Giáo trình Khí cụ điện - Phần 2 - CĐ Giao thông Vận tải (download tai tailieutuoi.com)

Khoa Kyõ Thuaät Ñieän – Ñieän töû Giaùo trình moân khí cuï ñieän
CHÖÔNG 3 : KHÍ CUÏ ÑIEÄN BAÛO VEÄ

Mục tiêu:
- Trình bày cấu tạo và nguyên lý hoạt động của các loại khí cụ điện bảo vệ thường dùng
trong công nghiệp và dân dụng.
- Tính chọn được các loại khí cụ điện bảo vệ thong dụng theo yêu cầu kỹ thuật cụ thể.
- Phán đoán và sửa chữa hư hỏng các loại khí cụ điện bảo vệ đạt các thôngsố kỹ thuật
và đảm bảo an toàn.
3.1. Nam chaâm ñieän
3.1.1. Caáu taïo
Hình 3.1: Nam chaâm ñieän coù khe hôû khoâng khí
Gồm 2 bộ phận chính: lõi sắt và cuộn dây
- Lõi sắt: thường có độ từ thẫm lớn
Nam châm AC : gồm nhiều lá thép mỏng ghép lại với nhau và giữa chúng được
cách điện.
Nam châm DC : là một khối liền.
- Cuộn dây : gồm nhiều vòng dây được quấn trên lõi thép.
Trang 62
3.1.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng
I
N
S N

