Masinsin at Mapanuring Pagbasa sa mga Pangunahing Sanggunian sa Pagdadalumat/Pagteteorya sa

Kontekstong P/Filipino

Sucesos De Las Islas Filipinas ni Antonio de Morga.

● Isa sa pinaka unang tala ng kasaysayan tungkol sa pamumuhay ng mga katutubo sa Pilipinas, bago
dumating ang mga espanyol na nahanap ni Rizal sa isang aklatan sa London.
● Naglalaman ito ng mga obserbasyon tungkol sa pamumuhay ng mga katutubo, mga impormasyon na
makakatulong upang malaman ang kalinangan ng kaniyang lahi. Ayon kay Rizal, ito ay hindi wasto kaya
gumawa siya ng anotasyon sa nasabing libro upang bigyang-linaw ang mga maling pananaw ni Antonio De
Morga at igiit na may sibilisasyon na ang mga katutubo bago pa man dumating ang mga espanyol.
● Ipinapakita ng karanasang ito ng ating pambansang bayani ang kahalagahan ng masusi at mapanuring
pagbasa sa mga Pangunahing Sanggunian sa pagdadalumat, na maaaring magkamali ang isang indibidwal
sa pag-unawa sa mga nangyayari sa isang lipunan kung ang ginamit niyang kasangkapan sa pagsusuri nito
ay lente na nagmula sa dayuhan.

Pilosopiya at Sikolohiyang Pilipino

● Emerita S. Quito
- Ipinanganak sa San Fernando, Pampanga, nag-aral ng pilosopiya sa Unibersidad ng Santo Tomas.
Ipinagpatuloy niya ang nagpakadalubhasa sa pilosopiya bilang masterado sa parehong
pamantasan. Sa Europe naman natapos ni Quito ang digri sa doktorado sa Universite de Fribourg,
Switzerland noong 1965.
- ginawaran siya ng De La Salle University (DLSU) ng isang festschrift (festival of writings) na may
titulong A Life of Philosophy: A Festschrift in Honor of Emerita S. Quito (1990) na naglalaman ng
kanyang piling-piling mga publikasyon.
- Si Dr. Emerita Quito ay isa sa mga nagpasimula ng Filipinisasyon ng pilosopiya sa Pilipinas.
- Ayon sa pananaw ni Quito, dahil sa sensitivity ng mga Pilipino, nagiging personal sa atin ang lahat
ng bagay.
- Ayon kay Quito, kakikitaan ng matinding sensitivity at pride na may rason ang mga Pilipino
(Liwanag, 2016). Dito nagmumula ang ating pagiging matiisin at mapagpasensiya, kabilang ang
hindi agarang pagkilos para sa pagbabago at manahimik na lamang dahil sa takot sa kabiguan.
- Dahil na rin sa nasyonalistikong pride kung kaya labis ang pag-aatubili natin na bumuo ng
identidad bilang Pilipino at sa halip na pisikal na identidad ay kasarilinang diwa (soul identity) ang
ating nahubog.
- Kaugnay nito, sa akdang Lectures in Comparative Philosophy (1979) ni Quito ay sinabi niya na
hindi tayo makabubuo ng orihinal at matatawag na "pilosopiyang Pilipino" dahil ang ating diwa o
Weltanschuuang ay masyadong pansarili at emosyonal upang magkaroon ng mas transendental
na paraan ng pagtingin sa mga bagay
- Sa mga akda ni Quito, ipinapakita na ‘di tayo igagalang ng ibang lahi hangga't hindi natin inuunang
kilalanin ang sariling atin.

● Virgilio Gaspar Enriquez.

- Mula sa Northwestern University sa Amerika bitbit ang kaniyang Ph.D in Social Psychology ay agad niyang
ipinakilala ang konsepto ng Sikolohiyang Pilipino.
- Mula sa kanyang pananaliksik, sa tulong ng dating pangulo ng Departamento ng Sikolohiya ng Unibersidad
ng Pilipinas na si Dr. Alfredo Lagmay, nalikha ang bibliograpiya ng Sikolohiyang Pilipino at ang "Panukat
ng Ugali at Pagkatao." (Pe-Pua at Protacio-Marcelino, 2000, akin ang salin).
- Ayon kay Enriquez, ang paggamit ng mga konsepto at panukat na hindi naaangkop sa isang kultura ay
maaaring magpakita ng hindi tamang interpretasyon ng kilos at Dag-iisip ng isang indibidwal.
- Isa sa mga pangunahing bunga ng kaniyang pag-aaral ay ang pagtanggi na ang Kapwa ay salin ng SIR o
"Smooth Interpersonal Relations" na kadalasang nakakamit sa pakikisama. Ayon sa kaniya, mas tamang
kilalanin ang kapwa bilang SIS o "Shared Inner Self" kung saan ito ay bunga ng pinagkaisang
pagpapahalaga ng tao, hindi sa SIR na pag-iwas lamang sa gusot. (Aguiling-Dalisay, 2013)
- Tinukoy ni Enriquez ang Kapwa bilang pangunahing pagpapahalaga (core value) sa istruktura ng pagkilos at
pagpapahalaga ng mga Pilipino na nagsisilbing batayan ng ating "Pagkatao." Sa pamamagitan din nito ay
naipamamalas natin ang ating "Pagkamakatao" mula sa ating Kagandahang Loob (Shared Inner Nobility).
Gayundin, naipapakita natin ang ating "Pakikipagkapwa-tao" sa pamamagitan ng Pakikiramdam (Shared
Humanity).

● “Bilang karagdagan, Nagbigay rin ang Sikolohiyang Pilipino ng alternatibong pagtingin sa mga
pagpapahalagang Pilipino, tulad na lamang ng bahala na, hiya, utang na loob, pakikisama at
pakikipagkapwa. Nagmungkahi rin ito ng isang metodo ng pananaliksik, ang pakapa-kapa (groping) na
kinasasangkutan ng pagkapa, paghahanap, at pagtuklas ng isang hindi-sistematikong bulto ng panlipunan
at kultural na datos upang makakuha ng kaayusan, kahulugan at direksyon para sa pananaliksik. (Torres,
1982, p. 171).”

Tungo sa Makabayan, Siyentipiko, at Makamasang Edukasyon

● Ano nga ba ang Neoliberalismo?

- Ang neoliberalismo ay ang ideolohiyang nagtataguyod sa liberalisasyon sa ekonomiya na may layuning
paigtingin pa ang mga karapatan at imperatibo ng pribadong pag-aari. (Lumbera, Guillermo, at Alamon,
2007).
- Bahagi nito ang mga patakarang pribatisasyon, deregulasyon at liberalisasyon.
 ● Pribatisasyon - Ang pribatisasyon ay ang pagbebenta at pagpapaubaya sa mga pribadong negosyo ng
mga kompanya at serbisyo na dating pinatatakbo ng gobyerno.
● Deregulasyon - Ang Deregulasyon sa hindi pagkontrol ng pamahalaan sa presyo ng isang produkto o
serbisyo.
● Liberalisasyon - liberalisasyon ay lalong pagbubukas sa ating bansa sa dayuhang interes.

