CARLOS HILADO MEMORIAL STATE COLLEGE

DALUMAT SA FILIPINO

YUNIT 4: Masinsin at Mapanuring pagbasa sa mga Pangunahing Sanggunian sa Pagdadalumat/Pagteteorya

sa Kontekstong P/Filipino (Pangalawang Bahagi)

I. Mga Layunin:
1. Maipaliwanag ang kahalagahan ng wikang Filipino sa pagdadalumat o pagteteorya.
2. Matatalakay ang pilosopiya at sikolohiyang Pilipino.
3. Makita nag ugnayan ng edukasyon sa sitwasyong pang-ekonomiya ng bansa.
4. Malaman ang epekto ng neoloberalismo sa sistemang pang-edukasyon.
5. Masuri ang mga usapin hinggil sa kasarian sa lipunang Pilipino.

II. Introduksyon
Panoorin ang short film na “Taya” ni Adi Bontuyan (2013) na matatagpuan sa Viddsee. Paano
nagkakahalintulad ang mga larong pambata sa mga kasalukuyang nangyayari sa ating bansa?

III. Mga Aralin

Sa paghahanap ng mga tala ng kasaysayan na makatutulong sa kanya upang maunawaan ang

pamumuhay ng mga katutubo bago dumating ang mga Esoanyol, nagpunta si Rizal sa isang aklatan sa London
upang mabasa ang librong Sucesos De Las Islas Filipinas ni Antonio de Morga. Naglalaman ito ng mga
obserbasyon tungkol sa pamumuhay ng mga katutubo, mga impormasyon na makatutulong sa kanya upang
malaman ang kalinangan ng kanyang lahi. Gayunpaman, nabigo si Rizal dahil sa hindi wasto ang pagsusuri ni
De Morga na ang mg akatutubo ay hindi sibilisado. Gumawa ng anotasyon si Rizal ng nasabing libro upang
bigyang-linaw ang mga maling pananaw ni De Morga at igiit na may sibilisasyon na ang mga katutubo bago
pa man dumating ang mga Espanyol.
Ipinakikita ng karanasang ito ng ating pambansang bayani na maaaring magkamali ang isang indibidwal
sa pag-unawa sa mga nangyayari sa isang lipunan kung ang ginagamit niyang kasangkapan sa pagsusuri nito
ay lente na nagmula sa dayuhan. Hanggang sa kasalukuyan, ang mga kategorya na ginagamit natin sa pag-
unawa sa kapaligiran ay hiram lamang natin sa mga kanluraning kaisipan.
Malaki ang impluwensya ng ating edukasyon sa kolonyal na kaisipan na taglay natin sa kasalukuyan, lalo
pa at ang mga Amerikano ang nagtatag ng sistema ng pampublikong edukasyon sa bansa. Ang ating pagtingin
naman sa kasarian ay naiimpluwensyahan ng mga rehiyon sa bansa, partikular ang Kristiyanismo.

