1

INTRODUKSYON

Kaligiran ng Pag-aaral

Isa sa mga makrong kasanayan ang panonood, na ang proseso ay ang

pagmamasid ng manonood sa palabas, kung kaya't ang pelikula ay isa sa

pinakamainam na paraan ng paghahatid ng mensahe o ideya sa mga

manonood nito.

Noong 1908 nilikha ni Thomas A. Edison ang Motion Pictures Patent

Company (o Edison Trust). Ito ay ang karaniwan sa mga pangunahing studio

ng pelikula, ngunit talagang higit pa ito para sa pagsama ng isang grupo ng

mga kumpanya ng pelikula (Biograph, Edison, Vitagraph, Lubin, Kalem, atbp.

na may pinakamalaking supplier ng stock film (Eastman Kodak) at ang

pinakamalaking kumpanya. Ito ay kakanyahan bilang isang pagtatangka

upang lumikha ng isang kumpanya na may isang monopolyo sa industriya ng

pelikula.

Sa taong ding ito nilikha ang malayang paggalaw ng pelikula. Ang ilang

mga tagagawa ng pelikula na naniniwala sa pagpapanatili ng artistikong

integridad. Si Thomas Edison ang nagmamay-ari ng karamihan sa mga

 2

Patente para sa kagamitan sa pelikula na ginamit sa proseso ng paggawa ng

pelikula, kasama ang mga patente para sa mga film at projector. Nilikha niya

ang unang Oligopoly sa industriyang pampelikula.

Sinasabing ang pelikula ay isa sa mga genre ng panitikan na kung

saan kakikitaan ng mga di-materyal na kultura na nakaiimpluwensya sa

ipinapakitang kaugalian ng mga manonood. Ito ay pinatotohanan ni Reyes

(1996) na nagwika na may pinakamalawak na impluwensiya sa publiko ang

pelikula, sapagkat naipapakita dito ang malinaw na kaisipan, damdamin at

sitwasyon na umiinog sa mga pangyayari.

Sa pagsibol at pamamayagpag ng huwad na disposisyong malaya sa

kalakarang pampelikula na indie film, nagkaroon ng espasyo sa sinehan ang

mga pelikulang Pilipino. Ang isang indie film ay anumang tampok na haba o

maikling pelikula na ginawa nang walang kalakip na pangunahing studio o

malaking kumpanya ng produksyon.

Ang mga pelikulang ito ay naging patok sa masa at sumikat sa mga

International Film Festivals. Dahil sa hindi matatawaran na kagalingan ng

mga batikang aktor at aktres na namamayagpag sa pinilakang tabing. Ito rin

ay nagbibigay ng malinaw na pananaw tungkol sa pang-araw-araw na

 3

pamumuhay ng mga Pilipino batay sa kulturang kinagisnan at kinalakihan.

Kultura na pinayayabong ng panitikan, panitikan na siyang sumasalamin sa

isang lahi.

Kakaunti pa lamang ang nagsusuri sa mga independent film at ang

mga mananaliksik ay nagsusuri lamang sa mga isyung nakapaloob sa mga

ito.

Kaya naman, napapanahong suriin ang mga Pelikulang Pilipino

partikular ang mga Independent films, upang mahimay ang mga kulturang

nakapaloob dito at maiangat at mapahalagahan ang sariling gawa ng mga

Pilipino.

Layunin at Suliranin ng Pag-aaral

Pangkalahatang layunin ng pag-aaral na masuri ang piling Indie Film.

Sasautin ang mga sumusunod na katanungan:

1. Ano-ano ang mga paniniwala, pamahiin at tradisyon na

masasalamin sa mga indie film?

2. Paano ipinakita sa pelikula ang mga di-materyal na kultura?

 4

3. Ano-ano ang mga disenyong grapikong mabubuo mula sa

nilalaman ng mga indie film?

Saklaw ng Pag-aaral

Saklaw lamang ng pag-aaral ang mga independent film na

kasasalaminan ng mga di-materyal na kultura partikular ang paniniwala,

pamahiin at tradisyon na nagkamit ng mga parangal, lokal man o

internasyunal.

Teoretikal na Batayan

Nakaangkla ang pananaliksik na ito sa Cultural Relativism at Cultural

Materialism. Sa pagdulog na Cultural Relativism sinasabing ang daigdig ay

isang napakalawak na lugar na punong-puno ng iba’t ibang pangkat ng tao at

bawat isa ay may kanya-kanyang pananaw kung paano mabuhay at

mamuhay. Nakikilala ang kanilang kulturang pinaniniwalaan at isinasabuhay

sa pamamagitan ng kanilang paniniwala, ritwal, tradisyon at kustom.

Ang Cultural relativism ay nagpapaliwanag kung bakit may mga bagay

na tanggap sa ibang kultura ngunit hindi katanggap-tanggap sa iba.

 5

Isa ring sandigan ng pananaliksik ang Cultural Materialism. Ang

materyalistikong kultural ay isang teoretikal na balangkas at paraan ng

pananaliksik para sa pagsusuri sa mga ugnayan sa pagitan ng mga pisikal at

pang-ekonomiyang aspeto ng produksyon at pagtatayo ng lipunan,

panlipunang samahan at panlipunang relasyon, at ang mga halaga,

paniniwala, at pananaw ng mundo na namamalaging lipunan.

Sa pamamagitan ng paggamit ng kultural na materyalismo bilang isang

paraan ng pananaliksik, makakagawa ng isang kritikal na pag-unawa sa mga

halaga, paniniwala, at pananaw ng mundo sa isang panahon sa pamamagitan

ng malapit na pag-aaral ng mga produkto ng kultura, at maaari nating

malaman kung paano sila nakakonekta sa mas malawak na istrakturang

panlipunan, mga social trend, at panlipunan mga problema.

Magiging sandigan din ang mga balangkas ng di-materyal na kultura

sa pag-aaral na ito. Maging ang Cone of Experience ni Edgar Dale.

Ang teorya ng hagdan ng karanasan ay ang pinakamahalagang

kontribusyon ni Edgar Dale noong 1946 ay nagsisilbi ito ng visual na aparato

dahil inilalarawan nito ang iba't ibang karanasan sa pag-aaral. Ang koneksyon

sa pagitan ng kongkreto at abstract na mga ideya kung saan ang isa sa mga
 6

pangunahing prinsipyo ng pagtuturo at pag-aaral. Isa ito sa pinakamahalaga

sa teoretikal na pundasyon dahil maaaring i-refer ito sa tsart ng hagdan ng

karanasan. Magagamit ito sa pagbuo ng grapikong disenyo.