N S
Hình 3.2: Moâ taû nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa nam chaâm ñieän
- Khi cho dòng điện chạy vào cuộn dây sẽ sinh ra từ trường , vật liệu sắt từ được
đặt trong từ trường sẽ bị từ hóa và có cực tính từ thông  xuyên qua vật liệu sắt từ
khép kín mạch từ .
- Qui öôùc: Choã töø thoâng ñi ra ôû vaät lieäu saét töø goïi laø cöïc baéc (N), choã töø thoâng
ñi vaøo laø cöïc nam (S).
- Treân hình ta thaáy cöïc tính cuûa vaät lieäu saét töø khaùc daáu vôùi cöïc tính cuûa cuoän
daây, neân vaät lieäu saét töø huùt veà phía cuoän daây bôûi löïc ñieän töø F.
3.1.3. ÖÙng duïng nam chaâm ñieän
- Laø boä phaän raát quan troïng trong khí cuï ñieän duøng bieán ñoåi ñieän naêng thaønh cô
naêng.
- Nam chaâm ñieän söû duïng roâng raõi trong töï ñoäng hoùa rô le, coâng taéc tô…
- Trong coâng nghieäp duøng ñeå giöõ vaø naâng caùc taám theùp. Trong truyeàn ñoäng söû
duïng ôû boä ly hôïp, van ñieän töø…
- Trong gia ñình söû duïng ôû chuoâng ñieän, loø ñieän…
Trang 63
3.1.4. Hö hoûng vaø caùc nguyeân nhaân gaây hö hoûng
- Caáp nguoàn thích hôïp vaøo cuoän daây nhöng nam chaâm vaãn khoâng hoaït ñoäng, do
cuoän daây bò ñöùt hoaëc tieáp xuùc giöõa cuoän daây vaø nguoàn ñieän chöa ñaït
- Nam châm điện thường bị cháy cuộn dây do làm việc quá lâu mà mạch từ không được
khép kín .
3.2. Rôø le ñieän töø
Rôle laø thieát bò töï ñoäng ñoùng caét maïch ñieän ñieàu khieån; duøng ñeå ñieàu khieån,
baûo veä söï laøm vieäc cuûa maïch ñieän.
Phaân loaïi :
 Theo loaïi doøng ñieän: Rôle doøng ñieän moät chieàu.Rôle doøng ñieän xoay chieàu.
 Theo ñaïi löôïng:Rôle doøng ñieän. Rôle ñieän aùp. Rôle coâng suaát.Rôle taàn soá.Rôle
leäch pha
 Theo giaù trò vaø chieàu taùc ñoäng: Rôle cöïc ñaïi. Rôle cöïc tieåu. Rôle sai leäch. Rôle
höôùng
 Theo nguyeân taéc laøm vieäc: Rôle ñieän töø. Rôle töø ñieän. Rôle ñieän ñoäng.Rôle
caûm öùng. Rôle nhieät. Rôle baùn daãn vaø vi maïch …
3.2.1. Caáu taïo
Hình 3.3: Caáu taïo rôle ñieän töø
Trang 64
1: Laø loõi theùp kyõ thuaät ñieän goàm nhieàu laù theùp moûng chöõ U gheùp laïi (beà daøy
töøng laù töø 0.35  0.5 mm, coù phuû lôùp sôn caùch ñieän moûng ôû hai maët töøng laù), treân loõi
theùp tónh 1 coù quaán quaán cuoän daây 3.
2: Loõi theùp ñoäng (phaàn naép chuyeån ñoäng); goàm nhieàu laù theùp kyõ thuaät ñieän
hình chöõ I gheùp laïi (beà daøy töøng laù töø 0.35  0.5 mm, coù phuû lôùp sôn caùch ñieän moûng
ôû hai maët töøng laù) hoaëc coù söû duïng moät taám theùp moûng, treân loõi theùp ñoäng 2 coù lieân
keát vôùi loø xo vaø tieáp ñieåm ñoäng.
3: Cuoän daây cuûa rôle ñieän töø, laøm baèng nhoâm hoaëc ñoàng, coù phuû lôùp caùch
ñieän moûng beân ngoaøi laø eâmail (coøn goïi laø daây eâmail), soá voøng daây phuï thuoäc vaøo
ñieän aùp cuûa rôle ñieän töø.
4: Loø xo.
5: Tieáp ñieåm coá ñònh.
6: Tieáp ñieåm ñoäng lieân keát vôùi phaàn naép chuyeån ñoäng 2.
3.2.2. Nguyeân lyù laøm vieäc
Rôle ñieän töø laøm vieäc döïa treân nguyeân lyù ñieän töø. Khi ñaët ñieän aùp vaøo hai ñaàu
cuoän daây 3, coù doøng ñieän chaïy qua cuoän daây 3, taïo ra töø tröôøng chaïy trong loõi theùp
tónh 1(loõi theùp tónh 1 trôû thaønh nam chaâm ñieän),seõ sinh löïc huùt ñieän töø huùt naép 2 veà
loõi theùp 1, giaù trò löïc huùt ñöôïc xaùc ñònh:
ki2
F (3.1)
2
 Vaäy löïc huùt ñieän töø F tæ leä nghòch vôùi bình phöông chieàu daøi keû hôû vaø tæ leä
thuaän vôùi bình phöông doøng ñieän.
 Loø xo 4 sinh löïc khaùng thaéng löïc huùt ñieän töø neân naép 2 seõ giöõ nguyeân khoâng
chuyeån ñoäng cho ñeán luùc doøng ñieän vöôït quaù giaù trò doøng ñieän I tñ. Khi ñoù doøng ñieän
ñuû lôùn neân löïc huùt ñieän töø Fseõ lôùn vaø thaéng löïc khaùng cuûa loø xo. Naép 2 baét ñaàu
chuyeån ñoäng vaø bò huùt thaúng vaøo caùc maù cöïc cuûa phaàn loõi theùp coá ñònh 1.
Trang 65
 Do naép chuyeån ñoäng neân chieàu daøi keõ hôû  giaûm vaø do ñoù löïc huùt F caøng taêng,
luoân luoân thaéng löïc loø xo cho ñeán luùc naép bò huùt hoaøn toaøn vaøo maù cöïc. Keát quaû laø
naép ñoäng 2 seõ ñoùng tieáp ñieåm 5 – 6 vaø ñoùng maïch ñieän ñieàu khieån.
 Khi doøng ñieän trong cuoän daây 3 giaûm ñeán giaù trò Itv < Itñ (Itv: doøng ñieän trôû veà)
löïc loø xo seõ thaéng löïc huùt ñieän töø, naép 2 ñöôïc ñöa veà vò trí ban ñaàu môû tieáp ñieåm 5 –
6 caét maïch ñieän ñieàu khieån.
Heä soá trôû veà:
I tv
ktv  (3.2)
I td
 Ñoái vôùi rôle cöïc ñaïi ktv < 1
 Ñoái vôùi rôle cöïc tieåu ktv > 1
 Rôle laøm vieäc caøng chính xaùc khi ktv caøng gaàn giaù trò 1.
 Tyû soá giöõa coâng suaát ñieàu khieån Pñk cuûa rôle vaø coâng suaát caàn thieát ñeå taùc
ñoäng Ptñ goïi laø heä soá ñieàu khieån kñk:
Pñk
k ñk  (3.3)
Ptñ
 Rôle caøng nhaïy khi Kñk caøng lôùn.
 Khoaûng thôøi gian töø luùc cöôøng ñoä doøng ñieän baét ñaàu vöôït quaù giaù trò taùc ñoäng
Itñ ñeán luùc chaám döùt söï hoaït ñoäng cuûa rôle goïi laø khoaûng thôøi gian taùc ñoäng t tñ. Soá
laàn taùc ñoäng trong moät ñôn vò thôøi gian (giôø) goïi laø taàn soá taùc ñoäng.
3.2.3. ÖÙng duïng rôø le ñieän töø
Duøng trong sô ñoà baûo veä, ñieàu khieån töï ñoäng vaø töø xa. Tuøy theo caáu taïo maø coù rôle
doøng ñieän cöïc ñaïi hay rôle doøng ñieän cöïc tieåu, rôle coâng suaát, rôle thôøi gian, rôle
trung gian, rôle taàn soá.
 Nhöôïc ñieåm cuûa rôle ñieän töø laø coâng suaát Ptñ töông ñoái lôùn, töùc laø ñoä nhaïy beù
hôn so vôùi caùc loaïi rôle khaùc, do ñoù heä soá kñk giaûm.
Trang 66
3.2.4. Rôø le doøng ñieän
a. Khaùi quaùt vaø coâng duïng
 Rôle doøng ñieän laø moät thieát bò ñieän duøng ñeå baûo veä maïch ñieän khi coù söï coá
quaù taûi ngaén maïch.
 Ngoaøi ra rôle doøng ñieän keát hôïp vôùi coâng tô ñieän ñeå ño coâng suaát ñieän, söû
duïng trong caùc duïng cuï ño löôøng ñeå ño doøng ñieän.
b. Caáu taïo
Hình 3.4: Caáu taïo rôle doøng ñieän
 Loõi theùp tónh goàm nhieàu laù theùp kyõ thuaät ñieän chöõ C gheùp laïi, beà daøy töøng laù
töø 0.35  0.5 mm beà maët cuûa töøng laù coù phuû lôùp sôn caùch ñieän moûng, chöùc naêng cuûa
loõi theùp duøng ñeå daãn töø.
 Loõi theùp ñoäng 3 laø moät mieáng theùp chöõ Z gaén treân truïc vaø cuøng quay vôùi truïc,
lieân keát vôùi loø xo phaûn vaø cô caáu chænh ñònh.
 Cuoän daây 1 goàm hai nöûa cuoän daây doøng ñieän quaán treân loõi theùp tónh 2, vaät lieäu
laø nhoâm hoaëc ñoàng beân ngoaøi coù phuû lôùp caùch ñieän moûng eâmail, soá voøng daây ít, tieát
dieän daây lôùn, maéc noái tieáp vôùi phuï taûi.
Trang 67
c. Phaân loaïi
 Phaân loaïi theo taùc ñoäng coù loaïi rôle doøng ñieän tröïc tieáp, rôle doøng ñieän giaùn
tieáp.
 Phaân loaïi theo doøng ñieän coù loaïi rôle doøng ñieän moät chieàu, rôle doøng ñieän
xoay chieàu.
Hình 3.5: Hình daïng thöïc teá cuûa rôle doøng
d. Nguyeân lyù hoaït ñoäng
 Hai nöûa cuoän daây 1 cuûa rôle doøng ñieän ñöôïc maéc noái tieáp vôùi phuï taûi, tieáp
ñieåm cuûa rôle doøng ñieän ñöôïc maéc treân maïch ñieän ñieàu khieån.
 ÔÛ traïng thaùi bình thöôøng doøng ñieän chaïy qua cuoän doøng ñieän 1, taïo töø tröôøng
treân loõi theùp tónh 2, taïo ra löïc ñieän töø nhöng löïc ñieän töø naøy khoâng lôùn hôn löïc cuûa loø
xo, do vaäy tieáp ñieåm thöôøng ñoùng vaãn ñoùng, tieáp ñieåm thöôøng hôû vaãn hôû.
 Khi coù söï coá quaù taûi hay ngaém maïch xaûy ra, doøng ñieän qua cuoän doøng 1 lôùn,
taïo ra Fñt > Flx, loõi theùp tónh 2 huùt mieáng saét 3, laøm cho mieáng saét 3 quay, taùc ñoäng
laøm tieáp ñieåm môû (hoaëc ñoùng) heä thoáng tieáp ñieåm 5, treân maïch ñieàu khieån môû ra,
caét maïch ñieän qua maïch ñieàu khieån.
Trang 68
 Trò soá doøng ñieän taùc ñoäng cuûa rôle ñöôïc chænh ñònh baèng hai caùch; khi caàn
doøng taùc ñoäng nhoû thì hai nöûa cuoän daây 1 ñaáu noái tieáp, khi caàn doøng ñieän taùc ñoäng
lôùn thì hai nöûa cuoän daây ñaáu song song. Di chuyeån heä thoáng tay ñoøn 7 ñeå taêng hay
giaûm löïc caûn cuûa loø xo 4, ñeå taêng hay giaûm trò soá taùc ñoäng cuûa doøng ñieän moät caùch
baèng phaúng.
e. Thoâng soá kyõ thuaät cuûa rôle doøng ñieän
 Doøng ñieän ñònh möùc cuûa rôle doøng ñieän Iñm, (A hay KA) neáu doøng ñieän qua
rôle doøng lôùn hôn Iñm thì rôle doøng ñieän taùc ñoäng.
 Tyû soá bieán doøng Ki cuûa rôle doøng ñieän, döïa vaøo tyû soá KI ñeå tính ñöôïc doøng
ñieän I1 khi bieát doøng ñieän I2
 Ñieän aùp ñònh möùc cuûa rôle doøng ñieän Uñm (V hay KV) laø ñieän aùp ñònh möùc
cuûa cuoän daây rôle doøng ñieän.
3.2.5. Rôø le ñieän aùp
a. Khaùi quaùt vaø coâng duïng
Rôle ñieän aùp laø moät thieát bò ñieän duøng ñeå baûo veä maïch ñieän khi coù söï coá quaù aùp
hoaëc suït aùp.
b. Caáu taïo
Hình 3.6: Caáu taïo rôle ñieän aùp
Trang 69
- Loõi theùp tónh 2: goàm nhieàu laù theùp kyõ thuaät ñieän hình chöõ C gheùp laïi giöõa caùc laù coù
phuû lôùp sôn caùch ñieän moûng, chöùc naêng cuûa loõi theùp duøng ñeå daãn töø.
- Loõi theùp ñoäng 3: laø moät mieáng theùp chöõ Z, gaén treân truïc vaø cuøng quay vôùi truïc,
lieân keát vôùi loø xo phaûn vaø cô caáu chænh ñònh.
- Cuoän daây 1: goàm hai nöûa cuoän daây, laøm baèng nhoâm hoaëc ñoàng beân ngoaøi coù phuû
lôùp caùch ñieän moûng goïi laø eâmail, soá voøng daây cuoän daây 1 nhieàu, tieát dieän daây nhoû,
maéc song song vôùi nguoàn (hay phuï taûi).
c. Phaân loaïi
+ Phaân loaïi theo taùc ñoäng: rôle ñieän aùp tröïc tieáp, rôle ñieän aùp giaùn tieáp.
+ Phaân loaïi theo doøng ñieän: rôle ñieän aùp moät chieàu, rôle ñieän aùp xoay chieàu.
d. Nguyeân lyù hoaït ñoäng
- Cuoän daây cuûa rôle ñieän aùp ñöôïc maéc song song vôùi phuï taûi, tieáp ñieåm cuûa
rôle ñieän aùp ñöôïc maéc treân maïch ñieän ñieàu khieån.
- ÔÛ traïng thaùi ñieän aùp nguoàn ñieän bình thöôøng doøng ñieän chaïy qua cuoän daây
ñieän aùp taïo töø tröôøng treân loõi theùp tónh, taïo ra löïc ñieän töø nhöng löïc ñieän töø naøy
khoâng lôùn hôn löïc cuûa loø xo, do vaäy tieáp ñieåm thöôøng ñoùng vaãn ñoùng, tieáp ñieåm
thöôøng hôû vaãn hôû.
- Khi coù söï coá quaù aùp, ñieän aùp ñaët vaøo cuoän aùp lôùn, doøng ñieän qua cuoän aùp lôùn,
taïo ra Fñt > Flx, loõi theùp tónh huùt loõi theùp ñoäng xuoáng, taùc ñoäng laøm tieáp ñieåm treân
maïch ñieàu khieån môû ra, caét maïch ñieän qua maïch ñieàu khieån.
- Trò soá ñieän aùp taùc ñoäng cuûa rôle ñieän aùp ñöôïc chænh ñònh baèng hai caùch: khi
caàn ñieän aùp taùc ñoäng nhoû thì hai nöûa cuoän daây 1 ñaáu song song, khi caàn ñieän aùp taùc
ñoäng lôùn thì hai nöûa cuoän daây ñaáu noái tieáp. Di chuyeån heä thoáng tay ñoøn 7 ñeå taêng
hay giaûm löïc caûn cuûa loø xo 4, ñeå taêng hay giaûm trò soá taùc ñoäng cuûa ñieän aùp moät caùch
baèng phaúng.
e. Thoâng soá kyõ thuaät cuûa rôle ñieän aùp
Trang 70
- Ñieän aùp ñònh möùc : Uñm, (V hay KV) neáu ñieän aùp nguoàn qua cuoän aùp lôùn hôn hoaëc
nhoû hôn ñieän aùp ñònh möùc cuûa rôle ñieän aùp thì rôle ñieän aùp taùc ñoäng.
- Tyû soá bieán doøng: KU cuûa rôle ñieän aùp, döïa vaøo tyû soá Ku ñeå tính ñöôïc ñieän aùp U1
khi bieát ñöôïc ñieän aùp U2.
- Doøng ñieän ñònh möùc: Iñm (A hay KA) laø doøng ñieän ñònh möùc cuûa cuoän daây rô le
ñieän aùp.
3.3. Rô le nhieät
- Rôle nhieät laø moät loaïi khí cuï ñieän duøng ñeå baûo veä löôùi ñieän, caùc thieát bò ñieän nhö
ñoäng cô ñieän, maùy bieán aùp, caùc thieát bò caáp nhieät… khoûi bò quaù taûi. Rôle nhieät thöôøng
duøng keøm vôùi coâng taéc tô (goïi laø khôûi ñoäng töø). Rôle nhieät cheá taïo duøng trong nguoàn
ñieän xoay chieàu, nguoàn ñieän moät chieàu, moät soá rôle nhieät môùi söû duïng ñeán doøng
ñieän 150A,ñieän aùp 400V, 500V.
- Rôle nhieät ñöôïc laép treân caùc baûng ñieän, trong tuû ñieän, hoäp ñieän … ñaët tröôùc hoaëc
sau boä phaän baét daây daãn. Rôle nhieät khoâng taùc ñoäng töùc thôøi theo trò soá doøng ñieän vì
coù quaùn tính nhieät lôùn, phaûi coù thôøi gian ñeå phaùt noùng. Do ñoù noù laøm vieäc töø vaøi
giaây ñeán vaøi phuùt vì vaäy noù khoâng duøng ñeå baûo veä ngaén maïch ñöôïc, chính vì theá
duøng rôle nhieät ñeå baûo veä quaù taûi treân maïch ñieän caàn baûo veä ngaén maïch phaûi ñaët
keøm caàu chì.
3.3.1. Caáu taïo
Trang 71
Hình 3.7: Caáu taïo rôle nhieät
- Phaàn töû ñoát noùng 1 ñöôïc cheá taïo baèng daây ñieän trôû Croâm – Niken vaø ñöôïc quaán
treân taám mica chòu nhieät hoaëc doøng ñieän lôùn ñöôïc cheá taïo baèng caùch daäp töøng laù
ñieän trôû Croâm – Niken, ñieän trôû ñöôïc maéc noái tieáp vôùi phuï taûi.
- Löôõng kim 2 goàm hai kim loaïi khaùc nhau gheùp laïi vôùi nhau goàm ñoàng thau vaø
Invan gheùp laïi vôùi nhau, do hai kim loaïi khaùc nhau do ñoù heä soá giaûn nôû cuõng khaùc
nhau, khi nhaän cuøng moät nhieät ñoä thì ñoä giaûn daøi cuûa hai thanh kim loaïi seõ khaùc
nhau.
- Tieáp ñieåm 3 laøm baèng ñoàng hoaëc hôïp kim cuûa ñoàng, tieáp ñieåm ñöôïc laép treân maïch
ñieän ñieàu khieån.
- Caùc boä phaän khaùc, caàn taùc ñoäng 4 (caùnh tay ñoøn), loø xo 5, nuùt nhaán phuïc hoài 6, voû…
Phaân loaïi:
- Theo kieåu baûo veä : Rôle nhieät kieåu hôû ñöôïc ñaët trong caùc naép maùy, tuû ñieän, baûng
ñieän… Rôle nhieät kieåu kín (kieåu baûo veä) ñöôïc ñaët trong beà maët hôû cuûa thieát bò.
- Theo phöông thöùc ñoát noùng:
+ Ñoát noùng tröïc tieáp, doøng ñieän tröïc tieáp ñi qua taám kim loaïi keùp, loaïi naøy coù caáu
taïo ñôn giaûn, taùc ñoäng tin caäy nhöng khi doøng ñieän ñònh möùc thay ñoåi thì phaûi thay
ñoåi taám kim loaïi keùp. Do ñoù khoâng tieän duïng, thöïc teá choïn rôle naøy laép treân phuï taûi
nhoû vaø trung bình, phuï taûi oån ñònh.
+ Ñoát giaùn tieáp, doøng ñieän ñi qua phaàn töû ñoát noùng ñoäc laäp, nhieät löôïng cuûa noù toûa
ra giaùn tieáp laøm taám kim loaïi keùp cong leân. Laïi naøy coù öu ñieåm laø muoán thay ñoåi
Trang 72
doøng ñieän ñònh möùc ta chæ caàn thay ñoåi phaàn töû ñoát noùng chöù khoâng caàn thay ñoåi taán
kim loaïi keùp, ngoaøi ra coøn thay ñoåi doøng taùc ñoäng baèng caùch ñieàu chænh löïc caên cuûa
loø xo. Loaïi naøy coù quaùn tính nhieät lôùn vì khoâng khí truyeàn nhieät keùm neân taám kim
loaïi keùp chöa kòp taùc ñoäng maø phaàn töû ñoát noùng bò chaùy, ñöùt hoaëc aûnh höông ñeán
tuoåi thoï cuûa thieát bò baûo veä.
+ Ñoát noùng hoãn hôïp laø loaïi keát hôïp loaïi ñoát noùng tröïc tieáp vaø loaïi ñoát noùng giaùn
tieáp, loaïi naøy keát hôïp öu ñieåm cuûa hai loaïi treân. Rôle nhieät naøy coù tính oån ñònh nhieät
cao vaø coù theå laøm vieäc ôû boäi soá quaù taûi lôùn ñeán (1,2  1,5) Iñm
- Theo yeâu caàu söû duïng: Loaïi moät cöïc thöôøng söû duïng ôû maïch ñieän xoay chieàu moä t
pha, loaïi hai cöïc hoaëc ba cöïc söû duïng trong maïng ñieän xoay chieàu ba pha.
Phaàn töû ñoát noùng 1 cuûa rô le nhieät ñöôïc maéc noái tieáp vôùi phuï taûi, tieáp ñieåm 3
ñöôïc maéc noái tieáp treân maïch ñieän ñieàu khieån. Khi doøng ñieän chaïy qua phuï taûi laø
doøng ñieän ñònh möùc thì treân phaàn töû ñoát noùng 1 phaùt ra löôïng nhieät ñöôïc tính theo
coâng thöùc Q = RI2 t, nhöng löôïng nhieät naøy khoâng ñuû ñeå laøm cong thanh löôõng kim
neân tieáp ñieåm treân maïch ñieàu khieån vaãn ñoùng. Khi coù söï coá quaù taûi xaûy ra, doøng
ñieän chaïy qua phaàn töû ñoát noùng lôùn, laøm löôïng nhieät sinh ra lôùn thanh löôõng kim
giaûm nôû vaø cong veà phía thanh coù heä soá giaûn nôû beù, laøm caùnh tay ñoøn 4 ñöôïc giaû i
phoùng, nhôø loø xo 5 taùc ñoäng laøm caùnh tay ñoøn taùc ñoäng tieáp ñieåm 3 treân maïch ñieän
ñieàu khieån môû ra, caét maïch ñieän. Sau ñoù thanh löôõng kim 2 nguoäi daàn vaø trôû veà
traïng thaùi ban ñaàu, nhöng tieáp ñieåm 3 cuûa rôle nhieät vaãn môû, muoán tieáp ñieåm rôle
nhieät ñoùng laïi phaûi taùc ñoäng nuùm reset 6.
3.3.3. Tính choïn rôle nhieät
a. Löïa choïn rôle nhieät
- Ñaëc tính cô baûn cuûa rôle nhieät laø quan heä giöõa thôøi gian taùc ñoäng vaø doøng ñieän phuï
taûi chaïy qua (coøn goïi laø ñöôøng ñaëc tính A–S). Maët khaùc ñeå ñaûm baûo yeâu caàu giöõ
ñöôïc tuoåi thoï laâu daøi cuûa thieát bò theo ñuùng soá lieäu kyõ thuaät ñaõ cho cuûa nhaø saûn xuaát,
caùc ñoái töôïng caàn baûo veä caàn cuõng phaûi coù ñöôøng ñaëc tính thôøi gian, doøng ñieän.
Trang 73
- Löïa choïn ñuùng ñaén rôle nhieät laø sao coù ñöôøng ñaëc tính ampe – giaây cuûa rôle nhieät
gaàn vôùi ñöôøng ñaëc tính ampe – giaây cuûa ñoái töôïng caàn baûo veä. Choïn thaáp hôn moät
ít, neáu thaáp quaù seõ khoâng taän duïng ñöôïc heát coâng suaát cuûa ñoäng cô ñieän, choïn quaù
cao seõ laøm giaûm tuoåi thoï cuûa thieát bò ñieän caàn baûo veä.
- Thöïc teá söû duïng, caùch löïa choïn phuø hôïp laø choïn doøng ñieän ñònh möùc cuûa rôle nhieät
baèng doøng ñieän ñònh möùc cuûa ñoäng cô caàn baûo veä vaø rôle nhieät taùc ñoäng ôû giaù trò Itd
= (1,2  1,3) laàn doøng ñieän ñònh möùc.
- Tuyø theo cheá ñoä laøm vieäc cuûa phuï taûi laø lieân tuïc hay ngaén haïn maø caàn xeùt ñeán
haèng soá thôøi gian phaùt noùng cuûa rôle nhieät, khi coù quaù taû i lieân tuïc hay ngaén haïn.
Ngoaøi ra khi nhieät ñoä moâi tröôøng thay ñoåi, doøng ñieän taùc ñoäng cuûa rôle cuõng thay
ñoåi theo laøm cho baûo veä keùm chính xaùc. Thoâng thöôøng nhieät ñoä moâi tröôøng xung
quanh noùng laøm cho doøng ñieän taùc ñoäng giaûm vaø phaûi hieäu chænh laïi vít ñieàu chænh
hoaëc nuùm ñieàu chænh.
b. Thoâng soá kyõ thuaät
- Bieát ñöôïc loaïi rôle taùc ñoäng tröïc tieáp, giaùn tieáp hay hoãn hôïp.
- Doøng ñieän ñònh möùc cuûa rôle nhieät Iñm , (A).
- Ñieän aùp ñònh möùc cuûa rôle nhieät Uñm laø ñieän aùp caùch ñieän cuûa rôle nhieät, (V).
Trang 74
Hình 3.8: Hình daùng vaø caáu truùc rôle nhieät
3.4. Caàu chì (FUSE)
- Cầu chì là một loại khí cụ điện dùng để bảo vệ thiết bị và lưới điện tránh sự cố ngắn
mạch, thường dùng để bảo vệ cho đường dây dẫn, máy biến áp, động cơ điện, thiết bị
điện, mạch điện điều khiển, mạch điện thắp sáng.
- Cầu chì có đặc điểm là đơn giản, kích thước bé, khả năng cắt lớn và giá thành hạ nên
được ứng dụng rộng rãi.
- Cầu chì có đặc tính làm việc ổn định, không tác động khi có dòng điện mở máy và
dòng điện định mức lâu dài đi qua.
- Đặc tính A-s của cầu chì phải thấp hơn đặc tính của đối tượng bảo vệ.
- Khi có sự cố ngắn mạch, cầu chì tác động phải có tính chọn lọc.
- Việc thay thế cầu chì bị cháy phải dễ dàng và tốn ít thời gian.
3.4.1. Cấu tạo

