Sikolohiyang Pilipino (Ikaapat na Pangkat)

Kahulugan ng Sikolohiya (Dela Torre, Angelica)

Ang terminong “Sikolohiyang Pilipino” (Filipino psychology) ay tumutukoy sa sikolohiya
na nakabatay sa ganap na paggamit ng kultura at wikang Filipino at hango sa karanasan, kaisipan,
at oryentasyon ng mamamayang Pilipino. Ang mga pamamaraan at teoretikal na balangkas ng
‘‘indigenization from Within’’ ay binuo mula sa mga karanasan ng mga kabilang sa katutubong
kultura. Ang pundasyon nito ay nakasalalay sa pagsusuri sa mga realidad sa kasaysayan at
sosyokultural, pag-unawa sa lokal na wika, paghiwa-hiwalay ng mga katangiang Pilipino, at
paglalarawan sa mga ito mula sa pananaw ng katutubong Filipino. Kabilang sa mga resulta ay
isang kalipunan ng kaalaman na isinasama ang mga katutubong konsepto, ang paglikha ng mga
katutubong pamamaraan ng pananaliksik at mga pagsusulit sa personalidad, mga bagong diskarte
sa pagtuturo ng sikolohiya, at isang aktibong paglahok ng mga Filipino psychologist at social
scientist sa mga organisasyon sa loob at labas ng bansa.

Ang Sikolohiyang Pilipino ay nakaangkla sa kaisipan at karanasang Pilipino na

nauunawaan mula sa a Perspektiba ng Filipino (Enriquez, 1975). Ang pinakamahalagang aspeto
ng kahulugang ito ay ang oryentasyong Filipino. Sa loob ng maraming siglo, ang pag-uugali ng
Pilipino ay sinuri at binibigyang kahulugan ang liwanag ng mga teoryang Kanluranin. Dahil ang
mga teoryang ito ay hindi maiiwasang nakagapos sa kultura, ang larawan ng Filipino ay hindi
tumpak, kung hindi baluktot. Nang maglaon ay tinukoy ni Enriquez (1985). Sikolohiyang Pilipino
bilang ‘‘ang pag-aaral ng diwa (‘psyche’), na sa Filipino ay direktang tinutukoy ang kayamanan
ng mga ideya na tinutukoy ng pilosopikal na konsepto ng ‘essence’ at isang buong saklaw ng mga
sikolohikal na konsepto mula sa kamalayan hanggang sa mga motibo sa
pag-uugali’’

Mga reserbasyon hinggil sa kaangkupan at kakayahang magamit ng mga modelong

Kanluranin sa setting ng Third World ay ipinahayag ng dumaraming bilang ng mga social scientist
(Enriquez, 1987, 1992; Diaz-Guerrero, 1977; Sinha, 1984). Ang karanasan ng Pilipinas ay
mayroon napatunayan na ang paglapit sa sikolohiya gamit ang mga modelong ito ay hindi maaaring
sumaklaw sa mga subtleties ng mga kulturang Asyano. Kaya, ang hakbang tungo sa pag-unawa sa
partikular na katangian ng Filipino Sikolohiya. Dapat itong bigyang-diin sa simula kahit na ang
pagbuo ng isang partikularistiko ang sikolohiya tulad ng sikolohiyang Pilipino ay hindi anti-
unibersal dahil ang pinakalayunin ng Sikolohiyang Pilipino ay mag-ambag sa unibersal na
sikolohiya, na maisasakatuparan lamang kung bawat grupo ng mga tao ay sapat na nauunawaan
ang kanilang sarili at mula sa kanilang sarili pananaw. Ang Sikolohiyang Pilipino ay isang hakbang
tungo sa pag-ambag sa unibersal na sikolohiya.
Kasaysayan ng Sikolohiyang Pilipino (Cabanilla, Johanna Marie)
Panahon ng Espanyol at Amerikano

Simula noong ang Pilipinas ay sinakop ng Espanyol at sumunod ang Amerikano, ang mga
akademikong sikolohiya o ang sikolohiyang pinagaaralan sa eskwela ay higit sa lahat ay
Kanluranin sa teorya at sa metodolohiya. Maraming mga Pilipinong intelektuwal, lalo na ang
dalawang bayani ng Pilipinas na sina Jose Rizal at Apolinario Mabini, ang nagpahayag ng
kanilang pagkadismaya ukol sa interpretasyon ng pag-uugaling Pilipino ng mga tagamasid sa
Kanluran. Ito ang naging sanhi upang igiit ng mga Pilipino ang kanilang pambansa at kultural na
pagkakakilanlan.