Pilosopiya at Sikolohiyang Pilipino

Malaki ang naging ambag ng Propesor na si Emerita S. Quito sa kairalan ng pilosopiyang Pilipino.
Ipinanganak sa noo’y bayan pa lamang ng San Fernando, Pampanga, lumuwas ng Maynila si Quito upang
mag-aral ng pilosopiya sa Unibersidad ng Santo Tomas (UST). Sa halip na kumuha ng kursong abogasya,
ipinagpatuloy nya ang pagpapakadalubhasa sa pilosopiya sa gradwadong programa at nakuha ang digri sa
masterado sa parehong pamantasan. Sa europe naman natapos ni Quito ang digri sa doktorado sa Universite
de Fribourg, Switzerland noong 1965.
Dahil sa napakaraming publikasyon na pangunahing nakatuon sa pilosopiyang Pilipino, ginawaran siya ng
dea Salle University (DLSU) ng isang festchrift (festival writings) na may titulong A Life of Philosophy: A
Festschrift in Honor of emerita S. Quito (1990) na naglalaman ng kanyang piling-piling mga publikasyon.
Sa pananaw ni Quito, kakikitaan ng matinding sensitivity at pride na may rason ang mga Pilipino
(Liwanag, 2016). Dito nagmumula ang ating pagka matiisin at mapagpasensya, kabilang nag hindi agarang
pagkilos para sa pagbabago at manahimik na lamang dahil sa takot sa kabiguan, tulad na lamang ng
mahabang panahon na inabot upang mapalaya natin ang ating sarili sa mga mananakop na Espanyol. Dahil an
rin sa nasyonalistikong pride kung kaya labis ang pag-aatubili natin na bumuo ng identidad bilang Pilipino at
sa halip na pisikal na identidad ay kasarilinang diwa (soul identity) ang ating nahubog.
 Dahil sa sensitivity ng mga Pilipino, nagiging personal sa atin ang lahat ng bagay. Kapag may debate o sa
tuwing magkaakroon ng eleksyon, mas nakatuon ang ating pansin sa indibidwal at hindi sa argumento at
plataporma. Ito rin ang dahilan kung bakit tayo nagtutulungan sa panahon ng kalamidad, kagipitan at
kahirapan sa buhay.
Kaugnay nito, sa akdang Lectures in Comparative Philosophy (1979) ni Quito ay sinabi niya na hindi tayo
makakabuo ng orihinal at matatawag na “pilosopiyang Pilipino” dahil ang ating diwa o wetanschuuang ay
masyadong pansarili at emosyonal upang magkaroon ng mas transendental na paraan ng pagtingin sa mga
bagay. Gayunpaman, hindi ito dapat tingnan na pangmamaliit kundi isang hamon sa mga pilosopo sa ating
bansa (de Leon, 2017). Sa mga akda ni Quito, ipinapakita na hindi tayo igagalang ng ibang lahi hangga’t hindi
natin inuunang kilalanin ang sariling atin.
Tulad ni Quito, sa ibang bansa rin nagtapos ng kanyang doktorado si Virgilio Gaspar Enriquez. Walang
inaksayang oras si Enriquez, pagdating niya mula sa Northwestern University sa Amerika bitbit ang kanyang
Ph.D in Social Psychology ay agad niyang ipinakilala ang konsepto ng Sikolohiyang Pilipino. Sa tulong ng
dating tagapangulo ng Departamento ng Sikolohiya ng Unibersidad ng Pilipinas na si Dr. Alfredo Lagmay,
nagsagawa ng pag-aaral si Enriquez tungkol sa historikal at kultural na pinagmulan ng Sikolohiyang Pilipino.
Mula sa pananaliksik na ito ay nalikha ang bibliograpiya ng Sikolohiyang Pilipino at ang “Panukat ng Ugali at
Pagkatao.” (Pe-Pua at Protacio-Marcelino, 2000, akin ang salin).

Ang paggamit ng mga konsepto at panukat na hindi naaangkop sa isang kultura ay maaaring magpakita
na hindi tamang interpretasyon ng kilos at pag-iisip ng isang indibidwal. Kung gayon, dapat ay naaayon sa
montekstong ginagalawan ng isang indibidwal. Ito ang nais tugunan ng Sikolohiyang Pilipino, ang pag-unawa
ng Pilipinong kaisipan at karanasan gamit ang perspektibang Pilipino (Enriquez, 1976).

Isa sa mg pangunahing bunga ng kanyang pag-aaral ay ang pagtanggi na ang Kapwa ay salin ng SIR o
“Smooth Interpersonal Relations” na kadalasang nakakamit sa pakikisama. Ayon sa kanya, mas tamang
kilalanin ang kapwa bilang SIS o “Shared Inner Self” kung saan ito ay bunga ng pinagkaisang pagpapahalaga
ng tao, hindi tulad sa SIR na pag-iwas lamang sa gusot (Aguiling-Dalisay, 2013)

Tinukoy ni Enriquez ang Kapwa bilang pangunahing pagpapahalaga (core value) sa istruktura ng
pagkilos at pagpapahalaga ng mga Pilipino na nagsisilbing batayan ng ating “Pagkatao”. sa pamamagitan din
nito ay naipamamalas natin ang ating “Pagkamakatao” mula sa ating kagandahang-Loob (Shared Inner
Nobility). Gayundin, naipapakita natin ang ating “Pakikipagkapwa-tao” sa pamamagitan ng Pakikiramdam
(Shared Humanity).

