lOMoARcPSD|15902905

Module 001 Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik,

Pagsulat at Pagsasalita
kritikal (AMA Computer University)

StuDocu is not sponsored or endorsed by any college or university

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)
 lOMoARcPSD|15902905

Kritikal na Pagbasa, Pagsulat at Pagsasalita

1
Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

Module 001 Batayang Kaalaman sa Wika,

Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

Sa katapusan ng modyul na ito, ang bawat mag-aaral ay inaasahang:

1. natutukoy ang mga batayang kaalaman sa wika, pananaliksik , pagsulat at
pagsasalita,
2. nabibigyang-halaga ang pananaliksik sa pamamagitan ng mga etika at
responsibilidad ng mananaliksik, at
3. nakakasulat ng isang mahalagang tala tungkol sa pagbabago ng wikang
Filipino sa lipunan

Wika: Kalikasan, Kahulugan, Katangian at Pagbabago

Kalikasan ng Wika
Ang wika ay bahagi ng ating kultura sapagkat ito ay kabuuan ng karanasan ng tao sa tiyak na
lugar at panahon ng kaniyang kasaysayan. Sa pamamagitan ng wika, nakikilala ng bayan ang
kanyang kultura at matututuhan niya itong angkinin at ipagmalaki. Ang wika ang siyang pundasyon
ng pakikipag-ugnayan.
Ang wika ay mabisang kasangkapan ng tao sa pakikipagtalastasan at pagkakaunawaan sa
kanyang kapwa. Ito ay biyayang galing sa Diyos upang ipaabot ng tao ang kanyang iniisip,
nadarama, nakikita at nararanasan sa kanyang kapaligirang ginagalawan. Kalayaan ang katumbas
ng wika. Samakatuwid, ito ay isang daan sa pakikipagsapalaran at pagsulong ng bansa sa iba’t ibang
aspeto ng buhay.

Kahulugan ng Wika
Ang wika ay isang likas at makataong pamamaraan ng paghahatid ng mga kaisipan,
damdamin at mithiin. (Edward Sapir)
Ang mga tao’y nabubuhay sa mga simbolo na kinukontrol o gumagabay naman sa kanila. Ang
kakayahan ng mga tao na kontrolin ang mga simbolong ito ay napatangi sa kanya sa iba pang nilikha.
Ito rin ang ikinaiba ng tao sa hayop. (Lachica, 1993)
Ayon kay Todd (1987), ito’y isang set o kabuuan ng mga sagisag/simbolo na ginagamit sa
komunikasyon o pakikipagtalastasan. - hindi lamang binibigkas, sinasambit, o sinasalitang
tunog kundi ito’y isinusulat din.

Course Module

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Ayon kay Henry Gleason, ito’y masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na pinipili at
isinasaayos sa paraang arbitraryo o napagkasunduan upang magamit ng mga taong kabahagi at
kasama sa isang kultura sa kanilang pakikipagtalastasan.

Kahalagahan ng Wika
Ang wika ay mahalaga dahil ito ay:
1. instrumento sa pakikipagtalastasan o komunikasyon
2. paraan upang masabi ang damdamin at kaisipan ng tao
3. sumasalamin ito sa kultura/tradisyon at panahong kinabibilangan
4. epektibong kasangkapan sa paghahatid kaalaman

Katangian ng Wika
1. Ang wika ay isang masistemang balangkas, binubuo ito ng mga makabuluhang tunog
(ponema) na kapag pinagsama-sama sa makabuluhang pagkakasunod-sunod ay makalilikha ng
mga salita (morpema) na aangkop sa iba pang mga salita (semantiks) upang maging
pangungusap. Ang pangungusap ay may balangkas (sintaks) na nagiging daan sa
pagpapakahulugan sa paggamit ng wika.

2. Ang wika ay binubuo ng mga tunog. Kailangang mapag-ugnay-ugnay ang mga binibigkas na
tunog upang makalikha ng mga salita, ito ay para sa mabuting paggamit ang wika.

3. Ang wika ay arbitraryo. Ito ay napagkakasunduan ng mga tagasalita. Alam ng mga taga-Ilocos
na kapag sinabing [balay], bahay ang kahulugan nito. Sa Chavacano naman ay [casa] kapag
tinutukoy ang bahay at [bay] naman sa Tausug habang [house] sa Ingles. Kung hindi
nauunawaan ng isang tao ang isang pahayag o maging salita sa isang wika, ibig sabihin ay hindi
siya bahagi ng kasunduang pangkaunawaan. Ngunit kung kanya itong aaralin, ibig sabihin ay
sang-ayon siya sa kasunduang naganap para sa wikang ito.

4. Ang wika ay may kakanyahan. Lahat ng wika ay may angking set ng palatunugan, leksikon at
balangkas na panggramatika. May katangian ang isang wika na katulad sa ibang wika at mayroon
rin namang kaiba o unique sa iba.

Halimbawa sa mga wikang:

Swahili – atanipena (magugustuhan niya ako)
Filipino – Opo, po
Subanon – gmangga (mangga)
Ingles – girl/girls (batang babae/mga batang babae)
Tausug – tibua (hampasin mo), pugaa (pigain mo)
French – Francois (pangngalan /fransh-wa/)

Tingnan sa wikang Swahili (isa sa mga wikang umiiral sa Kanlurang Africa) isang
salita ngunit ito ay katumbas na ng isang wika, na kaiba sa wikang ito. Samantala sa Filipino,
matatagpuan ang mga salitang opo at po na tanda ng paggalang. Sa Subanon, nagtataglay rin
ng kakaibang palatunugan, gaya ng di-bagay o compatible na dalawang magkasunod na

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Kritikal na Pagbasa, Pagsulat at Pagsasalita

3
Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

katinig sa iisang pantig na wala sa iba pang mga wika. Sa Ingles naman, isang ponema ang
idagdag ngunit malaki ang dulot na pagbabago sa kahulugan.
Sa Tausug naman ang pagkabit ng ponemang /a/ ay nagpapakilos, o nagiging kilos
ang isang salita. Sa French, mayroon silang natatanging sistema sa pagbigkas ng mga tunog
pangwika na kakaiba sa iba pang umiiral na wika.

