FİİL ÇATILARI (BİNÂ) 1

Arapça fiil çatılarına geçmeden önce Türkçe fiil çatılarını çok iyi kavramak gerekir.
A. ÖZNESİNE GÖRE TARİFİ B. NESNESİNE GÖRE TARİFİ
1. Etgen (Ma’lûm, Active) Yapanı belli olan filler. 1. Geçişli (Mütaaddî) Nesne alan fiiller.
Babası çocuğu dövdü. (Kim?) Çocuk camı kırdı. (Neyi, kimi?)
2. Edilgen (Mechûl, Passive) Yapanı belli olmayan fiiller. 2. Geçişsiz (Lâzım) Nesne almayan fiiller.
Çocuk dövüldü. Çocuk öldü.
3. İŞDEŞ (Müşâreket) En az iki kişi tarafından ortaklaşa 3. ETTİRGEN FİİL Geçişli bir fiili tekrar geçişli yaparsak
Köylüler dövüştü. yapılan fiiller. Adam çocuğa camı kırdırdı. ettirgen olur. İki nesne.
4. DÖNÜŞLÜ (Mutavaat) Öznenin yaptığı işten yine 4. OLDURGAN FİİL Geçişsiz bir fiili geçişli yaparsak
Adam dövünüyor, taranıyor vs kendisinin etkilendiği fiiller. . Çocuk kuşu öldürdü. oldurgan olur.
NOT: Tablodaki Fiil Çatılarından “GEÇİŞLİ-GEÇİŞSİZ” filleri tanıyabilmek için şu yöntem ve bilgileri kullanırız.
a. Cümlede (harfi cer’e ihtiyaç duyulmaksızın) zaten nesne var ise o cümledeki fiil geçişlidir.
b. Yükleme “Neyi?, kimi?” sorularını sorduğumuzda mantıklı cevap alabiliyorsak o yüklem de geçişlidir.
c. Eylem tek organla yapılmış ise geçişlidir, bütün vücutla yapılmış ise geçişsizdir.
ARAPÇA’DA FİİLLER
 Fiil/Eylem: Herhangi bir zamanı gösteren veya belirli bir zamanda meydana gelen bir işi, bir olayı bildiren kelimelerdir.
 Arapça’da Fiil Çatılarını çok iyi kavrayabilmek için “BİN” denilen kitapçığı; ele alınan her bir fiilin ve o fiilden türeyen
fiilimsilerin çekimlerini, ekini ve kökünü kavrayabilmek için de “EMSİLE” 2 denilen çekim tablosunu bilerek ve anlayarak
mantıklı bir şekilde kavramak ve ezberlemek gerekir.
 Sözlüğe rahat bakabilmek, baktığımız kelimelerin türevlerini, eklerini ve kökünü rahatça kavrayıp kelimeleri harekesiz bir
şekilde rahatça okuyup tercüme edebilmek için bilmemiz gereken konulardan biri de fiillerin yapıları ve çekimleridir.
 Öncelikle, bir fiil 3, 4, 5 veya 6 harfli olabilir. Bir fiili gördüğümüz zaman şöyle düşünmeliyiz: Bu fiil kaç harflidir? Bu harfler
kök harfler midir? Yoksa ilave harfler midir? Kök harfler 3 veya 4 olabilir. Bu fiildeki ilave harfler kaç tanedir ve
hangileridir?
 Fiil “Mazi/Geçmiş; Muzari ve Emir” şeklinde üç kipten birinde olabilir. Acaba gördüğümüz bir kalıp hangi kiptir.
Sözlüklerde fiillerin Mazi şekli verilir. Muzari ve Emrin nasıl yapılacağına ve nasıl çekimleneceğine dair kurallar vardır.
 Geçişli fiillerin Etgen (Ma’lûm) ve Edilgen (Mechûl) yapıları vardır. Harekeleri ve manaları farklıdır. Bilinmesi gerekir.
3
 Arapça’da kelimenin yapısındaki harflerin türüne ve konumuna göre kelimeler 7 çeşittir (AKSÂM-I SEB’A).
AKSÂM-I SEB’A
A - “SAHÎH/İLLETİ OLMAYAN, SAĞLAM B - İLLETLİ/MU’TELL4
1. SÂLİM 2. MUZAAF 3. MEHMÛZ 4. MİSAL 5. ECVEF 6. NAKIS 7. LEFÎF
َ‫س َح‬
َ ‫ َم‬/َ‫قَ َع َد‬/َ‫ب‬
ََ ‫س‬
َ ‫َك‬ َ‫ ََعض‬/ََ‫فَر‬/ََ‫َقَََرأَ ََمد‬/َََ‫ ََسأَل‬/َ‫أَ َخ َذ‬ َ‫َيَسَ َر‬/‫س‬
ََ َ‫َيَب‬/‫ََو َج َد‬ َ‫صا َم‬
ََ /ََ‫ َكال‬/‫ ََن ََم‬/ََ‫ َرضَ َيَ قَال‬/‫ َس ََعى‬/‫َرََمى‬ ‫ َش َوى‬/‫طَََوي‬/‫ف‬
ََ ‫ََو‬

