AMIK 2019

Tema: “Teklonogjia Blockchain”

Punuan: 1.Ardit Maloku

Republika e Kosovës, Universiteti i Prishtinës- Fakulteti Ekonomik, Prishtinë

(arditi.maloku@gmail.com)

2.Admir Krasniqi

Republika e Kosovës, Universiteti i Prishtinës-Fakulteti Ekonomik , Prishtinë

(admir.krasniq@hotmail.com)

Prishtinë, Mars 2019

Fjalët bosht : Blockchain, blockchain technology, business, finance, banking, finetech, microfinance,
cryptocurrency.

1
 AMIK 2019

Abstrakti:

Shekulli i 21-të ka të bëjë me teknologjinë. Me rritjen e nevojës për modernizim në jetën tonë të
përditshme, njerëzit janë të hapur për të pranuar teknologji të reja. Nga përdorimi i një telekomande për
kontrollimin e pajisjeve, dhënien e komandave; teknologjia moderne ka bërë hapësirë në jetën tonë të
rregullt.
Teknologjitë si realitet i shtuar dhe IT që kanë arritur ritmin në dekadën e fundit dhe tani ka një shtesë
të re në paketën e kësaj epoke, pra “Blockchain Technology”.
Blockchain- Teknologjia revolucionare që ndikon në industri të ndryshme në mënyrë të mrekullueshme
u prezantua në tregje me aplikimin e saj të parë modern në Bitcoin. Bitcoin nuk është gjë tjetër veçse
një formë e monedhës dixhitale(cryptocurrency), e cila mund të përdoret në vendin e parave të gatshme
për tregti. Dhe teknologjia themelore prapa suksesit të kriptovalutave është quajtur blockchain.
Ne do të sqarojmë mbi premtimet e blockchain dhe teoritë fjuturistike mbi këtë teknologji dhe zbatimin
e saj, saktësishtë në mikrofinanca si diqka me përparësi dhe e mundëshme në një të ardhme të afërt.
Firma Britanike me famë e kontabilitetit “PwC”1, në raportin e saj të fundit "ndërtimi i bllokut
(zinxhirit) për një planet më të mirë", shkon aq larg sa të përshkruajë blockchain si teknologjinë
themelore të revolucionit të katërt industrial në botë.
Unë jam i vetëdijshëm për aplikimin e kësaj teknologjie ende është në foshnjëri dhe nuk ka dyshim se
sfidat e mëdha ende duhet të tejkalohen, por ne jemi në prag të një revolucioni të madh, mirërpo duhet
të bëjmë punë dhe të ndodh duke menaxhuar me ndryshime (duke i pranuar).
Edhe pse ka disa pengesa në rrugën e tanishme, mund të thuhet me siguri se blockchain mbanë
potencialin për të transformuar sektorin financiar dhe bankar duke reduktuar kostot e mundshme dhe
kursimet e punës. Sipas një raporti të PwC2, 24% e drejtuesve financiarë nga e gjithë bota janë shumë
të njohur me teknologjinë blockchain, Amerikanët e Veriut dukshëm më të njohur se ato të rajoneve të
tjera. Raporti gjithashtu gjen se financimi në kompanitë bllokada nga kompanitë e shërbimeve
financiare u rrit 79% nga viti në vit, në vitin 2017 në 450 milionë dollarë në nivel global.
Kjo është e qartë se blockchain po lëviz nga hipotezat në realitet dhe rastet e përdorimit të jetës reale
janë vendosur të bëhen shumë më të zakonshme. Më shumë se tre të katërtat e kompanive globale të
shërbimeve financiare planifikojnë të miratojnë bllokada në sistemet e operimit deri në vitin 2020.

1
Mike Davies -Director, Global Communications, PwC United Kingdom (https://www.pwc.com)
2
https://www.pwc.com/bb/en/press-releases/fintech-partnerships.html

2
 AMIK 2019

Çfarë është teknologjia Blockchain?

