KABANATA 2

Filipinolohiya:
Pagpapahalaga sa Sitwasyong
Pangkultura, Pampulitika,
at Pang-ekonomiya

1
Pangatlong Talakay

Ang Sikolohiyang Pilipino, Pilipinolohiya, Pantayong Pananaw at Filipinolohiya

Sa proseso ng pagsasarili’t paglaya sa matagal nang namamayaning impluwensyang

kanluranin sa iba’t ibang larangan partikular sa edukasyon, malaking papel ang ginampanan ng
mga perspektibong inihain nina Virgilio G. Enriquez (Sikolohiyang Pilipino), Prospero R. Covar
(Pilipinolohiya) at Zeus A. Salazar (Pantayong Pananaw) sa pagtataas ng diskursong nagmumula
at may pagpapahalaga sa karanasan ng bansang Pilipinas.

Isa sa mga natatanging ambag sa talastasang naka-ugat sa karanasan ng bansa ay ang

Sikolohiyang Pilipino (SP) na ipinakilala ni Virgilio G. Enriquez. Ayon kay Mendoza sa kanyang
mga panimulang talakay sa Theoretical Advances in the Discourse of Indigenization, taong 1963
ng magsimulang magturo si Enriquez ng sikolohiya sa UP at sa taong 1965 ay Filipino na ang
kanyang ginagamit bilang wika ng pagtuturo sa halip na Ingles na siyang nakamandato sa mga
panahon na iyon (Navaro at Bolante, 2007). Bagamat tapos ng kanyang masterado at doktorado
sa Estados Unidos, bitbit niya sa kanyang pagbalik sa UP ang kamalayan na dapat magkaroon
ng isang paraan ng pag-aaral ng sikolohiya sa bansa na higit na angkop kumpara sa sikolohiyang
ipinakilala ng mga Amerikano. Ayon kay Pe-pua, ang SP ay ipinanganak mula sa karanasan,
kamalayan at oryentasyon ng mga Filipino na nakabatay, nakakabit sa pagkakaugat sa wika at
kulturang Filipino. Ito rin ay ang pag-aaral ng diwa (Enriquez, 1985). Sa mahabang panahon
inunawa at pinag-aral ang sikolohiya ng mga Filipino sa perspektibong kanlarunin. Inanak ng
karanasang ito ang paglalapat ng mga hindi angkop na teorya na nagresulta sa mga hindi angkop
na tala sa sikolohiya ng mga Filipino. Ang SP bilang isang pamamaraang pangsikolohiya ay may
kalipunan ng mga metodolohiyang higit na angkop at may pagkilala sa karanasang panloob ng
mga komunidad sa Pilipinas. Ang pakapa-kapa, patingin-tingin, pagdalaw-dalaw at iba pang mga
katutubong metodolohiya sa SP na nakabatay sa pakiramdam ang ilan sa mga pamamaraang
angkop sa pag-aaral ng sikolohiya sa Pilipinas (Pe-pua, 1982). Taliwas sa pananaw na inilalatag
ng mga Amerikano hinggil sa sikolohiya nilang unibersal, ang SP ay higit na tumatalakay sa punto
ng partikularidad. Hindi maikakaila ang pagkakaroon ng talino at katotohanang panlahat, ngunit
sa larangan ng pag-aaral ng sikolohiya, kailangan at nararapat na kilala ang partikular na
karanasang pangwika, pangkultura at panglipunan. May papel ang SP sa dekolonisasyon ng
kamalayan ng mga Filipino (Mendoza, 2002). Sa pagiging popular ng oryentasyong isinusulong
ng SP, nahikayat nito ang iba pang mga iskolar mula sa ibang larangan na may katulad na
layuning bumuo ng isang oryentasyon maka-Filipino - ang antropolohista-sosyolohista Dr.
Prospero Covar at ang historyador-antropolohista-etnolohista Dr. Zeus A. Salazar.

Katulad ng SP, ang Pilipinolohiya ay isa ring diskursong nagmumula sa naratibo ng

indihenisasyon na naglalayong maging isang disiplinang nanggagaling at kumikilala sa
pambansa/panloob/pansariling talino at karanasan. Ang paglikha at pagbalangkas ng kaalaman
tungkol sa bansa na mula sa loob na taliwas sa pagbasa ng mga kanluranin na mula sa labas
ang isa sa pinaka punto ng Pilipinolohiya (Mendoza, 2002.) Ayon kay Salazar, naiiba ito sa sa
higit na popular na “Philippine Studies” sapagkat ang huling nabanggit - bagamat isang malawak
na diskurso tungkol sa bansa - ay nakatuon lamang sa Pilipinas bilang bahagi ng “area studies”
na pangangailangan ng mga kanluranin. Taliwas sa istilong-Amerikanong pagbasa sa bansa, ang
Pilipinolohiya ay naghahain ng pagpapa-unlad ng isang kamalayang nagmumula sa loob bilang
isang paraan ng pagtingin at pag-unawa sa mga kaalaman sa Pilipinas. Bagamat hindi gaanong
nagsulat si Covar ng mga talakay tungkol sa nasabing konsepto, malaki ang katugmaan at ambag
nito sa higit na pagpapalakas ng diskurso at paglilinaw ng direksyon ng intelktuwal na tradisyong
maka-Filipino sa bansa. Katulad ng SP, tinatapyas nito ang kolonyal na kamalayan at naghahain
ng alternatibong daan sa pag-unawa ng bansa.

2
 Isang paraan ng pag-aaral ng sikolohiyang nakaugat at kumikilala sa karanasang
pambansa, isang kamalayang naglalayong dumiskurso mula sa pagka-Filipino at para sa mga
Filipino - ang pagbalangkas na ito at paghakbang sa pagkakaroon ng diskursong nagmumula sa
pag-unawa ng sariling wika, kultura, lipunan at kaisipan ay higit pang pinagtibay ng ambag ng
Pantayong Pananaw (PP) ni Dr. Zeus Salazar.

Ayon kay Salazar, panloob na ugnayan ng katangian, halagahin, kaalaman, karunungan,

hangarin, kaugalian, pag-aasal at karanasan ng isang kabuuang pangkalinangan na
ipinapahayag sa pamamagitan ng isang wika ang sinasabing pangkalahatang larawan ng PP
(Bautista at Pe-pua, 1991). Isa sa mga simulain ng PP ay ang naging analisis ni Salazar sa
pundamental na punto-de-bistang pangkasaysayan ng ating bansa (Navarro at Bolante, 2007).
Nakita niya na higit na pangkami at hindi pantayo ang mga pananaw na inihahain ng mga
ensayklopedya, nakita ito sa kalagayang pangwika na kung saan ang wika ay banyaga at hindi
naiintindihan ng nakararami sa lipunang Filipino. Batid ang pagkakataon na tingnan lamang ang
bansa bilang isang obheto o paksain ng pag-aaral na nagpapaunaw ng isang pagtingin na hindi
nagmumula sa loob at hindi rin para sa mga taga loob. Dagdag pa rito ang hindi pagpapahalaga
sa mga konsepto, pandama at diwa ng kalinangang Filipino. Bilang isang pananaw sa umiikot sa
konsepto ng “tayo”, ayon kay Salazar ang isang lipunan at kalinangan ay may PP lamang kung
ang lahat ay gumagamit ng mga konsepto at ugali na alam ng lahat ang kahulugan pati na ang
relasyon ng mga kahulugan nito sa isa’t isa. Sa kalagayan ng Pilipinas na binubuo ng maraming
grupong etnolingguwistiko, ang katuparan ng pambansang PP ay hindi madali sapagkat bawat
kalinangan ay mayroong sariling ugnayang panloob, kultura at sistemang panlipunan at maging
wika. Ang mga pagkakaiba-iba na ito ay ang layuning mahabi ng PP sa pambansang konsepto,
para sa akin - upang lumikha ng pag-iisa at hindi pag-iiba-iba ang larawan ng PP. Kasama sa
pagkamit ng larawang ito ang pagpapalakas ng wikang pambasa, ang wikang Filipino - hindi
lamang bilang isang wikang kakatawan sa kabuuan ng kulturang Filipino kundi wikang humahabi
sa mga pagtatagpo at paghihiwalay ng iba’t ibang kultura.

Hindi rin nalalayo rito ang esensya ng Filipinolohiya, kung bibigyan ng pagpapakahulugan,
ito ay isang disiplina ng karunungan na nakasalig sa maka-agham na pag-aaral sa pinagmulan,
kalikasan at ugnayan ng wika, panitikan, kultura, lipunan, kasaysayan, komunikasyon at iba pang
batis ng karunungang Pilipino, gayundin ay nililinang nito ang mga karunungang ambag ng mga
Pilipino sa daigdig ng mga karunungan (nasa tesis ni MV Apigo-2001 batay sa panayam kay
Prop. Gandhi G. Cardenas). Ayon sa papel ni Abadilla na pinamagatang Wisyo ng Konseptong
Filipinolohiya, mahalaga ang pagkakaroon ng maayos na kaisipan sa pagpoproseso ng mga
karanasang bayan upang ito ay maging talinng bayan. Ang talinong mapapaunlad ang magiging
gabay sa paglikha ng mga pangangailangan sa lipunan. Sa isang panayam naman kay Prop.
Marvin G. Lai (kasalukuyang tagapangulo ng Kagawaran ng Filipinolohiya), ang Filipinolohiya ay
nagtataglay ng makamasa, siyentipiko at makabayang edukasyon.

