
bili ödemede ise mallar alıcıya ulaştıktan sonra, alıcı mal bedelini satıcıya gönderir. Satıcı için en riskli yöntemdir.
Satıcı uzun yıllar tanımadığı veya güven duymadığı müşterilere bu ödeme yöntemiyle satış yapmamalıdır. Diğer
bir ödeme yöntemi olan akreditif her iki taraf içinde güvenilir ama diğerlerine nazaran masraflı bir yöntemdir. Ül-
kemiz ihracat ve ithalatında en sık kullanılan mal mukabili ödeme yöntemidir. İkinci sırada gelen ödeme yöntemi
ise peşin ödemedir. Ödeme şekilleri risk açısından değerlendirilirse ülkemizde gerek alıcı gerekse satıcılar tarafın-
dan ağırlıklı en riskli yöntem olan mal mukabili kullanılmaktadır. Bu da girişimcilerimizin alıcı veya satıcıları ile
karşılıklı güvene dayalı ilişkiler kurmuş olduklarını gösterir. Ancak dış ticarete yeni başlamış deneyimsiz ihracatçı
firmaların mal mukabili yerine akreditif ödeme yöntemini kullanması tavsiye edilir. Onlar için akreditif yöntemi
banka komisyonları nedeniyle biraz masraflı ama tahsilat açısından en güvenilir yöntem olacaktır.

5 Lojistik kavramını tanımlayabilmek

6 Lojistik işlemlerinde dikkat edilmesi

gereken hususları açıklayabilmek

Dış Ticarette Lojistik İşlemleri

Geçmişte sadece taşıma işlemi olarak adlandırılan lojistik, günümüzde bir malın tedarik edilip, depolanması,
ambalajlanması, etiketlenmesi, uygun araçlarla taşınması, boşaltılması, havalandırması, teslim edilmesi ve ben-
zeri işlemlerinin bütünü olarak ifade edilmektedir. Girişimcilerin dış ticaret işlemlerinde lojistik faaliyetlerini
eksiksiz olarak yerine getirmesi gerekir. Temel lojistik faaliyetler, malların satışa hazırlanması, sigorta ettirilmesi,
en uygun araçla müşteriye ulaştırılması ve satış sonrası hizmetlerin sunulmasıdır. Lojistik konularında tedarik ve
teslim işlemlerinde malın koruma altına alınıp güvenli şekilde ve süratle müşteriye teslim edilmesi de günümüz
dış ticaretinde en önemli konular arasına girmiştir. Lojistiğin önemli işlemlerinden birisi de taşıma işlemleridir.
Taşımada güvenlik ve maliyet açısından, doğru araç, doğru taşıma biçimi, doğru zaman ve güzergâh kullanmak
büyük önem arz etmektedir. Taşımada genellikle deniz yolu tercih edilmektedir. Deniz yolu ile taşımanın tercih
edilmesinin en önemli nedeni maliyetlerin diğer taşıma şekillerine göre düşük olmasıdır.

197
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1 Aşağıdakilerden hangisi uluslararası ticarette 6 Aşağıdakilerden hangisi dış ticarette dene-

teslim şekli (İncoterms) kurallarını yayımlayan ku- yimsiz girişimcilerimiz için en güvenli ödeme şek-
ruluşun kısaltmasıdır?
neler öğrendik?

lidir?
A. DGÖ A. Peşin ödeme
B. ICC B. Mal mukabili ödeme
C. IMF C. Vesaik mukabili ödeme
D. TOBB D. Akreditif
E. ISO E. Kabul kredili ödeme

2 Dış ticarette navlun ve sigorta dâhil teslim 7 Aşağıdakilerden hangisi girişimci firmalarımı-
şekli aşağıdakilerden hangisidir? zın dış ticarette en sık kullandığı ödeme şeklidir?
A. FCA A. Peşin ödeme
B. FOB B. Mal mukabili ödeme
C. CFR C. Vesaik mukabili ödeme
D. CPT D. Akreditif
E. CIF E. Kabul kredili ödeme

3 Aşağıdakilerden hangisi ihracata yeni başla- 8 Aşağıdakilerden hangisi her türlü ürünün,
yan deneyimsiz girişimciler için en avantajlı teslim başlangıç noktasından tüketildiği son noktaya ka-
şeklidir? dar olan tedarik zinciri içindeki hareketlerin topla-
A. EXW mıdır?
B. FOB A. Teslim şekli
C. CIF B. Ödeme yöntemi
D. DPU C. İncoterms
E. DDP D. Lojistik
E. Taşıma
4 Aşağıdakilerden hangisi girişimci firmaları-
mızın ithalatta en sık kullandığı teslim şeklidir? 9 Aşağıdakilerden hangisi lojistik faaliyetlerin
A. EXW alt başlıklarından biri değildir?
B. FOB A. Depolama yöntemi
C. CIF B. Sipariş alma yöntemi
D. CIP C. Taşıma yöntemi
E. DDP D. Gümrükleme işlemleri
E. Ödeme yöntemi
5 Aşağıdakilerden hangisi ithalat yapan giri-
şimciler için en riskli ödeme şeklidir? 10 Aşağıdakilerden hangisi ülkemiz dış ticare-
A. Peşin ödeme tinde en sık kullanılan taşıma şeklidir?
B. Mal mukabili ödeme A. Kara yolu taşıma
C. Vesaik mukabili ödeme B. Hava yolu taşıma
D. Akreditif C. Deniz yolu taşıma
E. Kabul kredili ödeme D. Demir yolu taşıma
E. Multimodal (çoklu) taşıma

198
Dış Ticarette Girişimcilik

Yanıtınız yanlış ise “Ödeme Şekillerinde

1. B Yanıtınız yanlış ise “Teslim Şekli Kavramı” 6. D
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar” konu-
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
sunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Teslim Şekillerinin Sı- Yanıtınız yanlış ise “Ülkemizde Tercih Edi-
2. E 7. B
nıflandırılması” konusunu yeniden gözden len Ödeme Şekilleri” konusunu yeniden
geçiriniz. gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Teslim Şekillerinde Dik-

3. A 8. D Yanıtınız yanlış ise “Lojistik Kavramı” konu-
kat Edilmesi Gereken Hususlar” konusunu
sunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ülkemizde Tercih Edi- Yanıtınız yanlış ise “Lojistik İşlemlerde Dik-
4. C 9. E
len Teslim Şekilleri” konusunu yeniden göz- kat Edilmesi Gereken Hususlar” konusunu
den geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ödeme Şekillerinin Sı- Yanıtınız yanlış ise “Ülkemiz Dış Ticaretin-
5. A 10. C
nıflandırılması” konusunu yeniden gözden de Tercih Edilen Taşıma Şekilleri” konusunu
geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Sanayi Devrimi sonucu, uluslararası ticaretin gelişmesi ile birlikte 1900’lü

yılların başında ülkeler arası mal ticareti büyük oranda gelişme göstermiştir.
Ticaretin gelişmesiyle mal teslimine ilişkin konularda oluşan soru işaretleri-
ne dünya ülkeleri farklı yorumlar getirmeye başlamıştır. Mal tesliminde ta-
şıma giderlerinden kim sorumlu olacak?, Satıcı malı nerede teslim edecek?,
Sigorta ve gümrükleme masraflarını kim ödeyecek?, Taşıma sırasında meyda-
na gelecek zararların ne kadarından kim sorumlu olacak?, Yükleme boşaltma
masraflarını kim karşılayacak? gibi pek çok soru alıcı ve satıcı arasında sorun
Araştır 1 hâline gelmiştir. Teslim şekillerinde yaşanan sorunları çözmek ve uluslararası
bir birliktelik sağlamak amacıyla Uluslararası Ticaret Odası (ICC) 1936 yı-
lından itibaren İncoterms denilen kuralları yayımlayarak karışıklığı ortadan
kaldırmaya çalışmış ve sonraki yıllarda meydana gelen gelişme ve eksikliklere
göre İncoterms kuralları yaklaşık her on yılda bir güncellenmeye başlanmıştır.
Kısaca uluslararası geçerlilik kazanan bu kurallar sayesinde ticari faaliyetlerde
anlaşmazlıkların pek çoğuna çözüm getirilerek dış ticaretçilerin para, zaman
ve müşteri kaybının önüne geçilmiştir.

199
 Dış Ticarette Teslim, Ödeme ve Lojistik Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Ödeme şekline ilişkin bir sözleşmede dikkat edilmesi gereken hususlar şunlar-
dır: Satıcı malı sözleşme şartlarında belirtilen şekilde alıcıya sunmak zorun-
dadır. Alıcı ise almış olduğu mal bedelini yine sözleşmede belirtilen şekilde
ödemekle yükümlüdür. Mal alışverişine ilişkin sözleşme, her iki tarafça imza
altına alınmalıdır. Sözleşmede satıcı malı nerede, hangi masrafları üstlenerek
ve kime teslim edeceğini belirtmeli, alıcı da mal bedelini ne zaman, ne şekil-
Araştır 2 de ve hangi para birimiyle ödeyeceğini beyan etmelidir. Mal teslimine ilişkin
ortaya çıkması muhtemel olan sorunların ne şekilde çözüleceği, şayet çözüm
olmazsa yetkili mahkemelerin neresi olacağı belirtilmelidir. Uluslararası ticari
ilişkilerden doğan uyuşmazlıkların giderilmesine yönelik olarak ulusal mah-
kemelere mi yoksa uluslararası tahkim kuruluna mı gidileceği sözleşmede açık
olarak yazılmalıdır. Son olarak sözleşmede ödeme işlemlerinde gecikme olma-
sı hâlinde opsiyon süre verilip verilmeyeceği ve gecikme veya fesih tazminat
oranları belirtilmelidir.

Taşımacılık, işletmeler tarafından üretilen malların üretim yerinden alınarak

satış yerine götürülmesi işlemidir. Taşımacılık faaliyeti ile ürünler satıcıdan
müşteriye ulaştırılır. Bazı durumlarda taşıma işlemleri nakliye acenteleri tara-
fında yapılırken bazı durumda firmalar kendi taşıma filolarına sahiptir. Geç-
mişte sadece askerî bir terim olarak kullanılan lojistik, yakın bir tarihe kadar
taşımacılık ile eş anlamlı olarak kullanılmaktaydı. Aslında lojistik ve taşıma
birbirleri ile ilişkili kavramlardır. Taşıma lojistiğin faaliyet alanlarından sade-
ce biridir. Geçmişte taşıma işlemleri kapsamında yapılan pek çok uygulama
günümüzde yerini lojistiğe bırakmıştır. Taşımacılık ve lojistiğin temel farkı,
Araştır 3
taşıma işlemi ürünlerin üretici/satıcıdan, tüketici/müşteriye ulaştırılması fa-
aliyetini yaparken lojistik üreticiye mal tedarik eden firmaya mal alımından,
üretim, ambalajlama, depolama, taşıma, teslim ve teslim sonrası faaliyetleri de
kapsayan bir sistemdir. Taşıma işlemi genellikle nakliye acenteleri tarafından
yapılırken lojistik dış ticaret firmalarının önemli bir departmanı konumun-
dadır. Bu departmana sahip olmayan firmalar ise mutlaka dış destekle lojistik
işlemlerini yürütmek zorundadır.

200
Dış Ticarette Girişimcilik
Kaynakça
Ata, S. ve Sedali, S. (2019), KOBİ İhracat Seferberliği
Çalıştayı Sunumu T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu
Anadolu İhracatçılar Birliği Yayınları.
Başlangıç, S.Ö. (2015). “Uluslararası Lojistik
Uygulamalarında Teslim Şekilleri Ve Teslim Şekli
Seçimini Etkileyen Unsurların Belirlenmesi” Doktora
Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü http://adudspace.adu.edu.tr:8080/jspui/
bitstream /11607/1511/3/10072432.pdf, (erişim
tarihi:01.04.2020).
Beşli, S. (2004), Lojistik, Ekonomi Bakanlığı Marmara
Bölge Müdürlüğü Yayınları.
Birlik Aylık Dergisi, (2019), 12, Akdeniz İhracatçı
Birlikleri Yayınları.
Çınar, H. (2015). https://www.dunya.com/kose-
yazisi/dis-ticarette-lojistik/22719, (erişim tarihi:
05.02.2020).
DTO (2018), 2017 Deniz Sektörü Raporu, İstanbul ve
Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz
Bölgeleri Deniz Ticaret Odası Yayını, İstanbul, https://
www.denizticaretodasi. org.tr/Media/Shared
Documents/sektor raporu/2017_sektor_tr.pdf,
(erişim tarihi: 07.02.2020).
Dış Ticarette Ödeme ve Teslim Şekilleri (2015), İstanbul
Sanayi Odası Yayınları, 10.
Ekonomik Görünüm (2020), Mart, Ticaret Bakanlığı
Yayınları, https://ticaret. gov.tr, (erişim tarihi:
30.03.2020).
Gülsoy, E. (2004), İhracatta Yazışma Örnekleri, Dış
Ticaret Müsteşarlığı Araştırma Dairesi Yayınları.
ICC (2020), Incoterms 2020, Uluslararası Ticaret Odası,
https://iccwbo.org/resources-for-business/incoterms-
rules/ incoterms-2020/, (erişim tarihi:07.02.2020).
İSO (2015), Dış Ticarette Ödeme ve Teslim Şekilleri,
İstanbul Sanayi Odası Yayınları, 2015/10 Baskı Umur
Basım Sanayi ve Tic. A.Ş. İstanbul.
Kalkınma Bakanlığı (2014–2018), Doğu Anadolu Projesi
Eylem Planı, http://www.dap.gov.tr/dap-eylem-
plani/dap-eylem-plani-2014-2018/, (erişim tarihi:
03.04.2020).
Köse, H. (2008), CE İşareti, Ekonomi Bakanlığı Sanayi
Dairesi Yayınları.
OAİB (2020), Dış Ticarette Kullanılan Ödeme Şekilleri,
Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri,
https://www.oaib.org.tr/tr/bilgi-merkezi-sikca-sorulan-
sorular-dis-ticarette-kullanilan-odeme-sekilleri-
hakkinda-bilgi-verebilir-misiniz.html, (erişim
tarihi:02.02.2020).
Onur, G. (2004), Dış Pazar Araştırması Nasıl Yapılır?, Dış
Ticaret Müsteşarlığı Yayınları.
Özken. A. ve Yılmaz, M. (2018), İhracat Prosedürleri,
T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu Anadolu İhracatçılar
Birliği Yayınları.
Şahin, A. (2005), İhracat Prosedürlerini Biliyor musunuz?,
Başbakanlık İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi
Yayınları.
Şahin, A. (2004), İhracatta Ödeme Şekilleri, T.C.
Başbakanlık İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi
Yayınları.
Şahin, A. (2011), İhracat Mevzuatı, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.
Şahin, A. (2011), İthalat Mevzuatı, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.
Takım, A. Naktiyok, Y. İmamoğlu, İ.K. (2019), Dış
Ticarette Kullanılan Belgeler, Ekin Basım Yayın
Dağıtım, Bursa.
Teşvikler Rehberi (2016), T.C. Ekonomi Bakanlığı Doğu
Anadolu İhracatçılar Birliği Yayınları.
TİM (2020), Türkiye İhracatçılar Meclisi, https://
www.tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari.html Türkiye
İhracatçılar Meclisi, (erişim tarihi: 28.03.2020).
Tunç, Ö. (2015), “Fob Teslim Şekline Göre Tarafların
Yükümlülükleri Yüksek Lisans Tezi” İstanbul
Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul http://acikerisim.ticaret.edu.tr/xmlui/
handle/11467/2408#sthash.RbsAP53n.dpbs, (erişim
tarihi:02.02.2020).
Türkiye İhracatçılar Meclisi, (2019), 2018 – 2019 Faaliyet
Raporu, Türkiye İhracatçılar Meclisi Yayınları.
TÜİK (2020), tuik.gov.tr, PreTablo.do?alt_id=1046,
(erişim tarihi: 22.03.2020).
UAB (2018), Deniz Ticareti İstatistikleri, 2018 Ulaştırma
ve Altyapı Bakanlığı Yayını https:// denizcilik.uab.
gov.tr/uploads/pages/yayinlar/deniz-ticaret-2018-
istatistikleri.pdf,(erişim tarihi:10.02.2020).
UTİKAD (2011), Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik
Hizmet Üretenleri Derneği Resmî web Sitesi https://
www.utikad.org.tr/Detay/Sektor-Haberleri/7679/
lojistik-ne-demek-erişim tarihi:10.02.2020.
Yılmaz, M. (2018), İhracatta Pazarlama Teknikleri, Doğu
Anadolu İhracatçılar Birliği Yayınları, Erzurum.
Yılmaz, M. (2018), İhracatta Finansman Teknikleri,
T.C. Ticaret Bakanlığı Doğu Anadolu İhracatçılar
Birliği Yayınları.
Yüz Soruda Dış Ticaret (2010), T.C. Başbakanlık İhracatı
Geliştirme Etüd Merkezi AR – GE Başkanlığı
Yayınları.
2019 Yılında Dünya ve Türkiye Ekonomisi ve 2020
Yılından Beklentiler (2020), Ege Bölgesi Sanayi
Odası Yayınları.
201
 Bölüm 8
Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve
Tehditler
Uluslararası Ticaretin Tarihsel Seyri ve
Beklentiler
öğrenme çıktıları