Ang pakikiramdam ay nagpapahalaga sa kalooban ng tao na kinapapalooban ng aktibong proseso ng

maingat na pagmamatyag sa damdamin ng kapwa bago magsalita o magkilos. Nakikita ito sa panloob at
panlabas na dimensyon ng damdamin: ang dama at ang damdam. Ang dama ay tumutukoy sa panlabas na
pakikitungo natin sa ating kapwa habang ang damdam ay tumutukoy sa kalooban ng tao.

Nagbigay rin ang Sikolohiyang Pilipino ng alternatibong pagtingin sa mga pagpapahalagang Pilipino,
tulad lamang ng bahala na, hiya. Utang na loob, pakikisama at pakikipagkapwa. Nagmumungkahi rin ito ng
isang metodo ng pananaliksik, ang pakapa-kapa (grooping) na kinasasangkutan ng pagkapa, paghahanap,
pagtuklas ng isang hindi-sistematikong bulto ng panlipunan at kultural na datos upang makakuha ng
kaayusan, kahulugan at direksyon para sa pananaliksik. (Torres, 1982. p. 171, akin ang salin).

Tungo sa Makabayan, Siyentipiko, at Makamasang Edukasyon

Hindi magiging matagumpay ang anumang tangka ng Pilipinisasyon ng mga konsepto at teorya kung
mananatiling neoliberal ang edukasyon sa Pilipinas. Ang neoliberalismo ay ang ideolohiyang nagtataguyod sa
liberalisasyon sa ekonomiya na may layuning paigtingin pa ang mga karapatan at imperatibo ng pribadong
pag-aari (Lumbera, Guillermo, at Alamon, 2007).
 Bahagi nito ang patakarang pribatisasyon, deregulasyon at liberalisasyon. Ang pribatisasyon ay nag
pagbebenta at pagpapaubaya sa mga pribadong negosyo ng mga kompanya at serbisyo na dating
pinatatakbo at inihahatid ng gobyerno. Ang deregulasyon ay tumutukoy sa hindi pagkontrol ng pamahalaan
sa presyo ng isang produkto o serbisyo, habang ang liberalisasyon ay lalong pagbubukas sa ating bansa sa
dayuhang interes.

Edukasyon ang pangfunahing naging kasangkapan ng mga Amerikano sa pagsakop hindi lamang ng ating
bansa, maging ng ating kaisipan. Ang wikang Ingles na ginagamit bilang wikang panturo ang nagpapanatili ng
kadenang kolonyal sa ating sistemang pang-edukasyon.

Ayon kay Quito (2009), “ ang wika ay naggagaling sa kaibuturan ng kaluluwa, at ito ang dahilan kung
bakit hindi tayo maaaring lubos na matuto ng Ingles.” Ito ay dahil salat ang Ingles sa mg asalita na maaaring
gamitin upang ilarawan ang ating buhay, diwa at kalinanangan na rin hindi angkop ang wikang banyaga sa
kaluluwa natin bilang bansang Pilipino. Dagdag pa ni Quito (2009), “nahahati ang ating pagkatao sapagkat
hindi natin maipahayag ang ating damdamin sa isang wikang akma sa ating kaluluwa”.