Pang-apat na Talakay

Paghahabi ng mga Pagkakatulad at Pagkakaiba

Kung titingnan, nagtatagpo sa maraming aspeto ang apat na konseptong nabanggit sa

taas na masasabing mga pangunahing diskursong dapat nauunawaan sa pagpapaunlad ng
kalinangang Filipino. Lahat ito ay nagsusulong ng pag-unawa na nanggagaling sa loob at
bumabangga sa malalim na nakaugat na impluwensyang kanluranin. Malinaw ang pagsusulon g
ng pagpapa-unlad ng kamalayang makabansa sa punto-de-bistang nagmumula sa pag-unawa
sa ugnayan ng sariling wika, kultura, lipunan at sarili - at para sa kapwa Filipino. Bagamat

3
malakas ang pagsusulong ng pag-unawang panloob at may pagtatatwa sa impluwensyang
panlabas, hindi naman ito nangangahulugan ng ganap na pagsasara. Kung ang maidudulot ay
totoong pag-unlad, ang pag-unawa sa mga banyaga at panlabas konsepto ay binibigyan ng
espasyo ngunit sa isang proseso ng indihenisasyon at maayos na paglalapat nito sa
pangangailangan bansa.

Malaki ang naging problema sa lebel ng oryentasyon/kamalayan ng mga Filipino dahil sa

naging sistema ng edukasyon sa Pilipinas. Sa isang bansang mayaman sa kalinangan, maraming
mga karanasang bayan na ilang henerasyon nang nagpasalin-salin ang hindi nasinop o hindi
naman kaya’y naproseso sa paraang walang pagpapahalaga sa totoong pambansang pag-unlad.
Sa unawa ko sa katas ng mga nabanggit na konsepto, ang mga karanasang bayan na ito ay
dapat masinop at maiproseso ng isang sistemang pang-edukasyon / intelektuwal na may
pagpapahalaga sa panloob na karanasan at hindi sa pagtinging panlabas o banyaga. Malaki ang
naging problema sa kamalayan ng mga Filipino sapagkat sa mahabang panahon ay hindi
napapahalagan ang mga karanasang bayan na ito at naipoproseso upang maging talinong bayan
na sanay gagabay sa paglikha ng mga pangagailangan sa ating lipunan. Nakaugnay sa kung
papaano naiproseso ang karanasan natin sa mga mananakop, ang sakripisyo ng mga bayani,
ang yaman ng bansa, ang kultura, lipunan, industriya at sarili - ang naging takbo ng kamalayan
ng bayan. Matagal itong pinanghawakan ng kolonyal na sistema na ngayo’y binabasag ng mga
diskursong nabanggit. Sapagkat nabanggit na malaki ang papel ng pagsisinop ng sistema ng
edukasyon sa karanasan ng bayan upang ito ay maging isang ganap na talino, marapat na ang
proseso ng pagsisinop ay kargado ng oryentasyon ng ideolohiyang inilalatag hindi lamang nina
Enriquez, Covar, Salazar at Abadilla kundi ng iba pang mga makabayang edukador at
indibiduwal. Isang uri ng pag-unawang may pagpapahalaga sa hindi lamang sa karanasan at
ugnayang panloob - kundi sa totoong pambansang kaunlaran. Hindi nga maikakailang may
kakulangan ang mga perspektibong nabanggit, ngunit sa aking pag-unawa ay patuloy itong
mapupunan kung sa larawan ng totoong pag-unlad ng bansa nakatingin. Sa isang palagay, sa
kabila man ng masalimuot at iba’t ibang landasin ng kulturang intelektuwal sa Pilipinas, patuloy
pa rin itong pagtatapuin ng iisang layunin at pangarap ng totoong pag-unlad. Patuloy pa rin itong
babanigin ng pangangailangan ng pagkakaisa at katulad ng iba’t ibang dinadaluyan ng mga ilog,
likas at patuloy pa rin itong masisitagpo sa karagatan kung saan pare-pareho na lamang tubig.
Maaaring ditto unawain ang mga kaibihan at pagkakatulad sa mga nabanggit na kamalayan sa
pag-aaral ng pagka-Filipino, patuloy dapat itong pinagtatagpo ng isang layunin - ang pagkamit
ng totoong pambansang kaunlaran.

Gawain 3:
Bigyan ng maayos pagpapakahulugan ang mga sumusunod na kaisipan:

1. Pilipinohiya

2. Pantayong Pananaw
3. Sikolohiyang Pilipino

4. Filipinolohiya

4
Gawain 4:
Basahin ang papel na Wisyo ng Konseptong Filipinolohiya ni Bayani Abadilla:

WISYO NG KONSEPTONG FILIPINOLOHIYA

(2002)

Bayani S. Abadilla
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Kapangyarihan ang Karunungan

--Francis Bacon

Ang Makinig sa Sabi-sabi ay walang bait sa sarili

--Wisyo Pinoy

PANIMULA

SIPAT-SURI sa dinamismo ng kultura ng bayan o lipunang Pilipino ang likhahuwaran ng

sulating pansikhayan. Ang sulatin ay bahagi ng sinusulat na aklat Ganda sa Buhay Pinoy. Isang
mapanuring pagtalakay ng pamabansang praxis sa pamantayang estetikal.

Iniugnay natin sa konseptong talino—na katawagang sosyo-kultural at may partikular na

kabuluhang pedagohikal—ang sulatin para sa kapakanang pagtuturo at pag-aaral sa
Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas (PUP).

Katotohanan at karunungan ang bukal at daloy ng teksto sa konteksto ng pambansang

karanasan at kamalayan. Sabihin pa, kilatis ng isip ng bayan, na may tatak o kulay ng makauring
ideolohiya na salasalabat sa kamalayang panlipunan o kultura, ang sentro ng tematikong
paglalahad.

Hindi mapasusubaliang katotohanan na saligan ng matinong karunungan, na timbulan ng

agham at sining, ang nagsusulong (ideomotor o pwersa ng talino) sa kaunlaran ng anumang
bayan at alinmang bansa sa ibabaw ng mundo. Sinisihop ng Agham at Sining ang katotohanan na
pinahahalagahan ng talino.

Kaakibat ng katotohanan ang katarungan sa batas ng buhay. Kaipala, ang totoo sa

matalisik na pag-unawa ay may kintal ng kagalingang panlipunan. Etikal na teknolohiya ng
sosyedad ang timbulan ng katarungan—damdamin ng bayan sa magaang sabi.

Sa buhay tandisang nagaganap ang hidwaan ng mga bayan. Hatid ito ng inter-aktibong
sibilisasyon. Sa epistemolohiya, ang kabatiran sa sigalot ng mga bayan ay heopulitika. Sa
sigalutan—kalayaan at kasarinlan/soberanya—ang usapin/isyu na nasa hapag ng
konsiderasyong hinaharap ng mga lider at/o ng buong bayan.

5
REALIDAD NG LIPUNANG PILIPINO

Sa Pilipinas tandisan/obhetibong umiral ng 333 taon (1565-1898) ang rehimeng kolonyal

na itinaguyod ng mga lider ng bansang Espanya. Ang realidad na ito ay tahasang bumalewala sa
konseptong pagkatao at pagkabayan ng mga Pilipinong tinaguriang Indio o Katutubo. Nawalang
saysay ang katagang bansa na timbulan ng patrimonya o pambansang komunidad. Walang
kabuluhan ang kalayaan sapagkat hindi ito nakatutugon sa mga pangangailangan (ng mga
Pilipino noon) na tahasang humihinga lamang at hindi namumuhay. Walang katuturan ang buhay.
Alipin ang mga Indiyo: busabos.

Gobyernong Praylokrasya (pawang mga prayle o kagustuhan ng mga prayle) ang

panuntunan sa pamamahala ng mga bagay-bagay na pantao sa buong kapuluan—liban sa
dulong silangan ng Mindanaw na matibay ang komunidad ng Muslim sa bisa ng relihiyong Islam.

Habang dumadaloy sa kasaysayan ang gobyernong praylokrasya, walang habas namang

pinagsasamantalahan ng mga mananakop ang likas na yaman sa Heograpiya ng Pilipinas. (hindi
pa Pilipinas ang ngalan sa mapa ng bansa sa buong mundo. Sa sinaunang mapa ng mundo Islas
Maniolas ang pangalan ng lupaing Pilipinas. Si Claudio Ptolemy, griyegong topograpista ang
naglapat sa pangalan ng bansa sa globo.)

