ceOegyeve Deesced Meeefvle DebkeÀ 366 peveJejer 2023

He$e-Heg < He
Happy New Year 2023
’DeJ³ekeÌle eqmLeefle keÀe DevegYeJe keÀjves kesÀ efueS SkeÀevle ceW jn SkeÀeie´lee keÀe DeY³eeme yeæ{eDees“
oeoer peer keÀer MegYe He´sjCee³eW 20-12-22
hejceh³eejs DeJ³ekeÌle yeeheoeoe kesÀ Deefle uee[ues, meoe Þesÿ efmLeefle kesÀ DeemeveOeejer, meJe& mecyevOeeW keÀer jmevee³eW SkeÀ mes uesves
Jeeueer efveefceÊe ìer®eme& yeefnveW leLee osMe efJeosMe kesÀ meJe& ye´eïeCe kegÀue Yet<eCe YeeF& yeefnveW,
F&éejer³e mvesn mechevve ceOegj ³eeo kesÀ meeLe ve³es Je<e& keÀer ve³es Gcebie-Glmeen Yejer yeOeeF&³eeb~
ve³ee Je<e& ve³ee Gcebie-Glmeen ueskeÀj meceerhe Dee jne nw~ Fme ve³es Je<e& keÀer yeOeeF&³eeW kesÀ meeLe ve³es mJee|Cece ³egie keÀer Yeer meyekeÀes {sj
meejer MegYe keÀecevee³eW~ DeYeer Dehevee Jen megvenje ³egie, mele³egie Dee³ee efkeÀ Dee³ee~ Ssmes ueielee pewmes efmeHe&À SkeÀ heebJe Deeies jKeves keÀer
peªjle nw~ Òel³e#elee Deewj heefjJele&ve kesÀ meeLe nce meye henues Deheves Iej ®eueWies efHeÀj Deheveer veF& jepeOeeveer ceW Dee³eWies~ yeesuees, Jen
ve]peeje ve³eveeW kesÀ meeceves Ietce jne nw vee~ mebiece³egie keÀe Yeei³e Yeer keÀesF& keÀce veneR nw, peyeefkeÀ mJe³eb YeieJeve keÀer efoJ³e heeuevee ceW nce
meYeer heue jns nQ~ legcneR mebie yew"b,t legcneR mebie Kesuet, KeeTb...~ yeeyee kesÀ nj ye®®es kesÀ efoue ceW efoueejece keÀer ³eeoW meceeF& jnleer nQ,
meeLe-meeLe peveJejer ceeme Yeer nce meyekeÀes ye´ïee yeehe meceeve mechevve Deewj mechetCe& yeveves keÀer ÒesjCee³eW oslee nw~ hetje ner ceeme meYeer
efJeMes<e Devleceg&Kelee keÀer iegHeÀe ceW yew" DeJ³ekeÌle Jeleve keÀer mewj keÀjles nQ~ yeeyee Yeer ³ener FMeeje os jns nQ efkeÀ ye®®es, Deye Deueyesuesheve
Deewj Deeuem³e keÀes íes[æ mebiece kesÀ Decetu³e mece³e Deewj mebkeÀuhe kesÀ Kepeeves keÀes ye®eeDees~ Deye leerJe´ heg©<eeLe& keÀer jsme keÀjes~ mesJeeDeeW
keÀer nue®eue ceW Deeles, DeC[jûeeGC[ peeves keÀe DeY³eeme keÀjes~ pewmes keÀesF& Yeer MeefkeÌleMeeueer FvJeWMeve Dev[jûeeGC[ keÀjles nQ~ lees
Deehe ye®®es Yeer Deheveer MeefkeÌleMeeueer efmLeefle yeveeves kesÀ efueS SkeÀevleJeemeer yevees, SkeÀeûelee keÀe DeY³eeme keÀjes~ keÀe³e&-J³eJenej ceW
Deeles yeer®e-yeer®e ceW 5 efceveì Yeer mece³e efceues lees meeiej kesÀ leues ceW ®eues peeDees~ Deye HeÀefjMlee efmLeefle keÀe DevegYeJe keÀjves kesÀ efueS
ceve keÀer SkeÀeûelee hej efJeMes<e DeìsvMeve oes~ mebkeÀuhe ªheer HeÀeGC[sMeve keÀes cepeyetle yeveeDees leye DeJ³eefkeÌle keÀefMeMe Dee³esieer~ DeYeer
lekeÀ %eeve meeiej keÀer uenjeW ceW uenjeves keÀe DevegYeJe lees efkeÀ³ee nw, Deye Devoj leues ceW peekeÀj Decetu³e KepeeveeW mes mJe³eb keÀes Yejhetj
keÀjes~ SkeÀeûelee mes DeveskeÀ efmeef׳eeb Òeehle nesleer nQ~ mebkeÀuheeW keÀes mìe@he keÀnes Deewj mìe@he nes peeS leye Jejoeveer ªhe ceW pe³e-
pe³ekeÀej kesÀ veejs ueieWies~ FmekesÀ efueS yeeyee keÀnles ye®®es, J³eLe& Jee DeMeg× mebkeÀuheeW keÀer nue®eue mes hejs SkeÀ ceW meJe& jme uesves Jeeueer
SkeÀjme efmLeefle yeveeDees~
yeesuees, Ssmee ner ue#³e jKe Fme peveJejer ceeme ceW efJeMes<e lehem³ee keÀjWies vee~ osMe efJeosMe kesÀ meYeer yeeyee kesÀ lehemJeer ye®®es SkeÀ ner
mebkeÀuhe ceW SkeÀ pewmeer efmLeefle ceW efmLele nes ³eesie DeY³eeme keÀjWies lees mebie"ve kesÀ Jee³eyeśMeve mes MeefkeÌleMeeueer Jee³egceC[ue yevesiee~ FmekesÀ
efueS ceOegyeve Iej mes efJeMes<e heg©<eeLe& keÀer hJeeFbìdme Yespeer pee jner nQ, meYeer Gmeer ÒeceeCe DeìsvMeve jKe ³eesie lehem³ee keÀjvee peer~
nceejer mechevvelee ner heefjJele&ve kesÀ mece³e keÀes meceerhe uee³esieer Deewj ®eejeW Deesj Òel³e#elee kesÀ veieeæ[s yepeWies~
yeekeÀer Deehe meyekeÀe mJeemL³e "erkeÀ nesiee~ meYeer SkeÀ oes KegefMe³eeW Yejer yeOeeF&³eeb osles ngS
Gcebie-Glmeen ceW Gæ[les ®euees~ De®íe - meyekeÀes ³eeo....