Küreselleşmenin Getirdiği Fırsat ve

1
1 Dış ticaretin tarihsel seyrini açıklayabilmek

2
2 Dünyada ve Türkiye’de dış ticaretin Tehditler
geleceğine yönelik beklentileri 3 Dış ticarette küresel ve yurt içi fırsat ve
kavrayabilmek tehditleri açıklayabilmek

Pazar / Firma Yönetim Riskleri ve Çözüm Dış Ticarete Hazırlık

Önerileri 6 Girişimcileri dış ticarete yönlendiren
4 Pazar kuralları ve firma yönetimi açısından nedenleri kavrayabilmek

3 4
riskleri kavrayabilmek 7 Dış ticarette pazar ve ürünlerin
5 Risklere ilişkin çözüm önerilerini belirlenmesi, müşteri bulma ve
açıklayabilmek fiyatlandırmanın önemini açıklayabilmek

Anahtar Sözcükler: • Küresel Ticaret • Serbest Piyasa Ekonomisi • Serbest Ticaret Anlaşması
• Dünya Ticaret Örgütü

202
Dış Ticarette Girişimcilik
GİRİŞ
Dış ticaret gerek ülkeler gerekse firmalar için
ekonomik refaha ulaşmada önemli bir faktör ola-
rak görülmektedir. Dünya nüfusunun 8 milya-
ra yaklaştığı günümüzde 83 milyon nüfusu olan
Türkiye pazarı ile yetinmek girişimciler için büyük
kayıptır. Daralan iç pazarlar, istikrarsız piyasa şart-
ları, iç pazarlardaki maliyet artışları, üretimde ham
madde kıtlığı gibi birçok olumsuz faktör sonucun-
da dış pazara açılmak girişimciler için olduğu kadar
ülke ekonomileri için de keyfiyetten öte zorunlu-
luk hâline gelmiştir. Tabii ki böylesine devasa bir
pazara açılmak sayısız fırsatlar gibi riskleri de bera-
berinde getirmektedir.
1990’lı yıllarda Sovyetler Birliği’nin başı çek-
tiği Doğu Bloku ülkelerindeki rejim değişikliği,
Dünya Ticaret Örgütünün ticaretin önündeki
engelleri azaltması, AB benzeri yeni ticari ortak-
lıkların kurulması ve ülkeler arası serbest ticaret
anlaşmaları gibi olumlu gelişmeler, uluslararası ti-
carette yeni pazarların ortaya çıkmasına sebep ol-
muştur. Yeni pazarların yanında büyük savaşların
sona ermesi, gümrük duvarlarının kaldırılması,
elektronik haberleşme ve dijital sistemlerle dün-
yanın her yerindeki her mala ulaşılabilme rahat-
lığı dünya ülkelerini bir tüketim çılgınlığı içine
sürüklemiştir. Öyle ki dünya dış ticaret hacmi Ege
Bölgesi Sanayi Odasının Ocak 2020 raporunda
kullandığı, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkın-
ma Konferansı (UNCTAD) verilerine göre; 1980
yılında 2 trilyon dolar civarındayken 2018 yılında
19.4 trilyon dolar gibi bir büyüklüğe ulaşmıştır.
Her geçen yıl artış gösteren bu ekonomiden pay
almak isteyen çok sayıda girişimci firma ise dış ti-
caretteki fırsatları da değerlendirerek uluslararası
pazarlara açılmaya başlamıştır.
Dünya barışı ve ticaretinin çok kırılgan oldu-
ğu günümüzde bu kadar fırsatın sunulduğu dış
pazarda elbette ki bir o kadar da tehdidin varlığı
kaçınılmazdır. Öyle ki dünya genelinde dış ticaret-
te yaşanan acımasız rekabet yetmezmiş gibi siyasi
veya askerî konularda ortaya çıkan en küçük an-
laşmazlıklar dahi büyük sorunlara yol açarak ticari
faaliyetlere yansıtılmaktadır. Örneğin son 20 yıl
içerisinde yaşanan ekonomik krizlerin etkileri hâlâ
devam ederken günümüzde fevri bir devlet başka-
nının hiç yoktan başka bir devlete ticaret savaşları
açması veya ortaya çıkan salgın hastalık dünya tica-
retini olumsuz yönde etkilemektedir.
ULUSLARARASI TİCARETİN
TARİHSEL SEYRİ VE
BEKLENTİLER
Dünya ticaretinin tarihsel seyrine bakıldığında
önemli kırılma noktalarının olduğu görülmektedir.
Çin ve Hindistan gibi ülkelerin İpek ve Baharat
Yolu’nu kullanarak etkin olduğu yıllar ile Osman-
lı İmparatorluğu’nun bu yolları kontrol altına al-
ması ve Akdeniz’i bir Türk gölü hâline getirmesi
sonucunda etkin olduğu yıllar, Asya ülkeleri ile
Müslümanların dünya ticaretini yönlendirdiği dö-
nemlerdir. Daha sonra Coğrafi Keşifler’in etkileri,
Osmanlı İmparatorluğu’nun Gerileme Dönemi’ne
girmesi, Sanayi Devrimi’nin gerçekleşmesi ve ül-
kelerinin kurmuş olduğu çeşitli ortaklıklar sonucu
hâkimiyet ABD ve AB gibi Batılı ülkelerin eline
geçmiştir. Ancak son yıllarda önemli birer rakip
olarak Çin’in başı çektiği Hindistan ve Rusya’nın
da dâhil olduğu bazı Asya ülkeleri, Amerika ve
Avrupa’nın dünya ticaretindeki hâkimiyetini de-
rinden sarsmaya başlamışlardır.
Dünya Ticaretinin Tarihsel Seyri
Dünya ticaretinin tarihsel seyri aşağıda sırala-
nan olaylara göre açıklanabilir.
Çin ve Hindistan Dönemi; Çin ve Hindistan
gibi ülkeler uzun yıllar İpek ve Baharat Yolu’nu
kullanarak Batılı ülkelere, Asya’nın zenginliklerini
taşımışlardır. 14. yüzyılın sonlarına kadar dünya
ticaretini elinde tutan Asya ülkeleri kâğıt, mat-
baa, barut ve pusula gibi dünya tarihinin önemli
icatlarını yapan gelişmiş ülkeler olup, Avrupa ise
aynı devirlerde mezhep savaşları, salgın hastalıklar
ve siyasi anlaşmazlıklar içerisinde olan ülkelerden
ibarettir. Sadece Venedik ve Ceneviz gibi ülkeler
Akdeniz limanlarında küçük çaplı ticari faaliyetler
yapmışlardır. Osmanlı İmparatorluğu’nun güçle-
nerek İpek ve Baharat Yolu’nu kontrol altına alması
sonucunda Asya ülkelerinin dünya ticaretindeki
hâkimiyetleri yavaş yavaş sona ermiştir.
Osmanlı İmparatorluğu Dönemi: 15. yüzyıl
başlarında ve özellikle İstanbul’un fethinden son-
ra dünya ticareti Osmanlı İmparatorluğu’nun
hâkimiyetine geçmeye başlamıştır. İmparatorlu-
ğun İpek ve Baharat Yollarını kontrol altına alması,
ekonomik ve siyasi anlamda üç kıtaya hükmetmesi
ve Akdeniz’i bir Türk gölü hâline getirmesi sonu-
cunda dünya ticaretini uzunca süre yönlendiren
203
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler
güç Türkler olmuştur. Öyle ki İmparatorluk bu-
günkü pek çok güçlü devlete o günlerde tek taraflı
ticari ayrıcalıklar tanıyacak kadar her alanda etkili
olmuştur. Ancak ilerleyen yıllarda pek çok alanda
yaşanan gelişmeler ve Coğrafi Keşifler’in etkisiyle
Türklerin elindeki bu güç Avrupalılara geçirmiştir.
Coğrafi Keşifler: 15. yüzyılın sonlarından baş-
layarak 17. yüzyıla kadar devam eden Coğra-
fi Keşifler dünyada ticaretin seyrini değiştiren
önemli olaylardan birisidir. Avrupa ülkelerine mal
girişi sağlayan İpek ve Baharat Yolu’nun Osman-
lı İmparatorluğu’nun denetimine geçmesi sonucu
Avrupalılar mal temininde güçlük yaşamaya baş-
lamışlardır. Çin ve Hindistan’dan gelen ürünler,
farklı tüccarlar arasında el değiştirmiş, alınan vergi-
lerden sonra Avrupa ülkelerine daha yüksek fiyatla
satılmaya başlanmıştır.
Bir yandan ticaret yollarının Müslüman ül-
kelerin kontrolüne geçmesi, diğer yandan ürün
fiyatlarının artması sonucu Portekiz ve İspanyol
denizcilerin başı çektiği bir grup, Asya’daki ma-
den ve ham madde kaynaklarına farklı yolları
kullanarak ulaşmak için çaba sarf etmeye başla-
mışlardır. Pusulanın gelişmesi, dayanıklı gemile-
rin yapılması, coğrafi bilginin ilerleyerek usta de-
nizcilerin yetişmesi sonucu yeni kıtalar ve ülkeler
keşfedilerek zengin maden yataklarına, bitki ve
hayvan türlerine ulaşılmıştır. Böylece Atlas Okya-
nusu’ndaki yeni keşfedilen ülkeler ile ticaret art-
mış, dünyanın ticaret yolları değişerek Osmanlı
İmparatorluğu’nun kontrolü altında olan Akde-
niz limanları ile İpek ve Baharat Yollarının önemi
azalmıştır. Coğrafi Keşifler’in getirilerini kullanan
Avrupalı ülkeler, gerek sömürgecilik yoluyla ge-
rekse diğer ülkelerin zayıflıklarından yararlana-
rak yeni keşfedilen yerlerin zengin kaynaklarını
Avrupa’ya taşımış ve ticari faaliyetler yavaş yavaş
Avrupa’nın kontrolü altına girmiştir.
Sanayi Devrimi: Dünya ticaretine yön veren
olaylardan birisi de buhar gücünün keşfedilme-
si sonucu 18. yüzyılda İngiltere’de başlayarak kısa
sürede tüm Avrupa’ya yayılan Sanayi Devrimi’dir.
Kömür ve buhar sayesinde hızlı bir üretim ve sa-
nayileşme süreci ile birlikte uluslararası ticarette
önemli gelişmeler yaşanmıştır. Sanayileşmenin
getirdiği üretim ve ticaret artışı sonucu İngiltere
ekonomisi bir hayli rahatlamış, Almanya ve Fransa
gibi ülkeler ise buhar ve makine gücüne temel teş-
kil eden kömür yatakları için anlaşmazlıklara düş-
meye başlamışlardır. Böylece Avrupa ülkeleri ara-
204
sında ekonomik alanda yaşanan savaş 1914 yılında
askerî alanda Birinci Dünya Savaşı’na dönüşmüş-
tür. 1918 yılına kadar süren savaş süresince dünya
ticareti durma noktasına gelmiş ve savaş sonrasında
kayıpların giderilmesi çalışmalarıyla birlikte ulus-
lararası ticaret az da olsa canlanmaya başlamıştır.
I. Dünya Savaşı’nın etkilerini atlatıp düzelme
eğilimine giren uluslararası ticaret tekrar durma
noktasına gelmiştir. İngiltere, Fransa ve İspanya
gibi sömürgelere sahip olmayan diğer Avrupa ül-
keleri 1929 yılındaki dünya ekonomik krizinin
etkileri ile yeniden ekonomik kaynakların ele ge-
çirilmesine yönelik faaliyetlerde bulunmuş ve çı-
kan anlaşmazlıklar sonucu 1939 yılının sonlarında
İkinci Dünya Savaşı başlamış ve dünya ticareti tek-
rar durma noktasına gelmiştir.
ABD’nin güçlenmesi: 19 ve 20. yüzyılda gerçek-
leşen büyük savaşlara doğrudan katılmayan ABD,
bu süre zarfında ekonomik olarak güçlenmiş dün-
ya ticareti üzerinde söz sahibi olmaya başlamıştır.
1929 yılında Amerika’da başlayan Büyük Buhran
(ekonomik kriz) kısa sürede tüm dünyaya yayılmış
ancak ABD almış olduğu tedbirler ve dış ticaret
hamleleri ile bu krizi kısa sürede atlatmıştır. 1945
yılında İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesi ile
birlikte Soğuk Savaş Dönemi başlamış, dünyadaki
kutuplaşma sonucu ülkeler ticari faaliyetlerden çok
askerî harcamalara yönelmişlerdir. Birçok ülkeye
silah ve teknoloji satan Amerika dünya ticaretini
iyice kontrolü altına almıştır.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 6 ülke tarafın-
dan Avrupa Kömür Çelik Topluluğu adı altında
kurulan, sonradan diğer Avrupa ülkelerinin de ka-
tılımı ile 28 ülkeli büyük bir ekonomik ve siyasi güç
hâline gelen Avrupa Birliği, 1970 li yıllardan sonra
ABD’ye rakip bir konuma gelmiştir. Diğer süper
güç olan Sovyetler Birliği ise askerî harcamalar yü-
zünden ticari alanda fazla bir varlık gösteremediği
için ekonomik olarak zayıflamaya başlamıştır.
Sovyetler Birliği’nin Dağılması ve Çin Faktörü:
1990’lı yıllara kadar süren Soğuk Savaş Dönemi
1991 yılında Berlin Duvarı’nın yıkılarak Sovyetler
Birliği’nin dağılması ve bağlı ülkelerin bağımsız-
lığını ilan etmesi ile önemli oranda sona ermiştir.
1990’lı yıllara kadar dış dünyaya kapalı bir siyasi ve
ekonomik politika izleyen Sovyetler Birliği’nin ana
mirasçısı olan Rusya geçmişte kendisine bağlı olan
devletler ile birlikte uluslararası ticarette az da olsa
etkisini göstermeye başlamıştır.
Dış Ticarette Girişimcilik
Daha sonra ucuz işgücü ve gelişmiş ülkelerden
almış olduğu ileri teknolojiyi kendi ülkesine trans-
fer ederek uygun fiyatlarla mal üreten Çin, dünya
ticaretinde ABD, AB ve Rusya gibi ülkelerin kar-
şısına büyük bir ekonomik güç olarak çıkmıştır.
Çin’i takip eden diğer bir ülke ise yine nüfus ve
teknoloji bakımından önemli bir güce sahip olan
Hindistan’dır. Sonuç olarak günümüzde dünya ti-
careti Amerika, Çin, Avrupa Birliği ve az da olsa
Rusya’nın kontrolünde yürütülmektedir.
internet
Dünya ticaret hacmine ilişkin verilere BM Ti-
caret ve Kalkınma Konferansı’nın (UNCTAD)
https://unctad.org/en/Pages/Home.aspx adre-
sinden ulaşılabilir.
Dünya Ticaretinde Geleceğe Yönelik
Beklentiler
Dünya ticaretindeki büyüme oranı her geçen
gün azalan bir seyir izlemektedir. Bu durum geliş-
mekte olan ülkelerin küreselleşme ile birlikte aşırı
tüketim harcamalarını, üretimle dengeleyememesi
sonucunda borçlarını karşılayamaz hâle gelmesin-
den kaynaklanmaktadır. Böylece kapitalist düzen
daha fazla eleştirilmeye başlanarak ekonomik dar-
boğazdan çıkmak isteyen ülkeler tüketim, dolayı-
sıyla ithalat konusunda daha dikkatli adımlar at-
maya yönelmiştir.
Küresel ekonominin son yirmi beş yıldır elde
etmiş olduğu yükseliş eğilimine devam edemeye-
ceği ve kısa sürede uluslararası ticaret hacminin
küçüleceği beklenmektedir. Bugüne kadar var olan
küresel ticaretin büyük bölümünü gelişmiş ülkeler
gerçekleştirirken diğer dünya ülkeleri az bir bö-
lümle yetinmekte ve bu da dünya toplam gelirinin
adaletsiz bir şekilde paylaşımına neden olmaktay-
dı. Haksız paylaşımın olumsuz etkileri önümüz-
deki yıllarda daha çok görülerek hem satıcı olan
gelişmiş ülkelerin hem de onların müşterisi konu-
munda olan az gelişmiş ülkelerin geçmişteki ticari
faaliyetlerini aynı şekilde devam ettiremeyecekleri
söylenebilir.
Azalan dünya ticareti sonucunda pazarda söz
sahibi olan gelişmiş ülkeler ticaret hacimlerini ko-
ruyabilmek adına rekabet şartlarını daha da zorlaş-
tırarak diğer ülkelerin pazara giriş şanslarını engel-
leyebilirler. Hatta gelişmiş ülkelerin pek çok ürünü
daha ileri teknoloji ve daha düşük fiyatta pazara
sunarak gelişmekte olan ülkelerin pazar paylarını
almaları olasıdır.
Sonuç olarak önümüzdeki yıllarda dış ticaret-
te rekabetin daha da artacağı, ekonomik anlamda
güçlü ve pazara hâkim olan ülkelerin daha çok ya-
şam şansı bulacağı söylenebilir. 2020 yılı başlarında
tüm dünyaya yayılan virüs salgınının dış ticarete
etkileri de göz önüne alındığında, zaten küçülme
eğiliminde olan küresel ticaretin geleceğinin iyice
belirsiz hâle geldiği görülmektedir. Güçlü ülkeler
arasındaki ticari savaşlar, petrol fiyatlarındaki aşırı
düşüşünün ABD, Rusya ve Arap ülkeleri üzerinde
oluşturduğu olumsuz hava ve salgın sonucu iyice
azalan dış ticaret, yakın tarihte gelişmiş ülkelerin
dış ticarette saldırgan rol alacağını göstermektedir.
Bu durum karşısında uluslararası pazarı etki altı-
na alma gücü olmayan gelişmekte olan ülkelerin
kendilerini güven altına alacak politikalar izleyerek
ithalata bağımlı ihtiyaçlarını en aza indirmeye ça-
lışmaları önemli hâle gelecektir.
Türkiye Dış Ticaretinin Tarihsel Seyri
Türkiye’de dış ticaretin seyri Osmanlı İmpara-
torluğu ve Cumhuriyet Dönemi olarak iki başlık
altında incelenebilir.
Osmanlı İmparatorluğu Dönemi: Türkiye tari-
hinde ticaretin rotası Padişah I. Murat ve Yıldırım
Beyazıt Dönemi’nde Cenovalılara verilen kapitü-
lasyonlarla dış ticaretin artırılmasına yönelik bir
seyir içerisine girmiştir. Diğer padişahların farklı
ülkelere sağladıkları imtiyazların yanında, Fatih’in
Venediklilere, Kanuni’nin ise Fransızlara kapitülas-
yon hakları tanıması sonucunda uluslararası tica-
rette karşılıklı ilişkiler en yüksek seviyeye çıkmış-
tır. Yükseliş Dönemi’nde Osmanlı İmparatorluğu,
İpek ve Baharat Yollarını elinde tutması, güçlü
donanması ile Akdeniz limanlarını kontrolü altına
alması, Mısır ve Arabistan gibi ülkelerin fethi ile
birlikte dünya ticaretini yönlendiren ülke olmuş-
tur. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde zirveye
çıkan siyasi ve askerî güç uluslararası ticaretin uzun
yıllar Osmanlı İmparatorluğu kontrolü altında kal-
masını sağlamıştır.
Coğrafi Keşifler’in etkileri ile Avrupa ülkeleri-
nin İpek ve Baharat Yolu’na bağımlılıklarının sona
ermesi ve Akdeniz limanlarının öneminin azalma-
205
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler
sı ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu’nun ulusla-
rarası ticaretteki etkisi de kaybolmaya başlamıştır.
Duraklama Dönemi’nde İmparatorluk uzun süren
savaşların verdiği yorgunluğun ve bilim, teknolo-
ji ve eğitim alanında Avrupa ülkelerinin gerisinde
kalmanın sonucunda 200 yılı aşkın süre ile üstün-
lük kurduğu dünya ticaretini Avrupa ülkelerinin
kontrolüne bırakmıştır. İlerleyen yıllarda Coğrafi
Keşifler, Rönesans, Reform ve Sanayi Devrimi’yle
birlikte Avrupa ülkelerinin birçok alanda hızlı ge-
lişmesi sonucu gücü iyice azalan İmparatorluk, ka-
pitülasyonlar vasıtasıyla sömürülen bir ülke hâline
gelmiştir. 560 yıl süren kapitülasyonlar ise yaban-
cı devletlerin tüm karşı çıkışlarına rağmen Lozan
Antlaşması ile kaldırılmıştır.
Cumhuriyet Dönemi: Cumhuriyet’in ilk yılla-
rında dış ticaret alanında yapılan bazı girişimler
1929’daki dünya ekonomik krizi ve ardından ge-
len İkinci Dünya Savaşı nedeniyle yarım kaldığı
için istenilen sonucu vermemiştir. İkinci Dünya
Savaşı’nın sona ermesi ile birlikte dış ticaret ala-
nında küçük çaplı faaliyetler görülse de savaş ne-
deniyle ülke ekonomilerinin kötü durumda olması
ve dünyadaki kutuplaşma gibi birçok nedenden
dolayı bu faaliyetlerden de önemli bir sonuç elde
edilememiştir.
İstenilen sonuçları vermeyen serbest ekono-
mi çalışmalarına 1960 yılında son verilerek ka-
palı ekonomi uygulamalarına geçilmiştir. Yirmi
yıl boyunca devam eden kapalı ekonomide, ithal
ikameci politikalar izlenerek, ithalatın engellenip
ihracatın artırılmasına yönelik faaliyetler yürütül-
müştür. 1980’li yıllara gelindiğinde ithal ikame-
ci politikaların istenilen sonucu vermediği, ülke
içi sanayinin az da olsa gelişmesine rağmen döviz
darboğazları ve ekonomik göstergelerin kötüye
gittiği görülerek ithal ikameci kapalı ekonomi
terk edilip, dışa açık yani serbest ekonomiye geçiş
çalışmaları başlatılmıştır.
24 Ocak 1980 kararlarıyla ekonomik politika
tamamen değiştirilmiş, dış ticaret serbestleştirile-
rek ithalat ve ihracatın önündeki engeller aşama-
lı olarak kaldırılmıştır. Avrupa Birliği ile durgun
seyreden ilişkiler tekrar canlandırılmış, dış ticaret
alanında geniş teşvikler sağlanarak girişimciler dış
ticarete yönlendirilmiştir. Türk parasına konverti-
bilite sağlanarak dünya ticaretinde uluslararası ge-
çerlilik kazandırılmıştır.
206
Konvertibilite, bir ülke parasının diğer
ülke paralarına dönüştürülebilme, değişti-
rilebilme özelliğine denir.
Alınan bu tedbirlere ek olarak çok sayıda ülke
veya birlikle yapılan serbest ticaret anlaşmaları so-
nucu ülkemiz dış ticareti yükseliş seyrine girmiştir.
Nihayetinde dünya genelinde 2008 ve 2018 yı-
lında yaşanan ekonomik krizlere, bulunduğumuz
coğrafyadaki siyasi ve sosyal açıdan karışık ülkelere
rağmen dış ticaretimiz her yıl artış trendi göster-
miştir. 1980 yılında 2 milyar dolar olan ihracatımız
2019 yılının sonunda 181 milyar dolar seviyelerine
çıkmıştır. Türkiye ihracatıyla 2001 yılında küre-
sel mal talebinin yüzde 0,51’lik payını karşılarken
2017’de bu oranı yüzde 0,89’a çıkarmayı başar-
mıştır (TİM İhracat Raporu, 2019: www. tim.org.
tr/e.t.30.03.2020).
Türkiye Dış Ticaretinde Geleceğe
Yönelik Beklentiler
Türkiye’de 2018 yılında yaşanan ve etkileri
hâlen daha devam eden döviz kurundaki aşırı ar-
tış ekonomik dengeleri önemli derecede etkilemiş-
tir. Dünya genelindeki virüs salgını, ülkemizdeki
olumsuz sonuçları iki yıldır giderilmeye çalışan
döviz kuru dalgalanmalarını yeniden başlatmıştır.
2020 yılının ilk üç ayında kurların hızlı yükseli-
şi ithalata dayalı üretim ve tüketim faaliyetlerinin
önemli yer tuttuğu Türkiye ekonomisi için önemli
kayıplar ortaya çıkarmıştır.
Son yıllarda yükseliş trendi düşen dış ticaret,
ekonomik büyüme, döviz kurlarındaki aşırı dalga-
lanmalar ve 2020 yılındaki salgın sonucu olumsuz
etkilere maruz kalmıştır. Ancak salgının başladığı
günden itibaren Türkiye’nin üretim alanında faali-
yetlerini aktif bir şekilde devam ettirmesi, özellik-
le sağlık alanındaki acil ihtiyaçlara yönelik üretim
kapasitesini artırarak birçok ülkenin ihtiyaçlarına
cevap vermesi olumlu bir gelişmedir.
Sonuç olarak dünya ekonomisinde sıkça görü-
len krizler, küresel ticaretteki azalış trendi, petrol
fiyatlarındaki hızlı düşüş ve gelişmekte olan ülke-
lerin ithalatı azaltıcı tedbirleri, dünya ticaretinin
önümüzdeki yıllarda belirsizlikler içine sürükle-
Dış Ticarette Girişimcilik

