1
FILI 102
TEORYA
- anumang pananaw na binubuo upang
makapagpaliwanag
KAHALAGAHAN NG BATAYANG TEORETIKAL SA
PANANALIKSIK
Ipinaliwanag naman sa isa pang modyul
(Torraco, 1997) ang apat na tiyak na paraan kung
paano mapatitibay ng batayang teoretikal ang
pananaliksik:
 tinutulungan ang mambabasa na suriing
mabuti ang pananaliksik
 iniuugnay ang mananaliksik sa mga umiiral
na kaalaman at panahon
 tinutulungan ang mananaliksik na malinaw
at hakbang-hakbang na sagutin ang mga
tanong ng pananaliksik
 Nililinaw nito ang salaw at limitasyon ng
pagsusuri ng datos at/o pagbuo ng kaisipan
at/o teorya na isasagawa ng mananliksik
MGA KONSIDERASYON SA PAGPILI NG TEORYA
BILANG BAHAGI NG PANANALIKSIK
 pagiging akma sa pananliksik
 linaw at/o dali ng aplikasyon sa pananaliksik
 bisa ng teorya sa pagpapaliwanag o
paghahanap ng sagot sa mga tanong ng
pananaliksik
MGA DISKURSO SA NASYONALISMO AT MGA
TEORYANG DEPENDENSIYA
nasyónalismo - isang sistema ng paniniwala o
ideyolohiyang politikal ng pagiging makabansa
 Ayon kay Renato Constantino, ang
nasyonalismo ay hindi lamang isyung
kultural, kundi politikal at ekonomiko rin.
“Ang edukasyong pilipino ay dapat maging isang
Pilipinong Edukasyon. Dapat itong ibatay sa mga
pangangailangan at adhikain ng bansa.”
 Dr. Jose Rizal
“Sa halip na pamantayang global, katutubong
kultura at kapakanan ng sambayanang pilipino
ang matatag na pundasyon ng edukasyon.”
 Andres Bonifacio
“Lahat ng mahalaga sa buhay - kasama na ang
karunungan at edukasyon - ay dapat ialay sa
bayan.”
 Andres Bonifacio
“Ang tunay na dangal ng isang mamamayan ay
masusukat sa kaniyang paglingap o
pagmamalasakit sa kanyang bayang tinubuan.”
TEORYANG DEPENDENSYA
- Isang pamamaraan sa pag-unawa sa
kalagayang pang-ekonomiya ng bansang
mahihirap na nakatuon sa pagpapahirap na
dulot ng pandaigdigang political at ekonomiyang
kaayusan.
- Teoryang ginagamit sa pagbasa, pagsusuri, at
pagsasaliksik ng mga paksa o konseptong may
hakang ugnayang nagmula sa labas ng
bansa, kasama ang usapin ng politika,
ekonomiya at panlipunang katarungan.
Iminungkahi ito ni Raul Prebisch, isang
ekonomistang taga Argentina
MARKSISMO (Marxism)
-Isang pandaigdigang pananaw at pagsusuri ng
lipunan na tumutuon sa ugnayan at hidwaan ng
mga antas ng lipunan na gumagamit ng
materyalistang interpretasyon ng takbo ng
kasaysayan at diyalektong pananaw ng
pagbabago ng lipunan.
- Ito ay kaisipang binuo ng dalawang Alemang
pilosopo na sina Karl Marx at Friedrich Engels.
- Umiikot ang teoryang ito sa pang-
ekonomiya,sosyolohikal, at panghimagsikang
pananaw sa pagbabago ng lipunan.
2
 Karl Marx “Profit is theft”
FEMINISMO
- pagtitipon ng mga kilusan at mga kaisipan
- karapatan para sa mga kababaihan
- Ang pokus ng feminismo ay ang pang-aapi o
pagsasamantala sa isang particular na kasarian
o ang mga kababaihan.
 Si Judy Taguiwalo ang professor ng
Unibersidad ng Pilipinas ay malinaw na
ipaliwanag ang ugnayan ng Marxismo at
Feminismo.
 Ang pantawang pananaw ay nakakabit sa
kamalayan at diwa ng mga Pilipino. May
limang elemento ang pantawang pananaw.