HARFLERİNE (Aslî veya İlave Oluşuna) GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEMANİYE=SEKİZ KISIM)
A. Mücerred: Hiç ek almamış, kök haldeki yalın fiiller. Bu da iki türlüdür:
1. Sülasî Mücerred: Hiç ek almamış, Mazi kipinde 3 harf olan fiiller. Bunlar da ikiye ayrılır:
a. Sülasî Mücerred Sâlim: Kök harflerinde illet (med) harfi olmayan üçlü fiiller: َ‫ب‬
َ‫س‬َ ‫َخ َذ َمدَ َك‬
َ‫أ‬
b. Sülasî Mücerred Gayr-i Sâlim: Kök harflerinden biri veya ikisi illet harfi olan üçlü fiiller: ‫د‬ َ ‫ف َرََمى قَالََ ََو َج‬
ََ ‫َش َوى ََو‬
2. Rübâî Mücerred: Hiç ek almamış, Mazi Kipinde 4 harf olan fiiller. Bunlar da ikiye ayrılır:
a. Rübâî Mücerred Sâlim: Kök harflerinde illet (med) harfi olmayan dörtlü fiiller: ‫ج‬
ََ ‫تََر ََج ََمَ ََدحَََر‬-‫ََحَر ََج ََم‬
َ‫َدم َد ََم ََج َه َر‬
b. Rübâî Mücerred Gayr-i Sâlim: Kök harflerinden biri veya ikisi illet harfi olan dörtlü fiiller: ‫س‬
ََ ‫َ ََوسَ ََو‬
B. Mezîdün Fih: Kök harfleri üç veya dört iken, yapısına 1, 2 veya 3 harf ilave edilen fiiller: Bu da iki türlüdür:
1. Sülasî Mezîdün Fih: Kök harfleri üç olup, yapısına 1, 2 veya 3 harf ilave edilen fiiller. Bu da iki türlüdür:
a. Sülasî Mezîdün Fih Sâlim: Kök harflerinde illet harfi olmayan, 3+X şeklindeki ilaveli fiiller. Tabloya bakınız.
b. Sülasî Mezîdün Fih Gayr-i Sâlim: Kök harflerinde illet harfi olan, 3+X şeklindeki ilaveli fiiller.
2. Rübâî Mezîdün Fih: Kök harfleri dört olup, yapısına 1 veya 2 harf ilave edilen fiiller. Bu da iki türlüdür:
a. Rübâî Mezîdün Fih Sâlim: Kök harflerinde illet harfi olmayan, 4+X şeklindeki ilaveli fiiller. Tabloya bkz.
b. Rübâî Mezîdün Fih Gayr-i Sâlim: Kök harflerinde illet harfi olan, 4+X şeklindeki ilaveli fiiller.