F&éejer³e mesJee ceW,
yeer.kesÀ.jleveceesefnveer
 ³es DeJ³ekeÌle FMeejs
SkeÀeie´lee keÀes DeHeveeDees, SkeÀevleefHe´³e yevees
1) yeeheoeoe ®eenles nQ efkeÀ nj ye®®ee SkeÀjme Þesÿ efmLeefle kesÀ
DeemeveOeejer, SkeÀevleJeemeer, DeMejerjer, SkeÀlee mLeehekeÀ, SkeÀveeceer,
SkeÀe@veeceer keÀe DeJeleej yeves~ SkeÀ oes kesÀ efJe®eejeW keÀes mecePe,
mecceeve os, SkeÀ oes keÀes FMeeje os, uesve-osve keÀj Deeheme ceW mebie"ve
keÀer MeefkeÌle keÀe mJeªhe Òel³e#e keÀjs~ DeJ³ekeÌle efmLeefle keÀes yeæ{eves
kesÀ efueS SkeÀevle ceW ©ef®e jKes~ meJe& mecyevOe, meJe& jmevee³eW SkeÀ mes
uesves Jeeuee ner SkeÀevle-efÒe³e nes mekeÀlee nw~
2) SkeÀevleefÒe³e leye yeve mekeWÀies peye DeveskeÀ lejHeÀ mes yege× f ³eesie ìtìe
ngDee nesiee Deewj SkeÀ kesÀ ner efÒe³e neWies~ SkeÀ efÒe³e nesves keÀejCe
SkeÀ keÀer ner ³eeo ceW jn mekeÀles~ SkeÀevleefÒe³e DeLee&led SkeÀ kesÀ
efmeJee³e otmeje ve keÀesF&~ meJe& mecyevOe, meJe& jmeveeSb SkeÀ mes uesves
Jeeues ner SkeÀevle-efÒe³e nes mekeÀles nQ~ SkeÀeûelee DeLee&led meoe efvejJ³eLe&
mebkeÀuhe, efvee|JekeÀuhe~
3) pewmes Dev[jûeeGv[ meejer keÀejesyeej ®eueleer nw, Jewmes DevlecegK& eer
neskeÀj nj keÀe³e& keÀjes~ Fmemes SkeÀ lees efJeIveeW mes ye®eeJe, otmeje
mece³e keÀe ye®eeJe, leermeje mebkeÀuheeW keÀe ye®eeJe Jee ye®ele nes pee³esieer~
SkeÀevleJeemeer kesÀ meeLe jceCeerkeÀlee Yeer Fleveer ner nes~ Fve oesveeW
MeyoeW ceW yengle Devlej nw, uesekf eÀve mechetCe&lee ceW oesveeW keÀer meceevelee
jns, efpelevee ner SkeÀevleJeemeer Glevee ner efHeÀj meeLe-meeLe jceCeerkeÀlee
Yeer nes~ SkeÀevle ceW jceCeerkeÀlee iee³eye veneR nesveer ®eeefnS~ oesveeW
meceeve Deewj meeLe-meeLe jnW~ DeYeer-DeYeer SkeÀevleJeemeer, DeYeer-
DeYeer jceCeerkeÀ, efpeleveer iecYeerjlee Glevee ner efceuevemeej DeLee&led
meJe& kesÀ mebmkeÀej Deewj mJeYeeJe mes efceueves Jeeuee~
4) efpelevee Dev[jûeeGv[ DeLee&led DevlecegK& eer jnWies Glevee veF&-veF&
FvJesvMeve Jee ³eespevee³eW efvekeÀeue mekeWÀies~ Dev[jûeeGv[ jnves mes
SkeÀ lees Jee³egceC[ue mes ye®eeJe nes pee³esiee, otmeje SkeÀevle Òeehle
nesves kesÀ keÀejCe ceveve MeefkeÌle Yeer yeæ{is eer~ leermeje keÀesF& Yeer cee³ee kesÀ
efJeIveeW mes mesHeÌìer keÀe meeOeve yeve pee³esiee~
5) mJe³eb keÀe keÀu³eeCe keÀjves kesÀ efueS Jee mJe³eb keÀe heefjJele&ve
keÀjves kesÀ efueS efJeMes<e SkeÀevleJeemeer, DevlecegK& eer yevees~ vee@uespeHegÀue
2 He$e Heg<He, peveJejer 2023, DebkeÀ - 366
kesÀ meeLe hee@JejHegÀue yevees~ nj yeele kesÀ DevegYeJe ceW mJe³eb keÀes mechevve
yeveeDees~ efkeÀmekeÀe ye®®ee ntB? ke̳ee Òeeefhle nw? Fme henues hee" kesÀ
DevegYeJeercetle& yevees lees menpe ner cee³eepeerle nes pee³eWies~
6) pewmes keÀeF& FvJesvìj keÀesF& Yeer FvJesvMeve efvekeÀeueves kesÀ efueS
SkeÀevle ceW jnles nQ~ lees ³eneB keÀer SkeÀevle DeLee&led SkeÀ kesÀ Devle ceW
Keesvee nw~ lees yeenj keÀer DeekeÀ<e&Ce mes SkeÀevle ®eeefnS~ Ssmes veneR
efmeHe&À keÀcejs ceW yew"ves keÀer SkeÀevle ®eeefnS, uesefkeÀve ceve SkeÀevle ceW
nes~ ceve keÀer SkeÀeûelee DeLee&led SkeÀ keÀer ³eeo ceW jnvee, SkeÀeûe
nesvee ³ener SkeÀevle nw~
7) SkeÀevleJeemeer yevevee DeLee&led ®eejeW Deesj kesÀ Jee³eyeśMeve mes hejs
®eues peevee~ keÀF& Ssmes nesles nQ efpevnW SkeÀevle hemevo veneR Deelee,
mebie"ve ceW jnvee, nbmevee, yeesuevee p³eeoe hemevo Deelee, uesekf eÀve ³en
ngDee yeenjcegKelee ceW Deevee~ DeYeer Deheves keÀes SkeÀevleJeemeer yeveeDees
DeLee&led meJe& DeekeÀ<e&Ce kesÀ Jee³eye´Ms eve mes DevlecegK& e yevees~ Deye mece³e
Ssmee Dee jne nw pees ³ener DeY³eeme keÀece ceW Dee³esiee~ Deiej yeenj
keÀer DeekeÀ<e&Ce kesÀ JeMeerYetle nesves keÀe DeY³eeme nesiee lees mece³e hej
OeesKee os osiee~
8) SkeÀevleJeemeer DeLee&led DevegYeJeer cetle&~ Jele&ceeve mece³e kesÀ ÒeceeCe
DeYeer JeeveÒemLe DeJemLee kesÀ meceerhe nes~ JeeveÒemLeer iege[æf ³eeW keÀe Kesue
veneR keÀjles nQ~ JeeveÒemLeer SkeÀevle Deewj megefcejCe ceW jnles nQ~ lees
Deehe meye yesno kesÀ JeeveÒemLeer meoe SkeÀ kesÀ Devle ceW DeLee&led efvejvlej
SkeÀevle ceW meoe mce=efle mJeªhe jnes~
9) efpelevee mesJee keÀer nue®eue ceW Deeles nes Glevee efyeukegÀue
DeC[jûeeGC[ ®eues peeDees~ keÀesF& Yeer veF& FvJeWMeve Deewj MeefkeÌleMeeueer
FvJeWMeve Dev[jûeeGC[ ner keÀjles nQ lees SkeÀevleJeemeer yevevee ner
Dev[jûeeGC[ nw~ pees Yeer mece³e efceues, FkeÀùe SkeÀ IeCìe Jee
DeeOee IeCìe mece³e veneR efceuesiee uesekf eÀve yeer®e ceW 5 efceveì Yeer efceues
lees meeiej kesÀ leues ceW ®eues peeDees~ pees Deeves Jeeuee Yeer mecePesiee efkeÀ
³en keÀneB Deewj mLeeve hej nw, ³eneB veneR nw~ GvekesÀ Yeer mebkeÀuhe
ye´ks eÀ ceW Dee pee³eWies~ JeeCeer ceW Deevee ®eenWies lees Dee veneR mekeWÀies~
10) SkeÀevleJeemeer DeLee&led meoe mLetue SkeÀevle kesÀ meeLe-meeLe SkeÀ
kesÀ Devle ceW jnvee~ SkeÀeûelee keÀer MeefkeÌle mes efkeÀmeer Yeer Deelcee keÀe
cewmespe Gme Deelcee lekeÀ heng®B ee mekeÀles nes~ efkeÀmeer Yeer Deelcee keÀe
DeendJd eeve keÀj mekeÀles nes~ efkeÀmeer Yeer Deelcee keÀer DeeJeepe keÀes kewÀ®e
keÀj mekeÀles nes~ efkeÀmeer Yeer Deelcee keÀes otj yew"s men³eesie os mekeÀles
nes~
11) SkeÀevleJeemeer keÀe [yeue DeLe& nw~ efmeHe&À yeenj keÀer SkeÀevle
veneR uesefkeÀve SkeÀ kesÀ Devle ceW Kees peevee, SkeÀevle~ veneR lees efmeHe&À
yeenj keÀer SkeÀevle nesieer lees yeesj nes pee³eWies, keÀnWies ö helee veneR
efove kewÀmes yeerlesiee! uesefkeÀve SkeÀ yeehe kesÀ Devle ceW Kees peeDees~ pewmes
