Fonksiyonel Sentez

veya Tasarım
Faz I
Vedat Temiz
 Faz I
• Fonksiyonel sentez sistematik konstrüksiyonun ikinci ve en önemli adımını
teşkil eder.
• İyi hazırlanmış bir istekler listesi ile ödev belirlenmiştir. Diğer bir deyimle
meydana getirilmesi istenen teknik yapıtın (teknik sistemin) bütün çevre
büyüklükleri bilinmektedir. Ancak henüz kara kutunun içi boştur.
• Bu fazda uygun bir sistematik yaklaşım için aşağıda gösterilen çalışma
adımlarını takip etmek faydalı olacaktır.

Temel Genel anlamda Ayrıntılı

İstekler listesi fonksiyonun fonksiyon fonksiyon
tanımlanması strüktürünün strüktürünün
teşkili teşkili
“Bilgi işleme  Tanımlama  Yeni bilgi üretme  Eleştirme, Eniyileme  Karar”
 Temel Prensip (Temel Fonksiyon)
• Özellikle yeni bir teknik sistemin tasarımında, ödevin özünü teşkil eden temel
prensip istekler arasında saklıdır.
• Özü aramak için bir soyutlamaya gitmek gerekecektir. Şüphesiz bu noktada iyi
hazırlanmış bir istekler listesi ödevin tarifi olduğuna göre, öze inmenin amacının ne
olduğu akla gelebilir.
• İstekler listesi, niceliksel, niteliksel ve estetik karakterde bir özellikler kümesidir.
Karmaşık bir sistem tasarımında çok fazla sayıda elemana sahiptir.
• Diğer taraftan bunların sentezi bizi tek bir çözüme götürmez, karşımızda bir
çözümler kümesi bulunacaktır.
• Eğer bunların hepsi ile bir senteze gidilirse muhtemelen çözümler kümesinden bir
elemana ulaşılacaktır. Bununda çözümler içinde en iyisi olduğu ileri sürülemez.
• O halde önerilen yol, öncelikle ödevi yerine getirecek az ve yine mümkün olduğu
kadar soyut alt elemanlı bir soyut üst sistem meydana getirmek ve bunu çeşitli
yönlerde genişleterek birbirinden farklı çözümlere erişmektir.
• Esas itibarıyla sistematik konstrüksiyonun getirdiği en büyük yenilik bu düşünce
sisteminde yatmaktadır.
 Temel prensipte bulunması gereken
karakteristik özellikler (Hansen)

• Temel prensip ödevin bütün çözümlerinde ve doğal olarak en iyisinde de

mevcuttur.
• Temel prensip, en son ortaya çıkacak olan teknik yapıtta (niceliksel sentez
sonunda ortaya çıkan sistemde) bulunması gereken ana özellikleri
içerecektir.
• Temel prensibi tarif eden ve sınırlayan koşullar öyle seçilmelidir ki, bunlar
ne bizi arzulanan çözümden uzaklaştırsın ve ne de çözüm alternatiflerini
kısıtlasın.
• Her ödev için sadece bir temel prensip tanımlanabilir. Ancak bir temel
prensip değişik ödev çözümleri için geçerli olabilir.

Prensip itibariyle, yeni bir konstrüktif problemin çözümünde, yasa ve yönetmeliklerin

sınırlamadığı bütün yollar açık bırakılmalıdır. Böylece hangi çözümüm daha optimal
olduğunu anlamak için elimizde çok değişik çözüm imkânları bulunur.
 Temel prensibe ulaşmak
• Temel prensip, ödevin en geniş bir tanımlaması demek olan
istekler listesinin içinden çıkarılacaktır.
• Diğer bir deyimle, Temel prensip ödevin özünü belirten bir
istekler kümesi olup, istekler kümesi içinde bir alt küme
oluşturur.
• O halde istekler listesi içinde, temel prensibi aramak ilk adımı
teşkil edecektir.
• Bu nedenle Roth, istekler listesi içindeki fonksiyonel bağıntıları
tespit edip, önem sırasına göre bunu cümleler halinde yazmayı
önermektedir.
• Ödevin özüne, fonksiyonel ilişkilerin analizi ve aynı zamanda
bunların adım adım soyutlanması ile erişilebilir.
Temel prensibe ulaşmadaki çalışma
adımları
1. ADIM
Öncelikle arzu türü istekler bir tarafa bırakılmalıdır.
2. ADIM
Ödevin fonksiyonları ile doğrudan ilişkili olmayan istekler de ilk
aşamada dikkate alınmamalıdır.
3. ADIM
Niceliksel bilgiler, niteliksel hale dönüştürülmeli ve bunların da
temel fonksiyon bakımından vazgeçilebilir olanları bu aşamada
dikkate alınmamalıdır.
4. ADIM
Ortaya çıkan ve üst düzeyde bir soyutluluk taşıyan ödev
tanımlaması, daha evvel bir tarafa bırakılan önemli istekler
yönlerinde genişletilmelidir.
5. ADIM
Temel prensip, her hangi bir niceliksel çözüme bağlanmaksızın
genel anlamda tariflenmelidir.