neceğini göstermektedir. Türkiye’nin böyle bir kaos ortamında ekonomik faaliyetlerini, katma değeri
yüksek teknolojik ürünler ile tarımsal üretime yönlendireceği sinyalleri verilmektedir. Özellikle son
yıllarda yapmış olduğu tarım, sağlık ve inşaat sektöründeki yatırımlara, ileri teknoloji askerî malzeme-
lerini de eklemesi ülkemizin gelecekte dış ticaretini bu alanlara yönlendirme eğilimi içinde olduğunun
göstergeleridir.

Öğrenme Çıktısı

1 Dış ticaretin tarihsel seyrini açıklayabilmek

2 Dünyada ve Türkiye’de dış ticaretin geleceğine yönelik beklentileri kavrayabilmek

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

1990’lı yıllarda başlatılan Türkiye ve dünyada dış ti-

Gümrük Birliği Anlaşması’nın
küresel ekonomiye geçiş ça- caretin tarihsel seyrini ve
Türkiye’nin dış ticareti üzerin-
lışmalarının dünya ticareti gelecekteki beklentilerini
deki etkilerini araştırın.
üzerinde etkilerini tartışın. açıklayın.

KÜRESELLEŞMENİN GETİRDİĞİ olan ülkeler ve firmalar tehditlerden önemli oranda

FIRSAT VE TEHDİTLER
Küreselleşme, girişimciler açısından önemli fır-
satlar sağlamıştır. Ülkelerin çeşitli birlik veya ülke-
lerle yapmış olduğu anlaşmaların sağlamış olduğu
tavizler, uluslararası ticarette engellerin kaldırılma-
sı, vergi oranlarının düşürülmesi, dış ticaretin bel-
li kurallar üzerine oturtulması ve pek çok alanda
sağlanan devlet destekleri bu fırsatlara örnek olarak
gösterilebilir.
Küreselleşme, sağlamış olduğu önemli fırsatlarla
birlikte öngörülemeyen pek çok tehdidi de berabe-
rinde getirmiştir. Uluslararası pazarda rakip ülke
ve firmalarla yaşanan ticari mücadelelerin yanında,
siyasi ve askerî bazı gerilimlerin ekonomi alanına
yansıtılması sonucu dış ticaret pek çok alanda tehdit
barındırmaktadır. Bazen devlet yöneticilerinin ulus-
lararası kurallara aykırı olarak almış olduğu fevri ka-
rarları sonucunda gümrük vergileri yükseltilmekte
veya yasaklayıcı tedbirler alınabilmektedir. Dünya
üzerinde pek çok ülkede yaşanan siyasi krizler ülke-
ler arası çekişmelere neden olmakta bu durum ise
doğrudan dış ticarette yansımaktadır. Askerî alan-
larda yaşanan rekabet bile ticari alana aktarılarak
ilişkiler sekteye uğratılmaktadır. Ekonomileri kı-
rılgan ve girişimcileri bu gibi tehditlere hazırlıksız
olumsuz etkilenmektedir. Özellikle dış ticarette tek
bir pazar üzerine yoğunlaşmış veya ekonomik an-
lamda yeterli güce sahip olmayan firmaların bu gibi
beklenmeyen tehditler karşısında büyük zararlar
görmesi muhtemeldir.
Küresel Ticarette Ekonomik ve Siyasi
Fırsatlar
Küreselleşme sonucunda Dünya Ticaret Örgütü
tarafından uygulamaya koyulan uluslararası kurallar,
girişimci firmalar için yurt dışı pazarlardaki belirsiz-
likleri azaltarak bu firmaların dış ticaret açısından
kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlamıştır.
Gelişmekte olan ülkelerin, gelişmiş ülkelerin de yer
aldığı birliklere üye olması sonucunda deneyimi az
olan girişimciler gelişmiş ülke firmalarının deneyim
ve iş bağlantılarından faydalanmışlardır. Ekonomik
ortaklıkların sağladığı fırsatlarla farklı pazarlara ko-
lay ve güvenli şekilde giren firmalar bu pazarlardaki
paylarını artırarak ileri teknoloji ürünlerini kendi
ülkelerine transfer etmeye başlamışlardır.
Uluslararası anlaşmaların dış ticarete getirdiği
kurallar sayesinde neredeyse dünyanın tamamına
güvenli bir şekilde mal satma imkânı ortaya çıkmış,
nakliye ve sigortacılık faaliyetleri gelişerek firmala-

207
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler

rın işlemlerini profesyonel bir şekilde yerine getirmeleri sağlanmıştır. Ödeme ve teslim şekillerinin anlaş-
malar çerçevesinde belirgin hâle gelmesi, sorunları en aza indirerek anlaşmazlıkların daha kolay çözümüne
hatta istisnai durumlar haricinde tamamen ortadan kalkmasına neden olmuştur.
Uluslararası ticaret yapan ülkelerin uluslararası hukuki ve ticari örgütlere de üye olması nedeniyle fir-
maların dış ticarette yaşayacağı pek çok sorun önceden çözülmekte, çözülemeyen sorunlar ise uluslararası
hukuk kurallarına göre tarafsız mahkemeler tarafından sonuçlandırılmaktadır. Bu da uluslararası girişim-
ciler için dış ticarette güven oluşturan önemli bir fırsattır.
Ülkeler arasında kurulan siyasi ve askerî birliktelikler sonucu oluşan kutuplaşmalar bazı durumlarda
gelişmekte olan ülkelerin avantajına olmakta, bu sayede ekonomisi güçlü olan ülkeler kendi grubundaki
diğer ülkeleri yanında tutabilmek için onlara dış ticaret alanında gerek tek taraflı gerekse karşılıklı kolay-
lıklar sağlamaktadır.
Küreselleşme ile birlikte bankacılık sektöründe kaydedilen önemli gelişmeler ve belirginleşen kurallar
girişimcilerin yurt dışı alacaklarını tahsil sorununu büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır.
Gelişmiş ülkelerdeki firmalarla ticari ilişkiler içerisine giren gelişmekte olan ülke firmaları, büyük fir-
maların üretim işlemlerine ortak olarak onların ileri teknoloji üretimlerine daha basit teknolojik ürünler
bakımından destek sağlama fırsatları elde etmişlerdir. Otomobil üretimi yapan gelişmiş bir ülkenin, üre-
timde kullanılan cıvata, su tankı, bijon gibi basit ara ürünleri, gelişmekte olan ülke firmalarına yaptırması
bu duruma örnek olarak verilebilir.
Sonuç olarak küreselleşme sayesinde girişimci firmalar dış pazara daha güvenli giriş yaparak büyük
firmalarla ortak işler yapmaya başlamış, farklı teknoloji ve dış ticaret deneyimlerini kendi firmalarına
transfer edebilmişlerdir. Girişimciler, geçmişte girme ihtimalleri düşük olan birçok pazara rahatça gi-
rebilmiş ve yapılan serbest ticaret anlaşmaları ve benzeri ortaklıklarla pek çok ülke ile ayrıcalıklı ticaret
fırsatı yakalamışlardır.