meeiej kesÀ leues ceW ®eues peeles nQ lees efkeÀlevee Kepeevee efceuelee nw~ Ssmes
SkeÀ kesÀ Devle ceW ®eues peeDees DeLee&led yeehe mes pees Òeeefhle³eeB ngF& nQ
GmeceW Kees peeDees~
12) keÀesF& Yeer keÀe³e& keÀjles Je heeì& yepeeles meeiej meceeve Thej mes
Yeues nue®eue efoKeeF& os uesekf eÀve Devoj keÀer efmLeefle veeELeie v³eg keÀer
nes~ j®eef³elee Deewj j®evee kesÀ Devle keÀes peeveves Jeeues ef$ekeÀeueoMeea
Deejece mes Meeefvle keÀer mìspe hej Ssmes efmLele nes peeSb pees keÀesF& Yeer
keÀcexefvê³eeW keÀer nue®eue DeevleefjkeÀ mìspe keÀes efnuee ve mekesÀ~
13) peye DeeeflcekeÀ MeefkeÌle Jeeueer, mesceer h³eesj Deelcee³eW Deheveer
meeOevee Üeje DeelceeDeeW keÀe DeendJd eeve keÀj mekeÀleer nQ, DeuhekeÀeue
kesÀ meeOeveeW Üeje otj yew"er ngF& DeelceeDeeW keÀes ®ecelkeÀej efoKeekeÀj
Deheveer lej]HeÀ DeekeÀe|<ele keÀj mekeÀleer nQ, lees hejceelce MeefkeÌle DeLee&led
meJe& Þesÿ MeefkeÌle ke̳ee veneR keÀj mekeÀleer hejvleg FmekesÀ efueS efJeMes<e
SkeÀeûelee keÀe DeY³eeme yeæ{eDees~ pewmes MeefkeÌle³eeW kesÀ peæ[ ef®e$eeW ceW
Jejoeve osves keÀe mLetue ªhe nmleeW kesÀ ªhe ceW efoKee³ee nw, nmle Yeer
SkeÀeûe ªhe efoKeeles nQ~ Jejoeve keÀe heesp] e nmle, ¢efä Deewj mebkeÀuhe
SkeÀeûe efoKeeles nQ, Ssmes ®ewlev³e ªhe ceW SkeÀeûelee keÀer MeefkeÌle keÀes
yeæ{eDees, leye ªn, ªn keÀe DeenddJeeve keÀjkesÀ ©neveer mesJee keÀj
mekesÀieer~
14) pees Yeer Deelcee³eW JeeCeer Üeje Je ÒewefkeÌìkeÀue ueeF&HeÀ kesÀ ÒeYeeJe
Üeje mecheke&À ceW DeeF& nQ, Jee mecheke&À ceW Deeves kesÀ GcceeRoJeej nQ,
Gve DeelceeDeeW keÀes ©neveer MeefkeÌle keÀe DevegYeJe keÀjeDees~ pewmes
YekeÌle ueesie mLetue Yeespeve keÀe Je´le jKeles nQ, lees mee|JemeSyegue %eeveer let
DeelceeDeeW keÀes J³eLe& mebkeÀuhe, J³eLe& yeesue, J³eLe& keÀce& keÀer nue®eue
mes hejs SkeÀeûelee DeLee&led ©neefve³ele ceW jnves keÀe Je´le uesvee nw leye
DeelceeDeeW keÀes %eeve met³e& keÀe ®ecelkeÀej efoKee mekeWÀies~
He$e Heg<He, peveJejer 2023, DebkeÀ - 366
15) DeYeer SkeÀeûelee keÀe ¢æ{ mebkeÀuhe keÀjves Jeeuee ûeghe lew³eej nesvee
®eeefnS, pees meeiej kesÀ leues ceW peekeÀj DevegYeJe kesÀ nerj,s ceesleer
ueskeÀj Dee³es~ uenjeW ceW uenjeves keÀe DevegYeJe lees efkeÀ³ee Deye Devoj
leues ceW peevee nw~ Decetu³e Ke]peeves leues ceW efceueles nQ, Fmemes
DeeìescesefìkeÀ meye yeeleeW mes efkeÀveeje nes pee³esiee~
16) SkeÀeûelee keÀer MeefkeÌle yengle efJeef®e$e jbie efoKee mekeÀleer nw~
SkeÀeûelee mes ner efmeef׳eeb Òeehle nesleer nQ~ mJe³eb keÀer Deew<eefOe Yeer
SkeÀeûelee keÀer MeefkeÌle mes keÀj mekeÀles nes~ DeveskeÀ jeseif e³eeW keÀes efvejesieer
Yeer yevee mekeÀles nes~ keÀesF& ves ®eueleer ngF& ®eer]pe keÀes jeskeÀe, ³en
SkeÀeûelee keÀer efmeef× nw~ mebkeÀuheeW keÀes mìe@he keÀnes Deewj mìe@he nes
peeSb leye Jejoeveer ªhe ceW pe³e-pe³ekeÀej kesÀ veejs yepeWies~
17) yege× f keÀer SkeÀeûelee mes hejKeves keÀer MeefkeÌle Dee³esieer~ FmekesÀ
efueS J³eLe& Jee DeMeg× mebkeÀuheeW keÀer nue®eue mes hejs SkeÀ ceW meJe& jme
uesves Jeeueer SkeÀjme efmLeefle ®eeefnS~ Deiej DeveskeÀ jmeeW ceW yegef×
Deewj efmLeefle [ieceie nesleer nw lees hejKeves keÀer MeefkeÌle keÀce nes peeleer
nw Deewj ve hejKeves kesÀ keÀejCe cee³ee Dehevee ûeenkeÀ yevee osleer nw~
³en cee³ee nw, ³en Yeer hen®eeve veneR mekeÀles~ ³en jebie nw, ³en Yeer
peeve veneR mekeÀles~
18) meekeÀej ªhe ceW ye´ïee yeehe meceeve HeÀefjMlee efmLeefle keÀe DevegYeJe
keÀjves kesÀ efueS ceve keÀer SkeÀeûelee hej DeìsvMeve oes~ Dee[&j mes ceve
keÀes ®eueeDees~ ceeefuekeÀheve kesÀ mìspe keÀer meerì hej, efYevve-efYevve
Þesÿ efmLeefle³eeW keÀer meerì hej mesì jnes~ ceve ceW peye keÀesF& keÀcepeesj
mebkeÀuhe Glhevve nes lees Gmes JeneB ner Kelce keÀj MeefkeÌleMeeueer yevees~
mebkeÀuhe ªheer HeÀeGC[sMeve keÀes cepeyetle yeveeDees leye DeJ³eefkeÌle keÀefMeMe
Dee³esieer~
19) Deehe DeeueceeFìer ieJecexvì kesÀ cewmesvpej nes, keÀesF& mes Yeer
ef[mkeÀme ceW Dehevee ceeFv[ ef[mìye& veneR keÀjvee~ efkeÀmeer Yeer yeele mes
Deheves ®esnjs hej Jee ceve keÀer efmLeefle ceW Devlej veneR ueevee~ cev$e meoe
³eeo jKevee~ peye keÀesF& Ssmeer yeele meeceves Dee³es lees Deheves DeeeflcekeÀ
¢efä keÀe ves$e Deewj cevceveeYeJe keÀe cev$e Òe³eesie keÀjvee lees Jen yeele
meceehle nes pee³esieer~
20) yege× f keÀes SkeÀeûe keÀjves kesÀ efueS ceveceveeYeJe kesÀ ceb$e keÀes meoe
mce=elf e ceW jKees~ ceveceveeYeJe kesÀ ceb$e keÀer Òewekf eÌìkeÀue OeejCee mes
henuee vecyej Dee mekeÀles nes~ ceve keÀer SkeÀeûelee DeLee&led SkeÀ keÀer
³eeo ceW jnvee, SkeÀeûe nesvee ³ener SkeÀevle nw~ cevmee mesJee keÀjves kesÀ
efueS SkeÀeûelee keÀe DeY³eeme ®eeefnS~ FmekesÀ efueS J³eLe& meceehle
3
nes, meJe& MeefkeÌle³eeW keÀe DevegYeJe peerJeve keÀe Debie yeve pee³es~ pewmes
yeehe hejHesÀkeÌì nw Ssmes ye®®es Yeer yeehe meceeve neW, keÀesF& ef[HesÀkeÌì ve
nes~
21) pewmes DeepekeÀue Deiej keÀesF& keÀvì^esue ceW veneR Deelee nw, yengle
lebie keÀjlee nw, Gíuelee nw ³ee heeieue nes peelee nw lees GvekeÀes Ssmee
FvpeskeÌMeve ueiee osles nQ efpememes Jen Meevle nes peelee nw~ Ssmes Deiej
mebkeÀuhe MeefkeÌle DeehekesÀ keÀvì^eus e ceW veneR Deeleer nw lees DeMejerjer YeJe
keÀe FvpeskeÌMeve ueiee oes, yeehe kesÀ heeme yew" peeDees~ lees mebkeÀuhe
MeefkeÌle J³eLe& veneR Gíuesieer~ peneB SkeÀeûelee nesieer JeneB mJele: ner
SkeÀjme efmLeefle nesieer~