5. Ang wika ay dinamiko. Ito ay buhay. Patuloy na nagbabago, umuunlad at yumayaman ang wika.
Nababago bago ang kahulugan ng wika na dumaragdag sa leksikon nito.
Halimbawa sa salitang BOMBA
Mga Kahulugan:
a) Malakas na pampasabog
b) Igiban ng tubig, mula sa hukay ng lupa
c) Kagamitan sa palalagay ng hangin
d) Bansag sa malaswa o mahalay na larawan, panoorin at pelikula
e) Sikreto ng mga kilalang tao na nabunyag

6. Lahat ng wika ay nanghihiram. Nahihiram ang tunog o ponema at morpema o salita sa ibang
wika kaya ito ay tanda ng pag-unlad ng isang wika. Halimbawa sa Chavacano, binibigkas na ang
‘ka’ na hiniram sa Bisaya bilang kapalit ng ‘tu’ at ‘bo’. Ang Filipino ay madalas ring manghiram,
gaya ng paghiram sa mga salitang Ingles na [juice], [jeep] at salitang Kastilang [educaćion].

7. Ang wika at kultura ay magkadikit at di maaaring pagbaklasin. May mga salita na hindi maisalin
sa isang wika pagkat walang direkta o tiyak na katumbas. Dahil dito, nagagawang manghiram ng
salita upang magamit sa isang wika na hindi karaniwan sa wikang pag-gagamitan. Halimbawa
nito ay ang salitang /malong/, hiram ang salitang ito ng mga Tagalog dahil hindi bahagi ng
kanilang kultura ang paggamit nito. Ang /lamaw/ rin sa Cebuano ay halimbawa ng salitang
hiram dahil iba ang paraan nila ng paghahanda ng buko kaysa sa iba pang pamayanan.

8. Ang wika ay parte ng karamihang uri ng komunikasyon. Sa ugnayan ng mga pipi, hindi wika
ang kanilang ginagamit kundi mga kilos o tinatawag na sign language. Hindi wika ang kanilang
midyum sapagkat hindi nito taglay ang mga katangian ng isang ganap na wika gaya ng
sinasalitang tunog at naisasatitik.

9. Ang wika ay nasusulat. Ang bawat tunog o ponema ay sinasagisag ng titik o letra sa alpabeto.
Ang tunog na “di” ay sinasagisag ng letrang ‘d’. Ang simbolong ‘n’ ay sumasagisag sa tunog na
“en”.

10. May antas ang wika. Hindi pare-pareho ang antas ng salita, lalim ng kahulugan, pormalidad ng
wika sa lahat ng pagkakataon, ito ay naiiba iba batay sa mga taong kasangkot.

Pagbabago sa Wika

Course Module

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Sa kasalukuyan, lumitaw at patuloy pa ring naglilitawan ang ang iba-ibang klase ng lenggwahe o
wika. Batay sa mga pagmamasid, ang mga sumusunod ang laganap na at patuloy na lumalaganap
pang pagbabago sa wika.
1. Wika sa Short Message Service (SMS) o Text Message. Nakikita rin sa mga digital na
usapan gamit ang iba’t ibang social messaging applications. Maaaring ito’y pinagsamang titik
at/o bilang, binagong baybay o ispeling, pinaikli, pinagsamang Ingles at Tagalog
Halimbawa: Wait - W8, Time- Tym, Dito - D2, Dito na me! Wer na u? Kamusta? –
Musta? Why?- Y? at marami pang iba.
2. Taglish/ Engalog o Code Switching. Ito ay pagsasama ng dalawang magkaibang wika. Ang
switching na nagaganap ay maaring nasa unahan, gitna, at hulihan.
Halimbawa: It’s cold there sobra! Join kayo sa group chat namin. What time tayo
aalis? Our assignement is so hirap. Mag-iinterview tayo next week. Do you think tama
ang mga answer natin?
3. Gay Language/Gaylinggo o wika ng mga gays.
Halimbawa: Malaysia- Malay ko Pakistan- Walang pakialam Charing-Hindi Totoo Pak-
Tama
4. Mga Pinagsama o Pinaghalong Salita.
Halimbawa: Apartment at Hotel- Apartelle Television at Serye- Teleserye Television
at Nobela- Telenobela Hotdog, Sinangag, Itlog- Hotsilog Tagalog-English- Taglish Low
battery- lowbat Unlitext- Unlimited Text, Unlimited Call- Unlicall
5. Mga Pinauso o Bagong Sibol na Salita.
Halimbawa: Selfie- Self Picture, Wacky- Kanya-kanyang pose sa larawan, Di Maayos-
Chaka Walang pera- Wapepoy

