Saepissime igitur mihi de amicitia cogitanti maxime illud considerandum videri

solet, utrum propter imbecillitatem atque inopiam desiderata sit amicitia, ut

dandis recipiendisque meritis quod quisque minus per se ipse posset, id
acciperet ab alio vicissimque redderet, an esset hoc quidem proprium amicitiae,
sed antiquior et pulchrior et magis a natura ipsa profecta alia causa. Amor
enim, ex quo amicitia nominata est, princeps est ad benevolentiam coniungendam.
Nam utilitates quidem etiam ab iis percipiuntur saepe qui simulatione amicitiae
coluntur et observantur temporis causa, in amicitia autem nihil fictum est,
nihil simulatum et, quidquid est, id est verum et voluntarium.
Constituendi autem sunt qui sint in amicitia fines et quasi termini diligendi.
De quibus tres video sententias ferri, quarum nullam probo, unam, ut eodem modo
erga amicum adfecti simus, quo erga nosmet ipsos, alteram, ut nostra in amicos
benevolentia illorum erga nos benevolentiae pariter aequaliterque respondeat,
tertiam, ut, quanti quisque se ipse facit, tanti fiat ab amicis.
Soleo saepe ante oculos ponere, idque libenter crebris usurpare sermonibus,
omnis nostrorum imperatorum, omnis exterarum gentium potentissimorumque
populorum, omnis clarissimorum regum res gestas, cum tuis nec contentionum
magnitudine nec numero proeliorum nec varietate regionum nec celeritate
conficiendi nec dissimilitudine bellorum posse conferri; nec vero
disiunctissimas terras citius passibus cuiusquam potuisse peragrari, quam tuis
non dicam cursibus, sed victoriis lustratae sunt.
Et licet quocumque oculos flexeris feminas adfatim multas spectare cirratas,
quibus, si nupsissent, per aetatem ter iam nixus poterat suppetere liberorum, ad
usque taedium pedibus pavimenta tergentes iactari volucriter gyris, dum
exprimunt innumera simulacra, quae finxere fabulae theatrales.
Quod cum ita sit, paucae domus studiorum seriis cultibus antea celebratae nunc
ludibriis ignaviae torpentis exundant, vocali sonu, perflabili tinnitu fidium
resultantes. denique pro philosopho cantor et in locum oratoris doctor artium
ludicrarum accitur et bybliothecis sepulcrorum ritu in perpetuum clausis organa
fabricantur hydraulica, et lyrae ad speciem carpentorum ingentes tibiaeque et
histrionici gestus instrumenta non levia.
Huic Arabia est conserta, ex alio latere Nabataeis contigua; opima varietate
conmerciorum castrisque oppleta validis et castellis, quae ad repellendos
gentium vicinarum excursus sollicitudo pervigil veterum per oportunos saltus
erexit et cautos. haec quoque civitates habet inter oppida quaedam ingentes
Bostram et Gerasam atque Philadelphiam murorum firmitate cautissimas. hanc
provinciae inposito nomine rectoreque adtributo obtemperare legibus nostris
Traianus conpulit imperator incolarum tumore saepe contunso cum glorioso marte
Mediam urgeret et Parthos.
Novo denique perniciosoque exemplo idem Gallus ausus est inire flagitium grave,
quod Romae cum ultimo dedecore temptasse aliquando dicitur Gallienus, et
adhibitis paucis clam ferro succinctis vesperi per tabernas palabatur et conpita
quaeritando Graeco sermone, cuius erat inpendio gnarus, quid de Caesare quisque
sentiret. et haec confidenter agebat in urbe ubi pernoctantium luminum claritudo
dierum solet imitari fulgorem. postremo agnitus saepe iamque, si prodisset,
conspicuum se fore contemplans, non nisi luce palam egrediens ad agenda quae
putabat seria cernebatur. et haec quidem medullitus multis gementibus agebantur.
Ergo ego senator inimicus, si ita vultis, homini, amicus esse, sicut semper fui,
rei publicae debeo. Quid? si ipsas inimicitias, depono rei publicae causa, quis
me tandem iure reprehendet, praesertim cum ego omnium meorum consiliorum atque
factorum exempla semper ex summorum hominum consiliis atque factis mihi
censuerim petenda.
Haec dum oriens diu perferret, caeli reserato tepore Constantius consulatu suo
septies et Caesaris ter egressus Arelate Valentiam petit, in Gundomadum et
Vadomarium fratres Alamannorum reges arma moturus, quorum crebris excursibus
vastabantur confines limitibus terrae Gallorum.