1960s

Noong dekada 1960, maraming mga Pilipinong intelektuwal at iskolar ang naging sensitibo
sa parehong kakulangan at sa kawalang-katarungan ng mga Western-oriented na pamamaraan sa
sikolohiya. Halimbawa, ang predisposisyon sa di-tuwirang komunikasyon ng Filipino ay itinuring
na hindi tapat at mapagkunwari at sumasalamin sa isang mapanlinlang na verbal na paglalarawan
ng katotohanan (Lawless, 1969, cited in Enriquez, 1992) sa halip na pagmamalasakit sa damdamin
ng iba.

1970s

Gayunpaman, walang pagsisikap noong 1960s upang tanggihan at itama ang tradisyonal na
paraan ng pagtuturo at pag-aaral ng sikolohiya. Nasimulan lamang ito noong 1970s sa pagbalik ni
Virgilio Gaspar Enriquez sa Pilipinas mula sa Northwestern University, USA na may Ph.D. sa
Sikolohiyang Panlipunan at hindi nawalan ng oras sa pagpapakilala ng konsepto ng Sikolohiyang
Pilipino (Filipino Psychology). Kasama ang noo'y tagapangulo ng Departamento ng Sikolohiya sa
Unibersidad ng Pilipinas (U.P.), si Dr. Alfredo V. Lagmay, sinimulan ni Enriquez ang
pagsasaliksik sa mga pangkasaysayan at kultural na ugat ng Sikolohiyang Pilipino. Kasunod nito,
kasama sa pananaliksik ang pagtukoy ng mga katutubong konsepto at pagdulog sa sikolohiya ng
Pilipinas at pagbuo ng pagkamalikhain at pagkamalikhain sa mga Pilipino. Mula sa mga
pananaliksik na ito, gumawa ng dalawang volume na bibliograpiya sa sikolohiyang Pilipino at
isang lokal na binuong pagsusulit sa personalidad, Panukat ng Ugali at Pagkatao (Measure of
Character and Personality).

1975

Noong 1975, pinamunuan ni Enriquez ang Unang Pambansang Kumperensya sa

Sikolohiyang Pilipino (First National Conference on Filipino Psychology) na naganap sa
Abelardo Auditorium sa U.P. Pormal na naipahayag ang mga ideya, konsepto at pormulasyon ng
Sikolohiyang Pilipino sa kumperensyang ito.
Virgilio G. Enriquez

Isinilang sa probinsya ng Bulacan si Virgilo Gaspar Enriquez na tinatawag ding "Doc

E". Simula pa noong siya ay bata sinanay na siya ng kaniyang ama na matatas magsalita ng
katutubong wika. Ang kanyang ama ay palaging naghahanap ng oras upang makipag-usap sa kanya
sa Filipino. Halimbawa, hihilingin niya sa batang Virgilio na basahin sa araw na iyon ang English
language ngunit basahin ito nang malakas sa Filipino na parang orihinal na nakasulat sa wikang
iyon. Pormal na nagsimula sa sikolohiya noong 1963 nang magsimula siyang magturo sa
Unibersidad ng Pilipinas (U.P.) samantalang noon pang 1965 siyang ginagamit ang wikang
Filipino sa pagtuturo.

Noong 1966, umalis siya patungong Estados Unidos upang ituloy ang isang Masters,
pagkatapos ay isang Doctoral degree sa Psychology sa Northwestern University sa Evanston,
Illinois. Habang nasa ibang bansa siya, sa gitna ng mga dayuhang teorya, napanood niya ang
pagkadismaya ng mga kabataang aktibistang estudyante sa Pilipinas sa lumalalang kalagayang
pampulitika at panlipunan ng bansa. Nagsisimula nang magkaroon ng epekto ang daloy ng
nasyonalismo sa pagtuturo ng iba't ibang kurso sa U.P. Sa pamamagitan ng pakikipagtalastasan
kay Lagmay, nalaman ni Enriquez na masigasig na tinatalakay ang usapin ng pagtuturo sa wikang
Filipino. Nagsimula siyang maghanda para sa pagtuturo ng sikolohiya sa Filipino, at nagkaroon ng
ilang mga talakayan (at argumento) sa mga kaibigan at propesor sa Northwestern University tulad
nina Ernesto Kole, Lee Sechrest at Donald Campbell.