Malupit sa mga Indiyo ang gobyernong Praylokrasya. Sapagkat hindi mamamayan ang
mga Indiyo: Alipin. Walang karapatan ang alipin. Hindi siya tao sa turing ng mga namamanginoon
sa pamumuhay. Taong pisikal lamang ang mga alipin. Dugo o lahing awtranesyano ang mga
katutubo o indiyo.

Noong 1896, sumiklab ang giyerang Pilipino-Espanyol. Nakilala ito sa kasaysayan ng

bayan na “sigaw sa Pugadlawin.” Nagtagumpay ang Katipunan (kilusang mapagpalaya) sa
himagsikang nilahukan ng mga alipin. Idineklara sa Kawit, Kabite ang kalayaan ng mga Indiyo—
1898.

Sa kabuluhang sosyo-pulitikal ang deklarasyon ng kalayaan ay nagbigay buhay sa

konseptong bansa ng Pilipinas at pagkabayan ng mga Pilipino. Bukod pa sa katangiang
mamamayan ng mga naninirahan sa kapuluan. Kahit pa may mga kapintasan, sa punto ng
kapakinabangan ng pinakamalawak na populasyon o karaniwang mamamayan, an g
Konstitusyong Malolos sa kabuluhang pulitikal ay malinaw na panandang bato sa kasaysayan na
nagtampok sa katangiang estado ng Pilipinas. Ang mga elemento ng estado ay taumbayan,
teritoryo, gobyerno at kasarinlan.

Sa paglikwad ng kasaysayan, inagaw ng Amerika ang tagumpay na nakamit ng mga

Katipunero. Sumiklab ang gerang Pilipino-Amerikano.

(Nasa mga aklat ng kasaysayan ang mga datos hinggil sa mapanakop na pakana ng
Amerika sa Pilipinas. Pangunahing datos ang tratado ng Paris...)

Humupa ang giyerang Pilipino-Amerikano. Gayunman, matagumpay na naitanim ng

Amerika ang pangkabuhayan at pampulitikang interes nito sa Pilipinas. Sa maagang yugto ng
pananakop ng Amerika sa Pilipinas, edukasyon ang armas kultural ng Estados Unidos para
maiwaksi ang katinuan ng madla ang talinong magpapaunlad sa bansa at magdudulot ng
katiwasayan sa lipunan.

6
 Samantalang nilupig ng kolonyalismong Espanyol ang bait sa isip ng mga katutubo sa
pamamagitan ng relihiyon, edukasyon naman ang bumitag sa katinuan ng sambayanang Pilipino
sa iskema ng pananakop ng Amerika sa Pilipinas.

Diwang kolonyal ang naipunla at nalinang ng edukasyong mga kano ang titser sa
maagang yugto na nang lumaon ay mga gurong Pilipino na. Ingles ang midyum ng pagtuturo sa
edukasyong itinataguyod ng Amerika sa
Pilipinas. Bunga nito, naging pamantayan ng karunungan ang kabihasaan sa pagsasalita sa
wikang Ingles. Edukado o marunong ang turing ng lipunan sa mga Pilipinong bihasa mag-Ingles.
Sa pamantayang Ingles, ang katalinuhan ay tahasang natiwalag sa kamalayang panlipunan
kaipala ding tumitipon sa pambayan at pambansang katuturan.

Nagpasalin-salin sa ibat-ibang katauhan ang tatlong larangan ng gobyerno: ehekutibo,

lehislatura at hudikatura. Sa halip na bakahin ng mga umuugit sa gobyerno/pamahalaan ang
imperyalismo o pananakop ng Amerika sa Pilipinas, sa antas man lang nang kultura, pinatatag
pa ng kolektibong aksyon/disposisyon ng mga nasa poder ng estado o nagmamaneho ng
Gobyerno ang lansakang etnosidyo o pagwawasak sa kaangkinan/identidad ng madla sa
pamamagitan ng wikang Ingles at komersyal na edukasyong pormalismo. Sa pormalismong
karunungan ang talino ay nakatuon lamang sa ano ito? At paano ito? Ng mga ideya o bagay sa
mga asignatura ng mga kurso. Hindi binubusisi/sinusuri sa pedagohiya ang esensyal o ontolohikal
na katangian ng mga ideya, teorya at konseptong hango sa mga karanasan ng sibilisasyong
Amerikano at Europiyano. Sabihin pa, tiwalag sa realidad ng lipunan o kapamuhayang Pilipino
ang talino ng mga edukado kuno.

(sa mga dyornal o aklat maraming diskurso ng progresibo na naglalahad sa maling

edukasyon na balakid sa kamulatan ng mga kabataan sa kapaligirang panlipunan—tiwalag ang
isip sa reyalidad ng pamumuhay ng sambayanan. Sa kabuluhan ng tama at makatuturang
Pilipino, ayon sa kagalingan ng lipunan at kaunlaran ng bansa, lumilitaw na mga intelektwal na
idyot yaong nakapagkamit ng mga diploma sa tersiyaryong antas ng edukasyon sapagkat
marurunong sila sa napiling disiplina na walang kamuwangan sa tunay na kalagayan ng lipunang
Pilipino—batay sa siyentipikong pananaw.)

Sa umiiral na gobyernong papet (inutil ang konstitusyon at walang silbi ang kalayaan)
malaya’t walang habas na nakakamkam ng malalaking dayuhang imbestor/kapitalista ang
masaganang likas na yaman ng bansa. Nakikinabang nang mabuti ang mga dayuhang kapitalista
sa murang halaga ng lakas paggawa ng lipunang Pilipino.

Higit pa rito, kasangkapan o kakutsaba ng mga dayuhan ang mga taong umuugit sa
gobyerno sa pandarayukdok sa mga produktibong elemento ng lipunan. Dahil sa mahigpit na
dayuhang kontrol sa kabuhayang bansa, nanatiling atrasado ang ekonomiya: lumalaon bumubuti
na sumasama pa sa dati. May lukemya ang ekonomiya. Habang nalulubog naman sa utang
panlabas ang buong bayan sa kagagawan ng mga namamahala sa kapakanan ng lipunan o
bayan.

Ang diwang materyal o kaisipang pera-pera ay nakasigid o malalim ang baon sa kultura ng
bayan. Kaipala, salapi ang mahalaga sa kapamuhayang sosyal. Unti-unti hanggang maglaho ang
diwang damayan at bayanihan na naisalin ng sinaunang sibilisasyon sa kasalukuyang
pamumuhay ng mga Pilipino. Dulot ito ng henosidyo sa kultura na kinasasangkutan ng mga
institusyong sosyal na lumulumpo sa katinuan ng bayan.

7
 Habang naduduhagi ang pagkatao sa kulturang materyalista, sumibol at bumulas sa
kamalayang panlipunan ang diwang anarkistang mapanganib sa katinuan. Sanhi ng
kanyakanyang pag-atupag sa tawag ng pangangailangan, nalikha ng lipunan yaong “angkan ng
Diyos” sa ekonomiya, pulitika at kultura.

Sinasalabusab ng mga “angkan ng Diyos” ang yamang sosyal habang iginugumon ang
bait ng bayan sa mga kapalaluan at kabulastugan. Bunga nito, nagkawindang-windang sa kultura
ang pagpapahalagang pantao, pambayan, pambansa at panlipunan.

Habang napipilas ang mga taon sa kasaysayan, parawal nang parawal ang pamumuhay
sa lipunan, palagim nang palagim ang kaayusang nagpapalakas sa pagkahayop na nasa mga
tao o mamamayang Pilipino.

Ang pagkatao ng mga nilalang sa lipunang Pilipino ay may dalawang sangkap: katauhang
bayalohikal at katauhang kutural. Sa una, pagkain ang nagpapanatili sa pisikal na anyo ng tao. Sa
ikalawa, talino ang sumusustento sa kalikasang tao (rasyonal) -ang talino ay may hibo ng mga
kauring kamalayan o class consciousness.

ANG BAIT/KATINUAN SA KAMALAYANG PANLIPUNAN

Sama-samang diwa o pag-iisip ng mga mamamayan sa lipunan ang kamalayang

panlipunan. Mabuti at masama ang kilatis ng kamalayang sosyal, ayon sa kagalingang
panlipunan. Mabuti ang diwang nakalilinang sa pagkatao o katauhang kultural. Masama ang
isipang nakapipinsala sa pag-unlad ng pagkatao.

Sa sosyedad nalilinang ang pagkatao. Sa araw-araw na salimuhaan ng talino ng mga

Pilipino, sa hatak ng pangangailangang mabuhay na ibat-iba ang sitwasyon. Napupulpol ng bait
ang nakasusing sensibilidad sa sarili ng pagkatao. Ito ang dinamismo ng kultura. Ang
bait/katinuan na angkin ng isip ay nasasalang sa komprontasyon sa mga akitan, pingkian at
pagbabago ng kalidad ng talino—sa salimuhaan ng mga Pilipino sa lipunan.

Sa kapamuhayang makauri ng lipunang Pilipino, tandisang may hibo ng mga uri ng

pagkatao ang sensibilidad. Ang mga uring sensibilidad ay nababago sa tagisan ng talino na
nagaganap sa dinamismo ng kultura.