Cầu chì bao gồm các thành phần sau:
+ Phần tử ngắt mạch: đây chính là thành phần chính của cầu chì, phần tử này phải có
khả năng cảm nhận được giá trị hiệu dụng của dòng điện qua nó.
Phần tử này có giá trị điện trở suất rất bé (thường bằng bạc , đồng, hay các vật liệu dẫn
có giá trị điện trở suất nhỏ lân cận với các giá trị nêu trên ..). Hình dạng của phần tử có
thể ở dạng là một dây (tiết diện tròn), dạng băng mỏng .
Trang 75
+ Thân của cầu chì : thường bằng thủy tinh, ceramic (sứ gốm ) hay các vật liệu khác
tương đương. Vật liệu tạo thành thân của cầu chì phải đảm bảo được hai tính chất :
- Có độ bền cơ khí .
- Có độ bền về điều kiện dẫn nhiệt, và chịu đựng được các sự thay đổi nhiệt
độ đột ngột mà không hư hỏng.
+ Vật liệu lấp đầy (bao bọc quanh phần tử ngắt mạch trong thân cầu chì) : thường bằng
vật liệu silicat ở dạng hạt, nó phải có khả năng hâp thu được năng lượng sinh ra do hồ
quang và phải đảm bảo tính cách điện khi xảy ra hiện tượng ngắt mạch.
+ Các đầu nối : Các thành phần này dùng định vị cố định cầu chì trên các thiết bị đóng
ngắt mạch ; đồng thời phải đảm bảo tính tiếp xúc điện tốt.
*)Hình daïng, phaân loaïi caàu chì
Caàu chì coù loaïi ñaët hôû, coù loaïi ñaët kín, coù loaïi coù thieát bò daäp taét hoà quang…
Hoaëc coù theå phaân thaønh caùc loaïi: caàu chì hoäp, caàu chì oáng, caàu chì ñuoâi xoaén oác, caàu
chì ngoaøi trôøi, caàu chì noå chaäm …
a. Caàu chì loaïi hôû
- Laø loaïi khoâng coù voû boïc kín, thöôøng chæ goàm daây chaûy. Ñoù laø nhöõng phieán
laøm baèng chì laù, keõm, hôïp kim chì thieác, nhoâm laù hay ñoàng laù moûng ñöôïc daäp caét
thaønh caùc daïng nhö hình 4-1. Sau ñoù duøng vít baét chaët vaøo caùc ñaàu cöïc daãn ñieän ñaët
treân caùc baûng caùch ñieän baèng saønh, söù, ñaù…
- Daây chaûy coøn coù ñaïng tieát dieän troøn vaø laøm baèng daây chì, thoâng duïng coù caùc
côõ 5 A, 10 A, 15 A, 30 A…
Hình 3.9: Caùc daïng daây chaûy loaïi hôû
Trang 76
b. Caàu chì loaïi vaën
+ Caáu taïo: Loaïi caàu chì naøy nhö ôû hình

4-2, daây chaûy 1 noái vôùi naép 2 ôû phía trong.
Naép 2 coù daïng raêng vít ñeå vaën chaët vaøo ñeá
3.
+Thoâng soá kyõ thuaät: Daây chaûy laøm

baèng ñoàng coù khi duøng baïc, coù doøng ñieän Hình 3.10: Caàu chì loaïi vaën
ñònh möùc sau: 6A, 10A, 15A, 20A, 25A,
30A, 60A, 100A, ôû ñieän aùp 500 V.
c. Caàu chì loaïi hoäp
+ Caáu taïo: Hoäp vaø naép ñeàu laøm baèng söù caùch ñieän,
vaø ñeàu baét chaët caùc tieáp xuùc baèng ñoàng. Tieáp xuùc coù keát
caáu keïp chaët ñôn hoaëc keïp chaët keùp, loaïi keùp ñöôïc giöõ
chaët hôn, ít bò rôi trong khi söû duïng, vaän haønh.
+ Thoâng soá kyõ thuaät: Daây chaûy ñöôïc baét chaët baèng
Hình 3.11: Caàu chì
vít vaøo phía trong naép. Noù khoâng ñöôïc cheá taïo saün maø
hoäp
tuøy nôi söû duïng, thöôøng duøng daây chaûy laø daây chì troøn
hoaëc chì coù kích thöôùc thích hôïp. Daây chaûy ñöôïc cheá taïo
theo caùc côõ coù doøng ñieän ñònh möùc sau: 6A, 10A, 15A,
20A, 25A, 30A, 60A, 100A, ôû ñieän aùp 500 V.
d. Loaïi kín trong oáng khoâng coù caùt thaïch anh
Trang 77
+ Caáu taïo: Voû laøm baèng chaát höõu cô (moät loaïi xenluloâ) coù
daïng hình oáng maø thöôøng goïi laø caàu chì oáng phíp
+ Thoâng soá kyõ thuaät: Daây chaûy ñöôïc ñaët trong oáng kín
baèng phíp1, hai ñaàu coù naép baèng ñoàng 3, coù raêng vít ñeå
vaën kín. Daây chaûy 5 ñöôïc noái chaët vôùi caùc cöïc tieáp xuùc 6
baèng caùc voøng ñeäm 4. Daây chaûy cuûa vaät lieäu naøy laøm baèng
keõm laø vaät lieäu coù nhieät ñoä noùng chaûy thaáp (420 0C), laïi coù
khaû naêng choáng gæ.
+ Quaù trình daäp taét hoà quang laø khi xaûy ra ngaén maïch, daây
Hình 3.12: Caàu chì
chaûy seõ chaûy vaø ñöùt ra ôû choã coù dieän tích heïp vaø phaùt sinh
oáng phích
hoà quang. Döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä cao cuûa hoà quang,
voû xenluloâ cuûa oáng bò ñoát noùng seõ boác hôi (40 % H 2, 50 %
CO2, 10 % hôi nöôùc), laøm aùp löïc trong oáng taêng leân raát lôùn
(40  80 at) seõ daäp taét hoà quang
Chieàu roäng h, Chieàu daøy e, mm Tieát dieän, mm2 Doøng ñieän ñònh möùc, A
mm
5 0.5 2.5 100
8 0.5 4.0 125
12 0.5 6.0 160
17 0.5 8.5 200
8 1 8.0 225
10 1 10 260
13 1 13 300
5 2 10 350
Baûng 3.1: Tham khaûo kích thöôùc laù keõm duøng laøm daây chaûy
Trang 78
e. Loaïi kín trong oáng coù caùt thaïch anh
+ Caáu taïo: Loaïi naøy coù ñaëc tính

baûo veä hoaøn thieän hôn loaïi treân, coù
daïng caáu taïo nhö hình 4-5, loaïi naøy
thöôøng ñöôïc goïi laø caàu chì oáng söù.Voû
caàu chì 1 laøm baèng söù coù daïng hoäp chöõ
nhaät, trong voû coù truï troøn roãng ñeå ñaët
daây chaûy 2 hình laù, sau ñoù ñoå ñaày caùt
thaïch anh 3. Daây chaûy ñöôïc haøn dính
vaøo ñóa 4, vaø ñöôïc baét chaët vaøo phieán 5
coù cöïc tieáp xuùc 6. Caùc phieán 5 ñöôïc baét Hình 3.13: Caàu chì oáng söù
chaët vaøo oáng söù baèng vít 7.
+ Thoâng soá kyõ thuaät: Daây chaûy

ñöôïc cheá taïo baèng ñoàng laù daøy 0.1  0.2
mm, coù daäp caùc loã daøi ñeå taïo tieát dieän
heïp. Ñeå giaûm nhieät ñoä chaûy cuûa ñoàng
(1080 0C), haøn caùc quaû caàu thieác vaøo
caùc ñoaïn coù tieát dieän heïp.
f. Caàu chì noå chaäm
+ Caáu taïo goàm daây ñoàng noái vôùi loø xo

ñöôïc keùo caêng vaø moät ñaàu daây ñoàng ñöôïc noái
haøn chì ôû ñaàu oáng kia trình baøy ôû hình 4-6.
Coâng duïng cuûa caàu chì naøy duøng ñeå baûo veä
cho ñoäng cô, khi khôûi ñoäng doøng ñieän khôûi
ñoäng cuûa ñoäng cô lôùn hôn doøng ñònh möùc töø 3
 5 laàn.
+ Neáu duøng caàu chì loaïi thöôøng thì caàu Hình 3.14: Caàu chì noå chaäm
chì seõ noå ngaét maïch ngay luùc ñoäng cô khôûi
Trang 79
ñoäng. Nhöng duøng caàu chì noå chaäm, do thôøi
gian khôûi ñoäng cuûa ñoäng cô ngaén neân khoâng
ñuû nhieät löôïng laøm noùng chaûy moái haøn chì.
Chæ khi naøo ñoäng cô laøm vieäc quaù taûi thì caàu
chì môùi noå vaø caét maïch.
+ Đặc tính cơ bản của cầu chì là sự phụ thuộc của thời gian chảy đứt với dòng điện
chạy qua (đặc tính ampe – giây). Để có tác dụng bảo vệ, đường ampe – giây của cầu chì
tại mọi điểm phải thấp hơn đặc tính của đối tượng cần bảo vệ.
+ Đối với dòng điện định mức của cầu chì : năng lượng sinh ra do hiệu ứng Joule khi có
dòng điện định mức chạy qua sẽ tỏa ra môi trường và không gây nên sự nóng chảy, sự
cân bằng nhiệt sẽ được thiết lập ở một giá trị mà không gây sự già hóa hay phá hỏng bất
cứ phần tử nào của cầu chì.
+ Đối với dòng điện ngắn mạch của cầu chì : sự cân bằng trên cầu chì bị phá hủy, nhiệt
năng trên cầu chì tăng cao và dẫn đến sự phá hủy cầu chì.
Người ta phân thành hai giai đọan khi xảy ra sự phá hủy cầu chí :
- Quá trình tiền hồ quang (tp).
- Quá trình sinh ra hồ quang (ta)
Quá trình tiền hồ quang : giả sử tại thời điểm t 0 phát sinh sự quá dòng, trong khoảng
thời gian tp làm nóng chảy cầu chì và phát sinh ra hồ quang điện.
Trang 80
I
Ip Doøng
Doøng ñieän
ñieän phoûng
tieàn hoà ñoaùn
quang
Doøng ñieän
I
trong quaù
trình
hoà quang
tp tt t
to
Thôøi gian tieàn hoà Thôøi gian sinh hoà
quang quang
Toaøn boä quaù trình
Hình 3.15 : Giản đồ thời gian của quá trình phát sinh hồ quang
Quá trình tiền hồ quang : giả sử tại thời điểm t0 phát sinh sự quá dòng, trong khoảng
thời gian tp làm nóng chảy cầu chì và phát sinh ra hồ quang điện.
Khoảng thời gian này phụ thuộc vào giá trị dòng điện tạo nên do sự cố và sự cảm biến
của cầu chì .
Quá trình phát sinh hồ quang : tại thời điểm tphồ quang sinh ra cho đến thời điểm tt mới
dập tắt toàn bộ hồ quang. Trong suốt quá trình này, năng lượng sinh ra do hồ quang làm
nóng chảy các chất làm đầy tại môi trường hồ quang sinh ra; điện áp ở hai đầu cầu chì
hồi phục lại, mạch điện được ngắt ra.
3.4.3. Tính choïn caàu chì
- Ñoái vôùi moät thieát bò
Idc > Itt
Idc: doøng ñieän ñònh möùc cuûa daây chaûy, (A hoaëc KA)
Itt: doøng ñieän cuûa phuï taûi tính toaùn, (A hoaëc KA)
Trang 81
- Ñoái vôùi nhieàu thieát bò:
n
I dc  K ñt  I i (3.4)
i 1
Kñt: heä soá ñoàng thôøi.