❖ Sa Edukasyon ang wikang Ingles na ginagamit bilang wikang panturo ang nagpapanatili ng kadenang kolonyal sa
ating sistemang pang-edukasyon.
● Sa akda ni Emerita S. Quito ay tinalakay niya na ang paggamit ng wikang banyaga ay balakid upang
makalikha tayo ng matatayog na panitikan. Ayon kay Quito (2009), "ang wika ay nanggagaling sa
kaibuturan ng kaluluwa, at ito ang dahilan kung bakit hindi tayo lubos na matututo ng Ingles."
● Ito ay dahil salat ang Ingles sa mga salita na maaaring gamitin upang ilarawan ang ating buhay, diwa, at
kalinangan dahil na rin hindi angkop ang wikang banyaga sa kaluluwa natin bilang bansang Pilipino.
Dagdag pa ni Quito (2009), "nahahati ang ating pagkatao sapagkat hindi natin maipahayag ang ating
damdamin sa isang wikang akma sa ating kaluluwa."

❖ Sa Ekonomiya, masasabing malaki rin ang epekto nito sa kasalukuyang kalagayan ng ekonomiya ng ating bansa. Sa
panahon ng neoliberalismo, napalitan ng pagluluwas ng mga TAO ang dati'y pagluluwas ng PRODUKTONG
AGRIKULTURAL. (Lumbera, 2007).
● Kaugnay nito, naglabas ang dating Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo ng Executive Order 210 noong
2003 na nagsusulong sa Ingles bilang wikang panturo upang matugunan ng sistema ng edukasyon ang
pangangailangan para sa manggagawang Pilipinong nakapagsasalita ng Ingles.
● Ang edukasyon mismo ay itinuturing na kalakal sa ilalim ng neoliberalismo. Sa salin ng Das Kapital na
isinulat ni Ramon Guillermo, binigyang-kahulugan niya ang kalakal bilang isang bagay na tumutugon sa
anumang uri ng pangangailangan ng tao sa pamamagitan ng taglay nitong katangian" (Marx, 1867)
● Dahil sa silbi nito ay base sa halagang-gamit ang isang bagay, at batay sa kalidad at kantidad nito ay may
katumbas na halagang pamalit na gagamitin upang bilhin ito.

❖ Maging ang Unibersidad ng Pilipinas, isa sa mga premyadong pampublikong pamantasan sa bansa, ay nakaranas
ng hagupit ng neoliberal na patakaran sa edukasyon.
● Makikita ang neoliberal na globalisasyon sa pagsusuri ng sistema sa edukasyon. Tulad nalang ng tinatawag
na tuition scheme katulad ng Socialized Tuition and Financial Assistance Program (STFAP) at iba pang
patakaran na nagtutulak na maging komersyalisado, ang edukasyon.
● Sa isang dokumento mula sa UP, sinabing naging katanggap-tanggap na ang STFAP dahil sa palagiang
kapos na badyet na ibinibigay ng pamahalaan sa mga institusyong pagmamay-ari nito.
● Gayundin, dahil tinitingnan na ang mga benepisyo mula sa edukasyon sa kolehiyo ay pakikinabangan ng
pribadong indibidwal ay nangangahulugan ito na dapat ay nakahanda ang sinoman na magbayad para sa
halaga nito ("Ad-hoc committee to review tuition and other fees: Final Report" nina De Dios, Felix at
Valderama, n.d., mula sa Raymundo, 2007)

❖ Sa kasalukuyan ay libre na ang edukasyon sa mga pampublikong pamantasan dahil narin sa 10931 o Universal
Access to Quality Tertiary Education Act na nilagdaan ni Pangulong Rodrigo Duterte noong 2017.
● Sa isinagawang pagdinig ng joint oversight committee ng Kongreso noong Nobyembre 2018, natukoy ang
ilang problemang kinakaharap ng pagpapatupad ng nasabing batas.
● Tulad na lamang ng siyam (9) lamang sa 199 na pampublikong kolehiyo at pamantasan ang nakatanggap
ng kaukulang pondo para sa libreng matrikula (Cepeda, 2018). Makikita pa rin ang impluwensiya ng
neoliberalismo sa nasa bing batas kung saan bahagi ng programa ang Tertiary Education Subsidy (TES)
na naglalaan ng pondo para sa mga mag-aaral na nais mag-aral sa mga pribadong pamantasan.

Pagkawala sa Kahon: Mga Pagsusuri sa Kasarian

● Ayon kay Santiago (1996), marami ang nagpapalagay na ang feminismo ay inangkat lamang natin mula sa
agresibong feministang kanluranin ang takbo ng isip at pagkilos, kung kaya ipinapalagay rin na wala itong
katuturan sa pambansang pamumuhay at kultura.

● Bago dumating ang mga Español:

1. Nagtataglay na ng kagalang-galang at maipagmamalaking posisyon sa komunidad ang mga
kababaihan.
2. Relatibong mas mataas ang estado ng babae sa panahong ito.
3. Bahagi rin ang mga kababaihan sa produksyon ng ekonomiyang nakasasapat at agrikultural.
4. Sa kanila nakaatang anv tungkuling espiritwal at kultural ng komunidad.
● Sa maraming etnolinggwistikong grupo, matatagpuan ang babaylan (Visayas) at ibang katawagan sa
kanila:

❖ Catalonan (Tagalog)
❖ Mangaalasig (Kalinga)
❖ Mangaanito (Pangasinan)
❖ Anitera (Gaddang)
❖ Baliana (Bikol)
❖ Mabalian (Bagobo)
❖ Almono (Blaan)
❖ Doronakin (Isneg)
 ● Gayunpaman mabilis na naglaho ang kapangyarihang ito ng dumating ang mga mananakop. Sa ilalim ng
kaayusang pyudal sa pinalaganap ng mga Espanyol, naging sapin-sapin ang pagkaalipin sa kababaihan.

● Sa pagsulong ng karapatan ng kababaihan ay nagkamit ito ng tagumpay: Karapatang bumoto noong 1935.
● Sa kabila nito, nakakahon pa rin ang imahen ng kababaihann sa idealisasyon:
- Pagkaina
- Pagkabirhen

● Maging sa kulturang popular pinalaganap ng media ang paglasak sa larawan ng babae bilang: Pangkama,
Pangkusina, Pambahay lamang.
● Ayon kay Quito (1990)
- Napakahirap iwaksi at baguhin ang tradisyunal na paniniwalang nararapat lamang na nasa
tahanan ang lugar ng babae at pangunahing tungkulin nila ay ang magluwal ng anak.
- Tinitingnan ang pagkababae bilang isang kahinaan.

● Sa paglipas ng panahon nagkaroon din ng oportunidad ang mga kababaihan dahil sa hindi sapat na kita ng
kalalakihan para sa gastusin ng pamilya.
● Naniniwala si Quito na malaki ang maitutulong ng unibersidad sa pag unawa ng mga kababaihan sa
kanilang karapatan, tungkulin at kakayahan.