Son şekil temel prensibin fiziksel anlamı

kaybolmaksızın erişilen en soyut ifadesidir.
 Temel Fonksiyonun elde
edilmesi
Örnek
İstekler listesi
Yakıt Tankında Kullanılacak
Miktar Ölçme Aleti
 SOYUTLAMA ADIMLARI
• 1. ve 2. adımlar sonunda elde edilen sonuç:
• Hacim: 20 dm3 – 160 dm3
• Depo çeşitli formlarda olabilir
• Bağlama yeri üstte veya yanda
• Depo yüksekliği:150 mm den 600 mm ye kadar
• Depo uzaklığı: 3m den 4m ye kadar
• Benzin ve motorin için sıcaklık sınırları: -25C den +65C ye kadar
• Verici çıkışı: Herhangi bir ölçü sinyali
• Enerji bağı: Doğru akım 6V, 12V, 24V; Tolerans -%15 den +%25 e kadar.
• Ölçme toleransı: Çıkış sinyaline göre %3, toplam %5
• Cevap verme duyarlılığı: %1 (Çıkış sinyaline göre)
• Sinyal ayarlanabilir.
• Ölçülebilecek en küçük depo dolgusu: Maksimum değerin %3’ ü
 SOYUTLAMA ADIMLARI
• 3. adımın sonu:
• Farklı hacimler
• Farklı depo formları
• Değişik bağlama olanakları
• Farklı depo yükseklikleri (sıvı yakıt özelliği)
• Değişik depo uzaklığı ( 0 – sıfır uzaklığı hariç)
• Keyfi ölçü sinyali
• Yardımcı enerji
 SOYUTLAMA ADIMLARI
• 4. adımın sonu:
• Farklı hacimler
• Farklı depo formları
• Gösterge depodan farklı uzaklıklarda
• Zamanla değişen akışkan hacmi ölçülecek
• Yardımcı enerjiye ihtiyaç var

5. adımın sonu ve temel prensibin soyut olarak tanımlanması:

“Değişik geometrik yapıdaki depolarda bulunan ve zamanla
sürekli olarak miktarı değişen bir sıvının depodan değişik
uzaklıktaki bir göstergeden hacminin (veya miktarının)
okunması”
 Temel prensip örnekleri
1. Öyle bir garaj girişi tasarlayın ki, bu giriş garaj içindeki arabanın çalınmasına ve
dış hava koşullarından etkilenmesine mani olsun. Her hangi bir kapı
konstrüksiyonu çözümlerden sadece birini oluşturmaktadır. İstenen diğer
çözümlerdir.
2. Bir mil üzerine kuvvet iletecek şekilde bir göbeğin bağlanması istenmektedir.
Ayrıca göbeğin mile göre pozisyonu arzu edilen bir şekilde tespit edilebilecektir.
Şekil bağlı haller, çözümlerden sadece birini oluşturmaktadır.
3. Bir torna aynasına işlenecek parçanın bağlanması için bir konstrüktif çözüm
aranmaktadır. Çeneli bir bağlama çözümlerden sadece birini teşkil etmektedir.
4. Bir milin sürtünmesiz olarak sızdırmazlığı istenmektedir. Labirent sızdırmazlık
çözümlerden sadece birini teşkil etmektedir.
5. Bir sıvı miktarının sürekli olarak depo içinde ölçülmesi istenmektedir.
Şamandıralı bir ölçme sistemi aranan çözümlerden sadece bir tanesidir.
 Fonksiyon Strüktürlerinin
Oluşturulması
Tasarımı yapılan yapıt bir sistem olarak göz önüne alınırsa, bunun için üç temel
özellik tanımlanabilir.

