GIÁO ÁN THAO GIẢNG MÔN NGỮ VĂN 9 HKII (Năm học: 2011 – 2012)

Ngày soạn: 27/02/2012

Tuần 27.
Tiết PPCT: 126
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

I. MỤC TIÊU:
1. Kiến thức:
- Giúp học sinh xác định nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý trong câu, lựa chọn và sử
dụng cho đúng.
2. Kỹ năng:
- Rèn luyện cho học sinh đặt câu có hàm ý, giải hàm ý.
3. Thái độ:
- Giáo dục học thái độ đúng đắn khi tạo hàm ý.
II. CHUẨN BỊ:
1. Giáo viên:
- Sách giáo khoa, giáo án, bảng phụ.
2. Học sinh:
- Vở bài soạn, dụng cụ học tập.
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HĐ DẠY – HỌC:
1. Ổn định tổ chức: Kiểm tra sĩ số lớp.
2. Kiểm tra bài cũ: (Không kiểm).
3. Bài mới:

Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung bài học
* Hoạt động 1: Tiết PPCT: 126
- GV: Giới thiệu bài: Trong giao tiếp, NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
chúng ta thường bắt gặp những câu nói có
hàm ý, tức là nói A nhưng mục đích là để nói
B và muốn người nghe hiểu được ý B này. lối
nói có hàm ý này được coi là lối nói tế nhị,
tinh tế. Như vậy, có sự phân biệt giữa nghĩa
tường minh (tức nghĩa theo câu chữ) và
nghĩa hàm ẩn (tức hàm ý). Để hiểu rõ hơn về
nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn...

* Hoạt động 2: I/ Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:

- GV: Cho HS đọc đoạn trích ở mục I 1. Ví dụ (sgk trang 74, 75):
(SGK) và trả lời câu hỏi.

- GV: Cho học sinh thảo luận nhóm (3

phút).
- HS: Thảo luận, trình bày, nhận xét.
Giáo viên nhận xét và chốt ý:
GV: NGUYỄN HOÀNG THAO Trang 1
 GIÁO ÁN THAO GIẢNG MÔN NGỮ VĂN 9 HKII (Năm học: 2011 – 2012)
Câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!” có - Câu “Trời ơi, chỉ còn có 5 phút!”:
những cách hiểu sau: Anh thanh niên muốn nói thêm rằng: “Anh
a) Cách hiểu mang tính phổ biến (ai cũng rất tiếc”, nhưng anh không muốn nói thẳng
biết): chỉ còn năm phút là phải chia tay. điều đó có thể vì ngại ngùng, vì muốn che
b) Cách hiểu kg mang tính phổ biến: giấu tình cảm của mình.
+ Tiếc quá, kg còn đủ thời gian để trò
chuyện, tâm tình.
+ Thế là tôi lại phải thui thủi một mình.
+ Phải thêm một chút thời gian nữa thì hay
biết bao!
+ ...

- GV: Anh thanh niên hốt hoảng vì sự gặp

gỡ sắp phải kết thúc. Ý suy ra không chỉ dựa
vào câu chữ, mà còn dựa vào hoàn cảnh gấp
rút của cuộc chia tay (dựa vào diễn biến sự
việc).
- Câu “Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa
đây này!”: Câu nói không chứa ẩn ý.

- GV: Lưu ý: Muốn hiểu được ý của

người nói, người nghe phải có những hiểu
biết về hoàn cảnh phát ngôn, về ngữ điệu và
đặc trưng từ ngữ của phát ngôn. Hàm ý phụ
thuộc vào tình huống giao tiếp. Cùng một
câu nhưng nói trong những tình huống
khác nhau có thể có những hàm ý khác
nhau.
Ví dụ: Trời sắp mưa đấy!
Có thể hiểu hàm ý:
- Ra cất quần áo vào.
- Mang áo mưa đi.
- Đừng đi nữa.
... tuỳ theo tình huống nói năng.

- GV: Lời nói có hàm ý là lời nói mà xét

theo câu chữ, người nói đã cố tình vi phạm
một (hoặc hơn một) phương châm hội thoại
nào đó.
Ví dụ:
Một chàng trai tự giới thiệu với một cô gái
trong một cuộc liên hoan: “Tôi là Thiện, sinh
viên Khoa Báo Chí, Đại học Quốc gia Hà
GV: NGUYỄN HOÀNG THAO Trang 2
 GIÁO ÁN THAO GIẢNG MÔN NGỮ VĂN 9 HKII (Năm học: 2011 – 2012)
Nội, 26 tuổi, chưa có vợ”. Cô gái lập tức sẽ
nghi ngờ anh ta có ý đồ gì đó, vì những
thông tin cung cấp nhiều hơn đòi hỏi trong
hoàn cảnh ấy.