Ito ang: (1) midyum, (2) kontexto, (3) kontent
o anyo, (4) aktor, at (5) manonood. Isang
diwa ng karanasang Pilipino ang pantawang
pananaw.
 kahulugan ng nasyonalismo ay maaaring
Tatlong Anyo ng Sikolohiyang Pilipino Ayon kay
Dr. Virgilio Enriquez
1. Sikolohiya sa Pilipinas - tumutukoy sa lahat
ng mga pag-aaral, libro, at sikolohiyang makikita
sa Pilipinas, banyaga man o makapilipino.
2. Sikolohiya ng Pilipino - tumutukoy sa lahat ng
mga pag-aaral, pananaliksik at mga konsepto sa
sikolohiya na may kinalaman sa mga Pilipino.
3. Sikolohiyang Pilipino - bunga ng karanasan,
kaisipan at oryentasyon ng mga tao sa Pilipinas.
Samakatuwid, mga Pilipino lamang ang
makakasulat tungkol dito.
 Sa maikling salita, Ang sikolohiya sa Pilipinas
ay "bisita sa bahay", Sikolohiya ng mga
Pilipino ay "tao sa bahay, at Sikolohiyang
Pilipino ay "ang maybahay"
Mga Konsepto ng Sikolohiyang Pilipino:
• Ang Katutubong konsepto ng Sikolohiyang
Pilipino ay tumutukoy sa mga salitang galing at
ginagamit sa Pilipinas. Ang kahulugan din nito ay
kinuha mula sa mga Pilipino.
• Ang Pagtatakda ng Kahulugan. Dito naman,
ang salitang ginagamit ay galing sa Pilipinas,
habang ang kahulugan nito ay banyaga. Mga
halimbawa nito ay ang pagsasalin ng mga
salitang alaala at gunitain sa mga salitang
“memory” at “recall” upang mas mabuting
maintindihan ng mga mambabasa ang ibig
sabihin ng mananaliksik. Kasali rin dito ang lahat
ng mga Pilipinong salita na binigyan ng
kahulugan sa Ingles upang hindi maguluhan ang
mga tao sa saliksik.
• Ang Pag-aandukha ay ang pagkukuha ng
salitang dayuhan at baguhin ang kanyang anyo
hangga’t magkaroon siyang Pilipinong
kahulugan.
• Pagbibinyag - ang paglalagay ng mga dayuhan
ng kanilang mga sariling kahulugan sa mga
salitang Pilipino.
• Paimbabaw na Asimilasyon - pinag-uusapan
ang mga salitang banyaga na ginagamit sa
Pilipinas ngunit mahirap isalin sapagkat iiba ang
kahulugan nito.
• Ligaw/Banyaga na mga salita - tumutukoy ito
sa mga salita o konsepto na hindi ginagamit sa
Pilipinas, kaya’t walang Pilipinong katapat ito.
 Ayon sa akdang “Nationalism” (2009) ni
Anthony Smith, dating propesor sa
London School of Economics, ang mga
nagmula sa pagkakaroon ng nasyon.
Ayon kay Smith, dalawang uri ang
kinabibilangan ng mga kahulugan ng
nasyon—ang objective factors at ang
subjective factors. Ang objective factors
ay mga kahulugang nakatuon sa wika,
relihiyon, asal, teritoryo, at institusyon.
Ang sinaunang kahulugan ng
nasyonalismo na nakabatay sa
geographical notion o pagsasama-sama
ng mga tao sa iisang teritoryo ay isa sa
mga halimbawa ng objective factors
mula sa akda ni Smith. Idinagdag ni
Lopez, propesor ng Literature sa Faculty
of Arts and Letters ng UST, na ang mga
naninirahan sa iisang teritoryo ang
bumubuo ng nasyon at ang pananatili
nila sa bansa ang nagiging sukatan ng
nasyonalismo. Samantala, ang subjective
factors naman ay tumutukoy sa mga
kahulugang nakasentro sa mga saloobin,
pang-unawa, at sentimyento ng mga
mamamayan.
 Sa perspektiba ng politika at sosyolohiya,
mayroong tatlong paradigm upang
maunawaan ang pinagmulan at batayan
ng nasyonalismo: primordialism
(perrenialism); ethnosymbolism; at
modernism (Smith, 2012).
3
 Isinulat ni Emilio Jacinto ang akdang
Ningning at Liwanag upang maipahayag
ang kanyang nasyonalistang damdamin.
 Ang teoryang marksismo ay nakatuon sa
mga paksa at datos na nakatuon sa mga
uri ng lipunan (mayaman, mahirap, etc.)
