Czym jest rynek pracy?

Wiemy już, czym jest rynek w procesie gospodarczym. Wiemy też, że pojęcie
rynku jest bardzo szerokie, ponieważ obejmuje różne transakcje kupna i
sprzedaży. Gdyby wziąć pod uwagę kryterium przedmiotu transakcji, to obok
rynku towarowego, pieniężnego i kapitałowego, wyróżnilibyśmy rynek pracy.
Nie ulega przy tym wątpliwości, że jest to rynek specyficzny. Wykształcenie się
rynku pracy było konsekwencją traktowania pracy człowieka jako towaru. Ten
towar wyróżnia się jednak spośród innych swoimi właściwościami. Jak żaden
inny towar charakteryzuje się „własną wolą” i możliwością podejmowania
decyzji. To, co jest przedmiotem wymiany na rynku pracy (czyli praca), może
szukać nabywcy (pracodawcy) w takim samym stopniu, w jakim nabywca szuka
produktu.
Podstawowymi składnikami rynku pracy są zatem:

• podaż pracy (zasoby pracy), którą tworzą osoby zdolne do pracy i

wyrażające chęć jej podjęcia,
• popyt na pracę, czyli zapotrzebowanie na pracę; to zapotrzebowanie
można ujmować zarówno pod względem ilościowym (ilu pracowników
potrzeba), jak i jakościowym (jacy pracownicy są potrzebni), co przejawia
się w określonej konfiguracji oferowanych na rynku miejsc pracy.

Relacje występujące między podażą a popytem na zasoby pracy określane są

przez ich wartość, która w przypadku rynku pracy przybiera formę płacy.

Zasoby pracy, zarówno w skali organizacji gospodarczej, jak i gospodarki

narodowej oraz światowej, są bardzo cenne. Ich możliwie pełne i efektywne
wykorzystanie – to podstawa rozwoju nie tylko gospodarczego, lecz i
cywilizacyjnego.
Uczestnicy rynku pracy
Skoro na rynku znajdują się dwie strony: popytu i podaży, to znaczy, że na rynku
pracy musimy także określić podmioty tych stron. Nie jest to trudne: popyt na
rynku pracy stanowi pracodawca, który poszukuje kogoś, kto będzie świadczył
pracę. Natomiast podaż pracy to pracownik, który tę pracę oferuje.
Równowaga między tymi stronami na rynku występuje bardzo rzadko. Rynek
pracy także podlega zmianom gospodarczym. Raz mamy do czynienia z tzw.
rynkiem pracodawcy (wówczas podaż przewyższa popyt i mamy do czynienia z
występowaniem zjawiska bezrobocia - nierównowaga podażowa). Innym razem
jest to rynek pracownika (w tej sytuacji popyt jest większy od podaży i występuje
niedobór pracowników, np. w niektórych branżach lub zawodach; nazywa się to
nierównowagą popytową). Występuje też nierównowaga z niewielką liczbą osób
pozostających bez zatrudnienia, ale chętnych do wykonywania pracy. W
ekonomii takie bezrobocie nazywamy bezrobociem naturalnym.
pracujący
zgodnie z definicją GUS za pracującą uznaje się każdą osobę w wieku 15 lat i
więcej, która w badanym tygodniu:

• przynajmniej przez godzinę wykonywała pracę przynoszącą zarobek lub

dochód jako pracownik najemny, pracujący na własny rachunek lub
pomagający członek rodziny,
• miała pracę, ale jej nie wykonywała z powodu choroby, urlopu
macierzyńskiego lub wypoczynkowego, z innych powodów, przy czym
długość przerwy w pracy wynosiła:
- do 3 miesięcy;
- powyżej 3 miesięcy, ale osoba ta była pracownikiem najemnym i w tym
czasie otrzymywała co najmniej 50% dotychczasowego wynagrodzenia

pracownik
według Kodeksu pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie
umowy o pracę, wyboru, powołania, mianowania bądź spółdzielczej umowy o
pracę; pracownikiem nie jest też osoba fizyczna, która wykonuje usługi na rzecz
innej osoby na podstawie umowy‑zlecenia czy innych umów zbliżonych do
umowy‑zlecenia, takich jak: umowy o zarządzanie, umowy o świadczenie usług,
kontraktu menedżerskiego itp.