1
Geniş bilgi için bkz. Mehmet Talû, Arap Dili ve Edebiyatı (1. Cild) SARF ve NAHV’E GİRİŞ, İstanbul 1998. s. 60-77.
2
Bu kitapçık tek bir sayfada tablo haline dönüştürülmüştür. O sayfada, sağ köşede, üstten aşağı “Nasara – Yensuru – Nasran –
Nâsırun – Mensûrun - Lem Yensur ...” şeklinde, sağdan sola doğru ise “Nasara – Nasarâ – Nasarû – Nasarat …” şeklinde
uzayıp giden (çekimi yapılan) değişik kalıp ve çekimlerden oluşan tabloya Emsile (örnekler, örnek çekimler) denir.
3
Eğer bir kelimede illet harfleri (Vav, Yâ, Elif) yoksa o kelimeye “Sahîh/illeti olmayan, sağlam” denir. Eğer bir kelimede “Vav,
Yâ, Elif” harflerinden biri veya ikisi varsa o kelimeye “İlletli/Mu’tell” denir. Bunların da kendi içinde kısımları vardır. Geniş
bilgi için bkz. Mehmet Talû, Arap Dili ve Edebiyatı (1. Cild) SARF ve NAHV’E GİRİŞ, İstanbul 1998. s. 134-136.
4
Bu kelimelerdeki uzatma harfleri aslında “Vav” ya da “Ye” harfidir. Bu tür fiil (ve isim)lerdeki bazı harfler (Özellikle “İllet
Harfleri” dediğimiz Med Harfleri) değişikliğe uğramış olabilir. Bunların nasıl değişeceğine dair de bir takım kurallar (İ’lâl ve
İbdal Kaideleri) vardır. Çok fazla gerekli olmasa da sözlüğe rahat bakabilmek, kelimenin kökünü daha kolay bulabilmek için
bunların da bilinmesi gerekir. Geniş bilgi için bkz. Mehmet Talû, a.g.e. s. 139-150.
 FİİLLERİN BABLARI
FİİLLERİN CÜMLELERDE Mana Örnek (Mevzûn) Formülَ(Vezn) HARF
KULLANILIŞI (Anlam) Masdar – Muzari - Mâzî Masdar – Muzari - Mâzî SAYISI
ٌ‫جَ َولَد‬
ََ ‫َخ َر‬ ٌ‫نٌالْ َف ِق َي‬
ٌ‫ص ََرَالْغَِ ي‬
َ َ‫ن‬
Yardım
‫يَنَصَرََ–َنَص ًرا‬-‫ص ََر‬
ََ َ‫َن‬ َ‫يََفَعَل‬-‫فَ ََع ََل‬

Üçlü fiillerin Masdarlarının

herhangi bir formülü veya kuralı
yoktur. Ancak sözlüklere bakarak

Mazisi 3 Harfli olan, ek almamış

Eder/Etti

Sülâsî Mücerred Fiiller

ِ ‫بَزيدٌٌص‬

fiiller. Orta harfe dikkat!

ٌ‫سَغُ ََلم‬ ََ َ‫ََجل‬ ‫اِلًا‬ َ ْ َ ََ ‫ض َر‬ َ
Döver-
Dövdü
‫ضرًَب‬
َ َ–ََ‫يَضََرب‬-‫ب‬ ََ ‫ضََر‬ََ َ‫يََفَعَل‬-‫فَ ََع ََل‬
ٌ‫بَ َسلِيم‬ ََ ‫ذَ ََه‬ ٌَ َ‫ضا ٌُنٌأَلْب‬
‫اب‬ َ ‫حَ َرَم‬ ََ َ‫فَ ت‬ ‫يَفََتَحََ–َفَ ت ًحا‬-‫ح‬
ََ َ‫فََت‬ َ‫يََفَ ََعل‬-‫فَ ََع ََل‬

veya duyarak öğrenilir.