Sa diskurso ni Amilcar Cabral “The role of culture in the liberation struggle,” inilahad:
“culture is the dynamic synthesis, at the level of individual or community consciousness, of the
material and spiritual historical reality of a society or a human group, with the relations existing
between man and nature as well as among men, and among social classes and sectors.”

Isinilang ang mga Pilipino sa isang sistemang kultural na umiinog sa kasaysayan.

Nakatimo sa isip ng sambayanan ang sagisag, mga tradisyon, kaugalian, pananaw sa buhay at
mga pagpapahalagang pantao. Ito ang kalinangan ng bayan. Sa kalinangan ng bayan
masasalamin ang angking katauhan o identidad ng mga mamamayang namumuhay sa lipunan.

Wikang Filipino ang pangunahing sumasalamin sa pagkataong Pilipino. Sa wika ng bayan

sumisibol at nalilinang ang talino ng sambayanang nakabigkis sa pambansang patrimonya.

Sa biyaya ng edukasyon, pormal at di-pormal, nasisinop ang karunungan ng bayang

tumatahak sa kasaysayan. Talino ng bayan ang nagtatakda sa kapalaran ng lipunan. Totoo ito
kung natatamasa ng sambayanan ang kalayaan at masiglang gumigiling ang soberanyang

8
lumilikha at tumutugon sa mga kahingian ng lipunan sa antas-antas na pagsulong ng
sibilisasyong Pilipino.

Anumang mabubuti, totoo at magandang kamanyang sa kasaysayan ng bayan, kongkreto o

abstrakto, ay pawang nagmula at sinisinop ng bait o matinong kaisipan ng sambayanan.

Sa sosyolohiya, may kasabihan: walang taong isang pulo. Samantala sa wisyo ng bayan
isinasaad naman na ang sakit ng kalingkingan ay iniinda ng buong katawan. Ang dalawang
pilosopiyang sosyolohikal ay maganda sa teorya (larangan ng mga ideya) ngunit paandap-andap
na liwanag na lamang, kung baga sa ilaw, kapag iniugnay sa buhay ng lipunan g Pilipino sa
kasalukuyan. Dulot ito ng kaisipang makasarili na nakabaon sa kamalayang panlipunang
nakukulapulan ng oryentasyon at simulaing kapitalismo at pyudalismo. Bago iba ako muna. Ito
ang nangingibabaw na diwa sa kamalayang panlipunan. Ang nabanggit na diwa ay sinusuhayan
pa ng paano naman ako?.

Kaipala, sa kapamuhayang sosyal na kontrolado ng mga angkan ng Diyos, na pera-pera

ang kalakaran, matindi ang inseguridad sa kalooban ng mga mamamayan. Ang pagkahumaling
ng madla sa salapi ay nagbubulid sa pagkatao ng karaniwang mamamayan sa pagiging paninda
na lamang na kung saan tinutumbasan ang talino ng kaukulang dami ng pera.

Namumuni ang mga angkan ng Diyos sa kulturang pera-pera. Ang serbisyo sa lipunan ay
pay. Wika nga, mukhang pera ang mga tao sa lipunan.

Ang lipunang sahol sa makataong sensibilidad ay sadyang kalipunan lamang ng mga

hayop. Ang tao ay hayop. Walang makapagpapasubali rito.

Tandisang dalawa, na magkasalungat, ang kilatis ng kaisipan sa umiiral na kultura ng

lipunang Pilipino: una, diwang burgis at ikalawa, diwang masa. Ang kamalayang burgis o “utak
burgis” ay nangingibabaw o dominante sa kamalayang panlipunan. Supil na nakapailalim sa
kamalayang sosyal o social psyche ang diwa ng masa na tinatawag na collective unconscious o
supil na kamalayan.

Sa diyalektikal na reyalidad ng kultura, na kinasasangkutan ng magkasalungat na

makauring talino, nagtutunggalian ang diwang burgis at progresibong diwa ng masa. Umiigting at
humuhupa ang tunggalian ng makahidwang diwa ayon sa kalagayan ng kabuhayang bansa at
kapamaraanan ng pamamahala sa kapakanang pambayan o panlipunan ng mga umuungit sa
gobyerno.

Sapagkat mahinang-mahina ang bait/katinuan sa kamalayang panlipunan ginigiyagis ang

kalooban ng madla ng krisis sa ekonomiya, krisis sa pulitika na tumatagos sa kultura. Liban sa
napakaliit na progresibong elemento ng lipunan, na di nababalisa sa krisis, sa pangkalahatan
sadyang ikinababahala ng madla ang krisis. Sa pananaw o sipat-suri ng matinong isip ng mga
progresibo, sa lipunan ang krisis ay palatandaan lamang ng pagbuwelo ng pagbabago sa buong
himaymay ng buhay ng lipunang Pilipino. Matitino ang mga progresibong elemento ng lipunan
sapagkat nakasalig sa agham ang karunungan nilang gabay sa sistematikong pagtuturo.

Sa matinong pagkukuro, na pinagsikhayan ng matalisik na pag-aaral, ideomotor o

pwersang kultural ang talinong makatao, makabayan at mapagpalaya na maghahatid sa lipunan
sa inaasam na matiwasay na pamumuhay na idinudulot ng industriyalisasyon at modernisasyon ng
agrikultura sa ilalim ng makalipunang oryentasyon o simulain ng pamumuhay.

9
 Tanging sa wisyo ng bayang malaya, sa kilatis na maka-agham, makalipunan at
mapagpaunlad, masusumpungan ng lipunang Pilipino ang pagkawala ng pagkahayop sa
pagkatao. Tatalas ang sensibilidad ng bayan na lumilikha sa kanyang kapalaran.

Sa antas ng epistemolohiya, lipunan ang bukal ng karunungan at lunduan ng katalinuhang

umaayon sa kahingian ng pagbabago. Perpetuwal ang pagbabago. Ang hindi lang nagbabago ay
pagbabago. Sa pambansang prexis (aksiyon at repleksiyon ng bayan), na nagtitika sa mga
panlabas na salik, alinsunod sa diwang makatao hahangaan at igagalang ng ibang lahi ng
sangkatauhan ang lahing kayumanggi.

Sa dimensyon ng sosyedad na ginagalawan ng talino o bait ng bayan, mamamayan ang

lumilikha ng kasaysayan ng bayan at hindi yaong mga lider. Ang tunay na mga lider ay
masasabing sikohenesis, ubod ng kolektibong kamalayang angkin ng indibidwal, epitomya ang
lider ng damdamin at adhikain ng bayan. Si Gat. Andres Bonifacio, suprema ng katipunan ay
halimbawa ng sikohenesis. Ulirang katauhan ang sikohenesis sa sikohistorya.

Walang talinong makapagpapasimula sa batas ng kasaysayan. Ang buhay ng lipunan ay

natatakdaan ng batas ng kasaysayan. Soberanya/kapangyarihan ng buong bayan, na ibinubugso
ng kalayaan, ang susulong sa batas ng kasaysayan. Ang soberanya/kasarinlan ay malayang
aksiyon at repleksiyon o gawa at isip ng sambayanang lumilikha ng kanyang kapalaran. Ito ang
pambansang praxis o praktika at teorya ng nagbabagong pamumuhay sa lipunan. Ang batas ng
kasaysayan ay organikong nakapangyayari sa batas ng kontradiksyon na kinatatampukan ng
diyalektika: nag-aakitan, nagsasaniban, nagpipingkian at nagbabago ang mga bagay na may
buhay.

ANG TALINO NG BAYAN

Produkto o bunga ng karunungan ang talino. Wisyo ang pinong anyo ng talino. Gumagana
ang wisyo sa hamon ng mga pangangailangan sa pamumuhay ng lipunan. Diyalektikal ang
kalikasan ng talino: likha ng karunungan at nababago ng karunungan: umuunlad ang karunungan
sa tumatalas na talino.

Ayon sa mga kaalaman at impormasyon sa antropolohiya, napukaw ang talino ng mga

mababangis na taong-bundok o taong-gubat, na ninuno ng lahing kayumanggi, nang pagkiskisin
nila ang dalawang batong lumikha ng apoy. Ang sitwasyon ng pagkiskisan sa dalawang bato ay
akto ng paggawa: apoy ang nalikha.

Sa antropolohiyang pag-aaral hinggil sa tao, malinaw ang kabatirang naging tao ang
bakulaw sa pamamagitan ng paggawa. Naghunos ang hayop sa pagiging tao. Tinatayang
250,000 hanggang 500,00 taon, sumaklaw sa panahong Paleolitiko, ang nilakaran sa kasaysayan
sa antas-antas na pag-unlad o pagbabago sa anyo’t katangian ng Homo Erectus Pilipinensis.
Ninuno ng lahing kayumanggi na namuhay sa Islas Maniolas, sinauna o orihinal na pangalan o
tatak sa heograpiya ng kapuluan sa sinauang mapa ng mundo o globo. Si Claudio Ptolemy,
griyegong topograpista o gumagawa ng mapa ang naglapat sa pangalan ng bansa sa sinaunang
mapa ng mundo.

