AUTOMATIKA

SENZORI

SENZORISU UREĐAJI koji promjenu mjerene veličine najčešeće ne električk pretvaraju u promjenu
neke druge veličine najčešće električne koja je pogodna za dalja pretvaranja i obradu

Treba da daju što tačniju informaciju o mjerenoj veličini da bud što manje osjetljivi na spoljašnje
uticaje iz okruženja i da imaju što manji poremećajni utica na mjerenu veličinu

Prema vrsti signala mogu biti:analogni i digitalni

Koji u svom sastavu sadrže mikroprocesore pomoću kog je omogućena značajna orada mjerenja
informacija i prije njenog uvošenja u sistem

Koriste se u industriji , medicinii potrošačkoj robi

S obzirom da li je za rad senzora potreban spoljnji izvor energije, senzori mogu biti:pasivni(zahtijevaju
spoljašnji izvor energije) i aktivni(ne zashtijevaju spoljašnji izvor energije) elektromagnetni
senzor,fotonaponski senzori...

KARAKTERISTIKE SENZORA

Mjereno područje, mjerni opseg, mjerni signal, linearnost, histereza, stabilnost, prag osjetljivosti,
ponovljivos, ticaj okoline, osjetljivost.

SENZORI TEMPERATURE

Temperatura je fizička veličina koja predstavlja stepen zagrijanosti nekog tijela

Senzori temperature pretaraju toplotnu energiju u neki drugi oblik energije kojom se može iskazati
stepen zagrijanosti nekog tijela

Tempeaturu pretvaraju u el signal pomoću kontakata, promjenom otpornosti, stvasranjem ems

To su:živini termometri, bimetalni srnzori, termoparovi, otpornički senzori temperatuer od metala,

otpornički senzori od poluprovodnika, optički pirometri

TERMOPAR

Termopar se sastoji od dva provodnika od različitih materijala

Ako se krajevi dva provodnika različitih materijala spoje u jednu tačku i ta tačka se zagrijaba na
temperaturi T2 pojavljuje se napon na slobodnim krajevima termopara koji nastae kao rezultat
temperaturne ralike toplog i hladnog kraja i naziva se termoelektrični napon i iznosi Uab=alfaT2-T1

Temperatura mjerenja -200do+1600C

Koriste se kao termometri ili termostati

Mjesto spoja je zaštičeno keramičkim iolacionim i metalnim olopom koji se utisne na površinu
materijala ili uroni u fluid koji se mjeri pri čemu se mora ostariti kvalitetan termički kontakt

OTPORNIČKI SENZORI TEMPERATURE OD METALA

RADE NA PRINCIPU PORASTA EL OTPORA METALNI OTPORNIKA S porastom temperature

Mjereno područje je od -268 do 1064C

Onacavaju se s RTD

Prave se u obliku zavojnice ili forme na ravnoj pločici

Zavisnost otpora od temperature je jednaka Rt=R0(1+alfat)

R0-otpor na temoperaturi t=0C

Rt-otpor na mjerenoj temperaturi

Alfa-temperaturni koeficient otpora

POLUPROVODNIČKI TERMOOTPORNI SENZORI

Izraženi su od polprovodničkih materijala u obliku pločice na čije krajeve su zalemljene priključne žice

U ovu grupu spadaju:termistor s pozitivnim temperaturnim koeficientom(PTC) i termistor s

negativnim temperaturbim koeficientom(NTC)

PTC

Otpor im raste s porastom temoeature

Izrađuju se od barijtitanika ili drugog poluprovodničkog materijala

Koristi se samo linearni dio R=f(T)

NTC

OPRIČKI PIROMETRI

Rade na principu da svako tijelo na temperaturi iznad apsolutne 0znači toplotnu energiju koja je
srazmjerna ukupnoj temperaturi tog tijela i koja se može izborom odgovarajućeg detektoa precizno
izmjeriti i pretvoriti informacij o temperaturi

Optički pirometri koriste fenomen da se nevidljivo načenje na temperatrama većim od 500C pretvara
u vidljive učestalosti

Koriste se kao idealno rješenje tj. Često jedino slučajevima gdje je nemoguće obezbijediti direktan
kontakt s objektom čiji se temperatura mjeri, zbog toga što se objekti kreće ili npr. Pod visokim
naponom ili jer iz drgi razloga nepristupačnim ili u slučajevima gdje je prenos toplote s kontrolisanog
medija na merni pretvarač slabog intenziteta

TERMOGRAFSKE KAMERE

Termografja je metoda bezkontaktnog mjeenja temperature površine objekta, snimanjem

infracrvenog spektra zračenja površine

Svaki objekat s svoje površine odaje toplotnu energiju infracrvenim zračenjem čija talasna dužina
zavisi od temperature objekta

Termografska kamera je uređaj koji omogučava da se snimi zračenje s površine nekog objekta i
prikaže u čovjeku vidljivom spektru