Bumalik si Enriquez sa Pilipinas noong 1971, dala ang yaman ng kaalamang mula sa
kanluran na hindi niya ipinaalam sa kaniyang estudyante at kasamahan roon. Ang kanyang
edukasyon sa Kanluran ay talagang nagtulak sa kanya upang maging mas Filipino-oriented sa
kanyang pagtuturo at pananaliksik sa sikolohiya. Itinatag niya ang Philippine Psychology
Research House (PPRH) na kalaunan ay naging Philippine Psychology Research and Training
House (PPRTH). Ang lugar na ito ay naging tahanan ng mga materyales sa Sikolohiyang Pilipino,
na lumaki hanggang sa kasalukuyan nitong sukat na higit sa 10,000 mga sanggunian. Naging
tagapamuno siya sa Department of Psychology mula sa 1977-1982. At Nakatanggap siya ng
maraming parangal, isa naroon ay ang Outstanding Young Scientist of the Philippines na galing
sa National Academy of Science and Technology noong 1982.

Tatlong Anyo ng Sikolohiya (Miramonte, Eunice)

Ang Sikolohiya sa Pilipinas ay tumutukoy sa pagsasaliksik at pag-aaral ng sikolohiya na
may kaugnayan at naaangkop sa konteksto ng Pilipinas. Ito ay naglalayong pag-aralan ang mga
konsepto, teorya, at mga pagsasaliksik na nakatuon sa mga aspeto ng kaisipan at pag-uugali ng
mga Pilipino, lalo na sa loob ng kanilang kultura at lipunan.
Halimbawa nito ay ang pagsasaliksik sa karanasan ng mga Pilipino sa paniniwala sa mga
espiritu, mga tradisyon sa pagpapamilya, at iba pang mga aspeto ng kultura na may malaking
impluwensiya sa kanilang pag-iisip at pag-uugali.
 Ang Sikolohiya ng mga Pilipino ay tumutukoy sa pagsasaliksik ng mga karanasan, pag-
iisip, at pag-uugali ng mga Pilipino bilang isang pangkat o kolektibong entidad. Ito ay naglalayong
maunawaan ang mga aspeto ng kaisipan at pag-uugali ng mga Pilipino na sumasalamin sa kanilang
kultura, kasaysayan, at konteksto.
Halimbawa ng mga pagsasaliksik sa Sikolohiya ng mga Pilipino ay ang pag-aaral sa
konsepto ng "kapwa" at ang impluwensya nito sa mga relasyon at pag-uugali ng mga Pilipino.

Ang Sikolohiyang Pilipino ay may layunin na magkaroon ng isang lokal na perspektibo

sa pag-aaral ng sikolohiya na naaangkop sa konteksto ng Pilipinas. Ito ay sumusulong ng mga
teorya, konsepto, at pagsasaliksik na likha at naaangkop sa kultura at karanasan ng mga Pilipino.
Halimbawa ng Sikolohiyang Pilipino ay ang pagsasaliksik sa konsepto ng "loob-looban" at
ang pag-unawa sa kahalagahan ng pag-intindi sa mga damdamin at saloobin ng mga tao sa
Pilipinas.

Ang mga halimbawa na binanggit ay ilan lamang sa mga pag-aaral at pagsasaliksik na

nagpapakita ng Sikolohiya sa Pilipinas, Sikolohiya ng mga Pilipino, at Sikolohiyang Pilipino. Ang
mga ito ay naglalayong magbigay ng mas malalim na pag-unawa sa kaisipan, pag-uugali, at kultura
ng mga Pilipino.

Ang Anim na Batayan ng Sikolohiyang Pilipino (Gonzales, Gian Carla & Ceriaco,
Ronald)

1) ang Kinagisnang Sikolohiya, tulad ng mga aral at ritwal ng mga babaylan at katalonan,
mga dalangin, bulong, kuwentong-bayan, alamat at epiko;
2) ang Tao at ang Kanyang Diwa;
3) ang Panahon ng Pagbabagong-isip;
4) ang Panahon ng Pagpapahalaga sa Kilos at Kakayahan ng Tao;
5) ang Panahon ng Pagpapahalaga sa Suliranin ng Lipunan na tumatalakay sa pagpanaog ng
mga Sikolohistang Pilipino mula sa kanilang toreng gareng; at
6) ang Wika, Kultura at Pananaw ng Pilipino na siyang pinakapundamental na saligan ng iba
pang batayang nabanggit.