Blockchain u shpik nga një person duke përdorur emrin Satoshi Nakamoto 3 në vitin 2008 për të
shërbyer si çelësi i transaksionit publik të Bitcoin (cryptocurrency).
Në terma më të thjeshtë, blockchain mund të përshkruhet si një strukturë e të dhënave që mban të
dhënat transaksionale dhe duke siguruar sigurinë, transparencën dhe decentralizimin. Ju gjithashtu
mund të mendoni për atë si një zinxhir apo regjistrime të ruajtura në format e blloqeve të cilat
kontrollohen nga asnjë autoritet i vetëm. Kjo teklonogji përdoret në shumë lëmi mirpo ne trajtojmë
sektorin mikrofinanciar, e cili lidhet padyshim me cilësinë e jetës, ekologjin, energjinë, shëndetin etj.
Një blockchain është një libër i shpërndarë që është plotësisht i hapur për cilindo në të gjithë në rrjetin.
Sapo një informacion të ruhet në një bllokadë, është tejet e vështirë të ndryshohet apo të shlyhet.
Secili transaksion në një bllokkëndësh sigurohet me një nënshkrim dixhital që vërteton vërtetësinë e tij.
Për shkak të përdorimit të enkriptimit dhe nënshkrimit digjital, të dhënat e ruajtura në bllokuesin janë
të papërshtatshme dhe nuk mund të ndryshohen..
Teknologjia blockchain lejon që të gjithë pjesëmarrësit e rrjetit të arrijnë një marrëveshje, zakonisht të
njohur si konsensusi. Të gjitha të dhënat e ruajtura në një bllokadë regjistrohen në mënyrë digjitale dhe
kanë një histori të përbashkët që është në dispozicion për të gjithë pjesëmarrësit e rrjetit.
Në këtë mënyrë, shanset për çdo veprim mashtrues ose dublikim të transaksioneve eliminohen pa patur
nevojë për një palë të tretë. Për të kuptuar më mirë bllokimin, ju ilustroj një shembull: Ju kërkoni një
mundësi për të dërguar disa para tek miku juaj i cili jeton në një vend tjetër. Një opsion i përgjithshëm
që normalisht mund të përdorni mund të jetë një bankë ose nëpërmjet një aplikacioni për transferimin e
pagesave si PayPal ose Paytm.
Ky opsion përfshin palët e treta në mënyrë që të procesojë transaksionin për shkak të të cilit një shumë
shtesë e parave tuaja zbritet si pagesë e transferimit. Për më tepër, në raste të tilla, ju nuk mund të
siguroni sigurinë e parave tuaja pasi është shumë e mundur që një haker të mund të prishë rrjetin dhe të
vjedhë paratë tuaja. Në të dy rastet, është konsumatori që vuan. Këtu ndodh blockchain, Në vend të
përdorimit të një banke për transferimin e parave, në qoftë se ne përdorim një blockchain në raste të
tilla, procesi bëhet shumë më i lehtë dhe i sigurt. Nuk ka pagesë shtesë të përfshirë si fondet janë të
përpunuara drejtpërdrejt nga ju kështu, duke eliminuar nevojën për një palë të tretë. Për më tepër, baza
e të dhënave të bllokut është decentralizuar dhe nuk kufizohet në asnjë vend të vetëm, që do të thotë se
të gjitha informatat dhe të dhënat e mbajtura në bllokadë janë publike dhe të decentralizuara.
Meqenëse informacioni nuk është ruajtur në një vend të vetëm, nuk ka asnjë shans për korrupsion të
informacionit nga ndonjë haker.
Si funksionon një bllokadë?
Një blockchain është një zinxhir i blloqeve që përmbajnë të dhëna ose informacione. Çdo bllok në një
rrjet blockchain ruan disa informacione së bashku me logaritmin e bllokut të mëparshëm. Një logaritem
është një kod unik matematik që i përket një blloku të veçantë.

3 https://en.wikipedia.org/wiki/Satoshi_Nakamoto

3
 AMIK 2019

Nëse informacioni brenda bllokut ndryshohet, hashja e bllokut do të jetë subjekt i modifikimit. Lidhja e
blloqeve përmes çelësave unik logaritmik është ajo që e bën të sigurtë bllokimin.
Ekzistojnë dy kategori të gjera në të cilat bllokimet mund të klasifikohen në masë të madhe, dmth.
blockchains publike dhe private. Si bllokada publike ashtu dhe ato private kanë rrjeta të
decentralizuara (peer-to-peer).
Të gjithë pjesëmarrësit e rrjetit mbajnë kopjen e librit të përbashkët me ta. Puna e një blockchain
mbështetet në tre parime kryesore: kriptografia kryesore , autentifikimi, teknologjia.
Kontratat e zgjuara mund të quhen si aplikimi më i përdorur i teknologjisë blockchain në kohët aktuale.
Koncepti i kontratave të zgjuara u prezantua nga Nick Szabo 4, një studiues ligjor dhe kriptograf në vitin
1994. Ai arriti në përfundimin se çdo libër i decentralizuar mund të përdoret si kontrata të vetë-
ekzekutueshme, të cilat më vonë u emëruan si “kontrata smart”. Këto kontrata digjitale mund të
konvertohen në kode dhe të lejohen të ekzekutohen në një bllok.

