Cild 11. ʋ2 A.A.

SΩfΩrova Aprel – øyun 2019

Vol. 11. ʋ2

UOT 681.3

NEFTøN øLKøN EMALI TEXNOLOJI KOMPLEKSøNøN ԤSAS

APARATLARI ÜÇÜN EKSPERøMENTLԤRøN TԤùKøLø

A.A. SԤFԤROVA*

AvtomatlaúdÕrÕlmÕú idarԥetmԥ sistemlԥrinin layihԥlԥndirilmԥsindԥ mürԥkkԥb vԥ ԥhԥmiyyԥtli

mԥrhԥlԥlԥrdԥn biri dԥ idarԥetmԥ obyektlԥrinin identifikasiyasÕdÕr. Tԥqdim olunan mԥqalԥdԥ
identifikasiya mԥsԥlԥsi kimi tԥnzimlԥmԥ sisteminin simtezi mԥsԥlԥsinin hԥlli nԥzԥrdԥ tutulur. . Mԥhz
idarԥetmԥ obyektinin ötürmԥ funksiyasÕ tapÕldÕqdan sonra tԥnzimlԥmԥ sisteminin parametrik sintezi
hԥyata keçirilir. Mԥlumdur ki, belԥ sistemlԥrin sintezi üçün obyekti idarԥedici vԥ hԥyacanlandÕrÕcÕ tԥsir
kanallarÕ üzrԥ identifikasiya etmԥk lazÕmdÕr. Obyektin hԥr hansÕ bir kanal üzrԥ ötürmԥ funksiyasÕnÕn
alÕnmasÕ üçün sistemdԥ bԥrabԥr intervallarla informasiy nÕn yÕ÷ÕmÕ tԥlԥb olunur. Bu problemin hԥlli
mԥqsԥdi ilԥ neftin ilkin emalÕ qur÷usunda müԥyyԥn plan üzrԥ eksperimentlԥr tԥúkil olunmuú vԥ
nԥticԥlԥr alÕnmÕúdÕr.
Açar sözlΩr: identifikasiya, tΩnzimlΩnΩn parametr, ötürmΩ funksiyasÕ, idarΩetmΩ obyekti

Giriú. RespublikamÕzÕn yanacaq-enerji kompleksinԥ daxil olan müԥssisԥlԥr arasÕnda ԥn

vacib texnoloji sistemlԥrdԥn biri neftin ilkin emalÕni tԥmin edԥn ya÷ istehsalÕ profilli neft emalÕ
qur÷ularÕdÕr [1]. Bu qur÷ularÕn ԥsas mԥqsԥdi xam neftdԥn yüksԥk keyfiyyԥt göstԥricilԥrinԥ malik
geniú çeúiddԥ sürtkü ya÷larÕnÕn istehsalÕnÕ tԥmin etmԥkdԥn ibarԥtdir. Neftin ilkin emalÕ qur÷ularÕnÕn
idarԥetmԥ sistemlԥrinԥ hԥsr edilmiú elmi-tԥdqiqat iúlԥrinin tԥhlili göstԥrilmiúdir ki, bu texnoloji
sistemlԥr idarԥetmԥ obyekti nöqteyi-nԥzԥrindԥn özündԥ bir-biri ilԥ müxtԥlif texnoloji ԥlaqԥlԥrdԥ
birlԥúmiú çox ölçülü aqreqatlarÕ birlԥúdirir vԥ hԥr bir texnoloji aparat rejim parametrlԥri baxÕmÕndan
geniú diapozonda iúlԥdiyindԥn mürԥkkԥb sistemlԥrdir.
Mԥlumdur ki, belԥ sistemlԥrin sintezi üçün obyekti idarԥedici vԥ hԥyԥcanlandÕrÕcÕ tԥsir
kanallarÕ üzrԥ identifikasiya etmԥk lazÕmdÕr. ødentifikasiya mԥsԥlԥlԥri dedikdԥ idarԥetmԥ obyektlԥri
üçün ötürmԥ funksiyalarÕnÕn alÕnmasÕ nԥzԥrdԥ tutulur. Mԥhz idarԥetmԥ obyektinin ötürmԥ
funksiyasÕ tapÕldÕqdan sonra tԥnzimlԥmԥ sisteminin parametrik sintezi hԥyata keçirilir. Obyektin
hԥr hansÕ bir kanal üzrԥ ötürmԥ funksiyasÕnÕn alÕnmasÕ üçün sistemdԥ bԥrabԥr intervallarla