Binubuo ng labing-isang baitang ang hagdan ng karanasan, ang bawat

isa sa mga baitang na ito ay mahalaga. Sa hagdan ng karanasan ay ang

pinangungunahan ng tuwirang karanasan at nagtatapos naman sa simbolong

berbal. Kahit na bai-baitang ang mga karanasan ay naroon pa rin ang

koneksyon ng bawat isa. Makikita sa ibaba ang anyo ng hagdan ng

karanasan.

Maaaring pangkatin sa tatlo ang labing-isang baitang ng hagdan ng

karanasan ayon sa antas ng pagiging tuwiran hanggang maging abstrak.

Binubuo ito ng tatlong pangkat: (1) ginagawa, (2) minamasid at (3)

sinasagisag. Ginagawa ang unang pangkat sapagkat ito'y aktwal na ginagawa

ng tao. Mga madulang pakikilahok at binabalangkas na karanasan. Ang

ikalawang pangkat ay minamasid sapagkat ito ay pinapakinggan pa ang mga

karanasang nakapaloob bukod sa pinagmamasdan. Ang pinakahuling

pangkat naman ay sinasagisag gamit ang mga simbolong biswal at berbal.

 7

MGA KAUGNAY NA LITERATURA

Makikita sa bahaging ito ang mga naisagawang literatura na batay sa

mga ideya, gabay at may kinalaman sa mga kasalukuyang pananaliksik na

nagsisilbing batayan ng pag-aaral na ito.

Sa Pilipinas, isang popular na uri ng libangan ang sinasabing

pinakabatang uri ng sining, ang Pelikulang Pilipino.

Ang sinehan ng Pilipinas (Filipino: Pelikulang Pilipino o Sine Pilipino)

ay nagsimula sa pagpapakilala ng mga unang gumagalaw na larawan sa

bansa noong Agosto 31, 1897 sa Salón de Pertierra sa Maynila. Nang

sumunod na taon, ang mga lokal na eksena ay kinunan ng pelikula sa kauna-

unahang pagkakataon ng isang Espanyol, si Antonio Ramos, gamit ang

Lumiere Cinematograph. Karamihan sa mga unang tagagawa ng pelikula at

prodyuser sa bansa ay mayayaman na mga dayuhan at expatriates, noong

Setyembre 12, 1919, ang Dalagang Bukid (Country Maiden), isang pelikula na

batay sa isang tanyag na dulang musikal, ang unang pelikulang ginawa at

 8

ipinakita ng Pilipinong gumagawa ng pelikula na si José Nepomuceno.

Tinawag bilang "Father of Philippine Cinema", ang kanyang akda ay

minarkahan ang pagsisimula ng sinehan bilang isang form ng sining sa

Pilipinas.

Ang isang malayang pelikula, independiyenteng pelikula, indie film, o

indie na pelikula ay isang tampok na pelikula o maikling pelikula na ginawa sa

labas ng pangunahing sistema ng studio ng pelikula, bilang karagdagan sa

paggawa at pamamahagi ng mga independiyenteng kumpanya ng aliwan.

Ang mga independiyenteng pelikula ay minsan ay nakikilala sa pamamagitan

ng kanilang nilalaman at istilo at ng paraan kung saan naisasakatuparan ang

pansining na mga gumagawa ng pelikula. Kadalasan, ngunit hindi palagi, ang

mga independiyenteng pelikula ay ginagawang mas mababa ang badyet

kaysa sa pangunahing mga pelikulang studio.

Ayon kay Kho (2009), mahigit isang daang taon na ang kasaysayan ng

pelikulang pilipino. Sinasabing ang pelikula noong araw ay hinalaw sa mga

paniniwala at sa realidad ng buhay, na naging batayan sa pang-araw-araw na

pamumuhay ng mga pilipino.

 9

Sinang-ayunan naman ito ni Reyes (1996), “Nasa mundo ng pelikula

ay kaakibat nito ang realidad sa buhay ng tao. Katulad ng tao na maaaring

makahawa at makasakit ang isang pelikula, nakakaantig ng damdamin ang

drama ng isang pelikula, ngunit may pagkakaiba parin ang timbang ng

realidad nito kung ito’y ihahambing sa realidad ng tao.”

Dagdag pa ni Reyes, “Nagkakaroon lamang ng kabuluhan ang isang

pelikula dahil sa tulong ng imahinasyon na gumagalaw sa isip at diwa ng mga

manonood. Sa makatotohanang sabi, ang isang pelikula ay gawa sa plastik.

Umiikot ito sa isang rolyo ng pelikula (film) na nakalimbag ang mga larawan

na hindi gumagalaw. Nagkakabuhay at pinatutuhanan ito ng mga larawan sa

tulong ng isang movie projector. Hindi napapansin ng mga manonood ang

pagpapalit ng larawan dahil sa bilis ng pagpapakita at galaw ng movie

projector, kung kaya’t nagmumukhang tuluy-tuloy ang paggalaw ng mga

pigura sa puting tabing. At dahil narin sa pagsabay ng synchronized sound sa

paggalaw ng mga pigurang ito, nagmumukhang totoo ang mundong

inilalarawan ng isang pelikula. Ngunit ang lahat ng ito’y ilusyon lamang.

Malaki ang kakayahan ng pelikulang mag-impluwensya ng opinyon.

Ngunit hanggang dito lamang ang teritoryo nito. Hindi nito kayang
 10

magpabilanggo ng mga krimen o magpasimula ng digmaan. Ideya lang ang

hinaharap nito. Ang pagpapatupad ng anumang hangarin ay magsisimula sa

kilos ng isang individwal. Hindi nakakapinsala ang isang ideyang pampelikula

dahil malaya ang isang individwal na pasyahan ang argumento (ideya) nito.

Ang nakakapinsala ay ang kilos ng tao."

Ang bawat pelikula ay may malaking ambag sa industriya. Dahil sa

taos-pusong pagtanggap ng manonood sa saliw ng larangan na naghaharap

ng ideya sa mga ito, nagkakaroon ng kaisipan na kung tatanggapin ito ng

publiko, ay masasabing epektibo ang isang pelikula. Ngunit kung hindi ito

pag-uukulan ng pansin, wala itong bisa. Ang pelikula ay iniaayos upang

maging sinematik (cinematic). Hindi madaling gumawa ng pelikula sapagkat

ang lahat ay pinaghahandaan at may editing at direkting na nagaganap. At

ang mga tauhan ay sinasalang sa mga workshops bago gumanap sa

pagsasabuhay nito. Binibigyang-tuon ang husay sa pag arte ng mga

gumaganap, ngunit ang lahat ng kanilang ginagawa ay pawang

pagpapanggap lamang.

