‫زن‪ ،‬زندگی‪ ،‬آزادی‪:‬‬

‫دستاوردها و چشم‌اندازها‬

‫نقدفوریه ‪2020 ,1‬‬

‫خیزش جدید مردم ایران در واکنش به قت ل فجی ع مهس ا امی نی توس ط‬

‫گشت ارشاد ب ا س رعت در ح ال گس ترش اس ت‪ .‬ش هرها یکی پس از‬
‫دیگ ری ب ه این م وج می‌پیوندن د و الیه‌ه ای گون اگون آن را تق ویت‬
‫می‌کنند‪ .‬قدرت و ش تاب گس ترش این جنبش ک ه ب ا روحیه‌ی ته اجمی‬

‫‪2‬‬
‫مردم نمود چشم‌گیری یافته به واق ع لحظه‪ ‬به‪ ‬لحظ ه اف زایش می‌یاب د و‬
‫به نظر نمی‌رسد که سر ایستادن داشته باشد‪ .‬اما ش ور و هیج ان نبای د‬
‫م انع قض اوت منطقی و عقالنی ش ود‪ .‬لحظه‌ای مکث و نگریس تن ب ه‬
‫آن‌چه که طی کرده‌ایم و نگاه ب ه پیش روی این امک ان را می‌ده د ک ه‬
‫دریابیم این جنبش همانند جنبش‌های چند سال اخیر به‌ویژه خیزش‌های‬
‫‪ ۹۶‬و ‪ ۹۸‬با چ ه نق اط‌ ض عف و ق وتی هم راه اس ت‪ ،‬در بطن خ ود و‬
‫ضمن گسترشی که می‌یابد چه امکان اتی را درب ردارد و این امکان ات‬
‫چگونه می‌تواند بر خود این جنبش و روند آن تأثیر بگذارد‪.‬‬
‫(‪)1‬‬
‫شعار مرکزی و عامل‌وحدت‌بخش خ یزش کن ونی در عب ارت زیب ای‬
‫«زن‪ ،‬زن دگی‪ ،‬آزادی»‪( ‬ژن‪ ،‬ژی ان‪ ،‬ئ ازادی) تبل ور یافت ه اس ت‪ .‬این‬
‫شعار که ریشه در تاریخ مبارزات رهایی‌بخش در خاورمیان ه به‌وی ژه‬
‫منطقه‌ی کردستان دارد‪ ،‬گویی چکیده‌ی تضادهای دیرینه‌ای اس ت ک ه‬
‫بخش اعظم مردم ایران در خالل چهل و چهار سال حکومت اس المی‬
‫ب ا آن مواج ه بودن د‪ .‬احساس ات خدشه‌دارش ده‌ی م ردم از ظلم و س تم‬
‫آش کار ب ه دخ تری ج وان توانس ت بخش‌ه ای گون اگون جمعیت در‬
‫شهرهای بزرگ و کوچ ک‪ ،‬و اق وام و ملیت‌ه ای گون اگون ای ران را‬
‫‪3‬‬
‫ح ول مح وریت مس ئله‌ی تبعیض ب ر زن ان ب ه ش کل‌های گون اگون و‬
‫به‌ویژه حجاب اجباری متحد کند‪ .‬اما این پرسش مطرح می‌شود که ت ا‬
‫چه حد این ش عار ظ رفیت و توان ایی دربرگ یری مطالب ات سیاس ی و‬
‫اقتصادی و اجتماعی مردم را دارد؟ خواست مب ارزه ب ا تبعیض علی ه‬
‫زن ان ک ه در ش کل‌های گون اگون مط رح می‌ش ود در واق ع یکی از‬
‫اصیل‌ترین مطالبات کل جامعه‌ی ایران چ ه م رد و چ ه زن از ابت دای‬
‫انقالب بهمن‪ ۵۷ ‬تا به امروز است‪ .‬این خواست با مبانی اساسی تفکر‬
‫و دیدگاه ایدئولوژیک حکومت اسالمی در تضادی اساس ی ق رار دارد‬