Pananaliksik: Kalikasan, Layunin at Etika

Kalikasan ng Pananaliksik

Kahulugan
Ang pananaliksik ay isang masusing pagsisiyasat at pagsusuri sa mga umiiral na
konsepto, ideya, pangalan, pangyayari at iba pang ibig bigyang linaw, bigyang
pagkilala o kaya naman ay patunayan o pasubalian.
 Ito ay masusi. Bawat nilalaman na impormasyon, mga datos,
pangangatwiran at detalye ay inoobserabahan, inuusisang mabuti at
nililinaw bago maghain ng rekomendasyon.
 Ito ay sinisiyasat. Anumang detalye o haka-haka ay hinahanapan ng
pagpapatunay.
 Ito ay pag-aaral. Ang mga resulta ng pag-iimbestiga ay sinusuri,
pinangangatwiranan at may pagtitimbang.
 Ito ay nagbibigay-klaripikasyon. Ang mga kaisipang maaring alam
na ng marami ngunit nangangailangan pa rin ng dagdag paliwanag at
klaripikasyon.
 Ito ay nagpapatunay. Ang mga nosyon, pala-palagay, haka at paniniwala ay
binibigyan ebidensya.
 Ito ay nagpapasubali. Ang mga umiiral na paniwala ay maaring pasubalian, o
patunayan na di tunay.

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Kritikal na Pagbasa, Pagsulat at Pagsasalita

5
Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

Katangian
 Pagiging Obhektibo. Ang mga nakalap na datos ay mula sa mga karunungang
batis. Ito ay walang pagkiling. Ang interpretasyon ay tapat mula sa suri, taya
at hanay ng mga datos.
 Iba-iba ang datos na ginagamit. Ang lahat ng posibleng pagkunan ng datos,
lokal man o sa ibang bansa, sa wikang sarili o banyaga man ay magagamit
bilang datos. Ang anumang hadlang sa pagkuha ng datos gaya ng oras, layo,
wika, pagod at pinansya ay kinakailangang harapin ng mananaliksik.
 May angkop na metodolohiya o pamamaran. Ang paggamit ng wastong
pamamaraan sa pangangalap ng datos at makatutulong sa ikagaganda ng
pananaliksik.
 Kritikal. Sa paggamit ng mga detalye at sa pagtataya ng mga ebidensya,
kailangan ang pagiging masuri ng mananaliksik.
 Dokumentado. Ang mga datos na ginamit sa pagbuo ng pananaliksik ay
kinikilala at hindi inaangkin.

Layunin
1. Layunin ng pananaliksik na tumuklas ng datos
Halimbawa: Laking tuwa ng mga Pilipino na ang nakaimbento ng fluorescent lamp ay
kapwa Pilipino.

2. Layunin rin ng pananaliksik na magbigay ng panibagong interpretasyon sa mga

umiiral nang karunungan.
Halimbawa: Ang paghahambing ng kaisipan ni Jose Rizal ukol sa globalisasyon. Ito ay
isang kalse ng pagbabago ng anyo sa kanyang mga lagiang pagtalakay. Maaring
ihambing ang ideyang ito sa mga pamilihan bilang isang komunidad o isang kultura.

3. Layunin ng pananaliksik na linawin ang isang pinagtatalunang usapin.

Halimbawa: Ang mga usapin tungkol sa Sogie Bill, diborsyo, at pakikialam ng
simbahan sa mga proyekto ng pamahalaan, na lagi nang napag-uusapan at
napagtatalunan kaya’t nangangailangan ng pagllilinaw. At magagawa ito ng
pananaliksik.

4. Layunin ng pananaliksik na magsabi ng katwiran sa isang tanggap nang totoo.

Halimbawa: Ang usapin sa pagiging bayani ni Bonifacio sa iba’t ibang debate. Ang mga
gaya nitong tema ng pananaliksik ay nagsisilbing panghamon sa mga umiiral ng
katanggapan mula noon hanggang sa kasalukuyan.

5. Layunin ng pananaliksik na magpatunay na totoo ang isang umiiral na kaisipan at

hindi mapapasinungalingan.

Course Module

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Valid ang isang kaisipan kung ito’y mapatutunayan at di mapasusubalian. Maaaring

patunayang valid ang isang isyu o kaisipan sa pamamagitan ng pananaliksik sa
pamamagitan ng mga balidong datos.

6. Layunin ng panananliksik na magbigay ng pangkasaysayang pagtanaw sa isang

senaryo o pangyayari.
Halimbawa: Ang diskusyon sa bunga ng kapaligiran dahil sa modernisasyon, dapat
ay hanapin ang mga detalye o impormasyon ng mga pag-aaksaya, pang-aabuso, at
pagwawalang-bahala ng tao sa kapaligiran, noon hanggang ngayon.

Etika ng Mananaliksik
1. Kilalanin mo ang ginamit mong ideya.
2. Huwag kumuha ng impormasyon o datos kung walang permiso.
3. Iwasang maglahad ng sariling opinyon lalo na kung ito’y makakasirang-puri.
4. Huwag mag-shortcut.
5. Huwag mandaraya o manloloko. Isang “krimen” ang pandaraya sa pananaliksik.

