ARALIN 10.

BATAYANG
KAALAMAN SA MGA TEORYA
SA PANANALIKSIK NA AKMA
O BUHAT SA LIPUNANG
PILIPINO
 Sa panahong ito na nagpapatuloy ang mga hakbang sa
pagkakaroon ng maka-Pilipinong pananaliksik, mahalagang
maisaalang-alang din ang mga mailalapat na konseptong
malapit sa karanasang Pilipino. Ito ay mahalagang susi sa
pagtugon sa mga nangangailangan ng sambayanan lalo na
kung binuo salig sa karansan ng bayan at mamamayan.

Sa bahaging ito ng pag-aaral, inilalahad ang mga piling

teorya sa pananaliksik na akma o buhat ng lipunang
Pilipino.
PAGPAPABULAS
Matapos ang araling ito ay inaasahang:
1. Maipaliwanag ang layon ng mga teoryang nabuo buhat sa karanasang Pilipino;

2. Maisaalang-alang ang paggamit ng saliksik ng teoryang akma o buhat ng lipunang

Pilipino;

3. Maipalalim ang pagpapahalaga sa sariling teorya ng mga Pilipino;at

4. Makabuo ng pagsusuri sa kaangkupan ng mga teoryang akma o buhat sa karanasang

Pilipino sa isinasagawang pananaliksik;
 PAGTATALAKAY
SIKOLOHIYANG PILIPINO
Ang Sikolohiyang Pilipino o (SP) ay hindi ganap na pagtanggi sa mga
kanluraning teorya, subalit kritikal na pagtanggap at paglalapat at kritikal na
pagtatanggi sa mga ito. Ang disiplinang ito ay mula sa pagkokonsepto ni Dr.
Virgilio Enriquez at ang kanyang tuhunging pangsasakatutubo ng Sikolohiya.

Ang SP ay nakaangkla sa kaisipan at karanasang Pilipino nauunawaan

mula sa perspektibang Pilipino (Enriquez, 1975). Tinukoy rin ni Enriquez
(1985) na ito ay pagaaral sa diwa ng mga Pilipino. Ipinaliwanag din nya ang
tatlong pilosopikal na pinaghanguan (antecedent) ng SP (Enriquez , 1985);
1. Pilosopiyang emprikal, akademiko-siyentipikong
sikolohiya, mga ideya at katuruan ni Ricardo Pascual,
lohikal na panunuri ng wika;
2. Pilosopiyang rasyonal, tradisyong kritikal,
penomenolohiya, pilosopiya at sikolohiyang Thomistic;
at
3. Liberalismo, mga kilusang propaganda ng Pilipinas, mga
sulatin nina Jacinto, Mabini, at del Pilar, at sikolohiysng
etniko.
Inuri ni Enriquez(1975) sa aklat ni Pe-Pua (2015),
ang tatlonh uri ng Sikoloiyang umiral sa Pilipinas. Ito
ang Sikolohiya sa Pilipinas, Sikolohiya ng mga
Pilipino at Sikolohiyang Pilipino. Kung tinitignan,
maaaring mapaglitong makakatulad lamang ang
tatlong uri subalit binigyan ito ng depinisyon ayon sa
katuturan nito;
1. SIKOLOHIYA SA PILIPINAS
Ang Sikolohiysng ito ay dulot ng sunod-sunod na
kaisipang sikolohikal na may kaugnayan sa Pilipinas.
Kasabay rin nito ang yugtong panahong labis na
kinakatignan at tinitingala ang Sikolohiyang Kanluranin.
Binigay na halimbawa rito ni Enriquez (1975) ang mañana
habit, ningas-kugon, at Filipino time na bago sa pagtingin
at pananaw ng mga dahuyan at nagiging mapanganib kung
hindi kritikal na nasusuri. Ang Sikolohiya ay bagong
disiplina para sa mga Pilipino(Sechrest at Guthrie, 1974).
 2. SIKOLOHIYA NG (MGA) PILIPINO
 Ito ay pinanganak ng pinagsama–samang pinag-aralang teorya
hinggil sa kalikasang sikolohikal sa mga Pilipino at pamayanan nito.
Kadalasang inaaral nito ang psyche ng mga Pilipino at pagtungo rito.
 Samakatuwid, ito marahil ang pinakagamit at pinakapalasak na uri ng
sikolohiya at nagpapakita ng manipestasyon ng pagtugon sa
pangangailangan ng dayuhan at Pilipinong pananaw ng Sikolohiya.
 Isa sa mga ginawang halimbawa rito ay ang pagtanggi ni Enriquez
(1975) sa binaggit ni Fay (1970) na “There is no such thing as
Filipino food”.
3. SIKOLOHIYANG PILIPINO
Ang Sikolohiyang Pilipino ay dulot ng mga danas, kaisipan, at
oryentansyon Pilipinong nagiging dulog sa Sikolohiyang. Layon
nitong mapaunlad ang sikolohiyang umiiral sa bansa sa pamamagitan
ng hindi pagkiling sa pagpartikular o pagkaunibersal ng mga konsepto
bagkus pagpapahalaga nito sa ano ang unibersal at particular.
Isinakatutubo rito ang mga konseptong umiiral sa Sikolohiya. Saklaw
nito ang mga sumusunod:
a. Mga Katutubo Konsepto – Salimpusa (Jocano, 1975), pagkapikon, at balikbayan(o
balik-yabang?)