n
I
i 1
i : toång doøng ñieän thöù I, (A hoaëc KA)
- Choïn caàu chì cho maïng ñieän nhaø
Idc > (1,25  1,3) Itt (3.5)
- Ñoái vôùi phuï taûi khoâng oån ñònh, choïn daây chaûy cho moät thieát bò
I kñ
I dc  (3.6)
C
Ikñ: doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa ñoäng cô, (A hoaëc KA).
C: laø heä soá phuï thuoäc vaøo taûi, ñoái vôùi taûi lôùn, thôøi gian ñoäng cô khôûi
ñoäng laâu choïn C = 1,6  2.
- Ñoái vôùi phuï taûi laø ñoäng cô khôûi ñoäng khoâng taûi hay taûi nheï, thôøi gian khôûi
ñoäng nhanh: thì choïn C = 2,5  3.
- Ñoái vôùi phuï taûi khoâng oån ñònh vaø nhieàu thieát bò:
n 1
I kñ max  K ñt  I i
I dc  i 1
(3.7)
C
Ikñmax: doøng ñieän khôûi ñoäng max (töùc doøng cuûa moät ñoäng cô coù coâng
suaát lôùn nhaát trong nhoùm thieát bò).
n 1
I
i 1
i : toång doøng ñieän ñònh möùc cuûa n – 1 thieát bò, (A hoaëc KA).
3.4.4. Hö hoûng vaø caùc nguyeân nhaân gaây hö hoûng
- Daây chaûy bò ñöùt, do bò ngaén maïch
- Khoâng tieáp toát (tieáp xuùc hôø) do tieáp ñieåm bò oxy hoùa, moái noái daây chaûy vaø tieáp
ñieåm khoâng toát
Trang 82
3.5. Thieát bò choáng roø (ELCB)
Aùptoâmaùt choáng roø ñieän (ELCB), choáng tröôøng hôïp khi chaïm vaøo voû thieát bò,
ñöôøng daây bò roø ñieän, söû duïng caùc thieát bò ELCB hoaëc RCD ñeå baûo veä con ngöôøi
cuõng nhö söï coá hoûa hoaïn, thöïc teá cuûa ELCB hoaëc RCD laø moät CB ngoaøi nhieäm vuï
ñoùng caét maïch ñieän, baûo veä maïch ñieän khi coù söï coá quaù taûi, ngaén maïch, suït aùp coøn
baûo veä ñöôïc hieän töôïng roø ñieän.
3.5.1. Caáu taïo
Hình 3.16: Sô ñoà ELCB moät pha
ELCB caáu taïo goàm coù 1 CB vaø boä phaän choáng roø ñieän
- Boä phaän choáng roø ñieän bao goàm cuoän daây, loõi theùp, boä phaän khueách ñaïi, cô caáu taùc
ñoäng.
- Loõi theùp thöôøng söû duïng loõi theùp hình xuyeán laø loaïi theùp ferrit coù ñoä töø thaåm raát
cao, treân loõi theùp coù quaán hai hay ba cuoän daây coù doøng ñieän chaïy tröïc tieáp qua phuï
taûi vaø cuoän daây caûm öùng lieân keát vôùi boä phaän khueách ñaïi.
Trang 83
- Boä phaän khueách ñaïi ñoù laø maïch ñieän töû coù chöùc naêng khueách ñaïi ñieän aùp vaø doøng
ñieän töø cuoän daây caûm öùng, döïa vaøo giaù trò doøng ñieän khueách ñaïi ñeå so saùnh vôùi
doøng ñieän chuaån ñeå taùc ñoäng cô caáu taùc ñoäng.
- Traïng thaùi bình thöôøng khi ñoùng ELCB khoâng coù doøng ñieän roø hay chaïm
maïch thì töø thoâng toång treân loõi theùp baèng khoâng ( vì Ip = In hoaëc IA + IB + IC = In= 0 )
coù doøng ñieän chaïy qua ELCB cung caáp ñieän cho phuï taûi.
- Khi coù doøng ñieän roø hoaëc bò chaïm mass, ngöôøi chaïm phaûi khi ñoù doøng ñieän
treân daây pha vaø daây trung tính khaùc nhau IT = IP – IN do ñoù coù töø thoâng treân loõi theùp
hình xuyeán (töø thoâng chính trong loõi theùp khaùc 0), laøm xuaát hieän söùc ñieän ñoäng caûm
öùng treân cuoän daây, trò soá ñieän aùp vaø doøng ñieän naøy ñöôïc ñöa sang boä phaän khueách
ñaïi ñeå khueách ñaïi ñieän aùp vaø doøng ñieän. Boä khueách ñaïi so saùnh doøng ñieän roø so vôùi
doøng ñieän chuaån; neáu doøng roø coù giaù trò baèng hoaëc lôùn hôn doøng ñieän chuaån, maïch
khueách ñaïi xuaát tín hieäu taùc ñoäng cô caáu baûo veä taùc ñoäng vaøo cuoän daây rô le trung
gian laøm môû tieáp ñieåm chính cuûa ELCB caét maïch ñieän.
3.5.3. Tính choïn thieát bò choáng roø
- Khi laép ELCB treân maïng ñieän caàn chuù yù ñeán doøng ñieän taùc ñoäng ghi treân ElCB vaø
ñieän aùp söû duïng.
- Ñoái vôùi ELCB moät pha neân maéc ñuùng daây pha vaø daây trung tính.
- Ñoái vôùi ELCB baûo veä cho con ngöôøi choáng bò ñieän giaät choïn I taùc ñoäng töø (10 
30) mA. Neáu baûo veä choáng hoûa hoaïn choïn Itñ > 30mA.
- Ñoái ELCB toång neân choïn Itñ > 30mA ñeå traùnh hieän töôïng phieàn toái do seùt treân
ñöôøng daây ôû xa, hoaëc do roø ñieän ôû caáp döôùi ELCB toång.
Trang 84
Hình 3.17: Hình daïng cuûa ELCB
3.6. Bieán aùp ño löôøng
3.6.1. Maùy bieán ñieän aùp (BU)
- Maùy bieán ñieän aùp (maùy bieán aùp ño löôøng), coù nhieäm vuï bieán ñoåi ñieän aùp töø
trò soá cao xuoáng trò soá thaáp phuïc vuï cho ño löôøng, baûo veä rôle vaø töï ñoäng hoùa.
- Ñieän aùp thöù caáp cuûa maùy bieán ñieän aùp laø 100 V. Maùy bieán aùp ño löôøng coù
taùc duïng cung caáp ñieän cho maïch ño löôøng, baûo veä vöøa coù taùc duïng ngaên caùc duïng
cuï ño vaø rôle tieáp xuùc vôùi ñieän aùp cao, baûo veä an toaøn cho ngöôøi vaän haønh. Vì vaäy
phía thöù caáp cuûa maùy bieán aùp ño löôøng phaûi luoân noái ñaát.
- Maùy bieán aùp ño löôøng vôùi ñieän aùp töø 35 KV trôû xuoáng coù caáu taïo gioáng vôùi
maùy bieán aùp ñieän löïc thoâng thöôøng, chæ khaùc ôû kích thöôùc vaø coâng suaát beù. Maùy
bieán aùp ño löôøng vôùi ñieän aùp töø 110 KV trôû leân coù caáu taïo ñaëc bieät.
Trang 85
- Maùy bieán aùp ño löôøng phaân thaønh caùc loaïi: theo laøm maùt loaïi coù daàu vaø loaïi
khoâ; theo soá pha coù loaïi moät pha vaø ba pha; theo ví trí laép ñaët coù loaïi trong nhaø vaø
loaïi ngoaøi trôøi.
Hình 3.18: Maùy bieán aùp ño löôøng moät pha kieåu daàu, duøng trong nhaø,
ñieän aùp sô caáp 10 KV
Hình 3.19: Maùy bieán ñieän aùp daàu ba pha
1. Ñaàu ra cuoän haï aùp; 2. Ñaàu ra cuoän cao aùp; 3. Thuøng daàu
- Maùy bieán aùp ño löôøng ñöôïc choïn theo ñieän aùp (sô caáp), caáp chính xaùc, phuï taûi
thöù caáp, kieåu loaïi. Theo ñieàu kieän phuï taûi thöù caáp, khi choïn phaûi thoûa maõn ñieàu
kieän:
S2ñmpha  S2pha
S2ñmpha : coâng suaát ñònh möùc moät pha cuûa phía thöù caáp maùy bieán aùp ño löôøng.
Trang 86
S2pha: phuï taûi thöù caáp moät pha, phuï thuoäc caùch noái duïng cuï ño vaø rôle vaøo maùy
bieán aùp ño löôøng.
3.6.2. Maùy bieán doøng ñieän (BI)
- Maùy bieán doøng coù nhieäm vuï bieán ñoåi doøng ñieän töø trò soá lôùn xuoáng trò soá nhoû
ñeå cung caáp cho caùc duïng cuï ño löôøng, baûo veä rôle vaø töï ñoäng hoùa. Thöôøng doøng
ñieän ñònh möùc thöù caáp cuûa maùy bieán doøng laø 5A (coù nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät 1A
hay 10 A), duø raèng doøng ñieän ñònh möùc sô caáp coù theå baèng bao nhieâu. Veà nguyeân lyù,
maùy bieán doøng ñieän cuõng gioáng nhö maùy bieán aùp ñieän löïc, noù coù nhöõng ñaëc ñieåm
sau:
- Cuoän daây sô caáp cuûa bieán doøng ñöôïc maéc vôùi maïng ñieän, coù soá voøng daây ít,
tieát dieân daây lôùn, (ñoái vôùi doøng ñieän sô caáp < 600 A thì sô caáp chæ coù moät voøng daây).
Cuoän daây thöù caáp soá voøng daây nhieàu hôn, tieát dieän nhoû, toång trôû thöù caáp cuûa maùy
bieán doøng raát nhoû, coù theå xem maùy bieán doøng luoân laøm vieäc trong tình traïng ngaén
maïch. Ñeå ñaõm baûo an toaøn cho ngöôøi vaän haønh, cuoän thöù caáp maùy bieán doøng phaûi
ñöôïc noái ñaát.
Hình 3.20: Maùy bieán doøng kieåu 1 voøng daây (xuyeân töôøng), ñieän aùp 10 KV, I = 1000 A.
1. Thanh caùi; 2. Söù; 3. Voû; 4. Ñaàu ra daây cuûa cuoän thöù caáp; 5. Ñeá duøng ñeå laép ñaët;
6. Muõ oác duøng ñeå noái vôùi thieát bò khaùc
Trang 87
Hình 3.21: Maùy bieán doøng kieåu moät voøng daây (Kieåu thanh caùi)
1. Ñaàu ra cuûa cuoän thöù; 2. Keïp ñeå giöõ thanh caùi; 3. Loã xuyeân thanh caùi; 4. Ñeá; 5. Voû;
6. Söù caùch ñieän
- Theo soá voøng daây cuûa cuoän sô caáp coù theå phaân ra maùy bieán doøng thaønh loaïi
moät voøng vaø nhieàu voøng daây. Theo caùch laép ñaët coù theå phaân thaønh loaïi xuyeân töôøng
vaø loaïi ñaët treân giaù ñôõ. Maùy bieán doøng loaïi moät voøng coù keát caáu ñôn giaûn, kích
thöôùc nhoû hôn so vôùi loaïi nhieàu voøng, tính oån ñònh khaù cao luùc ngaén maïch, khuyeát
ñieåm laø khi doøng qua cuoän sô caáp nhoû thì sai soá lôùn.
Hình 3.22: Maùy bieán doøng nhieàu voøng, U = 1 KV, I = 100 A
1. Cuoän sô caáp; 2. Söù caùch ñieän; 3. Ñaàu ra cuûa cuoän sô caáp; 4. Bulon ñeå noái vôùi
thanh caùi; 5. Ñaàu ra cuûa cuoän thöù caáp; 6. Ñaàu noái; 7. Loõi theùp; 8. Ñeá
Trang 88
Hình 3.23: Maùy bieán aùp nhieàu voøng daây, U = 10 KV, I = 100 A
1. Söù caùch ñieän; 2. Voû; 3. Ñaàu ra cuûa cuoän thöù caáp; 4. Ñeá; 5. Naép; 6. Ñaàu ra cuûa
cuoän sô caáp
Khi choïn maùy bieán doøng phaûi quan taâm tôùi phuï taûi thöù caáp cuûa maùy ñeå ñaûm
baûo cho maùy laøm vieäc vôùi ñoä chính xaùc ñaõ ñònh, ñieàu kieän phaûi thoûa:
S2ñm  S2tt
Trong ñoù:
S2ñm: Phuï taûi ñònh möùc
S2tt: Phuï taûi tính toaùn phía thöù caáp.
Trang 89
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP
1. Neâu caáu taïo vaø öùng duïng cuûa nam chaâm ñieän?
2. Trình baøy nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa nam chaâm ñieän?
3. Rôle ñieän töø laø gì? Neâu phaân loaïi vaø caáu taïo rôle ñieän töø?
4. Neâu öùng duïng vaø caáu taïo cuûa rôle doøng ñieän?
5. Trình baøy caùc thoâng soá kyõ thuaät cuûa rôle doøng ñieän?
6. Neâu öùng duïng vaø caáu taïo cuûa rôle ñieän aùp?
7. Trình baøy caùc thoâng soá kyõ thuaät cuûa rôle ñieän aùp?
8. Rôle nhieät laø gì? Neâu caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa rôle nhieät?
9. Ñònh nghóa caàu chì? Neâu caáu taïo cuûa caàu chì?
10. Neâu chöùc naêng vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa thieát bò choáng roø (ELCB)?
11. Neâu nhieäm vuï vaø ñaëc ñieåm cuûa maùy bieán ñieän aùp?
12. Neâu nhieäm vuï vaø ñaëc ñieåm cuûa maùy bieán doøng ñieän?
Trang 90
CHÖÔNG 4 : KHÍ CUÏ ÑIEÄN ÑIEÀU KHIEÅN