Ayon sa site na Wikipedia, sinasabing ang pelikula ay kilala bilang

isang pinilakang tabing. Ito’y likha sa pamamagitan ng paggalaw ng mga

 11

larawan na inaangkop bilang kasangkapan ng industriya ng libangan. Sa pag-

usbong ng panahon ay nakilala ang pelikula bilang mataas at makulay na

antas ng sining dahil sa tanyag nitong epekto at bisa sa mga manonood na

kung saan sa pamamagitan ng pelikula ay nasisilayan ang mga kuwentong

unang narinig at nabasa mula sa mga tanyag at magagaling na mga

manunulat. Bahagi ng tulong nito ay ang mga gumagalaw na larawan bilang

letratong pelikula na naging bahagi ng kasaysayan, kadalasang tinutukoy ang

larangang ito ng akademya sa pag-aaral nito. Sa pamamagitan ng pagrekord

ng "totoong" tao at bagay (kabilang ang inarte na pantasya at mga peke) sa

kamera, at/o sa pamamagitan ng kartun ay sinasabing isa itong anyo ng

sining na naglilikha ng isang katangian ng panitikan dahil sa kaya nitong

makisabay sa daloy ng panahon na naging modernong anyo ng panitikan.

Pinuna naman ni Tan (2008), na naging libangan ng mga pilipino ang

panonood ng pelikula kasama ang pamilya, ang mga barkada, at ng mga

magkasintahan. Ang panonood ng pelikula ay nagiging tulay sa kanilang

pagkakabuklod-buklod. Makikita at masasabi ang importansya nito sa buhay

ng mga pilipino sa pagkahilig nila sa pagbili o paghiram ng Betamax, VHS,

 12

VCD at sa panahon ngayon, ay ang DVD. Lokal man o foreign ang pelikula ay

dinadagsa pa rin ito ng mga Pilipino.

Ang panonood rin ng mga pelikula ay daan para mas maunawaan ang

paniniwala sa kultura at mabigyang halaga ang kulturang kinagisnan ng mga

pilipino. Sa paglaganap ng mga pelikula sa ating bansa ay nagdudulot ng

positibo at negatibong epekto ito sa mga manonood. Sa pamamagitan nito ay

nagkakaroon ang mga tao ng pagpapahalaga maging ang paglinang sa mga

bagong kaalaman tungkol dito. Kinagigiliwan ng marami ang panonood ng

pelikula dahil nakakakuha sila ng mga aral at mga bagong kaalaman. Marami

na ngayon ang nawiwili sa panonood ng mga pelikulang banyaga pero

walang tatalo sa mga pelikulang pilipino. Ang paniniwala sa kultura ay mas

tinangkilik, iginalang at inirespeto dahil din sa ekspusyur sa mga pelikula na

mas naiintindihan ng marami ang pamumuhay at kung anong meron tayong

mga Pilipino. Pelikulang Pilipino, tatak Pilipino!

Sa pag-aaral ng mga mag-aaral ng kolehiyo ng komersiyo sa

Unibersidad ng Santo Tomas, “Tinitingala ang pelikula bilang isa sa mga

kinikilalang sining kasama ng drama, musika, pagpipinta, eskultura, at

arkitektura na nagbibigay ng yaman sa ating pamumuhay. Sa kasalukuyan,

 13

ang pelikula ang may pinakamalawak na impluwensiya sa publiko dahil sa

kakayahan nitong magpakita ng mga emosyon sa bawat damdaming inuukol

sa isang sitwasyon na sadyang mauunawaan ng mga manonood. Ito ay

paraan ng pagpapakita sa publiko na ang pelikula ay parang salamin ng

buhay dahil dito nila nasasaksihan ang paglalarawan ng kanilang mga

pangarap, hangarin at paniniwala.

Ayon naman kina Ansay-Villaverde, et al. (2013) ang pelikula ay

maituturing na isang uri ng sining na nagsisilbing libangan at gumigising sa

isip at damdamin ng isang tao. Ito ay mahalaga at mabisang sangay ng

kabatirang panlipunan, pang-ispiritwal, pang-edukasyon, pangkultura,

pangmoralidad, atbp. Malaki ang nagagawang impluwensya nito sa katauhan

ng isang nilalang. Ang mga kaisipan , ugali, kabuluhan, at pananaw ng isang

nilikha ay maaaring maimpluwensyahan ng mga pinapanood na pelikula o

mga dulang pantelebisyon. Isang mahalagang kasanayang dapat malinang sa

mag-aaral ang pagsusuring pampelikula bukod sa pagsusuring pampanitikan.

Isang pormal na konsepto o diwa na halos kamakailan lamang umunlad.

Upang matamo ang layunin sa pagkakaroon ng kalidad sa isang

produksyon, mahalagang magkaroon ng kolaborasyon ang mga taong

 14

magsisitrabaho sa isang proyekto. Ang bawat sining ay may misyong itaas

ang kaalaman ng publiko tungkol sa kahalagahan ng konsepto ng pelikula.

Tinatayang magigng malaking hamon ito para sa pagsulong ng sining ng

pelikula.

METODOLOHIYA

Ang pag-aaral ay ginamitan ng kwalitatibong disenyo sa pamaraang

deskriptibo. Sinuri ang nilalaman ng mga Indie Film na nagpakita ng di-

materyal na kultura. Tinukoy muna ng maniniliksik ang Indie Film ayon sa

pamantayan na natukoy at isa-isa nitong pinanood. Tinukoy mula sa pelikula

ang mga paniniwala at pamahiin.

 15

PAGLALAHAD, PAGSUSURI AT INTERPRETASYON NG DATOS

Sa bahaging ito ay inilahad ang isinagawang pag-aaral hinggil sa mga

pelikulang indie films na kakikitaan ng di-materyal na kultura na kung saan

hinahangad sa layuning ito na malaman ang mga paniniwala, pamahiin at

maging ang mga tradisyon na nakapaloob dito.

Matamang sinuri ang mga di-materyal na kultura na naipapakita sa

pelikula at mabigyan ng interpretsyon ang mabubuong grapikong disenyo na

magagamit bilang isang kagamitang pampagtuturo.

Makikita sa Talahanayan 1 ang mga di-materyal na kulturang makikita sa

indie films na Ded na si Lolo, Thy Womb at Iadya mo Kami na binulatlat ang

mga pamagat, at sa Talahanayan 2 naman ang mga grapikong disenyong

mabubuo mula sa mga pelikulang nasuri.