Resim 8.1 Küresel Fırsatlar

208
Dış Ticarette Girişimcilik
Küresel Ticarette Ekonomik ve Siyasi
Riskler
Dünya ticaretinde uygulanmaya başlanan ko-
laylaştırıcı tedbirler hızlı bir değişime yol açarak
pek çok girişimcinin uluslararası pazarlara açılma-
sına neden olmuştur. Bilinmezliklerle dolu bu de-
vasa pazarın sayısız fırsatların yanında, birçok riski
de içermesi kaçınılmazdır. Çünkü firmanın kendi
ülkesinde bile ticaret yaparken pek çok sorunla
karşılaştığı düşünülürse, dilini, mevzuatını, zevk ve
tercihlerini bilmediği yabancı bir pazarın rekabet
ortamında birçok tehditle karşılaşması doğaldır.
Farklı dili konuşan, farklı mevzuatları olan, farklı
kültüre sahip yabancı bir ülkede faaliyet göstermek
elbette önemli oranda bilgi, özveri ve profesyonel-
lik gerektirmektedir. Bu nedenle firmalar dış pazar
hedeflerini belirlerken fırsat ve risk analizini dik-
katli yapmalı, risk almadan dış ticaret yapılama-
yacağını bilerek riskleri fırsatlara dönüştürmenin
yollarını aramalıdırlar.
Küreselleşme sonucu ortaya çıkan tehditlerin
başında dış ticarette oluşan aşırı kolaylık ve rahat-
lamanın, ithalatı yoğun bir şekilde artırarak tüketi-
mi yüksek düzeylere çıkarmasıdır. Tüketimin, üre-
timle dengelenmemesi sonucunda gelişmekte olan
çoğu ülke ekonomisi sıkıntılar yaşamaya başlamış,
böylece küreselleşmenin ortaya çıkarmış olduğu
önemli bir fırsat, dikkatli olmayan ülkeler açısın-
dan büyük bir tehdit hâline dönüşmüştür.
Yükseliş hızı yavaşlayan küresel ticaret bugüne
kadar dünya pazarına önemli miktarda mal satan
bazı gelişmiş ülkeleri rahatsız etmiş, günümüz dün-
yası ABD, AB, Çin ve Rusya gibi ülkelerin dış tica-
ret savaşlarına sahne olmaya başlamıştır. Gelecekte
kâr payının azalacağını anlayan gelişmiş ülkelerden
özellikle ABD eski konumunu koruyabilmek için
rakip olarak düşündüğü Çin’e ticari savaş açmıştır.
Amerika ve Çin gibi ülkelerin ticaret savaşlarının
devam etmesi hâlinde, uzun dönemde diğer ülke
ekonomilerinin de bu durumdan olumsuz etkile-
nerek dış ticaret faaliyetleri önemli ölçüde sekteye
uğrayacaktır.
Ekonomik darboğaza giren pek çok ülkenin it-
halatı azaltıcı tedbirler alması, girişimcilerin pazar
bulma ve mal satma faaliyetlerini sınırlandıracak,
bunun sonucunda gelişmekte olan ülkeler ile ye-
terli mali güce sahip olmayan firmaların ekonomik
dengeleri büyük zarar görebilecektir.
Küreselleşme sonucunda firmalar uluslararası
kuralların sağlamış olduğu güven ortamında tica-
ret yapmaktaydı. Ancak son yıllarda oluşan panik
havası ile dünya ekonomisini yönlendiren ABD
gibi bazı ülkeler kendi çıkarları uğruna uluslararası
kuralları hiçe sayarak ani kararlar almakta, ek vergi
veya ticari engel gibi uygulamalar ile diğer ülkeleri
zor duruma sokmaktadır.
Uzun süredir devam eden Suriye meselesi ülke-
ler arasında sorunlara yol açmakta ve bu sorunlar
dünya ticaretine de olumsuz bir şekilde yansımak-
tadır. Görünen o ki Suriye meselesi daha uzunca
bir süre gündemi işgal ederek dünya güvenliği ve
ticareti açısından önemli bir tehdit unsuru olmaya
devam edecektir.
Diğer bir tehdit unsuru da küçülen dünya ti-
caretinin, gelişmiş ülkelerin ticari anlamda diğer
ülkelere karşı daha saldırgan politikalar izlemesine
sebep olmasıdır. Bunun sonucunda daralan pazar-
lar, güçlü ülkelerin acımasız rekabet ve engelleme-
leri sonucu diğer ülke girişimcileri için girilemez
olabilir.
2019 yılında Çin’de başlayıp 2020 yılında tüm
dünyaya yayılan Corona virüs salgını sonucunda
dünya ticaretinin yavaşlaması, uzun yıllar gideril-
mesi zor olumsuzluklara sebep olabilecektir. Salgı-
nın bitmesiyle birlikte bazı ekonomiler büyük kaos
yaşarken bazı ekonomilerin ise bunu bir fırsata
dönüştürerek hızlı bir şekilde toparlanıp, diğer ül-
kelerin ihtiyaçlarına cevap verecek üretim ve satış
faaliyetlerini yapması beklenmektedir.
Sonuç olarak özellikle ticari faaliyetlerini tek bir
pazara yoğunlaştırmış, ekonomik göstergeleri iyi
olmayan veya riskli sermaye ile çalışan firmaların
faaliyetlerini sürdürdüğü dış pazarda oluşabilecek
riskli bir durumda çok büyük sıkıntılar yaşamaları
olasıdır.
Türkiye Dış Ticaretinde Ekonomik ve
Siyasi Fırsatlar
Ülkemiz açısından küresel ticaretteki fırsatlar,
siyasi ve jeopolitik fırsatlar ve ekonomik fırsatlar
şeklinde ele alınabilir.
Siyasi ve Jeopolitik Fırsatlar: Üç tarafı denizlerle
çevrili olan ülkemiz, girişimciler için en avantajlı
taşıma şekli olan deniz yolu taşımacılığı bakımın-
dan önemli imkânlara sahiptir. Akdeniz üzerinden
209
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler
gerek Cebelitarık Boğazı gerekse Süveyş Kanalı ara-
cılığıyla dünyanın her yerine mal sevkiyatı imkânı
olması önemli bir fırsattır.
Ülkemizin dünyanın en kalabalık nüfusunun
yer aldığı Asya kıtası ile tüketim ve ekonominin
merkezi konumundaki Avrupa kıtası arasında geçiş
noktası olması, dış ticaret açısından ayrı bir avantaj
teşkil eder. Ülkemizin hem Asya kıtasında bulunan
Türk Cumhuriyetleri ve diğer ülkelerle geçmişten
gelen kültürel bağları hem de Avrupa kıtası ile
önemli ekonomik ilişkileri bulunmaktadır. İki kıta
arasındaki ticari yoğunluk ülkemiz dış ticareti açı-
sından da önem arz etmektedir.
Son yıllarda İran, Irak, Azerbaycan, Rusya ve
Ukrayna gibi ülkelerin dünya piyasasına sunduğu
petrol ve doğal gaz enerji hatlarının Türkiye üze-
rinden geçmesi ve sahip olduğu su kaynaklarının
Orta Doğu ülkelerinin birçoğuna hayat vermesi
nedeniyle Türkiye dünya enerji hatlarının merke-
zi veya geçişini sağlayan ülke konumuna gelmiştir.
Gerek bu enerjiyi sağlayan, gerekse bu enerjiye ih-
tiyacı olan ülkeler Türkiye ile ekonomik ve siyasi
ilişkilerinin uzun süreli olarak bozulmasına taraftar
değildir. Bu da dış ticaret alanında yer alan firma-
larımız için sürdürülebilirlik ve güvenlik açısında
önemli bir fırsattır.
Kara sınırı olarak 10 ülke ile komşu olmamız
jeopolitik açıdan ayrı bir fırsat doğurmaktadır. Her
ne kadar bu ülkelerle bazen ekonomik ve siyasi sı-
kıntılar yaşansa da yanı başımızdaki on ülke, on
farklı pazar demektir. Üstelik bu ülkelerden pek
çoğu ile kültürel ve tarihsel anlamda yakın bağları-
mızın olması, dış ticaretimiz açısından bu ülkeleri
her zaman hazır pazar konumuna getirmektedir.
İslam ülkeleriyle olan dinî ve siyasi bağlarımız
son yıllarda ticaretimize önemli ölçüde yansımış
olmakla beraber bu ülkelerle olan dış ticaretimizin
gelecekte de artarak devam edeceği beklenmekte-
dir. Bu nedenle geleceğe yönelik hedef pazar plan-
ları yapan girişimcilerimiz için İslam ülkeleri de
önemli fırsat alanlarıdır.
Özellikle son 20 yıldır neredeyse tüm Afrika ül-
keleri ile geliştirdiğimiz ticari ve kültürel faaliyetle-
rin gelecekte artarak devam etmesi beklenmektedir.
Bu da girişimciler açısından önemli bir fırsat olarak
görülebilir.
Rusya ve Çin ile ilişkilerimizin geçmişe göre çok
daha iyi durumda olması ve bu iki ülkenin Türkiye’yi
210
az da olsa Batı ülkelerinden ayırarak kendi yanlarına
çekmek istemeleri gelecekte de siyasi ve ekonomik
ilişkilerin iyi olmasını sağlayabilir. Özellikle müte-
ahhitlik alanında Rusya ile olan ticaretimizde çok
önemli fırsatlar ortaya çıkmaktadır.
ABD ve Avrupa Birliği ile karşılıklı çıkarlara
dayalı ekonomik birlikteliğimiz haricinde NATO
çerçevesinde askerî ortaklığımız da vardır. Ekono-
mik, siyasi ve askerî alanda karşılıklı çıkarlara daya-
lı ilişkilerin gelecekte de yürütülmesi her iki taraf
için de çok önemlidir. Bu durum ABD ve AB’nin
Türk girişimciler açısından gelecekte de dış ticaret
fırsatları için pazar olma konumunu sürdüreceğini
göstermektedir.
Asya kıtasında zengin yer altı ve yer üstü kay-
naklarına sahip olan Türk Cumhuriyetleri lider ülke
konumunu Türkiye’ye vermişlerdir. Bu ülkelerin
Rusya’ya olan bağımlılıklarının ilerleyen yıllarda
daha da azalması, ülkemiz açısından büyük ticari
hacimli pazarlar hâline gelmeleri beklenmektedir.
Ekonomik Fırsatlar: 26 ülke ile imzalanmış olan
serbest ticaret anlaşmaları sonucu bu ülkelerle ya-
pılan ticarette girişimcilerimize pek çok taviz ve ko-
laylık sağlanmaktadır. Ayrıca Japonya ve Endonez-
ya dâhil olmak üzere dış ticarette önemli yeri olan 
16 ülkeyle aktif olarak serbest ticaret anlaşması gö-
rüşmesi devam etmektedir. Serbest ticaret anlaşma-
ları ekonomik avantajlar yanında siyasi ilişkileri de
geliştirerek ülkeler arası birçok sorunun çözümüne
katkı sağlamaktadır.
Gümrük Birliğine ilişkin Avrupa Birliği ile
yaşanan sorunların çözülmesi amacıyla yoğun fa-
aliyetler yürütülmektedir. Bu çalışmalarla Güm-
rük Birliğinin daha aktif hâle getirilmesi girişimci
firmalarımız için önemli bir fırsat olup bu sayede
karşılıklı çıkarlara dayalı ilişkiler sonucu gerek AB,
gerek AB’nin ticaret yaptığı birlik dışı ülkelerle pek
çok ticaret fırsatı ortaya çıkacaktır.
EFTA ülkeleri ile yapmış olduğumuz ticaret an-
laşması sayesinde bu ülkelerle birlikte bu ülkelerin
ticaret yaptığı diğer ülke pazarlarına da girmemiz
kolaylaşmıştır.
İslam İşbirliği Teşkilatı ile yapmış olduğumuz
çalışmalar sonucu girişimcilerimiz açısından bu
teşkilatın ülkeleri önemli bir pazar hâline dönüş-
müştür. Öyle ki Ticaret Bakanlığı tarafından ya-
yımlanan TÜİK verilerine göre 2019 yılında en
büyük ticaret ortağımız olan AB ülkelerine 88 mil-
Dış Ticarette Girişimcilik

yar dolar ihracat yaparken İslam İşbirliği Teşkilatı ülkelerine de 49 milyar dolara yakın ihracat yapılmıştır
(Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/ e.t.04.04.2020).
Ülkemizin üye olduğu Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatına üye ülkelerle de son yıllarda önem-
li ticaret fırsatları ortaya çıkmıştır. Bunlara ek olarak Sovyet Rusya’nın dağılmasıyla ortaya çıkan Türk
Cumhuriyetleri ile ticari ilişkilerimiz ileri düzeyde olup, özellikle müteahhitlik hizmeti ile gıda sektörüne
yönelik olarak bu ülkelerde girişimcilerimiz için büyük fırsatlar vardır.
Ticaret alanında dünya ülkeleriyle olan ilişkilerimiz çerçevesinde ortaya çıkan sayısız fırsata ek olarak
girişimciler için kitabımızın önceki ünitelerinde de anlatıldığı üzere devlet destekleri aracılığıyla da sayısız
fırsatlar sunulmaktadır. Bu desteklerin 2020 yılı için karşılıksız olmak üzere dört milyar dolar düzeyinde
olacağı beklenmektedir. Ayrıca bu kapsamda mali desteklerin yanında danışmanlık, bilgi ve yönlendirici
destekler de yer almaktadır.
Ticaret Bakanlığı Ekonomik Görünüm Mart 2020 raporundan elde edilen verilere göre, Türkiye’nin
dünya ticaretinde etkin olarak rol alan 110 ülkede yerleşik 157 farklı merkezde, 162 ticaret müşaviri ulus-
lararası girişimcilerimize her alanda destek olmak için hazır beklemektedir. Bu müşavirler bulundukları
ülkelerde dış ticaretin nabzını tutarak fırsat ve tehditleri anında ülkemiz makamlarına rapor etmektedir.
Ticaret Bakanlığı Mart 2020 raporuna göre, dış ticaret alanında faaliyette bulunan 18 serbest bölgemiz
71.457 kişilik istihdam sağlayarak 2019 yılı sonuna kadar 20 milyar dolara yakın ihracat gerçekleştirmiş-
tir. 2003-2019 yılları arasında yabancı yatırımcıların ülkemizde yapmış olduğu toplam yatırım tutarı 217
milyar dolara yaklaşmıştır. Türkiye müteahhitlik alanında dünyada en büyük 250 firma içerisinde yer alan
46 firmasıyla Çin’den sonra 2. sırada yer almaktadır. Bu veriler serbest bölgelerimizin girişimcilerimiz açı-
sından önemli bir fırsat alanı olduğunu göstermektedir. Diğer yandan Doğu ve Güneydoğu Anadolu Böl-
gelerimizde bulunan sınır ticaret merkezlerinde uygulanan avantajlı işlemler de girişimcilerimiz için ayrı
bir fırsat alanı oluşturmaktadır. Ayrıca yabancı yatırımcılarla oluşturulacak iş birlikleri girişimcilerimiz için
önemli fırsatlar ortaya çıkarabilir. Yine tüm dünya ülkelerine yayılmış olan müteahhitlerimizin kurmuş
olduğu ikili ilişkilerden ve deneyimlerinden istifade edilerek onların desteği ile yurt dışında müteahhitlik
hizmetleri alanına giriş yapmak önemli fırsatlar arasındadır.
KOBİ statüsünde olan girişimci firmalarımız kümelenme mantığıyla bir araya gelerek güçlü dış ticaret
firmaları oluşturmaları hâlinde sağlanacak devlet destekleri sayesinde uluslararası pazar için büyük avan-
tajlar elde edebilirler.
Türkiye’nin uluslararası ticaret alanındaki en önemli fırsatlarından biri küresel şirketlerle olan iletişimi-
ni geliştirerek onların ihtiyaç duyduğu ara mallarını sağlayabilecek kapasitedeki firmalara sahip olmasıdır.
Bu firmalar sayesinde uluslararası büyük işletmeler ile ticari faaliyetler sürekli devam etme eğiliminde
olabilir. Ancak asıl hedef ara malından ziyade katma değeri daha yüksek olan nihai ürünler üretebilecek
firma sayısını artırabilmektir.
Girişimciler için Türkiye’de sağlanan ayrı bir fırsat ise devlet tarafından belirlenen öncelikli ve hedef
ülkelere yapılan dış ticaretin ayrı destek argümanları ile desteklenmesidir. Ayrıca Türkiye’nin hedef yak-
laşımları sonucunda ilerleyen yıllarda Hindistan ve Meksika gibi ülkeler girişimciler açısından önemli
fırsatlara sahip ülkeler olacaktır.
Sonuç olarak Türkiye’de devlet bütün kurum ve kuruluşlarıyla her alanda uluslararası girişimcilerin
yanındadır. Ayrıca pek çok alanda faaliyet gösteren özel kuruluşlar da girişimcilere fırsat ve destek sunmak
için yoğun çaba içerisindedir.