Mga Batayan sa Kinagisnang Sikolohiya

Tinutukoy ng Kinagisnang Sikolohiya ang pag-aaral ng mga aspeto ng sikolohiya mula sa
perspektibong Pilipino na naka-ungkit sa mga kaalaman at kultura ng mga katutubo sa bansa nito.
Ang mga katutubong Pilipino at ang kanilang kaalaman ay napaka-importante sa kinagisnang
sikolohiyang Pilipino; halimbawa na lamang ang mga Babaylan at Catalonan. Ang mga Babaylan,
minsan tinatawag na Catalonan, ay tumutukoy sa indibidwal o grupo ng mga manggagamot,
kadalasang ay babae, na kinilala ng kanilang mga pamilya at kaibigan na mayroong natatanging
talento na makita ang hinaharap (foretelling) o kaya’y mapagaling ang mga tao (healing); mayroon
silang abilidad na maging tagapamagitan sa mundo ng mga espiritu. Ang mga Babaylan ang mga
unang sikolohistang Pilipino. Ang iba’t ibang etnikong grupo sa Pilipinas na nagbigay ng mga
dalangin at bulong ay naging daan o daluyan ng kinagisnang sikolohiya.
Ang sikolohiya sa literaturang Pilipino, maging pasalita o pasulat, ay parte rin ng
kinagisnang sikolohiya; tinutukoy nito ang mga salawikain, kuwentong bayan, at ang mga alamat
at epiko. Bukod dito, kasama rin sa kinagisnang sikolohiya ang mga ugali at paniniwala na minana
ng mga Pilipino tulad na lamang ng pag-aaruga sa bata o pagtutunguhan sa isa’t isa; ngunit
napakarami at komplikado ng mga kaugaliang minana para maitalakay kaagad lahat. At upang
matuklasan at mapag-aralan ng mabuti ang sikolohiyang Pilipino, kinakailangan ng sikolohista na
manirahan sa baryo na kanyang pinanggalingan.

Ang Batayan sa Tao at sa Kanyang Diwa

Ang batayan na ito ay tumutukoy sa pagbibigay halaga sa tao at sa kanyang diwa. Dito
nakikita ang pagsasama ng Sikolohiyang Pilipino at ang Sikolohiya sa Pilipinas. Nararapat na
linawin na ang Sikolohiyang Pilipino ay kabahagi ng sikolohiya sa daigdig. Sinasaad din na ang
sikolohiyang rasyonal ay mayroong impluwensiya sa batayang ito na nilinang at pinaunlad ng
Unibersidad ng Sto. Tomas. Binigyan ng UST ng malaking pagpapahalaga ang Tomistikong
pananaw sapagkat ito’y isang tradisyong may pilosopikal na ugat sa mga ideya ni Descartes at mga
sinulat ni Aristoteles. At sa tradisyon nilang ito, nabibigyang-diin ang buong tao na may materyal
at imateryal na aspeto. Upang maunawaan daw ang sikolohiyang Pilipino, nararapat na aralin ang
teorya ng dalawang kaluluwa na pinaniniwalaan ng mga katutubo sa Pilipinas, na binubuo ng diwa
at ng katambal nito.
Bahagi din ng Sikolohiyang Pilipino ang sikolohiya bilang isang disiplinang akademiko sa
mga unibersidad at kolehiyo sa Pilipinas kahit na’y nagbabala si Carl Jung ng: “Kung gusto mong
matuto ng sikolohiya, iwasan mo ang mga unibersidad.” Sa Unibersidad ng San Carlos ay
mayroong mahabang kasaysayan ang sikolohiya bilang disiplinang akademiko. Dito binigyan ng
pagpapahalaga ni Goertz ang sikolohiyang teoretikal. Makagawa ng isang pangkalahatang larawan
ng mga kaalaman at batas pangkaisipan ang adhikain dito. Makikita rito ang impluwensiyang
Aleman na nag-mula sa pagsusuri ni Wundt, dumaan sa kamay ni Kulpe, at nag-gabay sa pagtuturo
ni Johannes Lindwursky hanggang sa kasalukuyang mga pag-aaral ni Goertz. Ito’y sistema ng
sikolohiya na may malaking impluwensiya sa kalagitnaang Pilipinas na kilala rin sa taguring
sikolohiya ng “tanso at pompiyang.”