‫و مخالفت با آزادی زنان یکی از مهم‌ت رین ارک ان ه ویت حاکم ان را‬
‫تشکیل می‌دهد‪ .‬اما این مخالفت فقط در بعدی حقوقی مطرح نیست ک ه‬
‫با اعطای ب رخی حق وق ظ اهری ب ه زن ان رف ع ش ود‪ .‬ه ویت زن ب ه‬
‫عن وان نم اد مخ الفت ب ا کلیت نظ ام اس المی در واق ع ان واع‬
‫پیش‌فرض‌ه ای دیگ ری را پیش می‌کش د‪ :‬ح ذف حج اب اجب اری ب ه‬
‫معنای انتخاب نوع پوشش و نوع سبک زندگی و در یک کالم پذیرش‬
‫حق زنان بر تن و سرنوشت خویش است؛ اعطای برابری حق وقی ب ه‬
‫ای‬ ‫ه معن‬ ‫ایر آن ب‬ ‫ان در ازدواج و طالق و ارث و نظ‬ ‫زن‬
‫به‪ ‬ل رزه‪ ‬درآوردن ارک ان ای دئولوژیک و دی نی حاکم ان اس ت‪ .‬آزادی‬
‫‪4‬‬
‫زنان در کشوری مانند ای ران هم‌چ ون بم بی عم ل می‌کن د ک ه تم امی‬
‫مناس بات عقب‌مان ده‌ی اجتم اعی را می‌ترکان د‪ .‬ام ا آی ا آزادی زن ان‬
‫به‌تنهایی می‌تواند به سایر تضادهای اساسی این جامعه پاسخ ده د؟ در‬
‫پاسخ به این سوال بای د ب ه این نکت ه توج ه ک رد ک ه این ش عار در دل‬
‫خود واجد بدیلی دموکراتیک اس ت ک ه مردس االری و دیکت اتوری را‬
‫هم‌زمان هدف می‌گیرد‪ .‬از همین روست که نه فقط از سوی کردها که‬
‫این ش عار در مب ارزات فرامنطقه‌ای‌ش ان ش عاری آش نا و نم ادین ب ه‬
‫ش مار‌ می‌آی د‪ ،‬بلک ه از س وی گروه‌ه ا و اقش ار دیگ ر م ردم ن یز ب ه‬
‫سرعت پذیرفته و به‪ ‬کار‪ ‬گرفته شد‪ .‬با این حال گسترش این ش عار ب ه‬
‫گونه‌ای که دیگر مطالبات و تض ادهای چن دوجهی ج امعه‌ی ای ران را‬
‫علی ه نظ ام س رمایه‌داری دین‌م دار ح اکم ب ر کش ور دربربگ یرد‪ ،‬ب ه‬
‫شرایط و ضرورت‌ها و ظرفیت‌های دیگ ر عرص ه‌ی مب ارزه بس تگی‬
‫خواهد داشت که هنوز تا حدودی ناروشن است‪ .‬هر جنبشی در مس یر‬
‫تحول و تکامل خود از فراز‪ ‬و‪ ‬نشیب‌های گوناگونی عبور خواهد ک رد‬
‫ک ه در ن تیجه‌ی آن‌ه ا ائتالف و انس جام ج امع اولیه‌ی خ ود را بن ا ب ر‬
‫سویه‌های طبقاتی‪ ،‬نژادی‪ ،‬جنس یتی و ف رهنگی حامی ان و همراه انش‬
‫از دست می‌دهد‪ .‬به‌محض طی شدن دوران انسجام اولیه ک ه پ یرامون‬
‫‪5‬‬
‫نفی دشمنی مشترک شکل گرفته است‪ ،‬به‌محض س ربرآوردن ن اگزیر‬
‫هر بدیل سیاسی ممکن در افق جنبش‪ ،‬همان ج دال‌های کهنه‌ای ک ه ت ا‬
‫ب ه هم ان مقط ع م انع از ش کل‌گیری چ نین ائتالف گس ترده‌ای ب ود‪،‬‬
‫می‌تواند در ل وای ت ازه‌ای ب اعث تج زیه‌ی بل وک انقالبی می‌ش ود‪ .‬از‬
