Βακτηριακή ανάπτυξη και φυσιολογία

Ιωσήφ Παπαπαρασκευάς
Βιοπαθολόγος, Αν. Καθηγητής ΕΚΠΑ
Εργαστήριο Μικροβιολογίας, Ιατρική Σχολή
ipapapar@med.uoa.gr
Γιατί πρέπει να γνωρίζουμε την διαδικασία
ανάπτυξης των βακτηριακών κυττάρων και
την φυσιολογία τους

Διότι μπορεί να χρειαστεί να αναστείλουμε

ή να σταματήσουμε την ανάπτυξη τους
(αντιμετώπιση λοίμωξης)
 Μικροβιακή αλληλεξάρτηση

Συμβίωση: οι μικροοργανισμοί βρίσκονται σε στενή

διατροφική συσχέτιση
 Αμοιβαία επωφελές  Υποχρεωτικά εξαρτώμενα. Όλα τα είδη
ωφελούνται

 Μονόπλευρα επωφελές  Ένα είδος ωφελείται ενώ τα

υπόλοιπα δεν βλάπτονται

 Παρασιτική  Το παράσιτο είναι εξαρτώμενο και ωφελείται

ενώ ο ξενιστής συνήθως βλάπτεται
 Μικροβιακή αλληλεξάρτηση

Μη συμβιωτική: Οι μικροοργανισμοί αναπτύσσονται

ελεύθερα και η συσχέτιση δεν είναι απαραίτητη για την
επιβίωση
 Συνέργεια  Συνεργασία και μοίρασμα τροφής

 Ανταγωνισμός  Κάποια είδη αναστέλλονται ή και

καταστρέφονται από την ανάπτυξη άλλων
 Μικροβιακή αλληλεξάρτηση

Staphylococcus  παρέχουν βιταμίνη Κ στα στελέχη Prevotella

E. coli  παρέχει το σύστημα απτοσφαιρίνης – αιμοσφαιρίνης ως

πηγή σιδήρου στα στελέχη Bacteroides

Prevotella spp.

Staphylococcus spp.
 Μικροβιακή ανάπτυξη

Δυαδική σχάση
Το ένα κύτταρο γίνεται
δύο

Διαδικασία
Το μητρικό κύτταρο
διογκώνεται, διπλασιάζει
το DNA, σχηματίζει ένα
κεντρικό διάφραγμα και
διαχωρίζει το κύτταρο
σε δύο θυγατρικά
κύτταρα
 Πληθυσμιακή ανάπτυξη

Χρόνιος διπλασιασμού γενεάς

Χρόνος που απαιτείται για έναν πλήρη κύκλο σχάσης 
ένδειξη του ρυθμού ανάπτυξης του μικροβίου
Μερικά βακτήρια μπορεί να φτάσουν από μερικά κύτταρα
σε τεράστια ανάπτυξη σε μερικές μόνο ώρες
 Ανάπτυξη καλλιέργειας – καμπύλη ανάπτυξης

Φάση καθυστέρησης ή αρχική φάση: Προσαρμογή

του κυτταρικού πληθυσμού στο περιβάλλον
Φάση εκθετικής ανάπτυξης: Ανάπτυξη του
κυτταρικού πληθυσμού – τα νέα κύτταρα περισσότερα
από τα κατεστραμμένα κύτταρα (περίσσεια θρεπτικού
υλικού και χώρου)
Φάση στασιμότητας: Τα νέα κύτταρα ισούται με τα
κατεστραμμένα κύτταρα (κατανάλωση θρεπτικών
υλικών, υπερπαραγωγή απορριμμάτων, κατάληψη
χώρου)
Φάση θανάτου: Καταστροφή του κυτταρικού
πληθυσμού – τα κατεστραμμένα κύτταρα περισσότερα
από τα νέα κύτταρα (πλήρης κατανάλωση των
θρεπτικών υλικών και πλήρης κατάληψη του
υπάρχοντος χώρου)
Καμπύλη ανάπτυξης
 Συνθήκες καλλιέργειας

Υποχρεωτικά αερόβια: Απαιτούν O2, δεν αναπτύσσονται απουσία O2

Δυνητικά αερόβια: Έχουν ανάγκη O2 - αναπτύσσονται και απουσία O2
Μικροαερόφιλα: Απαιτούν ειδική πυκνότητα αερίων (O2, CO2)
Δυνητικά αναερόβια: Αναπτύσσονται παρουσία ή απουσία Ο2
Υποχρεωτικά αναερόβια:Δεν αναπτύσσονται παρουσία Ο2
 Τρόποι καταγραφής της βακτηριακής ανάπτυξης