22) SkeÀeûelee DeLee&led SkeÀ ner Þesÿ mebkeÀuhe ceW meoe efmLele jnvee~
efpeme SkeÀ yeerpe ªheer mebkeÀuhe ceW meeje Je=#e ªheer efJemleej mecee³ee
ngDee nw~ SkeÀeûelee keÀes yeæ{eDees lees meJe& ÒekeÀej keÀer nue®eue meceehle
nes pee³esieer~ SkeÀeûelee kesÀ DeeOeej hej pees Jemleg pewmeer nw, Jewmeer mheä
osKeves ceW Dee³esieer~ Ssmeer SkeÀeûe efmLeefle ceW efmLele nesves Jeeuee mJe³eb
pees nw, pewmee nw DeLeJee pees Jemleg pewmeer nw Jewmeer mheä DevegYeJe nesieer~
23) DeepekeÀue keÀer ogevf e³ee ceW jepeveerelf e keÀer nue®eue, JemlegDeeW kesÀ
cetu³e keÀer nue®eue, keÀjsvmeer keÀer nue®eue, keÀce&Yeesie keÀer nue®eue,
Oece& keÀer nue®eue ö Ssmes meJe& ÒekeÀej keÀer nue®eue mes nj SkeÀ lebie
Dee ie³es nQ~ Fmemes ye®eves kesÀ efueS SkeÀeûelee keÀes DeheveeDees,
SkeÀevleJeemeer yevees~ SkeÀevleJeemeer mes SkeÀeûe menpe ner nes pee³eWies~
24) hejceeLe& ceeie& ceW efJeIve-efJeveeMekeÀ yeveves keÀe meeOeve nw - cee³ee
keÀes hejKevee Deewj hejKeves kesÀ yeeo efveCe&³e keÀjvee ke̳eeWekf eÀ hejceeLeea
ye®®eeW kesÀ meeceves cee³ee Yeer je@³eue F&éejer³e ªhe j®e keÀjkesÀ Deeleer
nw, efpemekeÀes hejKeves kesÀ efueS SkeÀeûelee DeLee&led meeFuesvme keÀer MeefkeÌle
keÀes yeæ{eDees~ meeFuesvme keÀer MeefkeÌle nenekeÀej mes pe³epe³ekeÀej
keÀje mekeÀleer nw~ meeFuesvme keÀer MeefkeÌle meoe DeehekesÀ ieues ceW meHeÀuelee
keÀer ceeuee³eW henvee³eWieer~
25) SkeÀeûelee Deewj ¢æ{lee ner menpe meHeÀuelee keÀer ®eeyeer nw~ peneB
DeveskeÀ Þesÿ DeelceeDeeW kesÀ SkeÀeûelee keÀer MeefkeÌle mebieef"le ªhe ceW nw
JeneB Þesÿlee Deewj mheälee kesÀ meeLe meHeÀuelee meceeF& ngF& nw ner~
¢æ{lee keÀer efveMeeveer meHeÀuelee nw~ peneB ¢æ{lee nQ JeneB meHeÀuelee ve
nes, ³en nes veneR mekeÀlee~
26) ceve keÀer SkeÀeûelee ner SkeÀjme efmLeefle keÀe DevegYeJe keÀje³esieer~
SkeÀeûelee keÀer MeefkeÌle Üeje DeJ³ekeÌle HeÀefjMlee efmLeefle keÀe menpe
DevegYeJe keÀj mekeWÀies~ SkeÀeûelee keÀer MeefkeÌle, ceeefuekeÀheve keÀer MeefkeÌle
4 He$e Heg<He, peveJejer 2023, DebkeÀ - 366
menpe efvee|JeIve yevee osieer~ SkeÀeûelee DeLee&led ceve keÀes peneB ®eenes,
pewmes ®eenes, efpelevee mece³e ®eenes Glevee mece³e SkeÀeûe keÀj uees~ ceve
JeMe ceW nes~
27) ceve keÀer SkeÀeûelee kesÀ efueS meskesÀC[ yeeF& meskesÀC[ [^ecee keÀer
heìjer hej ®eueles jnes~ efpeme jerelf e mes, pewmee [^ecee ®eue jne nw Gmeer
kesÀ meeLe-meeLe ceve keÀer efmLeefle ®eueleer jns~ peje Yeer efnues veneR~
ceve DeLee&led mebkeÀuhe MeefkeÌle keÀes yeśkeÀ ueieeves Deewj cees[æ ves keÀer hee@Jej
nes~ Fmemes yege×f keÀer MeefkeÌle J³eLe& veneR pee³esieer, Svepeea pecee nesieer~
efpelevee ceve-yege× f keÀer MeefkeÌle pecee nesieer Glevee hejKeves Jee efveCe&³e
keÀjves keÀer MeefkeÌle yeæ{is eer~
28) ceve keÀes keÀvì^esue keÀjves kesÀ efueS ceve keÀes Dehe&Ce keÀj hetje
mejsC[j nes peeDees~ efHeÀj ceve ceW Deheves Devegmeej mebkeÀuhe G"e veneR
mekeÀles~ efpemeves ceve Yeer yeehe keÀes os efo³ee Jen menpe ceveceveeYeJe nes
pee³eWies~ ceveceveeYeJe nesves mes menpe ceesnpeerle yeve pee³eWies~ ceve keÀes
mecehe&Ce keÀjvee DeLee&led J³eLe& mebkeÀuhe, efJekeÀuheeW keÀes mecehe&Ce keÀjvee~
29) peye pewmeer efmLeefle yeveevee ®eenW Jewmeer efmLeefle yeveeves kesÀ efueS ceve
keÀes ef[^ue keÀjeveer nw~ SkeÀ meskesÀC[ ceW DeeJeepe ceW Dee³eW, SkeÀ
meskesÀC[ ceW DeeJeepe mes hejs nes peeSb~ SkeÀ meskesÀC[ ceW keÀe³e& Òeefle
Meejerejf keÀ Yeeve ceW Dee³eW efHeÀj SkeÀ meskesÀC[ ceW DeMejerjer nes pee³eW~
peye ³en ef[u^ e hekeÌkeÀer nes leye nj heefjefmLeefle keÀe meecevee keÀj
mekeWÀies~
30) mece³e ÒeceeCe Deye mebkeÀuheeW keÀes mecesìves keÀer MeefkeÌle OeejCe
keÀjes, mebkeÀuheeW kesÀ efJemleej keÀe efyemlej yevo keÀjles ®euees leye DeewjeW
kesÀ mebkeÀuheeW keÀes mecePe mekeWÀies~ ve³eveeW kesÀ FMeejeW mes Yeer efkeÀmekesÀ
ceve kesÀ YeeJe keÀes peeve ueWies~ pewmes yeeheoeoe kesÀ meeceves Deeles nes lees
efyevee megvee³es ngS Yeer Deehe meYeer kesÀ ceve kesÀ mebkeÀuhe, ceve kesÀ YeeJeeW
keÀes peeve uesles nQ~ Jewmes ner Deehe ye®®eeW keÀes Yeer ³en Deefvlece keÀesme&
heæ{vee nw~
31) pewmes peye keÀesF& Ssmee efove neslee nw lees ®eueles-efHeÀjles ì^wefHeÀkeÀ
keÀes Yeer jeskeÀ keÀj leerve efceveì meeFuesvme keÀer Òewekf eÌìme keÀjeles nQ~
meejs ®eueles ngS keÀe³e& keÀes mìe@he keÀj uesles nQ~ Ssmes Deehe Yeer keÀesF&
keÀe³e& keÀjles nes ³ee yeele keÀjles nes lees yeer®e-yeer®e ceW ³en mebkeÀuheeW
keÀer ì^ew fHeÀkeÀ keÀes mìe@he keÀjves keÀe DeY³eeme keÀjes~ SkeÀ efceveì kesÀ
efueS Yeer ceve kesÀ mebkeÀuheeW keÀes, ®eens Mejerj Üeje ®eueles ngS keÀce&
keÀes yeer®e ceW jeskeÀ keÀj Yeer ³en Òewekf eÌìme keÀjes lees mebkeÀuhe MeefkeÌleMeeueer
yeve pee³eWies~
 (ef$ecetel| e oeefo³eeW kesÀ Dece=le Je®eve)
efMeJeyeeyee ³eeo nw?
’Heg©<eeLe& ceW meoe Sueì& Deewj SJejjs[er jnes lees
Devle ceefle mees ieefle De®íer nesieer“ (iegupeej oeoer peer 05-08-07)
osKees, yeeyee keÀe nce ye®®eeW mes efkeÀlevee h³eej nw~ ye®®eeW keÀer
peje Yeer keÀceer osKe veneR mekeÀlee nw~ efpememes Yeer h³eej neslee nw,
GmekeÀer íesìer-Yeer keÀesF& Ssmeer Jewmeer yeele megveWies lees yegje ueiesiee~ DeehekeÀer
veneR nw, nw otmejs keÀer uesefkeÀve Ssmeer yegjer ueiesieer, pewmes cesjer nw~ lees
yeeyee keÀe lees DeeeflcekeÀ h³eej nw, hejceelce h³eej nw~ lees yeeyee ves ³en
efJeMes<e Òeesûeece yevee³ee efkeÀ pees Yeer keÀcepeesejf ³eeB nQ, keÀefce³eeB nQ...