Si ta fuqizojmë Mikrofinancën me Blockchain?

Mikrofinancimi ka ekzistuar në forma të ndryshme për shekuj. Megjithatë, lindja e miro-financave

"moderne" thuhet të ketë rrënjët e saj në Bangladeshin rural, ku në vitet 1970 një profesor i ekonomisë
në Universitetin e Chittagong ofroi 27 dollarë për një grup grash që prodhuan stolitë e bambos.
Tridhjetë vjet më vonë, Dr. Muhammed Yunus 5 fitoi çmimin nobel për paqe për të çuar përpara atë që
ne tani e dimë si mikrokreditë e ditës moderne.
Sidoqoftë, bankat po bëjnë tani fitim të madh mbi këto kredi të vogla, gjë që Dr.Yunus është
shprehimisht kundër, duke thënë se "Mikrokredi duhet parë si një mundësi për t'i ndihmuar njerëzit të
dalin nga varfëria në një mënyrë biznesi, por jo si një mundësi për të fituar para nga njerëz të varfër”.
Mikrofinancimi u mundëson njerëzve që jetojnë në varfëri të bëhen financiarisht të pavarur. Përfitimet
e mikrofinances etike me të vërtetë janë të habitshme. Thjesht, ata krijojnë vende pune.
Kjo është pikërisht pse Uulala 6 u krijua. Si një mënyrë për të sjellë mikrokreditë mbrapa rrënjëve të saj,
por me një bonus shtesë: teknologjinë blockchain. Kjo teknologji e re është duke ndihmuar të thyejnë
barrierat e mikrofinancimit tradicional duke futur transformime thelbësore në këtë industri.
Blockchain rrit transparencën, dhe ul ndjeshëm normat e interesit. Kjo e bën këtë për shkak të natyrës
së saj të decentralizuar, që do të thotë se mund të ndihmojë disa organe mikrofinanciare pa pasur
nevojë për ndërmjetësues apo autoritetet qendrore. Për më tepër, kontratat e zgjuara bëjnë më të lehtë
ripagimin e këtyre kredive duke krijuar një obligacion bazuar në afatet dhe kushtet e specifikuara për
ripagimin.
Industria mikrofinanciare sikur industrialistët e konsiderojnë bllokimin si një teknologji të re,
gjithashtu ndjehet e njëjtë dhe po kërkon mënyra se si mund të ketë një transformim me ndihmën e
kësaj teknologjie.

4
https://berkeley-blockchain.github.io/cs294-144-s18/assets/docs/02-smartcontracts-jan-29-2018-v2.pdf
5 https://www.nobelprize.org/prizes/peace/2006/yunus/biographical/
6 https://uulala.io/

4
 AMIK 2019

Meqë blockchain përqendrohet në rritjen e transparencës në çdo industri që hap këmbë në; bllokada në
mikrofinancë mund të ndihmojë në reduktimin e normës së interesit që përballet nga njerëzit në
këmbim të shërbimeve financiare në dobi me funksionin e saj të decentralizimit.
Teknologjia blockchain ka përjetuar rritje të katërfishtë dhe po gjen të panumërta aplikacione nëpër
industri. Një arsye pse pionierët e industrisë po kërkojnë të përdorin bllokadën është se bllokada pritet
të vlejë 20 miliardë dollarë deri në vitin 2024.
Demonstrimet e para eksperimentale të një bllokade private në regjistrimin e të dhënave të llogarisë
mikrofinanciare ishin në vitin 2016. Është e dukshme që eksperimentet fillestare u zhvilluan në zonat
me kërkesa të larta për shërbime mikrofinanciare dhe për qasje më të lehtë në shërbimet bankare si
Mianmar dhe Somali dhe se disa nga projektet më të shpejta të shkallëzimit.
Në Brazil, Moeda7, një kompani finetech, tregon pikërisht këtë. Ajo ngriti 20 milionë dollarë për të
ndërtuar një treg për pagesat e kolegëve, mikrofinancimin e kredive digjitale dhe crowdfunding përmes
argumenteve digjitale.
Për më tepër, shkalla përmes së cilës transferohet para në shkallë ndërkombëtare ende mund të zgjasë
deri në pesë ditë së bashku me rreziqet që sjellin. Me një sistem blockchain në vend, bankat do të ishin
në gjendje të bënin transferime të shpejta pa pasur nevojë të merrnin barrën e rreziqeve pasi sistemi do
të ishte i pavarur për të zgjidhur të gjitha në vetëvete.