211
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler

Yaşamla İlişkilendir

Küresel Ticarette 5 Trilyon Dolarlık Koronavirüs Tedirginliği

“Mal ve hizmet ticaretinde 5 trilyon dolardan fazla hacmi bulunan Çin, yeni tip koronavirüs mü-
cadelesinin yanı sıra ekonomik anlamda da büyük bir sınavdan geçiyor. Çin, yeni tip koronavirüs (Ko-
vid-19) ile mücadele ederken, salgının küresel ekonomide oluşturacağı tahribattan da endişe duyuluyor.
ABD’den sonra 13,6 trilyon dolarlık GSYH ile dünyanın ikinci en büyük ekonomisi olan Çin’in
Kovid-19 nedeniyle yaşadığı sorunlar, ticaret, yatırım ve üretim bağlantıları üzerinden tüm dünyayı
etkiliyor. Virüsün ekonomik etkileri salgından daha hızlı bir şekilde dünya geneline yayılıyor.
Dünya Bankası verilerine göre, 2018’de mal ve hizmet ihracatı 2,7 trilyon dolara, ithalatı da 2,6
trilyon dolara yaklaşan Çin, dünyada en çok ihracat yapan birinci, ithalat yapan ikinci ülke konumun-
da bulunuyor. Ülkenin bu denli büyük bir şokla karşı karşıya olması, küresel ekonomik büyümeye de
tehdit oluşturuyor. Dünyada 50 fasılda ihracat lideri olan Çin’den tedarikin olmaması durumunda söz
konusu ürünlerin nerelerden alınabileceği de tartışılıyor.
Yılın ilk çeyreğinde salgının tüm Asya-Pasifik bölgesinde ekonomik büyümeyi yavaşlatabileceği
uyarısında bulunuluyor. IMF, salgın nedeniyle orta vadede küresel ekonomik büyümenin tarihi or-
talamaların altında kalacağını ve ekonomik görünüm üzerindeki aşağı yönlü risklerin hakim olmayı
sürdüreceğini tahmin ediyor.
AA muhabirinin görüştüğü Dünya Bankası sözcüsü de bankanın Çin ve yeni tip koronavirüsün
yayıldığı ülkelerdeki durumu ve ekonomik etkilerini dikkatli bir şekilde izlediğini ifade ediyor. Çin
ekonomisinin büyüklüğü ve dünya ekonomisiyle olan güçlü bağı dikkate alınarak, en azından 2020’nin
ilk yarısında, küresel ekonominin büyüklüğünün düşürüleceği tahmininde bulunuluyor. Tedarik zinciri
kesintileri ve ülkedeki fabrikalarda üretiminin durma noktasına gelmesi, Çin’de üretim tesisi bulunan
büyük şirketlerin yanı sıra üretimini büyük ölçüde Çin’den yaptığı komponent ithalatına bağlı olan
ülkeleri de zora sokuyor.
Çin ihracatının yaklaşık yüzde 20’sini ABD’ye gerçekleştirirken, Hong Kong, Japonya, Güney Kore
ve Vietnam, ülkenin ihracat pazarlarının başında geliyor. Kovid-19 nedeniyle Çin’den ürün tedariği
kesintiye uğrayan bu ülkelerin özellikle elektrikli ekipmanları, makine parçalarını ve plastik ürünlerini
başka ülkelerden temin arayışına gireceği tahmin ediliyor. Çin’deki parça tedarikçilerinin uzun süre
kapalı kalması durumunda dünyanın dört bir yanındaki otomobil fabrikalarının da üretimini durdura-
cağından endişe duyuluyor.”

Kaynak: Sevgi Ceren Gökkoyun, Dilara Zengin 21.02.2020 (e.t.22/04/2020) https://www.aa.com.tr/

tr/analiz/kuresel-ticarette-5-trilyon-dolarlik-koronavirus-tedirginligi/1740416

Türkiye Dış Ticaretinde Ekonomik ve
Siyasi Riskler
Belirsizliklerle dolu dünya gündeminde beklen-
medik bir anda ortaya çıkan ani riskler dış ticaret
firmalarını hazırlıksız yakalayarak büyük zararlara
uğratabilmektedir. Günümüzde ülkeler arası siyasi
sorunlar çoğunlukla ekonomik alana da yansımak-
ta, güçlü ülkeler siyaseten etkili olamadıkları bazı
konularda ekonomi araçlarını tehdit olarak kul-
lanmaktadır. Tutarsız devlet yöneticileri almış ol-
dukları fevri kararlar sonucu haksız gümrük vergisi
veya yasaklayıcı faaliyetler içerisine girebilmektedir.
Özellikle komşu ülkelerimizde yaşanan iç karı-
şıklıklar büyük devletler tarafından kullanılarak dış
ticaret alanında ülkemize karşı yaptırımlar şeklinde
geri dönebilmekte, askerî alanlarda yaşanan bazı sı-
kıntılar bile ticari alana yansıtılmaktadır. Rusya’nın
2015 yılında düşen uçağını sebep göstererek tu-
rizm ve ticari alanda ilişkileri askıya alması, dış tica-
retimizde önemli paya sahip ABD’nin 2019 yılında

212
Dış Ticarette Girişimcilik

S-400 füze alımını öne sürerek uluslararası anlaş-
malara aykırı bir şekilde ürünlerimize ek gümrük
vergisi ve ticari engel koyması, ticaret dışı olayların,
ticari alana yansıtılmasına örnek oluşturabilir.
Diğer yandan en büyük ticari ortağımız AB’nin
Ermenistan, Güney Kıbrıs ve Suriye gibi ülkeler
veya komşu ülkelerimizle yaşanan sorunları baha-
ne ederek bizimle ticaretini yavaşlatması da siyasi
sıkıntıların ekonomik ilişkilerimize yansıtılmasının
açık göstergeleridir. Gelecekte de benzer risklerin
varlığı dış ticaretçilerimizi bekleyen sorunlardandır.
Ülkemizin dış ticaretinin, önemli ticari ortak-
ları ile bile bu kadar kırılgan bir seyir izlediği bir
durumda, özellikle ticari faaliyetlerini tek bir paza-
ra yoğunlaştırmış veya iç pazarda herhangi bir faa-
liyeti olmayan firmalar, oluşabilecek risklere karşı
sürekli hazırlıklı olmalıdırlar.
Ülkemizin yaşadığı veya yaşaması muhtemel
olan siyasi, ekonomik veya askerî olumsuzluklar
açısından dış ticareti bekleyen tehditler kısa başlık-
lar hâlinde aşağıdaki gibi ele alınabilir;
• ABD, Çin ve Avrupa Birliği gibi ülkelerin
ticaret savaşlarının, yoğun rekabet ve koru-
macı politikalarının ülkemize etkileri,
• ABD yönetiminin belirsiz davranışları so-
nucunda faiz oranlarındaki aşırı değişken-
liğin ülkemiz kur sistemine etkileri,
• İngiltere’nin AB’den ayrılması sonucu orta-
ya çıkacak olumsuzlukların ülkemizle İngil-
tere arasındaki ticarete yansımaları,
• İran, Suriye, Libya ve Mısır gibi komşu veya
yakın ticari ilişkilerimiz olan ülkelerdeki
mevcut durumun ülkemizi olumsuz yönde
etkilemesi, 
• Corona virüs salgını sonucu durma nokta-
sına gelen uluslararası ticaretin kısa sürede
eski seyrine dönememesi,
• ABD ve İran arasındaki gerginlikler sonucu
Birleşmiş Milletler tarafından İran’a uygu-
lanan uluslararası yaptırımların dış ticareti-
mize etkileri,
• 2001 ve 2008 yıllarında yaşanan ekonomik
krizlerin benzerlerinin yaşanma riski,
• Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum yöneti-
mi ile Kıbrıs meselesi yüzünden sık sık baş
gösteren gerginliklere Avrupa Birliği ülkele-
rinin taraf olması,
• Uluslararası derecelendirme kuruluşla-
rının sık sık taraflı bir şekilde davranıp
Türkiye’nin kredi notunu düşürerek dış pi-
yasalarda ülkemize olan güveni sarsmaları,
• Suudi Arabistan ve bazı Arap ülkeleri ile
gerginleşen siyasi ilişkilerin ticarete olum-
suz şekilde yansımasıdır.

Öğrenme Çıktısı

3 Dış ticarette küresel ve yurt içi fırsat ve tehditleri açıklayabilmek

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’nin petrol ve doğal Komşu ülkelerimizde yaşa-

gaz gibi enerji hatlarının
geçiş noktasında olmasının
avantajlarını araştırın.
Küresel ticaret ve Türkiye
nan sorunlara dünya dev-
dış ticaretindeki fırsat ve
letlerinin taraf olmasının
tehditleri açıklayın.
nedenlerini tartışın.

213
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler
PAZAR / FİRMA YÖNETİM
RİSKLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Dış ticarette küresel ve ülke içi tehditlerin ya-
nında pazar kurallarının görünmeyen etkileri de
vardır. Bu kurallar uluslararası anlaşmalara uygun
olmasına rağmen farklı yorumlamalar veya yanlış
ve eksik bilgi nedeniyle uluslararası ticarette teh-
dit hâline dönüşebilmektedir. Diğer bir husus da
firmaların yönetim faaliyetinde aşırı güven veya
deneyimsizlik nedeniyle yaptıkları hatalardır. Pazar
kurallarının getirdiği riskler ile firma kaynaklı ha-
talar aşağıdaki gibi ele alınabilir.
Uluslararası Pazar Kurallarına İlişkin
Riskler
Uluslararası ticarette girişimcileri bekleyen teh-
ditler yalnızca ülke kaynaklı, yurt içi ve yurt dışı
fırsat veya tehditlerden ibaret değildir. Uluslararası
pazarların anlaşmalar çerçevesinde koymuş olduğu
ancak firmaların yanlış ve eksik bilgisi veya hatalı
işlemleri sonucu tehdit hâline dönüşen pek çok ku-
ral bulunmaktadır.
Dış Ticarette Teknik Engeller: Ülkeler ithalata
konu ürünlerde ülke vatandaşlarının can ve mal
güvenliğini sağlamak ve çevreye zararlı ürünlerin ül-
kelerine girişini engellemek için çeşitli tedbirler alır.
İhracatta ise yurt dışına satılan ürünlerin yabancı
ülkelerde yol açacağı sorunlar sonucu ülke imajının
zedelenmesini ve dış ticaretin sekteye uğramasını
önlemek için güvenli ve sağlıklı ürünlerin yabancı
ülkelere satışına müsaade etmek ana amaçtır.
Bu ürünlerin istenilen şartlara uygun, belli ka-
lite ve kriterleri karşılayan ürünler olması önemli-
dir. Bu şartları sağlamak amacıyla firmaların hem
kalite belgelerine sahip olması hem de mevzuatta
istenilen diğer şartları yerine getirmesi gerekir.
Aksi takdirde malın ülkeye girişi veya ülkeden çı-
kışı sağlanamaz.
Alıcı Ülke Engelleri: Bilindiği üzere ihracat döviz
kazandırıcı ve refahı artırıcı, ithalat ise yurt dışına
döviz çıkışına neden olan, ülke içi üretim ve istih-
damı olumsuz yönde etkileyen bir faaliyettir. Ulus-
lararası ticarette ülkeler mal satışını yani ihracatı
teşvik ederken mal alımını yani ithalatı olabildiğin-
ce engellemeye çalışırlar. Bu engeller görünen veya
görünmeyen şeklinde olabilir. Bu nedenle dış tica-
ret işlemlerinde bu tür görünmez engellerin analiz
edilerek işlemlerin yapılması faydalı olacaktır.
214
Fiyat Uygulamaları: Bazı ülkeler ithalat veya
ihracatta minimum ya da referans fiyatlar uygula-
yabilirler. Bu uygulamalardan haberdar olmayan
girişimci firmalar mal alış veya satış işlemlerinde
sözleşme şartlarını yerine getiremeyerek cezai iş-
lemlere maruz kalabilirler.
Alıcı Ülke Gümrük Mevzuatı: Alıcı ülke tarafın-
dan farklı prosedürler uygulanarak bazı ülkelerde
hiç talep edilmeyen bilgi veya belgeler talep edile-
bilmektedir. İhracatın yapılacağı ülkenin gümrük
mevzuatına kolaylıkla erişim sağlanamadığı du-
rumlarda girişimciler gümrük kapılarında sorunlar
yaşayabilirler.
dikkat
İslam ülkelerine gönderilen bir gıda ürününde
alınması gereken helal belgesini almamış olan
firma o ihracatı gerçekleştiremez.
Siyasi Konjonktürden Kaynaklanan Sorunlar:
Bazı ülkelerle yaşanan siyasi sorunlar nedeniyle o
ülkeye ait gümrük idaresi veya ulaştırma makam-
ları gibi kuruluşlar ihraç edilen ürünler için bürok-
ratik engeller çıkarabilir veya belge talep edebilir.
dikkat
Geçmişte İran makamları Türk tırları ile yapılan
taşımayı engellemek için araçlara gereksiz for-
maliteler uygulayarak malların İran içerisinde
Türk tırlardan indirilerek kendi tırlarına yük-
lenmesini sağlamışlardır.
Kayırmalar: Girişimcileri uluslararası ticarette
bekleyen diğer bir önemli tehdit de ülkesel kayır-
malardır. Siyasi, dinî veya kültürel nedenlerle bazı
ülkelere ayrıcalık ve kolaylıklar sağlanabilir. Güm-
rük işlemlerinden malın mağazadaki rafa dizilişine
kadar kayırılan ülke firmaları hep bir adım önde
olur.
Yerli Sanayi veya Üretimin Korunması: Ticaret
yapılacak ülke makamları yerli üreticileri korumak
için ithalata konu mallarda veya yatırımlarda belli
oranlarda yerli üretim şartı getirebilmekte veya yer-
Dış Ticarette Girişimcilik

li üretim kullanan diğer firmalara daha fazla ayrı-
calıklar sunabilmektedir. Bu durumda girişimciler
yabancı pazarda rakip firmalara nazaran haksız re-
kabetle karşı karşıya kalabilir.
Döviz Sıkıntısı: Döviz sıkıntısı yaşayan ülkele-
re satış yapan firmalar mal bedelini tahsil etmekte
zorlanabilirler. Devletler bazı durumlarda ülkeden
döviz çıkışını yasaklamakta veya belli oranlarda dö-
vizin yurt dışına transferine müsaade etmektedir.
Bu gibi durumlarda mal bedelini alma süresi bekle-
nenden daha uzun zaman alabilmektedir.
Ürün Menşe Problemleri: Ülkeler arası yapılan
anlaşmalar bazı ülke menşeli mallara avantaj sağlar-
ken bazılarına kısıtlama getirmektedir. Ürün men-
şe belgesi alırken yapılabilecek hatalar girişimci fir-
maları muafiyetlerden mahrum bırakabileceği gibi
çeşitli engellerle karşılaşılmasına da neden olabilir.
Firmalar, doğru menşe tespiti yaptırmakta zorluk
yaşanması hâlinde gümrük idarelerinden veya ya-
bancı ülkedeyse Türkiye Ticaret Müşavirliğinden
destek istemelidirler.
Standart veya Kuralların Açık Olmaması: Bazı
ülke mevzuatları yeterince açık olmadığı için yapı-
lacak işlemlerde hatalar olabilmektedir.
Hukuksal Boşluk veya Farklı Uygulamalar: Ya-
bancı ülke makamlarının girişimcilerin yaşamış
olduğu hukuksal sorunlara bazen kayıtsız kalma-
ları veya sistemin daha yavaş işletilmesi görülebil-
mektedir. Kayırılan ülke veya yerli firmalara tanı-
nan ayrıcalıklar sonucunda dış pazara giriş yapan
girişimci hukuki sorunlarda eşit muameleye tabi
tutulmayabilir.
Kota veya Yasaklamalar: Girişimciler pazar ola-
rak seçilen ülke makamlarının alabileceği kota veya
yasaklama kararlarını göz önünde bulundurarak
faaliyetlerini koordine etmelidirler.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Küreselleşen Dünyada Rekabet Politikası ve Gelişmekte Olan Ülkeler
Küreselleşme faaliyetleri ile birlikte iç ve dış piyasa ayrımı ortadan kalkmış, rekabet ve ticaret poli-
tikası arasında önemli ilişkiler ortaya çıkmıştır. Aslında uluslararası ticaretin küreselleşmesi ve rekabet
düzenlemeleri birlikte gitmesi gereken faaliyetlerdir. Aksi takdirde ticaretteki serbestlik sonucunda kü-
resel anlamda karteller ortaya çıkacaktır.
Dünya ekonomisinin serbestleşmesi ile birlikte birleşme ve kartellerin yanında rekabetin getirdiği
birçok uluslararası problem de ortaya çıkmıştır. Bu nedenle ülkelerin uluslararası sorunları dikkatle
izleyerek bu sorunların çözümüne iş birliği içinde yaklaşmaları gerekir. Günümüzde bu konuda orta-
dan kaldırılacak en önemli sorun küreselleşme sonucu ortaya çıkan kartellerin engellenmesi veya yok
edilmesidir. Ülkelerin tek başına bu tür karteller ile mücadele etmesi oldukça zordur. Çünkü farklı bir
ülkede yer alan ve kanıtlanması zor olan bir yapıya müdahale etmek bir ülkenin tek başına yapabileceği
bir iş değildir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerin rekabet gücünün engellenmemesi için küresel faali-
yetlerde kartel oluşumuna esnek davranılmamalıdır.
Sadece güçsüz olan ülkelerin birleşerek dış ticaret faaliyetinde bulunmasına yönelik imtiyazlar sağ-
lanmasında bir mahsur yoktur. Küresel kurallar çerçevesinde gerçekleştirilecek bu tür faaliyetler ulusla-
rarası ticaretin gelişmesine katkı sağlayarak küresel rekabet konusunda da aşırı sıkıntılara yol açmaya-
caktır. Ülkeler arasında doğrudan uluslararası rekabet anlaşması imzalanması her ne kadar zor olsa da
ortak rekabet politikası kararlarıyla küresel rekabete belli standartlar getirilebilir.

Kaynak: Hasan Sabır, Küreselleşen Dünyada Rekabet Politikası ve Gelişmekte Olan Ülkeler, KTÜ, sos-
yal Bilimler Dergisi, sayı.6.2013, http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/sbedergisi_aa6d7.pdf, e.t:24.04.2020.