İstekler listesi esas itibarı ile teknik

sistemin "Çevre" veya "Çevre
Büyüklükleri” özelliklerini içermektedir
"Çevre"
"Fonksiyon“ "Temel Prensip" veya ''Temel Fonksiyon”
"Strüktür''
Ortaya çıkarılan alt fonksiyonları belirli bir
"düzen" ve "ilişkiler" içinde birbirine bağlama
işlemi
 Temel fonksiyonun alt
fonksiyonlara ayrılması
 Temel fonksiyonun alt
fonksiyonlara ayrılması
• Örnek: Halı istifleme sistemi
Uygun boyda
Gruplar halinde
kesilmiş serbest Temel fonksiyon
paketlenmiş halılar
haldeki halılar

Uygun en Kesik
Kalite Halıların Gruplara
ve boyda fazlalıklarını Paketleme Dağıtım
kontrolü sayılması bölme
kesme ayırma

Malzeme

Sistem sınırı

Malzeme akımı Ana fonksiyon

 Temel fonksiyonun alt
fonksiyonlara ayrılması
• Örnek: Yan fonksiyonlar eklenmiş halı istifleme sistemi

n adet halının
bir grupta Ambalaj
toplanması için malzemesi
sinyal gönder gönder

Uygun en Kesik
Kalite Halıların Gruplara
ve boyda fazlalıklarını Paketleme Dağıtım
kontrolü sayılması bölme
kesme ayırma

Malzeme
Fazlalıkları Defoluları
atma ayır

Sistem sınırı
Malzeme akımı Ana fonksiyon
Sinyal akımı
Yan fonksiyon
 Elemanter Fonksiyon Kavramı
• Her teknik sistem, kendisinden daha basit alt sistemlere
ayrılabilirse, temel fonksiyonda kendinden daha basit alt
fonksiyonlara ayrılabilir.
• Bu analiz işlemine kademe kademe devam etmek ve artık
daha basite ayrılmasında pratik bir yarar olmayan en basit alt
fonksiyonlara kadar inmek mümkündür.
• Analizde elde edilecek en basit fonksiyonel birimin temel
fonksiyonla fiziksel, hatta konstrüktif anlamını kaybetmeyecek
bir yapıda olması, şüphesiz sentez işlemini kolaylaştıracaktır.
• Basitleştirilen bu en alt fonksiyonel birime "Elemanter
Fonksiyon" denir.
 Koller tarafından önerilen
Elemanter fonksiyonlar
• Teknik bir sistemin giriş ve çıkış büyüklükleri üç
temel özellikte olabilir
» Madde
» Enerji
» Sinyal
• Bu özelliklerin ağırlıkları değişik ödevlerde büyük farklılıklar gösterir.
• Bu üç tür büyüklük teknik sistem içinde bir işleme tabi tutulmaktadır.
• Bu işlemler karakter bakımından bir akım veya dönüşüm şeklinde tarif
edilebilir. Madde, enerji, sinyal akımı veya madde, enerji, sinyal dönüşümü
gibi.
 Koller tarafından önerilen
Elemanter fonksiyonlar - 2
• Fiziksel büyüklüklerin teknik sistem içinde birimleri,
sayısal değerleri veya yönleri değişebilir. Bu
şekildeki bir elemanter fonksiyon tanımlamasında,
enerji, madde ve sinyal türündeki büyüklükler için
üç temel operasyon tarif edilebilir. Bunlar;

• Dönüşüm
• Büyüklük değişimi
• Yön değişimi

• olup vektörel karakterdedir.

 Koller tarafından önerilen
Elemanter fonksiyonlar - 3
• Madde, enerji ve sinyal türü büyüklüklerin durum
değişimini belirten