Haec igitur lex in amicitia sanciatur, ut neque rogemus res turpes nec faciamus
rogati. Turpis enim excusatio est et minime accipienda cum in ceteris peccatis,
tum si quis contra rem publicam se amici causa fecisse fateatur. Etenim eo loco,
Fanni et Scaevola, locati sumus ut nos longe prospicere oporteat futuros casus
rei publicae. Deflexit iam aliquantum de spatio curriculoque consuetudo maiorum.
Hoc inmaturo interitu ipse quoque sui pertaesus excessit e vita aetatis nono
anno atque vicensimo cum quadriennio imperasset. natus apud Tuscos in Massa
Veternensi, patre Constantio Constantini fratre imperatoris, matreque Galla
sorore Rufini et Cerealis, quos trabeae consulares nobilitarunt et praefecturae.
Intellectum est enim mihi quidem in multis, et maxime in me ipso, sed paulo ante
in omnibus, cum M. Marcellum senatui reique publicae concessisti, commemoratis
praesertim offensionibus, te auctoritatem huius ordinis dignitatemque rei
publicae tuis vel doloribus vel suspicionibus anteferre. Ille quidem fructum
omnis ante actae vitae hodierno die maximum cepit, cum summo consensu senatus,
tum iudicio tuo gravissimo et maximo. Ex quo profecto intellegis quanta in dato
beneficio sit laus, cum in accepto sit tanta gloria.
Mensarum enim voragines et varias voluptatum inlecebras, ne longius progrediar,
praetermitto illuc transiturus quod quidam per ampla spatia urbis subversasque
silices sine periculi metu properantes equos velut publicos signatis quod
dicitur calceis agitant, familiarium agmina tamquam praedatorios globos post
terga trahentes ne Sannione quidem, ut ait comicus, domi relicto. quos imitatae
matronae complures opertis capitibus et basternis per latera civitatis cuncta
discurrunt.
Emensis itaque difficultatibus multis et nive obrutis callibus plurimis ubi
prope Rauracum ventum est ad supercilia fluminis Rheni, resistente multitudine
Alamanna pontem suspendere navium conpage Romani vi nimia vetabantur ritu
grandinis undique convolantibus telis, et cum id inpossibile videretur,
imperator cogitationibus magnis attonitus, quid capesseret ambigebat.
Hoc inmaturo interitu ipse quoque sui pertaesus excessit e vita aetatis nono
anno atque vicensimo cum quadriennio imperasset. natus apud Tuscos in Massa
Veternensi, patre Constantio Constantini fratre imperatoris, matreque Galla
sorore Rufini et Cerealis, quos trabeae consulares nobilitarunt et praefecturae.
Raptim igitur properantes ut motus sui rumores celeritate nimia praevenirent,
vigore corporum ac levitate confisi per flexuosas semitas ad summitates collium
tardius evadebant. et cum superatis difficultatibus arduis ad supercilia
venissent fluvii Melanis alti et verticosi, qui pro muro tuetur accolas
circumfusus, augente nocte adulta terrorem quievere paulisper lucem opperientes.
arbitrabantur enim nullo inpediente transgressi inopino adcursu adposita quaeque
vastare, sed in cassum labores pertulere gravissimos.
Et quoniam mirari posse quosdam peregrinos existimo haec lecturos forsitan, si
contigerit, quamobrem cum oratio ad ea monstranda deflexerit quae Romae
gererentur, nihil praeter seditiones narratur et tabernas et vilitates harum
similis alias, summatim causas perstringam nusquam a veritate sponte propria
digressurus.
Et quia Montius inter dilancinantium manus spiritum efflaturus Epigonum et
Eusebium nec professionem nec dignitatem ostendens aliquotiens increpabat, qui
sint hi magna quaerebatur industria, et nequid intepesceret, Epigonus e Lycia
philosophus ducitur et Eusebius ab Emissa Pittacas cognomento, concitatus
orator, cum quaestor non hos sed tribunos fabricarum insimulasset promittentes
armorum si novas res agitari conperissent.
Omitto iuris dictionem in libera civitate contra leges senatusque consulta;
caedes relinquo; libidines praetereo, quarum acerbissimum extat indicium et ad
insignem memoriam turpitudinis et paene ad iustum odium imperii nostri, quod
constat nobilissimas virgines se in puteos abiecisse et morte voluntaria
necessariam turpitudinem depulisse. Nec haec idcirco omitto, quod non gravissima
sint, sed quia nunc sine teste dico.
Nemo quaeso miretur, si post exsudatos labores itinerum longos congestosque
adfatim commeatus fiducia vestri ductante barbaricos pagos adventans velut
mutato repente consilio ad placidiora deverti.