Nahiv –I, 6.

KONU
ARAP DİLİNDE ÇOĞUL TÜRLERİ
Dr. Öğretim Üyesi Eyup AKŞİT
Arap Dilinde isimlerin farklı şekillerde sınıflandırıldığını daha önceki derslerimizde bahsettik.
Bu gün ise Arapça’da cem (çoğul) isimleri işleyeceğiz. Bu konuyu ele almadan önce bazı
hatırlatmalar yerinde olacaktır. Her dilde sayı gösterme şekli farklıdır. Sayı gösterme şekli bir
veya birden fazla varlığı göstermeleri için, isme kazandırılan şekle denir. İsimlerin tek
varlığı göstermek için girdikleri şekle TEKİL ŞEKİL(MUFRED), iki varlığı göstermek için
girdikleri şekle İKİL ŞEKİL (MUSENNA), üç ve üçten çok varlığı göstermek için girdikleri
şekle ise ÇOĞUL ŞEKİL (CEM) denir. Ancak Türkçe gibi bazı dillerde ismin ikil şekli yoktur.
Şimdi sırasıyla tekil, ikil ve çoğul isimleri ele alalım.
1- MÜFRED (TEKİL İSİM)
Müzekker müennes olmasına bakılmaksızın tek bir varlığı gösteren kelime türüdür.

ّ ‫ال‬
‫شجرة‬ ‫النّافذة‬ ‫صورة‬
ّ ‫ال‬ ‫الرجل‬
ّ ‫الكتاب‬ ‫القلم‬
Ağaç Pencere Resim Adam Kitap Kalem

Müfred isimlerle ilgili diğer önemli bir bilgi şudur: a) Müfred isimler cümlede eğer fail,
mübteda, haber vb. konumunda gelirse son harekesi DAMME (ötre) olmalıdır.
Tablo yönü

AÇIKLAMA CÜMLE
Bu cümle, fiil cümlesidir. ‫ض ََر‬ َُ ‫الر ُج‬
َ ‫ َح‬fiil; ‫ل‬
َُ ‫الر ُج‬
faildir. ‫ل‬ ّ müfred bir sözcüktür ve fail
ّ ise
ُ‫الر ُج ُل‬
ّ َ‫ض َر‬
َ ‫ َح‬Adam geldi
konumunda olduğu için son harfinin
harekesi DAMME (ötreli) gelmiştir.
Bu cümle, isim cümlesidir. ‫ل‬ َُ ‫الر ُج‬
َ‫كريم‬
ِ ise haberdir. ‫ل‬َُ ‫الر ُج‬
ّ mübteda;
ّ sözcüğü müfred bir
َ‫كريم‬
ِ َ‫الر ُج ُُل‬
ّ Adam cömerttir.
sözcüktür ve mübteda konumunda geldiği
için son harfinin harekesi DAMME (ötreli)
gelmiştir.

b) Müfred isimler cümlede eğer meful bih (nesne) vb. konumunda gelirse son harekesi
FETHA (üstün) olmalıdır.
AÇIKLAMA CÜMLE
Bu cümle, fiil cümlesidir. ‫ َرأى‬fiil; َ‫ َع ِلي‬fail,
ََ ‫الر ُج‬
‫ل‬ ّ müfred bir sözcüktür ve meful bih
(nesne) konumunda gelmiştir . ‫ل‬ ََ ‫الر ُج‬
olduğu için son harfinin harekesi FETHA
ّ nesne
ُ‫الر ُجل‬
ّ َ‫َرأىَ َع ِلي‬
(üstün) gelmiştir. Ali adamı gördü.
c) Müfred isimler cümlede eğer öncesinde harfi cer(‫ُعلى‬-‫ُفي‬-‫ُمن‬-‫ُإلى‬-ُ‫ب‬-) gelirse veya isim
tamlamasının ikinci öğesi (mudâf ileyh) olursa son harekesi KESRE olmalıdır.
AÇIKLAMA ÖRNEK
Cümlede ‫ البَيْت‬sözcüğü tekil bir sözcüktür.
Öncesinde Fİ harfi cerri geldiği için son ُ‫َالر ُجلََُفيَا ْلب ْيت‬
ّ ‫َام‬َ ‫ن‬
harekesi KESRE gelmiştir.
Adam evde uyudu
Bu, bir isim tamlamasıdır (evin kapısı). ‫البَيْت‬
sözcüğü tekil bir sözcüktür ve isim ُ‫بابُالب ْيت‬
َُ
tamlamasının ikinci öğesidir(mudâf ileyh).
Bu nedenle son harekesi KESRE gelmiştir. Evin kapısı

2- MÜSENNA (İKİL) İSİM.