MGA BAHAGI NG PAPEL PANANALIKSIK

MGA PRELIMINARY PAGES O FRONT MATTERS

a) Fly Leaf Blg. 1 – Ito ang unang pahina at wala ni anumang nakatala rito. Blangko sa
madaling salita.
b) Pamagating Pahina – Narito ang pamagat ng pananaliksik. Nakatala ang mga
pangalang kasangkot sa pagdepensa gaya ng mga panel at mga mananaliksik, gayundin
ang kursong kinabibilangan sa pagbuo ng pananaliksik. Baligtad na piramide ang anyo
nito.
c) Dahong Pagpapatibay – Dito naman nakalaan ang pagkukumpirma sa
katagumpayan ng depensa ng mananaliksik.
d) Pasasalamat o Pagkilala – Sa pahinang ito iniisa isa ang mga taong nakatulong at
naging inspirasyon sa pagbuo ng pananaliksik.
e) Talaan ng Nilalaman – Dito naman nakatala ang mga parte at nilalaman ng buong
pag-aaral, katapat ang numero ng pahina kung saan ito matatagpuan.
f) Talaan ng Talahanayan o graph – Sa pahinang ito, nakaayos ang pamagat ng mga
talahanayan at graph na nasa loob ng pananaliksik, at gayundin ang bilang ng pahina
kung saan ito makikita.
g) Fly Leaf 2 – Gaya ng unang fly leaf, ito ay blankong papel pa rin bago ang unang
kabanata ng pananaliksik.

KABANATA I. ANG SULIRANIN AT KALIGIRAN NITO

a. Panimula
 Isang talata na tumatalakay sa kabuuan ng pananaliksik, maaari ring isama
ang kaligirang kasaysayan nito.
b. Layunin ng Pag-aaral
 Sa bahaging ito tinatalakay ang ugat kung bakit isinagawa ang pananaliksik.
Iniisa isa ang mga tiyak na problema na nasa pahayag na patanong.
c. Kahalagahan ng Pag-aaral

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Kritikal na Pagbasa, Pagsulat at Pagsasalita

7
Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

 Sa bahaging ito, iniisa isa ang kahalagahan ng pag-aaral at ang mga sektor
na makikinabang sa resulta ng pananaliksik.
d. Saklaw at Limitasyon
 Dito tinatalakay ang saklaw at limitasyon ng pag-aaral, tiyak ang pagtukoy
ng panahon, respondent at lugar.
e. Depinisyon ng mga Terminolohiya
 Nakatala sa bahaging ito ang mga salitang ginamit sa pananaliksik na
nangangailangan ng pagpapaliwanag o pagpapakahulugan.
 Maaaring:
 Operasyunal na Kahulugan – paraan ng pagkagamit sa pag-aaral
 Konseptwal na Kahulugan– istandard na kahulugan at laman ng talatinigan.

KABANATA II: MGA KAUGNAY NA PAG-AARAL AT LITERATURA

 Sa bahaging ito iniisa isa ang mga nailathala o di nailathalang mga kaugnay na
artikulo, pag-aaral o isa ring pananaliksik na makatutulong sa pagpapatibay ng
resulta ng pag-aaral. Ang mga detalyeng ito ay maaring lokal o kaya naman ay
dayuhan.

KABANATA III: DISENYO AT PARAAN NG PANANALIKSIK

a. Disenyo ng Pananaliksik – Sa bahaging ito ay nililinaw kung ang pananaliksik ay
gumamit ng metodong deskriptibo. Maraming uri ng deskriptibong pananaliksik.
Ang DSRD ay gumagamit ng sarbey-kwestyuneyr para makaipon ng mga detalye.
Ang isa pa ay eksperimental, kung saan ay binibigyang diin ang hinaharap, at ang
isa naman ay historikal kung saan tinitingnan ang pinagmulan.
b. Respondente– Sa bahaging ito, pinakikilala ang mga taong paghahanguan ng
tugon. Bakit at paano sila napili bilang respondent.
c. Instrumento ng Pananaliksik– Sa bahaging ito ay inilalarawan ang mga
pamamaraang isinagawa upang makakuha ng datos at gayundin ang mga
kagamitang ginamit gaya ng Survey Form, Interview Guide at Observation Guide.
d. Tritment ng mga Datos - Inilalahad ang istatistikal na pamamaraan sa pagkuha
ng numerikal ng datos.

KABANATA IV: PRESENTASYON AT INTERPRETASYON NG MGA DATOS

 Sa kabanatang ito, ibinibigay ang mga detalye na iinterpret mula sa resulta ng
isinagawang disenyo at paraan ng pananaliksik. Gagamit ng mga talahanayan at
tabular na grapiko para sa presentasyon.

KABANATA V: LAGOM, KONKLUSYON at REKOMENDASYON

Course Module

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

a) Lagom – Sa bahaging ito naisasagawa ang pagbubuod ng datos na nakalap sa

Kabanata 3.
b) Konklusyon – Sa bahaging ito binibigyang diin ang implikasyon at
interpretasyon batay sa mga impormasyong lumabas sa pananaliksik.
c) Rekomendasyon – Sa bahaging ito iniisa isa ang mga mungkahing solusyon
para sa mga inilahad na suliranin at sa kapakinabangan ng iba’t ibang sektor ng
lipunan.

MGA PANGHULING PAHINA

 Kabilang ang Tala ng Sanggunian. Ito ay ang buong talaan ng lahat ng
pinaghanguan o sources.
 Kabilang rin ang Apendix o tinatawag ring dahong-dagdag na naglalaman ng mga
dokumentong ginamit sa pananaliksik gaya ng mga liham, ebalwasyon,
transkripsyon ng interbyu at iba pa.