Magala ang mga bakulaw, sa maliit na pulutong, naglalakad sila sa kabundukan o

kagubatan na nanginginain ng mga bungang kahoy, nanghuhuli ng hayop para kainin at
nagtatago sa yungib/kuweba para magkanlong sa malakas at matagal na pagbuhos ng ulan at
matinding lamig ng kapaligiran.

10
 Sa lalawigan ng Kagayan natagpuan ang ilang labi ng sinaunang kagamitan sa
pamumuhay ng mga Pilipino. Kasangkapan iyon ng Homo Erectus Pilipinensis, ayon sa mga
arkiyologo.

Mapapansin sa kasaysayan o sibilisasyon ang diyalektikal na realidad ng paggawa at

talino na luminang/lumilinang sa kalikasan ng tao. Habang patuloy na nakikipagtunggali ang tao
sa kalikasan (natural na kapaligiran) umunlad nang umunlad ang talino sa kanyang isip. Sa batas
ng kalikasan na kinasasangkutan ng tao at natural na kapaligiran, makapangyarihan ang tao
(pinakamataas na anyo ng kalikasan) dahil nabiyayaan siya ng talino. Ang angking talino ng tao
ay tumatalas sa paggawa—na nakalilikha sa gusto o pangangailangan ng tao sa pamumuhay sa
ibabaw ng mundo.

Ang pinagmulan o etimolohiya ng talino at katangian o kalikasan nito (ontolohiya) ay may

ganitong pangitain:

Ang galaw ng mga kamay sa pagkikiskisan ng dalawang bato ay sitwasyon ng paggawa—

apoy ang nalikha. Sa bisa ng paglikha ng apoy sa paggawa, nabago nang nabago ang
pamumuhay ng sinaunang mga nilalang sa Islas Maniolas. Sa patuloy o walang humpay na
katangian ng paggawa, naghunos ang hayop (bakulaw) na naging tao. Sa tugunan ng paggawa
at natural na kapaligiran, may nalilikha, nalilinang naman ng lakas ng katawan ang talino sa isip.
Ang pagtugon ng talino sa paggawa sa udyok ng gusto o naisin ay bugso ng kalayaan sa akit ng
pangangailangan. Ideomotor o pwersa ng kalayaan ang talinong gumagawa/lumilikha. Ang
paggawa ay gintong mohon sa kasaysayan ng sibilisasyong Pilipino. Walang sibilisasyon kung
walang paggawa.

PAGGAWA

Sa pawis ng dugo
Isip ang narahuyo
Umiglap ang talino
Sa paggawa natuto
Nakamit ang gusto
Sa pagpapakatao

Isip na lumilikha
Totoo ang pita
Ginto ang totoo
Kagandahan sa tao

Nakasapit ang paggawa at talino sa kasalukuyang kabihasnan na malakolonyal at

malapyudal. Kaugnay nito, nalikha ng paggawa at talino ang mga uri ng pagkatao sa lipunang
Pilipino. Habang sumusulong ang sibilisasyong Pilipino obhetibo/tandisang nakasangkot ang
mga uri ng pagkatao sa hatak ng buhay na kinasasangkutan ng makauring talino o ideolohiya.

Kinategorya ng mga sosyologo ang talino sa kaisipang burgis at kaisipang proletaryo o

anakpawis. Ang kaisipan o talino ng mga uring burgis: kapitalista-komprador, burukrasiya-
kapitalista at petiburgis ay nasasapian ng pilosopiyang idea lismo at metapisikal. Sa kaisipang
idealista, ideya ang saligan ng katotohanan kaugnay ng mga bagay-bagay na may buhay o
walang buhay. Sa kabilang banda, ang kaisipan ng uring proletaryo o anakpawis ay nakabatay
sa materyal na realidad ng buhay na sinasalamin lamang ng mga ideya. Sa pagsipat ng talinong

11
proletaryo sa mga abstrakto o kongkretong mga bagay pawang historikal--diyalektikal—
historikal—materyalismo ang pilosopiyang nakatanglaw sa katalinuhan.

Permanente sa talinong burgis ang mga bagay-bagay kaugnay ng buhay. Sa talinong

proletaryo, nagbabago sa esensiya at anyo ang mga bagay-bagay sampu ng talino o karunungan.
Ang reyalidad ng nagbabagong mga bagay ay tandisang kumikilos sa diyalektikal na proseso:
nag-aakitan, nagsasanib, nagpipingkian at nagbabago.

DINAMISMO NG TALINO SA LIPUNAN

Sa hatak ng pangangailangan nagkakaugnayan ang mga makauring talino sa lipunang

Pilipino. May pamamaraan ang talino na tumutugon sa akit ng pangangailangan, gusto at layunin
na pawang kaakibat ng pamumuhay sa lipunan. Ang kilatis ng talino na humalubilo at umaatupag
sa mga bagay-bagay kaugnay ng pamumuhay ay tinatawag na ideolohiya.

Ang ideolohiya na kapamaraanan ng isip na saligan ng talinong umaatupag o lumulutas

sa mga usaping pangkaranungan ay makikilatis sa uri sa pamamagitan ng katanungang para
kangino ang talino? Natutukoy samakatwid ang talino ng uri ng pagkatao sa disposisyon o
pagpapasya na umaayon sa kapakanan o kabutihan ng uri ng mga pagkatao sa lipunan. Ang
talinong burgis ay nakaayon at nangangalaga sa interes at kagalingan ng uring bu rgesya.
Gayundin sa talinong proletaryado na kumakalinga sa kapakanan ng uring anakpawis.

Ang makauring talino ay matatagpuan sa mga batas, patakaran, sulating pansikhayan o

diskurso, literatura at ibang likhang sining at sa karaniwang araw-araw na mga gawain sa
ibatibang larangan ng pamumuhay sa lipunan. Nag-aakitan at nagpipingkian ang mga makauring
talino sa pabrika (kapitalista vs. Manggagawa), pagsasaka (propitaryo vs. Magsasaka) sa
gobyerno (namumuno vs. Mamamayan) at iba pa.

Sa tagisan ng talino o tunggaliang ideolohikal—hatid ng kapakanan o kagalingang

makauri—karaniwang nagbubundulan ang mga emosyon. May mga pagkakataong
nakukubabawan ng pagkahayop ang pagkatao—lalo na sa pingkian ng kapangyarihan na iginigiit
ng karapatan—sa gayon, humahantong sa karahasan ang gilgilan ng mga makauring talino.

Sapagkat istratehikong magkasalungat sa kapakanan at karapatan, mistulang langis at

tubig, kung baga, ang uring anakpawis at burgis kaya lagi at laging kinatatampukan ng dahas ang
kanilang kusang pagtugon sa mga kabuluhan at katuturan ng buhay sa lipunan.

Ang tunggalian ng mga uri ng mga pagkatao, sa antas ng diwa o interes sa pamumuhay,
ay tahasang nakukulapulan ng mga motibo at intensyon. Ito ang reyalidad ng sikolohiya. Sa
sikososyolohikal na dimensyon umiinog ang makauring kamalayang ibinubugso ng makauring
disposisyong tumutugon sa makauring kapakanan o kagalingan.

Samantala, sa dimensyong sosyo-pulitikal obhetibo/tandisang nakasangkot ang gobyerno

sa tunggalian ng mga uri ng mga mamamayan sa lipunang sibil. Pawang mga batas, patakaran
at alituntunin ang anyo ng pagkakasangkot ng gobyerno sa tunggalian ng mga uri ng pagkatao
sa lipunan. Burukrasya ang institusyonal na mekanismong umaatupag/umaasikaso sa mga
suliraning pinagbabangayan ng mga uri ng mga pagkatao sa katakdaan ng interes at kagalingang
makauri.

12
 Ang kontradiksyon, sa pamumuhay, ng mga uri ng mga tao sa lipunan ay may katangiang
antagonistiko at di-antagonistiko. Sa prebilihiyadong pedestal/ kinaroroonan ng iilang angkan ng
Diyos (10% ng 85 milyong populasyon) at marawal na pamumuhay ng masa (katawagan sa lahat
ng uri sa lipunan na api at napagsasamantalahan) tahasang antagonistiko ang mga suliraning
kinasasangkutan ng magkahidwang mga uri. Sa hanay ng masa di-antagonistiko (madaling
ayusin ang karaniwang hinampuhan o di-pagkakaunawaan) ang mga suliranin.

Sa agham ng karunungan o epistemolohiya ang walang humpay na dinamikong galaw ng

talino ay tinatawag na sikohistorya, nakakulapol sa talino ang mga motibo at intensyon. May anyo
at kulay ang mga talino ayon sa makauring pananaw at paninindigan.

ANG MGA APARATO NG IDEOLOIHYA

Lingid sa kaalaman ng mga karaniwang tao sa lipunang Pilipino na ang kanilang asal ,
ugali, gusto, hilig, pananaw sa buhay, paninindigan ay pawang hinuhutok ng mga aparatong
ideolohikal: pamilya, paaralan, simbahan, gobyerno at mas midya. Ang mga aparato ng
ideolohiya ay pawang mga institusyong panlipunang nagdidirehe sa mga kagawian o aktitud
(kusang reaksyon ng isip sa mga bagay-bagay na may buhay o wala.)