İki tane varlığı gösteren sözcüklere denir. Türkçe ve İngilizce gibi dillerde ikil sözcüklerin
gramatik bir şekli yoktur. Bu iki dilde eğer nesnenin ikil olduğu vurgulanacaksa sözcüğün
öncesine İKİ kelimesi getirilir: ‘’İki kitap’’ - "two books"
Arap dilinde ise bir sözcüğü ikil yapmak için onu bazı işlemlere tabi tutmak gerekir. Eğer
sözcük, nekra ve müzekker ise sonundaki tenvin atılır. Tenvin atılan harfin harekesi(sözcüğün
son harfi) FETHA yapılır. Sonra kelimenin sonuna ‫ان‬ َِ (elif ve nun) eklenir. Nun harfinin
harekesi KESRE’dir. Örnekleri inceleyelim:
Tablo yönü

Nekra- İkil (Müsenna) Nekra-Tekil (Müfred)

ِ ‫قَلَ ََم‬
َ‫ان‬ ‫قَلَ َم‬
Herhangi iki kalem Herhangi bir kalem
َ َ ‫َر ُج‬
َ‫ل ِن‬ َ‫َر ُجل‬
Herhangi iki adam Herhangi bir adam

ِ َ‫ِكتَاَب‬
َ‫ان‬ َ‫ِكتَاب‬
Herhangi iki kitap. Herhangi bir kitap
Eğer sözcük, marife ve müzekker ise sözcüğün son harfi FETHA yapılır. Sonra
kelimenin sonuna ‫ان‬َِ (elif ve nun) eklenir. Nun harfinin harekesi KESRE’dir. Örnekleri
inceleyelim:

Marife- İkil (Müsenna) Marife-Tekil (Müfred)

ِ ‫ا َ ْلقَلَ ََم‬
َ‫ان‬ ََ‫ا َ ْلقَلَ ُم‬
iki kalem kalem
َ َ ‫الر ُج‬
َ‫ل ِن‬ َ َُ‫الر ُجل‬
َّ
iki adam adam

ِ َ‫ال ِكتَاَب‬
َ‫ان‬ ُ َ ‫ال ِكت‬
ََ‫اب‬
iki kitap. kitap
Eğer sözcük, nekra ve müennes ise sonundaki tenvin atılır. Tenvin atılan harfin
harekesi(sözcüğün son harfi) FETHA yapılır. Müenneslik ta’sı (‫) ة‬, normal ta’ya( ‫ ) ت‬çevrilir.
Sonra kelimenin sonuna ‫ان‬
َِ (elif ve nun) eklenir. Nun harfinin harekesi KESRE’dir. Örnekleri
inceleyelim:َََ

Nekra- İkil (Müsenna) Nekra-Tekil (Müfred)

ِ َ ‫ُم ْس ِل َمَت‬
َ‫ان‬ َ‫ُم ْس ِل َمة‬
Herhangi iki Müslüman kadın Herhangi bir Müslüman kadın
َ
ِ َ ‫طا ِلبََت‬
َ‫ان‬ َ
َ‫طا ِلبَة‬
Herhangi iki kız öğrenci Herhangi bir kız öğrenci

Eğer sözcük marife ve müennes ise sözcüğün sonundaki Müenneslik ta’sı (‫) ة‬, normal
ta’ya( ‫ ) ت‬çevrilir, Son harfi FETHA yapılır. Sonra kelimenin sonuna ‫ان‬
َِ (elif ve nun)
eklenir. Nun harfinin harekesi KESRE’dir. Örnekleri inceleyelim:

Marife- İkil (Müsenna) Marife -Tekil (Müfred)

ِ َ ‫ال ُم ْس ِل َمَت‬
َ‫ان‬ َُ‫ا َ ْل ُم ْس ِل َمة‬
iki Müslüman kadın Müslüman kadın
َّ َ ‫ا‬
ِ َ ‫لطا ِلبََت‬
َ‫ان‬ َّ
َ‫الطا ِلبَة‬
kız öğrenci
iki kız öğrenci