Pagsulat at Pagsasalita- Sangkap, Proseso at Estilo

Ano ang pagsulat? Ito ay pagsasatitik ng mga kaisipan, opinyon, haka-haka at nararamdaman
na ipinababatid ng palimbag o isinatitik. Mayroon itong dalawang yugto. Una ay ang pangkognitibo
na nasa isip pa lamang ang nais sulatin, bunga ito ng kanyang layunin, mithiin at damdamin. Ito
ngayon ay huhulmahin at magkakahugis habang binubuo ang konsepto sa isip. Nagiging
makatotohanan ang yugtong pangkaisipan kung ito ay nailimbag na. Ang ikalawang panahon ng
pagsulat ang mismong pagbuo nito. Kambal ang dalawang panahon na ito at di maaaring
paghiwalayin. Hindi makasusulat ang mag-aaral ng isang sulating papel-pananaliksik kundi unang
napag-isipang mabuti ang konsepto at mga hakbangin. Hindi niya maitatama ang isinulat kundi
dire-diretso na pinag-iisipan ang nabuong imahe ng isinulat na papel.
Tatlo ang paraan ng pagsasayos ng sulatin: (1) pasulat o sulat-kamay na kasama rito ang
liham, lektura, talaarawan at iba pa; (2) limbag tulad ng nababasa sa mga libro, pahayagan at iba pa;
at (3) elektroniko na ginagamit sa pagsulat ng mensahe sa social media messaging application, sa
cellphone o sa email.

Iba’t Ibang Uri ng Pagsulat

1. Pormal. Ito ay pagsulat na may malinaw na agos at relasyon ng pangunahing paksa at
masusing diskusyon ng balangkas ng paksa. May sinusunod mga hakbangin ang pagsulat at
ginagamit ang ikatlong panauhan. Kadalasang halimbawa ay ang tesis, pamanahunang papel,
akademikong pagsulat ng sanaysay, at disertasyon. Ang mga salitang ginamit rito ay pili.
2. Di-Pormal. Sulating malaya, di-seryoso ang tono ng pananalita,
masaya at may malapit na ugnayan na tila nakikipagkwentuhan sa mga
bumabasa. Ang ilang halimbawa nito ay kwento, di-pormal na sanaysay, diary
at iba pa.
3. Kumbinasyon. Bunga ito ng eksperimento ng estilo, paksa at pormat ng pagsulat mula sa
malikhain at akademikong pagsulat sa hanay ng mga kabataang manunulat. May mga
akademikong papel na gumagamit ng estilo ng pagsulat ng journal, liham at iba pang

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Kritikal na Pagbasa, Pagsulat at Pagsasalita

9
Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

personal na sulatin na maaaring magkaroon ng kombinasyon ng pormal at di-pormal na

pagsulat.

Anyo ng Pagsulat ayon sa Layunin

1. Paglalahad. Ito ay paglilinaw sa pangyayari, sanhi at bunga, at magkakaugnay na mga ideya
at pagbibigay ng mga halimbawa, tinatawag ring pagpapaliwanag.
Paraan ng Pagluluto

Ihalo ang giniling na karne sa isang binating itlog. Timplahan ng

asin at paminta (ayon sa panlasa) at ilagay na ang harina.Bumuo ng
hugis bola mula sa halo at kapag nabilog na ay iprito sa mahinang apoy
hanggang sa maluto ito (mamula-mula). Igisa sa mantika ang dinurog na
bawang at kapag mamula-mula na ito ay isunod ang sibuyas at kamatis.
Sabawan ng kaunting tubig ang kawali hanggang sa maging tila sarsa
ang sabaw.Ihalo ang mga ginawang bola-bola at pabayaang kumulo.
Pagkaraan ng limang minuto, hanguin ang nilutong bola-bola at ihain ito
nang mainit.
- Mula sa Masarap na Luto Natin nina Maria Salud Paz at Martha E. Jacobo

2. Pagsasalaysay. Nakapokus ito sa kronolohikal na pagkakasunud-sunod na daloy ng

kaganapang tunay na nangyari. Lohikal na pagsulat ang pokus nito. Gumagamit ng iba’t ibang
istilo/pamamaraan o istruktura ng pagbuo ng kuwento ang mga manunulat ng panitikang
nasa anyong tuluyan.

3. Pangangatwiran. Sa anyong ito ng pagsulat ay nagpapahayag ng argumento ang manunulat.

Halimbawa:
Masyadong maikli ang panahon para sa preparasyon ng mga guro. Kaya ba ng
limang araw na pagsasanay na ibigay ang karampatang kaalaman sa pagtuturo sa mga
klaseng remedial para sa buong taunang na karanasan ang mga gurong magtuturo ng
tatlong nabanggit na asignatura, iba pa rin ang katangian at oryentasyon ng klaseng
remedial. Ang mga estudyanteng nakapaloob dito ay malamang na mabagal umintindi
kaya kailangang maging mapanlikha sa paraan ng pagtuturo at magkaroon ng
maraming gawain. Hindi kasya ang limang araw para makapagtakda ng pamantayan
sa pagtuturo ng tatlong asignatura.

Course Module

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Subalit ang kakulangan sa preparasyon ay isa lang sa maraming usapin. Dapat

ding suriin ang esensya ng Bridge Program na ito. Paano maipapaliwanag ang
sitwasyong nakapasa sa Grade VI ang isang estudyante pero hindi pa siya handa para
maintindihan ang kurikulum sa haiskul? Hindi ba’t ang pagtatapos sa elementarya ay
sapat nang dahilan para dumeretso sa susunod na antas? Kung mayroon mang hindi
handa sa haiskul, hindi ba’t bumagsak na sila’t nakatakdang umulit ng Grade VI sa
susunod na taunang pampaaralan?

Malinaw na ang mga estudyanteng mapapaloob sa Bridge Program ay mapag-

iiwanan ng mga dati nilang kaklase sa Grade VI na pinalad makapasok sa haiskul. May
epekto ito sa personal na disposisyon ng mga estudyante, lalo na ang pagsusuri ng
kanilang kakayahan.