 16

Talahanayan 1: Mga Di-Materyal na Kulturang Makikita sa Indie Films

PELIKULA PAMAHIIN PANINIWALA TRADISYON

1.) Ded na ai o Bawal

Lolo
magwalis

kung may

patay

o Bawal sa

kasapi ng

pamilya ang

maghatid sa
 17

bisita kapag

namatayan

o Bawal

magpasalam

at sa mga

bisita kapag

may dumalo

sa lamay

o Bawal

maglagay ng

kahit anong

matutulis na

bagay sa

kabaong ng

patay

o Bawal ng
 18

tuluan ng

luha ang

kabaong ng

patay

o Huwag

lagyan ng

sapatos ang

patay

o Maglagay ng

sisiw sa

ibabaw ng

ataol ng

patay

o Maglagay ng

rosaryo sa

kamay ng
 19

patay at

putulin ito

gamit ng

gunting

o Maglagay ng

pera sa
 Naniniwala na  Pag-aasawa
kamay ng biyaya ang ng higit sa isa
pagkakaroon ng (polygamy)
patay anak

o Dapat
 Pagbibigay
buhatin at ng dowry

ihakbang

ang mga

bata sa

ibabaw ng

nitso ng

patay kapag
 20

ililibing na ito  Pagpapatawad

ng Kasalanan

 Pangungumpisal

 Kaligtasan

 Panalangin

2.) Thy
Womb
 21

3.) Iadya mo
Kami

Mula sa mga piling pelikulang indie films, sinuri ng mananaliksik ang

mga pamagat ng indie films na may di-materyal na kultura, ang paniniwala,

pamahiin at tradisyon. Ang Ded na si Lolo ay kakikitaan ng mga pamahiin na

tungkol sa patay. Lubhang napakaraming pamahiin ang tao sa iba’t ibang

aspeto ng buhay kung kaya’t ang pelikulang Ded na si Lolo ay nagpapahayag

ng mga paniniwala tungkol sa pagkakaroon ng lamay. Ang Thy Womb naman

ay pelikulang kakikitaan ng mga paniniwala tungkol sa tradisyon na kung

saan nagpapahayag ang pelikula ng mga tradisyon ng mga Tausug. At ang

pelikulang Iadya mo Kami ay kakikitaan ng mga paniniwala tungkol sa

relihiyong Katoliko. Ang pelikulang ito ay nagpapahayag ng paniniwalang

nakapaloob sa simbahan.
 22

Ded na si Lolo

Ipinapakita sa pelikulang Ded na si Lolo ang sumusunod na Di-materyal

na kultura, ang pamahiin at paniniwala hinggil sa patay. Malinaw sa pelikula

na ang pamahiin ay sinasabing di-nakabatay sa agham at ito ay nagmula sa

mga nakakatanda. Ang paniniwala sa mga pamahiin ay naging panunturan ng

pang-araw-araw na buhay ng ibang tao.

Ayon kay Lorenzo (2005), pinaniniwalaang ang mga pamahiin ang

naging kalasag ng mga ninuno upang labanan ang pwersa ng kalikasan sa

anumang hindi mabuting pangyayari sa kanilang pang-araw-araw na

pamumuhay. Ipinamalas ng pelikulang ito ang iba’t ibang pamahiin at

kaugaliang Pilipino hinggil sa patay at ipinapaalaala naman ng mga

matatanda ang mga dapat sundin tuwing may burol.

Sinuportahan naman ito ng pahayag ni Dr. Lily R. Torres, dating

Guidance Councelor ng Unibersidad ng Pilipinas, na ang paniniwala ng mga

Pilipino sa Superstitious Beliefs ay maaaring mahanap pa sa mga kaugalian

 23

ng mga katutubo na pagiging animistik, ang paniniwala sa mga hindi

nakikitang nilalang at pagsamba sa mga ito.

Nasuri sa pelikulang ito ang iba’t ibang pamahiing nakita sa pelikula.

tulad ng Bawal maglinis kung may patay, makikita ito sa linyang "Ano ka ba

Junee, sinabi ko naman sa iyo na bawal maglinis dito. Kita muna na

namatayan tayo, diba?" sabi Isidro na kanyang kapatid. Ayon sa Philippine

One (2012), kaya bawal ang maglinis kung may lamay ay dahil sa paniniwala

na parang itinataboy na nag espirito ng patay at isinasama mo pa ang

kanyang mga kapamilya o kamag-anak. Kaya naman ay marami ang

sumusunod sa pamahiin sa di kakaayang magiging resulta nito.

Pinaniniwalaan namang bawal sa kasapi ng pamilya ang maghatid sa

bisita. Ito ay makikita sa linyang "Aba, saan ka pupunta Junee? tanong ni

Dolores. "Ihahatid ko ang mga kaibigan ko ate, nakakakiya naman kapag

pabayaan ko lang sila", sabat naman ni Junee. At ayon din sa Philippine One

(2012), kaya bawal ang paghahatid ng bisita na kasapi ng bahay ay dahil ito

ay pinaniniwalaan na kung sino ang maghahatid ng bisita sa labas ng bahay

ay siyang sunod na mamamatay. Bawal magpasalamat sa mga bisita

kapag may dumadalo ay makikita sa linyang "Hoy! Charing... Bakit ka

 24

nagpapasalamat? Alam mong bawal magpasalamat sa bisita pag may lamay

sabi ng nakakatanda." Naiinis na saad ni Mameng kay Charing. Ayon sa

Asian Parent, kaya bawal ang pagbibigay ng salamat sa mga bisita kung

nakiramay, ay dahil parang nagpapasalamat at nagagalak ang kapamilya o

kamag – anak na namatay ang niraramayan.

Bawal maglagay ng kahit anong matutulis na bagay sa kabaong ng

patay, umiiyak si Dolores nang hindi niya napapansin na may hawak siyang

kutsilyo, nang mapatingin sa kabaong ng kanilang ama ay unti-unting lumapit

ito at humikbi. Nakita iyon ni Charing at sinabing... "Ate?..alam mo bang

bawal ang maglagay ng matutulis na bagay sa kabaong ng patay?" sabay

hablot sa kutsilyo na hawak hawak ng kanyang ate Dolores.

Masasalamin din sa pelikula ang pagbababawal tuluan ng luha ang

kabaong ng patay naman ay nasa linyang, napahagulgol ng iyak si Junee

nang bagong dating ito at nakitang nasa loob ng kabaong ang kanyang ama

sabay yakap dito ang sinabing “Itay, bakit mo kami iniwan, itayyyyyy..." Ayon

kay Winston, na isang astrologer at fortune teller sa ating bansang Pilipinas

isinaad sa kanyang artikulo na “Pamahiin sa patay, libing, lamay, at burol:

Mga bawal at di pwedeng kaugalian na paniniwala.