• Dönüşüm Tersine dönüşüm

• Yön değişimi Yön değişimi
• Büyültme Küçültme

• üç temel operasyona ait, tersinerleri ile altı elemanter

fonksiyon tanımlanabilir.
 Koller tarafından önerilen
Elemanter fonksiyonlar - 4
• Sistem içindeki bu özelliklerin akım karakterlerine uygun olarak da aşağıdaki haller
ve bunları temsil eden elemanter fonksiyonlar belirlenebilir:
• Bir akım halinin mevcut olabilmesi için bir potansiyel farkına gerek vardır. Bu
potansiyel ise bir memba ve kuyu arasında tanımlanabilir.
• Diğer taraftan akım olayı iletken bir ortama gerek duyar. Bazen de bunun tersineri
olan yalıtkan bir ortam ortaya çıkabilir.
• Bir akım çıktığı membadan, daha düşük potansiyeldeki çevresine keyfi olarak
dağılabilir. Ancak aynı akışkanı bir demet halinde yönlendirmek de mümkündür.
• Bir akımın daha önceden tariflenmiş bir yörüngeyi takip etmesini belirten bir
fonksiyon da tanımlanabilir. Bir akım kesilebilir veya açılabilir.
• Bir akımın karakteristik bir büyüklüğü zamansal olarak hep sabit kalabilir veya
zamana göre periyodik bir değişim gösterebilir. Bu değişimleri yapan fonksiyonları
tariflemek mümkündür.
• Fiziksel özelliği aynı kalmak üzere iki akım birleştirilebilir veya bölünebilir.
• Bir akım farklı fiziksel özellikteki elamanlardan oluşabilir. Buna göre akımın farklı
fiziksel özelliklerdeki elemanlarına ayrılması veya farklı fiziksel özellikteki
elemanların bir akımda birleştirilmesi mümkündür.
 Koller tarafından önerilen
Elemanter fonksiyonlar - 5
• Madde, enerji ve sinyal türü temel büyüklüklerden her biri için
durum değişimi ile ilgili 3 (tersinerleri ile 6),
• Akım ile ilgili olarak da 9 (tersinerleri ile 18) elemanter fonksiyondan
oluşan 12 (tersinerleri ile 24) elemanter fonksiyon tanımlamak
mümkün olmaktadır.
• Bir teknik sistemin strüktürlenmesinde eğer sistem içinde enerji,
madde ve sinyal akımı mevcutsa, genel olarak fonksiyon
strüktüründe 3x24= 72 tip elemanter fonksiyon bulunabilecektir.
• Şüphesiz ki bu, değişik strüktürlerin oluşturulmasında çok güç ve
karmaşık bir sentez sistematiğini karşımıza çıkaracaktır.
• Koller bu elemanter fonksiyonlar için birer simge de önermektedir.
KOLLER’ e göre
elemanter
fonksiyonlar ve
simgeleri
Koller tarafından
önerilen elemanter
fonksiyonlarla
oluşturulan bir
fonksiyon strüktürü

Problem debisi
ayarlanabilir bir pompa
tasarımıdır. Temel
fonksiyon dört
elemanter fonksiyona
ayrılmış ve bunların
dört değişik şekilde
sentezi yapılmıştır.
Mevcut teknik bir sistemin
strüktürlenmesi ve strüktürü
oluşturan elemanter
fonksiyonların hangi fiziksel
etkilerle yerine
getirilebileceğinin incelenmesi
 H.G.Baumann ve K.H.Looschelders tarafından
önerilen elemanter fonksiyonlar
• Bu araştırıcılar tarafından önerilen elemanter fonksiyonlar madde, enerji
ve sinyal temel büyüklüklerin çeşitli dönüşüm ve akım hallerini lojik bir
temel görüşe göre tanımlamaktadır. (Lojik elemanter fonksiyonlar)
• Baumann ve Looschelders fiziksel anlamlı lojik etkileşimleri tespit
edebilmek için;
• Sistem içinde hangi büyüklüklerin değişime uğradığının,
• Bu değişikliklerin cins ve şekillerinin neler olduğunun,
• Bir temel büyüklük değişiminin diğer büyüklükler üzerindeki etkilerinin ne
olduğunun,
• Değişikliğin meydana gelebilmesi için hangi ön koşullara gerek
duyulacağının
• bilinmesi gerektiğini, bu maksatla temel fonksiyonun titiz bir analize tabi
tutulması gerektiğini vurgulamaktadırlar.
 H.G.Baumann ve K.H.Looschelders
tarafından önerilen elemanter fonksiyonlar
-2
• Bu araştırıcılar "lojik etkileşim bağıntıları"
kavramı ile bir teknik sistemin içinde temel
büyüklüklerin (madde, enerji, sinyal)
değişimleri üzerinde etkili olan bütün nedenler
kümesinin tariflendiğini belirtmektedirler.
• Kümeyi oluşturan her bir tekil neden bir lojik
elemanter fonksiyona da tekabül etmektedir.
• Elemanter fonksiyon, tekil elemanın giriş çıkış
büyüklükleri arasındaki ilişkiyi belirtmektedir.
 H.G.Baumann ve K.H.Looschelders
tarafından önerilen elemanter fonksiyonlar
-3
• Baumann, lojik fonksiyonlarla yapılacak sentez işlemlerini
kolaylaştırmak için, madde, enerji, sinyal türü temel
büyüklükleri iki farkla kritere göre ayırıma tabi tutmaktadır.

1. Bütün temel büyüklükler, statik ve dinamik karakterde iki kısımdan oluşur.

Statik veya dinamik kısım sıfır büyüklüğünde ise, bu takdirde temel
büyüklüğe sadece "dinamik" veya "statik" temel büyüklük denilecektir.
2. Yukarıdaki tanımlama ile ayni zamanda geçerli olan ikinci bir ayırım ise,
her bir temel büyüklüğün niceliksel "kantitatif" ve niteliksel "kalitatif"
kısımların birleşiminden meydana geldiğidir. Burada da niceliksel veya
niteliksel kısımlardan biri sıfır olabilir.
 H.G.Baumann ve K.H.Looschelders
tarafından önerilen elemanter fonksiyonlar
-3
 Roth tarafından tanımlanan elemanter
fonksiyonlar
Roth, tariflediği
elemanter
fonksiyonlarla, katalog
sistemi arasında sıkı bir
ilişki oluşturmuştur. Roth
tarafından 8 elemanter
fonksiyon
tanımlanmaktadır ve
bunlar esas itibariyle,
Koller ve Baumann
tarafından ileri sürülen
elemanter fonksiyonlara
benzemektedir.
 Roth Elemanter
Fonksiyonları
(Örnek)