Para sa mga magulang ng mga estudyanteng kukuha ng Bridge Program, ito ay

dagdag bayarin dahil sa halip na apat na taon lang nilang pag-aaralin ang kanilang
anak, magkakaroon ng dagdag na isa pang taon. Sa hirap ng buhay ngayon, mahirap
para sa mga magulang na magpaaral kahit sa pampublikong paaralan dahil hindi
naman sagot ng estado ang baon ng mga estudyante at ang iba pang pangangailangan
sa eskwelahan.

Sa huling pagsusuri, hindi maiiwasang isiping ito ay paraan ng DepEd para

bawasan ang pumapasok sa mga pampublikong haiskul. Sa papaliit na badyet sa
edukasyon, nasa interes ng pamahalaang bawasan ang enrolment sa mga
pampublikong eskwelahan para mas makatipid.

- Halaw mula sa “High School Readiness Test:

Dagdag pasanin ng mga Estudyante, Guro at

Magulang.“Konteksto ni Danila Arana Araw.

4. Paglalarawan. Sa uring ito ng pagsulat, ibininigay ang na-obserba, klase, kundisyon,

opinyon, damdamin ng manunulat ukol sa isang tao, bagay, lugar o pangyayari.
Halimbawa:

“Dumating ang may-ari ng litsunan, sa ayos niya’y mukhang siya pa ang dapat
tuhugin ng kawayan at ihawin sa nagbabagang uling. Bilog na bilog ang kanyang
katawan. Wala na siyang leeg. Nakasaklay na ang kanyang balikat sa magkabilang
tainga. Makipot ang nagma-mantika niyang labi na ibinaon naman ng pumuputok
niyang pisngi. Biik lamang ang kanyang tangkad. Kung maglakad siya’y parang

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Kritikal na Pagbasa, Pagsulat at Pagsasalita

11
Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

nakawalang bulog. Sumenyas siya. Pinapupunta kami sa loob ng kanyang kural, este
opisina.”

- Halaw sa “May Baboy na Di-Matuhog sa Litsunan,”

Barriotic Punk, mga Kwento sa Baryo at Kanto

ni Mes De Guzman

Proseso ng Pagsulat
Ayon kay I.R. Cruz, dahil sa hindi naman namamana ang pagsulat, kaya itinuturo na
lamang ito. Upang maging epektibo ang gawaing pang-komunikatibo at pang-iskolarling
gawain, pinag-aaralan sa tersyarya ang proseso ng pagsulat. Alamin ang anim na panahon o
yugto:
1. Pagtatanong at Pag-uusisa. Ang mga pananaliksik sa tersyaryua ay galing sa isa o
maraming katanungan. Minsan ay galing sa isang katanungan ng guro na gustong makuha
ang persepsyon ng mga mag-aaral ukol sa isang paksa. Kung ang kahingian naman sa klase
ay isang papel-pananaliksik o tisis, madalas ay maraming katanungan ang nagtutulak upang
sulatin ang mga kasagutan para rito. Nabubuo rito ang paksa ng isusulat. Hindi sapat na
magtanong lang kung kaya’t ang mausisang isipan ang nagiging dahilan upang makahanap
ng sagot sa tanong. Ang pag-uusisa ang simula ng isang masinop na pananaliksik.
2. Pala-palagay. Kung ang mayamang isipan ang simula para sa pananaliksik, sa kabilang dako,
unti-unting nabubuo ang pala-palagay ng manunulat sa paksang isusulat. Habang wala pang
tiyak na awtlayn at daloy ng diskusyon sa paksang susulatin, ang manunulat ay nagbibigay
muna ng haka. Maaaring sulatin niya sa kanyang kwaderno ang mga posibleng dahilan ng
kahirapan, korapsyon, o ang kultura ng kapabayaan at di pangingialam. Aalamin niya ang iba
pang sanhi at bunga ng pangyayari habang inaalam kung papaanong mabubuo ang awtlayn
ng napiling paksa. Di mapapalagay ang manunulat sa panahong ito dahil patuloy siyang
maghahanap ng sagot at may mga pangyayaring may mga karagdagang tanong pa ang
sumulpot. Lumalawak ang pala-palagay sa pamamagitan ng panimulang pananaliksik sa
silid-aklatan, pagkonsulta sa iba, pagbabasa, at pag-oobserba. Karaniwan, ito ang
pinakamatagal sa proseso ng pagsulat. Tinatawag ng ilan ang yugtong ito bilang incubation
period.
3. Inisyal na pagtatangka. Dito ay kailangan nang maipokus o maisentro ng manunulat ang
kanyang paksa. Ito ang yugto na tatangkain ng manunulat na ayusin ang mga nakalap na mga
impormasyon, pala-palagay at iba pang datos upang makabuo ng awtlayn. Ang pagsulat ng
balangkas ng ng anumang dokumento gaya ng pananaliksik ay tanda na may pupuntahan na

Course Module

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

ang pagsulat na gagawin. At kung may balangkas na, babalik muli ang manunulat sa kuhanan
ng mga detalye upang tiyak nang makuha ang ginamit na sanggunian, o di kaya’y pupunta na
sa mga taong may espesyalisasyon sa kaalaman hinggil sa paksa upang magsagawa ng
interbyu.
4. Pagsulat ng unang draft. Kung handa na ang mga sanggunian at maayos na ang agos ng
paksa at mga impormasyon ng paksa ayon sa awtlayn nito, maaring sulatin na ang unang
burador o draft. Dito na ilalaan ng manunulat ang kanyang husay, kakayahan, kasanayan at
kaalaman upang mabuo ang pag-aaral.
5. Pagpapakinis ng papel. Kung tapos na ang unang draft, muli’t muling babasahin ito upang
makita ang pagkakamali sa baybay, paggamit ng salita, istruktura at ang daloy ng
pangangatwiran, pagpapahayag, datos at detalye sa loob ng sulatin.
6. Pinal na papel. Kung nasuri nang mabuti ang teknikal na parte at nilalaman ng
komposisyon, maaari nang ibahagi at ipabasa ito sa iba na magsusuri at maaaring kumilatis dito.

