Warsztat gry na harmonijce ustnej

diatonicznej (bluesowej) systemu Richtera

(Opracował: Mariusz Piotrowski, adres e-mail: mariopiotro@gmail.com tel. 509 695 937)

Informacje dla początkujących

Troszkę historii
Za twórcę harmonijki ustnej uważa Christiana Friedricha Ludwiga Buschmana, który zapoczątkował produkcję
instrumentu zwanego „aura” służącego głównie za instrument pomocniczy w strojeniu fortepianów. W 1821
szesnastoletni Friedrich zbudował aurę, będącą już prototypem harmonijki ustnej. Działała ona na wzór
wielodźwiękowego kamertonu, działającego na zasadzie stroika przelotowego. Stroiki owe wprawiało w drganie
powietrze wtłaczane przez odpowiednie kanały.
Następnie pewien niemiecki ślusarz, Wilhelm Thie, po przeprowadzce do Wiednia rozpoczął produkcję harmonijek
ustnych. Natchnieniem była „aura”. Sekretem wiedeńskich harmonijek ustnych Thie były dublowane stroiki, gdzie
jeden stroik był strojony kilka centów niżej, co powodowało przyjemną dla ucha wibrację. Harmonijki te
produkowane są do dziś.
Przełomem w produkcji harmonijek ustnych było stworzenie harmonijki ustnej przez czeskiego wytwórcę - Ritchtera
w 1826. Trudno znaleźć wiarygodne informacje odnośnie Ritchtera i jego fabryki. Jedno jest pewne, harmonijki te
podbiły świat. Są najpopularniejszymi harmonijkami bluesowymi. Gra się na nich blues, folk, jazz i inne.
Większość szarych ludzi kojarzy harmonijkę ustną z kowbojami, kapeluszem, Texasem, ogólnie z Ameryką. Jednak
instrument ten przywędrował tam dzięki niemieckim emigrantom
Źródło: www.wikipedia.pl
BUDOWA HARMONIJKI USTNEJ
Bluesowa Harmonijka ustna, czyli nasz potocznie zwany „HARP” jest harmonijką zazwyczaj 10 kanałową (bywają
12 oraz 14 kanałowe). W każdym kanale (otworze) znajdują się dwa stroiki jeden u góry odpowiedzialny za wydech
oraz jeden na dole odpowiedzialny za wdech. Stroiki przymocowane są do blachy stroikowej za pomocą nitów.
Często przeglądając aukcje internetowe natkniecie się na opis typu „stroiki mosiądz, grubość 0,9 mm” jest to mylne
pojęcie, gdyż same stroiki są znacznie cieńsze a opis dotyczy blachy stroikowej. Blachy stroikowe połączone są do
grzebienia za pomocą śrub mocujących. Im więcej śrub tym większa szczelność, a co za tym idzie łatwość grania.
Ostatnią widoczną częścią nadającą wygląd, brzmienie i głośność są pokrywy. Poniżej przedstawiam Wam budowę
10 kanałowej harmonijki - Hohner Blues Harp

