ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC TP.

HOÀ CHÍ MINH

KHOA Y
BOÄ MOÂN MIEÃN DÒCH VAØ SINH LYÙ BEÄNH
 Chöông trình hoïc (1)
Mieãn dòch hoïc ñaïi cöông

 Ñaïi cöông veà Mieãn dòch hoïc

 Cô quan vaø teá baøo mieãn dòch
 Khaùng nguyeân
 Khaùng theå
 Boå theå
 Ñaùp öùng mieãn dòch
 Nhoùm phuø hôïp moâ
 Quaù maãn caûm.

2
 Chöông trình hoïc (2)

Sinh lyù beänh ñaïi cöông

 Môû ñaàu vaø caùc khaùi nieäm caên baûn
 Roái loaïn chuyeån hoùa
Glucid; Protid; Lipid; Muoái-Nöôùc; Acid-Base
 Vieâm
 Roái loaïn ñieàu hoøa thaân nhieät

3
 Chöông trình hoïc
Sinh lyù beänh cô quan
 Tuaàn hoaøn
 Roái loaïn caáu taïo maùu
 Hoâ haáp
 Tieâu hoùa
 Gan
 Tieát nieäu
 Noäi tieát
 Thaàn kinh

4
 Caùch hoïc

Nghe giaûng
Saùch giaùo khoa
Taøi lieäu tham khaûo
Thöïc haønh
ñoïc lyù thuyeát
kieán taäp
ghi keát quaû
phaân tích keát quaû

5
 Caùch thi

Thi lần I:
Lyù thuyeát: thi traéc nghieäm goàm caùc loaïi
caâu:
Caâu ñuùng sai
Choïn caâu ñuùng nhaát
Ñieàn khuyeát
Löïa choïn cho phuø hôïp
Thöïc haønh: thi vieát
Thi lần II: thi viết, traéc nghieäm

6
 Caùch thi

16. Chaát gaây soát noäi sinh:

S 1. Pyrexin laø moät trong caùc cytokine gaây soát
S 2. Chaát gaây soát noäi sinh coù theå ñöôïc saûn xuaát khi uû baïch
caàu ñôn nhaân trong maùu ngoaïi vi
Ñ 3. UÛ baïch caàu töø oå vieâm coù theå thu ñöôïc chaát gaây soát noäi
sinh
Ñ 4. Corticoid coù theå öùc cheá saûn xuaát ra chaát gaây soát noäi sinh
S 5. Chaát gaây soát noäi sinh tröïc tieáp laøm thay ñoåi ñieåm ñieàu
nhieät

7
 Caùch thi

Thieáu maùu do thieáu saét coù theå do caùc nguyeân nhaân sau ñaây,
ngoaïi tröø:
1. Vieâm keùo daøi
2. Maát maùu maïn
3. Treû sô sinh thieáu thaùng
Ñ 4. Suy thaän maïn
5. Thieáu maùu nguyeân baøo saét

8
 Caùch thi

Bình thöôøng moâ ñöôïc baûo veä choáng laïi caùc toån thöông gaây ra
bôûi caùc protease töø baïch caàu nhôø caùc
(1)................................ Trong vieâm, moâ coù theå bò toån
thöông bôûi caùc enzyme töø BC vì acid
(2)........................................ coù taùc duïng huûy chaát baûo veä
naøy.
1. Antiprotease 2. Hypochlorous acid (HOCl)

9
 Lieân heä

-Vaên Phoøng Boä moân: Laàu 3, ÑHYD 217 Hoàng Baøng Q5

-Lòch hoïc, baøi vôû: BS Lyù Khaùnh Vaân 091 887 4488

-Haønh chính: KTV Traàn Thò Nga 090 932 3878

-Trang Web: www.yds.edu.vn

khoa Y, Caùc Boä Moân, BM Mieãn dòch- Sinh lyù beänh,
taøi nguyeân / lòch coâng taùc

10
11
 Môû ñaàu
Sinh lyù beänh hoïc
Pathophysiology: Pathos (disease)+ physis (nature)+ logos
(science)
 Qui luaät hoaït ñoäng cuûa cô theå trong nhöõng tröôøng hôïp
beänh lyù ñieån hình Qui luaät hoaït ñoäng cuûa cô quan bò
beänh Qui luaät hoaït ñoäng cuûa beänh.

 Laø moân hoïc veà chöùc naêng

Sinh lyù, Giaûi phaãu,

Giaûi phaãu beänh Sinh lyù beänh Beänh lyù hoïc
Sinh hoaù, Mieãn dòch..