Μέτρηση θολερότητας
Άμεση καταμέτρηση με μικροσκόπηση
Αυτοματοποιημένη καταμέτρηση
 Μέτρηση θολερότητας

Θολοσιμετρική κλίμακα McFarland

0,5 McF = 1,5x108 cfu Escherichia coli /ml
Άμεση καταμέτρηση με μικροσκόπηση
Αυτοματοποιημένη καταμέτρηση
 Το περιβάλλον στην βακτηριακή ανάπτυξη

 Θερμοκρασία
 Οξυγόνο
 pH
 Ωσμωτική πίεση
 UV ακτινοβολία
 Barophiles
 Θερμοκρασία

Ελάχιστη θερμοκρασία
Η μικρότερη θερμοκρασία που επιτρέπει την
ανάπτυξη ενός βακτηρίου
Μέγιστη θερμοκρασία
Η μεγαλύτερη θερμοκρασία που επιτρέπει την
ανάπτυξη ενός βακτηρίου
Βέλτιστη θερμοκρασία
Η θερμοκρασία που προάγει καλύτερα την
ανάπτυξη ενός βακτηρίου
 Ομαδοποίηση ανάλογα την θερμοκρασία

Ψυχρόφιλα  Βέλτιστη θερμοκρασία < 15oC, ικανότητα

ανάπτυξης στους 0oC
Μεσόφιλα  Βέλτιστη θερμοκρασία 20o-40oC
Θερμόφιλα  Βέλτιστη θερμοκρασία > 45oC
 pH

pH < 7  όξινο

pH > 7  αλκαλικό

pH = 7  ουδέτερο
 pH

Αλκαλόφιλα
Βέλτιστο pH  αλκαλικό

Ουδετερόφιλα
Βέλτιστο pH ~ 7

Οξινόφιλα
Βέλτιστο pH  όξινο
 Ωσμωση

Βακτήρια  ~ 80% Η2Ο (απαιτείται νερό για ανάπτυξη)

Υπέρτονο διάλυμα (~ 20% > από το κυτταρόπλασμα)  απώλεια

νερού προς τα έξω (διάλυμα σουκρόζης 20%)  συρρίκνωση
κυττάρου και καταστροφή της κυτταρικής μεμβράνης

Αλατόφιλα βακτήρια  προσαρμοσμένα σε υψηλές

συγκεντρώσεις αλάτων
 UV ακτινοβολία

Κατάλληλη για αποστείρωση

Καταστροφή DNA (μικρά
σπασίματα)
Επαρκής ποσότητα 
καταστροφή κυττάρου
Μικρότερη ποσότητα 
καρκινογέννεση
Οι σπόροι είναι ανθεκτικοί
 Υδροστατική πίεση

Ανεκτικά στην πίεση

(100-500 Atm)

Βαρόφιλα (400-500 Atm)

Ακραία βαρόφιλα (> 500 Atm)

 Καλλιεργητικά θρεπτικά υλικά

Τεχνητά υλικά που περιέχουν θρεπτικές ουσίες και

παράγοντες κατάλληλους για την ανάπτυξη και τον
πολλαπλασιασμό των βακτηρίων in vitro
 Συστατικά θρεπτικών υλικών

 Πεπτόνες (προϊόντα διάσπασης λευκωμάτων)

 Εκχυλίσματα κρέατος και άλλων ιστών
 Εκχυλίσματα μυκήτων
 Σάκχαρα
 Άγαρ και στερεωτικές ουσίες για την στερεοποίηση
του υλικού
 Αναγωγικές ουσίες, εκλεκτικές ουσίες,
χρωματομετρικοί δείκτες
 Διάκριση θρεπτικών υλικών

Ανάλογα της υφής σε υγρά/ημίρρευστα/στερεά

Ανάλογα της εκλεκτικότητας σε κοινά και ειδικά:

 Κοινά (Θρεπτικός ζωμός/θρεπτικό άγαρ)
 Ειδικά
 Εμπλουτισμένα
 Εκλεκτικά (επιτρέπουν την ανάπτυξη ενός είδους ή μιας ομάδας
μικροβίων)
 Διαχωριστικά (διαχωρίζουν μικρόβια μεταξύ τους με βάση
χαρακτηριστικά τους)
 Εμπλουτισμένα υλικά

Αιματούχο άγαρ
 Βασικό άγαρ + 5% αίμα προβάτου ή αλόγου
 Επιτρέπει τη ανάπτυξη σχεδόν όλων των βακτηρίων
 Αποτελεί το βασικότερο υλικό ενός εργαστηρίου
 Τύποι αιμόλυσης στο αιματούχο άγαρ