‫همین‌رو‪ ،‬پ رداختن ب ه زمینه‌ه ای مش ترکی ک ه ج امعیت و ش مولیتی‬
‫چنان داشته باشد که بخش‌ه ای هرچ ه بیش‌ت ری از این جنبش نوپ ا را‬
‫در مراحل آتی کنار هم نگاه دارد‪ ،‬ن ه برآم ده از ن وعی اعتم ادبه‌نفس‬
‫روشنفکرانه بلکه نشأت گرفته از ضرورتی است ک ه در مراح ل آتی‬
‫این جنبش‪ ،‬حف ظ انس جام را ب ه ض روری‌ترین عام ل حی ات آن ب دل‬
‫می‌سازد‪ .‬جنبشی که قرار باشد در بلندمدت به تقابل با ت وحش رژیمی‬
‫سرکوب‌گر برآید و در این مسیر ج ز ت وان درون‌زای خ ود‪ ،‬تکیه‌گ اه‬
‫دیگری نطلبد‪ ،‬از پرداختن به این موضوع ناگزیر است‪.‬‬
‫(‪)2‬‬
‫با همه‌ی این‌ها‪ ،‬در همین مقطع نیز می‌توان دید ک ه توده‌ه ای م ردمی‬
‫که به خیزش کنونی پیوستند به همین خواست و شعار اکتف ا نکردن د و‬
‫به سرعت کلیت نظام موجود را زیر س وال بردن د‪ .‬در فاص له‌ی چن د‬
‫روز «مرگ بر دیکتاتور» به عنوان یکی از ش عارهای اص لی م ردم‬
‫‪6‬‬
‫مطرح شد‪ .‬شعار مرگ بر دیکتاتور همچون ش عار آزادی زن ان نقش‬
‫محوری در گردآم دن توده‌ه ای وس یع م ردم در همه‌ی ش هرها دارد‪،‬‬
‫توده‌هایی که پیوسته تحت فش ار عوام ل و عناص ر دیکت اتور و نظ ام‬
‫دیکتاتوری‪ -‬دینی حاکم بوده‌اند‪ .‬قدرت انفجاری این شعار عمالً مفهوم‬
‫موردنظر دستگاه ایدئولوژیک حاکم از حکم‌رانی تحت والیت‪ ‬فقی ه را‬
‫زیر سوال می‌برد و پایه‌ی دینی و به‌اصطالح ملک وتی آن را به‌ش دت‬
‫زمینی و این‌جهانی می‌کند‪ .‬توده‌ه ای م ردم ب ا این خواس ت عمالً نظم‬
‫استوار بر فریب و خدعه و چهره‌ی پدر نیکوکار در قالب والیت‌ فقی ه‬
‫را رسوا می‌کنند و تجربه‌ی مستقیم کش تار و خ ون‌ریزی و ش کنجه و‬
‫بگ یر‪ ‬و‪ ‬ببین د و پای‌م ال‌کردن تم امی ارزش‌ه ای دموکراتی ک را‬
‫سرراست در مقاب ل حامی ان و پاس دارانش ق رار می‌دهن د‪ .‬ام ا نکته‌ی‬
‫تعیین‌کننده این است که این شعار به رغم خواست انفجاری‌اش ه ویت‬
‫طبقاتی دیکتاتور را بارز نمی‌کند‪ .‬دیکتاتور و دس تگاه دیکت اتوری را‬
‫به مصاف می‌طلبد ام ا ن ه مض مون و محت وای دیکت اتوری س رمایه‪.‬‬
‫دیکتاتوری‌ای که طی چهل‪ ‬و‪ ‬اندی سال‪ ،‬عناصر دینی س رکوب‌گر آن‬
‫با ضرورت‌های اقتصادی نظامی سرمایه‌دارانه در هم تنیده و تافته‌ان د‬
‫و به اقتضای تضادهای درونی آن پیکری چنان ناهم‌گون ساخته‌اند که‬
‫‪7‬‬