*
Azԥrbaycan Dövlԥt Neft vԥ Sԥnaye Universiteti

104
 Neftin ilkin emali texnoloji kompleksinin Ωsas aparatlari üçün eksperimentlΩrin tΩúkili

informasiyanÕn yÕ÷ÕmÕ tԥlԥb olunur. Bu problemin hԥlli mԥqsԥdi ilԥ texnoloji obyektlԥrdԥ müԥyyԥn
plan üzrԥ eksperimentlԥr tԥúkil olunur vԥ aparÕlÕr [2, 3].
Mԥsԥlԥnin qoyuluúu. Obyektin ötürmԥ funksiyasÕnÕn alÕnmasÕnda adԥtԥn aktiv tԥcrübԥ
metodlarÕndan istifadԥ olunur. Çünki, hԥr hansÕ bir obyektin müԥyyԥn bir kanal üzrԥ (idarԥedici vԥ
hԥyԥcanlandÕrÕcÕ tԥsir kanallarÕ üzrԥ) dinamik modelini alarkԥn bu obyektin giriúinԥ tԥkan úԥkilli
siqnal verilir. Bu mԥsԥlԥnin qoyuluúu zamanÕ ԥsas problem ondan ibarԥtdir ki, elԥ etmԥk lazÕmdÕr
ki, obyektԥ hԥyԥcanlandÕrÕcÕ tԥsir verilԥndԥn sonra texnoloji proses öz reqlamentini pozmasÕn. Ona
görԥ dԥ tԥcrübԥni baúlamamÕúdan ԥvvԥl prosesin texnologiyasÕ vԥ onun reqlamenti diqqԥtlԥ
araúdÕrÕlmalÕ vԥ öyrԥnilmԥlidir.
Digԥr bu problem isԥ odur ki, adԥtԥn belԥ tԥcrübԥlԥr aparÕlarkԥn tԥdqiq olunan obyektin
daxil oldu÷u dövrԥ açÕq vԥziyyԥtdԥ saxlanÕlÕr. Bu da öz növbԥsindԥ hԥr hansÕ bir kԥnar tԥsir
nԥticԥsindԥ prosesin öz reqlamentini pozmasÕ ehtimalÕnÕ artÕrÕr. Bu, xüsusi ilԥ birdövrԥli sistemlԥrԥ
aiddir. Ona görԥ dԥ mԥsԥlԥnin qoyuluúu texnoloji prosesin öz reqlamentini pozulmamasÕ úԥrti ilԥ
tԥcrübԥni qapalÕ dövrԥ üzrԥ aparÕlmaqla, tԥnzimlԥyicinin sazlama parametrlԥrinin tԥlԥb edilԥn
keyfiyyԥt göstԥricilԥrini ödԥyԥn optimal qiymԥtlԥrinin hesablanmasÕndan ibarԥtdÕr. Bu isԥ tԥnzim
sistemlԥrinin sintezi zamanÕ tԥklif olunan metodikanÕn üstün cԥhԥdlԥrindԥn biridir.
Mԥsԥlԥnin hԥlli. Tԥcrübԥnin aparÕlmasÕ zamanÕ obyektin giriúinԥ müԥyyԥn standart siqnal
verilmiúdir vԥ bu zaman verilԥn siqnal elԥ seçilmiúdir ki, texnoloji rejim öz buraxÕla bilԥn
hԥddindԥn kԥnara çÕxmasÕn. Adԥtԥn hԥr hansÕ bir tԥcrübԥnin aparÕlmasÕ üçün maksimum bir saat
kifayԥt edir. Obyektlԥrin identifikasiyasÕ üçün aparÕlan tԥcrübԥlԥrin bir qismi qapalÕ dövrԥ üzrԥ
aparÕlmÕúdÕr. Bu zaman tԥdqiq olunan obyektdԥ tԥnzimlԥnԥn parametrin tapúÕrÕq giymԥti buraxÕla
bilԥn hԥdd daxilindԥ müԥyyԥn qԥdԥr dԥyiúdirilmiúdir vԥ obyektin giriú vԥ çÕxÕú parametrlԥri
müԥyyԥn intervallarla ölçülԥrԥk qeyd olunmuúdur [4]. Tԥcrübԥnin sonunda isԥ bütün tԥnzimlԥnԥn
parametrlԥr öz ԥvvԥlki qiymԥtlԥrinԥ gԥtirilmiúdirlԥr.
x Ilkin olaraq sistemԥ qoúulmuú tԥnzimlԥyicinin sazlama parametrlԥri dԥyiúdirilir:
W ( p) K t , (Tin o f, Tdif o 0)
x Idarԥetmԥ obyektinin ötürmԥ funksiyasÕ hesablanÕr.
x Müvafiq metodlardan birinin kömԥyi ilԥ tԥnzimlԥyicinin sazlama parametrlԥrinin tԥlԥb
edilԥn keyfiyyԥt göstԥricilԥrini ödԥyԥn optimal qiymԥtlԥri hesablanÕr [5].
Aúa÷ÕdakÕ nümunԥdԥ, ELOU-AVT-2 qur÷usunun K-2 rektifikasiya kalonunun yuxarÕsÕnda
temperaturun tԥnzimlԥnmԥsi üçün birdövrԥli tԥnzim sisteminin sintezi mԥsԥlԥsinԥ baxÕlÕmÕúdÕr.
Kalonun yuxarÕsÕnda temperatur 2 tԥnzimlԥyicisi ilԥ tԥnzimlԥnir. Tԥnzimlԥyiciyԥ temperaturun cari
qiymԥti 1 vericisindԥn daxil olur. Tԥnzimlԥyicinin çÕxÕú siqnalÕ isԥ suvarma xԥtti üzԥrindԥ
qoyulmuú 3 icra mexanizminԥ verilir. QapalÕ tԥnzim sisteminԥ Pø tԥnzimlԥyici qoúulmuúdur.
øzodrom vaxtÕnÕn ba÷lanÕlmasÕndan sonra (Tin o f) texnoloji prosesdԥ tԥnzimlԥyicinin çÕxÕú
siqnalÕ u=59%, kalonun yuxarÕsÕnda temperatur (tԥnzimlԥnԥn parametr) y0=1200S, bu parametrin
tapúÕrÕq qiymԥti isԥ xt0=1200S olmuúdur.