Organisasyon ng Teksto
Ang lahat ng sulating pang-akademiko ay binubuo ng apat na bahagi.
1. Titulo o Pamagat. Nasusulat rito ang ginamit na pamagat sa komposisyon, kasama
ang pangalan ng nagsulat, panahon kung kailan ito isinulat o ipinasa, at iba pang
impormasyon ayon sa kahingian ng guro.
2. Introduksyon o Panimula. Dito matatagpuan ang pagpapakilala sa
paksa. Tumatalakay ng maikling kaligiran ng paksa gayundin ang kahalagahan
at buod ng komposisyon.
3. Katawan. Dito gumagamit ng lohikal na paglalahad sa pagpapahayag.
Tinatalakay nang maayos ang paksa sa bahaging ito.
4. Kongklusyon. Dito nagbibigay ng benepisyong makukuha mula sa inilahad sa
katawan. Iniisa isa ang mga napatunayan at nalaman sa pagtalakay. Muling bubuodin
ang nilalaman.

Pagsasalita
Ito ay pagbibigay, pagbabahagi ng kaisipan sa pamamagitan ng verbal na paraan na
ginagamit ang wika.
Ayon sa mga nag-aaral ng wika, upang makapagsalita ang tao, tatlong salik ang kailangan
niya. Ito ay ang mga sumusunod:
1. Una ang enerhiya o ang pinanggagalingan ng lakas
2. Pangalawa ang pumapalag na bagay o artikulador
3. Pangatlo ay ang patunugan o resonador

Kailangan ng Epektibong Pagsasalita

 Kaalaman
 kasanayan
 Tiwala sa sarili
Mga Kasangkapan sa Pagsasalita

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Kritikal na Pagbasa, Pagsulat at Pagsasalita

13
Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

 Tinig o Boses → Ito ay binubuo ng tunog na gawa ng isang tao na ginagamit ang mga
tuping pantinig o luping pamboses para sa pagsasalita o pakikipag-usap, pag-awit o
pagkanta, pagtawa o paghalakhak, pagiyak, pagsigaw o paghiyaw, at iba pa.
 Bigkas → Ito ay paraan ng pagbigkas ng mananalita ng isang wika. Ang paraan niya kung
paano sasalitain ang kanyang wika, gaya ng diin, tono, at antala. Kapag sinabing ang isang
tao ay may "tamang pagbigkas", tumutukoy ito kapwa sa loob ng isang ispisipikong
diyalekto.
 Tindig → Kinakailangang may tikas mula ulo hanggang paa.
 Kumpas → Ito naman ay paghampas, indayog ng mga kamay na parallel sa mensahe o
konteksto ng kanyang sinasabi.
 Kilos → Hindi sapat ang salita lamang upang maunawan ang sinasabi kundi lalo higit ng
kilos at ekspresyon ng mukha.

Katangian ng Mabuting Ispiker

 May ugnayan sa tagapakinig
 Kontrolado ang boses
 Pagsasalita ay angkop sa tagapakinig
 May ganap at malawak na kaalaman sa paksa
 Malinaw na pagbigkas sa mga salita
 May kasanayan sa wika
 May matatag na damdamin at malawak na kaisipan
 Bukas ang isipan
 May panahon na nagpapatawa kung kailangan
 Isinasalalang-alang ang tagapakinig
 Hindi mayabang
 Walang kilos na nakatatawag –pansin
 Maingat sa pagsasalita

Limang Kasanayan sa Pagsasalita

1. Pakikipag-usap → ang. pagpapalitan ng kaisipan at damdamin sa pamamagitan ng
salita. Ito'y masining na paraan ng pakikipagkomunikasyon.
2. Pakikipanayam o Interbyu → pakikipag-usap na ang mga nag-uusap ay nagbibigay
o kumukuha ng impormasyon.
Mga Bagay na Dapat Bigyang Pansin sa Pakikipanayam
a. Oras
b. Katayuan ng mga kasama sa panayam
c. Mga Tanong

3. Pangkatang Talakayan- Nagpapalitan ng opinion o kuro- kuro tungkol sa paksang

pinag-uusapan ang isang maliit na pangkat ng tao.
Mga Dapat Tandaan kung Kalahok sa Pangkatang Talakayan
Course Module