‫از طرفی الف شکست داعش در منطقه را می‌زند و از طرف دیگ ر‪،‬‬
‫جنس یت‌زده‌ترین سیاس ت‌ها را در عرص ه‌ی ف رهنگی ج امعه‌ی خ ود‬
‫دنبال می‌کند؛ از سویی دعوی تقابل با امپریالیسم جهانی را دارد و از‬
‫س وی دیگ ر‪ ،‬دس تورالعمل‌های روز س رمایه‌ی جه انی را در جهت‬
‫دن طبقه‌ی ک ارگر بی‌هیچ کم‌وکاس ت اج را می‌کن د؛ از س ویی‬
‫چالن ِ‬
‫دعوی برساختن امت شیعه‌ی واحد بر فراز ملت‌های منطقه را دارد و‬
‫از سوی دیگر‪ ،‬در مواجهه با مطالب ات ملیت‌ه ای س اکن ای ران ت ا بن‬
‫دندان مسلح عمل می‌کند‪.‬‬
‫(‪)3‬‬
‫فاصله‌ی موج‌های جنبش سیاسی در چند س ال اخ یر کوت اه و کوت اه‌تر‬
‫شده‌اند‪ .‬اگ ر از م وج جنبش س بز در س ال ‪ 88‬خ یزش دی ‪ 96‬هش ت‬
‫سال طول کشید‪ ،‬اکنون ما با تغییری کامالً مشهود در فاصله‌ی موج‌ها‬
‫روبه‌روییم‪ 1400 ،1398 ،1396 :‬و ‪ .1401‬وی ژگی تعیین‌کنن ده و‬
‫سرشت بارز این موج‌ه ا این اس ت ک ه شکس ت مقطعی نمی‌توان د ب ه‬
‫خفقان پی‌گ یر و افت عملی جنبش سیاس ی در درازم دت بیانجام د‪ .‬در‬
‫واق ع ح رکت موج‌ه ا م دام تکمیل‌کنن ده‌ی هم هس تند و اگ ر در ی ک‬
‫چشم‌انداز کوتاه بنگریم‪ ،‬گویی خطی ممتد است از موج‌های پی اپی ک ه‬
‫‪8‬‬
‫به‌رغم س رکوب ش دید و قهرآم یز ادام ه یافته‌ان د‪ .‬در این ص ورت در‬
‫صورت تداوم این وضعیت این امکان عینی و واقعی مط رح می‌ش ود‬
‫که ما با نوعی جنبش مردمی روبه‌رو باشیم که به ت دریج پیک ار خ ود‬
‫را با نظام حاکم در فواصل کوتاهی تمدید می‌کن د ت ا روزی برس د ک ه‬
‫این جنبش لحظه‌ای هم سکوت نکند و س رانجام در هی أت ی ک انقالب‬
‫سیاسی به میدان آید‪ .‬بنابراین مهم‌ترین دستاورد این است که اوالً ی ک‬
‫نسل معین شاهد چند جنبش به هم پیوس ته اس ت و در نتیج ه به‌س ادگی‬
‫تجارب خود را منتقل می‌کن د‪ .‬دیگ ر ب ا وض عیتی روبه‌رو نیس تیم ک ه‬
‫ی ک جنبش رخ می‌ده د و س رکوب می‌ش ود و اف راد ش رکت‌کننده در‬
‫طول زمان انگیزه‌‌ی سیاسی خود را از دس ت می‌دهن د‪ .‬ثانی ا ً شکس ت‬
‫دیگر در این‌جا معن ایی نمی‌یاب د بلک ه فق ط ف راز و ف رود ی ک جنبش‬
‫است‪ .‬اما آن‌گاه چه چیزی عامل تداوم آن است؟ سویه‌ی سلبی خ یزش‬
‫کنونی‪ ،‬نفی نظام حاکم‌ و س ازوکارهای آن‪ ،‬بی‌تردی د ن یروی مح رک‬
‫تعیین‌کنن ده‌ی جنبش اس ت‪ .‬ام ا س ویه‌ی ایج ابی خ یزش کن ونی در‬
‫کجاست؟‬
‫(‪)4‬‬

‫‪9‬‬