ke̳eeWekf eÀ ³en Deefvlece keÀeue nw Deewj meyekeÀe Deefvlece keÀeue Deevee ner
nw~ efHeÀkeÌme veneR nw, keÀYeer Yeer efkeÀmeer kesÀ heeme Dee mekeÀlee nw~ ceccee
keÀe yengle De®íe SkeÀ mueesieve Lee - ``nj Ieæ[er Deefvlece Ieæ[er
mecePees~'' lees Deefvlece Ieæ[er ceW Deewj kegÀí ³eeo veneR DeeJes, keÀesF&
osJelee ³eeo DeeJes, De®íer yeeleW ³eeo DeeJeW ke̳eeWekf eÀ Devle ceefle mees
ieefle nesleer nw vee~ SJejjs[er jnWies lees Devle megneveer nesieer~
yeeyee keÀer Ssmeer Sueì& jnves keÀer ves®ej Leer lees ye®®eeW keÀes Yeer
Sueì& jKelee Lee~ lees nceW Yeer DeYeer Ssmee Sueì& jnvee ®eeefnS
ke̳eeWekf eÀ yeeyee keÀes efyeukegÀue megmleer De®íer veneR ueieleer Leer~ kewÀmee Yeer
heshej DeeJes, GmeceW nce heeme neskeÀj efoKeeJeW~ keÀjWies, osKeWies... ³en
Meyo yeeyee keÀes efyeukegÀue De®ís veneR ueieles nQ~ uesefkeÀve Deiej yeeyee
mes h³eej nw, Jees lees meyekeÀe 100 hejmesvì nw, GmekesÀ efueS lees yeeyee ves
nceW meìeaefHeÀkesÀì efo³ee~ yeekeÀer Deewj keÀesF& meyepeskeÌì ceW Ssmeer efjpeuì
veneR nw~ yeeyee mes h³eej nw leye lees cepeyetjer mes ner mener, ®eue jns nQ~
hejvleg h³eej keÀe efjìve& kesÀJeue Flevee ner veneR nesiee~ yeekeÀer pees
meyepeskeÌì jns ngS nQ, GmeceW Yeer meceeve lees yevevee heæ[siee vee~
yeeyee keÀnles cegPes Deewj keÀesF& efjìve& veneR ®eeefnS, SkeÀ Meyo ceW
legce Deheves keÀes ìve& keÀj uees~ ìve& Deewj efjìve&~ FmeceW HeÀe³eoe lees
ncekeÀes ner nesiee, leye yeeyee keÀnles Deheves keÀes ìve& keÀjes, FmeceW otmejs
keÀes veneR osKevee neslee nw ke̳eeWefkeÀ Deheves keÀes ye®eeves kesÀ efueS, Deheveer
ieueleer otmejs kesÀ Thej jKeWies~ otmejs keÀes osKekesÀ keÀjves mes otj keÀer
ve]pej lespe nes peeleer nw~ efHeÀj otmejs keÀer ieueleer menpe efoKeeF& osleer nw
lees keÀnles nQ ³es lees ³en Yeer keÀjles nQ FmeefueS meye ®euelee nw, neslee nw~
Deye ®euesiee lees mener ke̳eeWefkeÀ meye vecyejJeej nQ uesefkeÀve cesjs keÀes ke̳ee
osKevee nw? lees pees otmejeW keÀes p³eeoe osKeles nQ, GvneW kesÀ DeeOeej hej
pees Deheveer ieueleer Yeer GvekesÀ Thej íesæ[ves keÀer keÀesefMeMe keÀjles nQ, Jees
Deeuem³e Deewj Deueyesues nes peeles nQ~ ``ceQves efkeÀ³ee'' Devoj mecePe
He$e Heg<He, peveJejer 2023, DebkeÀ - 366
Deesced Meeefvle ceOegyeve
jns nQ uesefkeÀve yeenj mes efme× pees keÀjWies Jees ³en keÀnWies ³en ngDee vee,
³en efkeÀ³ee vee... FmeefueS ngDee~ ³ener lees heshej nw vee, nceejs meeceves
íesìer-íesìer yeeleeW kesÀ ceeO³ece mes heshej Deeles nQ~ peneB Yeer pee³eWies,
JeneB ³en heshej Dee³eWies pe©j, keÀesF&-ve-keÀesF& ªhe ®eWpe neskeÀj~
FmeefueS Kego keÀes yeouees, yeouekesÀ DeewjeW keÀe yeouees, FmekesÀ efueS
yeouevee nw %eeve Deewj ³eesie kesÀ efnmeeye mes ve efkeÀ mesvìj kesÀ efnmeeye mes
³ee meeLeer kesÀ efnmeeye mes~ lees ³en Leesæ[er efnccele jKees~ Leesæ[er-meer
yeele ngF& lees ke̳ee keÀjW, kewÀmes keÀjW... Jesmì Lee@ì Megª nesles nQ~
yeeyee ves keÀne efkeÀmekeÀer HeÀeuelet yeeleW ievoer yeeleW megvevee ³en Yeer
JeemleJe ceW heehe nw ke̳eeWefkeÀ nceves Dehevee ìeFce lees Jesmì efkeÀ³ee~
megveves mes kegÀí ve kegÀí yeele ³eeo Deeleer nw FmeefueS yeeyee keÀnles
³egefkeÌle mes Deheves keÀes ìeueves keÀer keÀeseMf eMe keÀjes~ DeYeer ³en meye yeeleW
YetuekesÀ meskeÀC[ ceW DeMejerjer nes peeves keÀer ÒewefkeÌìme keÀjes~ ceve ves
ceevee, keÀvì^eus e ngS mebkeÀuhe? Deheves keÀes Deelcee mecePekesÀ yeeyee kesÀ
efceueve ceW Kees peeves keÀe DeY³eeme Deewj DevegYeJe ngDee? FmekesÀ efueS
keÀvì^eseuE eie hee@Jej yengle ®eeefnS leYeer heeme efJeLe Dee@vej yeveWies~ kesÀJeue
Deehe 33 ceekeÌme& mes KegMe veneR nesvee~ FmekesÀ efueS ³en DeY³eeme
efyeukegÀue veneR íesæ[vee nw~ ceQ Deelcee hejceOeece ceW p³eesefle efyevot...
yeme Fmeer ceW Kees peeves keÀe DeY³eeme ³eneB yengle keÀjes~ Fmeer mes Deehe
ceW keÀvì^ees Eueie hee@Jej Dee³esieer, lees efHeÀj ³en pees YeeJe-mJeYeeJe, J³eLe&
mebkeÀuhe nQ Jees meye Kelce nes pee³eWies~ DeYeer Keeme mJe-heefjJele&ve kesÀ
efueS Yeùer kesÀ veece mes pees MegYe DeJemej efceuee nw, GmekeÀe hetje ueeYe
G"eDees~
mesvìj hej ncesMee efkeÀmeer mes Yeer peye efceueles nes lees efoue mes
KegMe neskesÀ cegmkeÀjekesÀ ceer"s yeesue yeesueles ngS efceuees leye mesvìj keÀes
leekeÀle Dee³esieer~ FmeefueS FmeceW ¢æ{ jnes lees ³ener efieHeÌì meHeÀuelee
efoueeves keÀe keÀece keÀjsieer~ Fme ¢æ{lee ªheer ®eeyeer keÀes Deehe mecYeeuekesÀ
jKevee ke̳eeWefkeÀ cee³ee Fmeer keÀes ®eesjer keÀjleer nw~ Fme ®eeyeer keÀes
Deheveer yege× f ceW cee³ee mes ítheekesÀ jKe osvee Deewj peye Yeer keÀece heæ[s
lees Gme ¢æ{lee ªheer ®eeyeer keÀes ³et]pe keÀjvee ³eeefve ieBJee veneR osvee~
Deehe ³en ¢æ{ mebkeÀuhe keÀjes efkeÀ nceW vecyejJeve peevee ner nw ke̳eeWefkeÀ
meye jsme keÀjWies Deewj Deehe jn pee³eWieer lees De®íe veneR nw~ meYeer
³ener mebkeÀuhe keÀjkesÀ ie³es nQ, ke̳eeWefkeÀ yeeyee keÀes otmeje vecyej De®íe
5
veneR ueielee nw~ yeeyee Kego SkeÀ vecyej nw vee, lees yeeyee keÀes SkeÀ
vecyej ner De®íe ueielee nw~ FmeefueS Deiej Deehe meyekeÀe SkeÀ ner
efJe®eej nw lees leeueer yepeeDees, ceQ yeeyee keÀes keÀntBieer yeeyee, ³en Yeer
vecyejJeve ûeghe neskesÀ ner efoKee³esiee~ "erkeÀ nw, Dees.kesÀ. keÀnvee ceevee
yeehe Deewj eEkeÀie[ce keÀes ³eeo keÀjvee~ FmeceW Deewj kegÀí keÀLee veneR
keÀjvee DeLee&led FmeceW yeeyee mes Deewj kegÀí yeeleW veneR keÀjvee, ve ner
keÀesF& yenevee osvee uesefkeÀve jespe Dees.kesÀ. keÀnves mes meeje efove DeehekeÀe