● Akda ni Madula (2009)

- Dinalumat ang paglaladlad ng mga baklang kasapi ng lihim na kilusan.
- Isinalaysay niya ang karanasan ni Karlo, na sa una ay hindi magawang aminin sa kaniyang
pamilya ang tunay na kasarian subalit pinalaya siya sa tulong ng mga kasama sa lihim na kilusan.
- Kahit sa lihim na kilusan tulad ng Kabataang Makabayan ay hindi rin agad tinanggap.
- Dahil sa malakas na impluwensiya ng pyudal na sistema sa kultura ng ating bansa, kailangan pa
ring gibain ang hindi magandang pagtingin at mababang pagpapahalaga sa mga bakla.

● Partido Komunista ng Pilipinas

- Nagsagawa ng pag-amyenda sa mga gabay at tuntunin sa pag-aasawa sa loob ng partido.
- Ayon sa dokumento, " Tutol ang Partido sa anumang uri ng diskriminasyon, pang-aapi at
pagsasamantalang umiiral sa lipunan. Bahagi rito ang pagtutol sa diskriminasyong nakabatay sa
piniling kasarian, sa pagkakait ng mga karapatan at oportunidad batay sa piniling kasarian."

Pagsasalin ng PilingTekstong Makabuluhan sa

Dalumat ng/sa Filipino

Dalumat sa/ng Filipino

Magkaugnay na gawain ang pagsasalin at pagdadalumat sa iba’t ibang larangan upang maipagpatuloy ang ibayong
proyekto ng intelektuwalisasyon ng wikang Filipino at nagbibigay hugis sa pambansang adyenda ng lipunang Pilipino
sa kabuuan.

Ang Papel ng Pagsasalin sa Pagdadalumat

● Ang pagsasalin sa loob ng proseso ng pagdadalumat ay isang yugto ng pagtuklas ng mga ideya at
kaalaman patungo sa kontekstong pinaglilipatan at pinagyayaman din pabalik sa pinagbatayan. Ibig sabihin,
ang pinagmulan at patutunguhan ng pagsasalin ay kapwa nakikinabang dahil nagbubukas ito ng
oportunidad sa pagpapalalim ng mga isinaling ideya at konseptong taglay ng sangkot na teksto. Maaaring
ang mga konsepto o ideyang isinasalin ay nagmumula sa panloob na karanasang pambansa o maaaring
hango sa labas ngunit may relatibong kaugnayan sa umiiral na kalagayang panloob.
● Halimbawa, ginamit ng iskolar sa Araling Filipino na si Rhoderick Nuncio sa kaniyang pag-aaral ang
"sanghiyang," isang katutubong pagsasayaw sa baga upang ipaliwanag ang penomenon ng mga gawi at
adiksyon sa mundo ng Internet.
● Sa ganito, lumilinaw ang papel ng pagsasalin sa pagkokonsepto at pagdadalumat ng isang penomenong
pangkultura at panlipunan.
● At upang matamo ang mabisang pagninilay, ginagamit ang sariling wika bilang daluyan ng dayuhang teksto
upang mapagtagpo ang sariling kaparaanan at karanasang bayan.
● Kung susuriin pa, matatandaang malaki ang naging papel ng pagsasalin upang maisakatuparan ng mga
mananakop ang kanilang layunin. Kung kaya, ang pagsasalin hanggang sa yugtong ito ng neokolonyal na
kalagayan ay isang proseso rin ng pagsasakapangyarihan upang hamunin ang dominanteng diskurso sa
mahabang panahong kolonisasyon ng kamalayang Pilipino.

❖ Sa binasang papel ni San Juan sa mga-aaral ng Mapua Institute of Technology noong 2010, na
pinamagatang "Ang Pagsasalin sa Panahon ng Krisis ng Globalisasyon: Ambag sa Intelektwalisasyon ng
Wikang Pambansa at Reoryentasyon ng Kamalayan ng Madla,"aniya: Sa panahong ito (globalisasyon),
malaki ang pangangailangan na magsalin ng mga akdang makatutulong di lamang sa intelektwalisasyon ng
Filipino sa iba't ibang larangan, kundi makapag-aambag din sa reoryentasyon ng kamalayan ng mga
mamamayan tungo sa pagbuo ng bagong daigdig na mapayapa, makatarungan, maunlad, at sustentable.
❖ Isang malaking oportunidad ang binubuksan ng pagsasalin tungo sa paglutas ng mga magkakaugnay o
magkakahawig na suliraning panlipunan sa daigdig. Pinalalawak ng pagsasalin, di lamang ang pananaw o
perspektiba ng mamamayang pinatutungkulan ng salin, kundi maging ang "balon ng kaalaman" (salin ng
"pool of knowledge"na binanggit ni Bernard, 1992) na magagamit ng sambayanan sa araw-araw na praktika
ng buhay sa masalimuot na globalisadong daigdig" (2010)
 ❖ Mahalagang pagnilayan din ang naging obserbasyon ng mga Asyanong iskolar at tagasalin na sina Eva
Hung at Judy Wakabayashi (2005) ukol sa kalagayan ng pagsasalin sa Asya na dominanteng nakakiling sa
gawaing praktikal kaysa akademiko. Napansin nila ang matingkad na limitasyong ito nang isagawa ang
pagtitipon ng mga saliksik ukol sa pagsasalin sa aklat na "Asian Translation Traditions," (2005) na layuning
itanghal ang mga Asyanong "Asian Translation Traditions," (20 iskolar at diskursong nagtatampok sa
disiplina ng pagsasalin na nakabatay sa tinig ng mga Asyano at hindi sa alingawngaw lamang ng mga
Kanluraning teorista. Masusuri sa ganitong obserbasyon, na may pangangailangang itaas ang pagsasalin
bilang gawaing akademiko at disiplina, na matatamo sa paraan ng pagpapalakas ng pananaliksik at
pagdadalumat ng mga susing konsepto sa iba't ibang larangan ng karunungan.
❖ Kung lalagumin, ang pangunahing papel ng pagsasalin sa pagdadalumat ay mailapat ang mga ideya at
konseptong mula sa mga lokal at dayuhang teksto na kapaki-pakinabang sa pagpapayabong ng pambansa
at pandaigdigang kalagayan. Ang pagsasalin bilang gawain sa pagdadalumat ay magbubukas ng
malawakang interaksyon ng mga karanasan at reoryentasyon ng kamalayang nagpapalalim sa paggamit ng
wikang Filipino sa iba't ibang diskurso at larangang panlipunan.