Patates toplama makinası

tasarımı. Temel
fonksiyonun alt
fonksiyonlara ayrılması
(analiz). İlk aşamada 4 alt
fonksiyon
tanımlanmaktadır. Daha
sonra her bir alt fonksiyon
kendisinden daha basit alt
fonksiyonlara ayrılıyor.
Son aşamada makina
sisteminin elemanter
fonksiyonlarla fonksiyon
strüktürü oluşturuluyor.
 Lojik Elemanter Fonksiyonlar
• Özellikle lojik temel fonksiyonların ağırlık taşıdığı sistemlerde "Hesap
makinaları, bilgi işlem üniteleri, kontrol ve kumanda sistemleri gibi" salt
lojik fonksiyonların kullanılması, çeşitli fonksiyon strüktürlerinin birbiri ile
mukayesesi ve bir en iyileme sürecinin yapılabilmesi için yarar sağlar.
• Bu lojik sistemin kuruluşunda iki temel elemanter fonksiyondan hareket
edilir. "Biner sistem".
• Bu elemanter fonksiyonlar, "Var", "Yok" veya "Evet", "Hayır” şeklinde
isimlendirilebilir. Bu elemanter fonksiyonların çeşitli kombinasyonları ile
daha üst mertebede lojik fonksiyonlar meydana getirilebilir ve bu
fonksiyonlara dayanılarak bir "cebir" oluşturulabilir.
• Nitekim çeşitli lojik devrelerin sentez ve analizinde "Bool cebri" kullanılır.
• Bu fonksiyonlardan en önemlilerini, iki evet fonksiyonunun seri bağlanması
sonucu meydana gelen "Ve", paralel bağlanması sonucu meydana gelen
"Veya", iki hayır fonksiyonunun seri bağlanması sonucu meydana gelen
"Ne öyle, ne böyle", iki hayır fonksiyonunun paralel bağlanması sonucu
meydana gelen "Hayır-Ve" fonksiyonlarıdır.
 VE- fonksiyonu
Fonksiyonun cebirsel yapısında x1,
devreye sokma sinyalini; x2,
sürtünme bağını göstermektedir.
Kavrarının devreye girmiş olması
"1" ile devreye girmemesi ise "0"
ile belirtilirse "y" fonksiyonu, x1 ve
x2 değişkenlerine bağlı olarak ya
"0" veya "1" değerlerini alacaktır.
Devreye sokma sinyali icra
edildiğinde "x1=1", sürtünme bağı
mevcut ise "x2=1", "y = 1"
olacaktır. Bu haller dışında y daima
sıfırdır.
 İNHİBİSYON
"hayır" ve bir "ve" fonksiyonu kombinasyonu
Giriş değişkenlerinden x1 = 1 ise
şoför debriyaj pedalına
basmaktadır. Aksi halde x1=0 dır. x2
ise kavrama içinde sürtünme bağı
meydana gelebiliyorsa x2=1, aksi
mevcutsa x2=0 dır.
Şoför debriyaj pedalına basıyorsa
(x1=1) daima y=0 dır.
Pedala basılmama halinde (x1=0)
eğer kavrama içinde balatalar
aşınmamış veya bası yayları
bozulmamış ise (x2=1) olacağından
kavrama devrededir (y=1). Bunun
dışındaki bütün hallerde y=0
olacaktır.
 VE-
Fonksiyonu
Örneği
Kapı mandalı
 VE-, VEYA- Fonksiyonları Kombinasyonu
Her bir yatak için yağ basıncı (p) ve yağ debisi (V’) tespit edilmiş referans değerlerle
karşılaştırılmaktadır. Referans değerle, gerçek değer bir "VE" fonksiyonunun giriş
değerleridir. Buna karşılık basınç ve debi "VE" fonksiyonları çıkışı bir "VEYA"
fonksiyonunun giriş değerleri olmaktadır. Nihayet dört "VEYA" fonksiyonunun
çıkışı, bir "VE" fonksiyonunun giriş değerlerini oluşturmaktadır. Son "VE"
fonksiyonunun çıkış büyüklüğü Y=1 ise sisteme yol verilmekte, aksi halde türbin
çalışmamaktadır. Demek ki her bir yatak için basınç veya debi gerçek değerinden
birinin referans değer ile ayni olması sisteme yol vermek için yeterli olmaktadır.
Ancak her hangi bir yatakta bu yerine gelmiyorsa sistem devreye girmemektedir.
 Elemanter ve alt fonksiyon kavramları
üzerinde genel görüş