 25

Huwag lagyan ng sapatos ang patay sa linyang, binuksan ng

magkapatid ang kabaong ng kanilang ama at binihisan ito ng bagong damit.

Kinuha naman ni Maming ang sapatos na kanyang pinaka iniingat-ingatang

sapatos na paborito ng kanyang ama at isinuot ito dito. Nakita naman iyon ng

isang kapitbahay nila na nakikilamay sabay sabing "Alam mo Maming na

bawal lagyan ng sapatos ang patay? Ang sabi kasi, hindi raw makakaalis dito

ang patay." Ayon kay Carlo de Leon ay hindi dapat ipasuot o lagyan ng

sapatos ang patay dahil hindi ito nakabubuti sapagkat ikaw ay maaaring balik-

balikan o dalawin ng yumao.

Ang pamahiing Maglagay ng sisiw sa ibabaw ng ataol ng patay.

Kinakausap ni BJ ang kanyang lolo na para bang buhay pa ito, kinuha niya

ang sisiw at inilagay ito sa ibabaw ng kabaong nito. Nakita naman iyon ng

kanyang ina na si Charing at nag wika na, "Anak, anong ginagawa mo?"

napaharap naman dito si BJ ang nagsabing "nilalagay ko po itong sisiw

mama kasi po sabi nila para malaman natin kong sinong pumatay kay lolo."

Hindi naman ito nakalampas sa pandinig ng kanyang ina sabay batok rito ang

nagwikang "Anong pinagsasabi mo anak, alam mo namang namatay ang lolo

 26

dahil may sakit ito." Ayon sa kay Dr. Gary Sy (2018), ang paglalagay ng sisiw

sa ibabaw ng ataul ng patay ay nangangahulugan na kapag ang yumao ay

namatay dahil sa krimen ay para raw makonsensya ang mga may sala. Hindi

sila patatahimikin ng huni ng mga sisiw.

Sa pamahiing Maglagay ng rosaryo sa kamay ng patay at putulin ito

gamit ng gunting "Dolores, ano iyang hawak mo?" nagtatakang tanong ni

Mameng. "Hindi mo ba nakikita Mameng? Eh di rosaryo, sabi nila para mas

madaling makapunta ng langit ang patay ay dapat lagyan ito ng rosaryo kaya

naman heto at nilalagyan ko si itay." Binanggit ni Mary Rose Rocero (2009) sa

kanyang artikulo, ang paglalagay ng rosary sa kamay ng patay ay dapat

putulin gamit ang gunting sapgkat ito ang magiging gabay ng mga kaluluwa

sa kanilang paglalakbay. Pinuputol naman ito upang walang sumunod na

miyembro ng pamilya sa namatay.

Ang pamahiing Maglagay ng pera sa kamay ng patay, hindi nakaligtas

si Dolores sa kanyang mga kapatid sa ginawa nitong paglalagay ng pera sa

kamay ng kanilang ama, kaya naman tinanong ito ni Junee, "Para sa ano

naman ba iyan ate?" Sinagot naman ito ng pabulyaw ni Dolores na "Ba't

naman ba pakialamero ka! Alam bo bang pampaswerte ito?!" Sinabi ni Aaron

 27

Tan hinggil sa pamahiin ng patay ang paglalagay ng pera sa kamay nito ay

tinatawag nilang pabaon pero kinukuha rin naman bago ilibing dahil sa

paniniwala nila ay swerte sa negosyo ang perang iyon.

At ang pamahiing Dapat buhatin at ihakbang ang mga bata sa ibabaw

ng nitso ng patay kapag ililibing na ito, Nang ilibing na ang kanilang ama

ay kinuha nina Isidro at Junee ang kanilang pamangkin na si BJ para buhatin

ito at ihakbang sa yumao ng kanilang ama. Ipinaliwanag ni Miguilito (2013) sa

kanyang blogspot ukol sa pagbubuhat at paghahakbang ng mga bata sa

ibabaw ng mitso ng patay ang ibig pakahulugan nito ay di na raw dalawin ng

kaluluwa ng namatay na tao ang mga musmos na inihakbang.

Ang mga paniniwala sa mga pamahiin ay nagbibigay sa mga tao ng

isang ilusyon ng kontrol sa isang hindi siguradong mundo. Malaki ang naging

impluwensiya ng mga pamahiin sa buhay ng mga Pilipino lalo na sa usapin

tungkol sa kultura, emosyon, tagumpay at kabiguan.

Thy Womb

Isang napakalusog na binhi ang ipinunla ng pelikulang ito sa isipan ng

mga Pilipino. Ito ay ang lahat ng bagay na kayang hamakin ng isang asawa
 28

alang-alang sa pagmamahal. Naipakita sa pelikula ang paniniwala na

malaking biyaya ang pagkakaroon ng anak, dahil sa marubdob na

kagustuhan ng lalaki na magkaroon ng sariling anak. Ngunit sa kasawiang

palad ay hindi sila biniyayaan niyon, kung kaya't ang babae ay gumawa ng

paraan para magkaroon ng anak ang kanyang asawa. Sa pananaw na ito ang

mga anak ay mahalaga dahil sila ay biyaya at ang mga bata ang

nakapagbibigay saya sa mga magulang. Ayon kay Al Jacinto (2019) sa

kanyang aklat na Cultural Orientation of Tausug, na nagsasaad na

mapagbuti ang mga bagong silang na pagkakataon na mabuhay at malusog,

ang mga sanggol ay inilalayo pagkatapos ng kapanganakan. Ang mga

Tausug ay naniniwala na ang bawat bata ay ipinanganak na may isang

espiritu.

Pinatutuhanan ni Neil L. Anderson, Korum ng Labindalawang Apostol na

pinatotohanan ang malaking pagpapalang magkaroon ng anak at ang

kaligayahang idudulot nito sa buhay ng mag-asawa.

Isang pelikulang tumatalakay sa buhay ng mag-asawang badjao na

gustong magkaroon ng sariling anak, ngunit hindi sila biniyayaan. Nagsilang

ng sanggol si Mersila at si Shaleha mismo ang nangasiwa ng kanyang

 29

panganganak. Masaya si Shaleha na sa wakas ay napaligaya niya na ang

kanyang asawa na si Bangas-An sa pagkakaroon nito ng anak sa iba, ngunit

hindi parin mawala ang kanyang lungkot dahil ang sanggol na kapapanganak

pa lamang ni Mersila ay tanda na kailangan niya nang tumupad sa usapan at

iyon ay ang kailangan niya nang hiwalayan ang lalaking kanyang

pinakamamahal.