‫در جریان این جنبش نیروی س لطنت‌طلبان فرص ت مناس بی را ب رای‬
‫پروپاگاندای بدیل موردنظر خود از دست داد‪ .‬آچمز شدن رضا پهلوی‬
‫و بس نده ک ردن او ب ه دو روز ع زاداری و ع دم ارائه‌ی ک وچک‌ترین‬
‫راه‌کار عملی برای نیرویی که مدعی بدیل بودن اس ت حکم فاجع ه را‬
‫برای سلطنت‌طلبان و به‌طور کلی جریانات راست داشت‪ .‬ب ه وض وح‬
‫معلوم شد که نیروی ادعایی سلطنت در واقع هیچ است‪ .‬کاریک اتوری‬
‫از یک ادعا که در مواجهه با یک واقعیت عادی زندگی مردم تکه‌تکه‬
‫شد‪ .‬نیروهای سیاسی دیگر هم لزوما ً به تر ظ اهر نش دند‪ .‬ب ه وض وح‬
‫معضل قدیمی یعنی نبود مرکز یا سازمان یا حزب رهبری‌کنن ده خ ود‬
‫را نشان می‌ده د‪ .‬چ ه اص الح‌طلبان چ ه ملی‌م ذهبی‌ها هیچ‌ک دام عمالً‬
‫چیزی برای عرضه به این جنبش نوپ ا نداش تند‪ .‬در این می ان اح زاب‬
‫کرد مخالف جمهوری اسالمی توانستند با فراخوان‌ اعتص اب و بس یج‬
‫م ردم از این فرص ت ت اریخی اس تفاده کنن د و راه را ب رای ت داوم‬
‫اعتراض ات ب ه ش کل عملی هم وار س ازند‪ .‬گرچ ه آش کار ب ود ک ه‬
‫اعتص اب تنه ا در من اطق کردنش ین عملی خواه د ب ود‪ ،‬و عمالً‬
‫اعتص ابی در من اطق دیگ ر ای ران رخ ن داد‪ ،‬ام ا در خالء نیروه ای‬
‫س ازمان‌دهنده‪ ،‬توانس ت هم دلی عظیمی ایج اد کن د ک ه از مرزه ای‬
‫‪10‬‬
‫کردس تان و مس ئله‌ی ک رد فرات ر رفت‪ .‬در واق ع این نقش ن ه نقش ی‬
‫رهبری‌کننده بلکه شناخت یک بزنگاه ت اریخی و ض رورت حم ایت و‬
‫دفاع از یک خواست عمومی مردمی بود‪.‬‬
‫(‪)5‬‬
‫جنبش چپ ایران در شکل‌های سازمانی و غیرسازمانی خود هم واره‬
‫به یک تز مهم و تعیین‌کنن ده معتق د بوده‌ان د‪ :‬جنبش‌ه ای خودبه‌خ ودی‬
‫بدون داشتن رهبری ناگزیر ن ابود می‌ش وند‪ .‬در این پیش‌ف رض اص ل‬
‫اساس ی وج ود س ازمان ی ا ح زبی اس ت ک ه عمالً ت وان و ق درت‬
‫سازمان‌دهی را دارد‪ .‬اما وضعیت کنونی چه چیزی را نشان می‌ده د‪:‬‬
‫مردم در عمل متوج ه ش ده‌اند ک ه ج ز ن یروی خودش ان هیچ ن یرویی‬
‫نمی‌توان د آن ان را س ازمان ده د‪ .‬این پدی ده اب داً جدی د نیس ت‪ .‬م ا از‬
‫جنبش‪ ۸۸ ‬تا به امروز پیوس ته ش اهد این وض عیت ب ودیم‪ .‬این تجرب ه‬
‫در آگاهی مردمی که به دفعات به خیابان‌ها می‌ریزند حک شده اس ت‪.‬‬
‫اکنون پرسش این است‪ :‬اگر رژیم ح اکم از ح ل معض الت پیش روی‬