105
 A.A. SΩfΩrova

Benzin

1 2

K-2 Suvarma
xΩtti

ùΩkil. Kalonda temperaturun tΩnzimlΩnmΩsi sxemi vΩ tΩnzimlΩmΩ

prosesinin keçid prosesi Ωyrisi

AlÕnmÕú keçid prosesi ԥyrisi vԥ temperaturun tԥnzimlԥnmԥsi sxemi úԥkildԥ göstԥrilmiúdir.

Bu ԥyri ԥsasÕnda ATS (avtomatik tԥnzimlԥmԥ sistemi)-ԥ qoúulmuú tԥnzimlԥyicinin sazlama
parametrlԥrinin optimal qiymԥtlԥrinin hesablanmasÕ üçün geniúlԥndirilmiú amplitud-faza tezlik
xarakteristikasÕnÕn kömԥyi ilԥ aparÕlan analitik metoddan istifadԥ olunmuúdur.
Nԥticԥ. 2-tԥnzimlԥyicisinin tapúÕrÕq qiymԥtinin tԥkan úԥkilli artÕrÕlmasÕndan sonra yeni
qԥrarlaúmÕú rejimԥ aúa÷ÕdakÕ qiymԥtlԥr uy÷un olmuúdur:

u1 63%, y1 124,5 0 S , x m1 1250 S

Hesabatdan alÕnmÕú nԥticԥlԥr belԥ olmuúdur:

QapalÕ sistemin ötürmԥ funksiyasÕ:

0.134 p  1
Wsisqap ( p ) 0.86
0.554 p 2  1.173 p  1

Tԥnzimlԥmԥ obyektinin ötürmԥ funksiyasÕ:

0.134 p  1
Wob ( p ) 2.93 e 0.45 p
3.958 p 2  7.553 p  1
Pø tԥnzimlԥyicinin sazlama parametrlԥrinin optimal qiymԥtlԥri:

Kp 3.099; Tu 2.226

106
 Neftin ilkin emali texnoloji kompleksinin Ωsas aparatlari üçün eksperimentlΩrin tΩúkili

Sistemԥ P tԥnzimlԥyici qoúmuú olsaq, onda bu tԥnzimlԥyicinin sazlama parametrinin

optimal qiymԥti
Kp 4.436
olar.
Qeyd edԥk ki, bu tԥnzimlԥyicinin sazlama parametrlԥrinin alÕnmÕú optimal qiymԥtlԥri
sönmԥ dԥrԥcԥsi 75% (m 0.221) olan hal üçün hesablanmÕúdÕr.