215
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler

Dış Ticarette Başarısızlığa Neden Olan Yönetimsel Hatalar

Firmaların deneyimsizlik veya yönetimsel hatalarından kaynaklanan birçok sorun dış ticaret işlemlerin-
de firma için tehdit hâline dönüşmektedir. Bu sorunların bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Yurt içi ve yurt dışı tehditleri iyi analiz etmeden yanlış zamanda yanlış ülke ile ticaret yapmak,
• Pazar kurallarına ilişkin yeterli bilgiye sahibi olmadan alış veya satış sözleşmesi yapmak,
• Dış ticaret konusunda yeterli eğitime sahip olmayan personeller ile işlemleri yürütmek,
• Ürün maliyetleri ve diğer masrafları detaylı bir şekilde hesaplamadan müşteriye fiyat bildirmek,
• Alıcı veya satıcıya ilişkin güvenilirlik çalışmalarını gerektiği gibi yapmamak,
• Mal teslim şekli konusunda yeterli araştırma yapmadan teslim şekli bildirmek,
• Ödeme şeklinde anlaşırken risk faktörlerini dikkate almamak,
• Kur değişikliklerine ilişkin olabilecek riskli durumları göz önüne almadan vadeli satış veya peşin
alış yapmak,
• Dış ticaret işlemlerine başlamadan önce dış ticarete ilişkin uzman kuruluşlardan gerekli bilgileri
almamak,
• Alış veya satış işlemlerinde gerekli planlamayı yapmamak,
• Yurt dışında ortak çalışma yapılması gereken kuruluşlar var ise bunlar hakkında yeterli bilgi
almamak,
• Yurt içi satışların iyi gitmesi durumunda yurt dışı firmalara gerekli özenin gösterilmemesi,
• Yurt dışı müşteriye sürekli yabancı gözüyle bakarak yurt içi müşteriye ayrıcalık göstermek,
• Ürün veya firmaya aşırı güven duymak ve deneyimsizlik,
• Mal teslimine ilişkin işlemlerde sürekli olarak peşin ödeme talep etmek ve müşteriye çeşitli pozis-
yonlar sunmamak,
• Ticaret yapılan pazarların mevzuat değişikliği veya taleplerini güncel olarak takip etmemek,
• Satış sonrası hizmetleri gerektiği gibi yerine getirmemek,
• Tek başına girilmesi riskli olan veya girilmesi mümkün olmayan pazarlarda ortaklık konusunda
istekli olmamak,
• Dış pazarda ürün güvenliği ve standardizasyona ilişkin uygulamaları takip etmemek,
• Yabancı müşteriler için önemli olan kalite belgelerinin alımında istekli davranmamak,
• Satılan ürünün kalite ve standart kontrolleri ile ilaç kalıntısına ilişkin analizleri yaptırmadan ürünü
yurt dışına sevk etmek,
• Gümrük beyannamesi hazırlanırken malın gümrük tarife istatistik pozisyon numarasını (GTİP)
doğru olarak yazmamak,
• Yeterince deneyim sahibi olunmayan işlemlerde gümrük idaresi, ihracatçı birlikleri gibi kuruluşlar
ile gümrük müşavirlerinden yardım almamak,
• Dış ticarete konu malın güncel gümrük vergisi, ÖTV ve KDV oranlarını tespit edememek,
• Sigorta, taşıma veya komisyoncu firmalar ile yapılması gereken sözleşmelerde gereken özeni
göstermemek,
• Dış ticaret faaliyetlerinde devlet desteklerinden küçük formaliteler veya bilgisizlik nedeniyle yarar-
lanamamaktır.

216
Dış Ticarette Girişimcilik

Pazar Riskleri ve Yönetimsel Hatalara İlişkin Çözüm Önerileri

Yukarıdaki ifadelerden de anlaşılabileceği gibi dış ticaret işlemlerinde küresel ve ulusal tehditlerin yanında
pazar kuralları ve yönetimsel hatalar nedeniyle ortaya çıkan birçok risk bulunmaktadır. Girişimciler tarafın-
dan bu risklerin bazıları tamamen yok edilebileceği gibi bazılarının ise alınacak önlemler ile olumsuz etkileri
en aza indirilebilir. Riskleri azaltmakta veya ortadan kaldırmakta firma yöneticilerinin vizyonu, planlı çalış-
ması ve faaliyetlerinde güncel verileri kullanması son derece önemlidir.
Dış ticarette pazar kuralları ve yönetimsel hataların ortaya çıkardığı risklere ilişkin çözüm önerileri şu
şekilde özetlenebilir.
• Dış ticaret departmanın da konusunda yeterli eğitim almış personelleri istihdam etmek ve Ticaret
Bakanlığı, Türkiye İhracatçılar Meclisi veya İhracatçı Birlikleri gibi kuruluşlardan sürekli destek
almak,
• Dünya ticaretindeki gelişmeleri yakından takip ederek uzman görüşleri ile birlikte tehditlere karşı
kısa ve uzun vadeli planlama yapmak,
• Ürün maliyetleri hesaplanırken ödeme şekli, teslim şekli, sigorta, nakliye ve olabilecek diğer mas-
rafları ayrıntı bir şekilde hesaplamak,
• Ticaret yapılan firmaların güvenilirliği konusunda yurt dışı ticaret müşavirliklerinden gerekli ra-
porları almak,
• Yurt dışı müşteriler ile güvene dayalı ilişkiler kurulması için şeffaf ve doğru bilgiler vermek,
• Dış ticarete konu ürünlerin belge analizini ve diğer işlemlerini titizlikle takip ederek doğru şekilde
sonuçlandırmak,
• Dış ticarette devlet desteklerini yakından takip ederek hem mali açıdan avantaj sağlamak hem de
sektörde yer alan diğer kuruluşlarla ortak hareket etme şansını yakalamak,
• Özellikle D grubu (DAP, DPU, DDP) yurt dışı satışlar ve ithalat işlemlerinde gümrük prosedürleri
ile vergi oranlarını güncel olarak takip etmek,
• Ticaret yapılan firmalarla yakın ilişkiler kurmak,
• Ticari işlemlerde müşterilere ödeme ve teslim konularında yardımcı olacak esneklikleri sağlamak
gibi daha birçok husus dış ticaret işlemlerinde yaşanacak başarısızlıkları engelleyerek firmaların
olabilecek tehlikeleri en az kayıpla atlatmasını sağlayacaktır.

Resim 8.2 Takım Çalışması

217
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler

Öğrenme Çıktısı

4 Pazar kuralları ve firma yönetimi açısından riskleri kavrayabilmek

5 Risklere ilişkin çözüm önerilerini açıklayabilmek

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dünya Ticaret Örgütünün Küreselleşmenin getirdiği Pazar kuralları ve yönetim

kuruluş sürecini ve amaçla- rekabet ortamın etkilerini hatalarını ve çözüm önerile-
rını araştırın. irdeleyin. rini açıklayın.

DIŞ TİCARETE HAZIRLIK
Dış ticaret işlemlerinde girişimciler öncelikli ola-
rak şu sorulara cevap bulmaya çalışırlar. Neden dış
ticaret yapmalıyım? Uluslararası pazara neler satabi-
lirim? Satacağım mala uygun müşteriyi nasıl bulabi-
lirim? Tespit ettiğim ürünü nasıl ve kaça satmalıyım?
Bu sorulara verilecek doğru cevaplar ve yapılacak
doğru hazırlıklar dış ticarette başarının temel nok-
tasını oluşturmaktadır. Girişimci firmalar yukarıda
yer alan soruların cevaplarını ayrı ayrı analiz ederek
dış ticaret işlemlerine başlamadan önce faaliyet plan-
lamasını çok iyi yapmalıdırlar. Girişimci, dış ticaret
yapmaya neden ihtiyacı olduğunu tespit ederek fır-
sat ve riskleri detaylı olarak değerlendirmeli, hangi
ürünlerin hangi pazarlarda yurt dışındaki firmalarla
rekabet edebileceğini belirlemelidir.
Girişimcileri Dış Ticarete Yönlendiren
Nedenler
Bir firmanın neden dış ticaret yapması gerekti-
ğine ilişkin aşağıda sıralanan nedenler, girişimci fir-
maların dış ticarete yönelmesi için küresel veya yerel
anlamda doğrudan sağlanan yararlar yanında firma
faaliyetlerine dolaylı yollardan katkı sağlayacak ne-
denlerdir. Dış ticaret faaliyeti sayesinde girişimciler,
diğer avantajlarla birlikte aşağıda saydığımız neden-
lerin firmaları üzerindeki olumlu etkilerini, kısa veya
orta vadede önemli oranda hissedecektirler.
Dünya toplumlarının tüketim patlaması içerisi-
ne girerek dünya pazarından yoğun olarak mal ve
hizmet talep ettiği günümüzde sadece iç pazarlarda
yer alan tüketicilerin taleplerine cevap vermek, fir-
malar için her anlamda yetersiz bir faaliyet hâlini
almıştır. Günümüz küresel dünyasında firmaların
uzun vadede yaşamlarını sürdürmeleri açısından
dış ticaret zorunluluktur. Girişimciler için çok çe-
şitli ihtiyaç, zevk ve tercihe sahip tüketicilerin yer
aldığı 8 milyarı aşan bir nüfusa sahip dünya pa-
zarına satabilecek ürün bulmak, iç pazara nazaran
daha kolay olacaktır. Ayrıca iç veya dış pazar için
üretilecek ürünlere ilişkin ham maddeleri de dış
pazardan kalite, çeşit ve fiyat avantajları ile temin
etmek mümkündür.
Dış ticaret yapan girişimcilerin diğer bir hedefi
de yurt dışında yeni pazarlama stratejileri öğren-
mek, gelişmiş üretim ve satış tekniklerini yerinde
görerek ufkunu genişletmek, gerekirse bu teknik
ve teknolojileri kendi firmasına transfer ederek iç
piyasadaki faaliyetlerine uyarlamaktır. Ayrıca dış
pazara açılan girişimcinin iç pazara olan bağımlılı-
ğı azalacak, müşteri portföyü artacak ve iç pazarda
ortaya çıkabilecek talep daralmaları veya ekonomik
dalgalanmalardan aşırı derecede etkilenmeyecektir.
dikkat
Türkiye iç piyasasına inşaat malzemeleri satan
bir firmanın kış aylarında satışları düşerken
Türkiye’de yerleşik ve Güney Yarım Küre’de pa-
zarı olan bir firma iç piyasada yaşanan talep azal-
malarından çok fazla etkilenmeyecektir.