Mục tiêu:
- Trình bày cấu tạo và nguyên lý hoạt động của các loại khí cụ điện điều khiển thường
dùng trong công nghiệp và dân dụng.
- Tính chọn được các loại khí cụ điện điều khiển thông dụng theo yêu cầu kỹ thuật
cụ thể.
- Phán đoán và sửa chữa hư hỏng các loại khí cụ điện bảo vệ đạt các thông
số kỹ thuật và đảm bảo an toàn.
4.1. Coâng-taéc-tô
- Coâng-taéc-tô laø thieát bò khí cuï ñieän keát hôïp vôùi moät soá thieát bò, khí cuï ñieän
khaùc nhö nuùt nhaán, coâng taéc duøng ñeå ñoùng caét maïch ñieän töø xa, thao taùc baèng tay
hay töï ñoäng caùc maïch ñieàu khieån vaø maïch ñoäng löïc coù taûi laøm vieäc ñeán ñieän aùp
600V vaø doøng ñieän lôùn ñeán 1000A.
- Coâng-taéc-tô coù hai vò trí (hai traïng thaùi) ñoùng vaø caét, ñöôïc cheá taïo coù soá laàn
ñoùng caét lôùn, taàn soá ñoùng, caét coù theå ñeán 1500laàn/1giôø.
*) Phaân loaïi
Coâng-taéc-tô haï aùp thöôøng duøng laø kieåu khoâng khí, ñöôïc phaân ra nhieàu loaïi nhö sau:
- Theo nguyeân lyù truyeàn ñoäng coù coâng-taéc-tô kieåu ñieän töø (truyeàn ñieän baèng
löïc huùt ñieän töø), kieåu hôi eùp, kieåu thuûy löïc, thoâng thöôøng gaëp laø coâng-taéc-tô kieåu
ñieän töø.
- Theo daïng doøng ñieän coù phaân ra coâng-taéc-tô ñieän moät chieàu vaø coâng-taéc-tô
ñieän xoay chieàu.
*) Caùc yeâu caàu cô baûn
- Ñieän aùp ñònh möùc Uñm: laø ñieän aùp cuûa maïch ñieän töông öùng maø tieáp ñieåm
chính phaûi ñoùng caét. Ñieän aùp ñònh möùc coù caùc caáp 110 V, 220 V, 440 V moät chieàu
Trang 91
vaø 127 V, 220 V, 380 V, 500 V xoay chieàu. Cuoän daây cuûa coâng-taéc-tô (cuoän huùt) coù
theå laøm vieäc bình thöôøng ôû ñieän aùp trong giôùi haïn töø 85 ñeán 105 % ñieän aùp ñònh möùc
cuûa cuoän daây. Thöïc teá ñieän aùp cuûa cuoän daây cheá taïo: 110 V, 127 V, 200 V, 220 V,
240 V, 380 V, 400 V.
- Doøng ñieän ñònh möùc Iñm: laø doøng ñieän ñònh möùc ñi qua tieáp ñieåm chính trong
cheá ñoä laøm vieäc giaùn ñoaïn, laâu daøi, nghóa laø ôû trong cheá ñoä naøy, thôøi gian coâng-taéc-
tô ôû traïng thaùi ñoùng khoâng quaù 8 giôø. Doøng ñieän haï aùp cuûa coâng-taéc-tô haï aùp thoâng
duïng coù caùc caáp: 10 A, 20 A, 25 A, 40 A, 60 A, 75A, 100 A, 150 A, 250 A, 300 A,
600 A. Coâng-taéc-tô ñaët trong tuû ñieän thì doøng ñieän ñònh möùc phaûi laáy thaáp hôn 10 %
vì laøm maùt keùm. Trong cheá ñoä laøm vieäc daøi haïn, doøng ñieän cho pheùp qua coâng-taêc-
tô coøn phaûi laáy thaáp hôn nöõa so vôùi doøng ñònh möùc.
- Khaû naêng caét vaø khaû naêng ñoùng: laø doøng ñieän cho pheùp ñi qua tieáp ñieåm
chính khi caét hay khi ñoùng maïch. Ví duï moät coâng-taéc-tô xoay chieàu duøng ñeå khôûi
ñoäng ñoäng cô ba pha rotor loàng soùc caàn phaûi coù khaû naêng ñoùng töø (4 7) Iñm. Khaû
naêng caét ñoái vôùi coâng-taéc-tô ñieän xoay chieàu ñaït boäi soá ñeán 10 laàn doøng ñieän ñònh
möùc vôùi phuï taûi ñieän caûm.
- Tuoåi thoï cuûa coâng-taéc-tô: ñöôïc tính baèng soá laàn ñoùng, môû, sau soá laàn ñoùng
môû aáy coâng-taéc-tô khoâng söû duïng ñöôïc nöõa. Söï hö hoûng cuûa noù coù theå coù theå maát ñoä
beàn cô khí hay ñoä beàn ñieän. Ñoä beàn cô khí ñöôïc xaùc ñònh bôûi soá laàn ñoùng caét khoâng
taûi coâng-taéc-tô, nhöõng coâng-taéc-tô hieän ñaïi ñaït tuoåi thoï cô khí (10  20) trieäu laàn
thao taùc. Ñoä beàn ñieän ñöôïc xaùc ñònh bôûi soá laàn ñoùng caét caùc tieáp ñieåm coù taûi ñònh
möùc, hieän nay coù coâng-taéc-tô ñaït tuoåi thoï 3 trieäu laàn thao taùc.
- Taàn soá thao taùc: laø soá laàn ñoùng, caét coâng-taéc-tô trong moät giôø, taàn soá thao taùc
bò haïn cheá bôûi söï phaùt noùng cuûa tieáp ñieåm chính do hoà quang. Taàn soá thao taùc coù caùc
caáp 30, 100, 120, 150 laàn/h, 300, 600, 1200, 1500 laàn/h. Tuyø theo cheá ñoä coâng taùc
cuûa ñoäng cô ñieän trong caùc maùy saûn xuaát maø choïn coâng-taéc-tô coù soá laàn thao taùc
thích hôïp, ví duï ôû maùy coâng cuï choïn 300 laàn/h.
Trang 92
- Tính oån ñònh löïc ñieän ñoäng: coâng-taéc-tô coù tính oån ñònh löïc ñieän ñoäng nghóa
laø tieáp ñieåm chính cuûa noù cho pheùp doøng ñieän lôùn nhaát ñi qua maø löïc ñieän ñoäng
khoâng laøm taùch rôøi tieáp ñieåm. Thöôøng quy ñònh doøng thöû laáy 10 laàn doøng ñieän ñònh
möùc (10 Iñm).
- Tính oån ñònh nhieät: coâng-taéc-tô coù tính oån ñònh nhieät nghóa laø khi coù doøng
ñieän ngaén maïch chaïy qua trong moät khoaûng thôøi gian cho pheùp, caùc tieáp ñieåm khoâng
bò noùng chaûy vaø haøn dính laïi.
Hình 4.1: Hình daïng cuûa coâng-taéc-tô
4.1.1. Caáu taïo
a. Heä thoáng tieáp ñieåm cuûa coâng-taéc-tô
- Caùc tieáp ñieåm cuûa coâng-taéc-tô phaûi chòu ñöôïc ñoä maøi moøn veà ñieän vaø veà cô
trong caùc cheá ñoä laøm vieäc naëng neà vaø coù taàn soá thao taùc lôùn. Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu
ñoù, töùc laø giaûm ñoä maøi moøn vaø ñeå giaûm ñieän trôû tieáp xuùc, phaûi cheá taïo caùc tieáp ñieåm
coù tieáp xuùc ñöôøng
- ÔÛ tieáp ñieåm cuûa coâng-taéc-tô thöôøng duøng daïng hình ngoùn vaø daïng baét caàu.
- Heä thoáng cuûa tieáp ñieåm cuûa coâng taéc tô chia ra laøm thaønh tieáp ñieåm ñoäng löïc
(tieáp ñieåm chính) vaø tieáp ñieåm ñieàu khieån (tieáp ñieåm phuï). Vaät lieäu laøm tieáp ñieåm
daãn ñieän toát, ít bò oâxy hoùa, chòu nhieät ñoä cao ít maøi moøn thöôøng söû duïng ñoàng vaø hôïp
kim cuûa ñoàng. Tieáp ñieåm coù theå ôû daïng thöôøng hôû hay thöôøng ñoùng, tieáp ñieåm coá
ñònh gaén vôùi keát caáu, tieáp ñieåm ñoäng lieân keát vôùi loõi theùp ñoäng.
Trang 93
Hình 4.2: Hình daïng tieáp ñieåm cuûa coâng-taéc-tô
b. Heä thoáng daäp hoà quang
+ Heä thoáng daäp hoà quang ôû coâng-taéc-tô moät chieàu
- Thieát bò daäp taét hoà quang ôû coâng-taéc-tô ñieän moät chieàu laø öùng duïng nguyeân lyù
thoåi töø bôûi moät töø tröôøng beân ngoaøi ñeå daäp taét hoà quang. Khi coù cuoän daây thoåi töø, taïo
ra töø tröôøng H taùc duïng leân doøng ñieän hoà quang, sinh ra löïc ñieän ñoäng F keùo daøi hoà
quang, laøm cho hoà quang deã bò daäp taét, thöôøng maéc noái tieáp cuoän daây thoåi töø vôùi tieáp
ñieåm caét. Loaïi thieát bò daäp hoà quang naøy coù nhieàu haïn cheá chieàu cuûa löïc ñieän ñoäng
taùc duïng vaøo hoà quang phuï thuoäc vaøo cöïc tính cuûa doøng ñieän, hoà quang seõ thay ñoåi
chieàu chuyeån ñoäng do ñoù coâng-taéc-tô khoâng theå laøm vieäc ñöôïc khi thay ñoåi cöïc tính
doøng ñieän.
- Cuoän daây hoà quang ñaáu vaøo ñieän aùp nguoàn neân caùch ñieän phaûi phuø hôïp vôùi
ñieän aùp ñoù. Khi coù ngaén maïch thöôøng keøm theo suït aùp nguoàn (cung caáp cho cuoän
daây hoà quang) laøm cho hieäu quaû daäp taét hoà quang cuûa heä thoáng naøy caøng keùm hôn
nöõa, do ñoù loaïi daäp taét hoà quang kieåu naøy ít söû duïng. Heä thoáng coù nam chaâm vónh
cöûu veà baûn chaát gaàn gioáng coù cuoän daây ñaáu song song, nhöng coù öu ñieåm khoâng tieâu
hao naêng löôïng ñeå taïo neân töø tröôøng, giaûm toån hao ñoàng ôû coâng-taéc-tô, khoâng gaây
phaùt noùng coâng-taéc-tô bôûi cuoän daây nhö heä thoáng coù cuoän daây, vì vaäy heä thoáng naøy
söû duïng roäng raõi.
Trang 94
Hình 4.3: Thieát bò daäp taét hoà quang cuûa coâng-taéc-tô moät chieàu
a-Hoäp daäp hoà quang coù löôùi vaø khe hôû roäng; b-Hoäp daäp hoà quang coù khe hôû heïp
1-tieáp ñieåm; 2-söøng daäp hoà quang; 3-cuoän daäp hoà quang; 4-nam chaâm hoà quang; 5-
thaønh hoäp daäp hoà quang; 6-maïch töø daäp hoà quang; 7- laù, löôùi daäp hoà quang; 8 –khe
hôû hoäp
+ Heä thoáng daäp hoà quang ôû coâng-taéc-tô xoay chieàu
- Caùc coâng-taéc-tô xoay chieàu söû duïng trong coâng nghieäp thöôøng cheá taïo coù hai
ñoaïn ngaét maïch treân cuøng moät pha, söû duïng tieáp ñieåm baét caàu ñeå daäp taét hoà quang.
- Ñeå naâng ñoä tin caäy daäp taét hoà quang vaø ñeå giaûm ñoä maøi moøn tieáp ñieåm
thöôøng boå sung caùc bieän phaùp sau:
- Daäp hoà quang baèng thoåi töø nhôø moät cuoän daây ñaáu noái tieáp vaø hoäp daäp hoà
quang coù khe hôû heïp.
- Hoà quang ñöôïc thoåi vaøo khe hôû coï saùt vaøo vaùch vaø bò daäp taét, vì theá trong khe
hôû heïp ngöôøi ta boá trí theâm nhöõng taám ngaên song song ñeå keùo hoà quang qua ñoaïn
ñöôøng quanh co dích daéc.
- Chia hoà quang thaønh nhieàu hoà quang ngaén, hoäp daäp hoà quang goàm nhieàu taám
theùp hoaëc ñoàng ñaët song song vôùi nhau. Khi hoà quang keùo vaøo buoàng ngaên seõ chia
thaønh nhieàu hoà quang ngaén coù chieàu daøi khoaûng 2 ñeán 3 cm.
Trang 95
Hình 4.4: Hoäp daäp hoà quang kieåu khe hôû heïp
c . Heä thoáng ñieän töø
- Loõi theùp
+ Loõi theùp goàm nhieàu laù theùp kyõ thuaät gheùp laïi coù beà daøy 0,35  0,5 mm coù
phuû lôùp sôn caùch ñieän moûng ôû hai maët, hình daïng cuûa laù theùp coù daïng E, I hoaëc daïng
U, I gheùp laïi.
+ Heä thoáng loõi theùp ñöôïc chia ra laøm hai phaàn laø loõi theùp tónh vaø loõi theùp ñoäng.
Treân loõi theùp tónh ñeå quaán daây vaø coù ñaët 2 voøng ngaén maïch ñeå choáng rung ñoäng khi
coâng-taéc-tô laøm vieäc trong nguoàn ñieän xoay chieàu. Treân loõi theùp ñoäng coù lieân keát
vôùi truïc, boä phaän tieáp ñieåm vaø loø xo phaûn.
- Cuoäïn daây
+ Cuoän daây laøm baèng ñoàng hay nhoâm beân ngoaøi coù phuû lôùp caùch ñieän moûng laø
eâmail, soá voøng daây phuï thuoäc vaøo ñieän aùp vaø tieát dieän phuï thuoäc vaøo coâng suaát.
Trang 96
Cuoän daây coù ñieän trôû raát beù so vôùi ñieän khaùng, doøng ñieän qua cuoän daây phuï thuoäc
vaøo khe hôû khoâng khí giöõa loõi theùp ñoäng vaø loõi theùp tónh.
+ Caùc cuoän daây cuûa phaàn lôùn caùc coâng-taéc-tô ñöôïc tính toaùn sau cho ñöôïc pheùp
ñoùng, ngaét ñeán tôùi 600 laàn trong moät giôø, öùng vôùi heä soá thoâng ñieän hay tieáp ñieän
baèng 40 %. Cuoän daây coâng-taéc-tô laøm vieäc tin caäy (huùt loõi theùp ñoäng) khi ñieän aùp
cung caáp cho noù naèm trong phaïm vi 85  105 % Uñm. Neáu ta goïi tyû soá giöõa trò soá trò
soá ñieän aùp nhaû vaø ñieän aùp huùt cuûa cuoän daây laø heä soá trôû veà, thì heä soá naøy coù theå ñaït
tôùi (0,6  0,7). Ñieàu ñoù coù nghóa laø khi ñieän aùp cuûa cuoän daây suït coøn (0,6  0,7 ) trò
soá ñieän aùp huùt thì bò nhaû vaø caét maïch ñieän.
d. Cô caáu truyeàn ñoäng, caùc boä phaän khaùc
- Cô caáu truyeàn ñoäng
+ Cô caáu truyeàn ñoäng phaûi coù keát caáu sao cho giaûm thôøi gian thao taùc ñoùng,
ngaét tieáp ñieåm, naâng cao löïc eùp caùc tieáp ñieåm vaø giaûm tieáng keâu va ñaäp.
+ Naép chuyeån ñoäng xoay quanh baûn leà, tieáp ñieåm chuyeån ñoäng thaúng coù tay
ñoøn truyeàn ñoäng. Naép vaø tieáp ñieåm chuyeån ñoäng thaúng theo hai phöông vuoâng goùc
vôùi nhau. Naép chuyeån ñoäng thaúng, tieáp ñieåm chuyeån ñoäng xoay quanh baûn leà.
+ Naép vaø tieáp ñieåm ñeàu chuyeån ñoäng xoay quanh moät baûn leà coù moät heä thoáng
tay ñoøn chung, tröôøng hôïp naøy löïc eùp leân tieáp ñieåm lôùn.
- Caùc boä phaän khaùc
Caùc boä phaän khaùc goàm coù loø xo phaûn, truïc keát caáu voû beân ngoaøi.
a. Coâng-taéc-tô ñieän moät chieàu
Trang 97
Nhöõng boä phaän chính cuûa coâng-taéc-tô:
+ Heä thoáng nam chaâm ñieän goàm coù

loõi töø 1, phaàn öùng 2 vaø cuoän daây huùt 3.
+ Heä thoáng tieáp ñieåm goàm coù tieáp