Kakikitaan din ito ng mga tradisyon ng mga Tausug. Ang mga tradisyon na

nakita sa pelikulang ito ay ang pagkakaroon ng asawa nang higit sa isa at ang

pagbibigay ng dowry ng isang lalaki sa kanyang mapapangasawa.

Ang pag-aasawa ng higit sa isa o polygamy ay isa sa isinasabuhay ng

mga kasapi sa relihiyong Islam. Ang pag-aasawa ay kabilang sa

pinakamalaking mga pag-uugnay na binibigyang-diin ng Islam. Ang pag-

aasawa ng isang lalaki ng higit sa isang asawa sa isang pagkakataon ay

kaugalian na makaluma kahalintulad ng kasaysayan ng tao at ito’y

pinahihintulutan sa batas ng Islam. Ang lahat ng mga nakaraang ipinahayag

na relihiyon ay kinaugalian at tinanggap ang poligamya. Ang Makaluma at

Makabagong Testamento ay nasa pangunahing listahan ng mga Banal na

Aklat na nagbigay ng pagsang-ayon at siyang kinagawian. Ang nakasaad sa

 30

(Qur’an 4:3), “At kung kayo ay nangngamba na hindi kayo makagaganap na

maging makatarungan sa mga babaeng ulila, kaya’t kayo ay mag-asawa ng

ibang babae na inyong mapusuan, dalawa o tatlo o apat, datapwa’t kung

kayo ay nangangamba na kayo ay hindi makaganap na maging

makatarungan sa kanila, kung gayon ay mag-asawa lamang ng isa kung ano

ang ankin ng inyong kanang kamay (mga aliping babae). Ito ay higit na

angkop sa inyo upang kayo ay hindi mabulid sa kawalang katarungan”.

Sa pelikula ay naipakita ang pagkakaroon ng dalawang asawa ni Bangas-

An, si Shaleha at Mersila na kung ang kanyang asawa na si Shaleha ay hindi

makapagbigay ng anak sa kanya kaya’t nag-asawa itong muli. Hindi na

nagdalawang-isip si Fatima, ang ina ni Mersila, na ipaubaya ang huli kay

Bangas-An. Nagwika siya kay Shaleha, “Pinahanga mo kami sa iyong

katapangan.” Sabat naman niya, “Basta sa kaligayahan ng asawa ko.”

Ayon sa Ethnographic Atlas Codebook (1998), na sa mga kultura na

nagsasagawa ng poligami ay ang pagkalat ng populasyon na kung saan

madalas na nag-uugnay sa kalagayan ng klase at socioeconomic.

Naka-ukit na sa kultura ng mga Tausug ang pagbibigay ng dowry sa

babaeng mapapangasawa, na ang halaga’y nakasalalay sa pagkababae Aat

 31

pagkatao ng isang babae. Ito’y simbolo ng wagas na pagpapahayag at

malinis na intension sa mapapangasawa.

Ayon sa isang artikulong Dowry (Mahar) From An Islamic Perspective, ang

pagbibigay ng dowry ay isang legal na obligasyon. Ito ay mabisa kapag balido

na ang kontrata sa kasal.

Sa kasukdulan ng pelikula ay naipakita ang pagsama ng mga kaibigan at

kamag-anak nina Shalela at Bangas-An at agarang tinungo ang tahanan ni

Mersila, kung saan piniho ng mag-asawa ang bitbit nilang dowry para kay

Mersila upang umayon sa kanila ang ina ng dalagang susuyuin.

Kinakailangang mabigay ng lalaking Muslim ang kahit anong gusto ng

mapapangasawa niya. Ayon kay Ms. Amanie H-Ammer, ang ispiker sa forum

na ang Kultura, Kaugalian at Paniniwalang mga Babaeng Muslim, ay ang mga

babaeng Muslim ay itinuturing na prinsesa. Ang Islam ay hindi nagtatakda ng

minimong dowry na dapat sundin ng mga Muslim. Ang pagbibigay nito ay

naaayon lamang sa kalooban ng dalawang indibidwal. Ngunit inirerekomenda

ng Islam na huwag masyadong taasan o babaan ang halaga ng dowry.

Kaakibat nito ang inilahad ni Avegail Gabaleo Maximo (2014) sa kanyang

presentasyon hinggil sa ARMM Panitikan at Manunulat ng Rehiyon na ang

 32

pagbibigay ng dowry ng mga Tausug katulad ng pera, lupa, hayop, ani, ari-

arian at iba pa, ito ay papunta sa pag-aasawa ng mga Tausug na kung saan

ay ipinagkakasundo sila ng kanilang mga magulang. Kaya maaaring

magkapangasawahan kahit hindi sila gaanong magkakilala.

Ang pabiling na ipinapahiwatig ng pelikulang ito ay ang sari-saring paraan

ng pagkamit ng kaligayahan. Sa pelikulang ito ay kakikitaan ng wagas na

pagmamahal ang siyang masasabing napakamakapangyarihang elemento na

kapag nanalanta sa payak na damdamin ninuman ay siyang

makakapagpakumplikado rito. Napag-isip-isip kong kayang baguhin ng

pagmamahal ang disposisyon ng isang tao. Maaari siyang magbago tungo sa

kabutihan o sa kasamaan. Sa karagdagan, ang pagpaparami ng populasyon

sa kanilang tribu ay di problema, dahil pag maraming populasyon ay

maraming magiging magandang resulta, tulad ng pagsisilbi sa tribu para sa

paghahanap ng pagkain, pang dagdag ng taga pagtanggol o magsisilbing

militar ng kanilang tribu.

Iadya mo Kami

Sa pelikulang ito ay nasuri at nasiyasat na ang relihiyon na nagtuturo

na ang tao ay nararapat sumunod sa mga dapat gawin at umiwas sa mga

 33

bagay na hindi dapat gawin upang maligtas, ang Kristiyanismo ay nagtuturo

na ang pagkakaroon ng relasyon sa Diyos ang daan sa kaligtasan. Ang

Kristiyanismo ay naniniwala na namatay si Hesus sa krus bilang kabayaran

ng mga kasalanan at siya ay nabuhay na mag-uli at muling babalik sa isang

araw.

Inilalarawan sa pelikulang ito ang mga paniniwalang para sa mga

Katoliko, ang Pagpapatawad ng Kasalanan, ay paniniwala ng mga Katoliko

na ang kapatawaran ng kasalanan ay nakamit sa pamamagitan ng ritwal ng

simbahan, at sa pamamagitan ng pagsisisi at pagkumpisal sa Diyos nang

direkta nang walang sinumang tagpamagitan.