• Lojik elemanter fonksiyonlar dışındaki diğer elemanter fonksiyonlar

birbirlerine benzer durumdadır. Hepsinde fiziksel bir anlam bulunmaktadır.
• Şüphesiz bir teknik sistemin analizinde alt fonksiyonların daima elemanter
fonksiyonlar basitliğine kadar indirgenmesi her zaman pratik olmayabilir.
• Ayrıca alt fonksiyonları blok şemalar ve kelimelerle de (verbal) belirtmek
de mümkündür.
• Diğer önemli bir husus da, ele alınan konstrüksiyon ödevinin tamamen yeni
bir konstrüksiyon mu? yoksa mevcut bir konstrüksiyonun geliştirilmesi mi ?
şeklinde olduğudur.
• İkinci halde sistemde yenilenmesi veya iyileştirilmesi istenen kısımda daha
ayrıntılı bir analize gidilmesi, diğer kısımlarda ise daha geniş anlamla verbal
fonksiyonlarda kalınması uygun olur.
Şekillerde plastik madde
enjeksiyon preslerinde,
ergimiş plastiğin
basıncını ölçen bir aletin
teknik resmi, krokisi ve
verbal alt fonksiyonlarla
oluşturulan fonksiyon
strüktürü görülmektedir
Mekanik özellileri tespit için düşünülen bir deney makinasının temel
fonksiyonu ve verbal alt fonksiyonlardan oluşan fonksiyon strüktürü
 Fonksiyon strüktürü ve sentez
işleminde dikkat edilecek hususlar
• Temel fonksiyon, sadece kara kutunun giriş çıkış büyüklükleri arasındaki
temel ilişkiyi tarifler. Analize geçildiğinde, bu temel ilişki çok sayıda alt
ilişkilere veya alt fonksiyonlara ayrılmaktadır.
• Her bir alt fonksiyon da tekrar bir kara kutu tanımlaması içine girebilir.
Ancak analiz sonu ortaya çıkarılan alt fonksiyonlarla (veya elemanter
fonksiyonlarla) tekrar bir sentez işlemine girildiğinde, temel prensibi temsil
eden kara kutunun içi artık belirsiz ve boş değildir.
• Kara kutunun sistem sınırları içinde, alt fonksiyonlar belirli bir düzen ve
ilişkiler bağı içinde temel fonksiyonun giriş çıkış büyüklükleri arasındaki
tariflenmiş ilişkiyi meydana getirecek şekilde yerleştirilmişlerdir.
• İşte belirli bir düzen ve ilişkiler içinde bulunan alt fonksiyonlar (veya
elemanter fonksiyonlar) kümesine "FONKSİYON STRÜKTÜRÜ" denir.
 Fonksiyon strüktürü ve sentez
işleminde dikkat edilecek hususlar - 2
• Tasarım fazında fonksiyonel analiz ve sentezin ilk aşamasını, fonksiyon
strüktürlerinin oluşturulması teşkil eder.
• Burada çoğul bir deyim kullanmanın nedeni, aynı temel fonksiyonun, alt
fonksiyonların değişik bir düzen ve ilişkiler içinde farklı eleman sayısında
birçok kümeden meydana gelebileceğini belirtmek içindir.
• Teknik sistem içinde işlem gören temel büyüklükler "Madde", “Enerji" ve
"Sinyal" karakterindedir.
• O halde fonksiyon strüktüründe de bu üç tür temel büyüklüğün akışı ve
durum değişimi ve bunlara ait "düzen" ve "ilişkiler" gösterilmiş olacaktır.
Formel lojik bir anlatım tarzında:
İlişkiler kümesi
Fonksiyon strüktürü kümesi (S) = (eF) U (İ)
Elemanter fonksiyonlar kümesi
Düzen kümesi
( İ ) = (Dü) U (bF)