Açar-Açtı

ٌُ ‫ضَأَي‬
‫وب‬ ََ ‫ََمَر‬ َ‫َْسَ ٌاء‬ َ َ‫َعل ََم‬
ْ ‫آد ٌُمٌ ْاْل‬
Bilir-Bildi
‫يَعَلَمََ–َعل ًما‬-‫ََعلَ ََم‬ َ‫يََفَ ََعل‬-‫فَعَ ََل‬
ٌُ ‫َكثَ ََرَالْ َم‬
‫ال‬ ٌُ ‫وس‬
‫ف‬ ُ ُ‫َحس ََنَي‬
Güzel olur -
Güz. oldu
‫ ََيسَنََ–َحسنًا‬-‫ََحسَ ََن‬ ََ‫يََفَعَل‬-‫فَعَ ََل‬
َ‫عمًراٌ َشاكًِرا‬ ِ َ ‫حس‬
ََ ‫َداو‬
‫ود‬ َ ‫ثَسلَي َمان‬ َ ‫َور‬ ْ ٌٌ‫بَ َعلي‬ ًَ ‫س‬
‫اب‬ َ ‫ ََيسَبََ–َح‬-‫ب‬ ََ َ‫ََحس‬ َ‫يََفَعَل‬-‫َفعَ ََل‬
Sanıyor -
َ َ Sandı
َ‫صبَ ٌَحٌالرجل‬ ْ َ‫ٌأ‬ ‫اَّللٌُالْ ُم ْؤِم ٌَن‬
‫أَك َرََمَ ه‬ İkram etti
‫َإَكََرا ًَما‬-َ‫َيَكرم‬-‫أَك َرََم‬ ًَ‫َي فعلَ–َإف ََعا َل‬-َ‫أَف َع َل‬

Fiiller.
3+1=4 Harfli

SÜLÂSÎ MÜCERRED ÜZERİNE ZİYADE KILINAN

ٌَ ‫ٌاْلَبْ َو‬
‫اب‬ ْ ‫تٌ ْامَرأَة‬ٌْ ‫ٌَغٌله َق‬ ٌ ‫اَّللٌُالْ ُق ْرآ َنٌتَْن ِزي‬
ًَ‫َل‬ ‫نََزلٌََ ه‬ İndirdi
ً‫ل‬
َ ‫َتَنَزي‬-َ‫َي نَََزل‬-ََ‫نََزل‬ ًَ‫ل‬َ ‫َي َفعلَ–َتَفعَي‬-َ‫فَعَ َل‬
ُ‫ٌاَّلل‬
ٌ‫ٌقَاتَلَ ُه ْم ه‬ ٌِ ‫َقاتَ ََلَالْ ُم ْؤِم ٌُنَالظه‬
َ‫ال‬
Savaştı
ً‫َقََتَا َل‬/ًَ‫َمَ َقاتََلة‬-َ‫َفعَا َلًَ َقاتَ َلَ–َي َقاتل‬/ًَ‫فَا َع َلَيفَاعلَمَفَا َعَل َة‬
Cam kırıldıَ‫اج‬ ٌُ ‫اجَ←َاَنَ َك ََس ََرَاليز َج‬ ٌَ ‫سَرتََاليز َج‬ ََ ‫َك‬ ‫سا ًرا‬
ََ َ‫اَنَك‬-َ‫يََنَ َكسَر‬-‫س ََر‬
ََ ‫اَنَ َك‬ ًَ‫َانَفعاَ َل‬-َ‫يََنَ َفعل‬-َ‫انَ َف َع َل‬
Kırıldı

FiillerFiiller
3+2=5
Develer toplandıٌ‫ل‬ ٌُ ِ‫اْلبِ ٌَلَ←َاَجََتَ ََم ََعٌَاْ ِْلب‬ ِْ ََ‫َجَعَت‬ ََ Toplandı
‫َاَجَتَ ََما ًعا‬-َ‫َ ََيَتَمَع‬-‫اَجََتَ ََم ََع‬ ًَ‫َاَفَتَعَا َل‬-َ‫َيََفََتَعل‬-َ‫اَفَتََ َع َل‬

3+XHarfli
BABLAR= 3+X
َ‫اَعَ ََورََ َولَد‬ Yüzü kızardıٌُ‫ج ُه ٌه‬ ْ ‫حَرٌَ َو‬
َ َ‫ا‬ Bayağı
‫َاَحَََرا ًرا‬-َ‫َ ََي ََمر‬-َ‫حَر‬َ َ‫ا‬ ًَ‫ل َل‬
ََ َ‫َاَفع‬-َ‫َيَف ََعل‬-َ‫اَف ََعل‬