218
Dış Ticarette Girişimcilik
Önceki ünitelerimizde ayrıntılı olarak anlat-
tığımız gibi uluslararası ticarete devlet tarafından
mali destekler yanında danışmanlık, bilgilendirme,
üretim, satış ve pazarlama konularında da destek
sağlanmaktadır. Girişimci, dış ticaret yapması
hâlinde alacağı devlet destekleri sayesinde elde ede-
ceği ekonomik kazançlar yanında öğrenmiş olacağı
yeni teknikleri iç piyasadaki üretim ve pazarlama
işlemlerine de uygulama fırsatı bulacaktır. Böylece
firmanın kârlılığı ile birlikte iç ve dış pazardaki ra-
kipleri ile mücadele gücü de artacaktır.
Firmalar dış ticaret aracılığı ile üretimin artışı,
yeni istihdam olanaklarının sağlanması ve döviz gi-
rişi gibi konularda ülke ekonomisine olumlu katkı-
da bulunup genel refah seviyesinin artmasına ve dış
ticaret açıklarının kapanmasına aracı olacaklardır.
İç pazarda güçlü olduğu ürünlerle dış pazara
açılan firmalar, müşterilerinin farklı ürünler talep
etmesi hâlinde bu talebi yerine getirirken değişik
ürünler üretmeye başlayarak ürün satış yelpazesini
genişletecekler ve yeni faaliyet alanları bulacaklardır.
Girişimciler dış pazarda öğrenmiş oldukları
yeni teknolojileri, üretim şekillerinive ürünleri iç
pazarda da uygulayarak iç pazardaki rakiplerine
karşıda üstünlük sağlayabilirler. Ayrıca dış ticaretçi
iç pazarda bulunmayan ürün ve teknolojilerin iç
pazara girmesini sağlayıp, gerekirse bu ürünlerde
değişiklikler yaparak iç pazarın ihtiyaçlarına cevap
verecek yeni ürünler oluşturabilir.
Pazar ve Ürünlerin Belirlenmesi
Dış ticaret süreklilik arz eden bir işlem olması
nedeniyle pazar ve ürün seçiminde titiz davranıl-
ması gerekir. Çünkü her dış ticaretçinin hedefi gir-
miş olduğu pazarda uzun yıllar kalarak ürün satışı
yapabilmektir. Gerekli araştırmaları yapmadan giri-
len pazar veya seçilen ürüne ilişkin gelecekte ortaya
çıkabilecek sorunlar ya firma için sürekli problem
teşkil eder ya da seçilen pazar veya ürüne yönelik
dış ticaret faaliyetinden vazgeçilmek zorunda kalı-
nabilir. Hiçbir girişimcinin istemeyeceği böyle bir
durumla karşı karşıya kalmamak için aşağıda belir-
tilen hususlara dikkat edilmesi gerekir.
Pazar Tespiti: Dış ticaret yapmak isteyen firma-
lar öncelikli olarak hangi ülke veya ülkelerle tica-
ret yapabileceklerini belirlemelidirler. Hedef ülke
belirlenirken ülkede yaşayan tüketicilerin sosyal ve
ekonomik nitelikleri analiz edilmelidir. Hedef ül-
kenin, ana ülkeyle olan siyasi ve ekonomik ilişkileri
gözden geçirilmelidir. Çünkü siyasal veya ekono-
mik nedenlerden dolayı bazı ülkeler arasında yaşa-
nan sorunlar, tüketicinin o ülke mallarına yönelik
boykot faaliyetlerine kadar gidebilmektedir.
Seçilen ülkenin coğrafi yapısıyla ulaşım ağı dış
ticaret açısından oldukça önemlidir. Gönderilen
ürünlerin problemsiz bir şekilde ve zamanında
teslimatı, coğrafyası zor, iklim şartları olumsuz ve
ulaşım ağı yetersiz olan ülkelerde pek çok soruna
yol açmaktadır. Bu tür ülkelerin hedef pazar seçil-
mesi hâlinde ürün teslimat zamanı ve maliyetler iyi
hesaplanmalıdır.
Hedef pazarda faaliyet gösteren yerli ve yabancı ra-
kip işletmeler incelenmelidir. Girilecek pazarda güçlü
firmaların varlığı faaliyetleri olumsuz etkileyecektir.
Hedef pazarın dış ticaret mevzuatı, ithala-
ta konu ürünler için talep edilen belge, izin veya
yasakların olup olmadığı öğrenilerek uygulanan
gümrük vergisi, ÖTV ve KDV gibi vergi türleri
ve oranlarının mutlaka bilinmesi gerekir. Yabancı
ülke gümrük kapısına kadar götürülecek eşya eksik
bir belge veya karşı ülke mevzuatında uygulamada
olan bir kuraldan dolayı geri dönebilir. Ayrıca ver-
gilerin iyi belirlenmemesi hâlinde, vergilerle birlik-
te ürünün fiyatı yükseleceği için, firma o ülkede
rekabet şansını kaybedebilir.
Ticaret yapılacak ülkenin Türkiye ile ikili veya
çok taraflı anlaşmaları olup olmadığına bakılmalı-
dır. Anlaşmamız olan ülkelerle yapılan dış ticarette
gerekli belgeleri sunmak kaydıyla elde edilecek pek
çok muafiyet ve kolaylık vardır. Bunların bilinmesi
işlem hızı ve maliyetlerin düşmesi açısından olduk-
ça önemlidir.
Hedef pazar olarak belirlenen ülkenin Türkiye
ile anlaşması olmayan yani ülkemize avantaj sağ-
lamayan ülkelerden biri olması hâlinde başka ül-
kelere avantaj sağlayıp sağlamadığına bakılmalıdır.
Hedef pazara ülkemiz firmalarıyla aynı ürünü sa-
tan fakat firmalarımıza uygulanmayan birçok mu-
afiyetten faydalanan rakip firmaların ürün fiyatları
daha düşük olacağı için firmalarımızın o pazarda
ticaret yapması birçok olumsuzluk doğurabilir.
Hedef ülke tüketicilerinin aynı sektörde olan
firmalara yaklaşımları analiz edilmelidir. Bazen
ülke tüketicileri, bazı marka veya firmalara çeşit-
li nedenlerden dolayı aşırı olumlu veya olumsuz
bakabilmektedir.
Ürün/Ürünlerin Tespiti: Girişimci hedef pazara
yönelik ürün seçimi yaparken başarılı olabilmek
için ham madde tedariki, üretim şekilleri, pazarla-
219
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler
ma teknikleri ve ürün özellikleri konusunda tecrü-
beli olduğu yani iç pazarda güçlü olduğu ürünleri
seçmelidir. Bu durum üretim aşamalarını kolaylaş-
tırıp maliyetleri düşürürken firmanın ürün üzerin-
deki gücü ve deneyimi satış faaliyetlerinde avantaja
dönüşebilmektedir.
Hedef ürün belirlenirken, ürünün o pazar için
uygun olup olmadığı tespit edilmelidir. Tüketi-
cilerin zevk veya tercihlerine uygun olmayan bir
ürün, çok ucuz fiyatla satılsa bile bazı durumlarda
alıcı bulması mümkün olmayabilir. Tüketicilerin
ekonomik durumları da ürün seçiminde önem arz
etmektedir. Ürün seçimi yapılırken pazarın hangi
ürünlere ihtiyacı olduğu ve bu ürünlerin hangi fi-
yatlar arasında olması durumunda tercih edileceği
belirlenmelidir.
Ürün fiyatında kullanılacak girdilere ilişkin ma-
liyetler ve girdi temininin kolaylığı araştırılmalıdır.
Eğer ithal girdiye ihtiyaç olacaksa bu girdileri hangi
ülkelerden, ne kadar süre içerisinde ve en az hangi
maliyetlerle temin edilebileceği tespit edilmelidir.
Ayrıca hedef ürünle ilgili olarak satış sonrası hiz-
met kapasitesi ayrıntılı olarak değerlendirilmelidir.
Müşteri Bulma Yöntemleri ve Ürün
Tanıtımı
Müşteri bulma ve ürün tanıtımı girişimcilerin
en çok zorlandığı konuların başında gelir. Hedef
pazar bellidir, satılacak ürünler hazırdır ancak pa-
zardaki müşterilere ulaşmak ve ürünlerin tanıtımı-
nı yapmak bilgi ve deneyim isteyen bir faaliyettir.
Müşteri Bulma: Dijital çağı yaşayan dünyamız-
da girişimciler; firma tanıtımı, müşteri bulma, yön-
lendirme, destek ve benzeri nedenlerle müşterilere
erişim sağlamak için uluslararası standartlara uygun
profesyonel bir web sayfası düzenlemelidirler. Bu
sayfalarda yer alan katalog, tanıtım filmi veya rek-
lamlar hedef ülke müşterilerinin dünya görüşüne,
inançlarına ve kültürel yapısına uygun olmalıdır.
Dünyanın pek çok ülkesinde sıkça düzenlenen,
fuar ve ticari heyet gibi organizasyonlar alıcı ile
satıcıyı doğrudan buluşturan faaliyetlerdir. Bu tür
faaliyetlere katılmak müşteri ile birebir görüşme
sağlamaya imkân verdiği için ürün ve firma tanı-
tımı açısından oldukça önemlidir. Üstelik bu tür
faaliyetlerde, harcamaların önemli bir kısmı devlet
destekleri kapsamındadır.
220
Ticaret Bakanlığı, Türkiye İhracatçılar Meclisi,
Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu, Ticaret ve Sanayi
Odaları, İhracatçı Birlikleri gibi dış ticareti koor-
dine eden pek çok kurum ve kuruluş, günlük veya
haftalık olarak yurt dışı firmalarından gelen dış ti-
caret taleplerini ülke ve firma bilgileri ile birlikte
yayımlamaktadır. Bu talepler incelenerek uygun
ürün ve ülkeler belirlenip talepte bulunan firmanın
yetkilileri ile iletişime geçilebilir.
Dünyanın 110 ülkesinin 157 merkezinde Tür-
kiye Ticaret Müşavirlikleri bulunmaktadır. Mü-
şavirliklerimiz gerek yaptıkları organizasyonlar
gerekse web sayfaları aracılığı ile yurt dışı müşteri
arayan firmalarımıza önemli destekler sunmakta-
dır. Müşavirlikler firmalara müşteri bulma konu-
sunda yardımcı olmanın yanında müşteri bulmuş
olan firmalara da müşterinin mali durumu, güve-
nilirliği, piyasa şartları gibi pek çok konuda detaylı
bilgiler sağlamaktadırlar.
Uluslararası alıcı ve satıcıları birbirleri ile bu-
luşturan diğer bir yöntem e-ticaret siteleridir. Bu
tarz sitelere uluslararası ticaret yapan büyük çaplı
firmalar aylık veya yıllık ücretler ödeyerek üye ol-
maktadır. Devlet destekleri arasında yer alan bu tür
sitelere üyelik, ithal veya ihraç edilecek ürünlerin
satıcı veya alıcısını bulma açısından önemli kolay-
lıklar sağlamaktadır.
Bir diğer müşteri bulma yöntemi de pazar araş-
tırmasıdır. Devlet destekleri kapsamında olan ve
giderlerinin önemli bir kısmı devlet tarafından kar-
şılanan bu faaliyet, hedef ülke ve müşterinin bizzat
yerinde ziyaret edilerek yüz yüze görüşme ve tanı-
tım faaliyetleri sağladığı için çok faydalıdır. Ayrıca
bu tür pazar araştırma faaliyetleri yeni ürün ve tek-
noloji transferi açısından da önem arz eder.
Hedef ülkede devlet desteklerinden faydalana-
rak az bir maliyetle ofis ve mağaza gibi yerler açı-
larak malı müşterinin ayağına götürüp beğenisine
sunmak mümkün olabilir.
Yukarıda sayılan faaliyetlerin tamamına yakını
devlet destekleri sayesinde firmaların çok az mas-
raflarla yerine getirebileceği faaliyetlerdir. Üstelik
isteyen firmalar bu tür faaliyetlerin sadece bir veya
birkaçını değil tamamını devlet destekleri kapsa-
mında aynı anda yaparak müşteri bulma şansını
artırabilirler.
Dış Ticarette Girişimcilik
Resim 8.3 Dijital Pazarlama
Ürün Tanıtımı: Müşteri bulma yöntemleri için
sıraladığımız pek çok faaliyet ürün tanıtımı için de
geçerli olmakla birlikte ürün tanıtımı için aşağıdaki
faaliyetlerin de ayrıca yapılması faydalı olacaktır.
Ürün tanıtımı konusunda günümüzde en çok
dikkat edilen hususlardan biri ambalajlama kuralla-
rıdır. Ambalaj görsellik yanında koruyucu nitelikler
de içermelidir. Dış ticaret faaliyetlerinde, özellikle
deniz yolu taşımacılık işlemlerindeki uzun süreli
yolculuklar göz önüne alındığında, ürünü hava ko-
şulları ve darbelerden koruyacak ambalaj türlerinin
seçilmesi öncelikli tercih sebebi olmalıdır.
Ticaretin yapıldığı ülke diline göre hazırlanmış
katalog, ürün içeriği, kullanım süresi, korunması
ve kullanılmasına ilişkin hususların yer aldığı bilgi-
lendirme notu ve etiketleme sistemine dikkat edil-
melidir. Ambalaj tasarımı yapılırken hedef pazarda
yer alan müşterinin, tercihleri ve kültürel özellikleri
göz önünde bulundurulmalıdır.
Ülkemizde organik ürün ihraç eden firmalar
için özel teşvikler vardır. Gelişmiş ülkelerin önce-
likli olarak tercih ettiği bu ürünlerin satış hacmi ve
kâr oranı diğer ürünlere nazaran daha fazladır. Bu
nedenle organik ürün satışı yapan firmaların ürü-
nün özelliğini ortaya çıkaracak etkileyici resim ve
bilgi notları kullanması faydalı olacaktır.
Fiyatlandırmada Dikkat Edilecek
Hususlar
Dış ticarette ürün fiyatlandırmada ve satışı ger-
çekleşen ürünlerin müşteriye ulaştırılmasında, bazı
faktörlerin göz önüne alınması gerekir. Fiyatlandırma
müşterinin malı almasına karar verirken dikkat ettiği
unsurlardan biri olurken, ürünün müşteriye ulaştı-
rılması ise hem fiyatlara hem de satış sonrası müşteri
memnuniyetine etki eden önemli bir unsurdur.
Fiyatlandırma işlemi yapılırken öncelikli ola-
rak, proforma fatura yoluyla ön teklif fiyatının alı-
cıya bildirilmesi gerekir. Olabilecek her türlü gider
hesaplanarak ürün fiyatına eklendikten sonra bu
fatura müşteriye gönderilmelidir. Maliyetler tam
olarak hesaplanmadan verilecek ön teklif faturası,
satış esnasında fiyat farklarına sebep olacak bu da
alıcı ile sorun yaşanmasına yol açacaktır.
Dış ticarete konu ürün fiyatlandırması üretim
maliyetlerine ek olarak, teslim şekline göre ödene-
cek gümrük vergileri, navlun ve sigorta ücretleri,
depolama masrafları gibi pek çok farklı gider türü
dikkate alınarak yapılmalıdır. Banka komisyonları
ile ürünün ithal veya ihracında gerekli olan belgeler
için ödenecek ücretler de ayrıca göz önünde bulun-
durulmalıdır. Özellikle ithal edilecek mallar için
vergi oranlarının değişebileceği göz önüne alınarak
hesaplama yapılmalıdır. Satış teklifi verilen zaman
ile mal teslimi arasında geçecek süre içerisinde de-
ğişebilecek kur farkları da fiyatlandırmada ayrı bir
önem arz etmektedir.
Fiyatlandırma yapılırken dikkat edilecek diğer
bir husus, hedef pazarda, aynı veya benzer malları
satan rakip firmaların fiyatlarıdır. Fiyatlandırma iş-
lemlerinde müşterinin ürüne karşı talebi ile ürünün
piyasadaki arz durumu da önemli bir faktördür.
Ürüne karşı piyasada yeterince talep yoksa ürün
fiyatları biraz daha düşürülerek talep artışı sağlana-
bilir veya piyasaya yeterince ürün arz edilmiyorsa
fırsatçılık yaparak yüksek fiyatlandırma yapmak
tüketiciler tarafından hoş karşılanmayarak, gele-
cekte ürünlerin tercih edilmemesine neden olabilir.
Satışı gerçekleşen ürünün müşteriye ulaşmasında
kullanılacak dağıtım kanalları ve dağıtım şekli de ol-
dukça önemlidir. Yurt dışı müşterinin ürün teslimine
ilişkin talepleri öncelikli olarak dikkate alınmalıdır.
Bazı durumlarda firmalar ürünlerini farklı ambalaj
veya paketleme şeklinde teslimini isteyebilirler.
Satışı gerçekleşen ürünün taşınması esnasın-
da ürün dayanıklılık özelliklerine dikkat edilerek
soğuk veya sıcak taşımaya ihtiyacı olan ürünlerin
uygun taşıma araçlarında taşınması gerekebilir.
Bozulabilecek dayanıksız ürünlerin ulaşım şekli se-
çilirken hızlı taşımacılık sistemleri kullanılmalıdır.
221
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler

Taşıma işlemleri ürün maliyetlerine önemli ölçüde
etki eder. Ürünün teslim zamanı veya muhafazası
açısından herhangi bir sıkıntı yoksa en ucuz taşıma
şekli olan deniz yolu tercih edilmelidir. Bozulabi-
lecek ürünlerde hızlı teslimat için kara yolu veya
hava yolu daha uygun olabilir.
Ürünün müşteriye ulaştırılmasında güvenlik ve
koruma açısından, fiziksel özelliklerine göre taşıma
aracının tespit edilmesi gerekir. Yani taşıma aracı-
nın sahip olduğu özellikler taşımaya konu eşyaya
uygun olmalıdır. Sevk sözleşmelerinin tecrübeli ve
yetkili acenteler ile yapılması daha sağlıklı olacak-
tır. Sevkiyatta ürünün taşınacağı güzergâhın coğrafi
ve iklim koşulları göz önünde bulundurulmalıdır.

dikkat
Deniz yolu en ucuz taşıma şeklidir. Ancak süre
olarak diğer taşıma şekillerine göre uzun zaman dikkat
Canlı hayvan taşımacılığı için kullanılan araç-
aldığı için hızlı teslim gerektiren mallar için pek
lar, havalandırmalı ve katlı şekilde yapılmış özel
uygun değildir.
araçlardır.

Öğrenme Çıktısı

6 Girişimcileri dış ticarete yönlendiren nedenleri kavrayabilmek

7 Dış ticarette pazar ve ürünlerin belirlenmesi, müşteri bulma ve fiyatlandırmanın önemini
açıklayabilmek

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İhracat, üretim, istihdam ve Müşteri bulma ve fiyatlan-

Dış ticarete hazırlık ve fizi-
ekonomi zinciri arasındaki dırma faktörlerinin dış tica-
bilite çalışmalarını açıklayın.
ilişkiyi araştırın. rete etkilerini tartışın.

222
Dış Ticarette Girişimcilik

1 Dış ticaretin tarihsel seyrini

açıklayabilmek

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Dünyada ve Türkiye’de dış
2 ticaretin geleceğine yönelik
beklentileri kavrayabilmek

Uluslararası Ticaretin Tarihsel

Seyri ve Beklentiler

Dünya ticaretini uzunca süre İpek Yolu ve Baharat Yolu’nu kullanarak elinde tutan Çin ve Hindistan gibi
ülkeler Osmanlı İmparatorluğu’nun güçlenerek bu yolların kontrolünü ele geçirmesi ile birlikte üstünlüklerini
kaybetmişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyeti ise Coğrafi Keşifler’in sonuçlarını almaya başlayan
Avrupa devletlerinin dünya ticaretini yönlendirmeye başlamasıyla sona ermiştir. Sömürgecilik faaliyetleri ve
Sanayi Devrimi ile birlikte uzun yıllar Avrupa ülkeleri uluslararası ticarette söz sahibi olmuşlardır. 20. yüzyıl
başlarında Amerika Birleşik Devletleri dünya sahnesinde ekonomiyi yönlendiren güç olarak ortaya çıkmış ve
daha sonra bu gücünü İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan AB ile paylaşmıştır. 1990 yılında Sovyetler
Birliği’nin dağılması ve küresel ticaretin artması ile birlikte güç dengelerinde Çin ve Rusya gibi yeni aktörler
yer almaya başlamıştır. Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze kadar birçok farklı dış ticaret politikası izlen-
miş ama istenilen sonuçlar elde edilememiştir. Günümüzde birçok ülkeyle yapılan ticari anlaşmalar sonucu
yükselen dış ticaret eğilimine rağmen dünya üzerindeki ticaret savaşları ve siyasi anlaşmazlıklar bu yükselişi ya-
vaşlatmıştır. Dünya ve Türkiye dış ticaretindeki beklentiler durağanlaşma yönündedir. Bunun nedeni geçmiş
otuz yıllık süre içerisinde gelişmekte olan ülkelerin serbest ekonominin verdiği rahatlıkla üretimle desteklen-
meyen ithalat politikası içerisine girerek, aşırı derecede borçlanmış olmaları ve bu durumun dünya ticaretine
olumsuz etki ederek büyüme hızını yavaşlatmasıdır.

3 Dış ticarette küresel ve yurt içi

fırsat ve tehditleri açıklayabilmek

Küreselleşmenin Getirdiği
Fırsat ve Tehditler

1990’lı yıllarda küresel ekonomiye geçiş ve 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütünün kurulması ile birlikte ulus-
lararası ticaretin önündeki engeller kaldırılarak dünya ticaret hacminde büyük oranda gelişme kaydedilmiştir.
Bu gelişme dış ticaretçiler açısından pek çok fırsat ve riski de beraberinde getirmiştir. Dünya Ticaret Örgütünün
uluslararası ticareti belli kurallara bağlaması ve gümrük vergilerinin kaldırılması sonucu ürün fiyatlarındaki dü-
şüş yanında ülkeler arası ticari anlaşmalar gelişmekte olan ülkelerin aşırı ithalata yönelmesine neden olmuştur.
Geçen 30 yıllık süre içerisinde birçok ülke aşırı tüketim sonucunda ekonomik sıkıntılar yaşayarak ithalatı kısıt-
lamaya başlamış, bu durum dünya ticaretinde daralmaya sebep olmuştur. Daralma sonucunda pazar paylarını
kaybetmekten korkan gelişmiş ülkeler ticaret savaşları içerisine girerek sadece ticari alanda değil diğer alanlarda
yaşanan sorunları ticarete yansıtmaya başlamışlardır. Türkiye’de ise 1980 yılından itibaren izlenmeye başlanan
dışa açık ekonomik politikalar, çeşitli ülkelerle yapılan serbest ticaret anlaşmaları ve dış ticarete yönelik devlet
destekleri sonucunda girişimciler için uluslararası ticarette birçok fırsat ortaya çıkarmıştır. Bu süre içerisinde dış
ticaret yapan firma sayısı hızla artarak ülkemiz dış ticareti önemli oranda gelişme göstermiştir. Ancak son yıl-
larda dünya ticaret hacmindeki büyümenin yavaşlaması, büyük devletlerin ticaret savaşları ve birçok ülkedeki
siyasal ve sosyal karışıklıklar girişimcilerimiz için tehdit oluşturmaya başlamış, nihayetinde 2020 yılında tüm
dünyaya yayılan virüs salgını uluslararası ticaretteki belirsizliği iyice artırmıştır.