Dees.kesÀ. nesiee ke̳eeWefkeÀ Dece=leJesues yeeyee keÀnles DeeBKe Keesueles pees
®eer]pe osKeer peeleer nw, pees keÀesF& De®íe efceuelee nw lees meeje efove
De®íe yeerlelee nw Deewj megyen-megyen Ssmee Jewmee osKe efue³ee, lees
keÀnles nQ helee veneR efkeÀmekeÀer MekeÌue osKeer, meeje efove cesje Kejeye
ie³ee~ Deehe lees henues-henues G"les ner efkeÀmekeÀes osKeleer nes? yeeyee
oeoer peevekeÀer peer kesÀ Deveceesue Je®eve
Fve Deeqvlece Ieefæ[³eeW ceW l³eeie, leHem³ee Jeeueer mesJee keÀjes,
lees ceveer ìeFce Svepeea meye ye®esiee
l³eeie Je=efÊe mes DeveemekeÌle Je=eÊf e nesleer nw Deewj l³eeie Je=eÊf e, Jewjei³e
Je=eÊf e mes nesleer nw~ DeveemekeÌle Je=eÊf e, Þesÿ Je=efÊe efHeÀj Ghejece Je=efÊe,
Gme Je=efÊe mes Jee³egceC[ue yevelee nw, ³en mìshme nQ~ peje Yeer Jewjei³e
keÀce nw, keÀesF& no kesÀ J³eefkeÌle, JewYeJe mes jeie nw, lees ve l³eeie nw, ve
lehem³ee nw~ mesJee Yeues nw~
Devle mece³e mee#eelkeÀej efkeÀmekeÀe nesiee? l³eeie, lehem³ee cete|le
keÀe nesiee~ YeefkeÌle ceW henues ueeFì Deeleer nw leye mee#eelkeÀej neslee
nw, ueeFì henues osn mes Deueie keÀj osleer nw, efHeÀj mee#eelkeÀej neslee
nw~
SkeÀ YeeF& yengle YekeÌle Lee, Gmeves ve Yepeve iee³ee, ve hetpee hee"
efkeÀ³ee hej MekeÌue ®ecekeÀ jner Leer~ Jen cesjs yeehe meceeve Lee~ cewves
keÀne Deeheves Yepeve Yeer veneR efkeÀ³ee, kegÀí Yeer veneR efkeÀ³ee, lees
Deeheves ke̳ee efkeÀ³ee? ®esnje Ssmee kewÀmes ®ecekeÀ jne nw~ keÀne ceQ
megyen keÀes G"keÀj efJe<Ceg keÀe O³eeve keÀjlee nt,B YeefkeÌle nes lees Ssmeer~
ve nJeve, ve hee", ve hetpee kegÀí veneR efkeÀ³ee~
yeeyee ves Deepe yengle De®íer efMe#ee oer nw, yeeyee efMe#ee, mecePeeveer,
meeJeOeeveer nj cegjueer ceW oslee nw~ keÀesF& cegjueer Ssmeer veneR nesleer
efpemeceW efMe#ee, mecePeeveer, meeJeOeeveer ve nes~ yeeyee keÀer keÀF& yeeleW
¢M³e ªhe ceW meeceves Deeleer nQ, ye®®eer legce ³en veneR keÀj mekeÀleer
nes~ peer yeeyee~ yeeyee meeOeejCelee ceW veneR ues Deevee ®eenlee nw,
6 He$e Heg<He, peveJejer 2023, DebkeÀ - 366
keÀes~ Deewj yeeyee keÀes Dees.kesÀ. keÀjles jnvee~ "erkeÀ nw! yeeyee lees
ncekeÀes yelee³esiee efjpeuì efkeÀ Dees.kesÀ.efkeÀ³ee ³ee mees ie³es ³ee PegìkeÀe
Kee³ee, ³en lees efjheesì& Dee³esieer vee~ lees h³eej mes heefjJele&ve keÀjvee ner
nw, DeYeer FmeceW ìeFce ke̳eeW ueiee³eW? keÀjvee ner nw, ³en hee" ³eneB
hekeÌkeÀe keÀjkesÀ peeDees~ nesvee ner nw, keÀjvee ner nw~ De®íe!
DeYeer ®euees yeeyee kesÀ heeme peekesÀ yew"les nQ~ ceQ Deelcee p³eeself eefyevot,
yeeyee Yeer hejceOeece ceW hejce Deelcee p³eesefleefyevot... yeme, hejceOeece
ceW peekesÀ yeeyee kesÀ meeLe yew" ie³es... lees efkeÀlevee cepee Dee³esiee! JeneB
osKees mìspe hej Deeves kesÀ efueS efkeÀlevee ceeLee ceejles nQ, yeeyee keÀer
¢efä uesves kesÀ efueS, ³en lees yeeyee kesÀ meeLe peekesÀ yew"Wieer vee~ DeYeer
meeje ìeFce hejceOeece ceW yew"es ³ee veMes ceW jnes ceQ keÀewve-meer Deelcee
ntB, Fve oesveeW mce=efle³eeW ceW jnvee~ De®íe~
(2006)
ceneve Deelcee yeveeves ®eenlee nw~
yeeyee kesÀ henues-henues yeesue nQ - meer HeÀeoj, HeÀeuees HeÀeoj~
meejs ³e%e keÀer efnmì^er ceW SkeÀ #eCe heue Yeer efve<HeÀue nesves veneR efo³ee
nw~ meer HeÀeoj Deewj HeÀeuees HeÀeoj efkeÀ³ee nw~ yeeyee ves keÀne ueeFì
jnes, ceeFì KeeR®eles jnes, lees DeeìescesefìkeÀ HeÀefjMlee ªhe ve]pej
Dee³esiee, Deheves keÀes HeÀereEueie Dee³esieer, Oejleer hej heebJe veneR nQ~
Gæ[leer keÀuee nw~ ®eæ{leer keÀuee keÀe mece³e hetje nes ie³ee~ ®eæ{leer
keÀuee ceW LekeÀeJeì nesleer nw lees Leesæ[e ©keÀ peeles nQ~ ³en Yeer Deheveer
efmLeefle ceW, ®eeì& ceW osKeW~ Lees[æ er Yeer LekeÀeJeì ceve ceW ngF& mees leve hej
DeeF&~ ceve ceW ke̳eeW DeeF&? keÀF& ÒekeÀej kesÀ mebkeÀuheeW mes DeeF&~ DeYeer
yeeyee yeesues J³eLe& mebkeÀuheeW keÀes Kelce keÀjes, J³eLe& mebkeÀuhe ncekeÀes
ke̳eeW Dee³eW! mebkeÀuhe mes mesJee nes jner nw, mebkeÀuhe Ssmes nes pees mJe
Deewj mesJee oesveeW FkeÌùs nes pee³eW~ mebkeÀuhe ceW mJe, mJe ceW yeeyee nw,
GmeceW mesJee meceeF& heæ[er nw~ Flevee O³eeve Deheves Thej jKeWies lees
yeeyee meeLeer yevekeÀj, mee#eer neskeÀj hues keÀjves ceW ceoo keÀjsiee~
³eeo keÀjves keÀer cesnvele veneR nw, hej yeeyee kesÀ meeLe keÀe DevegYeJe
DeewjeW keÀes megKe oslee nw~ cesjs ceW pees keÀceer keÀcepeesjer nw Jen cepe& nes
peeS, pees cesje meeLeer nw, Jen efoKeeF& os~
kegÀí Yeer nw, ³en efkeÀmeves keÀne? Yeues Fmeves Yeer keÀne lees Yeer
legcneje Yeuee nes pee³esiee~ cesje yeeyee keÀu³eeCekeÀejer nw, nceejs keÀes
ke̳ee keÀjves keÀe nw? pewmes efkeÀmekesÀ DeJeiegCe hej ve]HeÀjle Deeleer nw,
Ssmes Deheves DeJeiegCe hej ve]HeÀjle keÀjes~ efpemekeÀes ve]HeÀjle DeeF& ³en
yeæ[e DeJeiegCe nw~ osKee ie³ee nw - Ie=Cee ¢efä peje Yeer efkeÀmekesÀ efueS
Yeer nw, cesjer ¢efä ceW Ie=Cee nw lees o³ee, ogDee ¢efä yeoue ieF&~ o³ee
Deewj ogDee ¢efä meoe jns, pewmes cesjs yeeyee keÀer nw~ o³ee Deewj ogDee
¢efä mes nceejer heeuevee ngF& nw~ keÀYeer yeeyee ves ceccee ves Ie=Cee veneR
jKeer~ kewÀmee Yeer nw, ncekeÀes keÀnsiee ye®®eer mebie keÀer mecYeeue keÀjes~
mebie De®íe jKeWies lees legcneje Yeuee nw~ nce efkeÀmekesÀ mebie ceW jnW,
lees otmejs keÀes Yeer yeehe kesÀ mebie keÀe jbie ueie peeS~
yeeyee mes pees 4 ªhe efoKeeF& osles nQ, SkeÀ cesje meekeÀej yeeyee,
Gmeves S[ehì efkeÀ³ee, ieeso efye"e³ee efHeÀj meeceves yew" heæ{e³ee~ Deepe
efove lekeÀ ye®eheve veneR Yetuee nw~ ye®eheve kesÀ efove Yeguee ve osvee...~
ye®eheve keÀe efove Yetuee ceevee efmejoo&~ ncekeÀes ke̳ee keÀjvee nw?