Ang pagpapatawad ay ang pagpapaumanhin ng isang nagkasala. Sa

Bibliya, ang salitang Griyego na isinaling “pagpapatawad” ay literal na

nangangahulugang “pakawalan”. Nakasaad sa Bibliya ( 1 Corinto 13:4-5),

“Pinatatawad natin ang isa kapag hindi na tayo naghihinakit sa kaniya at hindi

na humihingi pa ng anumang kabayaran dahil sa kaniyang pagkakasala.

Itinuro sa Bibliya na ang pag-ibig na di-makasarili ang saligan para sa tunay

na pagpapatawad, yamang ang pag-ibig ay hindi nagbibilang ng pinsala.”

 34

Lumutang ito sa eksenang ang kura paroko na si Padre Alejo na

matandang kaibigan ni Fr. Greg na nalulong sa pag-inom, kung kaya’t

nangumpisal ito ng taimtim sa Diyos sa kasalanang kanyang nagawa. “Ama,

ako po’y humihingi ng kapatawaran sa aking kasalanan, pangako ko pong

hindi ko na po ito uulitin.”

Sa Pangungumpisal naman ay tinatawag na kumpesyon,

rekonsilasyon na kung saan ito ang paraang binigay ni Kristo sa simbahan

para sa kapatawaran ng mga kasalanan ng bawat indibidwal na taong

nabinyagang miyembro ng simbahan. Binanggit sa (Juan 20:21-23),

“Sinabing muli ni Hesus, ‘Ang kapayapaan ay sumaiyo. Kung paano sinugo

Ako ng Ama, gayunman ay sinusugo Ko rin kayo.’ Pagkatapos Niyang sabihin

ito, sila’y hiningahan Niya at sinabi, Tanggapin ninyo ang Esperitu Santo. Ang

patatawarin ninyo sa kanilang mga kasalanan ay pinatawad na nga; ang hindi

ninyo patatawarin ay hindi nga pinatawad.”

Ang Kaligtasan, ay ang pinaka-importanteng itinuturo ng Relihiyong

Katoliko na kung saan nakasalalay sa pananampalataya, gawa at mga

sakramento. Sa pelikung ito makikita ang pangyayaring kagimbal-gimbal na

pumukaw ng atensyon ni Fr. Greg, isang gabi natuklasan ni Fr. Ang walang
 35

buhay na katawan ni Julian sa loob ng simbahan. Doon ay nagsimula ang

misyon ni Fr. na malutas ang krimen, isang misyon na hahantong sa kanya sa

pagtuklas ng kanyang sariling kaligtasan. Ayon sa Baliktahanang Katoliko,

ang sakramento na pakikipagsundo ay isa sa pinakatatanging at

napakagandang katangian ng Katolisismo, kung saan sa pamamagitan nito

ay hinuhugasan ang kasalanan dahil sa pakikipagsundo sa Diyos at sa

Simbahan at sa ganitong paraan ay pinagbabago tayo kay Kristo.

At ang Panalangin ay pinaniniwalaan ng mga Katoliko na daluyan ng

mensahe para sa Panginoon. Nasagip sa pelikula ang taimtim na pagdarasal

ni Fr. Greg sa pagkakasala sa isang babae na nagngangalang Carla na kung

saan nakipagtalik siya dito at nagkaroon ng anak. Pagkatapos ng

pangyayaring ito ay taimtim na nananalangin si Fr. Greg sa pagkakasala sa

isang babae. Ayon kay Gordon B. Hinckley, “Walang sinuman sa atin ang

makagagawa nang tayo lamang mag-isa, kailangan natin ng tulong, ang uri

ng tulong na maaaring dumating bilang sagot sa panalangin.”

Lumutang na sa panonood ng pelikulang ito ay ang pagpupunyagi sa

paniniwala at etika. Ang paggamit ng katahimikan at kaunting pagmamarka at

 36

nagtataguyod sa tema ng pelikula. Sumasabog ang kabuuan nito sa

Simbahang Katoliko at maging ang pansariling debosyon.

Maraming aral ang makukuha sa pelikulang ito ng mga

magagandang asal at ang pagtrato ng mabuti sa kapwa. Ngunit ang relihiyon

ay isa lamang sa mga instrumento upang tayo ay mapalapit sa Diyos. Ang

mahalaga ay ang personal na relasyon sa Panginoon at ang magandang

pagtrato sa kapwa tao. Bukod rito, ang buhay ay puno ng paghihirap at mga

pagsubok. Kapag ang tao ay may pananalig sa Diyos, madaling mapagaan

ang mga mabibigat na problema. Gayunpaman, maraming relihiyon ang ating

makikita sa buong mundo at dapat lamang ito irespeto at bigyang halaga. Sa

tradisyon ng mga Pilipino ay isa sa pinakamahalaga ang paniniwala tungkol

sa espirituwal na buhay na ang tao ay mayroong Diyos na lumikha.

Talahanayan 2: Mga Grapikong Disenyong nabuo mula sa mga

pelikulang Indie Film

MGA PAMAGAT NG INDIE FILM MGA URI NG GRAPIKONG

DISENYO
 37

1.) Ded na si Lolo  Main Idea Chart

 Inquiry Chart

 Decision Chart

2.) Thy Womb  E-Dayagram

 Spider Web

 Seashell Organizer

3.) Iadya mo kami  Tangkay na Dayagram

 Multi Flow Chart

 Circle Diagram

Ded na si Lolo

Main Idea Chart

Ang main idea chart ay isang organisadong paraan upang maitala ang

mga ideya, saloobin at konsepto. Ginagamit ito upang magbigay ng isang

balangkas para sa mga mag-aaral na itala ang pangunahing ideya at mga

 38

detalye na matatagpuan sa loob ng bawat talata habang binabasa nila ang

teksto.

Panuto: Ibigay ang pangunahing kaisipan at bawat detalye sa pelikula.

Inquiry Chart

Ang Inquiry Chart ay isang stratahiya na pinapayagan ang mga

estudyante na mag saliksik at gumawa ng makabuluhang mga katanungan na

hinggil sa aralin na binigay at isulat na naka organisa.

 39

Panuto: Batay sa Inquiry Chart, subukin ang inyong kaalaman hinggil sa iba

pang kaalaman sa mga pamahiin nating mga Pilipino.

Paksa Ano ang Ano ang Ano ang Ano ang iba

pamahiin pamahiin pamahiin sa pang

hinggil sa hinggil sa pagtatanim pamahiin?

kasal? pagbubuntis at at pag-aani?

panganganak

Ano ang

alam

namin sa

mga
 40

Pamahiing

Pilipino

BUOD, KONKLUSYON AT REKOMENDASYONS

Mababasa sa bahaging ito ang buod, konklusyon at nabuong

rekomendasyon mula sa pag-aaral na isinagawa.