ñieåm tónh 4 vaø tieáp ñieåm ñoäng 5, ñaây laø
nhöõng tieáp ñieåm chính.
+ 6 laø loø xo, keát caáu voû beân ngoaøi..
Hình 4.5: Coâng-taéc-tô moät chieàu
Nguyeân lyù hoaït ñoäng
- Khi ñaët ñieän aùp vaøo cuoän daây 3 cuûa nam chaâm ñieän, phaàn öùng 2 seõ bò huùt
vaøo. Tieáp ñieåm ñoäng 5 laép treân phaàn öùng 2 seõ tieáp xuùc vôùi tieáp ñieåm tónh 4 laøm
ñoùng maïch ñieän. Loø xo 6 baûo ñaûm söï tieáp xuùc oån ñònh cuûa caùc tieáp ñieåm.
- Cuoän huùt cuûa coâng-taéc-tô moät chieàu coù coâng suaát töø 20  25 W vaø coù khaû
naêng laøm vieäc chuaån xaùc trong phaïm vi ñieän aùp dao ñoäng töø 85 % ñeán 105 % ñieän
aùp ñònh möùc. Ñieän aùp cuoän huùt coù caùc caáp ñieän aùp 12 V, 24 V, 110 V, 220 V.
- Thôøi gian ñoùng coâng-taéc-tô khoaûng 0.080.3s vaø thôøi gian ngaét töø 0.030.1s.
Coâng duïng
- Coâng-taéc-tô moät chieàu duøng doøng ñieän moät chieàu ñeå cung caáp cho nam chaâm
cuûa noù. Coâng taéc tô moät chieàu ñuøng ñeå ñoùng caét caùc maïch ñieän moät chieàu.
- Coâng-taéc-tô moät chieàu cuõng coù theå duøng ñeå ñoùng ngaét maïch ñieän xoay
chieàu, trong truôøng hôïp naøy coâng-taéc-tô moät chieàu phaûi duøng boä chænh löu.
b. Coâng-taéc-tô ñieän xoay chieàu
Trang 98
Hình 4.6: Sô ñoà keát caáu coâng-taéc-tô xoay chieàu taùc doäng kieåu quay.
Nguyeân lyù laøm vieäc
- Cung caáp ñieän vaøo cuoän daây1 cuûa coâng taéc tô, coù doøng ñieän chaïy qua cuoän
daây 1, taïo ra töø tröôøng treân loõi theùp tónh, neáu löïc ñieän töø lôùn hôn löïc phaûn cuûa loø xo
thì seõ huùt loõi theùp ñoäng 2 (naép 2) vaø laøm quay truïc 3 moät goùc nhaát ñònh. Treân truïc 3
coù laép tieáp ñieåm ñoäng 4, do truïc quay noù seõ tì vaøo tieáp ñieåm tónh 5; keùo theo heä
thoáng tieáp ñieåm seõ chuyeån traïng thaùi. Neáu tröôùc ñoù ôû daïng thöôøng hôû thì baây giôø seõ
ñoùng laïi vaø neáu tröôùc ñoù thöôøng ñoùng thì baây giôø môû ra, cung caáp ñieän cho phuï taûi.
- Caét ñieän qua cuoän daây khoâng coøn töø tröôøng treân loõi theùp tónh, löïc ñieän töø
baèng 0 khi ñoù loø xo ñaåy loõi theùp ñoäng rôøi khoûi loõi theùp tónh heä thoáng tieáp ñieåm
chuyeån traïng thaùi (trôû veà traïng thaùi ba ñaàu khi chöa coù ñieän).
- Ñieän aùp laøm vieäc tin caäy cuûa cuoän daây U = (0,85  1,05)Uñm, neáu ñieän aùp
giaûm xuoáng U = (0,6  0,7)Uñm thì löïc ñieän töø taïo ra treân loõi theùp ñoäng nhoû hôn löïc
phaûn cuûa loø xo, loø xo ñaåy loõi theùp ñoäng rôøi khoûi loõi theùp tónh.
Trang 99
Hình 4.7: Sô ñoà keát caáu coâng-taéc-tô xoay chieàu taùc doäng huùt thaúng ñöùng
4.1.3. Tính choïn coâng-taéc-tô
- Ñieän aùp cuûa nguoàn phaûi phuø hôïp vôùi ñieän aùp ghi treân coâng-taéc-tô bao goàm
ñieän aùp ñònh möùc cuûa cuoän daây coâng-taéc-tô, ñieän aùp caùch ñieän giöõa caùc tieáp ñieåm
cuûa coâng-taéc-tô (V hoaëc KV).
- Doøng ñieän cuûa phuï taûi chaïy qua tieáp ñieåm trong thôøi gian daøi maø tieáp ñieåm
khoâng bò hö hoûng ñeå ñaùp öùng ñieàu naøy choïn Iñmctt > Ipt (A hay KA).
- Coâng-taéc-tô coù tính oån ñònh löïc ñieän ñoäng vaø oån ñònh nhieät ñeå tieáp ñieåm
khoâng bò taùch rôøi khoûi hay noùng chaûy vaø haøn dính.
4.1.4. Hö hoøng vaø caùc nguyeân nhaân gaây hö hoûng
- Tröôùc khi söûa chöõa coâng-taéc-tô, caàn phaûi xem xeùt taát caû caùc boä phaän cô baûn,
xaùc ñònh caùc chi tieát caàn thay theá hoaëc phuïc hoài. Coù nhieàu chi tieát khoù söûa, chaún haïn
nhö caùc chi tieát baèng chaát deûo bò maøi moøn hoaëc hö hoûng, hoaëc caùc chi tieát saûn xuaát
baèng gia coâng daäp. Ñoái vôùi nhöõng loaïi chi tieát treân neân thay môùi.
- Coâng-taéc-tô thöôøng hö hoûng ôû phaàn tieáp ñieåm, khi ñoùng caét ôû beà maët tieáp xuùc
xuaát hieän hoà quang, löïc va ñaäp leân caùc tieáp ñieåm laøm cho chuùng bò oâxy hoaù hoaëc bò
maøi moøn. Neáu möùc ñoä maøi moøn ít, bò roå ít thì phaûi ñaùnh saïch gæ, baån veát roå baèng
Trang 100
giaáy nhaùm mòn. Neáu beà maët tieáp ñieåm coù phuû lôùp baïc thì khoâng duøng giaáy nhaùm
ñaùnh beà maët ñoù. Neáu tieáp ñieåm bò maøi moøn hay roå nhieàu neân thay tieáp ñieåm môùi.
Sau khi thay theá, phaûi tieán haønh kieåm tra, hieäu chænh löïc tieáp xuùc cuûa caùc tieáp ñieåm
chính ôû hai vò trí, vò trí caét (löïc eùp ban ñaàu), vaø vò trí ñoùng (löïc eùp cuoái cuøng).
- Löïc eùp loø xo cuûa coâng-taéc-tô cuõng aûnh höôûng ñeán quaù trình laøm vieäc cuûa
coâng-taéc-tô, ñeå hieäu chænh löïc eùp ta taêng hoaëc giaûm löïc caêng cuûa loø xo, tieáp ñieåm
baèng oác ñieàu chænh loø xo. OÁc ñieàu chænh naøy chæ thay ñoåi trong moät phaïm vi nhaát
ñònh. Neáu ñieàu chænh heát côõ maø löïc eùp vaãn chöa ñaït yeâu caàu thì phaûi thay loø xo môùi.
- Coâng-taéc-tô laøm vieäc taïo ra tieáng keâu reø reø caàn xem laïi hai voøng ngaén maïch
cuûa coâng-taéc-tô, neáu voøng ngaén maïch hôû thì haøn laïi. Hoaëc beà maët tieáp xuùc giöõa
maïch töø ñoäng vaø maïch töø tónh bò dô thì phaûi duøng giaáy nhaùm mòn ñaùnh saïch sau ñoù
cho vaøo moät ít daàu (neáu beà maët tieáp xuùc giöõa hai loõi theùp tónh vaø ñoäng nhoû hôn 70%
thì vaãn taïo ra tieáng keâu)
- Buoàng daäp hoà quang vaø cuoän daây raát khoù söûa chöõa do ñoù khi hö hoûng phaûi
thay môùi.
4.2. Khôûi ñoäng töø
- Khôûi ñoäng töø laø thieát bò khí cuï ñieän duøng ñeå ñoùng caét maïch ñieän töø xa vieäc
ñoùng, ngaét, ñaûo chieàu vaø baûo veä quaù taûi caùc ñoäng cô khoâng ñoàng boä ba pha.
- Khôûi ñoäng töø chia ra laøm hai loaïi: khôûi ñoäng töø ñôn (laø loaïi khôûi ñoäng töø coù
moät coâng-taéc-tô vaø moät rôle nhieät) vaø khôûi ñoäng töø keùp (laø khôûi ñoäng töø coù hai coâng
taéc tô vaø moät rôle nhieät). Ñoái vôùi khôûi ñoäng töø keùp ngoaøi 2 coâng-taéc-tô coù coù keát caáu
khoaù cô khí; khôûi ñoäng töø keùp thöôøng söû duïng trong maïch ñaûo chieàu quay, maïch
khôûi ñoäng ñoåi noái Y/ vaø maïch ñieàu khieån ñoäng cô ba pha hai caáp toác ñoä …
- Phaân loaïi theo ñieän aùp cuûa cuoän daây coù loaïi: 110 V, 220 V, 380 V vaø 500 V.
Trang 101
4.2.1. Caáu taïo
Kyù hieäu rôle nhieät
Hình 4.8: Keát caáu rôle nhieät
Hình 4.9: Keát caáu khôûi ñoäng töø ñôn
Trang 102
Keát caáu cuûa khôûi ñoäng töø thöïc chaát laø söï keát hôïp giöõa coâng-taéc-tô vaø rô le
nhieät
- Khi ñaët ñieän aùp vaøo cuoän daây cuûa khôûi ñoäng, coù doøng ñieän chaïy qua cuoän
daây, taïo ra töø tröôøng treân loõi theùp tónh (loõi theùp tónh thaønh nam chaâm ñieän) vaø huùt
loõi theùp ñoäng vaøo loõi theùp tónh. Heä thoáng tieáp ñieåm chuyeån traïng thaùi, nhöõng tieáp
ñieåm thöôøng hôû seõ ñoùng laïi vaø caùc tieáp ñieåm thöôøng ñoùng môû ra. Cung caáp ñieän
cho ñoäng cô, ñoäng cô hoaït ñoäng.
- Neáu coù söï coá quaù taûi xaûy ra treân ñoäng cô, doøng chaïy qua phaàn töû ñoát noùng
cuûa rôle nhieät taêng, löôïng nhieät phaùt ra Q = RI2t lôùn taùc ñoäng laøm thanh löôõng
kim cong taùc ñoäng môû tieáp ñieåm cuûa rô re nhieät treân maïch ñieàu khieån laøm cuoän
daây coâng-taéc-tô maát ñieän loõi theùp ñoäng rôøi khoûi loõi theùp tónh, tieáp ñieåm chuyeån
traïng thaùi caét maïch ñieän baûo veä ñoäng cô.
- Khi rôle nhieät taùc ñoäng khoâng coøn doøng ñieän chaïy qua phaàn töû ñoát noùng
cuûa rôle nhieät vaø ñoäng cô, löôõng kim nguoäi daàn vaø trôû veà traïng thaùi ban ñaàu
nhöng tieáp ñieåm cuûa rôle nhieät treân maïch ñieàu khieån vaãn hôû vaø phaûi taùc ñoäng
ñeán nuùt nhaán phuïc hoài thì tieáp ñieåm cuûa rôle nhieät ñoùng laïi chuaån bò cho quaù
trình hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô tieáp theo.
4.2.3. Caùch choïn khôûi ñoäng töø
- Choïn khôûi ñoäng töø ñeå söû duïng caàn chuù yù nhöõng thoâng soá kyõ thuaät cuûa khôûi
ñoäng töø nhö ñieän aùp ñaët vaøo cuoän daây cuûa khôûi ñoäng töø vaø doøng ñieän ñi qua tieáp
ñieåm chính cuûa khôûi ñoäng töø cho phuø hôïp.
- Choïn rôle nhieät phaûi thích hôïp vôùi phuï taûi. Neáu choïn rôle nhieät quaù lôùn so vôùi
phuï taûi thì rôle nhieät taùc ñoäng khoâng coù hieäu quaû khi coù söï coá xaûy ra.
- Neáu choïn rôle nhieät nhoû hôn doøng phuï taûi thì khi laøm vieäc ôû doøng ñieän ñònh
möùc taùc ñoäng caét maïch. Ikñt = (1,2  1,3) Iñm
Trang 103
4.3. Rôle trung gian
4.3.1. Coâng duïng
Rôle trung gian laøm nhieäm vuï trung gian ñoùng caét caùc maïch ñieän coù doøng ñieän
beù, taïo ra moät khoaûng thôøi gian nghæ, ñoùng caét maïch ñieän coù doøng ñieän nhoû. Rôle
trung gian thöôøng söû duïng trong caùc maïch ñieän ñieàu khieån.
4.3.2. Caáu taïo
Hình 4.10: Caáu taïo rôle trung gian
- Loõi theùp tónh 1, vaät lieäu laøm töø caùc laù theùp kyõ thuaät ñieän moûng, beà daøy cuûa
töøng laù töø 0,35 ñeán 0,5 mm, caùc laù theùp ñöôïc gheùp töø caùc laù theùp hình chöõ U hay
hình truï.
- Laù theùp ñoäng 2 laø moät mieáng theùp moûng coù lieân keát vôùi caàn taù c ñoäng, loø xo
- Chöùc naêng cuûa loõi theùp duøng ñeå daãn töø.
- Cuoän daây 2 laøm baèng daây ñieän töø, vaät lieäu laø nhoâm hoaëc ñoàng, beân ngoaøi coù
phuû moät lôùp sôn caùch ñieän moûng (thöôøng daây eâmail). Cuoän daây coù chöùc naêng duøng
ñeå daãn doøng ñieän, taïo ra töø tröôøng treân loõi theùp tónh 1. Soá voøng daây phuï thuoäc vaøo
ñieän aùp, ñöôøng kính daây phuï thuoäc vaøo coâng suaát cuûa rôle trung gian.
- Heä thoáng tieáp ñieåm vaät lieäu laøm tieáp ñieåm ñoàng hoaëc hôïp kim cuûa ñoàn g hoaëc
ñoàng pha vôùi niken. Caùc tieáp ñieåm cuûa rôle trung gian coù caùc dieän tích tieáp xuùc baèng
nhau khoâng coù tieáp ñieåm chính, phuï caùc tieáp ñieåm gioáng nhau. Coù caùc loaïi rôle
Trang 104
trung gian sau: loaïi 6 tieáp ñieåm, 4 tieáp ñieåm, loaïi 3 tieáp ñieåm vaø loaïi rôle 2 tieáp
ñieåm.
- Ñaët ñieän aùp vaøo cuoän daây 2, coù doøng ñieän chaïy qua cuoän daây 2, taïo ra töø
tröôøng chaïy trong loõi theùp tónh 1 (loõi theùp tónh trôû thaønh nam chaâm ñieän), huùt laù theùp
ñoäng 3 di chuyeån xuoáng, caàn tieáp ñieåm bò keùo xuoáng, heä thoáng tieáp ñieåm chuyeån
traïng thaùi, tieáp ñieåm thöôøng ñoùng môû ra, tieáp ñieåm thöôøng hôû ñoùng laïi, ñoùng (hoaëc
caét) maïch ñieän.
- Cuoän daây 2 ñang coù ñieän, ngaét ñieän qua cuoän daây 2, loõi theùp tónh 1 maát töø
tröôøng, nhôø loø xo taùc ñoäng loõi theùp tónh rôøi khoûi loõi theùp ñoäng, heä thoáng tieáp ñieåm
trôû veà traïng thaùi ban ñaàu, caét maïch ñieän.
4.3.4. Thoâng soá kyõ thuaät
- Ñieän aùp laøm vieäc cuûa cuoän daây rôle trung gian Uñm, (V).
- Ñieän aùp caùch ñieän caùc tieáp ñieåm cuûa rôle trung gian U, (V).
- Doøng ñieän ñònh möùc cuûa tieáp ñieåm cuûa rôle trung gian Iñm, (A).
4
4
3
5
8
6
7
1
2
RELAY 8 CHÂN
RELAY 8 CHAN
Trang 105
LS2
4
1
3
5
2
RELAY 5 CHAÂN
RELAY 5 CHÂN
Hình 4.11: Sô ñoà chaân rôle trung gian
Hình 4.12: Hình daïng cuûa rôle trung gian
4.4. Rô le toác ñoä
- Caên cöù vaøo toác ñoä cuûa ñoäng cô ñeå ñieàu khieån söï laøm vieäc cuûa heä thoáng, phaàn töû
thuï caûm ñöôïc chính xaùc toác ñoä cuûa ñoäng cô laø rôle toác ñoä. Rôle toác ñoä seõ phaùt tín
hieäu cho phaàn töû chaáp haønh ñeå chuyeån traïng thaùi laøm vieäc cuûa heä thoáng khi toác ñoä
ñaït ñeán caùc giaù trò ngöôõng ñaõ chænh ñònh saün.
- Rôle toác ñoä hay coøn goïi laø rôle haõm ngöôïc, hoaëc rôle kieåm tra toác ñoä (PKC), noù
thöôøng söû duïng trong caùc maïch haõm töï ñoäng ñoäng cô khoâng ñoàng boä ba pha rotor
loàng soùc, laøm vieäc ñeán ñieän aùp 380 V.
4.4.1. Phaân loaïi
- Rôle toác ñoä coù nhieàu loaïi laøm vieäc theo caùc nguyeân taéc khaùc nhau nhö: nguyeân taéc
li taâm, nguyeân taéc caûm öùng, coù theå duøng maùy phaùt toác laøm rôle toác ñoä.
- Ñoái vôùi ñoäng cô ñieän moät chieàu coù theå kieåm tra toác ñoä ñoäng cô thoâng qua söùc ñieän
ñoäng cuûa ñoäng cô. Ñoái vôùi ñoäng cô xoay chieàu kieåm tra toác ñoä ñoäng cô thoâng qua
söùc ñieän ñoäng vaø taàn soá maïch rotor.
4.4.2. Caáu taïo
Trang 106
Treân Hình 4.14 trình baøy caáu taïo cuûa rôle toác ñoä kieåu caûm öùng.
+ Rotor 1 laø nam chaâm vónh cöûu ñöôïc noái vôùi truïc cuûa ñoäng cô.
+ Stator 2 caáu taïo nhö moät caùi loàng soùc vaø coù theå quay treân giaù ñôõ cuûa noù.
+ Treân caàn 3 gaén vaøo stator 2 coù ñaët maù ñoäng 11 cuûa hai tieáp ñieåm coù maù tónh
7 vaø 15.
+ Ngoaøi ra coøn coù loø 4, 5 vaø keát caáu voû beân ngoaøi.
Hình 4.13: Caáu taïo cuûa rôle toác ñoä kieåu caûm öùng
- Truïc cuûa rôle toác ñoä noái ñoàng truïc vôùi truïc cuûa ñoäng cô. Khi rotor khoâng quay caùc
caëp tieáp ñieåm (7-11) vaø (15-11) môû vì caùc loø xo 4 giöõ caàn 3 ôû chính giöõa. Khi rotor
quay seõ taïo ra töø tröôøng quay queùt qua caùc thanh daãn cuûa loàng soùc stator, caûm öùng
trong caùc thanh daãn doøng ñieän caûm öùng.
- Taùc duïng töông hoã giöõa doøng ñieän caûm öùng naøy vaø töø tröôøng quay taïo ra momen
ñieän töø laøm cho stator quay ñi moät goùc, luùc ñoù caùc loø xo 4 bò neùn hay caêng ra seõ taïo
Trang 107
momen caûn choáng laïi, caân baèng vôùi momen ñieän töø. Tuyø theo chieàu quay cuûa rotor
maø maù ñoäng 11 coù theå ñeán tieáp xuùc vôùi maù tónh 7 hay 15.
- Trò soá ngöôõng cuûa toác ñoä coù theå ñieàu chænh baèng boä phaän 5 ñeå thay ñoåi löïc keùo neùn
cuûa loø xo caân baèng 4. Khi toác ñoä quay cuûa rotor nhoû hôn trò soá ngöôõng ñaõ ñaët,
momen ñieän töø nhoû neân khoâng thaéng ñöôïc momen phaûn cuûa loø xo caân baèng neân tieáp
ñieåm khoâng theå ñoùng laïi ñöôïc. Khi toác ñoä quay cuûa rotor lôùn hôn hay baèng trò soá
ngöôõng ñaõ chænh ñònh thì momen ñieän töø thaéng ñöôïc momen phaûn cuûa loø xo laøm cho
stator quay, ñoùng tieáp ñieåm töông öùng theo chieàu quay cuûa rotor.
4.4.4. Hö hoûng vaø nguyeân nhaân gaây hö hoûng
- Tieáp ñieåm khoâng coøn ñoùng môû ñöôïc, do tieáp xuùc khoâng toát, phaàn cô khí bò veânh…
- Tieáp ñieåm cuûa rô le ñoùng nhöng khi hoaït ñoäng xong thì khoâng môû ra. Do thôøi gian
ñoùng môû nhieàu thanh löôõng kim bò laõo hoùa.
4.5. Rô le thôøi gian
- Trong quaù trình laøm vieäc cuûa cô caáu chaáp haønh, cuûa heä thoáng ñieàu khieån, baûo veä,
nhieàu khi caàn moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh giöõa caùc nguyeân coâng noái tieáp, giöõa
caùc haønh trình, giöõa caùc thôøi ñieåm cho tín hieäu taùc ñoäng ñeán moät soá thieát bò…
- Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö theá, ngöôøi ta duøng moät loaïi khí cuï ñeå taïo neân moät
khoaûng thôøi gian caàn thieát, goïi laø rôle thôøi gian.
- Vôùi khí cuï ñieän naøy sau moät thôøi gian ñöôïc chænh ñònh, noù seõ cho caùc xung ñieàu
khieån ñeå ñoùng môû caùc tieáp ñieåm cuûa caùc maïch ñieän töông öùng. Trong sô ñoà ñieàu
khieån vaø baûo veä rôle thôøi gian duøng ñeå giôùi haïn thôøi gian quaù taûi cuûa thieát bò, khôûi
ñoäng ñoåi noái Y/ ñoäng cô ba pha, töï ñoäng môû maùy ñoäng cô nhieàu caáp bieán trôû môû
maùy, trong maùy caét goït kim loaïi rôle thôøi gian ñöôïc duøng roäng raõi trong caùc maïch
ñieàu khieån töï ñoäng truyeàn ñoäng ñieän.
4.5.1.Phaân loaïi
Trang 108
Rôle thôøi gian coù nhieàu loaïi: rôle thôøi gian ñieän töø, rôle thôøi gian con laéc cô khí, rôle
thôøi gian duøng khí neùn, rôle thôøi gian ñieän töû… Trong noäi dung trình baøy seõ ñeà caäp
ñeán hai loaïi rôle thôøi gian: rôle thôøi gian ñieän töø vaø rôle thôøi gian ñieän töû.
4.5.2. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng
a. Rôle thôøi gian ñieän töø
*) Caáu taïo
Hình 4.14: Caáu taïo rôle thôøi gian ñieän töø
- Rôle thôøi gian ñieän töø goàm loõi theùp tónh 1, nhieàu laù theùp kyõ thuaät ñieän chöõ U gheùp
laïi, beà daøy töøng laù töø 0.35  0.5 mm, hai beà maët coù phuû lôùp sôn caùch ñieän moûng.
Treân loõi theùp tónh 1 coøn quaán cuoän daây 2 vaø ñaët oáng loùt ñoàng 6.
- Loõi theùp ñoäng 3 (phaàn öùng) hình chöõ I cuõng goàm nhieàu laù theùp kyõ thuaät ñieän coù beà
daøy töø 0.35  0.5 mm gheùp laïi cuõng coù phuû lôùp sôn caùch ñieän moûng, treân loõi theùp
ñoäng 3 coù gaén tieáp ñieåm ñoäng 5, ngoaøi ra coøn coù loø xo 4 vaø keát caáu voû beân ngoaøi.
*) Nguyeân lyù laøm vieäc
- Khi cho doøng ñieän chaïy qua cuoän daây 2, loõi theùp 1 seõ huùt phaàn öùng 3 ñeå caét tieáp
ñieåm 5. Neáu caét doøng ñieän qua cuoän daây thì phaàn öùng 3 khoâng nhaû ra ngay vì khi töø
thoâng trong cuoän daây 2 giaûm trong oáng loùt ñoàng 6 xuaát hieän söùc ñieän ñoäng caûm öùng
Trang 109
vaø doøng ñieän caûm öùng caûn laïi söï giaûm cuûa töø thoâng neân phaàn öùng 3 vaãn ñöôïc huùt
trong moät khoaûng thôøi gian nöõa.
- Muoán chænh ñònh thôøi gian duy trì coù theå thay ñoåi löïc keùo cuûa loø xo ñoái troïng 4
hoaëc thay ñoåi trò soá doøng ñieän ñi qua cuoän daây 2… rôle ñieän töø chæ duøng trong maïch
ñieän moät chieàu, muoán söû duïng trong nguoàn ñieän xoay chieàu phaûi coù boä chænh löu.
b. Rôle thôøi gian ñieän töû (ON – Delay timer)
- Ñoái vôùi role thôøi gian ON DELAY coù hai loaïi; rôle thôøi gian ñôn vaø rôle thôøi gian
ñoâi. Rôle thôøi gian ñôn chæ coù moät giaù trò thôøi gian taùc ñoäng (coù moät soá loaïi thay ñoåi
coù theå chænh ñònh thôøi gian trong moät daõy roäng).
- Ñoái vôùi rôle thôøi gian ñoâi maïch ñieän tích hôïp töø hai rôle thôøi gian ñôn do ñoù treân
giaûn ñoà thôøi gian coù ít nhaát hai giaù trò thôøi gian taùc ñoäng.
*) Sô ñoà chaân cuûa rôle thôøi gian
Hình 4.15: Sô ñoà chaân timer ON DELAY
Trang 110
Treân sô ñoà chaân Hình 4.15 goàm coù:
 Chaân 2-7: laø hai ñaàu cuoän daây rôle thôøi gian.
 Chaân 1-3: laø tieáp ñieåm thöôøng hôû (taùc ñoäng töùc thôøi gioáng tieáp ñieåm
thöôøng hôû cuûa rôle trung gian.
 Chaân 1-4: laø tieáp ñieåm thöôøng ñoùng (taùc ñoäng töùc thôøi gioáng tieáp ñieåm
thöôøng ñoùng cuûa rôle trung gian).
 Chaân 8-5: tieáp ñieåm thöôøng ñoùng môû chaäm (coù trì hoaõn thôøi gian).
 Chaân 8-6: tieáp ñieåm thöôøng hôû ñoùng chaäm (coù trò hoaõn thôøi gian).
*) Taùc ñoäng cuûa rôle thôøi gian
 Khi cung caáp ñieän cho cuoän daây rôle thôøi gian (chaân 2-7) rôle thôøi gian baét
ñaàu tính giôø, tieáp ñieåm thöôøng ñoùng (1-4) môû ra vaø tieáp ñieåm (1-3) môû ra ngay. Tieáp
ñieåm thöôøng ñoùng môû chaäm (8-5) vaãn ñoùng; tieáp ñieåm thöôøng hôû ñoùng chaäm (8-6)
vaãn hôû. Giaõ thuyeát thôøi gian chænh ñònh 10 phuùt, ñeán phuùt thöù 10 tieáp ñieåm thöôøng
ñoùng môû chaäm (8-5) môû ra caét maïch ñieän; tieáp ñieåm thöôøng hôû ñoùng chaäm (8-6)
ñoùng laïi cung caáp ñieän cho maïch ñieän.
 Khi rôle thôøi gian taùc ñoäng vaãn giöõ traïng thaùi ñoù. Ngaét ñieän qua cuoän daây
heä thoáng tieáp ñieåm cuûa rôle thôøi gian trôû veà traïng thaùi ban ñaàu; thôøi ñieåm naøy cung
caáp ñieän cho cuoän daây rôle thôøi gian baét ñaàu laëp laïi chu kyø tröôùc.
Hình 4.16: Hình daïng cuûa rôle thôøi gian
Trang 111
4.6. Boä khoáng cheá
- Boä khoáng cheá laø loaïi thieát bò chuyeån maïch baèng tay hay baèng voâ laêng quay,
ñieàu khieån tröïc tieáp hay giaùn tieáp töø xa, thöïc hieän caùc chuyeån ñoåi maïch phöùc taïp ñeå
khôûi ñoäng, ñaûo chieàu quay ñieàu chænh toác ñoä vaø haõm ñoäng naêng ñoäng cô… caùc maùy
ñieän vaø caùc thieát bò ñieän.
- Boä khoáng cheá ñoäng löïc tay trang duøng ñieàu khieån ñoäng cô coâng suaát beù vaø
trung bình. Boä khoáng cheá chæ huy ñieàu khieån ñieàu khieån giaùn tieáp caùc ñoäng cô coù
coâng suaát lôùn, chuyeån ñoåi maïch ñieän cuoän daây coâng taéc tô, rô le trung gian, rô le
thôøi gian… Treân thöïc teá boä khoáng cheá söû duïng nhaèm ñôn giaûn hoùa thao taùc cuûa ngöôøi
thôï vaän haønh nhö thôï laùi taøu ñieän, laùi caàu truïc vaø laùi caåu truïc…
4.6.1. Phaân loaïi
- Theo keát caáu: boä khoáng cheá hình troáng vaø boä khoáng cheá hình cam.
- Theo nguoàn ñieän söû duïng: boä khoáng cheá ñieän moät chieàu vaø boä khoáng cheá söû
duïng ñieän xoay chieàu.
- Theo nguyeân lyù laøm vieäc vaø taùc ñoäng: boä khoáng cheá tröïc tieáp (boä khoáng cheá
ñoäng löïc) vaø boä khoáng cheá giaùn tieáp (boä khoáng cheá chæ huy).
Boä khoáng cheá ñoäng löïc duøng ñeå ñieàu khieån tröïc tieáp caùc ñoäng cô coâng suaát nhoû
vaø trung bình ôû caùc cheá ñoä laøm vieäc khaùc nhau nhaèm ñôn giaûn hoùa thao taùc cho
ngöôøi vaän haønh (nhö thôï laùi caàu truïc, thôï laùi taøu ñieän). Boä khoáng cheá ñoäng löïc coøn
duøng ñeå thay ñoåi trò soá ñieän trôû ñaáu trong maïch ñieän.
Boä khoâng cheá chæ huy duøng ñeå ñieàu khieån giaùn tieáp caùc ñoäng cô ñieän coâng suaát
lôùn, chuyeån ñoåi maïch ñieän caùc cuoän huùt cuûa coângtaéctô, khôûi ñoäng töø. Ñoâi khi cuõng
duøng ñeå ñoùng caét tröïc tieáp caùc ñoäng cô coâng suaát nhoû, nam chaâm ñieän vaø caùc thieát
bò ñieän khaùc.
4.6.2. Caáu taïo
Trang 112
Hình 4.17: Caáu taïo boä khoáng cheá hình troáng
Treân truïc 1 cuûa boä khoáng cheá ñaõ boäc caùch ñieän. Ngöôøi ta baét chaët caùc ñoaïn
vaønh tröôït baèng ñoàng 2 coù cung daøi laøm vieäc khaùc nhau. Caùc ñoaïn naøy duøng laøm
vaønh tieáp xuùc ñoäng saép xeáp ôû caùc goùc ñoä khaùc nhau. Moät vaøi ñoaïn vaønh tröôït ñaõ
noái ñieän saún beân trong caùc tieáp xuùc tónh 3 coù loø xo ñaøn hoài (goïi choåi tieáp xuùc)
keïp chaët treân moät caùn coá ñònh ñaõ boïc caùch ñieän 4, moãi choåi tieáp xuùc töông öùng
vôùi moät voøng tröôït ôû boä phaän quay, caùc choåi ñieän naøy ñöôïc caùch ñieän vôùi nhau
vaø noái tôùi boä phaän beân ngoaøi. Khi truïc 1 caùch ñoaïn vaønh tröôït 2 tieáp xuùc maët vôùi
caùc choåi tieáp xuùc 3 do ñoù thöïc hieän ñöôïc chuyeån ñoåi maïch ñieän caàn thieát trong
maïch ñieàu khieån.
Trang 113
Hình 4.18: Caáu taïo boä khoáng cheá hình cam
Treân truïc quay 1 baét chaët hình cam 2, moät truïc nhoû coù vaáu 3 coù loø xo ñaøn
hoài 6 luoân luoân ñaåy truïc vaáu 3 tyø hình cam. Caùc tieáp ñieåm ñoäng 5 baét chaët treân
giaù cuûa truïc 3, caùc tieáp ñieåm tónh 4 baét treân giaù caùch ñieän cuûa boä thaønh khoáng
cheá. Khi quay tay gaït truïc 1 quay laøm xoay hình cam 2, do ñoù truïc nhoû coù vaáu 3
seõ khôùp vaøo phaàn loõm hay phaàn loài cuûa hình cam, laøm ñoùng hoaëc môû caùc tieáp
ñieåm 4, 5.
Trang 114
Ký hiệu tiếp điểm Ký hiệu trạng thái