Pagsasalin at Pagdadalumat sa Proyekto ng Patuloy na Intelektuwalisasyon ng Wikang Filipino

● Gaya ng binabanggit, malaki ang papel ng pagsasalin at pagdadalumat upang mapagyaman ang gamit ng
wikang Filipino sa iba't ibang larangan ng karunungan na tinatawag din na intelektuwalisasyon. Tinatawag
na kultibasyon ang isang gawain sa intelektuwalisasyon na ayon kay Pambansang Alagad ng Sining na si
Virgilio S. Almario (2015) ay magaganap lamang kung tatanggapin ang Filipino bilang wika ng iba't ibang
disiplinang pang- edukasyon at lalaganap bilang wika sa batas, negosyo, pamahalaan, at mga domain ng
kapangyarihan sa lipunan. Dagdag pa niya ang kahalagahan ng pagsasalin ng mga dayuhang wika upang
maisakatuparan ang kultibasyong Filipino, aniya:
● Isang realidad na dapat malinawan sa gitna at lahat ng ito ay ang napakalaking papel ng pagsasalin.
Nakasandig ngayon ang mga edukadong Filipino sa Español at Ingles-lalo na sa Ingles-bilang wika ng
edukasyon. Ang totoo, may mga edukado ding higit na nasanay sa Chinese o Japanese, o kahit sa German
at French. Mula sa ganitong katunayan, malinaw na isang unang hakbang sa kultibasyon ng Filipino ang
pagsasalin mula sa mga nabanggit na wikang pandaigdig. Ang karunungang nilalaman ng mga naturang
wikang pandaigdig ay kailangang maisalin sa wikang Filipino... (2015, xiv-xv)

Nagpapanukala ang dalubwikang si Pamela Constantino (w.p.) kung paano uunawain at isasagawa ang proyekto ng
patuloy na Intelektwalsasyon. Ayon sa kanya:

Sa ganitong pagpapakahulugan, hinahamon ni Constantino (w.p.) ang karaniwang palagay ng gawaing

intelektuwalisasyon na limitado sa espasyong akademiko lamang habang nakalilimutang isaisip ang proyektong ito
sa tunguhing mapakinabangan ng mga karaniwang mamamayan ng lipunan sa kabuuan. Kung gayon, mahalagang
hamon din sa pagsasalin ang maabot nito ang karaniwang mamamayan at maisangkot sila sa proyektong ng
intelektuwalisasyong magtutulak ng demokratikong pagsasakapangyarihan sa kanila.

Mahalagang maisalin ang mga tekstong magpapataas ng kanilang kaalaman, kakayahan, at kamulatan upang
makabuluhang makapag-ambag sa pangangailangan at aspirasyon ng bansa. Halimbawa, nakalikha ng konseptong
"bungkalan" ang mga manggagawang-bukid ng Hacienda Luisita batay sa kanilang karanasan sa organikong
pagsasaka na malaong nabuo bilang isang na manwal para sa mga magsasaka. Ayon sa pambungad ng Direktor ng
UP Sentro ng Wikang Filipino na si Dr. Rommel Rodriguez, na naglathala ng nasabing aklat, binigyang-kahulugan
ang "bungkalan" bilang simbolo ukol sa alternatibong paggamit sa nakatiwangwang na lupa at pagtuligsa sa
patakarang minamaliit ang mga magsasaka. Sa ganitong punto, ang organikong pagsasaka bilang unibersal na
konsepto ay nabigyan ng tiyak na kontekstong historikal, politikal, at ekonomikong diskurso ukol sa kalagayan ng
agrikultura sa bansa.

Sa larangang akademiko naman, ilan sa mga kilalang iskolar ng iba't ibang larangang intelektuwal ang nagtangkang
isa-Filipino hindi lamang ang mga termino sa kani-kanilang espesyalisadong disiplina, kundi ang mismong diwang
kabuhol ng wika sa konteksto ng kultura at karanasang Pilipino gaya nina Florentino Timbreza (Pilosopiyang
Pilipino). Virgilio Enriquez (Sikolohiyang Pilipino). Zeus Salazar (pantayong pananaw/Bagong Kasaysayan). Prospero
Covar (Pagkataong Pilipino/Antropolohiya), Fortunato Sevilla III (Kemistri sa Filipino), Tereso Tullao (Ekonomiks),
James Domingo (Akawtansi) at marami pang ibang manunulat at tagasalin na nagsimulang lumikha ng mga teksbuk
at manwal para sa iba't ibang larangan sa wikang pambansa. Halimbawa, ipinakilala ni Tullao ang ekonomiks sa
diwang Pilipino sa pamamagitan ng mga konseptong "halo-halo." "tingi-tingi" at "sari-sari" bilang mga gawi, kultura,
pagpapahalaga at pananaw na mahalagang salik sa pagsusuri ng mga problema at paghahanap ng angkop na
solusyon sa pangkabuhayan at pangkaunlaran.

Pagsasalin sa Mapanuring Pagdadalumat: Batayan sa Pagpili at Proseso ng Pagsasalin ng Piling Tekstong

Makabuluhan

Mula sa inilatag na papel ng pagsasalin sa pagdadalumat at ang posibilidad ng mga gawaing ito sa patuloy na
intelektuwalisasyon ng wikang Filipino, mahalagang pagnilayan ang mga batayan sa pagpili at proseso ng pagsasalin
ng mga tekstong makabuluhang isalin sa Filipino.

Sa proyekto ng pagsasa-Filipino ng Noli Me Tangere noong 1978 nina Patricia Melendrez Cruz at Antolina T Antonio,
malakas na pinanigan nila ang kalikasan at tunguhin ng pagsasalin na nakatahi sa adhikaing pambansa. Ayon kay
Melendrez-Cruz, "[S]a konteksto ng ating lipunan na may balangkas ng nakapangyayari-napangyayarihan, ang
gawaing pagsasalin ay dapat maugnay sa (a) mga aktwal na kalagayan ng bansa, (b) pangangailangan at mithiin ng
sambayanan para sa pambansa't panlipunang pagpapalaya, at (c) paglinang ng isang malaya't mapagpalayang
kultura."(sinipi kay Geronimo, 2016, P14).
Sa mga panukalang batayang ito, maaaring suriin ang ilang halimbawang salin mula sa mga lokal at dayuhang
iskolar kung paano ito magiging kapaki- pakinabang sa proyekto ng adhikaing pambansa batay sa mga inilahad na
tungkulin ng pagsasalin ni Melendrez-Cruz:

Ang siniping pahayag ni Alejandro Lichauco na isang makabayang ekonomista ay nagpapakilala sa isang
programang sosyo-ekonomiko na "de kontrol" na nagpapaliwanag sa neokolonyal na manipestasyon ng patuloy na
pagkontrol ng mga dayuhan sa ekonomiya ng bansa. Gayundin, nag-aanyaya ng pagninilay kung paano tutungo ang
bansa sa adhikain nitong lumaya sa pamamagitan ng pagsandig sa sarili (self-reliance). Isinulat ni Lichauco ang
"Nationalist Economics: History. Theory and Practice" upang ipaliwanag kung paano bubuuin ang isang ekonomiyang
umaasa-sa-sarili (self-reliant) at malaya sa kontrol ng dayuhan. Kung ilalapat ang mga pamantayan nina Melendrez-
Cruz at Antonio, nasasapol ng tekstong isinalin ang pagsalamin sa aktuwal na kalagayan ng bansa sa mismong lente
ng isang ekonomistang Pilipino. Ang pagtukoy sa mga aktwal na ekonomikong penomenon at obserbasyon ng may-
akda sa ekonomikong programa ng gobyerno sa kanyang panahon ay magagamit pa rin sa pagsusuri ng mga
pangkasulukuyang kalagayan dahil hindi naman nagbago ang mga modelo at estrukturang salik sa pagpapatuloy
nito. Gayundin, ang konseptong "de kontrol" ay may kakayahang maglinang sa wikang pambansa na nagbubukas din
sa diskurso ng mga posibilidad.

