USA

AAA – American Abstract Artists

Ekspresjonizm abstrakcyjny - kierunek utworzony sztucznie, na użytek propagandy zimnej
wojny, a poza tym artyści ci byli bardzo niejednorodni stylistycznie, po prostu zostali
podciągnięci sztucznie do nazwy jednej grupy, żeby USA miało jakiś oręż w zimnej wojnie.
Sama sztuka abstrakcyjna w USA trwała dłużej niż ta grupa. Sam termin abstrakcyjnego
ekspresjonizmu pojawił się po raz pierwszy w odniesieniu do Kandinsky’ego. Nie przyjął się
wtedy zbytnio.
1940 – refleksja o tym, czym jest nowoczesna sztuka amerykańska, której towarzyszy dyskusja
w postaci afiszu How Modern is The Museum of modern art? - kwestionowanie roli MoMA
Ważne instancje ekspresjonizmu abstrakcyjnego - krytycy:
- Clement Greenberg - Awangarda i kicz, 1939; przeciwstawiał awangardę kiczowi;
kiczem było dla niego wszystko związane z pojawiającym się rynkiem sztuki; sztuka
powinna związać się z rewolucją, walczyć z kapitalizmem;
- Harold Rosenberg - O upadku Paryża 1940; dyskusja o upadku Paryża, emigracje z
Bauhausu w ‘33 i po powstaniu rządu Vichy
Peggy Guggenheim w ‘42 zakłada galerię, Art of this century, 1942-47, projekt Frederick
Kiesler. Debiutował tam m.in. Jackson Pollock.

Artyści:
1. Arshile Gorky, Wątroba to koguci grzebień, 1944
Jego prace zakotwiczone w surrealizmie, pochodzenie ormańskie - zapośredniczony folkowy
wygląd obrazów
2. Jackson Pollock, Męskie i żeńskie, 1942

W pewnym momencie życia korzystał z psychoterapii, notatki z niej zostały potem

udostępnione historykom sztuki. Prace wczesne interpretuje się w kontekście totemizmu,
archetypów Junga, np. Stary, mądry mężczyzna. Potem zaczął tworzyć prace będące
chlapaniem farbą. To przejście do typowych pollockowskich obrazów przygotowuje się już
wcześniej.
Oczy w upale, 1946 - pośrednia, bo widzimy odniesienia do czegoś nieabstrakcyjnego
1a, 1948 – pierwszy w stu procentach abstrakcyjny

Technika Pollocka – dripping. Chlapał farbą na płótno. Umożliwiało to malowanie w pozycji

horyzontalnej i malowanie ciałem.
Action painting - płótno jest wydarzeniem. Akt malowania nie jest odseparowany od biografii
artystycznej, artysta organizuje swoją emocjonalną i indywidualną energię. Przebieg akcji
artystycznej, stan psychiczny, koncentracja, zaangażowanie artysty w proces.
Bardzo silny wpływ Sartre’a, tradycji egzystencjalizmu. Byt i nicość, 1944, pojawiają się tam
pojęcia Byt w sobie i Byt dla siebie, ważne wobec strachu przed III Wojną Światową, tak
można interpretować puste miejsca
All over – technika i paradygmat; koncepcja obrazu bez centrum i wewnętrznych ram.
Pollock nigdy nie był poza Ameryką i się tym szczycił, słynął z bycia takim mega
amerykańskim, ikonicznym.

3. Barnett Newman, Adam, 1952

Jego prace to zipy - prowadził charakterystyczne linie, dzielące pole obrazowe,
przypominające zamki błyskawiczne. Malarstwo rytualne. Dążył do stworzenia gładkiej
powierzchni obrazu, korzystał z bardzo wielkich formatów.

4. Willem De Kooning, biomorficzne kształty wyłaniające się z abstrakcyjnych

kompozycji.
Abstrakcja, 1949-50

5. Franz Kline, od małoformatowych do wielkoformatowych.

Nowy Jork, 1953 – inspiracje kaligrafią japońską
 6. Mark Rothko – wykorzystywanie potencjału ekspresyjnego barwy, wielkie,
nieograniczone przestrzenie barwne
Orange and yellow, 1956

Ekspresjonizm abstrakcyjny w pewnym momencie zaczął być zrównywany ze szkołą

nowojorską.
Color field painting – termin z lat 50. na określenie artystów takich jak Rothko, Newmann,
Ad Reinhardt; tych wszystkich, którzy należą do ekspresjonizmu abstrakcyjnego, ale są
podobni do siebie stylistycznie, formalnie.
Ad Reinhardt chciał wprowadzić sztukę abstrakcyjną jako zaangażowaną.
Robert Motherwell – automatyzm psychiczny
Clyfford Still - podkreśla moralną obligację artystów; każdy obraz jest aktem, żaden nie kończy
się i nie wypełnia w sobie, jest kontynuacją poprzednich i odnowiony będzie w kolejnych

Abstrakcja pomalarska – brak podkreślania haptycznych wartości materii

Helen Frankenthaler - przełomowa artystka dla sztuki amerykańskiej
Magiczny dywan, 1964: farba ścieka w różnych kierunkach, reinterpretacja zasady all over -

ciążenie obrazu jest ustawione tak, że nie ma jednego kierunku

Abstrakcyjny ekspresjonizm przerodził się w hard edge – malarstwo ostrego brzegu –

malarstwo barwnego pola z ostro uciętymi brzegami

EUROPA
Diagram Alfreda Barra, 1936: autor był związany z MoMĄ; jedna z najbardziej
krytykowanych obecnie narracji dotyczących sztuki, jest bardzo zachodniocentryczna.