ALAN FİİLLER 3+3= 6 Harfli Fiiller

Kızardı
َ‫قَأَهلَالكتَاب‬ َ ‫تَ َفَر‬ ‫َل ًٌماٌ ٌَكٌثِ ًٌيا‬
ٌَ ‫بٌٌ ٌَك‬ ُ ‫اط‬ٌِ َ‫ال‬
ٌ َ‫تَ َكلَ ََم‬ Konuştu
‫َتَ َكلَ ًما‬-َ‫َيَََتَ َكلَم‬-‫تَ َكلَ ََم‬ ًَ‫ل‬
َ َ‫َتَ َفع‬-َ‫َيََتََ َفعَل‬-َ‫تَ َفعَ َل‬
َ‫ضَالطالب‬
َ ‫َتَا َر‬ ‫تََبَا ََع َدَالْ َق ْوٌُمٌقَ ْوًما‬ Uzaklaştı
‫َتََبَاعَ ًدا‬-َ‫َيََتَََبَا ََعد‬-‫تََبَا ََع َد‬ ًَ‫ل‬
َ ‫ََتفَاع‬-َ‫َيَََتَفَا َعل‬-َ‫َتفَا َع َل‬
َ‫اسَتَكبَ َرَال َكافر‬ ََ‫ج َ َع ِاملٌٌالْ َم ٌاء‬ ََ ‫اسَتَخ َر‬ Çıkardı
‫استَخَََرا ًجا‬-َ‫َيَستَخرج‬-‫ج‬ ََ ‫استف َعا َلًَ استَخ َر‬-َ‫يَستَ فعل‬-‫استَ ف َع ََل‬
ٌ‫ضٌ َكثِ ًيا‬
ُ ‫بٌ ْاْل َْر‬ ََ ‫ش َو َش‬ َ َ‫يَلَ←َاَع‬ ًٌ ِ‫ضٌقَل‬ ُ ‫بٌ ْاْل َْر‬ ََ َ‫ََعش‬ Otlu oldu.
Yeşillendi
‫يشا ًٌب‬
ٌَ ‫ش‬ ٌِ ‫ٌاِ ٌْع‬-‫ب‬ ٌُ ‫ش ٌْو ٌِش‬
ٌَ ‫يٌَ ٌْع‬-‫ب‬ ٌَ ‫اَف َعيعَا َلًَ ٌاِ ٌْع‬-َ‫َيََفَ ََع َوعَل‬-‫اَفَ ََع َو ََع ََل‬
ٌَ ‫ش ٌْو ٌَش‬
‫اْلَ َم ٌُلٌ ٌُسٌْرٌَع ٌةًٌ َكثِ ٌَيًٌة‬
ْ َ‫اْلَ َم ٌُلَ←َاَجَلََوََز‬ ْ َ‫ََجلَ ََز‬ Seğirtti
Koştu
‫اَجَلَ َوا ًزا‬-َ‫َ ََيلََوز‬-‫اَجَلَ َوََز‬ ًَ‫َاَف َع َوا َل‬-َ‫َيََفَ ََع َول‬-ََ‫اَفَ ََع َول‬
ٌْ ِ‫ٌٌا‬-ٌ‫حٌَُرٌاٌلْوٌلَ ٌُد‬
َ َ‫حَهٌرٌاٌلْوٌلَ ٌُدٌ←َا‬ ٌَ ‫يا ًرا‬
ََ َ‫َاَح‬-َ‫ ََي ََمار‬-َ‫حَار‬
َ َ‫ا‬ ًَ‫َاَفعَيلَ َل‬-َ‫َيََفَ ََعال‬-َ‫اَفَ ََعال‬
Kıpkırmızı
َ‫حَارََالَولَد‬ kan gibi oldu

ٌ‫ف‬ ُ ُ‫حَي‬
ُ ‫وس‬ ََ َ‫ََدَرَب‬ ‫سٌإٌِلَْي ِهٌالشْهيطَا ٌُن‬
ََ ‫َوس َو‬ Yuvarladı
َ‫دَحَََراج‬/َ‫ ََدحَََر ََجة‬-َ‫يَ َدحََرج‬-‫ج‬ََ ‫فعلَ َلًَ ََدحَََر‬/ًَ‫فَعَلَلَة‬-َ‫يَ َفعَلَل‬-‫فَعَلَ ََل‬ RÜBAÎ
Mücerrd