‫خود ناتوان باشد‪ ،‬اگر جنبش‌ه ای اعتراض ی چ ون رش ته‌ نخی پی اپی‬
‫رخ دهند و اگر مکانیسم رفرم و حتی عقب‌نشینی هم بی‌فای ده باش د‪ ،‬و‬
‫اگر این عدم سازماندهی از باال تداوم داشته باشد‪ ،‬آیا این امکان وجود‬
‫‪11‬‬
‫ن دارد ک ه این جنبش‌ه ا ن اگزیر ش وند ک ه از درون خ ود کانون‌ه ای‬
‫سازمان‌دهی به وجود آورند؟ یعنی آیا امکان‌پذیر نیست ک ه این جنبش‬
‫که بر بستر تضادهای ژرف چهل‌وچندساله با نظام سیاسی حاکم شکل‬
‫‌گرفته خود کانون‌های خود را بیافریند؟ پاس خ معم ولی و متع ارف ب ه‬
‫این سوال معموالً این است که چنین جنبشی خرد و نابود می‌شود‪ .‬ام ا‬
‫همان‌طور که پیش‌تر گفتیم با کوتاه شدن فاصله خیزش‌ها و تبدیل شدن‬
‫به خطی ممتد و پیوسته‪ ،‬این خرد شدن دیگ ر ب ه هیچ‌وج ه ب ه معن ای‬
‫شکست نیس ت‪ ،‬ب ه معن ای دوره‌ی ط والنی س کوت و خفق ان نیس ت‪،‬‬
‫بلک ه جنبش پیوس ته می‌جوش د و نیروه ای جدی دتری ب ه آن اف زوده‬
‫می‌شوند‪ .‬در چنین شرایطی طبیعی است که معترضان به‌تدریج نوعی‬
‫سازمان‌دهی و شبکه‌ی ارتباط میان خود به وج ود آورن د؛ ش بکه‌هایی‬
‫که هم می‌توانند محلی باشند هم مرکزی‪.‬‬
‫(‪)6‬‬
‫فضای اختناق و سرکوب ممتد در کل دوران جمهوری اسالمی که هم‬
‫احزاب سیاسی الیه‌های اجتماعی و هم نهادهای م دنی را ن ابود ک رد‪،‬‬
‫عمال منجر به آن شد که توده‌های مردم و فعاالن سیاسی برای ارتب اط‬
‫روزمره‪ ،‬خبررسانی و کسب‌وکار روزانه به‌وی ژه در ش رایط بح ران‬
‫‪12‬‬
‫شدید اقتصادی به رسانه‌های اینترن تی وابس تگی عمیقی پی دا کنن د‪ .‬از‬
‫دل این پیون د روزم ره ش بکه‌های اجتم اعی گون اگونی به‌وی ژه در ده‬
‫سال اخیر شکل گرفته است‪ .‬عالوه بر این فعاالن سیاسی ب ا تکی ه ب ر‬
‫اینترنت عمالً به‌جای محفل‌ها‪ ،‬سازمان‌ها یا اح زاب سیاس ی اخب ار را‬
‫ب ه هم می‌رس انند؛ خبره ا و گ زارش وق ایع ب ه تش جیع و ب رانگیختن‬
‫مبارزان در ش هرهای مختل ف می‌انجام د‪ ،‬از یک‌دیگ ر می‌آموزن د و‬
‫تجربه‌های خود را ب ه هم منتق ل می‌کنن د‪ .‬این ترنت در ای ران عماًل در‬
‫قامت رسانه‌ای ایفای نقش می‌کن د ک ه هیچ ج ای‌گزین معی نی در ح ال‬
‫حاض ر ب رای آن وج ود ن دارد‪ .‬همین وض عیت در عین ح ال‬
‫چشم‪ ‬اس فندیار جنبش‌ه ای کن ونی اس ت‪ .‬قط ع سراس ری این ترنت ب ه‬
‫نوعی با سرنوشت جنبش درآمیخته اس ت‪ .‬معض ل برجس ته این اس ت‬