Ang Batayan sa Panahon ng Pagbabagong-Isip

Sa panahon ng pagbabagong isip marami ring makikitang batayan ng Sikolohiyang
Pilipino. Tulad na lamang ng leksikograpiya (lexicography) ni Pedro Serrano Laktaw o mga
ginawa ng pokloristang (folklorist) si Isabelo de los Reyes; sinasaad na hindi dapat ito masyadong
aralin kung Sikolohiyang Pilipino sa perspektiba ng mga pilipino ang nais matutunan. Hindi naman
sa minamaliit ang kanilang mga ambag sa lipunan ngunit hindi nito kayang ibigay ang perspektiba
talaga ng mga pilipino. Para tunay na maaral ang Sikolohiyang Pilipino, mga panitikan ng lokal na
manunulat ang dapat bigyan pansin tulad na lamang nina:

1. Antonio Luna - “La Tertulia Filipino” (Ang Piging na Pilipino)

 2. Jose Rizal - “Sobre la Indolencia de los Filipinos” (Hinggil sa katamaran ng mga
Pilipino)
3. Marcelo H. Del Pilar - Pag-ibig sa Kalikasan (1888) at Mga Saloobin Tungkol sa Kamatayan
(1907)
4. Pedro Paterno - “El Cristianismo y la Antigua Civilizacion Tagala” (1892) at “Ninay”

At kung mayroon mang katanungan sa mga sikolohikal na interpretasyon sa panitikan,

natitiyak pa rin na ito’y may sikolohikal na nilalaman kahit papaano. Konektado rin sa panahon ng
pagbabagong-isip ang katipunan ng mga alamat ni Ponce at ang “Liwanag at Dilim” ni Jacinto. Sa
kauna-unahang talumpati naman ni Emilio Aguinaldo bilang unang Pangulo ng Republika ng
Pilipinas, siya’y nagpasalamat sa mga “psicologos del verbo Tagalog” na kung saan tinutukoy niya
ang mga katutubo na eksperto sa pagsusuri ng wika at kultura ng mga Pilipino, tumulong at
nagbigay-daan na makilala ang kasaysayan nating mga Pilipino; na hindi lamang ang mga
Amerikano at Kastila ang nagdala ng sikolohiya sa bansa.

Batayan sa Panahon ng Pagpapahalaga sa Kilos at Kakayahan ng Tao

Si Agustin Alonzo, ay kauna-unahang Pilipino na nagtapos ng Master sa Sining ng
Sikolohiya sa Unibersidad ng Pilipinas. Ang kanyang tesis ay tungkol sa sikolohiya ng damdamin.
Ang pagpapahalaga sa kilos at kakayahan ng tao ay isang pangunahing batayan sa pag-aaral ng
Sikolohiyang Amerikano ni Agustin Alonzo. Ito'y nagbibigay-daan sa pagkilala sa kahalagahan ng
mga aksyon at kakayahan ng bawat isa upang makamit ang tagumpay at makatulong sa lipunan.
Si Hartendorp, isa sa mga unang Amerikanong nagpakita ng interes sa sikolohiya dito sa atin.
Nilayon ni Hartendorp na masukat ang talino ng mga Negrito subalit hindi niya maisakatuparan
ang layuning ito sapagkat ipinadala siya ni Bewley, isang opisyal na Amerikano sa isla ng Cuyo.
Sa tulong ni Osias, nakakuha siya ng datos mula sa mga titser na nakakumperensya sa Baguio. Ang
kanyang artikulo ay nalathala sa Philippine Journal of Science. Ang panahon ng aktibismo ay saksi
sa higit na maingat kung hindi man higit na malaking pagpapahalaga sa suliranin ng lipunan.
Binigyang pansin ni Felipe (1969) ang moral na pangangailangang harapin ang mga suliraning
panlipunan sa kanyang talumpati bilang Presidente ng Psychological Association of the
Philippines. Ang teorya ni Osias (1940) ay tungkol sa kaugnayan ng wika sa lipunan ay ang
halimbawa ng pag-uugnay kaalamang panglinggwistika sa kilos ng tao. Ang kanyang panahon ay
panahon na rin ng mga Pilipinong kilala bilang sikolohista bago ang lahat. Sa ganitong dahilan ang
Sikolohiyang Pilipino ay tiyak na may mapanghahawakang mga tuwirang batayan. Kabilang dito
ang gawain nina Isidoro Panlasigui (1952), Sinforoso Padilla (1961-1963) at Alfredo Lagmay
(1964) na pawang nagpapahalaga sa kilos at kakayahan ng tao.