b. Mga Konseptong Bunga ng Pagtatakda ng Kahulugan – memory na maaring isalin

bilang alaala samantalang ang recall na gunita na halos may magkatulad na ibig
sabihin.(Alfonso, 1974)

c. Pag-aandukha o Paglalapat ng Katutubong Kahulugan sa mga Salitang Hiram –

pananansying mula sa chance (Abera, 1972) at pagkilates mula sa quilates (Adea,
1975)
d. Pagbibinyag o Paggamit ng Katutubong Salita para sa Pandaigdigan o
Banyagang Konsepto – hiya (Bulatao, 1964) at utang na loob (Kaut, 1961)
e. Paimbabaw na Asimilasyon ng Taguri at Konseptong Hiram – reimporsment para
sa reinforcement
f. Banyagang Konsepto – home for the aged, prejudice pagkat ang mga konseptong ito
ay tiyak na hindi taal sa bansa.
 Ginagamit na metapora ang tao at bahay para katawanin ang sikolohiya at
bansa. Binabanggit na:
1. Tao-sa-bahay ang Sikolohiya sa Pilipinas pagkat ang pagtinging ito ay
tumutukoy sa konseptong ang Sikolohiya ay parang taong pumupunta,
dumadalaw, at hindi taal sa bahay(bansa);samantalang
2. Taumbahay ang Sikolohiyang Pilipino pagkat taal o tagaroon mismo sa
bansa (bahay) ang mga taong (sikolohiya) nakatira.

Layon ng SP ang:
1. Pagsasakatutubo (indigenization) ng mga pag-aaral, pagsusuri, at
pagteteorya ng tao at kaniyang diwa;
2. Pagkakaroon ng panlipunang kamalayan at kabatirang pinakikilos ng
obhertibong pagsusuri;
3. Patuloy na pag-aaral sa nauna, tradisyonal at kinagisnang Sikolohiya; at
4. Pagpapatibay sa pagsanib ng katutubong Sikolohiya sa iba’t ibang
larangan at maaaring mailipat na Kanluraning konsepto at pag-aaral.
Tumutulay ang mga ito sa tatlong primaryang protestang inihahayag ng SP
bilang isang larangan:
1. Ito ay pagtaliwas sa sikolohiyang nililinang sa mga industriyalisadong
bansa sa mga bansang palinang pa lamang.

2. Ang SP bilang mapagpalayang sikolohiya, ito ay taliwas na

sikolohiyang nagpapanatili sa estadong kolonyal ng mga kaisipan ng
Pilipino.