W Europie sztuka po II WŚ miała trochę inne nazwy. Pojęcia:

- Taszyzm - związany z plamą barwną
 - Informel – wszystko co abstrakcyjne i bez formy
Termin Informel: Michel Tapie, krytyk, ukuł ten termin, a w ‘52 kolejny – sztuka inna
(operująca wykluczoną dotąd wizualnością).

Istotne środowiska:
1. Niemieckie, zwłaszcza Monachium; Rupprecht Geiger związany z grupą
Bezprzedmiotowców (“Niemieckie action painting”), do której należał też Fred
Thieler; Grupa Zen, inspirowana filozofią Wschodu, antyfaszystowska
Fred Thieler, Sygnał, 1960

Hans Hartung, osiadł w Paryżu i był figurą pomostową między bezprzedmiotowcami a

informelowcami. Uciekł z hitlerowskich Niemiec, walczył przeciw faszyzmowi. Formalnie
nawiązanie do kaligrafii japońskiej. Psychografy – zapisy stanów psychicznych
W ekspresjonizmie abstrakcyjnym biografia artysty była kluczowa i tutaj też osobowość
artysty się liczy.
2. Francuskie, zwłaszcza Paryż
Istotna rola galerii Rene Drouin w Paryżu, która po wojnie pokazywała malarstwo francuskie.
Zajmowała bardzo małą powierzchnię, zajmowała kilka m2. Rene Drouin była istotna dlatego,
że w części tej ekspozycji wystawiała to, co można określić mianem “sztuki innej” - odległej
od zachodniej, czasami autorami dzieci/chorzy psychicznie. Ta galeria funkcjonowała z
ambicjami równouprawnienia sztuki, dekolonizacji.
Jean Dubuffet – jego sztukę określa się często jako sztukę inną. W sensie politycznym był
anarchistą, przeciwstawiającym się państwowości, rynkowi sztuki i oficjalnym instytucjom.
Związał się z galerią Rene Drouin, bo była alternatywna wobec oficjalnej kultury. Stopniowo
zaczął rezygnować z koloru, bo nie chciał robić czegoś, co się podoba. Przechodzi w
kompozycje niefiguralne, niekolorowe. Eksperymentuje z materią malarską. Tworzy pasty,
potem grunty.
W tym samym czasie mówi się w Europie o malarstwie materii. W tym malarstwie
materializuje się farbę/płaszczyznę obrazu.

---------------------------------------------------
Sztuka inna:
Alfonso Ossorio, Wściekły Chrystus, 1950: filipiński malarz recypujący Pollocka, z Filipin;
Dubuffet chciał zostawić mu całą kolekcję swojej sztuki i przemieścić na niego prawa do
narracji, czyli na peryferia niezachodnie.

Otto Wolfgang Schulze – taszysta

Hiszpania i Katalonia
Antoni Tapies: Artysta barceloński, malarstwo materii. Widoczne są tu wpływy surrealizmu i
katolicyzmu.
Słoma i drewno, 1969

Antonio Saura - twórca madrycki

Czerwone ukrzyżowanie, 1963
COBRA: Bruksela, Kopenhaga, Amsterdam, powstała ta grupa w 1948. Tworzyli
kolektywnie, ale też na odległość.
Asger Jorn, List do mojego syna, 1965: materializm w malarstwie, który wręcz cytował
Marksa; chodzi o materię taką, jaka jest. Kierunkiem dla wszystkich byłaby sztuka dzieci. Jest
to bliskie temu, co każdy może stworzyć i każdy może zrozumieć. Formy rzeczywistości
wspólne wszystkich ludzi. Ma to więc przewagę nad np. socrealizmem, który nie jest taki
demokratyczny.

Constant Nieuwenhuys (matko kochana te nazwiska), Wolność jest nasza, 1949: był
architektem, był zaangażowany w międzynarodówkę sytuacjonistów, odwoływał się np. do
Tatlina; Nowy Babilon – krytyka kapitalizmu
Karel Appel, Fruwając razem, 1950

Lucio Fontana, twórca argentynski mieszkający we Włoszech; ruch movimento arte nucleare
– ruch sztuki nuklearnej, propagowanie spacjalizmu - nożem robił nacięcia na płaskim,
gładkim płótnie. Jest to dialog z Pollockiem – gest mówiący o przestrzenności dzieła sztuki,
krytyka dwuwymiarowości dzieła, polemika z modelem transcendentnym sztuki, gdzie
transcendencję rozumiemy jako przejście od czegoś materialnego do duchowego (za dziełem
sztuki jest dalsza część płótna, a nie jakieś absoluty i niebiosa)
Concetto Spaziale, 1968
Grupa Gutai – Murakami Saburo, Kaleczenie papieru, 1955: przedarł się przez 40 arkuszy
papieru, nawiązanie do gestu przebijania się przez deskę istotną w kulturze japońskiej;
komentarz do ekspresjonizmu abstrakcyjnego

Shozo Shimamoto, Dziura, 1954: dziura, pustka, nicość traktowane są jako wartość estetyczna
Jiro Yoshihara, 1960: rodzaj koła malowanego jednym pociągnięciem pędzla, symbol
Absolutu

Vladimir Boudnik: wykorzystywanie plam pleśni ze ścian budynków w Pradze, z których robił
Test Rorschacha. Zatrzymywał ludzi i kazał mówić im, co widzą