III II I 0 I II III
Hở KC1
Kín KC2
KC3
TRÁI PHẢI
Vị trí III II I 0 I II III
Tiếp điểm
KC1 ˆ ˆ ˆ ˆ
KC2 ˆ ˆ ˆ
KC3 ˆ
Bảng ký hiệu trạng thái
Hình 4.19: Kyù hieäu vaø baûng traïng thaùi cuûa boä khoáng cheá
- Caùc hình daïng beân trong cuûa moät boä khoáng cheá hình troáng goàm caùc tieáp ñieåm
ñoäng 2 laø caùc ñoaïn vaønh tröôït baèng ñoàng coù cung daøi laøm vieäc khaùc nhau, caùc tieáp
ñieåm tónh 3 coù loø xo ñaøn hoài vaø ñöôïc noái tröïc tieáp vôùi maïch ñieän beân ngoaøi. Khi
quay truïc 1 caùc ñoaïn vaønh tröôït cuûa caùc tieáp ñieåm 2 tieáp xuùc maët vôùi caùc tieáp ñieåm
tónh 3 vaø do ñoù thöïc hieän chuyeån ñoåi maïch ñieän caàn thieát. Treân Hình 4.19, trình baøy
nguyeân lyù caáu taïo cuûa moät taàng tieáp ñieåm cuûa boä khoáng cheá chæ huy hình cam.
Trong taàng tieáp ñieåm ñóa 9 gaén cöùng vôùi truïc 10 quay ñöôïc nhôø tay quay. Ñoøn baåy 5,
caàn tieáp ñieåm ñoäng 4 vaø con laên 6 xoay quanh truïc 8, coøn tieáp ñieåm tónh 3 gaén treân
taám caùch ñieän 2. Daây daãn cuûa maïch ñieän ñöôïc noái vaøo oác vít 1. Thöôøng moãi taàng coù
Trang 115
hai caëp tieáp ñieåm(4, 3) vaø (4’, 3’). Khi quay truïc 10 ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà, con
laên 6 tieáp xuùc vôùi ñóa 9 ôû phaàn coù baùn kính lôùn neân noù bò ñaåy ra ñeå môû caëp tieáp
ñieåm (4, 3). Coøn con laên 6’ tieáp xuùc vôùi ñóa ôû ñoaïn cung coù baùn kính nhoû, loø xo 7’ seõ
ñaåy ñoøn baåy 5’ ñoùng caëp tieáp ñieåm (4’, 3’).
- Treân Hình 4.20 veõ sô ñoà kyù hieäu cuûa boä khoáng cheá trong ñoù chæ roõ traïng thaùi
ñoùng (coù daáu ) hay môû (khoâng coù daáu chaám) cuûa caùc caëp tieáp ñieåm KC 1, KC2,
KC3… töông öùng vôùi caùc vò trí I, II, III cuûa tay quay khi ôû beân phaûi hay ôû beân traùi,
hay ôû vò trí giöõa 0. Traïng thaùi cuûa boä khoáng cheá ôû moïi vò trí cuûa tay quay coøn ñöôïc
theå hieän baèng baûng kyù hieäu traïng thaùi.
4.6.4. Thoâng soá kyõ thuaät vaø caùch löïa choïn
*) Thoâng soá kyõ thuaät
- Boä khoáng cheá hình troáng coù soá laàn thao taùc ít hôn boä khoáng cheá hình cam (1000
laàn/giôø).
- Caùc soá lieäu ñònh möùc cuûa boä khoáng cheá trình baøy ôû treân coù heä soá thoâng ñieän ÑL%
= 40% vaø taàn soá thao taùc khoâng lôùn hôn 600 laàn/1giôø.
- Boä khoáng cheá chæ huy saûn xuaát ôû ñieän aùp 600 V vaø doøng ñieän tôùi 10A.
*) Caùch löïa choïn boä khoáng cheá
- Doøng ñieän cho pheùp qua tieáp ñieåm ôû cheá ñoä laøm vieäc lieân tuïc vaø cheá ñoä laøm
vieäc ngaén haïn laëp laïi (soá laàn thao taùc trong moät giôø).
- Khi choïn doøng ñieän ñi qua tieáp ñieåm phaûi caên cöù vaøo coâng suaát ñoäng cô.
Pñm
I  1,2 .10 3 (A) (4.1)
U
+ Ñoái vôùi doøng ñieän moät chieàu ñöôïc tính:
Pñm: coâng suaát ñònh möùc cuûa ñoäng cô, (W hay KW).
U: ñieän aùp ñònh möùc cuûa ñoäng cô, (V hay KV).
I: doøng ñieän qua tieáp ñieåm cuûa boä khoáng cheá, (A hay KA).
+ Ñoái vôùi doøng ñieän xoay chieàu ñöôïc tính:
Trang 116 (4.2)