Sa proseso ng pagsasalin, may ilang panukalang hakbang at pamamaraan upang matagumpay na maisalin ang diwa
ng isang tekstong magiging batayan sa pagdadalumat:

1. Basahin nang buo ang teksto at magsagawa ng mga paunang panana- liksik ukol sa konteksto nito partikular ang
kaligiran ng may-akda, panahong kinasasangkutan at mga posibleng salik sa pagkakasulat ng teksto. Makatutulong
ang mga kontekstong ito upang lumalim angkaalamang makatutulong sa pag-unawa ng pangkalahatang katutu- ran
ng teksto at kung paano ito magagamit sa sariling karanasan at tatahaking gawain sa pagdadalumat.

2. Pagpasyahan ang bahagi ng tekstong isasalin batay sa kaangkupan at kabuluhan nito sa gagawing
pagdadalumat. Kailangang maging masinop sa paghanap ng katumbas sa sariling wika. Mainam din na makahanap
ng salitang umiiral sa mga katutubong salita/konsepto upang makapagpayaman sa sariling wika, kultura, at
karanasan. Mahalagang isaalang-alang din na madali itong maunawaan ng tiyak na awdyens na nilalayon nating
makabasa at magamit para sa tiyak na pangangailangan.

3. Makatutulong din ang paulit-ulit na pagkonsulta sa diksyonaryo upang matiyak ang katumpakan ng kahulugan na
gagamiting panumbas sa mga salita.

4. Mainam na paraan ang makailang-ulit na pagbabasa ng isinaling teksto upang matukoy ang mga bahaging asiwa
at kailangang paunlarin pa. Dito pumapasok ang pagbibigay-hugis sa bawat tunog ng kataga at salitang mahusay na
naglilinaw ng mensahe. Napakahalagang matapat sa diwa ng isinasalin at angkop sa kontekstong pinagsasalinan.

5. Sa pagsasapinal ng salin, balikan ang pahayag ukol sa binubuksan nitong kritikal na diskurso at kung naging
kapaki-pakinabang ito sa layunin ng ginagawang pagdadalumat. Mahalagang maipabasa ang isinalin at paunlarin ito
batay sa mga puna.

Narito ang halimbawang salin ng tekstong pumapaksa ukol sa konseptong "misedukasyon" na magagamit bilang
kritikal na lente sa pagtukoy at pagsusuri sa kalagayan ng edukasyong Pilipino at ang hamon sa pagbubuo ng
makabayan, siyentipiko, at makamasang modelo nito:

Ang Misedukasyon ng mga Pilipino

Ang mga bagong demand para sa kalayaang ekonomiko at ang pagtataguyod ng soberanyang politikal ay walang
iniiwang pamimilian sa ating mga guro kundi ang muling pagsusuri sa kanilang pilosopiya, sa kanilang mga
pagpapahalaga, at sa kanilang pangkalahatang pamamaraan sa paghubog ng mamamayang Pilipino na
magpapasimula, magbibigay-suporta, at magpapanatili sa mga layuning makabansa. Ang pagpupumilit na
ipagpatuloy ang isang sistema na iniluwal sa ilalim ng pamumunong kolonyal, ang pagiging duwag sa harap ng
tradisyonal na oposisyon ay hahantong lamang sa ebolusyon ng di pangkaraniwang sistemang pang-edukasyon na
nahuhuli sa mga kagyat na pagbabagong ekonomiko at politikal na dinaranas ng bansa.

Ano kung gayon ang mga makabansang tungkulin para sa edukasyon sa Pilipinas? Ang edukasyon ay di dapat
tingnan bilang pagkakamit lamang ng kaalaman kundi ang paghubog sa tao upang siya'y makakilos nang
pinakamabisa at may pakinabang sa loob ng kanyang lipunan. Samakatwid, ang edukasyon ay di maaaring ihiwalay
sa lipunan ng isang partikular na bansa sa isang partikular na panahon. Isang kahunghangan ang isipin na ang mga
layuning pang-edukasyon ay dapat magkakatulad sa lahat ng lugar at kung gayo'y kung ano ang kailangan sa
paghubog ng Amerikanong ganap na edukado ay katulad ng kailangan sa paghubog ng mga Pilipinong ganap na
edukado. Magiging totoo lamang ito kung ang dalawang lipunan ay nasa magkatulad na politikal, kultural, at
ekonomikong antas at may magkatulad na mga layuning politikal, kultural, at ekonomiko.

Gaya ni Lichauco, itinataguyod din ni Renato Constantino ang pagkakaroon ng ekonomiyang nagsasarili at malaya
sa kontrol ng dayuhan. Tinalakay ni Constantino sa "The Miseducation of the Filipino" ang masasamang epekto ng
kolonisadong pag-iisip (colonized o colonial mentality) ng mga Pilipino. Ayon sa kanyang pagpapaliwanag, ang
kolonisadong pag-iisip ng mga Pilipino na makikita sa ating Kanluraning kultura at edukasyon ay siya ring dahilan
kung bakit patuloy tayong umaasa na ang mga dayuhang mamumuhunan lamang ang makapagliligtas sa ating
ekonomiya. Ang proseso ng labis na pagsamba sa mga dayuhang pamamaraan (foreign methodologies), partikular
sa edukasyon at kultura na humahadlang sa pagbuo ng pambansa at makabansang kamalayan (national and
nationalist consciouness) ay binansagan ni Constantino na "misedukasyon."

Mula sa ipinapanukalang proseso, isinalin ang isang dayuhang tekstong kaugnay sa diwa at nilalayong
pangangailangan sa isang partikular na isyu o paksang dinadalumat. Sa pag-ugat ukol sa "misedukasyon" ng mga
Pilipino, mahalagang maisalin din sa sariling wika ang konsepto ng "banking education" na ipinakilala ng isang sikat
na edukador mula sa Brazil at naisalin sa mahigit 18 wika na si Paulo Freire. Angkop ang mga pananaw ni Freire
bilang teoryang pang-edukasyon na magagamit sa pagsusuri ng mga bansang nasa Third World gaya ng Pilipinas.
Malawak ang kanyang karanasan bilang edukador di lamang sa Amerika Latina kundi sa Europe, North America, at
Africa. Bunga ng kanyang mayamang karanasan sa pagtuturo at pakikipamuhay sa mga dukha ay naisulat ni Freire
ang "Pedagogy of the Oppressed," (1968) ang pinakasikat niyang aklat (orihinal sa wikang Portuges). Sa ginawang
halimbawang salin sa ibaba, tinumbasan ang "banking education" na "edukasyong alkansya" o "suksok-hugot" upang
ilarawan ang akto ng pangangabisote at basa-bigkas na pamamaraang tahasang tumutukoy sa ganitong akto. Kung
anong sabihin ng guro ay siya ring uulitin, bibigkasin, isusulat at muling uulitin, bibigkasin at mememoryahin ng mga
tila lorong mag-aaral. Samakatwid, ang "edukasyong alkansya" (banking education) ay gumagamit ng metodong
"nagsusuksok" lamang ng kaalaman sa kukote ng mga mag-aaral (ang inaakalang "dapat isipin") sa halip na ganap
na linangin ang kaisipan ng estudyante upang matuto itong lumikha, magproseso, at umunawa ng kaalaman (ang
proseso kung paano mag-isip).