Ang mga kagawian ay likas na nasasaniban ng motibo at intensiyon. Sabihin pa, mga
aparato ng ideolohiya ang obhetibong lunsaran, daluyan at buweltahan ng umiiral na talino sa
antas ng kultura ng bayan. Mayroong tagapaghatid at may tagatanggap sa mga produktong
pangkultura (mga ideya, batas, aliwan...) na pinaiinog ng mga isip sa dinamismo ng kultura.

Liban sa pamilya, pinagkakaitan ang operasyon ng mga aparato ng ideolohiya. Sa gayon,

industriya ng utak ang pagtingin ng mga pantas sa komunikasyong panlipunan sa tahasang
negosyong katuturan ng operasyon ng mga aparato ng ideolohiya. Samantala, sa dimensyong
kultural, isang lambat-bitag ng kamalayang panlipunan ang mga aparato ng ideolohiya—lalo na
ang mas midya. Kapitalista-komprador ang taguri ng mga pantas sa komunikasyong sosyal sa
mga taong nagkakamali ng limpak-limpak na salapi sa industriya ng utak na itinataguyod ng mga
aparato ng ideolohiya.

Inihahasik at nillinang ng mga aparato ng ideolohiya sa kamalayang panlipunan ang

kaisipang palasuko, palatakas, patalo, palasisi, kabalastugan at walang bahala sa mga
parokyano (publiko/madla). Kaugnay nito, tahasang paninda, ang pagtingin ng uring kapitalista,
sa mga taong binabayaran nila ang serbisyo para wasakin o lasunin ang bait/katinuan ng mga
mamamayan sa lipunan upang mamumini sila sa kaayusang sosyal na di-makatao.

ANG FILIPINOLOHIYA SA EPISTEMOLOHIYA

Sistema ng paglinang sa talino ang edukasyon. Isa itong unti-unti at antas-antas na

proseso sa pedagohiya o pagtuturo at pag-aaral. Nakaprograma sa paaralan o akademya ang
paglinang sa talino, agham at sining ang timbulan ng pedagohiya. Isip ang pinagtutuunan ng
pedagohiya. Sa diwang ito ang sistema ng edukasyon ng lipunang Pilipino—sa simulain. Layunin
at gawain—ay dapat na mabulas na tumutugon sa adhikain ng lipunan, layunin ng mga
mamamayan at kagustuhan ng bayan sa pamumuhay na matiwasay at maunlad.

Malusog at malikhain kamalayang panlipunan ang pinagsisikhayang linangin ng mga

iskolar o pantas ng buhay ng lipunan.

13
 Taliwas sa nabanggit ang katotohanang umiiral sa sistema ng edukasyon. Marurunong
ang produkto ng umiiral na sistema ng edukasyon.

Marurunong ang produkto ng umiiral na sistema ng edukasyon. Marurunong na tanga o

intelektwal idyot ang mga tituladong nakalatag sa ibat-ibang propesyon. Marunong ang taong
may mga kaalaman sa isip. Idyot ang walang kamuwangan sa realidad ng buhay. Ang kabuluhan
ng karunungan ay laging nasa kapakinabangan at kabutihan ng lipunan. Lipunan ay may-ari ng
karunungan. Prangkisa, sa anyo ng lisensya, ang pahintulot na ipinagkakaloob ng lipunan sa mga
propesyunal—guro, doktor, inhenyero atbp.—sa paggamit ng kanilang karunungan na may
kabayaran ang serbisyo sa lipunan.

Hindi, kailanman sa pangkalahatan, inaalintana ng mga propesyunal ang kagalingang

panlipunan sa kanilang opisyo o paghahanapbuhay. Mahina o tahasang wala sa talino ng mga
propesyonal yaong pagpapahalagang pantao, panlipunan, pambayan at pambansa. Makasar ili
ang mga propesyonal. Hatid ito ng napakasamang sistemang sosyal na malakolonyal at
malapyudal na tahasang siklo sa reyalidad ng ekonomiya, pulitika at hanggang sa antas ng
kultura.

Sa pagkatao, napupukaw ang pagkamakasarili dahil tandisang nakasanib sa kamalayang

panlipunan ang kalikasang hayop at nakatining ito sa kultura ng bayan. Matira-matibay ang
pilosopiya ng buhay sa lipunang Pilipino. Sapagkat nabuo na ng kabihasnan ang kolektibong sarili
sa kilatis ng katauhan ng mga uri ng pagkatao sa lipunan. Nagmamalasakitan ang iwing
kolektibong sarili sa kauri na kapinsalaan o kapahamakan naman ng ibang uri. Nagagatungan pa
ang pansariling tendensya ng magkakahidwaang kolektibong sarili sa mga uri ng mga tao sa
lipunang Pilipino ng kaisipang rehiyonalismo. Isang anyo ng kulturang pyudal ang
rehiyonalismo—makitid sa pananaw ng katuturan ng salimuhaang panlipunan na balakid sa
pambayan at pambansang kagalingan.

Ang mapaminsalang talino ng mga Pilipino, sa punto ng kabutihang panlipunan at

kagalingang pambansa, ay dulot ng dispalinghadong edukasyong itinataguyod ng paaralan o
akademya. Katunayan, tinutulan nga ng mga kabataang estudyante ang edukasyong komersyal,
kolonyal at pormalistiko.

Aktibong mawawasak ang pagkamakasarili sa kolektibong sarili ng mga uri ng pagkatao

sa lipunan sa pamamagitan lamang ng karunungang Pilipino, na mula sa mga karanasan ng
sambayanang Pilipino sa Luzon, Visayas at Mindanaw —sinisinop ng akademya—para sa
kaunlaran ng bansa at kabutihan ng sambayanang Pilipino. Wikang Filipino, na bigkis ng
ibaibang wikang lalawiganin o bernakular, ang tanging makalilinang sa talino ng sambayanan
na makatao, makalipunan, makabayan at may pandaigdigang pananaw.

Sa dinamismo ng talinong makalipunan mapaghuhunos sa katauhan ang makasariling

tendensya. Ang uri ng pagkatao na pangunahing itinatakda sa relasyon sa produksyon ng
yamang panlipunan ay gradwal na mapupurga (itatakwil ang kahayupan sa sarili) sa radikal na
paglilinis sa katauhan ng edukasyong makatao. Titining sa kultura ng bayan ang diwang makatao.

Epistemolohiya, agham ng karunungan, ang lunsaran at sinupan ng pambansang

karunungan na Filipinolohiya: pilosopiyang Pilipino, lohikang Pilipino at paninindigang Pilipino. Sa
katuturang akademiko ang Filipinolohiya ay ukol sa mga kursong dapat bukal ng mga
katalinuhang panlipunan na inter-aktibong pinagsisikhayan ng guro at estudyante sa sitwasyong
pedagohikal.

14
 Totoo, mabuti at maganda sa pambansang praxis (aksiyon at repleksyon) na sinisihop sa
agham at sining na sasalamin sa kabutihan ng lipunan ang tungkulin ng akademya na
Filipinolohiya ang oryentasyon.

May pananagutan ang mga guro sa akademya sa pananatili ng mapaminsalang talinong

nakasanib sa kamalayang panlipunan ng kabihasnang Pilipino. Dapat magtika ang kaguruan at
magiting na harapin ang marawal at malagim na reyalidad sa lipunan. Mababago nila ang
reyalidad kung babaguhin muna ng kaguruan ang angking talinong hinubog ng pormal na maling
edukasyon. Inuuk-ok ng mapaminsalang talino ang bait/katinuan ng kaguruan sa partikular at sa
pangkalahatan ang diwang makabayan at progresibo na maghahatid sa lipunan sa kaluwalhatian.

Masakit ilahad ngunit ito ang totoo: sa mapanuring pagkukuro, mistulang punerarya ng
utak ang akademya at ang mga guro ay embalsamador ng talino.

Masakit ang katotohanan ngunit nagtuturo. ###

(ibinahagi ng manunulat ang mga kabatiran sa ginanap na talamitan-diwa ng mga estudyante at

guro ng kagawaran ng Filipinolohiya bilang pagpupugay sa buwan ng wikang pambansa na
ginanap sa bulwagang Amado V. Hernandez ng PUP. Agosto 20, 2004.)