Masasabing malaki rin ang epekto nito nito sa kasalukuyang tagilid na kalagayan ng ekonomiya ng ating
bansa. Hindi na lamang produktong agrikultural na kinakailanagn ng mga industriya ng United States ang
ating inieksport, naging pangunahing kalakal na rin ng ating bansa ang mga manggagawa. Sa panahon ng
neoliberalismo, napalitan ng pagluwas ng mga tao ang dati’y pagluluwas ng produktong agrikultural
(Lumbera, 2007). Kaugnay nito, naglabas ang dating Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo ng Executive Order
210 noong 2003 na nagsulong sa Ingles bilang wikang panturo upang matugunan ng sistema ng edukasyon
ang pangangailangan para sa manggagawang Pilipinong nakapagsalita ng Ingles.

Ang edukasyon mismo ay itinuturing din na kalakal sa ilalim ng neoliberalismo. Sa salin ng Das kapital na
isinulat ni ramon Guillermo, binigyang-kahulugan niya ang kalakal bilang “isang bagay na tumutugon sa
anumang uri ng pangangailangan ng tao sa pamamagitan ng taglay nitong katangian” (Marx, 1867). dahil sa
silbi nito ay nagiging halagang-gamit ang isang bagay, at batay sa kalidad at kantidad nito ay may katumbas
na halagang-pamalit na gagamitin upang bilhin ito.

Maging ang Unibersidad ng Piipinas, isa sa mga premyadong pampublikong pamantasan ng bansa, ay
nakakaranas ng hagupit ng neoliberal ng patakaran sa edukasyon. Makikita ang neoliberal na globalisasyon sa
sistemang pang-edukasyon sa pamamagitan ng pagsusuri sa mga patakaran sa edukasyon. Bahagi nito ang
tinatawag na tuition scheme katulad ng Socialized Tuition and Financial Assitance Program (STAFP) at iba
pang patakaran na nagtutukal na maging komersyalisado ang edukasyon. Sa isang dokumento mula sa UP,
sinabing naging katanggap-tanggap na ang STAFP dahil sa palagiang kapos na badyet na ibinibigay ng
pamahalaan sa mga institusyong pagmamay-ari nito.gayundin, dahil tinitingnan na ang mga bebepisyo mula
sa edukasyon sa kolehiyo ay pakikinabangan ng pribadong indibidwal ay nangangahulugan ito na dapat ay
nakahanda ang sinuman na magbayad para sa halaga nito. 9Ad-hoc committee to review tuition and other
fees: Final Report” nina de Dios, Felix at valderama, n.d. mula sa Raymundo, 2007).
Sa kasalukuyan ay libre na ang edukasyon sa mga pampublikong pamantasan dahil an rin sa 10931 o
Universal Access to Quality Tertiary Education Act na nilagdaan ni pangulong Rodrigo Duterte noong 2017. sa
isinagawang pagdinig ng joint oversight committee ng Kongreso noong Nob 2018, natukoy nag ilang
problemang kinakaharap ng pagpapatupad ng nasabing batas, yulad na lamang ng siyam (9) lamang sa 199
na pampublikong kolehiyo at pamantasan ang nakatanggap ng kaukulang pondo para sa libreng matrikula
(Cepeda, 2018). makikita pa rin ang impluwensya ng neoliberalismo sa nasabing batas kung saan bahagi ng
programa ang Tertiary Education Subsidy (TES) na naglalaan ng pondo para sa mga mag-aaral na nais mag-
aral sa mga pribadong pamantasan.
 Pagkawala sa kahon: Mga Pagsusuri sa Kasarian