12
 Lòch söû

Môùi ra ñôøi khoaûng 100 naêm (cuoái theá kyû IXX)

Töø moân Giaûi phaãu beänh: hình thaùi  yù nieäm thoâ sô veà
chöùc naêng.
Phaùt trieån cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh khoa
hoïc khaùc.

Conheim: Giaûi phaãu beänh thöïc nghieäm.

Claude Bernard: Y hoïc thöïc nghieäm vaø phöông phaùp thöïc
nghieäm.

13
 Lòch söû

Ñaàu theá kyû XX

Hoùa sinh giuùp giaûi thích caùc hieän töôïng sinh lyù vaø beänh lyù
thoâng qua nhöõng thay ñoåi veà caùc phaûn öùng hoùa hoïc, caùc
men, caùc roái loaïn caáu truùc phaân töû.
Ngaøy nay
Mieãn dòch hoïc, Di truyeàn hoïc...

14
 Lòch söû

Vieät Nam: moân Sinh lyù beänh ra ñôøi töø naêm 1956.
Chaâu aâu vaø Chaâu Myõ:
Saùch veà Sinh lyù beänh.
Sinh lyù beänh ñöôïc daïy trong: beänh lyù hoïc ñaïi cöông,
ñieàu trò hoïc, sinh lyù hoïc vaø beänh lyù hoïc caùc cô quan.

15
 Phöông phaùp
Phöông phaùp thöïc nghieäm (Claude Bernard, theá kyû XIX, trình
baøy trong saùch “Nhaäp ñeà veà nghieân cöùu y hoïc thöïc
nghieäm“)
Phöông phaùp thöïc nghieäm y hoïc: (3 böôùc)
Quan saùt
Ñaët giaû thuyeát
Thí nghieäm chöùng minh

16
 Phöông phaùp thöïc nghieäm
Quan saùt
Tæ mæ
Chính xaùc
Trung thöïc
Coù chöùng
Coù tính chaát khaùch quan
Ñaëc ñieåm
Giaû thuyeát
Coù tính chaát chuû quan
Ngaøy nay phöông phaùp thöïc Döïa treân cô sôû khoa hoïc
nghieäm vaø thöïc nghieäm vaãn
ñöôïc duøng trong nghieân cöùu
y hoïc Thí nghieäm chöùng minh

17
 Vai troø cuûa sinh lyù beänh trong y hoïc

Ngöôøi bình thöôøng

Caáu truùc, chöùc naêng
Muïc tieâu cuûa y hoïc laø:
Söùc khoûe
Khaû naêng lao ñoäng Ngöôøi beänh
Nguyeân nhaân
Ngöôøi thaày thuoác phaûi bieát roõ: Qui luaät phaùt sinh vaø phaùt trieån

Phoøng beänh, trò beänh

coù hieäu quaû

18
 Vai troø cuûa sinh lyù beänh trong y hoïc

Ngaøy nay: Nguyeân nhaân gaây beänh

 Virus Dengue
 Muoãi Aedes aegypti
 Cô cheá MD: taêng tính thaám thaønh
maïch
 Shock do giaûm theå tích

Phoøng beänh Trò beänh

Nguû muøng Nöôùc, ñieän giaûi
Dieät muoãi Chaát coù troïng löôïng phaân töû lôùn
Maùu

19
Khaùi nieäm caên baûn
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH

Nhieäm vuï cuûa ngöôøi thaày thuoác laø ñaáu tranh choáng beänh taät, do
ñoù beänh laø ñoái thuû, ta phaûi:
Coù quan nieäm ñuùng ñaén veà ñoái thuû aáy
Phaûi naém ñöôïc baûn chaát cuûa noù
Beänh laø gì ? ñaõ ñöôïc ñaët ra töø khi coù con ngöôøi
Tuøy thuoäc quan ñieåm trieát hoïc vaø tieán boä cuûa khoa hoïc
Khoa hoïc chöa tieán boä  döïa vaøo nieàm tin
Khoa hoïc tieán boä  neàn taûng khoa hoïc.

21
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH

Khaùi nieäm veà beänh qua caùc thôøi ñaïi:

Thôøi ñaïi nguyeân thuûy: giaûi thích beänh taät baèng thaàn quyeàn
Thôøi vaên minh coå ñaïi: goàm caùc neàn vaên minh Trung hoa, Ai
caäp, AÁn ñoä, Hy laïp, La maõ.