- GV: Lưu ý HS: Hàm ý có những đặc

tính:
+ Hàm ý có thể giải đoán được: người
nghe có năng lực thì có thể đoán ra hàm ý
trong lời nói có chứa hàm ý.
+ Hàm ý có thể chối bỏ được: người nói
luôn luôn có thể chối bỏ rằng họ không
thông báo hàm ý nào đó trong lời nói của
mình, tức là người nói có thể không chịu
trách nhiệm về hàm ý chứa trong lời nói của
chính họ.

- GV: Cho thêm 1 số ví dụ:

Ví dụ 1: (Ghi trên bảng phụ)
Để khỏi vô lễ, người con trai vẫn ngồi yên
cho ông vẽ, nhưng cho là mình không xứng
đáng với thử thách ấy, anh vẫn nói:
- Không, bác đừng mất công vẽ cháu !
Cháu giới thiệu với bác ông kĩ sư ở vườn
rau dưới Sa Pa.
(HS: Trao đổi tìm hàm ý: Từ ý nghĩa
tường minh trong câu nói của anh thanh niên
có thể suy ra: “Cháu không xứng đáng để
bác vẽ, ông kĩ sư ở vườn rau dưới SaPa mới
xứng”).
Ví dụ 2:
- Bây giờ mới 11 giờ " còn sớm.
- Bây giờ đã 11 giờ " đã muộn.
- Bây giờ là 11 giờ " tường minh (là phần
thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ
ngữ có trong câu).

- GV: Vậy, Thế nào là nghĩa tường 2. Kết luận:

minh? Thế nào là hàm ý? Cho ví dụ.
HS trả lời, Cho VD:
+ “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”
+ “Sấm cũng bớt bất ngờ
GV: NGUYỄN HOÀNG THAO
a) Nghĩa tường minh là phần thông báo
được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu.
b) Hàm ý là phần thông báo tuy không
được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ
Trang 3
 GIÁO ÁN THAO GIẢNG MÔN NGỮ VĂN 9 HKII (Năm học: 2011 – 2012)
Trên nàng cây đứng tuổi” ấy.
+ Câu tục ngữ: “Uống nước nhơ nguồn”
+ ...
- Giáo viên gọi học sinh đọc ghi nhớ  Ghi nhớ (sgk trang 75).
trong sgk.
* Hoạt động 3: II/ Luyện tập:
- GV: Yêu cầu HS đọc và làm bài tập 1. 1 (SGK trang 75):
(HS: Làm bài tập). a, Câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy”
- GV: Đây là cách dùng hình ảnh để diễn đặc biệt là cụm từ tặc lưỡi cho thấy hoạ sĩ
đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật. cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên.

(HS: Qua các hình ảnh này, có thể thấy cô b, Trong cuối đoạn văn, những từ ngữ
gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô miêu tả thái độ của cô gái liên quan tới
ngượng vì định kín đáo để khăn lại làm kỉ chiếc mùi soa:
vật cho người thanh niên, thế mà anh lại quá - Mặt đỏ ửng (ngượng).
thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô trả lại). - Nhận lại chiếc khăn (không tránh
được).
- GV: Cô gái ngượng với người thanh niên - Quay vội đi (quá ngượng).
thì ít – vì anh thật thà đến mức vụng về - cô
ngương với ông hoạ sĩ già dày dạn kinh
nghiệm kia nhiều hơn, đến mức gọi là
“ngượng đỏ chín mặt”.

- HS: đọc, làm bài tập 2, 3. 2 (SGK trang 75): Hàm ý của câu in
đậm là “Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước
chè đấy”.
3 (SGK trang 75, 76): Câu “Cơm chín
rồi!” có chứa hàm ý, đó là “Ông vô ăn cơm
đi!”
- GV: Cho HS trao đổi theo bàn. 4 (SGK trang 76): Những câu in đậm ở
đây không chứa hàm ý. Câu in đậm thứ
nhất là câu nói lảng (nói sang chuyện khác
tránh đề tài đang bàn, gọi là “đánh trống
lảng” ). Câu in đậm thứ hai là câu nói dở
dang.
4. Củng cố:
- GV: Thế nào là nghĩa tường minh? Thế nào là nghĩa hàm ý?
(HS: Trả lời)
- GV: Cho HS đọc và làm bài tập trắc nghiệm trên bảng phụ (nếu còn thời gian)
5. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà:
- Học thuộc nội dung bài, làm bài tập.
- Chuẩn bị bài mới, trả lời các câu hỏi theo sách giáo khoa.
IV. Rút kinh nghiệm:

GV: NGUYỄN HOÀNG THAO Trang 4

 GIÁO ÁN THAO GIẢNG MÔN NGỮ VĂN 9 HKII (Năm học: 2011 – 2012)

GV: NGUYỄN HOÀNG THAO Trang 5