ye®®es nQ yeeyee kesÀ, lees yeeyee MekeÌue mes efoKeeF& oslee nw~ heæ{ves kesÀ
mece³e DeebKe KeesuekeÀj meeceves yew"keÀj heæ{~ legce iegueeye keÀe HetÀue
ye®®ee nes vee, yeeyee ceeueer nw, keÀesF& keÀebìe ve nes~ meekeÀej ceW
efMeJeyeeyee yew"keÀj ncekeÀes heæ{eJes~ efHeÀj ke̳ee yevee jne nw Jen
Deheveer efmLeefle mes efoKee jne nw~ yeeyee keÀes keÀYeer osnOeejer ªhe mes
veneR osKee nw, meoe DeJ³ekeÌle ®ecekeÀlee ngDee osKee nw~ nef·³eeb nQ
oeoer He´keÀeMeceefCe peer kesÀ Dece=leJe®eve
DeHeveer peerJeve mes DeveskeÀeW keÀes He´sjCee osvee - ³en Yeer Jejoeve He´eHle keÀjves keÀe meeOeve nw
1) nce SkeÀ lejHeÀ jepe$e+ef<e nQ otmejs lejHeÀ mebiece kesÀ eEmenemeve hej
yew"ves Jeeueer cenejeefve³eeb~ yeeyee ves keÀne nw efkeÀ YeefJe<³e kesÀ eEmenemeve
hej lees jepee jeveer yew"iW es uesefkeÀve cesje efoueleKle Flevee efJeMeeue nw
pees cesjs Fme efoue leKle hej meYeer ye®®es yew" mekeÀles nQ, efpemeves Fme
mebiece keÀe eEmenemeve peerle efue³ee Gmeves efJeée keÀe eEmenemeve peerle
efue³ee~ lees njskeÀ Deheves efoue mes hetís efkeÀ cewves efoueejece kesÀ efoue
keÀe eEmenemeve peerle efue³ee nw? efoKeeles nQ ueJe-kegÀMe ves jece keÀes
peerlee~ ³en Yeer nceejs meeceves SkeÀ ¢äevle nw~ nce ye®®eeW ves efoueejece
kesÀ efoue-leKle keÀes peerlee nw~ efoueejece yeehe keÀer oer ngF& mesJee hej
efoue mes lelhej nQ~ efoue Yeer nceejer yegef× kesÀ Devoj Deeleer~ pewmes
ÒeeCe ceevee Deelcee Jewmes efoue ceevee Deelcee~
2) ieerlee kesÀ ceneJeeke̳e nQ - ``veäesceesne mce=efle mJeªhe''~ cesje
³en meJeeue G"lee veäesceesne yeve mee|Jeme hej Dee³es nQ ³ee veäesceesne
yeveves mee|Jeme hej Dee³es nQ? mce=efle-mJeªhe yevekeÀj ceQves mees®ee ³en
He$e Heg<He, peveJejer 2023, DebkeÀ - 366
veneR~ oOeere®f e $e+ef<e yeve nef·³eeb os oer~ mesJee efoue mes keÀer nw~ ®eewLee
YeefJe<³e, ke=À<Ce Yeer efoKeeF& heæ[lee efHeÀj veeje³eCe mJeªhe keÀe veMee
meoe osKee~ Ssmes yeeyee keÀes ®eejeW ªhe mes osKeles yeeyee kesÀ heeme jns
nQ~ Fleveer nceW efJeosner yeveeves keÀer, osn-DeefYeceeve íg[æ eves keÀer cesnvele
keÀer, efHeÀj meeje h³eej pees Yej efo³ee Jen Deefvlece pevce lekeÀ Yetues
veneR nQ~ Fme meekeÀej kesÀ meeLe legce 84 pevce heeì& yepeeDees~ Jen
keÀnlee ceQ og:Ke megKe ceW veneR DeeTbiee~ De®íe nw~ nceves keÀYeer
og:Keer neskeÀj YeieJeeve keÀes ³eeo veneR efkeÀ³ee nw~
Fve Deefvlece Ieefæ[³eeW ceW l³eeie, lehem³ee Jeeueer mesJee keÀjes, FmeceW
ceveer ìeFce Svepeea meye ye®esiee~ pees yeeyee ves Deeefo mes keÀje³ee nw
Jener nce keÀjWies, ìeFce ceveer meye meHeÀue nes~ nceejer Svepeea Ssmeer
nes pees keÀce mes keÀce Deheves DeehekeÀes lees mecYeeue mekeWÀ~ Deheveer
efmLeefle keÀes lees mecYeeue mekeWÀ, meeefLe³eeW keÀes lees os mekeWÀ~ keÀesF&
meeceves Dee³es lees cegmkeÀje lees mekeWÀ~ cegjPee³es ngS jnWies, cegmkeÀje³eWies
veneR lees mesJee ke̳ee keÀjWies~
pees yenglekeÀeue keÀe nesiee Jen DevlekeÀeue ceW meyekeÀes ve]pej
Dee³esiee~ DeYeer cesjs Devoj ke̳ee nw, Jen helee veneR heæ[lee nw,
DevlekeÀeue keÀe meyekeÀes helee heæ[ peelee nw~ lees ³en Deheves DeehekeÀes
O³eeve jKevee nw~ De®íe~
(1999)
hegjeveer ogefve³ee ke̳ee nw, ³es peerJeve ke̳ee nw, FmeceW ceesn ke̳ee jKeW?
Ssmee mecePekeÀj Dee³es ³ee ceesn veä keÀjves kesÀ efueS Dee³es?
3) ceQves mce=efle mJeªhe neskeÀj mJe³eb keÀes mesJee ceW ueiee³ee nw, ceevee
%eeve mJeªhe neskeÀj mesJee ceW ueies nQ~ GvekesÀ meeLe ner Deheves meJe&
mecyevOe, ceelee, efhelee, yevOet... Deeefo meye nQ~ yeeyee keÀnves mes yeeyee
kesÀ iegCe, MeefkeÌle, meejer ceefncee meeceves Dee peeleer nw~ yeehe YeieJeeve
nw ceevee vee@uespeHegÀue nw, meJe&MeefkeÌleceeve nw DeLee&led meJe&MeefkeÌle³eeW keÀe
Jemee& osves Jeeuee nw~ Ssmes yeeyee keÀes meJe& mecyevOeeW mes peevekeÀj, mees®e
mecePekeÀj ceQ mecee|hele ngF& ntB ³ee heebJe Fme lejHeÀ jKee efmej ogefve³ee
lejHeÀ nw? YeefkeÌle ceeie& ceW efmej PegkeÀeles nQ, oC[Jele ÒeCeece keÀjles
nQ, ceevee hetje ner mecehe&Ce keÀjles nQ~ lees mJe³eb mes hetíes - ceQ hetjer
PegkeÀer ntB DeLee&led hetje mecee|hele nt?B
4) Jejoeve leye efceuelee nw peye hetje oeve keÀjles nQ, yeeyee ves F&éejer³e
Deveeefo efve³ece yevee³ee nw, SkeÀ oes lees ome heeDees, Oejleer keÀes SkeÀ
7
oevee osles nQ lees 100 osleer nw, Deye hetíes ceQ hetje oeveer yevee nt?B
YeefkeÌle ceW Yeer F&éej Dehe&Cece ³ee ke=À<Ce Dehe&Cece keÀjles nQ, legce efkeÀmeer
ceveg<³e keÀes oeve veneR osles, legce meye cegPe efMeJeyeeyee keÀes oeve keÀjles
nes leye cesjs mes legcnW Jejoeve efceuelee nw~ %eeve keÀe, MeefkeÌle keÀe, iegCeeW
keÀe, ³en Kepeevee legce yeebìles nes~ efpelevee-efpelevee DeewjeW keÀes yeebìles
Glevee mJe³eb Yeer Yejhetj nesles nQ~ SkeÀ efo³ee 100 hee³ee~ Flevee pecee
neslee nw, efpemes keÀnles nQ Jejoeve efceuelee nw~ lees yeeyee nceW oeve
oskeÀj efHeÀj ncemes oeve keÀjelee nw~ efHeÀj Jen Deewj ner 100 iegCee
Yejlet neslee nw~ lees pees Yejlet neslee nw Jen nw Jejoeve~
5) pewmes efkeÀmeer iejerye keÀes oeve efo³ee Gmeves efmeiejsì heer efue³ee lees
nceejs Thej yeesPe ®eæ{e, Fmeer lejn yeeyee ves cegPes oeve efo³ee Deewj ceQves
yeeyee kesÀ efceues oeve keÀe Ghe³eesie Deiej "erkeÀ veneR efkeÀ³ee lees Jejoeve
keÀer yepeeS Þeehe nes peelee nw~ ³en efveCe&³e MeefkeÌle ®eeefnS~ ceeve uees
nceves efkeÀmekeÀes cegjueer megveeF&, %eeve efo³ee, yeeyee keÀer ³eeo keÀe
DevegYeJe keÀje³ee, efpememes Deelcee keÀes yeæ[er KegMeer ngF,& Gmeves nceW
ogDee oer, ³eneB lekeÀ lees "erkeÀ, uesekf eÀve peye ceQves keÀne ³es cesjs mes
yengle ÒeYeeefJele ngDee, yengle KegMe nes ie³ee, lees ³en pecee veneR
efkeÀ³ee, mJeerkeÀej keÀj iebJee efo³ee~ Denced YeeJe Dee³ee lees yewuesvme
yejeyej~ pees pecee efkeÀ³ee Jen ceeFveme nes ie³ee - Kelce~ Jen oeve
Jejoeve veneR jne~ Ssmes ner ceQ keÀesF& keÀer yengle ceer"er mesJee keÀj jner
nt,B yengle De®íer lejn mecePeeleer nt,B mecePeeles-mecePeeles Deelcee keÀer
efmLeefle ceW efmLele nes peeleer nt,B Gmes Yeer DevegYeJe keÀje³ee, Meeefvle keÀe
ueeFì DeJemLee keÀe mee#eelkeÀej keÀje³ee, hejvleg otmejs #eCe Gmeves
cesjs osn-DeefYeceeve keÀer DeJemLee osKeer, lees SkeÀ lejHeÀ neFSmì
mìspe, otmejs lejHeÀ SkeÀ #eCe ceW ueesSmì mìspe~ lees ke̳ee mees®esiee?