22
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Trung Hoa
3000 naêm tröôùc coâng nguyeân. Thaàn
noâng: saùch Ñaïi thaûo.
2650 naêm tröôùc CN: Hoaøng ñeá noäi
kinh
Danh y: Hoa Ñaø, Bieån thöôùc
Vaïn vaät bò chi phoái bôûi hai löïc aâm
döông vaø do naêm nguyeân toá (nguõ
haønh)
Beänh do roái loaïn aâm döông,
thay ñoåi quy luaät töông sinh
töông khaéc cuûa ngũ haønh
Keát hôïp chieâm tinh töû vi trong y
hoïc. Hoa Ñaø 23
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Coå Ai Caäp
3000 naêm tröôùc coâng nguyeân
Bieát duøng thuoác phieän, thaàu
daàu, muoái ñoàng, muoái thuûy
ngaân
Phöông phaùp xöû lyù veát thöông
vaø traät khôùp khoâng khaùc vôùi
ngaøy nay Töø vieâm (shememet) ñaõ coù töø 1650
naêm tröôùc CN

Söï soáng laø do caùc chaát khí (thuyeát Pneuma), chaát khí dô baån
(thaàn thaùnh, ma quæ hay do linh hoàn) seõ sinh oám ñau.
24
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
AÁn Ñoä
1500 naêm tröôùc coâng nguyeân
Saùch Rig Veda, Jajur Veda: (lieân quan giöõa chuoät vaø beänh dòch
haïch, muoãi vaø beänh soát reùt).
Vaên minh AÁn Ñoä theo trieát hoïc Phaät giaùo, theo thuyeát luaân hoài
cuûa nhaø Phaät cho raèng theå xaùc voâ tri voâ giaùc, chæ coù linh hoàn
laø vaän ñoäng.

Beänh laø söï ñaáu tranh cuûa linh hoàn duy trì söï vaän ñoäng bình
thöôøng theå xaùc.

25
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Hy Laïp La Maõ (VI tröôùc CN - II sau CN)

Pythagoras (580-498 tröôùc coâng nguyeân), vuõ truï ñöôïc caáu taïo
bôûi 4 nguyeân toá ñaát, khí, löûa vaø nöôùc vôùi 4 tính khoâ, aåm, noùng
vaø laïnh,

Beänh laø maát haøi hoaø, maát caân baèng giöõa caùc nguyeân toá.

26
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Hippocrate (460-377 tröôùc coâng
nguyeân)
OÂng toå cuûa y hoïc
Quan nieäm veà beänh coù tính chaát duy
vaät thoâ sô
Taùch y hoïc ra khoûi thaàn hoïc duy taâm
Hoïc thuyeát veà theå dòch, cô theå con
ngöôøi do 4 chaát dòch quyeát ñònh.

Beänh laø do maát caân baèng giöõa caùc

chaát dòch, trò beänh laø hoài phuïc laïi
söï caân baèng.
27
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH

Thôøi trung coå: (Theá kyû IV - XIV) quan nieäm beänh laø do söï tröøng
phaït cuûa ñaáng toái cao ñoái vôùi toäi lỗi cuûa con ngöôøi.
Paracelcius (1493-1541), coù 3 chaát noái con ngöôøi vôùi vuõ truï bao
goàm löu huyønh chaùy ñöôïc bieåu hieän söùc maïnh cuûa linh hoàn,
thuûy ngaân laø nguyeân toá loûng bieåu hieän naêng löïc cuûa trí tueä,
muoái laø nguyeân lyù cuûa vaät chaát, beänh laø roái loaïn caân baèng
cuûa nhöõng hoaù chaát naøy.

28
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Thôøi kyø phuïc höng (Theá kyû XIV - XVII)
Andre Vesale (Bæ): moå xaùc cheát
Michealius Servitus (Taây Ban Nha): tieåu tuaàn hoaøn
William Harvey (Anh): söï tuaàn hoaøn cuûa maùu
Cuoái theá kyû XVII , y hoïc ñaõ coù nghieân cöùu veà hình thaùi vaø chöùc
naêng (giaûi phaåu vaø sinh lyù)
Galileùe (thieân vaên hoïc) Newton (toaùn hoïc)
Toricelli, Descartes (vaät lyù hoïc)
Descartes quan nieäm beänh laø do coå maùy sinh hoïc bò
hö hoûng.
Sylvius cho raèng beänh laø do caùc roái loaïn hoùa hoïc
trong cô theå.
29
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Theá kyû XVIII - XIX
Phaùt minh ra kính hieån vi, thuoác nhuoäm
Y hoïc thöïc nghieäm

Virchow cho raèng beänh laø do toån thöông teá baøo

Claude Bernard vôùi Thuyeát haèng ñònh noäi moâi:

Noäi moâi vaø ngoaïi caûnh coù lieân quan vôùi nhau, ngoaïi caûnh luoân
thay ñoåi, ñeå noäi moâi ñöôïc haèng ñònh, cô theå soáng coù haøng
loaït chöùc naêng baûo veä vaø ñieàu hoøa, beänh hoaëc cheát chæ laø roái
loaïn hoaëc tan vôõ cô cheá ñoù.