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

a) Unawain at pakinggang mabuti ang sinasabi ng mga katalakayan

b) Magbigay ng komento, mag-ambag ng katotohanan, at iwasan ang
pananatiling tahimik
c) Iwasang tumalakay nang malayo sa paksa upang hindi magtagal ang
talakayan
d) Taglayin ang isipang bukas na tatanggap ng mga ideya
e) Huwag sumalungat sa katotohanan at opinyon ng nakararami
f) Iwasan ang pagiging mapagmataas o makipag-alit sa mga kasama
4. Talumpati → ito ay arte ng pagpapahayag na may retorika, ibinabahagi sa harap ng
maraming tao ang saloobin, kaalaman at opinyon ukol sa paksa, kadalasan ay nasa
entablado. Mananalumpati ang tawag sa taong gumagawa at nagtatalumpati sa harap
ng publiko o grupo ng mga tao.
Uri ng Talumpati
a. Talumpating Naglilibang – Sa pamamagitan ng anekdota o maikling kwento,
sinisikap ng mananalumpati na magpatawa sa audience.
b. Talumpating Nagpapakilala – Karaniwang talumpati lamang ito na maikli higit
kung ang ipinapakilala ay popular na. Hangad nitong ihanda ang mga nakikinig at
kunin ang kanilang atensyon sa galing ng magiging tagapagsalita o ispiker.
c. Talumpating Nagpapabatid- Ito ang gamit sa mga interbyu, convention, at mga
pagtitipong pang-siyentipiko, diplomatiko at iba pang dalubhasaan sa iba’t ibang
larangan.
d. Talumpating Nagbibigay-galang - Ginagamit pagsalubong at pagbibigay galang sa
isang bisita, pagtanggap sa bagong miyembro o kaya ay sa kasaping aalis o
mawawalay.
e. Talumpating Nagpaparangal -Layunin nito na magbigay parangal sa isang tao o
kaya ay magbigay ng papuri sa mga kabutihang nagawa nito. Sa mga piling
selebrasyon o pagtitipon ginagamit ang ganitong uri ng talumpati.
f. Talumpating Nagpapasigla – Gumigising ng damdamin at impresyon ng mga
nakikinig kung saan kalimitang binibigkas ito halimbawa ng: Isang Coach sa
kanyang grupo ng mga manlalaro, maari rin ng isang pinuno ng samahan sa mga
manggagawa o kaya naman ay isang lider ng tanggapan sa kanyang mga kawani.

Uri ng Talumpati ayon sa Pamaraan

a. Dagli - Ito ang uri ng talumpati na hindi pinaghandaan.
b. Maluwag -May panahon para maihanda at magtipon ng datos ang mananalumpati
bago ang kanyang pagsasalita.
c. Pinaghandaan -Maaring isinulat, binabasa o sinasaulo at may sapat na pag-aaral
sa paksa.

5. Pakikipagdebate → pagtatalo ng dalawang koponan o pangkat na magkakatwiran sa

isang proposisyong napagkasunduan nilang pagtalunan. Maaring nakasulat ang
pagtatalo ngunit kadalasan ay binibigkas ito.

Uri ng Pagdedebate
• Impormal na Debate o Pagtatalo -Karaniwang isinagawa sa loob ng klase
kapag may napapanahong isyung pinag-uusapan. Wala itong mga tuntuning
sinusunod at malayang makapagsasalita ang lahat tungkol sa panig na gusto
nilang pangatwiraan.
• Formal na Debate -Kontrolado ng mga mahigpit na tuntunin at alintuntunin
ang debateng ito. May dalawa itong pangkat ng mga magtatalo para sa panig

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

Kritikal na Pagbasa, Pagsulat at Pagsasalita

15
Batayang Kaalaman sa Wika, Pananaliksik, Pagsulat at Pagsasalita

afirmatibo o negatibo. Magpapalitan sila ng talino batay sa ilalahad na

matitibay na katwiran at ebidensya. Isang lupon ng mga tagahatol ang
magpapasiya kung sino ang mananalo batay sa itinakdang set ng mga
kraytirya.

Sanggunian:
Books and Journals:
Bernales, Rolando A., et al. (2015). Akademikong Pagbasa, Pagsulat at Pananaliksik.
Malabon City : Mutya Publishing House, Inc.
Yapan, Alvin B. (2017). Bagay Gabay Sa Pagsulat Sa Wikang Filipino. Blue Books
Matilla, Marilou S., et al. (2015). Pagbasa at pagsulat tungo sa epektibong pananaliksik sa
Filipino. Malabon City : Mutya Publishing House, Inc.
San Juan, Corazon P. (2015). Pagbasa at Pagsulat tungo sa pananaliksik : Filipino 2. binagong
ed. Pasig City : Grandstream Publishing Center.
Pagbasa at pagsulat sa iba't ibang disiplina. Goodwill Trading Co., Inc.
Filipino sa Piling Larang – Akademik Kagamitan ng Mag-aaral Unang Limbag 2016
Pamela Constantino at Galileo Zafra
Lachica, Veneranda S. Komunikasyon at Linggwistika, Binagong Edisyon MK Print, Sta. Cruz,
Manila, 1998
Panimulang Linggwistika, Quezon City: Rex Printing Co., Inc., 1979.
Sapir, Edward, Language: An introduction To the Study of Speech. New York Harcour

Online Supplementary Reading Materials

 Katuturan at Kalikasan ng Wika;
https://www.academia.edu/13793130/Katuturan_at_Kalikasan_ng_Wika
 Katangian ng Wika at ang Kahulugan Nila;
https://philnews.ph/2019/07/22/katangian-ng-wika-at-kahlugan/
 Pagbabago sa Wika;
https://www.slideshare.net/hernandezgenefer/report-pagbabago-sa-wika

Online Instructional Videos

 Eikal na Pananaliksik;
https://www.youtube.com/watch?v=fAvBXWOmDIA
Course Module

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)

 lOMoARcPSD|15902905

 Katangian ng Pananaliksik;
https://www.powtoon.com/online-presentation/epmHZlDg8Sf/katangian-ng-
pananaliksik/?mode=Movie&locale=en
 Layunin ng Pananaliksik;
https://www.youtube.com/watch?v=O46r61ty3-s

Downloaded by Samantha Caine (scaine8559@gmail.com)