Grzebień (korpus) - jest częścią harmonijki ustnej, do której przymocowane są blachy stroikowe. Korpusy najczęściej
wykonane są z drewna lub plastiku. Są także korpusy z aluminium a nawet ze szkła. Tradycjonaliści wybierają
drewno, gdyż dla nich znaczenie ma historia oraz unikalne „brzmienie dechy”. Znacznie wygodniejsze są jednak
korpusy z tworzyw sztucznych, których pielęgnacja ogranicza się do minimum. Drewniane korpusy w tradycyjnych
harpach mogą pęcznieć pod wpływem wilgoci, są to jednak jednostki. W obecnych czasach mamy do dyspozycji
porządnie wykonane korpusy drewniane, odporne na wilgoć. Można także wykonać impregnację samemu, co nie jest
wyjątkowo trudne.Pokrywy - część harmonijki odpowiedzialna za wygląd, styl, głośność, wygodę grania oraz
brzmienie. Najczęściej wykonane są z cynkowanej lub niklowanej blachy. Są także okazy drewniane. Właśnie na
pokrywach producenci umieszczają grawerunki swoich firm oraz często także zaznaczają tonację.
Blaszki stroikowe- serce każdej harmonijki, na blachach umieszczone są stroiki. Blachy najczęściej wykonane są z
mosiądzu. Istnieją także blaszki oraz stroiki wykonane z fosforowanego brązu( Bushman Delta Frost), bądź stali
nierdzewnej (Seydel 1847 Classik, Seydel Big Six). W blaszkach 10 kanałowych harmonijek znajduje się 10 stroików
przymocowanych nitami do blaszki. Im mniejszy stroik, tym dźwięk jest wyższy (bardziej piskliwy). Za pomocą
śrub blaszki skręca się razem do grzebienia. Im więcej śrubek tym harmonijka jest szczelniej skręcona, co niweluje
przecieki powietrza, a zarazem poprawia głośność, brzmienie oraz łatwość wydobywania dźwięków i podatność na
techniki.
Stroik - przepływ powietrza przez kanał powoduje drgania stroików z wysoką częstotliwością tworząc dźwięk. Stroik
jest najdelikatniejszą częścią harmonijki. Przez ciągłe drgania powoli lecz nieuchronnie prowadzi do rozstrajania aż
w końcu do śmierci. Taka jest prawda, nie ma harmonijki która by się nie rozstroiła. Oczywiście na żywotność
stroików ma wpływ wiele czynników takich jak: technika grania, temperatura, higiena, czystość harpa. Przestrzegając
wielu zasad oraz odpowiednie obchodzenie się sprawi, że może ona posłużyć nam nawet kilka lat, bez konieczności
strojenia.
ROZKŁAD DŹWIĘKÓW HARMONIJKI USTNEJ
Mamy harmonijkę w tonacji C. Na harmonijce diatonicznej możemy zagrać tylko jedną pełną gamę od kanału 4 do
kanały 7. Nasze Do Re Mi Fa Sol La Si Do czyli 4(4)5(5)6(6)(7)7. Jak widać przy kanale 7 następuje odwrócenie
dźwięków, gdzie wdech jest niższy niż wydech. Wiąże się to z łatwiejszym wydobyciem oktawy 4 7, a także z grą
akordową- patrz tabelka niżej. Pierwsze trzy kanały są oznaczone jako CEG kolejne również CEG i następne także.
Gdyby 7 była odwrócona zamiast C mielibyśmy B co zniekształcało by nam grę akordową w tej części harmonijki.
Gdy zagracie gamę na harmonijce w innej tonacji np. w A-dur otrzymacie taką samą gamę tylko w tonacji w jakiej
jest harmonijka. Dla jaśniejszego zobrazowania dźwięków przytoczę tabelkę:

Bb
Eb F# Bb Eb F# B
wydech C E G C E G C E G C zielone - dźwięki podstawowe
kanał 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 pomarańczowe - dźwieki podwyższone
wdech D G B D F A B D F A niebieskie - dźwięki obniżone
Db F# Bb C# Ab
F A Dźwięk B = H
Ab

Powyższa tabela przedstawia rozkład dźwięków na harmonijce w tonacji C-dur. Niebieski kolor oznacza obniżenie dźwięków
poprzez zadęcie (na wydechu) – w tabelce powyżej dźwięków podstawowych, oraz obniżenie poprzez zassanie (na wdechu) -
w tabelce poniżej dźwięków podstawowych. Kolor pomarańczowy przedstawia podwyższenie dźwięków poprzez przedmuch
stroika za pomocą techniki overblow (na wydechu).