Jejoeve Yeer efo³ee efHeÀj Jeeheme Yeer ues efue³ee - ke̳ee ngDee? pecee lees
veneR ngDee vee~
6) njskeÀ Deheves mes hetíes efkeÀ ceQves Deheveer peerJeve l³eeieer yeveeF& nw?
l³eeie keÀer heefjYee<ee yengle yeæ[er nw, efpelevee nce l³eeieer yeveWies Glevee
ner lehemJeer yeveWies~ yeeyee ves keÀne ³eesie ve ueieves keÀe keÀejCe veece-
ªhe ceW HebÀmeles nQ, osner-DeefYeceeveer veneR yeveles, ³en nceejer ®eeyeer nw,
osKevee nw nce keÀneB lekeÀ osner-DeefYeceeveer yeves nQ? Deiej cesjs ceW
efpeo keÀe mJeYeeJe nw, veece lees nw efpeo, uesefkeÀve íesìe efpeo keÀe
mJeYeeJe ke̳ee cegPes Jejoeve Òeehle keÀje³esiee? pewmes cegPes keÀesF& keÀnlee
- ³es keÀe³e& keÀjvee nw, ceQ efpeo kesÀ mJeYeeJe kesÀ keÀejCe keÀnleer ceQ
veneR keÀj mekeÀleer~ uesefkeÀve ³en keÀe³e& yeeyee keÀe nw, Jen cegPes keÀjves
kesÀ efueS keÀnlee, Gmemes DeveskeÀ DeelceeDeeW keÀes n<e& efceuelee, Glmeen
efceuelee, efkeÀlevee ueeYe nesiee~ vee keÀj efo³ee lees Gve meyekeÀe yeesPe
cesjs Thej ®eæ{ ie³ee~ veece nw efpeo, hejvleg GmeceW efkeÀlevee vegkeÀmeeve
8 He$e Heg<He, peveJejer 2023, DebkeÀ - 366
ngDee~
7) yeeyee ves nceW Dece=leJesues mes jele lekeÀ nj keÀce& keÀjves kesÀ
efpeccesJeej yevee³ee nw, efkeÀmeer keÀejCe mes Dece=leJesues veneR G"les~
hejvleg ³es Yeer mees®ee efkeÀ cesjs G"ves mes efkeÀleveeW keÀes ÒesjCee efceueleer nw?
³es ÒesjCee efceuevee ner Jejoeve nw~ Ssmes ner DeveemekeÌle-heve keÀer peerJeve
osKekeÀj meye meerKeWies~ Lees[æ er Ieæ[er kesÀ efueS cesjs ceW megmleer nw, leefye³ele
kesÀ keÀejCe ³ee cesjer ves®ej megmle nw, ke̳ee cesjer megmleer keÀer ves®ej DeewjeW
keÀes ÒesjCee osieer ³ee Gmes yescegKe keÀjsieer? megmleer kesÀ keÀejCe ceQ efkeÀmeer
keÀes yescegKe keÀªB ³ee ceQ Dehevee cet[ DeeHeÀ DeLee&led mJeer®e DeeHeÀ
keÀjkesÀ DebOekeÀej keÀj ot,B lees GmekeÀe efkeÀlevee yegje ÒeYeeJe otmejeW hej
heæ[is ee~ keÀF& lees yeæ[s HeÀuekeÀ mes keÀnles nQ efkeÀ Deepe cesjer cet[ DeeHeÀ
nw~ pewmes yeeyee ves keÀne Deesced Meeefvle~ nce keÀnles cet[-Meeefvle~
Deiej keÀesF& keÀejCe mes cet[ DeeHeÀ Yeer ngF& lees Gmes yeeyee keÀer ³eeo mes
meskeÀC[ ceW Kelce keÀj oes~ Deepe meeFvme keÀer MeefkeÌle Jeeues meskeÀC[
ceW DebOekeÀej mes ÒekeÀeMe keÀj osles nQ, nce meeFuesvme keÀer MeefkeÌle mes
cet[ Meevle veneR keÀj mekeÀles?
8) nce meye Deeshesve efLe³esìj ceW yew"s nQ, nceW meejer ogefve³ee osKe jner
nw, nce yeeyee kesÀ ye®®es nQ, vetjs jlve nQ, DeebKeeW kesÀ leejs nQ, yeeyee ves
nceW ve³eveeW hej efye"e³ee nw, nce Deehe meeOeejCe veneR nQ~ uesekf eÀve
nce DemeeOeejCe DeueewefkeÀkeÀ nQ, nceeje yeeyee efvejeuee, nce Yeer
efvejeues, yeeyee ncesMee keÀnles yeæ[s lees yeæ[s íesìs megYg eeve Deuuee, Deehe
meye yeeyee keÀer í$eíe³ee, MeefkeÌle kesÀ veer®es yew"s nes, veneR lees Deepe
keÀe peceevee yengle Kejeye nw~ Deehe meye SkeÀ ¢æ{ mebkeÀuhe ueskeÀj
yeeyee keÀer ieeso ceW Dee³es nes~ lees Deheves mes ©n-efjneve keÀjveer nw efkeÀ
nceW yeehe kesÀ meceeve yevevee nw~ mechevve yevevee nw, meceerhe jnvee nw~
9) peie keÀes heefjJele&ve keÀjves JeeueeW keÀes henues mJe³eb keÀes heefjJele&ve
keÀjvee nw~ cesjs peerJeve keÀe ncesMee ue#³e jnlee yeeyee keÀer henues
efove keÀer Þeercele nw - Dee%eekeÀejer, HeÀjceeveyejoej, JeHeÀeoej~
otmeje nw l³eeie, lehem³ee Deewj mesJee Fve meyekeÀe DeeOeej nw - Þeercele~
Þeercele ceW jnves mes nceejer leLee meJe& keÀer mesJee nw, FmeceW ner keÀu³eeCe
nw~
10) F&éejer³e ce³ee&oe keÀnleer nw legcnW Devleceg&Ke jnvee nw, cesjer
hemevoer nw yeenjcegKelee, Deiej ceQ Devleceg&Ke ve jntB lees otmejeW keÀes
kewÀmes keÀnWies~ lees ³es keÀewve meer ceQves mee|Jeme keÀer? yeenjcegKelee keÀer
cesjer ves®ej nw, DevlecegK& elee yeeyee keÀer Þeercele nw, lees cegPes Dee%eekeÀejer
yevevee nw~ Deiej veneR jnleer ntB lees ke̳ee ceQves Dee%ee keÀe heeueve
efkeÀ³ee ³ee GuuebIeve efkeÀ³ee? Dee%ee heeueve keÀjves ceW yeehe keÀer DeeMeerJee&o
efceueer, ve keÀjves ceW Þeehe~ De®íe - Deesced Meeefvle~