Batayan sa Panahon sa Pagpapahalaga sa Suliranin ng Lipunan

Ang pagpapahalagang ibinigay ni Aldaba-Lim (1938-1969) sa mga suliranin ng lipunan.
Ang panahon ng pagpapahalaga sa suliranin ng lipunan na tumatalakay sa pagpanaog ng mga
sikolohistang Pilipino mula sa kanilang Toreng Gareng at makinig sa mga suliranin ng bayan. Ang
pagpapahalaga sa mga suliranin ng lipunan ay panahong uukikil sa isipan ng bawat sikolohistang
nais magtayo sa katahimikan ng kanyang pagsuri ng datos (data processing) o pageeksperimento
(laboratory control).

Ang Batayan sa Wika, Kultura at Pananaw ng Pilipino

Ito ay ang pinakapundamental na saligan ng anim na batayan ng sikolohiyang Pilipino. Ang
wika ay isang pangunahing kasangkapan na ginagamit natin upang magpahayag ng saloobin,
magpakalat ng impormasyon, at magkaroon ng ugnayan sa kapwa. Sa ating bansa, may iba't-ibang
wika na ginagamit ng mga katutubo sa iba't-ibang rehiyon. Subalit, kahit na may iba't-ibang wika,
ang layunin nito ay magdala ng siguridad at inklusibong pagpapatupad ng katarungang panlipunan.
Sa pamamagitan ng pagpapalaganap at pagpapahalaga ng mga katutubong wika, nagkakaroon tayo
ng pagkakataon na maipahayag ang kanilang paniniwala, kultura at tradisyon. May mga propesor
at mananaliksik sa sikolohiya na nagsasabing mayroon daw "Acquiescence Effect" (epekto ng
pagsang-ayon) na makikita ang nagpamahagi ng iskala ng saloobin kung ang iskalang ito ay
ipasasagot sa Pilipino.

Sanggunian

Ang Batayan ng Sikolohiyang Pilipino sa Kultura at Kasaysayan. (n.d.). Mga Salaysay Ng

Pagsubok At.
Mga Suliranin ng Lipunan sa Pilipinas. (n.d.).
https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https%3A%
2F%2Fpzmt.rcpersonalizados.com%2Fmga-suliranin-ng-lipunan-sa-pilipinas%2F182664
09&ved=2ahUKEwi8xO_0mveBAxWmxzgGHd3IC0A4ChAWegQIAxAB&usg=AOvVa
w2K9v_CT5fQ7GdLYdJgbRiO
Sikolohiyang pilipino. (n.d.). PPT.
https://www.slideshare.net/jeaneleicarolino/sikolohiyang-pilipino?fbclid=IwAR231_g5fI
T0gFNjMNscYQN30mWq1GdwV8xQDjBAfSJXwZ1xltbwwqKHQfk
SIKOLOHIYANG PILIPINO. (n.d.). PPT.
https://www.slideshare.net/maryanneportuguez/sikolohiyang-pilipino-64779434?fbclid=I
wAR2v1p5KcvFisOKqPbakRdP390zlo773sf2C0NQLFKqu8dqAp-mkPAorvxs
Sikolohiyang Pilipino (Filipino Pyschology): A Legacy of Virgilio G. Enriquez. (n.d.). Asian
Journal of Social Pyschology, 3(2000).
Virgilio G. Enriquez, Ph.D. (n.d.).
https://edisonism.blogspot.com/2008/01/virgilio-g-enriquez-phd.html?fbclid=IwAR0-HB
Lkot74vuRpsncc3IQqgxfIN-w2LtPBhcR3M7XZqx1YiOSbSshR_aU
What is Babaylan? | Center for Babaylan Studies FAQs. (n.d.). Babaylan Studies.
https://www.centerforbabaylanstudies.org/faqs#:~:text=Philippine%20indigenous%20co
mmuniti%20%20es%20recognize%20a,therapies%20such%20as%20hilot%2C%20arbul
aryo.