Buod

Layunin ng pag-aaral na masuri ang mga piling Indie Film. Sinagot

ang mga sumusunod na katanungan:

1. Ano-ano ang mga paniniwala, pamahiin at tradisyon na

masasalamin sa mga indie film?

2. Paano ipinakita sa pelikula ang mga di-materyal na kultura?

 41

3. Ano-ano ang mga disenyong grapikong mabubuo mula sa

nilalaman ng mga indie film?

Ang pag-aaral ay gumamit ng kwalitatibong disenyo sa pamaraang

deskriptibo na naglalaman ng mga impormasyon na kailangan sa

pamamagitan ng pagsusuri (content analysis) bilang paraan sa pagsisiyasat

sa mga piling indie films. Content analysis ang gagamitin dahil susuriin ng

mananaliksik ang nilalaman ng mga piling pelikula na nagpapakita ng mga di-

materyal na kultura.

Batay sa isinagawang pagsusuri, natuklasan ang mga sumusunod:.

Ang pelikulang Ded na si Lolo ay kakikitaan ng mga pamahiin tulad nang

bawal magwalis kung may patay, bawal sa kasapi ng pamilya ang maghatid

sa bisita kapag namatayan, bawal magpasalamat sa mga bisita kapag may

dumalo sa lamay, bawal maglagay ng kahit anong matutulis na bagay sa

kabaong ng patay, bawal tuluan ng luha ang kabaong ng patay, huwag lagyan

ng sapatos ang patay, maglagay ng sisiw sa ibabaw ng ataol ng patay,

Maglagay ng rosaryo sa kamay ng patay at putulin ito gamit ng gunting,

maglagay ng pera sa kamay ng patay, dapat buhatin at ihakbang ang mga

bata sa ibabaw ng nitso ng patay kapag ililibing na ito.

 42

Makikita din sa pelikulang Thy Womb ang paniniwalang biyaya ang

pagkakaroon ng anak at tradisyon na kung saan ang pag-aasawa ng higit sa

isa (polygamy) ay pinahihintulutan sa mga Muslim maging ang pagbibigay ng

dowry at hinihikaya’t sa mga Muslim particular sa mga Tausug ang

pagkakaroon ng sanggol ng mag-asawa.

At sa pelikulang Iadya mo Kami naman ay kakikitaan ng mga

tradisyong pinaniniwalaan ng mga Katoliko, ang pagpapatawad ng kasalanan,

pangungumpisal, kaligtasan na nagmumula sa Panginoon at ang panalangin

na siyang tulay o daan tungo sa kaharian ng Diyos.

At sa pangatlong katanungan naman ay nakabuo ng Iba't ibang uri ng

grapikong disenyo na magagamit bilang kagamitang pampagtuturo na

magagamit sa loob ng klasrum. Ito ay ang mga Main Idea Chart, Inquiry

Chart, Decision Chart, E-Dayagram, Spider Web, Seashell Organizer,

Tangkay na Dayagram, Multi Flow Chart at Circle Dayagram.

Konklusyon

Mula sa resulta ng pag-aaral, napatunayan ang mga sumusunod:

 43

1. Maraming mga paniniwala at pamahiin sa patay ang mga Pilipino.

2. Malinaw na ipinapakita sa mga pangyayari sa pelikula ang di-materyal na

kultura ng mga Pilipino.

3. Maaaring makabuo ng grapikong disenyo mula sa nilalaman ng mga indie

film.

Rekomendasyon

Mula sa konklusyon, nabuo ang sumusunod na rekomendasyon:

1. Sa mga scriptwriter, producer at direktor ng pelikulang Filipino, magsulat

at bumuo pa ng pelikulang nagpapakita ng iba’t ibang kultura ng mga

Pilipino. Inererekomenda ring magsaliksik nang mabuti hinggil sa lipunan

at kultura ng pangkat na ginagawan ng kuwento.

2. Sa mga guro, maaaring gamitin ang mga grapikong disenyo sa pagtuturo

upang maging kawili-wili ang talakayan.

3. Sa mga susunod na mananaliksik, pag-aralan ang material at di-materyal

na kultura na masasalamin sa mga Indie Film.

 44

SANGGUNIAN

MGA TESIS/DISERTASYON

AMULAN, F., (2017). Mga Paksa, Mensahe at Pagpapahalagang Kultural na

Nakapaloob sa mga Piling Filipino Indie Films. Undergradweyt Tesis,
University of Southern Mindanao. Undergradweyt Tesis, University of
Southern Mindanao.

CARBALLO, B (2010). Filipino Directors Up Close: The Golden Ages of

Philippine Cinema 1950-2010. Pasi City: Anvil Publishing.

GERONIMO, J., (2013). Varayti ng Wika sa Pinoy Indie: Isang Mungkahing

Balangkas sa Pedagohiyang Kritikal Tungo sa Pagsasabansa ng
Akademya at Sining. University of Santo Tomas.

INTERNET

Cruz, M. (2008). Imagine life without the movies in their mind. Inquirer.
Retrieved February 27, 2009 from
http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines

Cinema: Thy Womb cbcpcinema.blogspot.com

 45

Lanuza, G. 2003. The Mediatization of Youth Culture A review of Literature.

Global. Media Journal, Volume 2, Issue 3 from
http://lass.calumet.purdue.edu/lanuza.htm

Maderazo, H., (2001).Research Paper-Pagbasa |Academia.edu

Miller. G. 1962. Graphic organizers:ETEC510 etec.ctlt.ubc.ca

Tan,M. 2008, June 1). Why Filipinos Love going to Movies.

http://showbizandstyle.inquirer.net

VALERIO, E., 2005. Defining the Aesthetics of Philippine Cinema.

http://blogs.suntimes.com/ebert/2009/05/what_were_they_thinking_of.ht
ml

History of Philippine Cinema. (W.P). Retrieved February 1, 2009, from

http://www.aenet.org/family/filmstory.htm

Varayti ng Wika sa Pinoy Indie: Isang Mungkahing Balangkas sa

Pedagohiyang Kritikal Tungo sa Pagsasabansa ng Akademya at Sining

Ellis, E. (1999). Using graphic organizers to make sense of the curriculum.

Tuscaloosa, AL:Masterminds, LLC.

Kabisaan ng Paggamit ng Graphic Oranizer sa Pagtuturo ng

Pagbabasahttps://www.coursehero.com/file/p8rkerj8/Ang-disenyong-grapiko-
ay- isang-metodo-o/

De La Cruz, K, Dayao, D. & Alagbate, M. (2010). Philippine New Wave:

This Is Not a Film Movement . Lungsod Quezon: Movefest International
Digital Film Festival
46
47