 Ang feminismo ay nakatuon sa
diskriminasyon na spesipiko sa isang
kasarian
 Ang teoryang dependensiya ay
nakatuon sa ugnayan ng mga bansa sa
usaping ekonomiya at kapitalismo
 Ang pagtataya ay ang pagsusuri o
pagtingin sa kalidad ng mga bagay o
pangyayari
 Ang paglalahad ay tumutukoy sa
paglalarawan sa posibleng mangyari sa
isang bagay at phenomenon batay sa
matibay na korelasyon ng mga bagay na
sinuri.
 Sa pagpili ng metodong gagamitin sa
pananaliksik, nararapat na ipaliwanag
ang mga pamamaraan kung paano
ginamit ang datos at paano ito inanalisa.
 Sa pagpili ng metodong gagamitin sa
pananaliksik, nararapat na matapat na
mailahad ang potensyal na limitasyon ng
pag-aaral na maaaring makaapekto sa
mga datos na makakalap.
Pantayong Pananaw
 Dulog etic at emic. Sa mga disiplina na
katulad ng antropolohiya at agham
panlipunan, ang emic at etic ay
tumutukoy sa dalawang sangay ng
pananaliksik batay sa pananaw; ang
emic ay tinitingnan mula sa pangkat ng
lipunan (social group) mula sa
perspektiba ng paksa o subject,
samantalang ang etic naman ay
tinitingnan mula sa labas o sa
perspektiba ng mga tagamasid.
Pinahahalagahan ng dulog na emic ang
pamamaraan kung paano nag-isip ang
tao o lipunan. Sa kabilang dako, ang
dulog etic naman ay higit na siyentipiko
sapagkat ang tuon o pokus mula sa lokal
na obserbasyon, mga kategorya,
paliwanag at interpretasyon ay buhat sa
mga antropolohiya.
 Suliranin ng ideolohiya. Ang
panggitnang posisyon ay ang pagbibigay
ng pribilehiyo o prayoritasyon ng dulog
emic laban sa panghihiram o paglalaan
ng konsepto, habang inilalayo ang huli sa
prinsipyo. Ang wika ng tekstwal na
eksposisyon ay nakasulat din sa wikang
Filipino.
 Pag-unawa at Pagpapaliwanag. Ang
pinakamahinang posisyon ay
ikinukonsidera ang parehong paggamit
ng terminong teoretikal at ang
paggamit ng emic sa mga diskurso ng
pantayong pananaw basta ang higit na
nakararaming teksto na nakasulat ang
pagpapalitan ng berbal na komunikasyon
ay ginamitan ng Filipino. Ang ganitong
dulog o anyo ng panulat ay nakatanggap
na ng maraming kritisismo dahil sa ang
pagsulat ay ginagamitan ng Filipino
samantalang ang paraan ng pag-iisip ay
nasa kategoryang banyaga.
 Ang pantawang pananaw ni Rhoderick
Nuncio ay nakapokus naman sa
katutubong pagsipat sa paraan ng
pagpapatawa ng mga Pilipino.
Mababasa sa artikulong “Saysay at
Salaysay ng Pantawang Pananaw Mula
Pamumusong Hanggang
Impersonasyon” pagsusuri ni Nuncio
(2010) sa kasaysayan ng pagpapatawa sa
bansa.
 Ang teoryang banga ay mula naman sa
ideya ni Prospero Covar (1993).
Masasalamin ito sa kaniyang
“Kaalamang Bayang Dalumat ng
Pagkataong Pilipino.” Ayon kay Covar,
“Tambalang lapit ang pamamaraan sa
pagdalumat ng pagkataong Pilipino:
kung may labas, may loob; kung may
kaluluwa, may budhi. Ginamit na
halimbawa ang katawan ng tao bilang
isang banga: may labas, loob, at lalim; at
pinagagalaw ng tambalan ng budhi at
kaluluwa.”
4

Sikolohiyang Pilipino

 Ang sikolohiya o dalubisipan sa

pangkalahatang pagkilala rito ay
tumutukoy sa pag-aaral ng isip, diwa, at
asal. Ito ay ang siyentipikong pag-aaral
ng kamalayan ng tao at sa tungkulin nito
lalo na iyong nakaaapekto sa kilos.
 Binigyang diin ni Rolando Tolentino sa
kanyang artikulo na pinamagatang “Ang
mga Gamit ng Teorya ng Media at
Lipunan, o Teorya ng Kritikal na Buhay at
Lipunan” Ang momopolyo ng midya at
ng nilalaman o direksyon mismo ng
midya.