 α-αιμόλυση
 Πρασινίζουσα υφή γύρω από τις αποικίες
 β-αιμόλυση
 Πλήρης διαύγαση
 γ-αιμόλυση
 Απουσία αιμόλυσης

Streptococcus pneumoaniae Streptococcus pyogenes Enterococcus faecalis

α-αιμόλυση β-αιμόλυση γ-αιμόλυση
 Εκλεκτικά υλικά

MacConkey άγαρ
Περιέχει χολικά
άλατα
Επιτρέπει την
ανάπτυξη Gram-
αρνητικών
εντεροβακτηριακών
αλλά όχι Gram-
θετικών
στρεπτοκόκκων
Εκλεκτικά υλικά
 Διαχωριστικά υλικά

Salmonella-Shigella (SS) άγαρ: Αναστέλλει την χλωρίδα των κοπράνων,

επιτρέπει την ανάπτυξη των δύο εντεροπαθογόνων. Η Salmonella
αναπτύσσεται με μαύρες αποικίες λόγω παραγωγής H2S, ενώ η Shigella με
άχρωμες αποικίες
 Ενοφθαλμισμός υλικού για κ/α

καύση
1η αραίωση

καύση

2η αραίωση

4η αραίωση
καύση Μεμονωμένες
αποικίες
3η αραίωση

καύση
Ενοφθαλμισμός υλικού για κ/α
Παραδείγματα καλλιεργειών
 Mycobacterium tuberculosis
Καλλιέργεια σε Lowenstein-Jensen
(εκλεκτικό υλικό)
24 ημέρες, 36ο C, 5% CO2
Mycobacterium chelonae (άτυπο μυκοβακτηρίδιο)
Καλλιέργεια σε 5% αιματούχο άγαρ
7 ημέρες, 36ο C, 5% CO2

Αρχείο Εργαστηρίου Μικροβιολογίας

ΓΝΑ “Λαϊκό”
 Roseomonas mucosa
Καλλιέργεια σε 5% αιματούχο άγαρ και MacConkey άγαρ
4 ημέρες, 36ο C, 5% CO2
Αρχείο Εργαστηρίου Μικροβιολογίας
ΓΝΑ “Λαϊκό”
 Αναερόβια Gram (-) βακτήρια σε Bacteroides Bile
Esculin agar (εκλεκτικό και διαχωριστικό υλικό)

Bacteroides fragilis Bacteroides vulgatus Bilophila wadsworthia

• Ανάπτυξη (+) • Ανάπτυξη (+) • Ανάπτυξη (+) αργή
• Μαύρες αποικίες • Άχρωμες αποικίες • Αποικίες με μαύρο κέντρο
• Μαύρισμα του υλικού • Υλικό χωρίς αλλαγή • Μαύρισμα του υλικού
 Αιματούχο Prevotella spp.
Διαφορά στην παραγωγή
χρωστικής ανάλογα το υλικό

Αίμα κονίκλου  γρηγορότερη

ανάπτυξη χρωστικής
KVLB

Prevotella spp. παραγωγή χρωστικής Παραγωγή χρωστικής

Φωτογράφηση σε κανονικό φως Φωτογράφηση σε UV φως
Prevotella dentalis Prevotella pallens
Παραγωγή χρωστικής (-) Παραγωγή χρωστικής (±)
Αποικίες βλεννώδεις σαν σταγόνα

Prevotella catoniae Porphyromonas spp.

Παραγωγή χρωστικής (-) Παραγωγή χρωστικής (+)
Αποικίες βλεννώδεις
B. ureolyticus aιματούχο άγαρ
Χαρακτηριστική ανάπτυξη αποικίας με “σκάψιμο” του υλικού
Clostridium sporogenes

Brucella άγαρ egg yolk άγαρ

(εμπλουτισμένο υλικό) (διαχωριστικό υλικό
 Αποικία σε 5 μέρες
Actinomyces israelii

Αποικία σε 7 μέρες Αποικία σε 14 μέρες

Fusobacterium nucleatum

Fusobacterium mortiferum Fusobacterium necroforum

 Cryptococcus neoformans, Candida albicans
Bird seed άγαρ (διαχωριστικό υλικό)

C. neoformans

C. albicans
 Aspergillus spp. σε Czapek Dox άγαρ
(εμπλουτισμένο και διαχωριστικό υλικό)

A. fumigatus A. niger
Ευχαριστώ για την
προσοχή σας