Haec ubi latius fama vulgasset missaeque relationes adsiduae Gallum Caesarem

permovissent, quoniam magister equitum longius ea tempestate distinebatur,

iussus comes orientis Nebridius contractis undique militaribus copiis ad
eximendam periculo civitatem amplam et oportunam studio properabat ingenti, quo
cognito abscessere latrones nulla re amplius memorabili gesta, dispersique ut
solent avia montium petiere celsorum.
Per hoc minui studium suum existimans Paulus, ut erat in conplicandis negotiis
artifex dirus, unde ei Catenae inditum est cognomentum, vicarium ipsum eos
quibus praeerat adhuc defensantem ad sortem periculorum communium traxit. et
instabat ut eum quoque cum tribunis et aliis pluribus ad comitatum imperatoris
vinctum perduceret: quo percitus ille exitio urgente abrupto ferro eundem
adoritur Paulum. et quia languente dextera, letaliter ferire non potuit, iam
districtum mucronem in proprium latus inpegit. hocque deformi genere mortis
excessit e vita iustissimus rector ausus miserabiles casus levare multorum.
Nam quibusdam, quos audio sapientes habitos in Graecia, placuisse opinor
mirabilia quaedam (sed nihil est quod illi non persequantur argutiis): partim
fugiendas esse nimias amicitias, ne necesse sit unum sollicitum esse pro
pluribus; satis superque esse sibi suarum cuique rerum, alienis nimis implicari
molestum esse; commodissimum esse quam laxissimas habenas habere amicitiae, quas
vel adducas, cum velis, vel remittas; caput enim esse ad beate vivendum
securitatem, qua frui non possit animus, si tamquam parturiat unus pro pluribus.
Incenderat autem audaces usque ad insaniam homines ad haec, quae nefariis egere
conatibus, Luscus quidam curator urbis subito visus: eosque ut heiulans
baiolorum praecentor ad expediendum quod orsi sunt incitans vocibus crebris. qui
haut longe postea ideo vivus exustus est.
Quod si rectum statuerimus vel concedere amicis, quidquid velint, vel impetrare
ab iis, quidquid velimus, perfecta quidem sapientia si simus, nihil habeat res
vitii; sed loquimur de iis amicis qui ante oculos sunt, quos vidimus aut de
quibus memoriam accepimus, quos novit vita communis. Ex hoc numero nobis exempla
sumenda sunt, et eorum quidem maxime qui ad sapientiam proxime accedunt.
Iamque lituis cladium concrepantibus internarum non celate ut antea turbidum
saeviebat ingenium a veri consideratione detortum et nullo inpositorum vel
conpositorum fidem sollemniter inquirente nec discernente a societate noxiorum
insontes velut exturbatum e iudiciis fas omne discessit, et causarum legitima
silente defensione carnifex rapinarum sequester et obductio capitum et bonorum
ubique multatio versabatur per orientales provincias, quas recensere puto nunc
oportunum absque Mesopotamia digesta, cum bella Parthica dicerentur, et Aegypto,
quam necessario aliud reieci ad tempus.
Quam ob rem circumspecta cautela observatum est deinceps et cum edita montium
petere coeperint grassatores, loci iniquitati milites cedunt. ubi autem in
planitie potuerint reperiri, quod contingit adsidue, nec exsertare lacertos nec
crispare permissi tela, quae vehunt bina vel terna, pecudum ritu inertium
trucidantur.
Saepissime igitur mihi de amicitia cogitanti maxime illud considerandum videri
solet, utrum propter imbecillitatem atque inopiam desiderata sit amicitia, ut
dandis recipiendisque meritis quod quisque minus per se ipse posset, id
acciperet ab alio vicissimque redderet, an esset hoc quidem proprium amicitiae,
sed antiquior et pulchrior et magis a natura ipsa profecta alia causa. Amor
enim, ex quo amicitia nominata est, princeps est ad benevolentiam coniungendam.
Nam utilitates quidem etiam ab iis percipiuntur saepe qui simulatione amicitiae
coluntur et observantur temporis causa, in amicitia autem nihil fictum est,
nihil simulatum et, quidquid est, id est verum et voluntarium.