Tak wygląda klawiatura pianina, na niej najlepiej widać rozkład dźwięków i odległości między nimi. Po lewej stronie
są dźwięki niżej brzmiące (podobnie na harmonice!) a po prawej stronie brzmiące wyżej. Są tu 2 kolory klawiszy:
czarne i białe. Te białe występują, gdy zagramy dźwięki od 4 kanału na wydechu po kolei "w górę" tzn. C D E F G
A H(B) C. Jak więc wydobyć dźwięki które są odpowiednikami czarnych klawiszy. Do tego służą podciągi i
overbending. Poprzez odpowiednią naukę wydobywania dźwięków możemy z diatonicznej harmonijki wydobywać
dźwięki z poza skali diatonicznej. Ba możemy nawet uzyskać pełną skalę chromatyczną w 3 oktawach! Jest to jednak
niezwykle trudne i wymaga wielu lat treningu.
Bending (podciąg - obniżanie dźwięków), overblow (podwyższanie dźwięków)
Bending czyli odpowiednia technika obniżania dźwięków czyli wydobywania dźwięku z poza skali diatonicznej,
bardzo często wykorzystywany z bluesie. Poprzez odpowiednie ułożenie jamy ustnej, języka i podniebienia
miękkiego, zmienia się komorę rezonansową w jamie ustnej, powodując obniżenie dźwięku( tylko i wyłącznie
obniżane, podciągiem nie podwyższymy dźwięku). Podciągi można wykonać na wszystkich kanałach z tą różnicą,
że na kanałach od 1-6 wykonujemy podciąg na wdechu a 8 -10 na wydechu. Tak więc jak widać na tabelce kanał 1
można obniżyć o pół tonu, kanał 2 o pół tonu i o cały ton, kanał 3 o pół tonu, cały ton i półtora tonu, kanał 4 o pół
tonu, kanał 6 o pół tonu, kanał 8 o pół tonu, kanał 9 o pół tonu i kanał 10 o pół tonu i o cały ton.
Jak wydobyć podciąg? Jest kilka sposobów. Ja wyjaśnię najłatwiejszy na początek. Zajmijmy się podciągami na
wdechu czyli na kanałach 1-6. Złapcie kanał 4 i wciągnijcie powietrze, podczas wciągania cofajcie język i próbujecie
bezgłośnie powiedzieć IIJJJUUUUUUUUU.
O podciągach na wydechu tylko wspomnę gdyż jest to, że tak powiem „wyższa szkoła jazdy”. Tu jest raczej na
odwrót. Zmniejsza się komorę rezonansową poprzez przysunięcie języka bliżej kanałów i wypowiadanie
TTSSSSUUUUU. Technika Overblow czyli podwyższanie dźwięków na wydechu jest bardzo trudną techniką i
często wymaga specjalnego ustawienia harmonijki przez doświadczonego fachowca i przeznaczona jest dla
zaawansowanych harmonijkarzy.
W ramach ćwiczeń przedstawię kilka tabulatur z prostymi utworami które można zagrać samemu.
 Gama C – dur – II OKTAWA HARMONIJKI (najłatwiejsza)
C D E F G A H C
Sama cyfra – oznacza wydech przez cały kanał

Cyfra w kółeczku - oznacza wdech na danym

4 5 6 7
kanale np.
do re mi fa sol la si do

Gama C – dur – I OKTAWA HARMONIJKI

C D E F G A H C

1 2 3 4

do re mi fa sol la si do
Gama C – dur – III OKTAWA HARMONIJKI
C D E F G A H C

7 8 9 10 10
do re mi fa sol la si do
Przykład 11.
Amazing Grace – Zdumiewająca Łaska 1 3 3 1
4 (5) (6) 6 (5) (6) (6) 6 (5) (4) 4 1 3 3 4 4
4 (5) (6) 6 (5) (6) 6 77
(6) 77 (6) 6 (5) (6) 6 (5) (4) 4 3 44 3 3 1
4 (5) (6) 6 (5) (6) 6 (5)
1 3 3

Przykład 12. Oda do radości czyli

5 5 (5) 6 6 (5) 5 (4) 4 4 (4) 5 5 (4) (4)
5 5 (5) 6 6 (5) 5 (4) 4 4 (4) 5 (4) 4 4
(4) (4) 5 4 (4) 5 (5) 5 4 (4) 5 (5) 5 (4) 4 (4) 3
5 5 (5) 6 6 (5) 5 (4) 4 4 (4) 5 (4) 4 4
(4) (4) 5 4 (4) 5 (5) 5 4 (4) 5 (5) 5 (4) 4 (4) 3
Przykład 13. Hymn Polski czyli Mazurek Dąbrowskiego
5 - oznacza zadęcie czyli dmuchnięcie w kanał piąty;
(5) - oznacza wciągnięcie zassanie kanału piątego.