REFERENCES

1. Nurullayev V.X., Seyfiyev F.Q. Neft mᖠhsullarÕnÕn qarÕúmasÕnÕn tԥhlili vԥ yanacaq resurslarÕnÕn artÕrÕlmasÕnÕn iqtisadi
sԥmԥrԥli yollarÕ // «Azԥrbaycan Mühԥndislik AkademiyasÕnÕn Xԥbԥrlԥri», cild 8. ʋ1. 2016. ɋ.
2. Ivashhenko N.N. Avtomaticheskoe regulirovanie. Teoriya i elementy sistem / N.N. Ivashhenko. - M.: Gosudarstvennoe
nauchno-tehnicheskoe izdatelstvo mashinostroitelnoj i sudostroitelnoj literatury, 2015. - 630 c.
ɂɜɚɳɟɧɤɨ ɇ.ɇ. Ⱥɜɬɨɦɚɬɢɱɟɫɤɨɟ ɪɟɝɭɥɢɪɨɜɚɧɢɟ. Ɍɟɨɪɢɹ ɢ ɷɥɟɦɟɧɬɵ ɫɢɫɬɟɦ / ɇ.ɇ. ɂɜɚɳɟɧɤɨ. - Ɇ.: Ƚɨɫɭɞɚɪɫɬɜɟɧ-
ɧɨɟ ɧɚɭɱɧɨ-ɬɟɯɧɢɱɟɫɤɨɟ ɢɡɞɚɬɟɥɶɫɬɜɨ ɦɚɲɢɧɨɫɬɪɨɢɬɟɥɶɧɨɣ ɢ ɫɭɞɨɫɬɪɨɢɬɟɥɶɧɨɣ ɥɢɬɟɪɚɬɭɪɵ, 2015. - 630 c.
3. Voronov A. Elementy teorii avtomaticheskogo regulirovaniya. - M.: Voenizdat, 2015. - 472 c.
ȼɨɪɨɧɨɜ Ⱥ. ɗɥɟɦɟɧɬɵ ɬɟɨɪɢɢ ɚɜɬɨɦɚɬɢɱɟɫɤɨɝɨ ɪɟɝɭɥɢɪɨɜɚɧɢɹ. - Ɇ.: ȼɨɟɧɢɡɞɚɬ, 2015. - 472 c.
4. Besekerskiy V.A., Popov E.P. Teoriya sistem avtomaticheskogo upravleniya. - M.: «Nauka», Glavnaya redakciya fiziko-
matematicheskoj literatury, 2007.
Ȼɟɫɟɤɟɪɫɤɢɣ ȼ.Ⱥ., ɉɨɩɨɜ ȿ.ɉ. Ɍɟɨɪɢɹ ɫɢɫɬɟɦ ɚɜɬɨɦɚɬɢɱɟɫɤɨɝɨ ɭɩɪɚɜɥɟɧɢɹ. - Ɇ.: «ɇɚɭɤɚ», Ƚɥɚɜɧɚɹ ɪɟɞɚɤɰɢɹ
ɮɢɡɢɤɨ-ɦɚɬɟɦɚɬɢɱɟɫɤɨɣ ɥɢɬɟɪɚɬɭɪɵ, 2007.
5. Kim D.P. Teoriya avtomaticheskogo upravleniya. Mnogomernye, nelinejnye, optimalnye i adaptivnye sistemy: Ucheb.
posobie. T.2. - M.: Fizmatlit, 2009. – 64 s.
Ʉɢɦ Ⱦ.ɉ. Ɍɟɨɪɢɹ ɚɜɬɨɦɚɬɢɱɟɫɤɨɝɨ ɭɩɪɚɜɥɟɧɢɹ. Ɇɧɨɝɨɦɟɪɧɵɟ, ɧɟɥɢɧɟɣɧɵɟ, ɨɩɬɢɦɚɥɶɧɵɟ ɢ ɚɞɚɩɬɢɜɧɵɟ ɫɢɫɬɟɦɵ:
ɍɱɟɛ. ɩɨɫɨɛɢɟ. Ɍ.2. - Ɇ.: Ɏɢɡɦɚɬɥɢɬ, 2009. – 64 ɫ.

ɈɊȽȺɇɂɁȺɐɂə ɗɄɋɉȿɊɂɆȿɇɌɈȼ ȾɅə ɈɋɇɈȼɇɕɏ ȺɉɉȺɊȺɌɈȼ

ɇȿɎɌȿɉȿɊȿɊȺȻȺɌɕȼȺɘɓȿȽɈ ɌȿɏɇɈɅɈȽɂɑȿɋɄɈȽɈ ɄɈɆɉɅȿɄɋȺ

Ⱥ.Ⱥ. ɋȺɎȺɊɈȼȺ

Ɉɞɧɢɦ ɢɡ ɫɥɨɠɧɵɯ ɢ ɜɚɠɧɵɯ ɷɬɚɩɨɜ ɩɪɨɟɤɬɢɪɨɜɚɧɢɹ ɚɜɬɨɦɚɬɢɡɢɪɨɜɚɧɧɵɯ ɫɢɫɬɟɦ ɭɩɪɚɜɥɟɧɢɹ ɹɜɥɹɟɬɫɹ