Mikrofinanca dhe Blockchain në Kosovë ?

Kosova duhet ta ndjekë shembullin e testeve mikrofinanciare "Myanmar BC Finance"8 për të

përmirësuar transaksionet e saj financiare duke përdorur teknologjinë blockchain. Rezultatet e
suksesshme vërtetuan se mjedisi i cloud-informatikë i Mjanmarit mund të trajtojë suksesin e
teknologjisë bllokadë.
Sipas raportit, infrastruktura financiare e sapolindur e Myanmarit mund ta bëjë atë një vend ideal për
kompanitë që të fillojnë ndërtimin dhe përdorimin e sistemeve blockchain, shembull që duhet ndjekur.
Kompania Japoneze ka kryer testet në sistemin kompjuterik të blockchain për të parë nëse një
alternativë me kosto të ulët ndaj infrastrukturës financiare tradicionale .
Presidenti i Infoteria Yoichiro Hiroan 9 tha se bllokada mund të zbatohet në më pak se një të dhjetën e
kostos së një baze të dhënash tradicionale dhe se kompania planifikon të ketë një zbatim komercial të
teknologjisë në më pak se dy vjet.
Teknologjia blockchain ka potencial për të nxitur rritjen e MDMFI 10 dhe për të ofruar zgjidhje më
efektive për bazat më të mëdha të klientëve përmes:
1) ofrimit të një mënyre të re dhe inovative për verifikimin e identitetit të huamarrësit;
2) krijimin e historive të përbashkëta dhe të besueshme të kredive;
3) duke mundësuar ndarjen dhe mirëmbajtjen e të dhënave të ndjeshme në mënyra më të sigurta dhe
4) lejimi i flukseve më të lira dhe më të shpejta të kapitalit nga huamarrësit.

7
https://moedaseeds.com/
8
http://www.bcfmyanmar.com/
9
https://www.coindesk.com/myanmars-largest-microfinace-company-conducts-blockchain-experimetn
10
https://blockchainatberkeley.blog/microfinance-and-alternative-data-meets-the-world-of-blockchain-9aa7f8e39239

5
 AMIK 2019

Këto mundë të arrihen në vendin tonë sepse ne kemi edhe sistemin e dokumenteve të indetifikimit
ekeltronike që mundë të integrohen lehtë në këtë teklonogji, kemi edhe mundësinë e zhvillimit të
aplikaconeve sepse kemi potencial të inbuacionit biznesor të kompanive finetech.
Libri i pandryshueshëm i blockchain ofron mundësinë që historia e ripagimit të huamarrësit të
regjistrohet përgjithmonë në një bazë të dhënash publike që të gjithë huadhënësit potencialë mund të
kenë qasje në këtë dtabazë (përparësi e madhe e IMF në Kosovë).
Ndonëse teknologjia blockchain nuk është akoma e përhapur shumë në tregun Kosovarë, numri i të
interesuarve për këtë teknologji është mjaft i madh. Kjo teknologji bazohet në “distribuitive ledger
technology”, dhe shmangen kostot e marrjes së informacioneve dhe ndërmejtsimeve që doemos qojnë
në norma më të ulta të interesit dhe qasje më të gjerë në financa nga individët.
Kjo teklonogji premton shumë dhe është lehtë e birësuar në tregun Kosovarë dhe në Europë.

Referencat:
1. “Songwriters Lose Out on Royalties”; The Wall Street Journal website; Accessed at
www.wsj.com/articles/songwriters-lose-out-on-royalties-1444864895 on Sept. 26, 2017
2. "Musk: I Am Not Bitcoin's Satoshi Nakamoto" Bloomberg.com. 28 November 2017.
Archived from the original on 29 November 2017. Retrieved 29 November 2017.
3. Feins, William. "Satoshi Nakamoto". www.eurocheddar.com
Archived from the original on 20 August 2017. Retrieved 20 August 2017
4. S., L. (2 November 2015). "Who is Satoshi Nakamoto?". The Economist explains. The
Economist
5. Community Matthew Loughran
Uulala CMO, Blockchain Technology Advocate, Social Impact Entrepreneur
6. Pamela Zoni is Blockgeek’s London based Ambassador. She is a business analyst analyist and
blockchain enthusiast!
https://blockgeeks.com/top-10-promises-of-the-blockchain-technology-can-this-technology-
save-us/