Nec minus feminae quoque calamitatum participes fuere similium.

nam ex hoc
quoque sexu peremptae sunt originis altae conplures, adulteriorum flagitiis
obnoxiae vel stuprorum. inter quas notiores fuere Claritas et Flaviana, quarum
altera cum duceretur ad mortem, indumento, quo vestita erat, abrepto, ne velemen
quidem secreto membrorum sufficiens retinere permissa est. ideoque carnifex
nefas admisisse convictus inmane, vivus exustus est.
Montius nos tumore inusitato quodam et novo ut rebellis et maiestati
recalcitrantes Augustae per haec quae strepit incusat iratus nimirum quod
contumacem praefectum, quid rerum ordo postulat ignorare dissimulantem formidine
tenus iusserim custodiri.
Itaque tum Scaevola cum in eam ipsam mentionem incidisset, exposuit nobis
sermonem Laeli de amicitia habitum ab illo secum et cum altero genero, C. Fannio
Marci filio, paucis diebus post mortem Africani. Eius disputationis sententias
memoriae mandavi, quas hoc libro exposui arbitratu meo; quasi enim ipsos induxi
loquentes, ne 'inquam' et 'inquit' saepius interponeretur, atque ut tamquam a
praesentibus coram haberi sermo videretur.
Ex turba vero imae sortis et paupertinae in tabernis aliqui pernoctant vinariis,
non nulli velariis umbraculorum theatralium latent, quae Campanam imitatus
lasciviam Catulus in aedilitate sua suspendit omnium primus; aut pugnaciter
aleis certant turpi sono fragosis naribus introrsum reducto spiritu
concrepantes; aut quod est studiorum omnium maximum ab ortu lucis ad vesperam
sole fatiscunt vel pluviis, per minutias aurigarum equorumque praecipua vel
delicta scrutantes.
Ibi victu recreati et quiete, postquam abierat timor, vicos opulentos adorti
equestrium adventu cohortium, quae casu propinquabant, nec resistere planitie
porrecta conati digressi sunt retroque concedentes omne iuventutis robur
relictum in sedibus acciverunt.
Quam ob rem id primum videamus, si placet, quatenus amor in amicitia progredi
debeat. Numne, si Coriolanus habuit amicos, ferre contra patriam arma illi cum
Coriolano debuerunt? num Vecellinum amici regnum adpetentem, num Maelium
debuerunt iuvare?
Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a
quo dissentias. quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille
diceret? cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Quam ob rem dissentientium
inter se reprehensiones non sunt vituperandae, maledicta, contumeliae, tum
iracundiae, contentiones concertationesque in disputando pertinaces indignae
philosophia mihi videri solent.
Ergo ego senator inimicus, si ita vultis, homini, amicus esse, sicut semper fui,
rei publicae debeo. Quid? si ipsas inimicitias, depono rei publicae causa, quis
me tandem iure reprehendet, praesertim cum ego omnium meorum consiliorum atque
factorum exempla semper ex summorum hominum consiliis atque factis mihi
censuerim petenda.
Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. oratio me istius philosophi non
offendit; nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod
intellegam; et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si
non habeat, non admodum flagitem. re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis
pluribus. sed quot homines, tot sententiae; falli igitur possumus.
Cyprum itidem insulam procul a continenti discretam et portuosam inter municipia
crebra urbes duae faciunt claram Salamis et Paphus, altera Iovis delubris altera
Veneris templo insignis. tanta autem tamque multiplici fertilitate abundat rerum
omnium eadem Cyprus ut nullius externi indigens adminiculi indigenis viribus a
fundamento ipso carinae ad supremos usque carbasos aedificet onerariam navem
omnibusque armamentis instructam mari committat.
Sed maximum est in amicitia parem esse inferiori. Saepe enim excellentiae
quaedam sunt, qualis erat Scipionis in nostro, ut ita dicam, grege. Numquam se
ille Philo, numquam Rupilio, numquam Mummio anteposuit, numquam inferioris
ordinis amicis, Q. vero Maximum fratrem, egregium virum omnino, sibi nequaquam
parem, quod is anteibat aetate, tamquam superiorem colebat suosque omnes per se
posse esse ampliores volebat.