ɢɞɟɧɬɢɮɢɤɚɰɢɹ ɨɛɴɟɤɬɨɜ ɭɩɪɚɜɥɟɧɢɹ. ȼ ɫɬɚɬɶɟ ɪɚɫɫɦɚɬɪɢɜɚɟɬɫɹ ɩɪɨɛɥɟɦɚ ɢɞɟɧɬɢɮɢɤɚɰɢɢ ɤɚɤ ɡɚɞɚɱɚ ɫɢɧɬɟɡɚ ɫɢɫɬɟɦɵ
ɪɟɝɭɥɢɪɨɜɚɧɢɹ. ɉɚɪɚɦɟɬɪɢɱɟɫɤɢɣ ɫɢɧɬɟɡ ɫɢɫɬɟɦɵ ɪɟɝɭɥɢɪɨɜɚɧɢɹ ɨɫɭɳɟɫɬɜɥɹɟɬɫɹ ɩɨɫɥɟ ɧɚɯɨɠɞɟɧɢɹ ɩɟɪɟɞɚɬɨɱɧɨɣ
ɮɭɧɤɰɢɢ ɨɛɴɟɤɬɚ ɭɩɪɚɜɥɟɧɢɹ. ɂɡɜɟɫɬɧɨ, ɱɬɨ ɞɥɹ ɫɢɧɬɟɡɚ ɬɚɤɢɯ ɫɢɫɬɟɦ ɨɛɴɟɤɬ ɧɟɨɛɯɨɞɢɦɨ ɢɞɟɧɬɢɮɢɰɢɪɨɜɚɬɶ ɩɨ ɤɚɧɚ-
ɥɚɦ ɭɩɪɚɜɥɟɧɢɹ ɢ ɜɨɡɦɭɳɟɧɢɹ. Ⱦɥɹ ɬɨɝɨ ɱɬɨɛɵ ɩɨɥɭɱɢɬɶ ɩɟɪɟɞɚɬɨɱɧɭɸ ɮɭɧɤɰɢɸ ɥɸɛɨɝɨ ɨɛɴɟɤɬɚ ɩɨ ɤɚɤɨɦɭ-ɥɢɛɨ
ɤɚɧɚɥɭ, ɧɟɨɛɯɨɞɢɦ ɫɛɨɪ ɞɚɧɧɵɯ ɜ ɫɢɫɬɟɦɟ ɫ ɪɚɜɧɵɦɢ ɢɧɬɟɪɜɚɥɚɦɢ. Ⱦɥɹ ɪɟɲɟɧɢɹ ɷɬɨɣ ɡɚɞɚɱɢ ɛɵɥɢ ɩɪɨɜɟɞɟɧɵ
ɷɤɫɩɟɪɢɦɟɧɬɵ ɩɨ ɤɨɧɤɪɟɬɧɨɦɭ ɩɥɚɧɭ ɢ ɩɨɥɭɱɟɧɵ ɩɪɢɟɦɥɟɦɵɟ ɪɟɡɭɥɶɬɚɬɵ.
Ʉɥɸɱɟɜɵɟ ɫɥɨɜɚ: ɢɞɟɧɬɢɮɢɤɚɰɢɹ, ɪɟɝɭɥɢɪɭɟɦɵɣ ɩɚɪɚɦɟɬɪ, ɩɟɪɟɞɚɬɨɱɧɚɹ ɮɭɧɤɰɢɹ, ɨɛɴɟɤɬ ɭɩɪɚɜɥɟɧɢɹ.

ORGANIZATION OF EXPERIMENTS FOR THE MAIN APPARATUS OF OIL

REFINING TECHNOLOGY COMPLEX

A.A. SAFAROVA

One of the complicated and important stages in the design of automated management systems is the identification of
management objects. The article identifies the problem of identification as the simplification of the regulatory system. .
Parameterization synthesis of the regulatory system is performed after the control object is found. It is known that for the
synthesis of such systems, the object must be identified in terms of managing and exciting effects channels. In order to receive
the transfer function of any object on the channel, it is required to collect data in equal intervals in the system. In order to solve
this problem, experiments on a specific plan were made and the results were obtained.
Keywords: identification, adjustable parameter, transfer function, control object.

107