Pñm
I  1,3 .10 3 (A)
3.U
Pñm: coâng suaát ñònh möùc cuûa ñoäng cô, (W hay KW).
U: ñieän aùp daây ñònh möùc cuûa ñoäng cô, (V hay KV).
I: doøng ñieän ñònh möùc cuûa ñoäng cô, (A hay KA).
- Ñieän aùp boä khoáng cheá lôùn hôn ñieän aùp nguoàn.
Trang 117
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP
1. Neâu ñònh nghóa vaø phaân loaïi coâng-taéc-tô?
2. Neâu caáu taïo cuûa coâng-taéc-tô?
3. Trình baøy nguyeân lyù laøm vieäc cuûa coâng-taéc-tô moät chieàu?
4. Trình baøy nguyeân lyù laøm vieäc cuûa coâng-taéc-tô xoay chieàu?
5. Neâu ñònh nghóa vaø caáu taïo cuûa khôûi ñoäng töø?
6. Trình baøy coâng duïng, caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa rôle trung gian?
7. Neâu coâng duïng vaø caáu taïo cuûa rôle toác ñoä?
8. Neâu chöùc naêng, caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa rôle thôøi gian?
9. Boä khoáng cheá laø gì? Phaân loaïi boä khoáng cheá?
10. Trình baøy nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä khoáng cheá?
11. Neâu caùc thoâng soá kyõ thuaät vaø caùch löïa choïn boä khoáng cheá?
Trang 118
PHỤ LỤC
Kí hieäu
Teân goïi Kí hieäu maïch Teân goïi
maïch
Coâng taéc ñoùng maïch

Nuùt nhaán thöôøng hôû
(Thöôøng môû)
Coâng taéc môû maïch

Nuùt nhaán thöôøng kín (Thöôøng ñoùng)
Thöôøng hôû (ñoùng Thöôøng kín ( môû

chaäm) chaäm )
Vaän haønh cô ñieän vôùi

Rô le nhieät
söï trì hoaõn
Vaän haønh baèng cô

Caàu chì
ñieän
Caét doøng quaù taûi

Coâng taéc ñaûo chieàu (nhieät ñieän)
a: 1 cöïc; b: nhieàu cöïc
Coâng taéc haønh trình Coâng taéc haønh trình

(Thöôøng hôûû) (Thöôøng kín)
Caét doøng quaù taûi Caét ñieän aùp thaáp

a: 1 cöïc ; b: nhieàu cöïc a: 1 cöïc ;b: nhieàu cöïc
Ký hiệu của mạch điện
Ký hiệu Tên gọi Ký hiệu Tên gọi
Công tắc dóng mạch

Công tắc có cầu chì cách ly
(thường hở)
Công tắc hở mạch

(thường đóng) Công tắc tải
Công tắc đảo chiều Công tắc công suất
Công tắc đảo chiếu không

Vận hành bằng cơ - điện
cắt(đóng mạch tuần tự)
Công tắc đóng mạch Vận hành bằng cơ-điện

I (cắt mạch khi quá dòng)
1 2 1 đóng trước 2
Công tắc thường đóng Rơle nhiệt

1 2
Cong tắc đóng mạch theo Vận hành cơ điện với sự

2 hướng trì hoãn
Thường đóng (mở chậm) Vận hành cơ điện (mở

chậm)
Thường mở(đóng chậm) Vận hành cơ điện (đóng

và mở chậm)
Thường đóng(đóng chậm) Cắt dòng quá tải (nhiệt điện)

a) 1cực ; b) nhiều cực
a b
Thường mở(mở chậm) I
Cắt dòng quá tải
a b
U Cắt điện áp thấp áp

Công tắc cách ly
a) 1 cực ;b) nhiều cực
a b
Ký hiệu của mạch theo
tiêu chuẩn DIN 40713
Ký hiệu Tên gọi Ký hiệu Tên gọi
U> Cắt điện áp thiếu pha Nút nhấn thường mở
Vận hành bằng điện từ có

Nút nhấn thường đóng
kích thích
Công tắc thường đóng tự 1234 Công tắc hành trình khởi
khởi động, tự phục hồi động bằng tay
Công tắc thường mở tự Công tắc 3 pha với khóa

khởi động ,tự phục hồi chuyển mạch bằng tay
Cầu dao cách ly 3 cực với

Phích cắm khóa chuyển mạch bằng
tay
Lỗ cấm 5
4 Công tắc 5 cực có
3 vấu với 5 vị trí
Jắc cắm với phích cắm và 2
hoặc 1
lỗ cấm
Jắc cấm với phích cắm và

lỗ cắm có dây bảo vệ
12345 Công tắc 3 cực có
vấu với 5 vị trí
Cầu chì
A B C Vẽ đơn giản trong

Cầu chì có đầu cắm sơ đồ mạch
Bảng mô tả sơ đồ mạch
Thiết bị cắt điện áp quá tải A B C điện
1
2 Đóng mạch
Khoảng cách phóng tia lửa 3
4 Mở mạch
điện 5
Ký hiệu của mạch theo
tiêu chuẩn DIN 40713
Ký hiệu ngắn Ký hiệu mạch Tên gọi
Công tắc 3 cực với bộ cắt

dòng quá tải bằng rơle nhiệt
3
dòng quá tải bằng rơle nhiệt
3
Công tắc tơ với bộ cắt dòng
quá tải bằng rơle nhiệt
3
Công tắc 3 cực với bộ cắt dòng
quá tải bằng rơle nhiệt và cắt
dòng ngắn mạch bằng điện từ
I >> I >> I >>
4
dòng điện dò
Công tắc 1 cực với bộ cắt dòng

quá tải bằng rơle nhiệt và điện từ
I>
Máy biến áp 3 pha
3
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
[1] Nguyễn Xuân Phú và Tô Đằng

Khí cụ điện - kết cấu, tính toán - lựa chọn và sử dụng
Nhà xuất bản khoa học và kỹ thuật - 2001.
[2] Nguyễn Xuân Phú

Khí cụ-thiết bị tiêu thụ điện hạ áp
Nhà xuất bản khoa học và kỹ thuật -1999
[3] Nguyễn Xuân Phú và Trần Thành Tâm

Kỹ thuật an toàn trong cung cấp và sử dụng điện
[4] Nguyễn Xuân Phú – Nguyễn Công Hiền

Tính toán cung cấp và lựa chọn thiết bị khí cụ điện
Nhà xuất bản Giáo dục - 2000
[5] Nguyễn Xuân Phú – Hồ Xuân Thanh

Vật liệu kỹ thuật điện
Nhà xuất bản khoa học và kỹ thuật -1996
[6] M.Vial
Electriccite professionnelle-nathan -1997
[7] Klaus tkotz

Fachkunde elektrotechnik-verlag europa-lehrmittel - 1999

Giáo trình Khí cụ điện - Phần 2 - CĐ Giao thông Vận tải (download tai tailieutuoi.com)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giáo trình Khí cụ điện - Phần 2 - CĐ Giao thông Vận tải (download tai tailieutuoi.com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Khoa Kyõ Thuaät Ñieän – Ñieän töû Giaùo trình moân khí cuï ñieän

CHÖÔNG 3 : KHÍ CUÏ ÑIEÄN BAÛO VEÄ

3.1. Nam chaâm ñieän

3.1.1. Caáu taïo

3.1.3. ÖÙng duïng nam chaâm ñieän

- Trong gia ñình söû duïng ôû chuoâng ñieän, loø ñieän…

3.2. Rôø le ñieän töø

3.2.1. Caáu taïo

Hình 3.3: Caáu taïo rôle ñieän töø

5: Tieáp ñieåm coá ñònh.

3.2.2. Nguyeân lyù laøm vieäc

Heä soá trôû veà:

 Ñoái vôùi rôle cöïc tieåu ktv > 1

 Rôle caøng nhaïy khi Kñk caøng lôùn.

3.2.3. ÖÙng duïng rôø le ñieän töø

a. Khaùi quaùt vaø coâng duïng

Hình 3.4: Caáu taïo rôle doøng ñieän

Hình 3.5: Hình daïng thöïc teá cuûa rôle doøng

d. Nguyeân lyù hoaït ñoäng

e. Thoâng soá kyõ thuaät cuûa rôle doøng ñieän

3.2.5. Rôø le ñieän aùp

a. Khaùi quaùt vaø coâng duïng

Hình 3.6: Caáu taïo rôle ñieän aùp

d. Nguyeân lyù hoaït ñoäng

e. Thoâng soá kyõ thuaät cuûa rôle ñieän aùp

3.3.1. Caáu taïo

Hình 3.7: Caáu taïo rôle nhieät

- Theo phöông thöùc ñoát noùng:

3.3.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng

3.3.3. Tính choïn rôle nhieät

a. Löïa choïn rôle nhieät

b. Thoâng soá kyõ thuaät

- Doøng ñieän ñònh möùc cuûa rôle nhieät Iñm , (A).

Hình 3.8: Hình daùng vaø caáu truùc rôle nhieät

3.4. Caàu chì (FUSE)

3.4.1. Cấu tạo

*)Hình daïng, phaân loaïi caàu chì

a. Caàu chì loaïi hôû

Hình 3.9: Caùc daïng daây chaûy loaïi hôû

+ Caáu taïo: Loaïi caàu chì naøy nhö ôû hình

+Thoâng soá kyõ thuaät: Daây chaûy laøm

c. Caàu chì loaïi hoäp

d. Loaïi kín trong oáng khoâng coù caùt thaïch anh

5 0.5 2.5 100

8 0.5 4.0 125

12 0.5 6.0 160

17 0.5 8.5 200

+ Caáu taïo: Loaïi naøy coù ñaëc tính

+ Thoâng soá kyõ thuaät: Daây chaûy

f. Caàu chì noå chaäm

+ Caáu taïo goàm daây ñoàng noái vôùi loø xo

chì seõ noå ngaét maïch ngay luùc ñoäng cô khôûi

3.4.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng

Toaøn boä quaù trình

3.4.3. Tính choïn caàu chì

- Ñoái vôùi moät thieát bò

Idc > Itt

Kñt: heä soá ñoàng thôøi.

- Choïn caàu chì cho maïng ñieän nhaø

Idc > (1,25  1,3) Itt (3.5)

ñoäng nhanh: thì choïn C = 2,5  3.

3.4.4. Hö hoûng vaø caùc nguyeân nhaân gaây hö hoûng

- Daây chaûy bò ñöùt, do bò ngaén maïch