Termografija omogučava da se sazna , te vizuelnio prokaže temperatura objekta bez potrebe za

kontaktnim mjerenjem
Termografsko snimanje se izvodi bez uticaja na rad pogona, radi se o uređajima mkoji mogu biti i s
veliom osjetljivošću, pa se neispravnosti na tehničkim sistemimama mogu otkriti u fazi nastanka,
čime se ima mogučnost pravovremenog održavanja u cilju sprečavanja na otkaZU SISTEMA

Snimljena slika temperature omogučava ocjen tehničkog sistem na osnovu vrijednosti temperature,
raspodjele u normalne vriejdnosti

Termografija se primjenjuje energetici , graševinarstvu, zdravstvu, nauci, indzstrji,distibciji toplotne

energije i fluida i drugim potrebama u svakodnevnikci

BIMETALNI TERMOMETRI

Jeftiji su pouzdani vrlo rasprostranjene upotrebe i koriste se kao termometri ili termostati tj prekidači
, primjenjuje se na temperaturne opsege -160-550C

Senzorski dio ovog termoetra se sastoji od dvije međusobno zavarene po dužini metalne trake s
različitim temperaturnm koeficinentima širenja, vanjska traka ima veći, a unutarnji koeficient širenja

Kao traka s malm koeficientom širenja koristi se legura Fe-Ni-invar, dok za druge traku se kriste
bronza ili Ni-Cl-niklkrom

Pri promjeni temperature dolazi do savijanja termobimetala tako da on pomjera kazaljku na skali ili
ukoliko su montirani kontakti na bimetalu vrši uključenje ili isključenje strujnog kruga

Kooriste se u autmatskoj regulaciji za zaštitu mašina od pregrijavanja i kao osigurači

Savijanje bimetala može biti uzrokovan promjenom temperature okoline ili samo zagrijavanjem

TERMOMETRI PUNJENI TEČNOŠĆU

Oricip rada im je zasnovan na promjeni zapremine tečnosti s promjenom temperature tj, da se

toplota s mjerene materije prenese na senzor i zagrije ga do izjednačavanja temperature

Punjenje može biti živa,alkohol i neke druge tečnosti

PRIMJER TERMOMETRA PUNJNOG TEČNOŠĆU

Porastom temperature raste volumen a time i nivo tečnosti u kapilaru

Kada se izjednače temperatura termometra i jerenog fluida, tečnosti u kaplaru se zaustavlja i
pokazuje na skali visinu temperature

DILATACIONI TERMOMETRI

Su najpoznatiji mehanički termometri koji rade koji rade tako da promjenom zapremine metalnog
dijela izazvanu promjenom temperature pretvaraju mehanički pomak

Jednostavne su izvedbe i najčešće se koriste u industriji kućanski aparata

U široj metalnoj cijevi s velikim temperaturnim koeficientom se nalazi uložak

Uložak je jedni krajem vean za dno cijevi, drugim krajem za mehanizam kaaljke

Promjenom temperature mijenja se zapremina cijevi , a pošto je dužina znatno veća od prečnika,
praktično se mijenja tk, isteže cijev po dužini

Ukupno izduženje L=L0(alfa2-alfa1)*deltaT se prenosi preko kazaljke na skalu i pokazuje temperaturu

L-dužin natempreaturi T

L0-dužina na zemperaturi T0

Alfa1,alfa2-koeficinet širenja uloška i metalne cijevi

deltaT-promjena temperature
deltaL-istezanje po dzžini

TLAČNI PRETVARAČI TEMPERATURE

Punjeni su inertnim plinovima, čiji se pritisak mijenja linearno s temperaturom

Koristi se za mjerna područja -130do+550C

SENZORI PROTOKA

Protok predstavlja količinu materijala, tečnosti iligasa koja protekne kroz posmatrani presjek u jednici
vremena

Količina se ražava u jedinicama mase ili zaremine, pa se razlikuju:

Maseni protok Qm=v/t

Zapreminski protok Qv=v/t Qv=vs

Maseni protok opisje stvarno količinu materije u kretanju

Zapreminski protok zavisi od gustine, pritiska, temperatue

materie, te od lokalne gravitacije

Protok materijala obavezno se izražava kao maseni, protok

tečnosti i gasova kao zapremnski

Maseni i aprem9inski protok se povezani relacijom Qm=fiQv

Senzori protoka nazivaju se protokomjeri

Strujanje fluida može biti laminarno , turblentno

MJERENJE PROTOKA NA OSNOVU PADA PRITISKA NA SUŽENJU U CIJEV

Najčešće korištena metoda

Mjerenje je zasnovano na padu pritiska na suženju, tako što se mjeri razlikom pritiska p1 i p2 prie i
poslije Q=k*deltap

Koriste se tri tipa mjerenja:s dijafragmom,s mlanicom, s venturijevo cijevi

 MJERENJE PROTOKA S DIJAFRAGMOM

Za ovu metiodu karakteriastičan je njveći diferrencijalni pritisak deltap(p1-p2) što ims ta posljedicu i
naveću osjetljivost ove vrte senzora