ْ َ‫ج‬
ٌ‫اِلَ َجٌُر‬ ََ ‫اِلَ َجٌَرَ←ََت َدحَََر‬ ٌُ ‫جَإِبْ َر ِاه‬
ْ ٌ‫يم‬ ََ ‫ََدحَََر‬ Yuvarlandı
َ‫ََت َدحََرج‬-َ‫َيَََتَ َدحَََرج‬-‫ج‬ ََ ‫َت َدحَََر‬ ًَ‫ل‬
َ َ‫تَ َفعَل‬-َ‫يََتََ َفعَلَل‬-‫تَ َفعَلَ ََل‬

Rübaî Üzerine İlaveli

Taş yuvarlandı → İbrahim taşı yuvarladı 4+1
ٌَ‫اْلبِ ٌَلَ←َاَحَََر َنَ ََمَالَبَل‬
ِْ َ‫َحَ ٌُد‬
ْ ‫ََحَر ََج ََمَأ‬ َ‫َاَحََر َنَام‬-َ‫َ ََيََرنَم‬-‫اَحَََر َنَم‬ ًَ‫اَفَعَنَلَ َل‬-َ‫يََفَ ََعنَلَل‬-‫اَفَ ََعنَلَ ََل‬ Fiiller = 4+X
Toplandı

Develer de toplandı. ← Ahmet develeri topladı.

4+2=6

َ‫اْشَأَزَقَ لبََالمؤمن‬ ٌ‫ش ََعرٌَ ٌِجٌْل ٌُدٌالٌهر ٌُج ِل‬

َ ‫اَق‬
Tüyleri
Ürperdi
َ‫اَقَشَعَََرار‬-َ‫شعَر‬
َ ‫يََق‬-َ‫شعر‬
َ ‫اَق‬ ًَ‫َاَفَعَلَ َل‬-َ‫َيََفَ ََعلَل‬-َ‫اَفَ ََعلَل‬
Zümer 39/45. ayet Zümer 39/23. ayete bkz.
Arapça’da bir fiilden (aslında Masdardan) yüzlerce kelime türetilir. “Sarf İlmi” dediğimiz bilim dalı bunu inceler. Yani “Bir
kelime nedir, nasıl oluşur, nasıl çekimlenir, eki ve kökü nedir?” konularını işleyen bilim dalına “Sarf İlmi” denir. Fiil çatılarını içeren
“Binâ” ve fiil çekim tablolarından ibaret olan “Emsile” dediğimiz kitapçıklar da bu bilim dalının özet bir bölümüdür.
Sözlüklerde kelimenin sadece mazisi (gerekirse Masdar ve Muzarisi) verilir. Diğer kalıplar bundan elde edilir ve çekimlenir.
Kalıbını bilmediğimiz Masdar ve Muzari için mutlaka sözlüğe bakılmalıdır. Mazi ve Muzari fiilin başına gelen bir takım edatlarla
(Nasb/ Cezm Edatları vs.) yeniden çeşitli kalıp ve manalar elde edilir. Elde edilen bu kalıpların her birinin şahıslara göre “Tekil-İkil-
Çoğul” ve “Erkek-Dişil” çekimleri vardır. Fillerin ayrıca Etgen (Ma’lûm) ve Edilgen (Mechûl) kalıpları ve çekimleri vardır.
DİKKAT! Yukarıda sunduğumuz EKSÂM-I SEB’A’dan her bir fiilin BİNÂ’daki 22 BÂB’dan her birine aktarılabilmesi gerekir.
22 BÂB’daki her bir fiil de önce EMSİLE’nin 24 SİYGAsına (Kipine) nakledilip; sonra da kendi içinde çekimlenebilmelidir.
O zaman SARF İLMİ yani kelimenin bütün türevleri, kalıpları ve çekimleri biliniyor demektir.
Kelimenin ekini ve kökünü iyi kavramak için daima VEZİN/FORMÜL kısmındaki ‫ فعل‬kalıbı ve ilaveleri incelenmelidir.
SONUÇ: Artık harekesiz bir metin daha rahat okunabilir; sözlüklere rahatça bakılabilir; bir kelimeden yeni kelimeler türetilebilir
ve herhangi bir kalıpta görülen kelimelere kolayca mana verilebilir.

5
“İstif’âl” kalıbı ayrıca taleb/istek ifade eder. “Mümin Allah (c.c.)’dan af diledi.” = َ‫اّلل‬
َ ََ‫استََغ َف ََرَالمؤمن‬