Bahagi rin ng impluwensya ng pananakop ng mga dayuhan ang patriyarkal na katangian ng lipunan, kung
saan ang mga lalaki ang itinuturing na dominanteng uri. Dahil dito, patuloy rin ang pagsisikap ng kababaihan
na isulong ang kanilang interes at karapatan.
Marami ang nagpapalagay na ang femenismo ay inangkat lamang natin mula sa mga agresibong
feministang kanluranin ang takbo ng isip at pagkilos, kung kaya ipinapalagay rin na wala itong katuturan sa
pambansang pamumuhay at kultura (Santiago, 1996). gayunpaman, mahalagang pag-aralan ang babae sa
kasaysayan upang maunawaan ang kahalagahan ng kilusang- kababaihan sa kasalukuyan.
Nagtataglay ng kagalang-galang at maipagmamalaking posisyon sa komunidad ang kababaihan sa
panahon bago dumating ang mananakop na Espanyol. Relatibong mas mataas ang estado ng mga babae sa
panahong ito, at bahagi rin sila ng produksyon sa ekonomiyang nakasasapat at agrikultural. Sa kanila
nakaatang ang tungkuling esperitwal at kultural ng komunidada. Sa maraming etnolinggwistikong grupo,
matatagpuan ang mga babaylan (Visayas) at iba pang katawagan sa kanila, tulad na lamang ng catalonan
(Tagalog), maangalasig (Kalinga), mangaanito (Pangasinan), anitera (Gaddang), baliana (Bikol), mabalian
(Bagobo), almono (B’laan), at doronakin (Isneg). Hindi mapapasubalian ang mahalagang papel ng mga
babaylan sa lipunang katutubo. Gayunpaman, mabilis na naglaho ang kapangyarihang ito sa pagdating ng
mga mananakop na dayuhan. Sa ilalim ng kaayusang pyudal na pinalaganap ng mga Espanyol ay naging sapin-
sapin ang pagkaalipin sa kababaihan.
Sa pagsusulong ng karapatan ng kababaihan ay nagkamit ito ng tagumpay tulad na lamang ng karapatang
bumoto noong 1935. Sa kabila nito, nanatiling nakakahon ang imahen ng kababaihan sa idealisasyon ng
pagkaina at pagkabirhen. Maging sa kulturang popular ay pinapalaganap ng media ang palasak na larawan ng
babae bilang pangkama, pangkusina, at pambahay lamang.
Maging si Quito (1990) ay umamin na anapakahirap iwaksi at baguhain ang tradisyonal na paniniwalang
nararapat lamang na nasa isang tahanan ang lugar ng babae at ang pangunahing tunguhin niya ang pagluwal
ng mga anak. Nakabaon na ito sa sistema ng pag-iisip at buhay sa lipunang Pilipino at sa paglipas ng panahon
ay nananatili na lamang na tinitingnan ang pagkababae bilang isang kahinaan.
Sa paglipas ng panahon ay nagkaroon na rin ng mga oportunida na makapagtrabaho ang kababaihan,
lalo’t hindi na karaniwang sumasapat ang kinikita ng kalaalkihan para sa gastusin ng kanilang pamilya. Sa
kabila nito, hindi pa rin lubusang nakawawala sa kahon ang kababaihan. Naniniwala si Quito na malaki ang
maitutulong ng mga unibersidad upang magkaroon ng kamalayan at pag-unawa ang kababaihan sa kanilang
karapatan, tungkulin, at kakayahan.
Maging nag espasyo ng mga bakla sa lipunan at ang umiiral na isteryotipo sa kanila ay tinatangkang
basagin ng mga eskolar. Sa akda ni Madula (2009), dinalumat niya ang paglalahad ng mga baklang kasapi ng
lihim na kilusan. Isinalaysay niya ang karanasan ni Karlo, na sa una’y hindi amgawang aminin sa kanyang
pamilya ang kanyang kasarian subalit pinalaya siya ng pagtanggap ng mga kasama sa lihim na kilusan upang
higit niyang matanggap ang kaniyang sarili.
Kahit sa lihim na kilusan tulad ng Kabataang Makabayan ay hindi rin agad ang naging pagtanggap sa mga
bakla. Dagdag pa ni Madula, dahil sa malakas na impluwensya ng pyudal na sistema sa kultura ng mga
Pilipino ay kinakailangan pa ring gibain ang hindi magandang pagtingin at mababang pagpapahalaga sa mga
baklang kasapi ng lihim na kilusan.
Ang Partido Komunista ng Pilipinas ay nagsagawa rin ng pag-amyenda sa Mga Gabay at Tuntunin sa Pag-
aasawa sa Loob ng Partido upang bigyang -linaw ang kanilang paninindigan ukol sa pagpili ng kasarian ng mga
kasama sa loob ng organisasyon. Ayon sa dokumento, “Tutol ang Partido sa anumang uri ng diskriminasyon,
pang-aapi at pagsasamantalang umiiral sa lipunan. Bahagi rito ang pagtutol sa diskriminasyong nakabatay
sa piniling kasarian.”
Mauunawaan sa mga natalakay na teksto na hindi maihihiwalay na bahagi ng pagpapalaya ng
sambayanan ang pakikibaka para sa karapatan ng kababaihan, malayang pagpili ng kasarian, at pantay na
oportunidad at pagpapahalaga.
IV. Pagsubok
A. Isulat sa patlang ang salita o mga salitang bubuo sa diwa ng pangungusap.
1. Ang ______________________ ang sinasabing dahilan kung kaya labis ang pag-aatubili natin na bumuo ng
identidad bilang Pilipino.
2. Dahil sa _____________________ ng mga Pilipino ay nagiging personal sa atin ang lahat ng bagay.
3. Ang ______________________ ay nagpapahalaga sa kalooban ng tao na kinapapalooban ng aktibong
proseso ng maingat na pagmamatyag sa damdamin ng kapwa.
4. Kinasasangkutan ng metodong ________________ nga pagkapa, paghahanap, at pagtuklas ng isang hindi
sistematikong bulto ng sosyal at kultural na datos.
5. Ang ____________________ ay idelohiyang nagtatguyod sa liberalisasyon ng ekonomiya na may layuning
paigtingin pa ang mga karapatan at imperatibo ng pribadong pag-aari.
6. Ang _____________________ ay ang pagbebenta at pagpapaubaya sa mga pribadong negosyo ng mga
kompanya at serbisyo na dating pinatatakbo at inihahatid ng gobyerno.
7. Tumutukoy ang __________________ sa hindi pagkontrol ng pamahalaan sa presyo ng isang produkto o
serbisyo.
8. Isinusulong ng __________________ ang Ingles bilang wikang panturo upang matugunan ang sistema ng
edukasyon.
9. Tumutugon ang _______________ sa anumang uri ng pangangailangan ng tao sa pamamagitan ng taglay
nitong katangian.
10. __________________ ang tawag sa Tagalog sa mga babae na gumagampan ng tungkuling espiritwal at
kultural ng komunidad.

B. Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Sa aling bahagi ng pagpapahalaga makikita ang sensitivity at pride ng mga Pilipino?

2. Ano ang pakikiramdam? Paano nagkakaiba ang SIR sa SIS ayon kay Enriquez?
3. Paano naiimpluwensyahan ng neoliberalismo ang sistema ng edukasyon sa Pilipinas?
4. Ano ang karanasan ng Unibersidad ng Pilipinas sa marketisasyon ng edukasyon?>
5. Paano nagbago ang estado ng kababaihan sa lipunan mula sa panahon bago dumating ang mga
Espanyol hanggang sa kasalukuyan?

V. Karagdagang Pagsasanay
Rebyu ng pelikula. Manood ng dalawang pelikula ni Vice Ganda na nagtatanghal ng mga karakter na
bakla. Magsulat ng rebyu ng mga nasabing pelikula at pagkumparahin kung paano nililikha ng mga ito ang
imahen ng mga bakla.

VI. Takdang Gawain:

Malaki ang ambag ng mga Overseas Filipino Workers (OFW) sa ekonomiya ng ating bansa. Sa ilang mga
pag-aaral na isinagawa, lumalabas na mas malaking porsyento ng OFW ay mga kababaihan. Sa kabila ng
samu’t saring kwento ng pagsasamantala at kasawian, patuloy na sumusugal ang ating mga kababayan upang
makahanap ng mas magandang buhay sa dayuhang bayan. Basahin ang Globalizing National Domisticity:
Female Work and Representation in Contemporary Women’s Films ni Rolando Tolentino. Magtala ng mga
nakuhang impormasyon kung paano nagiging instrumento ang pelikula sa normalisasyon ng pangingibang-
bayan.