30
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Theá kyû XX
Coù söï phaùt trieån vöôït böïc cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc.
Toàn taïi quan nieäm taùch con ngöôøi laøm hai phaàn: phaàn theå xaùc,
phaàn hoàn.
Sigmund Freud (1856- 1939) beänh chæ laø saûn phaåm cuûa söï
cheøn eùp cuûa yù thöùc treân tieàm thöùc.
Tröôøng phaùi Nga (Pavlov) roái loaïn hoaït ñoäng phaûn xaï cuûa heä
thaàn kinh.
Theá kyû XX ñöôïc coi laø theá kyû cuûa caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät.
Nhöng khaùi nieäm veà beänh vaãn chöa coù gì roõ raøng so vôùi theá kyû
tröôùc

31
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Ngaøy nay
Chöa theå coù moät ñònh nghóa ñaày ñuû veà beänh
Ta chæ neân chuù yù moät soá ñieåm giuùp ngöôøi thaày thuoác coù thaùi ñoä
xöû trí ñuùng ñaén
Quan nieäm veà söùc khoûe:
Ñònh nghóa veà söùc khoûe theo WHO (1946): “ Söùc khoûe laø tình
traïng thoaûi maùi veà tinh thaàn, theå chaát vaø giao tieáp xaõ hoäi chöù
khoâng phaûi laø tình traïng voâ beänh voâ taät “
Theo caùc nhaø y hoïc, söùc khoûe laø tình traïng laønh laën cuûa cô theå
veà caáu truùc vaø chöùc naêng, cuõng nhö khaû naêng ñieàu hoøa giöû
caân baèng noäi moâi, phuø hôïp vaø thích nghi vôùi söï thay ñoåi cuûa
hoaøn caûnh.

32
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH
Khaùi nieäm veà beänh ta caàn chuù yù:
1. Beänh khi coù toån thöông, leäch laïc, roái loaïn trong caáu truùc
vaø chöùc naêng (töø phaân töû, teá baøo, moâ, cô quan, toaøn cô theå)
2. Do nhöõng nguyeân nhaân cuï theå coù haïi ñaõ tìm ra hay chöa
tìm ra
3. Beänh coù tính chaát moät caân baèng môùi: Ñöùng tröôùc moïi taùc
nhaân coù khaû naêng laøm thay ñoåi haèng ñònh cuûa cô theå, thì cô
theå seõ tích cöïc choáng ñỡ nhôø khaû naêng baûo veä, cuối cuoäc
ñaáu tranh naøy sẽ taïo ra moät caân baèng môùi, caân baèng môùi
khoâng keùo daøi maø coù khuynh höôùng trôû veà caân baèng cuõ, neáu
yeáu toá gaây beänh thaéng thì beänh caøng ngaøy caøng naëng vaø ñi
ñeán töû vong

33
 1-KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH

4. Beänh laøm giaûm khaû naêng thích nghi vôùi ngoaïi caûnh
5. Beänh laøm giaûm khaû naêng lao ñoäng vaø hoøa nhaäp xaõ hoäi:

34
 2.KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH NGUYEÂN
Beänh nguyeân hoïc (Etiology) nghieân cöùu veà caùc nguyeân nhaân
gaây ra beänh vaø ñieàu kieän phaùt sinh.
Beänh nguyeân hoïc coù moät yù nghóa quan troïng veà lyù luaän cuõng
nhö thöïc haønh
Phaùt hieän nguyeân nhaân gaây beänh laø moät vaán ñeà cô baûn cuûa y
hoïc
Quan ñieåm veà beänh nguyeân khoâng coøn ñöôïc thöøa nhaän:
Thuyeát nguyeân nhaân ñôn thuaàn
Thuyeát ñieàu kieän
Thuyeát theå taïng