3. Ito rin ay tumutukoy sa protesta sa kritikal na pagtanggap at

pagtanggi sa mga kaisipan.
 Tinukoy nina Santiago at Enriquez (1976) ang mga kategorya ng pakikitungo sa Ibang
Tao at Hindi Ibang Tao;
1. Ibang Tao (Outsider)
a. Pakikitungo (civility)
b. Pakikisalamuha (act of mixing)
c. Pakikilahok (act of joining)
d. Pakikibagay (comformity)
e. Pakikisama (being united with the group)
2. Hindi Ibang Tao (One-of-Us)
a. Pakikipagpalagayang-loob (act of mutual trust)
b. Pakikisangkot (act of joining others)
c. Pakikipagkaisa (being one of the others)

Ang mga itp ay hindi lamang magkakaugnay ayos sa lalim at babaw ng mga ito. Bagkus
nililinaw rin nina Santiago at Enriquez (1979) na ang mga ito ay nagpapakita ng kaisahan
mula sa kawalan ng ugnayang pakikitungo tungi sa ganap na esensya identipikasyon sa
pakikiisa.
Metodo sa SP
Ang SP bilang isang disiplinang pampananaliksik na naglalayon ng pangsasakatutubo ay
nagtataglay ng katutubong paraan ng pananaliksik. Maaaring gamitin ang mga sumusunod na
metodo sa pananaliksik:

Metodo Kahulugan at Paraan

Ang pagkapa-kappa bilang isag metodo sa Sikolohiyang Pilipno ay isang
Pagkapa-kappa mapaglagay (suppositionless) na dulog sa isang panlipunang siyentipikong
(Groping) imbestigasyon. Ito ay inuuri bilang pag-apuhap, paghahanp at pagsusuri sa
isang di-sistematikong lawak ng panlipunan at pagkulturang datos na
maaaring magtaglay ng kaayusan, kahulugan at direksyon para sa saliksik.

1. Wala sa iisang kamay ng tao lamang ang kaalamang nauukol sa saliksik;

Pagtatanong- 2. Maaaring maraming taong tuwirang nakakasagot sa pangyayaring
tanong (asking pinagaralan ay kulang sa kasanayang magsasalaysay;
questions or 3. Maaaring may nais linawin o pagtibaying mga impormasyong naibigay
questioning) na ng ibang napagtanungin ng mananaliksik.
Dinagdag pa niya ang mga pamaraan sa pagsasagawa nito:
4. Pagkatok/pagbati
5. Pagpapakilala sa sarili at pagsabi ng nilalayon;
6. Pantatiya sa pagtanggap ng pagtatanungan;
7. Pinakaproseso ng pagtatanong; at
8. Pagbubuod.
 Binanggit nina Pe-Pua at Protacio-Marecelino (2000) nq ang Pakahilingang ay isang
Pakikiramdam makaramdam kikiramdam o maging sensitibo. Nagiging kapaki-pakinabang ang
(Shared metodong ito, pagkat makatutulong ito upang mataya ang balidasyon ng pagtugon ng
Insensitivities) mga respodante. Maaari itong Makita sa mga parelenggwaheng cue/di-berbal na
obserbasyong mapapansin sa mga respodante, gaya ng kilos, gawi, tono ng boses, at
kilos ng mata.

Tinuturing ito bilang rabaw na pagpapamalas ng pag-aalala sa sitwasyon. Ito ay

Pakikialam maaring isagawa sa pamamagitan ng gawa o pagtatanong. Ang mga katanungan ay
(concerned karaniwang nagsisimula sa bakit at naghahanap ng paliwanag. Dito naipapakita ng
interference) isang tao ang pagkakalinga nya sa iba.

Ito ay pagsang-ayon sa gawa, salita, at kilos ng isang tao na ang layunin ay maaring
Pakikilahok taos sa puso o hindi. Gayundin, malaki rin ang naitutulong nito sa
(Participation as pakikipagkaibingan. Nakikibahagi ang mananaliksik sa mga gawi ng mga tao sa
one-with-the- pamayanan. Nagkakaroon siya ng partisipasyon sa mga nakikitang pangyayari sa
others.) loob ng natural na konteksto.
Pakikisangkot Ito ay nagpapakita ng aktong pakikibahagi ng mananaliksik sa pamayanan, ang mula
(Integral sa pagiging silbi ay nakikiisa at nakikisangkot na ang mananaliksik sa mga gawaing
Involvement) pampamayanan.
Ang Pagdalaw-dalaw ay pagpupunta-punta at pakikipag-usap ng isang tao sa
Pagdalaw-dalaw kaniyang kapwa. Ito ay isang paraan sa mabilis na pakikilala ng dalawang tao
(Casual but sapagkat sa dalas ng pagkikita at pag-uusap, nailalabas ng isang tao ang nais niyang
repeated Visits) sabihin bagamat maaring may ilan pang pagpipigil.
Pantayong Pananaw
Ayon kay Salazar (1991) ang Pantayong Pananaw (o ang PP) ay isang panloob
na pagkakaugnay-ugnay at pag-uugnay ng mga katangian, halagahin, kaalaman,
karunungan, haranin, kaugalian, pag-aasal, at karanasang ng kabuoang
pangkalinangan-kabuoang nababalot sa, at ipinapahayag sa pamamagitan ng wika;
Tinutungo ito ang layon ng pantayong pananaw na makilala at maipakilala ang
anumang hinggil sa kultura, kasaysayan ng bayan sa kapuwa kultura.