Müsenna (İkil) sözcüklerle ilgili diğer önemli husus şudur: Eğer bu ikil sözcükler cümlede
fail, mübteda, haber vb. konumunda gelirse sonu ÊNİ diye biter.
AÇIKLAMA CÜMLE
Bu cümle, fiil cümlesidir. ‫ض ََر‬ َِ ‫الر ُج َل‬
َ ‫ َح‬fiil; ‫ن‬
َِ ‫الر ُج َل‬
ise faildir. ‫ن‬ ّ ikil bir sözcüktür ve fail
ّ
ُ‫الر ُجلُن‬
ّ َ‫ض َر‬
َ ‫ َح‬İki adam geldi
konumunda olduğu için sonu ÊNİ diye
bitmiştir.
Bu cümle, isim cümlesidir. ُ‫الر ُجلن‬
ُ‫ كريمان‬ise haberdir. ُ‫الر ُجلن‬
ّ mübteda;
ّ sözcüğü ikil bir
َ‫ان‬
ِ ‫كري ََم‬
ِ ُُ‫الر ُجلُن‬
ّ İki adam
sözcüktür ve mübteda konumunda olduğu cömerttir.
için sonu ÊNİ diye bitmiştir.

Eğer bu ikil sözcükler cümlede meful bih (nesne) vb. konumda gelirse sonu ÊYNİ diye biter.
AÇIKLAMA CÜMLE
Bu cümle, fiil cümlesidir. ‫ َرأى‬fiil; َ‫ َع ِلي‬fail,
ُ‫الر ُجليْن‬
ّ ikil bir sözcüktür ve meful bih
(nesne) konumunda gelmiştir . ‫ْن‬ َِ ‫الر ُجلَي‬
ّ nesne ُ‫الر ُجلُ ْين‬
ّ َ‫ع ِلي‬
َ َ‫َرأى‬
olduğu için sonu ÊYNİ diye bitmiştir.
Ali iki adamı gördü.
Bu ikil sözcükler cümlede eğer öncesinde harfi cer(‫ُعلى‬-‫ُفي‬-‫ُمن‬-‫ُإلى‬-ُ‫ب‬-) gelirse veya isim
tamlamasının ikinci öğesi (mudâf ileyh) olursa sonu yine ÊYNİ diye biter.
AÇIKLAMA ÖRNEK
َِ ‫الر ُجلَي‬
Cümlede ‫ْن‬ ّ sözcüğü müsenna(ikil) bir
sözcüktür. Öncesinde ALA harfi cerri َ‫ىَالر ُجَلَي ِْن‬
ّ َ‫سلّ َمَ َع ِليََ َعل‬
َ
olduğu için sonu ÊYNİ diye bitmiştir. Ali iki adama selam verdi.
Bu, bir isim tamlamasıdır (iki adamın
َِ ‫الر ُجلَي‬
arabası). ‫ْن‬ ّ sözcüğü müsenna bir
َ‫َالر ُجَلَي ِْن‬
ّ ُ ‫سيّارة‬
sözcüktür ve isim tamlamasının ikinci İki adamın arabası.
öğesidir(mudâf ileyh). Bu nedenle sonu
ÊYNİ diye bitmiştir.

3- CEM (ÇOĞUL) İSİM

Üç ve üçten fazla varlığı gösteren gramatik bir şekildir. Türkçe’de çoğul isim, sözcüğün sonuna
‘’-lar/-ler’’ eklerinin getirilmesiyle yapılır. İngilizce’de ise genellikle ‘s eki getirilerek yapılır:
Kitap/Kitaplar, the book/ the books.
Arapça’da ise çoğulluk şekli üç tanedir: 1.Cemi Müzekker Salim(Kurallı Eril Çoğul),
2.Cemi Müennes Salim(Kurallı Dişil Çoğul), 3.Cemi Teksir/Mükesser (Kırık Çoğul).
Şimdi bunları sırasıyla ele alalım.
ARAPÇA ÇOĞUL

1. Cemi Müzekker 3. Cemi Teksir (Kırık

Salim(Kurallı Eril Çoğul)ُ 2. Cemi Müennes Çoğul/Sözlükten öğrenilir)ُ
Salim(Kurallı
ُ‫سل ُمون‬
ْ ‫ُ ُم‬-ُ‫سل ٌم‬
ْ ‫ُم‬ Dişil Çoğul)ُ
‫أوَل ٌُد‬
ْ ُ-ٌُ‫ولد‬
ُ–ٌُ‫سلمة‬ْ ‫ُم‬
ٌُ‫سلمات‬
ْ ‫ُم‬
1.
3.1. Cemi Müzekker Salim(Kurallı Eril Çoğul): Belirli bir kalıbı olduğu için kurallıdır.
Müzekker sözcüğün sonuna e ‘’VAV, NUN’’ getirilerek yapılır. NUN’un harekesi
FETHA’dır. Genellikle akıllı müzekker sözcüklerin çoğulu bu şekilde yapılır.
Tablo yönü

CEMİ MÜZEKKER TEKİL

Eğer cemi müzekker sözcük cümlede fail, mübteda ise ÛNE diye biter.