35
 2.KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH NGUYEÂN
Quan ñieåm hieän taïi
Nguyeân nhaân gaây beänh laø yeáu toá coù haïi khi taùc ñoäng leân cô theå
seõ quyeát ñònh beänh phaùt sinh vaø caùc ñaëc ñieåm cuûa beänh.
Ñieàu kieän phaùt huy taùc duïng cuûa nguyeân nhaân
Nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän gaây neân moät beänh goïi laø yeáu toá beänh
nguyeân.
Nguyeân nhaân vaø beänh theo ñuùng qui luaät nhaân quaû.
Yeáu toá beänh nguyeân bao goàm:
Yeáu toá beân ngoaøi: vaät lyù, hoùa hoïc, cô hoïc, sinh hoïc, xaõ
hoäi
Yeáu toá beân trong: yeáu toá di truyeàn.
36
 3.KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH SINH
(PATHOGENESIS)
Ñònh nghiaõ: laø moân hoïc veà cô cheá phaùt sinh, phaùt trieån, tieán
trieån vaø keát thuùc cuûa beänh.
(cô cheá: mechanism, caùch thöùc hoaït ñoäng)
Moät beänh dieån bieán ñaày ñuû qua boán thôøi kyø: thôøi kyø uû beänh,
tieäm phaùt, toaøn phaùt vaø keát thuùc.
Trong töøng thôøi kyø coù söï ñaáu tranh tích cöïc giöõa taùc nhaân gaây
beänh vaø cô theå maø roái loaïn bieåu hieän ra ngoaøi baèng nhöõng
trieäu chöùng.
Beänh sinh hoïc tìm hieåu cô cheá:
Quaù trình dieãn bieán giöõa taùc nhaân gaây beänh vaø cô theå
Cô cheá cuûa töøng roái loaïn
Cô cheá cuûa töøng trieäu chöùng cuûa töøng giai ñoaïn beänh
(quaù trình: process, con ñöôøng tieán trieån)
37
 3.KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH SINH

Vai troø cuûa beänh nguyeân trong quaù trình beänh sinh
Beänh nguyeân giöû vai troø quan troïng trong dieãn bieán cuûa beänh
Dieãn bieán cuûa beänh tuyø thuoäc vaøo: cöôøng ñoä, thôøi gian taùc duïng,
vò trí taùc duïng cuûa nguyeân nhaân gaây beänh.

38
 3.KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH SINH
Vai troø cuûa phaûn öùng tính trong beänh sinh
Phaûn öùng tính laø ñaëc tính cuûa cô theå ñaùp öùng laïi kích thích töø
beân ngoaøi.
Phaûn öùng tính tuøy thuoäc vaøo: tuoåi, giôùi, heä thaàn kinh noäi tieát, theå
taïng, yeáu toá ngoaïi moâi nhö aùnh saùng, nhieät ñoä, thôøi tieát, dinh
döôõng.
Yeáu toá theå taïng quyeát ñònh phaûn öùng tính.
Yeáu toá theå taïng laø söï toång hôïp caùc ñaëc ñieåm hình thaùi vaø chöùc
naêng cuûa cô theå, mang tính chaát di truyeàn, ví duï theå taïng dò
öùng.

39
 3.KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÄNH SINH
Moái lieân quan giöõa cuïc boä vaø toaøn thaân trong quaù trình beänh
sinh:
Toaøn thaân vaø cuïc boä: Söùc ñeà khaùng taïi choå seõ toát neáu cô theå
khoûe maïnh, heä mieãn dòch toát  yeáu toá gaây beänh seõ sôùm bò
loaïi tröø ra khoûi cô theå.
Cuïc boä vaø toaøn thaân: Toån thöông taïi choå do baát cöù nguyeân nhaân
naøo ñeàu coù ít nhieàu aûnh höôûng ñeán toaøn thaân. Ví duï: Vieâm

40
 3.KHAÙI NIEÄM VEÀ VOØNG XOAÉN BEÄNH LYÙ
Voøng xoaén beänh lyù (a pathological feedback loop)
Quaù trình beänh lyù thöôøng tieán trieån vaø phaùt trieån qua nhieàu giai
ñoaïn, goïi laø caùc khaâu.
Caùc khaâu ñoù lieân tieáp theo moät trình töï nhaát ñònh coù lieân quan
maät thieát vôùi nhau .
Beänh sinh hoïc nghieân cöùu veà cô cheá beänh sinh cuûa caùc khaâu
ñoù cuõng nhö moái töông taùc giöõa chuùng vôùi nhau.
Trong nhieàu quaù trình beänh lyù, khaâu sau taùc duïng ngöôïc trôû laïi
khaâu tröôùc laøm cho tình traïng beänh ngaøy caøng naëng theâm,
ñoù laø voøng xoaén beänh lyù. Ví duï trong sô ñoà cô cheá beänh
sinh cuûa shock chaán thöông.

41
 Chaán thöông

Maát maùu Ñau ñôùn Chaát ñoäc

Höng phaán
Heä TK TW ÖÙc cheá
Thieâùu Oxy

Roái loaïn Co maïch

vaän maïch Daõn maïch

Roái loaïn
huyeát ñoäng

Giaûm huyeát aùp

shock

42
43