TALASANGGUNIAN

1. Richard Pierre Claude, Eduating For Human Rights, “The Philippines and Beyond,”
University of the Philippines Press, Quezon City, 1996

2. Robin Blackburn, Ideology in Social Science (Collection of 14 critical discourses by 14

essayists.), Vintage Books, New York, 1973

3. Hans Magnus Enzenberger, The Consciousness Industry, Seabury Press, New York 1976

4. Alice G. Guillermo, Phd., Ideology and Consciousness, Gapas Series, 1990

5. Pedrino A. Guareschi, A Critical Sociology, (National Pastoral Commission on Youth,

Uruguay, 1987)

6. David Ingram, Critical Theory and Philosophy, (Paragon House, New York, 1990)

7. Renato Constantino, Insight and Foresight, (Foundation for nationalist Studies, Quezon
City 1896)

8. Arnold Molina Agurin, Reinventing the Filipino, “Sense of Being and

Becoming”, UP Press, 1995

9. Paulo Freire, The Politics of Education, Bergin and Garvey Publishers, Inc.,
Massachusettes, 1985

10. Mina M. Ramirez, Reflection on Culture, (Monograph, Asian Social Institute, 1993)

11. Jaime B. Veneracion, Phd. , Agos ng Dugong Kayumanggi, (Education Forum, 1987)

15
 12. Stephen Frosh, The Politics of Psychoanalysis, (Macmillan Education)

13. George Luckas, History and Class Consciousness, MIT Press Combridge,
Masachussettes, 1971)’

14. John V. Pavlik, Everette E. Dennis, Demystifying Media technology, Mayfield Publishing
Company, London, 1993

Panglimang Talakay
Sa bahaging ito ay tatalakayin ang pinaka esensya ng nilalaman ng Wisyo ng Konseptong
Filipinolohiya ni Abadilla at kung papaanong ang Filipinolohiya ay nakatutugon at makatutulong
sa pagkamit ng totoong pambansang pag-unlad. Mahahati ang talaga sa tatlong bahagi, una ay
ang pagbubuod sa papel ni Abadilla hinggil sa konseptong Filipinolohiya, pangalawa ay ang kung
papaano magagamit ang Filipinolohiya bilang isang kaisipang lapat sa pambansang pag-unlad at
ang huli ay ang pagbibigay ng mga halimbawa ng pagpapaunlad gamit ang konseptong
Filipinolohiya.

Wisyo ng Konseptong Filipinolohiya

Sa talakay na ito ni Abadilla ay binigyan ng tuon ang kahalagahan ng pagkilala sa angking

kasaysayan, kalinangan at pangkalahatang panlipunang karanasan ng isang bayan/bansa sa
paglikha ng talino at pag-unlad. Tinukoy niya ang ilan sa mga pangunahing dahilan ng pagkaligaw
ng kamalayan ng mga Filipino katulad ng mga pananakop ng banyaga na nakapagpabago sa
kultura ng bansa, mga polisyang politikal at ekonomikal at maging ang sistemang pang-
edukasyon. Hindi rin nawala sa kanyang pagtalakay ang tunggalian sa pagitan ng uri na
mayroong malaking epekto sa kabuuang danas ng mga Filipino. Sa unahang bahagi ng papel ay
agad niyang binanggit ang heopulitika na isa rin sa mga pangunahing dahilan ng mga tunggaliang
ito. Ang heopulitika bilang isang bahagi ng kaalaman ng tumutukoy sa kung papaano
naapektuhan ng heograpiya ng isang partikular ng lugar ang takbo ng pulitika at ugnayang
pandaigdig ay kaikitaan ng malaking koneksyon sa mga pananakop na pinagdaanan ng bansang
Pilipinas. Dahil sa yaman na taglay ng bansa, o sa posisyon niyo sa pasipiko o sa kung ano pa
mang kadahilanan, naging mainit sa mata ng mga dayuhang mananakop ang bansa, mula sa
gobyernong praylokrasya ng Espanya, kolonyal na pamahalaang Amerikano at maging sa mga
Hapones.
Malaki ang ikinintal sa aspetong kultural, ekonomikal at pulitikal ng mga pananakop na
nabanggit. Kung kaya’t kahit natapos na at naisakasaysayan ang mga ito ay patuloy pa rin na
umiiral ang impluwensya ito sa mga Filipino. Sa kultural na aspeto, mababatid ito sa lebel ng
pagpapahalaga ng mga Filipino sa konsepto ng bayan, wika, lipunan at maging sa
pagkakakilanlan o identidad. Maraming pa rin indikasyon ang kolonyal na kamalayan at
pagpapahalaga. Halimbawa sa wika, katulad ng nabanggit na sa itaas, higit na may
pagpapahalaga sa wikang Ingles sa larangan ng talastasan sa agham, matematika, medisina,
korporadong kalagayan at iba pa. Dulot ito ng oryentasyong pulitikal na may malaking kaugnayan
sa ekonomikal na aspeto ng mga namumuno sa bansa. Binanggit ni Abadilla ang kahalagahan
ng pagkilala sa sariling karanasan, kalinangan at talinong bayan sa pagkamit ng kaunlaran.
Binanggit din niya ang kahalagan ng pagkilala sa bawa’t isa (lahat ng bahagi ng lipunang Filipino
mula Luzon, Visayas at Mindanao) bilang bahagi ng kabuuan sa paglikha ng mga polisiya o
programang pangkaunlaran at hindi ang sariling interes lamang bilang batayan ng pag-unlad.

16
Dahil sa kaisipang inihahaiin ng huli, isang kaisipang hindi talaga nakatuon sa kapakanan ng higit
na nakararami kundi ng sarili, hindi makamit ang totoong pambansang kaunlaran. Sapagkat, ang
konsiderasyon sa pulitikal na aspeto ay nagsisilbi pa rin sa ganansya ng iilan na impluwensyado
ng banyagang patakaran. Sa ganitong kaso ay mahihirapan talagang maibalik sa bayan ang
sentro ng pagpapahalaga ng mga Filipino. Sa madaling salita, malakas ang wikang Ingles sa
bansa hindi dahil superyor ang wikang ito sa Filipino, kundi dahil ang mga popular o mga
hanapbuhay na mataas ang sweldo na nililikha para sa mga Filipino ay kailan gan ang wikang
Ingles - ito ang isa sa mga halimbawa sa ekonomikal na aspeto. Handa naman ang mga Filipino
na pahalagahan ang kanyang sariling kalingan. Ngunit kailangan niyang kumain at magbigay ng
pantustos sa kanyang pamilya kung kaya’t higit siyang nakatuon dito. Kung makakamtan ang
ekonomikal na pag-unlad ng hindi isinasantabi ang taglay na sariling kalinangang bayan,
makakamit ang totoong pambansang kaunlaran.

Ito ang pinupunto ni Abadilla sa Wisyo ng Konseptong Filipino, aniya;

“Totoo, mabuti at maganda sa pambansang praxis (aksiyon at repleksyon) na sinisihop sa agham

at sining na sasalamin sa kabutihan ng lipunan ang tungkulin ng akademya na Filipinolohiya ang
oryentasyon.”

Kailangan ang oryentasyong Filipinolohiya sa pagsisinop ng mga karanasan ng bayan

upang ito ay maging talinong bayan. Ang proseso ng pagsisinop ay tumutukoy sa sistema ng
edukasyon na meron ang bansa. Sa bahaging ito, dapat ginagabayan ng Filipinolohiya ang
sistemang pang-edukasyon upang maiproseso ng tama ang mga karanasan ng bayan. At dahil
ang nabanggit na kaisipan ay maroong pagpapahalaga sa sariling kalinangan at kasaysayan ng
bansa, higit itong magiging lapat at makakabuo ng isang talino may katuturan sa pambansang
pangagailangan. Pagkatapos nito, ang talinong malilikha ay ang magiging karunungang gagabay
sa paglikha ng mga pangangailangan sa lipunan. Mga pangangailangang naaayon sa mga
kalakasan at kapasidad ng bansa. Tumutukoy ito sa mga polisiya, patakaran, batas, hanapbuhay,
serbisyo, industriya at iba pa. Lalakas ang kultural na pagpapahalaga ng bansa kung kaagapay
nito ang pulitikal at ekonomikal na bahagi. Ngunit makakamtan lamang ito kung ang oryentasyong
gumagabay ay may pagpapahalaga sa bansa katulad ng Filipinolohiya.

Makikita ang mga halimbawang ito sa mga tagumpay ng ibang bansa. Halimba ang
bansang Korea, nagagamit nila ang kanilang wika hanggang sa mataas na diskursong
pampamantasan. Hindi lamang ito natatali sa mga talakayan sa agham palipunan ngunit sa lahat
ng larangan at industriya. Ganito rin ang kalagayan ng iba pang mga bansa sa daigdig katulad
ng bansang Tsina, Hapon, at iba pang bansa sa labas ng Asya katulad ng bansang Pransa at iba
pa. Bagamat wika pa lamang ang aspetong nabanggit, malaking indikasyon ito na magkaagapay
na umuunlad ang aspetong kultural, ekonomikal at pulitikal ng bansa at hindi pamantayan ng
talino o kamangmangan kung nakapagsasalita ng wikang Ingles ang isang indibiduwal.

Sa isang simpleng dayagram sa ibaba ay ipapakita ang mga talakay na nabanggit sa itaas
mula sa mga karanasang bayan tungo sa pagpoproseso nito gamit ang oryentasyong
Filipinolohiya upang maging talinong bayan at maging karunungang gagabay sa paglikha ng
mga pangangailangan sa lipunan para sa pambansang kaunlaran.