AÇIKLAMA CÜMLE
Bu cümle, fiil cümlesidir. َ‫س َجد‬
ْ
َ fiil; ََ‫ا َ ْل ُم ْس ِل ُمون‬
ise faildir. ََ‫ اَل ُم ْس ِل ُمون‬cemi müzekker salim ْ ‫س َجدَا ْل ُم‬
ُ‫سل ُُمون‬ َ
(kurallı eril çoğul) bir sözcüktür ve fail Müslüman erkekler secde etti.
konumunda olduğu için sonu ÛNE diye
bitmiştir.
Bu cümle, isim cümlesidir. ُ‫سل ُمون‬
mübteda; ‫ كُرماء‬ise haberdir. ُ‫سل ُمون‬
ْ ‫ا ْل ُم‬
ْ ‫ا ْل ُم‬ ْ ‫ا ْل ُم‬
‫سل ُُمونَُ ُك َر َماء‬
sözcüğü cemi müzekker bir sözcüktür ve Müslüman erkekler, cömerttirler.
mübteda konumunda olduğu için sonu ÛNE
diye bitmiştir.
Eğer cemi müzekker sözcük cümlede meful bih (nesne) ise ÎNE diye biter.
AÇIKLAMA CÜMLE

Bu cümle, fiil cümlesidir. ‫ َرأى‬fiil; ٌ‫علِي‬ َ fail,

ْ
ْ ‫ اَل ُم‬cemi müzekker salim (kurallı eril çoğul)
ََ‫سلِمِين‬
bir sözcüktür ve meful bih (nesne) konumunda
gelmiştir . ٌَ‫ ا َ ْل ُم ْسلِمِ ين‬nesne olduğu için ÎNE diye
َ‫ين‬ ْ ‫َرأىٌ َع ِليٌا َ ْل ُم‬
َ ‫س ِل َِم‬
bitmiştir. Ali erkek Müslümanları gördü.

3.2. Cemi Müennes Salim(Kurallı Dişil Çoğul): Belirli bir kalıbı olduğu için kurallıdır.
Müennes sözcüğün sonuna ‘’ELİF ve AÇIK TA’’ getirilerek yapılır. Genellikle müennes
sözcüklerin çoğulu bu şekilde yapılır. Önce müennes sözcükteki müenneslik Ta’sı atılır. Sonra
sözcüğün sonuna ‘’ELİF ve AÇIK TA’’ eklenir.
Tablo yönü

Cemi müennes salim Müennes tekil

ٌ‫ُم ْس ِل ٌَمات‬ ٌ‫ُم ْس ِل َمة‬

ٌَ ‫ُم َه ْن ِد‬
ٌ‫سات‬ َ ‫ُم َه ْن ِد‬
ٌ‫سة‬

ٌ‫سات‬
ٌَ ‫ُم َد ِر‬ ٌ‫سة‬
َ ‫ُم َد ِر‬

Kız Öğrenciler okula gitti.

Kız öğrenciler sınıftadır.

Kız öğrencileri gördüm.

3.3. Cemi Teksir/Mükesser (Kırık Çoğul). Bu tür çoğulların belirli bir kuralı yoktur.
Sözlüklerden ve işitilerek öğrenilir.
Tablo yönü

Lütfen aşağıdaki tabloyu ezberleyiniz:

Tablo yönü

ÇOĞUL İKİL TEKİL

ٌَ‫ ُم ْس ِل ِمين‬/ٌَ‫ُم ْس ِل ُمون‬ ٌ‫ ُم ْس ِل َمي ِْن‬/‫ان‬
ِ ‫ُم ْس ِلمٌٌٌ ُم ْس ِل َم‬
MÜZEKKER

Müslüman erkekler/…i İki Müslüman erkek/….i Bir Müslüman

erkek

ٌ‫ٌ ُم ْس ِل َمات‬/‫ُم ْس ِل َمات‬ ٌ‫ ُم ْس ِل َمتَي ِْن‬/‫ان‬

ِ َ‫ُم ْس ِل َمةٌٌ ُم ْس ِل َمت‬
MÜENNES

Müslüman kadınlar/….ı İki Müslüman kadın/…ı Bir Müslüman

kadın