Hamon sa Maka-Pilipinong Pagsasalin Tungong Pagdadalumat sa Lipunang Pilipino

Bilang paglalagom, may iniiwang hamon si Lilia F. Antonio (1987) sa kanyang pag-aaral kaugnay sa tunguhing
pagsasakatutubo ng pagsasalin o ang paglalangkap ng tagasalin sa mga kaugalian, kilos, gawi, pagpapahalaga, at
paniniwalang Pilipino sa isinasaling akda. Ayon sa kanya:

Ang pagsasalin ay isang malikhaing gawain. Bilang manlilikha, mahahaka na bagamat ang pangunahing materyales
ng tagasalin ay dayuhang akda, nasasakanya pa rin ang kapangyarihan sa "pamimili" at "pagpapasiya" kung paano
huhulmahin sa sariling wika ang natatanging kahulugan ng mga salita, ang pagsasaayos sa istruktura ng
pangungusap at pagbubuo ng mga parirala at talata. Dahil dito, maipalalagay ma hindi lamang literal na paglilipat-
diwa ng mga dayuhang konsepto ang isinasagawa ng tagasalin kundi pamuling paghuhubog sa mga akda na
nakukulayan at naiimpluwensiyahan ng kanyang mga sariling pagpapahalaga, pangangailangan, paniniwala at pag-
unawa sa lipunang kanyang kinabibilangan.

Mula rito, magsasalin tayo ng makabuluhang mga tekstong lokal at dayuhan upang itampok hindi lamang ang diwa at
mensahe ng mga tekstong ito kundi binubuksan din natin ang malawak na posibilidad na masuri ang mga isyu at
kalagayang kinasasangkutan tungo sa malalim na pagtanaw sa kolektibong aspirasyon ng kaunlaran.

BABASAHIN

Mula sa mga naunang pagtalakay, ipinakilala ang "pagdadalumat" bilang panumbas sa gawain ng pagteteorya,
pagbuo ng mga konsepto at kaisipan na mailalapat sa pagsusuri ng iba't ibang kalagayang panlipunan. Itinatanghal
ng gawaing ito ang bisa at kakanyahan ng Filipino sa mataas na akademiko nt pambansang diskurso sa
pamamagitan ng iba't ibang masinop, kritikal, at nalitikal na gawain ng pagbasa, pagsusuri at pagsasalin ng mga
kaalamang lokal at dayuhan. Mula rito, inaasahang makapag-aambag ang gawaing ito sa kapakinabangang
panlipunan, partikular sa karanasang Pilipino na dumaan sa ilang yugto ng kolonyal at nagpapatuloy sa neokolonyal
na dominanteng kaayusan sa lahat ng aspekto ng pamumuhay at talastasang Filipino.

Sa simpleng pagbanghay ng mga salita na umusbong bunga ng mga kultural, panlipunan, at linggwistikong
penomenon, nababanghay ang salita sa iba't ibang antas ng pagpapakahulugan gaya ng nilalayon ng gawaing
Sawikaan at Ambagan. Binuksan din ang pagkakataon sa pagdadalumat, na mabasa at makapagsuri ng mga
naunang pagteteorya ng mga Pilipinong iskolar bilang pagtatangkang bumuo ng nagsasariling talastasang Filipino sa
iba't ibang larangan ng karunungan. Mula rito, hinamon na palawakin pa ang mga naunang pagtatangka at
pagdadalumat gamit ang larangan ng pagsasalin at pakikipagtalaban sa iba't ibang karanasang lokal at dayuhan
para sa pangkasalukuyang pagpapayabong ng umiiral na pambansang kalinangan at karanasan

Sa pagkakataong ito, mahalagang mailapat ang mga kasanayan at kaalamang nalinang sa mga nakaraang
pagtalakay, ang proseso ng pagtuklas at pagkilala sa kakanyahan ng wikang Filipino bilang wika ng pagteteorya at
diskurso para sa nagsasariling disiplina, na mahalagang sangkap sa tunguhing pagbubuo ng nagsasariling bansa.

Kahulugan ng Dalumat-Sanaysay

Pagtatambal ng dalawang salitang "dalumat" at "sanaysay" ang bumubuo sa salitang dalumat-sanaysay na kapag
pinagsanib ay nakalilikha ng bagong pagpapakahulugan. Sa Diksyunaryo-Tesauro Pilipino-Ingles ni Panganiban
(1972), ang "dalumat" ay tumutukoy sa pinakamalalim na kaisipan at abstraktong pagkokonsepto, na
kasingkahulugan din ng mga salitang paglilirip at paghihiraya. Samantala, ang iniaangkop na salitang "sanaysay"
naman sa pagpapakahulugan ni Lumbera (2000), ay tumutukoy sa alinmang akdang prosa na nagbabahagi ng
impormasyon, nagpapaliwanag, umaakit na paniwalaan ang isang panig, tumutuligsa, at umaaliw. Kung
pagsasamahin, maaaring mabuo ang pagpapakahulugan sa dalumat-sanaysay bilang isang gawaing kritikal sa
larangan ng pagsulat na layuning magpaliwanag, magbigay-impormasyon, maghapag ng katuwiran, tumuligsa at
mang-aliw gamit ang malalalim na kaisipan, ideya o konsepto.

Mahalagang idagdag din bilang kahingian sa uri ng sulating ito ang malinaw na punto:

1. Patuloy na paglinang at pagpapayaman sa kakanyahan ng wikang Filipino sa proyekto ng intelektuwalisasyon o

Filipino sa paglinang ng iba't ibang disiplina;

2. Makapagmulat at makapagpalalim ng kaalaman, kasanayan, at kamulatan ukol sa pambansa at makabansang

diskurso, at 3. Makapagsulong ng kritikal na larangan at talastasang kapaki-

pakinabang sa komunidad at bansa.