Bağlama fonksiyonları kümesi

 Fonksiyon strüktürü ve sentez
işleminde dikkat edilecek hususlar - 3
• Bir teknik sistemin fonksiyon strüktürü oluşturulurken, strüktür içinde
temel elemanlar düzeni veya akımı şeklinde de bir ayırıma gidilebilir.
Burada ön görülen husus, teknik sistem içinde hangi temel büyüklüğün
birinci derecede önem taşıdığının tespitidir.
• Örnek olarak enerji üreten bir sistemde temel elemanlar düzeni veya
akımını "Enerji”, malzeme işleyen bir sistemde "Madde", bir kompüter
veya haberleşme sisteminde "Sinyal" oluşturur.
• Fonksiyon strüktürü sentezine bu temel büyükler ilgili elemanter veya alt
fonksiyonların düzen ve ilişkileri ile başlanır. Diğer temel büyüklükler,
strüktüre yan fonksiyon düzen ve ilişkileri (akımları) şeklinde eklenir.
• "Fonksiyon strüktürünün” oluşturulması için kesin kurallar olmamakla
beraber, takip eden çalışma adımlarının takip edilmesinin yararlı
olabileceği ileri sürülebilir. Şüphesiz, bu yöntemle çalışmada deneyim
arttıkça daha kestirme yolların da bulunabileceği unutulmamalıdır.
 Fonksiyon Strüktürü İçin Pratik
Öneriler
• Tamamen yeniye yenilik bir sistem tasarımında başlangıç noktasını istekler
listesinden hareket edilerek yüksek mertebede soyut olarak tanımlanması
yapılan temel fonksiyon oluşturur.
• Bu maksatla istekler listesinden teknik sistem için birinci derecede önem
taşıyan temel büyüklüğe ait fonksiyonel ilişkiler bunlara ait düzene
bakılmaksızın alt alta yazılır.
• Daha sonra bunlar arasındaki düzen lojik bir akış meydana getirecek
şekilde oluşturulur.
• Buna mukabil geliştirme konstrüksiyonlarında, evvela mevcut sistem ve
bunun alt elemanları analize tabi tutulur.
• Şüphesiz bu halde fonksiyon strüktürünün oluşturulması en azından
mevcut sisteme uyan ilk "tip" için kolaylaşır.
• Daha sonra diğer kombinasyonlara (yeni düzen ve ilişkilere) gidilir.
 Fonksiyon Strüktürü İçin Pratik Öneriler-
2
1. İstekler listesinden tespit edilen fonksiyonel ilişkilere göre evvela az
elemandan oluşan kaba bir strüktürleme yapılır. Daha sonra adım adım bu
elemanlar tekrar daha az karmaşık alt fonksiyonlara ayrılır. (Örn. Patates
toplama makinası). Bazı hallerde strüktürlemeye bilinen iki veya daha fazla
alt fonksiyonla baş ve sondan başlanabilir.
2. Eğer alt fonksiyonlar arasındaki ilişkiler ve düzen kesin olarak bilinemiyorsa
yukarıda da belirtildiği gibi bunlar arasında lojik veya fiziksel ilişkiler
tariflenmeksizin, alt alta dizilmeleri ve daha sonra bunları aralarında
karışıklık derecesine göre bir önem sırasına koymak faydalı olabilir.
3. Bu çalışmalar esnasında artan bilgi potansiyeline göre alt fonksiyonlar
arasında bazı lojik ilişkiler meydana çıkacaktır. Buna bağlı olarak çeşitli
strüktür düzenlemeleri üzerinde durulabilir. Bu çalışmaları bir LEGO
oyununa veya küçük parçalara ayrılmış bir resmin yeniden oluşturulmasına
benzetebiliriz.
 Fonksiyon Strüktürü İçin Pratik Öneriler-
3
4. Fonksiyon strüktürü içinde madde, enerji ve sinyal akımları ve bunların
aralarındaki ilişkiler belirli bir şekille mevcut olmalıdır. Ancak işe istekler
listesinden temel fonksiyona geçilirken ağırlığı belirlenmiş olan temel
büyüklük akım hatları ile başlanmalıdır. Bu tamamlandıktan sonra veya
kısım kısım meydana çıkarıldıktan sonra diğer temel büyüklüklere ait
akımlar, temel akımla ilişkileri kaybedilmeksizin strüktür içine
yerleştirilmelidir. Bu çalışma için iteratif bir yaklaşım önerilir. Evvela esas
akım elemanları ve bunlar arasındaki düzen ve ilişkiler tespit edilir. Buna
göre yan temel büyüklük akımları strüktür içine işlenir. Bu esnada ortaya
çıkan bazı uyumsuzluklar, ana akımın değiştirilmesini gerektirecektir. Yeni
bir ana akım, yeni yan akımların ortaya çıkmasını v.s. böylece optimal