Incenderat autem audaces usque ad insaniam homines ad haec, quae nefariis egere
conatibus, Luscus quidam curator urbis subito visus: eosque ut heiulans
baiolorum praecentor ad expediendum quod orsi sunt incitans vocibus crebris. qui
haut longe postea ideo vivus exustus est.
Unde Rufinus ea tempestate praefectus praetorio ad discrimen trusus est ultimum.
ire enim ipse compellebatur ad militem, quem exagitabat inopia simul et feritas,
et alioqui coalito more in ordinarias dignitates asperum semper et saevum, ut
satisfaceret atque monstraret, quam ob causam annonae convectio sit impedita.
Ac ne quis a nobis hoc ita dici forte miretur, quod alia quaedam in hoc facultas
sit ingeni, neque haec dicendi ratio aut disciplina, ne nos quidem huic uni
studio penitus umquam dediti fuimus. Etenim omnes artes, quae ad humanitatem
pertinent, habent quoddam commune vinculum, et quasi cognatione quadam inter se
continentur.
Latius iam disseminata licentia onerosus bonis omnibus Caesar nullum post haec
adhibens modum orientis latera cuncta vexabat nec honoratis parcens nec urbium
primatibus nec plebeiis.
Horum adventum praedocti speculationibus fidis rectores militum tessera data
sollemni armatos omnes celeri eduxere procursu et agiliter praeterito Calycadni
fluminis ponte, cuius undarum magnitudo murorum adluit turres, in speciem
locavere pugnandi. neque tamen exiluit quisquam nec permissus est congredi.
formidabatur enim flagrans vesania manus et superior numero et ruitura sine
respectu salutis in ferrum.
Haec igitur prima lex amicitiae sanciatur, ut ab amicis honesta petamus,
amicorum causa honesta faciamus, ne exspectemus quidem, dum rogemur; studium
semper adsit, cunctatio absit; consilium vero dare audeamus libere. Plurimum in
amicitia amicorum bene suadentium valeat auctoritas, eaque et adhibeatur ad
monendum non modo aperte sed etiam acriter, si res postulabit, et adhibitae
pareatur.
Cum haec taliaque sollicitas eius aures everberarent expositas semper eius modi
rumoribus et patentes, varia animo tum miscente consilia, tandem id ut optimum
factu elegit: et Vrsicinum primum ad se venire summo cum honore mandavit ea
specie ut pro rerum tunc urgentium captu disponeretur concordi consilio, quibus
virium incrementis Parthicarum gentium a arma minantium impetus frangerentur.
Sed fruatur sane hoc solacio atque hanc insignem ignominiam, quoniam uni praeter
se inusta sit, putet esse leviorem, dum modo, cuius exemplo se consolatur, eius
exitum expectet, praesertim cum in Albucio nec Pisonis libidines nec audacia
Gabini fuerit ac tamen hac una plaga conciderit, ignominia senatus.
Ob haec et huius modi multa, quae cernebantur in paucis, omnibus timeri sunt
coepta. et ne tot malis dissimulatis paulatimque serpentibus acervi crescerent
aerumnarum, nobilitatis decreto legati mittuntur: Praetextatus ex urbi praefecto
et ex vicario Venustus et ex consulari Minervius oraturi, ne delictis supplicia
sint grandiora, neve senator quisquam inusitato et inlicito more tormentis
exponeretur.
Orientis vero limes in longum protentus et rectum ab Euphratis fluminis ripis ad
usque supercilia porrigitur Nili, laeva Saracenis conterminans gentibus, dextra
pelagi fragoribus patens, quam plagam Nicator Seleucus occupatam auxit magnum in
modum, cum post Alexandri Macedonis obitum successorio iure teneret regna
Persidis, efficaciae inpetrabilis rex, ut indicat cognomentum.
Haec dum oriens diu perferret, caeli reserato tepore Constantius consulatu suo
septies et Caesaris ter egressus Arelate Valentiam petit, in Gundomadum et
Vadomarium fratres Alamannorum reges arma moturus, quorum crebris excursibus
vastabantur confines limitibus terrae Gallorum.
At nunc si ad aliquem bene nummatum tumentemque ideo honestus advena salutatum
introieris, primitus tamquam exoptatus suscipieris et interrogatus multa
coactusque mentiri, miraberis numquam antea visus summatem virum tenuem te sic
enixius observantem, ut paeniteat ob haec bona tamquam praecipua non vidisse
ante decennium Romam.