Mahalaga ang nabanggit na karagdagang paglilinaw ukol sa tunguhin ng pagdadalumat upang maisakatuparan ang
isa sa inihahapag ni Rosario Torres-Yu na landas ng Filipino sa pagbubuo ng "Filipinong diskursong
pangkalinangan," aniya:

Ang pakikibaka para itampok ang Filipino at ang orihinal dito, at marinig ang mataginting na tinig ng Filipinong
intelektuwal na mahigpit na nakaugnay sa kanilang bayan ay mahalagang sangkap ng mithiing kalayaan ng bayan.
Kailangang humupa, lalong mabuti'y mawala, ang pagdududa ng Filipinong intelektuwal sa sarili niyang kakayahang
makabuo ng bago, sarili, at orihinal, sa wikang nag-uugnay sa kaniya sa kalinangang bayan. Ang lalong mainam ay
kumalat ang kamalayang ito sa hanay ng mga bago at sumisibol na intelektuwal. (2005)

Mula sa ganitong hamon, ang pagsulat ng dalumat-sanaysay ay hindi na lamang simpleng pagtatahi o paglulubid ng
mga salita para sa pagsasanay ng katalasan ng isip at pagbanghay ng mga konsepto para sa akademikong layunin.
Inililinaw sa puntong ito, ang malalim na ugnayan ng pagdadalumat at pananagutang salig sa mithiing pagpapalaya
ng bayan. Malaya sa dominanteng kontrol ng kaisipan at pamamaraang Kanluranin. Bagama't, gumagamit ng mga
dayuhang wika at teksto ay ilang pagkakataon ay hindi isinasantabi ang mga orihinal at sariling pananaw ng mga
Pilipinong iskolar. Gayundin, lagi-laging may malinaw na panig ang iskolarsyip batay sa interes ng pambansang
kalinangan at kaunlaran.

Mga Hakbang sa Kritikal na Pagsulat ng Dalumat-Sanaysay A. Pagninilay sa Tunguhin, Adbokasiya at Paksa

sa Pagdadalumat.

Tulad sa pagsulat ng anumang kritikal na papel at pananaliksik, nagsisimula ang dalumat-sanaysay sa pagpili ng
iskolar o mananaliksik sa kanyang paksang tatalakayin. Mahalagang balikan ang mga nabanggit na tunguhin o
adbokasiya sa mga nakaraang talakayan upang magabayan sa panimulang hakbanging ito. Madalas, lumilinaw ang
paksang naka- batay sa tunguhin at adbokasiya, kung sisimulang pagnilayan ang mga napapanahon at kinahaharap
na problema sa isang partikular na komu- nidad, panahon, at panlipunang karanasang kinasasangkutan ng iskolarat
ng kanyang mga kababayan. Mahalagang nakalubog ang iskolar sa kanyang paksa upang matukoy ang mga
pangangailangan nito. Maaaring pagnilayan ang mga isyung may kinalaman sa tradisyon at katutubong
pamamaraan, tunggalian sa kinabibilangang sektor, at mga pambansa at pandaigdigang kalagayan. Posible ring
paksain ang mga isyung kaugnay sa uri, kasarian, identidad, at iba pang komplikadong tema ng pagkatao at
pagkamamamayan.

B. Pagpapasya ng Suliranin at Isyung Batayan sa Pagdadalumat. Matapos mapagpasyahan ang paksa, kailangang
isagawa ang masinsin

at mapanuring pagbabasa ng mga tekstong lokal at dayuhan na may tuwiran o di-tuwirang kaugnayan sa napiling
paksa upang makita ang mga gap o suliraning magsisilbing pokus ng talakayan at paghanap ng solusyon. Ang
mabisang suliranin na hinubog sa paksa ay marapat lamang hubugin batay sa praktikal at kongkretong kalagayan.
Mahalagang tumutugon ito sa mga hamon at nakapag-aambag sa tinatahak na tunguhin at adbokasiya ng
pagdadalumat. Kailangang makabuo ng pangunahin at mga pansuportang suliranin upang mahimay rin ang paksa sa
partikular na mga bahagi. Maaaring banghayin ang suliranin at isyu sa serye ng mga katanungan ukol sa paksa.
Halimbawa, sa isyu ng sapilitang pagpapalayas sa mga katutubo sa lupang ninuno. Mahalagang itanong na: Bakit
mahalaga ang lupang ninuno para sa mga katutubong sapilitang pinalilikas? Bakit may sapilitang pagpapalikas? Sino
ang nakikinabang dito?

C. Mapanuring Proseso ng Pagbabas Pagsasalin at Paglalagom ng mga Ideya.

Magmumula ang pinal uliranin sa lawak at limitasyon din ng mga magagamit na sanggunian at korpus ng teksto
kaugnay sa paksa. Kung kaya, mahalagang gawain ang pagbabasa para tentatibong masukat ang posibilidad ng
isinusulat Sa aktwal na proseso ng pagbasa, ilan sa mungkahing isagawa ng iskolar upang maging mabisang
paghahanda ang gawaing ito sa pagsulat ng dalumat-sanaysay

1. Pagtukoy an mahahalagang ideya, konsepto o kaisipan/insights ng tekstong binabaan kaugnay sa iyong paksa o
suliraning tuon sa posibleng pagdadalumat.

Pagsasalin ng mga natukoy na mahalagang punto ng teksto kung nasa katutubo o dayuhang wika. Balikan ang mga
panuntunan at tagubilin sa pagsasalin ng mga konseptong aangkop sa karanasan o kontekstong pinagsasalinan

3. Pagbubuod an mahalagang mensahe o pangkalahatang punto ng tekstong binasa. Mahalagang bigyang-pansin

din ang mga natukoy na inisyal na makahulugang mgn ideya, konsepto o kasipan.

4. Ikategorya ang nakalap na mahahalagang punto at datos sa pagbasa. Magsisilbing tugon sa mga suliranin o
alinsunod sa mga sub-titulo ng pagtalakay ang padron ng pagkakategorya; at

5. Mahalagang makapili, makapagpasya o makabuo ng sariling lente mula sa mga tekstong binasa

D. Aktwal na Pagsulat: Pagsasanib ng mga Sangkap sa Pagdadalumat

Sa aktwal na pagsulat, himayin ang pangkalahatang suliranin sa mga partikular na bahagi o sub-titulo ng paksa.
Magsimulang bumuo ng balangkas. Isa-isahin ang mga argumento sa bawat aspekto o hati ng hinimay na suliranin o
sub-titulo. Salimbayang talakayin ang mga argumento at nakalap na datos gamit ang partikular na lenteng magtatahi
at magsisilbing pansipat sa kabuuang pagdadalumat.

Sa kabuuan, ang dalumat-sanaysay ay dapat din magtaglay ng mahahalagang bahagi bilang isang kritikal na papel:

1. Introduksyon (tatalakayin ang kaligiran ng paksa, isyu, at suliraning inihahapag sa pagdadalumat)

2. Daloy ng pagtalakay/pagsusuri (ipinapaliwanag ang lente/ konseptong gagamitin, salimbayang pag-iisa-isa ng
mahahalagang punto, pagsusuri ng mga datos at sariling palagay sa isyu)

3. Kongklusyon (pagtalakay sa mahahalagang kaisipan o mensahe ng sanaysay na naglilinaw sa tunguhin at

bokasiya)

Ilang Halimbawang Lente at Panukalang Paglalapat sa Dalumat-Sanaysay

Bakit mahalagang may tiyak na lente at modelo sa pagsusuri ng isang paksa o suliranin ukol sa isyu at kalagayan ng
isang lipunan? Tinatawag na lente ang anumang konsepto, pananaw o ideya na nagsisilbing kritikal na gabay sa
pagbibigay-interpretasyon sa mga nakalap na datos at pananaw ng isang iskolar. Nabubuo at napagpapasyahan ang
angkop na lente ng pagsusuri matapos mahimay ang lahat ng nakalap na datos at pananaw salig sa paksa at
suliraning binibigyang-pansin. Mahalagang sipatin ang mga nabuong lente at pananaw ng ilang iskolar mula sa iba't
ibang isyu at larangan na magagamit sa mga pangkasalukuyang proyekto ng dalumat-sanaysay.