pracodawca

zgodnie z art. 3 Kodeksu pracy pracodawcą jest podmiot reprezentujący stronę

podaży na rynku pracy; to osoba fizyczna lub osoba prawna, ale także jednostka
organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która spełniając wymogi
prawne i społeczne, zatrudnia pracowników
Jeśli chcesz wiedzieć więcej
Pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 lat. Pracownikiem może być
również osoba młodociana, czyli osoba, która ukończyła 15 lat, a nie
przekroczyła 18 lat. Pracodawca może zatrudnić jedynie tych młodocianych,
którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową oraz przedstawią
świadectwo lekarskie stwierdzające, iż danego rodzaju praca nie zagraża ich
zdrowiu. Młodociany może zostać zatrudniony na podstawie umowy o pracę
przy wykonywaniu lekkich prac. Praca lekka nie może powodować zagrożenia
dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może
utrudniać mu wypełniania obowiązku szkolnego. Osoba, która nie ukończyła
ośmioletniej szkoły podstawowej i nie ma 15 lat, może zostać zatrudniona na
zasadach określonych dla młodocianych wyłącznie w celu przygotowania
zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Natomiast osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, ale nie ma
jeszcze 15 lat, może zostać zatrudniona na zasadach określonych dla
młodocianych w roku kalendarzowym, w którym osiągnie 15. rok życia. Bez
wymaganej żadnej zgody ani opinii może być ona zatrudniona na podstawie
umowy o naukę zawodu, przyuczenie do wykonywania określonej pracy i o
wykonywanie prac lekkich. Jeśli chodzi o osobę, która ukończyła ośmioletnią
szkołę podstawową, w okresie poprzedzającym rok, w którym osiągnęła 15 lat,
może ona zostać zatrudniona jedynie na podstawie umowy o naukę zawodu, pod
warunkiem wyrażenia zgody przez jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna
prawnego oraz uzyskania pozytywnej opinii poradni
psychologiczno‑pedagogicznej. Osoba, która ukończyła 18 lat w trakcie
odbywania nauki w ośmioletniej szkole podstawowej, może zostać zatrudniona
na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym
ukończyła ww. szkołę. Obok ściśle ustanowionych przepisów w zakresie
zatrudnienia pracowników młodocianych, prawo pracy umożliwia w określonych
sytuacjach i po spełnieniu pewnych warunków zlecenie wykonania pracy albo
innych zajęć zarobkowych dziecku przed ukończeniem przez nie 16 lat. Dotyczy
to działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej lub reklamowej i odbywa się
za zgodą przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka oraz po
uzyskaniu zezwolenia inspektora pracy. (Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26
czerwca 1974 r. - Kodeks pracy; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24
sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków
ich zatrudniania przy niektórych z tych prac; Rozporządzenie Rady Ministrów z
dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich
wynagradzania).
Wynagrodzenie
Istotnym elementem rynku pracy jest cena pracy, czyli wynagrodzenie za
wykonywaną pracę. Inaczej nazywana jest pensją, płacą, wypłatą, zarobkami.
Można przyjąć, że jest to świadczenie, jakie pracodawca zobowiązany jest
wypłacać pracownikowi okresowo w zamian za wykonaną przez niego pracę,
odpowiednio do rodzaju tej pracy, ilości oraz jakości.

Wynagrodzenia jest pojęciem rozumianym bardzo szeroko. Jest to więc zarówno

wynagrodzenie zasadnicze, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia, np.
premie, nagrody, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, wynagrodzenie
urlopowe, a także różnego rodzaju świadczenia i należności ze stosunku pracy,
takie jak odprawa emerytalno‑rentowa, nagroda jubileuszowa, ekwiwalenty
pieniężne, odszkodowania itp.

Przepisy traktujące o wynagrodzeniu (Kodeks pracy) wymieniają dwa rodzaje

składników wynagrodzenia:

• składniki obligatoryjne, tzn. stawki wynagrodzenia zasadniczego za pracę

określonego rodzaju lub na określonym stanowisku,
 • składniki fakultatywne, tzn. dodatkowe składniki, które zostały przyznane
pracownikowi na mocy przepisów płacowych obowiązujących u danego
pracodawcy.

Z punktu widzenia pracodawcy to wszystko stanowi koszt zatrudnienia.

premia
składnik wynagrodzenia bieżącego przyznawany pracownikowi jako
uzupełnienie płacy zasadniczej, a uzależniony od spełnienia określonych
kryteriów; zasady premiowania w firmie powinny być precyzyjnie określone w
stosownym regulaminie; premie jednorazowe przyznawane na konkretne
dokonania pracownika nazwane są bonusami

Istnieje wiele rodzajów premii, np. za:

• ilościowy wzrost wykonywanych zadań,

• poprawę jakości,
• obniżenie kosztów działalności,
• oszczędność surowców, energii i innych środków,
• terminowe lub przedterminowe wykonanie zadań.

Źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Premia [dostęp 5.06.2020 r.].

Brutto i netto
Mówiąc o składnikach płacy, należy wyjaśnić, czym jest wynagrodzenie brutto i
netto oraz wynagrodzenie nominalne i realne.
Wynagrodzenie brutto to kwota wynagrodzenia, od której pracodawca potrąca
należne świadczenia publicznoprawne, takie jak składki na ubezpieczenie
społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Płaca netto, czyli inaczej „wynagrodzenie na rękę”, jest tym, co pozostaje po
odliczeniu danin publicznoprawnych.
Należy zauważyć, że pojęcie wynagrodzenia brutto lub netto w ogóle nie
występuje w przepisach prawa pracy i ma znaczenie potoczne. Przepisy prawne
posługują się tylko pojęciem wynagrodzenia za pracę. Dlatego zawartą w umowie
o pracę informację o wynagrodzeniu bez dodatkowego określenia słownego,
trzeba rozumieć jako wynagrodzenie „brutto”.

Wartość nominalna wynagrodzenia nie uwzględnia zjawiska inflacji. Podając

zatem wartość realną, bierzemy pod uwagę, że w gospodarce występuje wzrost
cen. Tym samym zawieramy w niej tzw. siłę nabywczą.

Według danych GUS inflacja w Polsce w lipcu 2021 roku wyniosła 5%. W tym
samym miesiącu ukazało się Badanie i Raport Koszyk Zakupowy, które wykazało
średnią cenę koszyka na poziomie 229,98 zł. Oznacza to wzrost o 2,25% w
porównaniu do czerwca 2021 i o 0,42% w porównaniu do lipca 2020 roku.