223
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler

4 Pazar kuralları ve firma yönetimi

açısından riskleri kavrayabilmek

5
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Risklere ilişkin çözüm önerilerini

açıklayabilmek

Pazar / Firma Yönetim Riskleri

ve Çözüm Önerileri

Girişimciler için uluslararası ticarette küresel ve yurt içi risklerin haricinde pazar kuralları ve firma yönetim
hataları sonucunda ortaya çıkan riskler de vardır. Pazar kurallarına ilişkin riskler, uluslararası mevzuata göre
belirlenmiş kuralların ülkeler veya girişimciler tarafından farklı yorumlanması sonucunda ortaya çıkan risklerdir.
Bunlar dış ticarette teknik engeller, alıcı ülkelerin uygulamış olduğu iç piyasa engelleri, referans fiyat uygulama-
ları gibi teknik kurallardır. Bunların yanında yerli üreticinin korunması, bazı ülke menşeli ürünlere imtiyazlar
verilmesi, hukuk ve standart uygulamaların farklı olması gibi koruyucu kurallar da vardır. Diğer bir tehdit türü
ise firma yönetiminin hatalı işlem veya seçimlerinden kaynaklanan risklerdir. Bilgi yönünden yetersiz ve dene-
yimsiz personelin çalıştırılması, dış ticaret planlamasının iyi yapılmaması, dış ticaret işlemlerinde gerekli özenin
gösterilmemesi, konusunda uzman kuruluş veya kişilerden bilgi alınmaması, satış sonrası hizmetler için yeterince
hazırlık yapılmaması gibi konular bu risklere örnek oluşturabilir. Eğitimli personellerin istihdam edilmesi, ilgili
kuruluşlardan sürekli destek alınması, dış ticarete ilişkin güncel değişikliklerin sürekli takip edilmesi, ürün mali-
yetleri hesaplanırken tüm masraf kalemlerinin dikkate alınması ve müşterilerle sürekli diyalog hâlinde olunarak
esnek davranma gibi faaliyetler pazar kuralları ve yönetimsel hatalara ilişkin alınabilecek tedbirlerden bazılarıdır.

6 Girişimcileri dış ticarete yönlendiren

nedenleri kavrayabilmek

Dış ticarette pazar ve ürünlerin

7 belirlenmesi, müşteri bulma ve
fiyatlandırmanın önemini açıklayabilmek

Dış Ticarete Hazırlık

Firmalar dış ticaret faaliyetine pek çok nedenden dolayı başlama ihtiyacı hissederler. İç piyasada azalan talep ve kâr
paylarının düşmesi en önemli nedenler arasındadır. Dış ticarette başlayan firmalar talep ve kâr paylarını attırma ya-
nında uluslararası firmaların yeni teknolojilerini de kendi firmalarına aktarma şansı bulurlar. Ayrıca ülkeye sağlaya-
cakları döviz girdisi ile ülke ekonomisine yönelik destekleri de olur. Firmalar uluslararası piyasalara açılmadan önce
hangi pazara, hangi ürünü, ne kadar fiyatla satacaklarına ve müşteriyi nasıl bulacaklarına yönelik çalışmaları yapmak
zorundadırlar. Bu çalışmaları tamamladıktan sonra ürünün en düşük maliyetle en sağlıklı şekilde müşteriye ulaşma-
sını sağlamak için dağıtım işlemlerini koordine ederler. Hedef pazar ve ürün belirlenirken en fazla dikkat edilmesi
gereken hususlardan birisi pazarın rekabet şartlarının uygunluğu ve hedef pazarın mevzuatına ilişkin bilgilere ulaş-
maktır. Ayrıca tüketici talebine uygun ürünleri pazarlama imkânı da kontrol edilmelidir. Müşteri bulabilmek için
devlet destekleri kapsamında fuar, pazar araştırması, ticari heyet gibi etkinliklere katılmak ve çeşitli kuruluşlardan
müşteri taleplerine ilişkin bilgi almak gibi faaliyetler yapılabilir. Fiyatlandırma esnasında dikkat edilecek en önemli
husus, fiyat teklifleri verilmeden önce ürün maliyetine; teslim şekli, ödeme şekli, banka komisyonları, nakliye, sigor-
ta ve depolama maliyetleri gibi dış ticaret işlemlerinin ortaya çıkaracağı maliyetlerin eklenmesidir.

224
Dış Ticarette Girişimcilik

1 Aşağıdakilerden hangisi dünya ticaretinin ta- 6 Aşağıda verilen hangi iki ülke arasında
rihsel seyrini etkileyen olaylardan biri değildir? 2020’li yıllarda yaşanan ticaret savaşları ülkemiz
dış ticareti açısından risk oluşturmaktadır?

neler öğrendik?
A. İpek ve Baharat Yollarının kontrolünün el de-
ğiştirmesi A. Amerika - Çin
B. Coğrafi Keşifler’in başlaması B. Amerika - Hindistan
C. Sanayi Devrimi’nin başlaması C. Amerika - Rusya
D. I. Dünya Savaşı’nın başlaması D. AB - Hindistan
E. Sovyetler Birliği’nin dağılması ve küresel eko- E. AB - Rusya
nomiye geçişin olması
7 İhracatta minimum ya da referans fiyat uygu-
2 Aşağıdaki işlemlerden hangisinin gelişmekte lamaları aşağıdaki tehdit gruplarının hangisi içeri-
olan ülkeler tarafından yapılması sonucu dünya ti- sinde yer alır?
caretinde daralma beklentisi ortaya çıkmıştır? A. Küresel tehdit
A. Aşırı ihracat B. Ülke içi kaynaklı tehdit
B. Aşırı ithalat C. Pazar kurallarından kaynaklanan tehdit
C. Aşırı üretim D. Yönetim hataları kaynaklı tehdit
D. Aşırı stok E. Bölgesel tehdit
E. Yüksek fiyatlandırma
8 Aşağıdakilerden hangisi firmaların kendileri-
3 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de serbest ne aşırı güven veya deneyimsizlik sonucu dış tica-
ekonomiye geçilerek Türk parasına konvertibilite ret işlemlerinde karşılaştığı tehdit grubudur?
sağlandığı dönemdir? A. Küresel tehdit
A. 1923 – 1929 arası dönem B. Ülke içi kaynaklı tehdit
B. 1929 – 1938 arası dönem C. Pazar kurallarından kaynaklanan tehdit
C. 1950 – 1960 arası dönem D. Yönetim hataları kaynaklı tehdit
D. 1960 – 1980 arası dönem E. Bölgesel tehdit
E. 1980 sonrası dönem
9 Çeşitli kuruluşlara gelen dış ticaret talepleri
aşağıdaki hazırlık aşamalarından hangisinde giri-
4 Ticarette uluslararası kurallar koyan kuruluş şimcilerin faydalandığı bilgilerdir?
aşağıdakilerden hangisidir?
A. Ürün sevki
A. Dünya Ticaret Örgütü B. Ürün fiyatlandırma
B. Dünya Para Fonu C. Pazar tespiti
C. Dünya Bankası D. Tanıtım
D. Avrupa Birliği E. Müşteri bulma
E. Dünya Ticari Haklar Mahkemesi
10 Ürün teslim şekline göre ödenecek gümrük
5 Aşağıdaki kuruluşlardan hangisi girişimcilere vergileri, navlun ve sigorta ücretleri, depolama
yabancı ülke veya firmalara ilişkin güncel bilgiler masrafları gibi pek çok farklı gider türü dikkate
sağlar? alınarak yapılan işlem aşağıdakilerden hangisidir?
A. Yurt Dışı Gümrük Müdürlüğü A. Ürün sevki
B. Yurt Dışı Gümrük Müşavirlikleri B. Ürün fiyatlandırma
C. Yurt Dışı Ticaret Müşavirlikleri C. Pazar tespiti
D. Dışişleri Bakanlık Müşavirlikleri D. Tanıtım
E. İçişleri Bakanlık Müşavirlikleri E. Müşteri bulma

225
 Dış Ticarette Girişimcileri Bekleyen Fırsat ve Tehditler

Yanıtınız yanlış ise “Türkiye Dış Ticaretinde

1. D Yanıtınız yanlış ise “Dünya Ticaretinin Tarih- 6. A
Ekonomik ve Siyasi Riskler” konusunu yeni-
sel Seyri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Dünya Ticaretinde Ge- Yanıtınız yanlış ise “Uluslararası Pazar Ku-
2. B 7. C
leceğe Yönelik Beklentiler” konusunu yeni- rallarına İlişkin Riskler” konusunu yeniden
den gözden geçiriniz. gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Türkiye Dış Ticaretinin Yanıtınız yanlış ise “Dış Ticarette Başarısız-
3. E 8. D
Tarihsel Seyri” konusunu yeniden gözden lığa Neden Olan Yönetimsel Hatalar” konu-
geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Küresel Ticarette Eko- Yanıtınız yanlış ise “Müşteri Bulma Yöntem-
4. A 9. E
nomik ve Siyasi Fırsatlar” konusunu yeniden leri ve Ürün Tanıtımı” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Türkiye Dış Ticaretinde Yanıtınız yanlış ise “Fiyatlandırmada Dikkat
5. C 10. B
Ekonomik ve Siyasi Fırsatlar” konusunu ye- Edilecek Hususlar” konusunu yeniden göz-
niden gözden geçiriniz. den geçiriniz.

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Türkiye Avrupa Birliği arasında imzalanan Ankara anlaşması ile hazırlık, geçiş ve
son dönem olmak üzere üç farklı aşama ön görülmüştür. Hazırlık ve geçiş döne-
minin tamamlanmasından sonra 1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüğe giren Güm-
rük Birliği Anlaşması ile son döneme girilmiştir. Gümrük Birliği Anlaşması’nın
Türkiye dış ticaretine etkileri şu şekilde olmuştur. Türkiye Avrupa Birliği ara-
sında ticaret hacmi büyük ölçüde gelişerek TÜİK verilerine göre AB ülkele-
Araştır 1 ri ile 1996 yılında 36,2 milyar dolar dış ticaret hacmimiz, 2019 yılı sonunda
152,5 milyar dolara, birlik dışı diğer Avrupa ülkeleri ile birlikte toplam 195
milyar dolara çıkmıştır. Gümrük Birliğinin etkileri sonucunda imalat sektörü-
müzde önemli bir büyüme gerçekleşerek istihdam artışına katkı sağlanmıştır.
Yabancı yatırımcılar oluşan güven ortamı sonucunda Türkiye’ye önemli oranda
yatırım yapmaya başlamışlardır. Gümrük Birliği Anlaşması ile birlikte Avrupa
Birliği’nin Serbest Ticaret Anlaşması yapmış olduğu ülkelerle Türkiye’de aynı
anlaşmaları yapmış bu da ülke dış ticaretine olumlu yansımıştır.

21. Yüzyıl dünyasında enerji, ülkelerin üretim, ulaşım, ısınma gibi ihtiyaçlarının
karşılanmasında kullandığı, temel yaşam faaliyetlerini kolaylaştıran kaynaklar
arasında öncelikli sırada yer alır. Rusya, Azerbaycan, Türkmenistan, İran, Irak
gibi Asya ve Orta Doğu ülkelerinin enerji rezervleri Türkiye üzerinden geçen
hatlar aracılığı ile başta Avrupa olmak üzere dünyanın çeşitli ülkelerine dağı-
Araştır 2 tılmaktadır. Bu hatlarından geçen enerji miktarının belli bir oranı üzerinden
ücret alan ülkemizin elde ettiği maddi katkının yanında, stratejik olarak önemli
kazançları da vardır. Dünyanın pek çok ülkesinin temel yaşam kaynağı olarak
kullandığı petrol, doğal gaz gibi enerjinin Türkiye üzerinden taşınması hem o
ülkelerin hem de bütün dünyanın nazarında Türkiye’nin güvenlik ve istikrarını
çok değerli kılarak stratejik önemini büyük oranda artırmaktadır.

226
Dış Ticarette Girişimcilik

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığının web sayfasında Dünya Ticaret Örgü-

tü; “uluslararası ticaret sisteminin yasal ve kurumsal temeli olarak 1 Ocak 1995’te
resmen faaliyete geçen kurumdur” diye tanımlanmaktadır. Dünya Ticaret Örgü-
tünün şu anda 155 üyesi olup 30 ülkenin üyelik görüşmeleri ise devam etmek-
Araştır 3 tedir. Dünya Ticaret Örgütünün kuruluş amacı, uluslararası ticaretteki kuralları
belli bir sistem içerisine alarak aynı şekilde uygulamasını sağlamaktır. Ülkeler
aralarında yaşanan ticari anlaşmazlıkları çözememeleri hâlinde, Dünya Ticaret
Örgütünün Anlaşmazlıkların Halli Organına (AHO) götürmekte ve sorun orada
karara bağlanmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü sayesinde hem uluslararası ticaret
kuralları yeknesak bir hâl almış hem de çözümsüzlükler ortadan kalkmıştır.

Son yıllarda dünya ülkelerinin ihracata önem vermesinin temelinde ekonomik sı-
kıntılar yatmaktadır. İhracat ülke ekonomisinin desteklenmesinde en önemli fak-
tördür. İhracat sayesinde satışlar artar, satışların artmasıyla birlikte üretim artar, üre-
Araştır 4 tim artışı istihdama katkıda bulunur. Bunların sonucunda ise ülkenin refah seviyesi
yükselerek ekonomik kalkınma sağlanır. Ülkeler son yıllarda ihracat, üretim, istih-
dam ve gelişen ekonomi zincirinde en önemli halkanın ihracat olduğunun farkına
varmışlardır. Çünkü ihracat zincirin diğer halkalarını peşinden sürükleyecektir.

Kaynakça
EBSO (2020), http://www.ebso.org.tr/(erişim tarihi:
02.04.2020).
Ekonomik Görünüm (2020), Ticaret Bakanlığı
Yayınları, Mart, https://ticaret. gov.tr, (erişim tarihi:
30.03.2020).
Gökkoyun, S.C ve Zengin, D. (2020), https://www.
aa.com.tr/tr/analiz/kuresel-ticarette-5-trilyon-
dolarlik-koronavirus-tedirginligi/1740416. (erişim
tarihi: 22/04/2020).
Gülsoy, E. (2004), İhracatta Yazışma Örnekleri, Dış
Ticaret Müsteşarlığı Araştırma Dairesi Yayınları.
İhracat Raporu (2019), Yeni Vizyon Yeni Yol Haritası,
Türkiye İhracatçılar Meclisi Yayınları
https: //tim.org.tr/tr/haberler-tim-ihracat-2019-
raporunu-acikladi-5g-ihracatcinin –yol -haritasi-ol,
(erişim tarihi:05.03.2020).
Kalkınma Bakanlığı, Doğu Anadolu Projesi Eylem Planı,
http://www.dap.gov.tr/dap-eylem-plani/dap-eylem-
plani-2014-2018/, 8erişim tarihi: 03.04.2020).
Köse, H. (2008), CE İşareti, Ekonomi Bakanlığı Sanayi
Dairesi Yayınları.
Onur, G. (2004), Dış Pazar Araştırması Nasıl Yapılır?,
Dış Ticaret Müsteşarlığı Yayınları.
Orta Anadolu İhracatçılar Birliği, http://www.oaib.
org.tr/tr/bilgi-merkezi-sikca-sorulan-sorular-
bir-isadami-neden-ihracat-yapmalidir-ihracat-
yapmanin-firma- icin-faydalari-nelerdir.html,
(erişim tarihi: 05.01.2020).
Sabır, H. (2013), “Küreselleşen Dünyada Rekabet
Politikası ve Gelişmekte Olan Ülkeler”, KTÜ
Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 6. http://www.ktu.
edu.tr/dosyalar/sbedergisi_aa6d7.pdf, (erişim
tarihi:24.04.2020).
Şahin, A. (2004), İhracatta Ödeme Şekilleri, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.
Şahin, A. (2005), İhracat Prosedürlerini Biliyor musunuz?,
Başbakanlık İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi
Yayınları.
Şahin, A. (2011), İhracat Mevzuatı, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.
Şahin, A. (2011), İthalat Mevzuatı, T.C. Başbakanlık
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları.
Takım, A. İmamoğlu, İ. K. Naktiyok, Y. (2018), Dış
Ticaret İşlemleri Kavram, Teori, Politika ve Uygulama,
2. Baskı, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa.
Takım, A. Naktiyok, Y. İmamoğlu, İ. K. (2019), Dış
Ticarette Kullanılan Belgeler, Ekin Basım Yayın
Dağıtım, Bursa.
Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/urun-guvenligi/
ticarette-teknik-engeller (erişim tarihi: 05.01.2020).
Ticaret Bakanlığı (2020), https://ticaret.gov.tr/, (erişim
tarihi:04.04.2020).
TİM İhracat Raporu (2019), www. tim.org.tr/, (erişim
tarihi: 30.03.2020).
Yüz Soruda Dış Ticaret (2010), T.C. Başbakanlık İhracatı
Geliştirme Etüt Merkezi AR – GE Başkanlığı Yayınları.

227