Sa PP, mas kinikilala ang kapangyarihan ng taumbayan na

akdain ang talastasang bayan tungo sa panlipunang pagbabago
at pagbubuo ng Inang Bayan, bansa, at sambayanan.
Narito ang ilan pang paglilinaw hinggil sa mga umiiral na pananaw:
Pananaw Paliwanag
Pangkayo ang pananaw ng nakikipag-usap mula sa labas tungo sa mga tagaloob ng isang
Pangkayo partikular na kalinangan.
Halimbawa: ”Kayong mga Pilipino…”
“Sanay kayong mga Pilipino…”
Kabayan niya ang kausap ng banyaga sa kanilang sariling wika. Nagmumula ang ganitong
Pansila kaisipan kung sila ay lalabas at magaaral at kikilala ngbagong kulturang ipakikilala sa
kanilang bayan.
Halimbawa: “Gan’to sila kumilos”
“Gan’to ang mga gawi nila”
Ikinukumpara ditto ang iba’t ibang sistema ng paniniwala at pag-uugali. Maaring gamitin
Pangkami ditto ang wikang kinagisnan o wika ng iba upang ipaliwanag ang sariling kalinangan.
Halimbawa: “Sa Pilipinas, ganito kami…”
“Ganito kami kumilos…”
Ito ay tuwirang pagpapaliwanag ng kultura sa kaniyang kakultura o pagpapaliwang ng
Pantayo Pilipino sa kapuwa Pilipino sa wikang nauunawaan ng dalawa
Halimbawa: “Tayong mga Pilipino…”
“Sanay tayo sa ganitong gawi…”
Pantawang Pananaw
Sa Saysay at Salaysay ng Pantawang Pananaw mula Pamumusong Hanggang Impersomasyon
ni Roderick Nuncio (2002), ipinapaliwanag na ang teoryang ito ay nakakaangkla sa kamalayang
Pilipino. Ang kalikasan ng tawa na maibibigay ng alis ay isang malawak na sakop ng sikolohiya. Sa
karanasang Pilipino, ninanggit ni Nuncio ang mga sumusunod na patunay
1. Paggamit ng matsing sa mga kwentong bayan at ilang pabula
2. May payaso, pusong kengkoy o actor sa entablado
3. May eksenang nadulas, nadapa, nahukugan ng mabigat na bagay
4. Paghahalo ng imahinasyon at libido upang kilitiin ang sexual na sensibilidad

Bilang pananaw, inilahad ito bilang bahagi ng pag-iisip ng tao. Hindi ito pagbibigay-opinyon lamang. Ito
ay proseso ng pagninilay at pagbibigay-interpretasyon sa nangyayari at sa kanyang kapligiran.
Samantala, may limang element ng pantawang pananaw:
1. Medyum. Ito ay may kilalanin sa daluyan ng lunan (entablado, kalye, radio, o telibesyon) na laganap
ang Pantayong Pananaw.
2. Konteksto. Ito ay mga isyung panlipunan na kalikasan ay sosyal at politikal.
3. Nilalaman at Anyo. Ito ang tiyak na pianannggagalingan ng Pantawang Pananaw (maaaring
pagtatanghal, tradisyon, anyo ng akdang pamapanitikan).
4. Aktor. Siya/Sila ay mga nagsisipagganap sa konteskto ng kapaligiran.
5. Manonood. Siya/Sila ang mga tumatanggap ng kamalayang ito.