Nedeostatak je što pri stajanju flida, zbog pojav trbulencije ispred i iza otvora, nastaju vrtloi što
povećava gubitak i rezltate gbitkim prtiska u cjevovodu

Taj gubitak se mmora nadoknaditi pomoću pumpi što u slučaju velikih protoka predstavlja značaj
ekonomski gubitak

MJERENJE PROTOKS S MLAZNICOM

MJERENJE PROTOKA S
VETURIJEVOM CIJEVI

Venturijeva cijev za omjer suženja cijevi s koeficijentom 0,25 dpo 0,75 daje najmanji diferencijalni
pritisak deltaP i najmanji gbitk ritiska u cijevi

Potrebno je dodatno mjesto da bi se montirala venturijeva cijev, cijena je veća u odnosu na druge
izvedbe

Koristi se za mjerenje vrlo veliki protoka gde je bitna ušteda energije

TRuBINSKI MJERAČ PROTOKA

Najčešće se koriste za mjerenje zapreminskog protoka

Mjeri se brzina rotacija turbinskog propelera koja zavisi od fluida u mjeraču

Izmjerena brzina rotacija je mjera protoka

Konstrukcija se izvodi tako da s postigne reduciranje otpora trenja i drugih gubitaka na minimum

Brzina se mjeri s velikom tačošću, brojanjem prolazaka lopatica rotora pored magneta induktivnog
davača koji za svaki prolazak indukuje jedan izlazni naponski impulas

Pojačanjem ovih impula dobija se podatak o trenutnom protoku, a sabiranjem ovih impulsa dobija se
podatak o ukupnoj količini protkle tečnosti

Ova vrsta mjerenja omogučava veliku tačnost svih digitalnih osobina

Kučište je od bemagnetnog materijala

Rotor je od metala ili nekog sintetičkog materijala

Lopatice rotora od feromagneta što omogućava indukovanje naponskih impulsa

Pošto je turbinski mjerač iz kategorije daljinskih mjerača često je potrebno ilaz oblikobazi u vidu
strnog signala

KLIPNI JERAČ PROTOKA

Se sastoji od jednog ili više klipova koji se kreću unutar jedne zapremine

Prilikom svakog punog pomaka, mjerilo propusti tačno određenu zapreminu tečnosti

Brojanjem tih pomaka i njihovim sabiranjem dobija se kupna količina tečnosti koja pređe kroz mjerač

TERMISTORSKI PRETVARAČ PROTOKA

Su pretvarači složene konstrukcije, radena principu odvođenja toplote nasale pri prolasku struje kroz
termistor uronjen u tečnost čija se brzna protoka mjeri , ukoliko je brzina kretanja tečnosti veća
odvodi se veća količina toplote

Termistor NTC1 se nalazi u tečnosti, NTC2 je postavljen u udubljenje, izvan protoka tečnosti, da
temperatura same tečnosti ne bi uticala na kjerenje

Termistori se nalaze u dvije gran vinstonovog mjrnog mosta , dok se druge dvije grane nalaze dva
stalna otpornika R

Kad nema kretanja tečnosti kroz cijev oba termistora mjere istu temperaturutečnosti i most je u
ravnoteži, izlazni napon Uizl=0

Prilikom proticnja tečnosti termistor NTC1 mjerinižu temperaturu tečnosti nego termistor NTC2

Otpor NTC1 postaje veći i ravnoteža mosta se remeti i mijenja se napon Uizl

Vrijednost napona Uizl je mjera brzine protoka

PRETVARAČ PROTOKA S OVALNIM ZUBČANICIMA

Sastoji se od kučišta i dva ovana zubčanika koji su međusobno povezani zbima

Kod svakog oketanjazahvataju određenu količinu tekućine koju premiještaju iz jednog u drugi dio
pretvarača
Bron okretanja zubčanika je mjera protoka tečnosti

Tačni su i jako pouzdani

Koriste se za jerenje protoka tečnosti na visokim temperaturama i visokim pritiscima

Okretanje zubčanika se prenosi na pokazni instrument pri čemu pokazju trenutni protok ili na
registrirajći instrment s trajni zaisom pri čem pokazju ukupnizapreminski protok

Mogu biti:generatorski, analogni i digitalni

ULTRAZVUČNI MJERAČ PROTOKA

Predajnik i prijemnik se nalaze u tekućini na udaljenosti d

Brzina emitovanja ultrazvučnog signala je c, pa se trajanje putovanja ltrazvučnog vala u pravcu

protoka tečnosti dobije kao omjer puta i zbira brzina fluida i tečnosti ta=d/c+v

A trajanje učtrazvučnog vala suprotno iod pravca protoka tb=d/c-v

Razlika trajanja vremena ta i tb je srazmjerna brzini proticanja delta t=tb-ta

Brzina v je mnogo manja od c, pa je delta t=2dv/c*c i dobije se da je brzina v data izrazom

v=c*c*deltat/2d

Cjevovodu gdje se ne želi imati neposredan dodir pretvarača s fluidom koji protiče kro pretvarač,
koristi se metoda gdje se predajnik i prijemnik postavljaju iza cijevi