‫که قطع شدن اینترنت در ایران‪ ،‬چنان‌ک ه تج ربه‌ی آب ان ‪ ۱۳۹۸‬نش ان‬
‫داد‪ ،‬ب اعث قط ع پیون دهای چن دگانه‌ی مب ارزان می‌ش ود‪ .‬این مش کل‬
‫هنگ امی عمیق‌ت ر می‌ش ود ک ه در زم ان تک وین و رش د و گس ترش‬
‫تظاهرات خیابانی از تش کیل ش بکه‌های گون اگون در ش کل محفل‌ه ا‪،‬‬
‫انجمن‌ه ا‪ ،‬گروه‌ه ا و س ازمان‌ها و ش بکه‌های م ردمی غفلت ورزی ده‬
‫ش ود‪ .‬در این ص ورت بی‌تردی د اگ ر کانون‌ه ای س ازمان‌دهی در این‬
‫‪13‬‬
‫فاصله شکل بگیرند تا حد زیادی می‌ت وان ب ر این نقط ه ض عف غلب ه‬
‫ک رد‪ .‬کانون‌ه ای س ازمان‌دهی محلی در ه ر س طحی به‪ ‬واق ع ش کلی‬
‫است که می‌تواند به تداوم این جنبش ی اری برس اند و مش کل نی از ب ه‬
‫ارتباط روزافزون مبارزان و اتخاذ تاکتیک‌های گون اگون و جمعی را‬
‫حل کند‪.‬‬
‫(‪)7‬‬
‫هم ان‌طور ک ه جنبش فعلی حاص ل فراین د ط والنی و پرافت‌وخ یز‬
‫روندهای سیاسی و اقتصادی چند دهه‌ی گذشته است‪ ،‬تداومش ن یز در‬
‫گرو فراخواندن تمامی مطالباتی است که در گذشته‌ی این جنبش طرح‬
‫شده‌ و احتماالً به حاشیه رانده شده‌اند‪ .‬مسئله نه اولویت‌بن دی مطالب ات‬
‫که برجسته ساختن پیوند مش ترک می ان آن‌هاس ت‪ ،‬نش ان دادن این‌ک ه‬
‫امری ایدئولوژیک هم‌چون حجاب‪ ،‬چگونه در پیون د ب ا بخش‌ه ایی از‬
‫سازوکار بوروکراتیک جمهوری اس المی عم ل می‌کن د‪ ،‬از ب ودجه‌ی‬
‫عم ومی تغذی ه می‌ش ود‪ ،‬اقتص اد مشخص ی پ یرامون حوزه‌ه ای‬
‫ک االیی‌اش ش کل می‌گ یرد و ک ارکرد معی نی در ای دئولوژی داخلی و‬
‫منطقه‌ای رژیم ایف ا می‌کن د‪ .‬منحص ر ک ردن عناص ر ف رهنگی و‬
‫ایدئولوژیک رژیم به ویژگی‌های منحصربه‌فرد گ روهی «ارتج اعی»‬
‫‪14‬‬
‫و «عقب‌مان ده»‪ ،‬ب ه دس ته‌ای «عمامه‌به‌س ر» و «آخون د» ک ه ج ز‬
‫«روضه‌خوانی» توانایی دیگ ری ندارن د‪ ،‬ندی دن ش بکه‌ای اقتص ادی‪،‬‬
‫سیاس ی و ای دئولوژیک گس ترده‌ای اس ت ک ه «عم ق اس تراتژیک» و‬
‫ادوات جنگی‌ آن ت ا ح ادترین منازع ات منطقه‌ای و بین‌المللی بین‬
‫نیروهای امپریالیس تی نف وذ ک رده و بس تر اقتص ادی آتی‌اش می‌توان د‬
‫زمینه‌ساز دور تازه‌ای از انباشت س رمایه در مقیاس ی منطقه‌ای ش ود‪.‬‬
‫از همین روس ت ک ه پیوس تن گروه‌ه ای ص نفی ی ا ک ارگری‪ ،‬به‌وی ژه‌‬
‫آن‌ها که در سال‌های اخیر منس جم‌ترین اعتراض ات را ش کل داده‌‌ان د‪،‬‬