Sa aklat na Necessary Fictions: Philippine Literature and the Nation, 1946-1980 ni Caroline S. Hau (2000), panitikan
ang naging paksa at salalayan niya upang palitawin ang diskurso ukol sa pagiging "mahalagang akda." Ang ganitong
konsepto at haka rin sa kabilang banda ay nagmula sa paniniwala ng may-akda na hinuhubog ng iba't ibang

panlipunang proseso ang akdang panitikan. Ngunit, kailangang punan ang tanong kung paano makapag-aambag sa
lipunang kinasasangkutan ang mga akdang panitikang ito tungo sa pagbibigay-hugis ng pambansang panitikan at
pagkabansa? Dito iikot ang pagpaksa niya sa iba't ibang tunggalian sa uri, kasaysayan, kultura at pagkataong
Pilipino. Sa ginawang pagsipat ni Hau, binabasag niya ang tradisyonal na pagsusuri sa mga akdang pampanitikan
gamit ang tekstwal na pagsusuri sa sarili nitong limitadong bakuran ng araling pampanitikan. Binuksan ng aklat ang
posibilidad ng malawak na pagsusuri sa akdang pampanitikan batay sa pagtanggap ng mambabasa, historikal na
karanasan, at integrasyon nito sa iba pang disiplina. Kung ilalapat sa pagdadalumat ang mga ideya ni Hau, maaaring
pagnilayan at sikapin din sagutin ang kanyang tanong o ilapat ang mga multidisiplinal na pamamaraan niya sa
pagpahalaga o pagtuturo sa panitikan para sa kasalukuyang henerasyon ng mga manunulat at iskolar?

Pagbibigay-kahulugan at pagbanghay sa pinagmulan ng nasyonalismong Pilipino naman ang naging paksa sa aklat
na Brains of the Nation: Pedro Paterno, T.H. Pardo de Tavera, Isabelo de los Reyes, and the Production of Modern
Knowledge (2012) ni Resil Mojares. Ipinakilala ang mga piling Pilipinong intelektuwal ng ika-19 na siglo at ang
kanilang sulatin bilang manipesto ng pagkakaroon ng sariling tradisyong intelektuwal. Gayundin, mahalagang
pagnilayan sa aklat ang katutubong pamamaraan ng kaalaman at ang kontradiksyon sa daynamikong pakikitungo sa
diskurso ng mga Kanluraning kaalaman ng mga Pilipinong intelektuwal para sa interes Ang kanilang uring
kinabibilangan. Sa ganitong tensyon, maaaring mabuo ang mga bagong paghahaka at repleksyon sa kasalukuyang
papel ng mga Pilipinong inetelektuwal sa paghamon nila sa neokolonyal na kalakarang umiiral sa kanilang panahon.
Halimbawa, Paano magagamit ang mga katutubong pamamaraan at ambag ng mga naunang Pilipinong intelektuwal
gaya ng mga nabanggit ni Mojares upang unawin ang mga pangkasalukuyang kalagayan at panlipunang
penomenon? Sino kaya ang mga maituturing na Pilipinong intelektuwal na salig sa mga naging batayan ni Mojares?
Ilan lamang iyan sa mga pwedeng pagmulan ng paksa, suliranin, at pamamaraan sa pagdadalumat.

ng Kung may malawak na interes naman sa kasaysayan, partikular sa paksang may kaugnayan sa Rebolusyong
Pilipino, maaaring maging inspirasyon ang masinop na pagtitipon ng mga hindi nailathalang dokumento at pag-aaral
ukol sa Katipunan. Sa aklat na The Light of Liberty: Documents and Studies on the Katipunan, 1892-1897, ni Jim
Richardson, tinipon niya ang 73 dokumento ng Katipunan at sinuri ang mga istorikal na implikasyon ng mga ito.
Nagbubukas ng mga bagong kuro-kuro ang aklat na kapaki- pakinabang sa mga kontemporanyong Pilipinong
mambabasa upang mailapat ng pormula ng Katipunan sa paglikha ng posibilidad sa pagtataguyod ng pambansang
pagkakaisa, pagtatanggol sa kalayaan at pagluluwal ng aspirasyong bayan. Sa gagawing pagdadalumat, maaaring
gamitin ang mga dokumento ni Richardson bilang batis sa pagsipat ng pangkasalukuyang saysay ng mga ito. Pwede
rin paghalawan ng karanasan ang isinagawang masinop na pagkokolekta o pagsisinop para sa sariling pagsasaliksik.
Maaari rin gumawa ng komparatibong paglalahad ng mga Pilipinong nagtipon sa mga dokumento ng Katipunan at
ang mapupulot na kaisipan mula sa halaga ng mga pagkokolektang ito.

Sa isyu ng politika sa wika bilang paksa ng pagdadalumat, maaaring paghalawan ng lente sa pagsusuri ng mga
linggwistikong penomenon ang kritikal na obserbasyon sa aklat na The Language of Globalization (2000) ni Peter
Marcuse. Mahalagang punto ng aklat, na ang wika ng globalisasyon ay mapanlinlang. May nakatagong diskurso ang
globalisasyon bilang salita at kalakaran na may pangangailangang himayin at busisiing magkaugnay upang hindi
mahulog sa patibong nitong nakapanig ang interes sa malalakas na bansa. Ilan sa mga susing konsepto na sinuri sa
aklat ay pwedeng gamitin sa pagsusuri ng iba't ibang kalakarang ekonomiko, politikal at kultural. Gayundin, kung
paano nagbabago ang kahulugan sa arena ng tunggalian, halimbawa ng mga salitang "estado" "teknolohiya"
"pamamahala/governance", at iba pa batay sa karanasang Pilipino at ang paglahok nito sa globalisasyon.

Kung nais naman magdalumat sa larangan ng media at ideolohiya, angkop na magagamit ang ginawang pagsipat at
natuklasang kalakaran ng pambansang media sa Amerika na inilahad sa aklat na Manufacturing Consent: Political
Economy of Mass Media" (1998) nina Edward Herman at Noam Chomsky. Binigyang-diin ang mga pwersa na
lumilikha sa pambansang media bilang propagandang kontrol ng gobyerno at mga dambuhalang korporasyong
sumasala sa mga napapanood at naririnig ng publiko. Inilantad sa teksto ang mga posibleng motibasyon sa ganitong
lantarang pagpapaggamit ng media na pinalitaw gamit ang pag-aaral sa iba't ibang kaso. Mula tito, maaaring
magkaroon ng inspirasyon sa gagawing pagdadalumat na busisiin ang iba't ibang anyo ng pagkontrol at
pagpapagamit ng media sa karanasang Pilipino at ang posibleng alternatibong solusyon at espasyong kritikal sa
ganitong sitwasyon.