17
Filipinolohiya tungo sa Pambansang Kaunlaran

(interpretasyong padayagram ni Leomar P. Requejo, nasa papel na “Pahabing Pag-unawa sa mga Batayang Perspektibong Nakapaloob sa Pag-aaral ng Philippine Studies sa Pilipinas”)

18
Halimbawa ng Pagpapaunlad gamit ang Filipinolohiya

Kailangan lamang ituon sa punto ng pagtingin sa mga kalinangang bayan upang madaling
maunawaan kung papaano ito pauunlarin. Mula sa nakagawiang pagkamangha sa mga
tagumpay at kakayanan ng mga dayuhan ay ilipat ito sa pagtingin sa mga kalakasan ng bansa.
Ang Filipinolohiya ay hindi nangangahulugan ng pagsasara sa talinong ambag ng ibang lahi sa
mga Filipino, ngunit sa prosesong ginagabayan ng oryentasyong ito - higit na nakatuon sa
solusyong nanggagaling sa loob ng bansa. Mula sa sariling kultura, kasaysayan, kalinangan,
talino, yaman, lipunan ay babalangkas ng mga programang pagpapaunlad. Sa kabilang banda,
titingnan kung papaano pinagtatagumpayan ng ibang bayan o bansa ang kanila ng mga
programa, ngunit hindi ito gagayahin o tahasang ilalapat sa kalagayan ng sariling bansa. Pag-
aaralan kung papaano ito makatutulong sa pagpapa-unlad ng higit na lapat at naaayon sa
kalagayang kultural, ekonomikal at pulitikal ng bansa.

Maraming mga karanasang bayan ang hindi tuluyang nagiging talino dahil sa oryentasyon
kolonyal. Halimbawa, maraming halamang gamot ang tumutubo sa Pilipinas. Sa kaso ng
medisina, nuon pa man ay ginagamit na ito ng mga Filipino sa panggagamot ng ilang mga
karamandaman. Ganito rin ang kalagayan ng ibang bansa, ngunit kaiba sa atin, ang paggamit ng
mga halamang gamot ay hindi iminumungkahit ng Kagawaran ng Kalusugan dahil sa isang
popular na dahilan, hindi pa ito napapatunayan ng siyensya. Ang siyentipikong prosesong ito ay
pumapaloob sa pagsisinop na prosesong nabanggit sa itaas, kailangan ito upang maitawid mula
sa isang primitibong gawi tungo sa isang siyentipikal na proseso katulad na lamang ng nangyari
sa dahoon ng Tawa-tawa na kamakailan lamang ay naiproseso na bilang isang gamot para sa
sakit na dengue. Sa isang aritukulo mula sa Philippine Council for Health Research and
Development - Department of Science and Technology na pinamagatang Tawa-tawa Contains
Active Ingredients that may help Dengue Hemorrhagic Fever (DHF) patients - study, sinabi na;

“Tawa-tawa (Euphorbia hirta), also known as “gatas-gatas,” is a hairy herb grown in open
grasslands, roadsides and pathways. This indigenous plant is considered as one of the most popular
folkloric treatment for dengue in the Philippines”

Sa artikulong dito, mula sa pagiging bahagi lamang ng katutubong panggagamot ay

iprinoseso ng mga mag-aaral ng medesina ng Unibersidad ng Sto. Tomas - Faculty of Pharmacy
ang kakayanan ng Tawa-tawa sa pagpapagaling ng dengue at nakitang mayroon itong mga
tinataglay na nagiging dahilan sa pagtaas ng bilang platelet. Dahil sa kanilang mga natukalasan
nagkamit ng unang gantimpala ang pag-aaral sa PCHRD - Grupo Medical Awards. Sa
kasalukuyan ay mayroon ng mga gamot na ginawa mula sa dahon ng Tawa-tawa na aprubado
ng FDA (Food and Drug Administration). Nagpapatunay lamang ito na maaaring gawin ang
parehong proseso sa iba pang halamang gamot sa Pilipinas. Ngunit hindi lamang sa mga
halamang gamot maaaring gawin ang mga pagpapaunlad, maaari itong gawin sa lahat ng
larangan hanggang sa mapagyaman ang lahat ng kalinangang bayan na mayroon ang bansa.
Habang pinauunlad ang mga kalinangang bayan ay lumilikha rin ng isang pambansang
industriya kayang panatilihin dahil sa mayroon at likas ang mga materyales sa bansa. Ilan pa sa
mga halimawa ay sa industriya ng pagkain. Bagamat naging dominante na ang impluwensya ng
mga banyaga sa industriya ng pagkain sa bansa, maraming pa rin sa mga Filipino ang piniling
paunlarin ang taal at orihinal na pagkaing Filipino. Bukod pa rito, higit ngayong nakikilala ang mga
pagkaing Filipino dahil paggiging malakas ng vlogging culture kung saan higit na madaling
naitatampok sa mas malaking bilang ng manunuod ang mga pagkain na mayroon sa Pilipinas.
Kasabay ng mga pagbabago sa kultura ay ang mga pagbabago o pagpapa-unlad sa mga
tradisyunal na pagkaing Filipino katulad ng paglalagay ng Malunggay sa pandesal, strawberry sa

19
taho, higit na pagdami ng sangkap ng halo-halo at iba pa. Ang hamon ng pagpapaunlad ng mga
mga delikasiya na mayroon sa Pilipinas at pagsisikap na ihanay ito o ihigit pa sa mga popular na
pagkaing banyaga na higit na tinatangkilik sa bansa ay posibleng mapagtagumapayan. Kailangan
lamang itong mapagyaman at mapaglaanan ng panahon.
Makatutulong naman ang malalim na pag-aaral ng kasaysayan at kultura sa pagbuo ng
mga polisiya ang programang pambansa. Halimbawa, ang malalim na pag-aaral ng sa mga
pamamaraan ng pamamalakad ng mga katutubo sa kanilang mga komunidad ay maaaring
gawing batayan sa pagbuo ng mga pamamaraan ng pamamalakad sa kasalukuyan. Dahil sa
sistemang higit na nakabalangkas sa kulturang banyaga, may mga bahaging hindi nakalapat sa
kalagayan ng bawat lipunan kung kaya’t mainam din na tingnan ang kultura at kasaysayan.
Sa bahagi naman ng agrikultura, ang isang uri ng pagsasaka na hindi naka depende sa
abono o pataba sa lupa (organic farming) ay magdudulot ng higit na magandang epekto sa mga
magsasaka. Marami ng sakahan sa bansa ang nakadepende sa paggamit ng kemikal pataba na
nagdudulot ng pagkamatay sa lupa sa matagal na panahon ng paggamit nito. Dagdag pa rito ay
ang mahal na presyo ng pataba na nagbabaon sa mga magsasaka sa utang lalo na kapag
binagyo o hindi naging maganda ang ani. Kung babalikan ang prosesong Filipinolohiya, maaaring
pag-aralan ang proseso ng mga katutubo sa pagtatanim dahil wala pa naming sistema ng
paggamit ng kemikal na pataba noon. Bukod dito, maaari din na sumangguni sa kasalukuyang
pananaliksik hinggil sa organic farming upang higit na maging epektibo ang mga pamamaraan.
Sa pamamagitan nito, maaaring makalaya ang mga magsasaka sa paggamit ng kemikal na
pataba na nagdudulot ng pinsala sa lupa, nagbabaon sa kanila sa utang ngunit higit sa lahat,
dahil walang kemikal at higit na may sustansya ang kanilang palay na maaaani.
Ilan lamang ito sa mga posibilidad at kalinangang maaaring paunlarin. Sa tulong ng
kasalukuyang antas ng edukasyon sa bansa ay hindi na imposible ang pagkamit ng ganitong uri
ng tagumpay. Ngunit upang ganap itong maisakatuparan, kailangan higit na mabatid ang
oryentasyong may pagpapahalaga sa kabuuang karanasan ng bansa - katulad ng Filipinolohiya
upang makalikha ng mga programang nakabatay sa siyensya at may katuturan sa mga
mamamayan ng Pilipinas.

20
Panggitnang Pagsusulit
I. Bigyan ng pagpapakahulugan ang mga sumusunod na konsepto (hindi lalagpas sa
limang pangungusap sa bawat pagpapakahulugan):
a. Filipinolohiya
b. Kalinangang Bayan
c. Talinong Bayan
d. Sikolohiyang Pilipino
e. Pilipinolohiya
f. Pantayong Pananaw
g. Pambansang Kaunlaran
II. Punan ang dayagram ng Filipinolohiya at Pambasang Kaunlaran at bigyan ng
maikling paliwanag (hindi lalagpas ng 15 pangungusap).

III. Mula sa talakay, tumukoy ng iba pang karanasang bayan at isaad paano mo ito ipo-
proseso upang maging talinong bayan. Magbigay ng limang halimbawa.
Halimbawa:

1. Karanasang Bayan: Pagsusuob bilang paraan ng panggagamot

Talinong Bayan: Pag-aaralan ang siyentipikal ng batayan ng

suob
sa medikal na aspeto.

21