Saepissime igitur mihi de amicitia cogitanti maxime illud considerandum videri
solet, utrum propter imbecillitatem atque inopiam desiderata sit amicitia, ut
dandis recipiendisque meritis quod quisque minus per se ipse posset, id
acciperet ab alio vicissimque redderet, an esset hoc quidem proprium amicitiae,
sed antiquior et pulchrior et magis a natura ipsa profecta alia causa. Amor
enim, ex quo amicitia nominata est, princeps est ad benevolentiam coniungendam.
Nam utilitates quidem etiam ab iis percipiuntur saepe qui simulatione amicitiae
coluntur et observantur temporis causa, in amicitia autem nihil fictum est,
nihil simulatum et, quidquid est, id est verum et voluntarium.
Iamque lituis cladium concrepantibus internarum non celate ut antea turbidum
saeviebat ingenium a veri consideratione detortum et nullo inpositorum vel
conpositorum fidem sollemniter inquirente nec discernente a societate noxiorum
insontes velut exturbatum e iudiciis fas omne discessit, et causarum legitima
silente defensione carnifex rapinarum sequester et obductio capitum et bonorum
ubique multatio versabatur per orientales provincias, quas recensere puto nunc
oportunum absque Mesopotamia digesta, cum bella Parthica dicerentur, et Aegypto,
quam necessario aliud reieci ad tempus.
Et hanc quidem praeter oppida multa duae civitates exornant Seleucia opus
Seleuci regis, et Claudiopolis quam deduxit coloniam Claudius Caesar. Isaura
enim antehac nimium potens, olim subversa ut rebellatrix interneciva aegre
vestigia claritudinis pristinae monstrat admodum pauca.
Vbi curarum abiectis ponderibus aliis tamquam nodum et codicem difficillimum
Caesarem convellere nisu valido cogitabat, eique deliberanti cum proximis
clandestinis conloquiis et nocturnis qua vi, quibusve commentis id fieret,
antequam effundendis rebus pertinacius incumberet confidentia, acciri
mollioribus scriptis per simulationem tractatus publici nimis urgentis eundem
placuerat Gallum, ut auxilio destitutus sine ullo interiret obstaculo.
Ideoque fertur neminem aliquando ob haec vel similia poenae addictum oblato de
more elogio revocari iussisse, quod inexorabiles quoque principes factitarunt.
et exitiale hoc vitium, quod in aliis non numquam intepescit, in illo aetatis
progressu effervescebat, obstinatum eius propositum accendente adulatorum
cohorte.
Quod si rectum statuerimus vel concedere amicis, quidquid velint, vel impetrare
ab iis, quidquid velimus, perfecta quidem sapientia si simus, nihil habeat res
vitii; sed loquimur de iis amicis qui ante oculos sunt, quos vidimus aut de
quibus memoriam accepimus, quos novit vita communis. Ex hoc numero nobis exempla
sumenda sunt, et eorum quidem maxime qui ad sapientiam proxime accedunt.
Novitates autem si spem adferunt, ut tamquam in herbis non fallacibus fructus
appareat, non sunt illae quidem repudiandae, vetustas tamen suo loco
conservanda; maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis. Quin in ipso equo,
cuius modo feci mentionem, si nulla res impediat, nemo est, quin eo, quo
consuevit, libentius utatur quam intractato et novo. Nec vero in hoc quod est
animal, sed in iis etiam quae sunt inanima, consuetudo valet, cum locis ipsis
delectemur, montuosis etiam et silvestribus, in quibus diutius commorati sumus.
Ipsam vero urbem Byzantiorum fuisse refertissimam atque ornatissimam signis quis
ignorat? Quae illi, exhausti sumptibus bellisque maximis, cum omnis
Mithridaticos impetus totumque Pontum armatum affervescentem in Asiam atque
erumpentem, ore repulsum et cervicibus interclusum suis sustinerent, tum,
inquam, Byzantii et postea signa illa et reliqua urbis ornanemta sanctissime
custodita tenuerunt.
Ut enim quisque sibi plurimum confidit et ut quisque maxime virtute et sapientia
sic munitus est, ut nullo egeat suaque omnia in se ipso posita iudicet, ita in
amicitiis expetendis colendisque maxime excellit. Quid enim? Africanus indigens
mei? Minime hercule! ac ne ego quidem illius; sed ego admiratione quadam
virtutis eius, ille vicissim opinione fortasse non nulla, quam de meis moribus
habebat, me dilexit; auxit benevolentiam consuetudo. Sed quamquam utilitates
multae et magnae consecutae sunt, non sunt tamen ab earum spe causae diligendi
profectae.