‫می‌توان د هم ان رژی مض اعف و س ازمان‌یافته‌ای ب رای ت داوم ب ه این‬
‫جنبش تزریق کند و هم بالقوه‌گی‌هایی ب رای گ ذار جنبش از م رحله‌ی‬
‫سلبی به مرحله‌ی ایجابی فراهم سازد‪ .‬از این رو‪ ،‬مسئله‌ی «معیشت»‬
‫یکی دیگ ر از حلقه‌ه ایی اس ت ک ه می‌توان د اف زون ب ر گ ردآوردن‬
‫گروه‌ه ای بیش‌ت ری از جامع ه ح ول جنبش‪ ،‬پیون د معین بخش‌ه ای‬
‫اقتص ادی سیاس ی و ای دئولوژیک رژیم را عی ان‌تر س ازد و ه دف‬
‫بگیرد‪.‬‬
‫(‪)8‬‬

‫‪15‬‬
 ‫شکل‌گیری جنبش کنونی بیش‌ترین شباهت‌ها را با جنبش‌های بهار‬
‫عربی دارد‪ .‬تسخیر فضای سیاسی از طریق جنبشی بی‌سر و‬
‫بی‌مرکز و سپس شکل‌گیری مرکز و سر و رأس‪ .‬بزرگ‌ترین ضعف‬
‫بهار عربی اما این بود که به دلیل نداشتن برنامه‌ای اجتماعی برای‬
‫انقالب به سرعت در دام پیش‌فرض‌های نئولیبرالی حاکم در منطقه و‬
‫اساسا ً در جهان گرفتار شد و عمالً چارچوب تغییر آن‌ها در محدوده‌‌ی‬
‫مورد نظر نئولیبرالیسم باقی ماند‪ .‬اما نکته این است که جنبش بهار‬
‫عربی در فاصله‌ای یکی دوساله در میان فعاالن جوان شکل گرفت‬
‫اما وضعیت ما و جنبش‌های کنونی ما نتیجه و حاصل چهل و چندسال‬
‫تضادهای حل نشده است‪ .‬همین اختالف به‪ ‬ظاهر کوچک دریایی از‬
‫امکانات‪ ،‬پیشرفت‌ها یا پس‌رفت‌ها را به وجود می‌آورد‪ .‬مثالً اگر در‬
‫جریان تکوین و تداوم جنبش‌های مقطعی مردم ایران ایده‌ی برنامه‌ی‬
‫اجتماعی برای دگرگونی کل مناسبات حاکم در میان نیروهای‬
‫شرکت‌کننده اشاعه یابد‪ ،‬اگر عناصر طرفدار دگرگونی انقالبی‬
‫سوسیالیستی به درک عمیق رابطه مسائل دمکراتیک و سوسیالیستی‬
‫انقالب ایران برسند و یکی را به نفع دیگری کنار نگذارند و در‬
‫فرایندی خستگی‌ناپذیر بر اهمیت برنامه‌ی اجتماعی تاکید کنند‪ ،‬اگر‬
‫‪16‬‬
 ‫درک نیروهای مترقی از «دموکراسی» محدود به تجربه‌های‬
‫‌پذیر دموکراسی‬
‫دموکراسی پارلمانی اروپایی نماند و شکل‌های امکان ِ‬
‫مستقیم و رادیکال در حیطه‌های سیاسی و اقتصادی را دربر بگیرد‬
‫این امکان شاید پدید آید که در جریان سازماندهی از درون جنبش‬
‫مردم ایران مبارزه برای دگرگونی رادیکال کل مناسبات اجتماعی‬
‫نقش برجسته‌ای ایفا کند‪.‬‬

‫‪»:‬لینک کوتاه شده در سایت «نقد‬

‫‪https://wp.me/p9vUft-3af‬‬

‫برگرفته از سایت نقد‬

‫بازنشر کتابخانه ی گرایش مارکسی‬

‫‪17‬‬