strüktürlere doğru gidilecektir. Çalışmanın bu aşamasında hemen bir en
iyilemeye (optimizasyona) gidilmemelidir. Mümkün olan bütün haller, daha
sonra bir değerlendirme sürecinde ele alınmak üzere muhafaza edilmelidir.
 Fonksiyon Strüktürü İçin Pratik Öneriler-
4
5. Fonksiyon strüktürleri oluşturmada, özellikle elemanter fonksiyonlarla
çalışılıyorsa, bazı kısmı fonksiyonlar (veya elemanter fonksiyonlar) sık sık
tekrarlanıyorsa, evvela bunları strüktür içine yerleştirmek yararlı olabilir. Bu
fonksiyonlar genel olarak;
• Enerji temel büyüklüğünün işleminde;
• Enerji dönüşümü, örnek olarak elektrik enerjisinin mekanik enerjiye dönüşümü
• Enerji bileşenlerinin değişimi, örnek olarak dönme momentinin büyütülmesi (veya küçültülmesi)
• Enerji İle sinyal bağlantısı, örnek olarak çeşitli devreye sokma sinyalleri
• Enerji iletimi, örnek olarak, kuvvet iletimi
• Enerji biriktirme, örnek olarak, kinetik enerji biriktirme
• Madde temel büyüklüğünün İşleminde;
• Maddenin dönüşümü, örnek olarak, havanın sıvılaştırılması
• Madde boyutlarının değişimi, örnek olarak, haddeleme veya dövme işlemleri
• Madde ile enerji bağı, örnek olarak, parçaların hareketi
• Madde ile sinyal bağı, örnek olarak, parçaların kodlanması
• Madde, madde bağı örnek olarak, maddelerin karıştırılması veya ayrılması
• Madde iletimi, örnek olarak, cevher nakli
• Madde biriktirme, örnek olarak, maddenin depolanması
• Sinyal temel büyüklüğünün işleminde;
• Sinyal dönüşümü, örnek olarak, mekanik sinyalin elektriksel sinyale dönüşümü
• Sinyal büyüklüğünün değişimi, örnek olarak, aynı büyüklük için gösterge aralığının arttırılması
• Sinyal enerji bağı, örnek olarak, sinyal büyüklüğünü kuvvetlendirme (amplifikatör)
• Sinyal madde bağı, örnek olarak, kodlama, delikli kart, v.s.
• Sinyal- sinyal bağı, örnek olarak, referans-gerçek değer karşılaştırılması
• Sinyal iletimi,. örnek olarak, data iletimi
• Sinyal biriktirme, örnek olarak, data biriktirme
 Fonksiyon Strüktürü İçin Pratik Öneriler-5
6. Kaba olarak oluşturulan fonksiyon strüktüründen veya bilinen bir teknik sistemin analizi
sonucu oluşturulan fonksiyon strüktüründen, daha değişik strüktürler türetebilmek,
böylece diğer başka çözümlere gidebilmek için;
• Alt fonksiyonları daha basit alt fonksiyonlara ayırmak veya alt fonksiyonları aralarında
birleştirmek,
• Alt fonksiyonların strüktür içindeki düzenlerini değiştirmek. Sistem sınırında değişiklikler
yapmak.
7. Fonksiyon strüktürlerinin mümkün olduğu kadar basit olmasına özen göstermelidir.
Mümkün olduğu kadar fonksiyonlar arasında ayırımından çok birleştirme olanakları
aranmalıdır. Bu eğilim konstrüksiyonun niceliksel fazında üzerinde önemle durulacak
"basitlik" ilkesinin yerine getirilmesinde ilk adımı teşkil eder. Ancak bazı hallerde büyük
önem taşıyan "Belirlilik" ilkesi de gözden kaçırılmamalıdır. Bu ilke bizi fonksiyon ayırımına
iter. Kısaca bütün konstrüksiyon işlemlerinde karşımıza çıkan "en mükemmel" değil "en
uygun" kuralına uygun bir strüktür yapısı kurulmalıdır.
8. Değişik kombinasyonların ortaya koyduğu strüktürler arasından birinci aşamada
uygulanması mümkün olmayanlar ve bu aşamada dahi ekonomik yönden rekabet şansı
olmayan çözümler elenmelidir. Ayrıca strüktürlerde hangi alt fonksiyonların elemanter
fonksiyonlara kadar analizi ve hangi simgesel sistemin kullanılacağı, strüktürlemenin belirli
bir aşamasında tespit edilmelidir.
Örnek-Sıvı Miktarını Ölçme ve Gösterme -1
Örnek-Sıvı Miktarını Ölçme ve Gösterme -2
Örnek: Kek
hazırlama
makinası

İlk basitleştirmede dozaj ve

şekillendirme işlemi ayni alt
fonksiyonda ve buna bağlı olarak
fonksiyon taşıyıcısında
birleştirilmiştir.

İkinci öneride bu fonksiyon

içine ayırma işleminin de
sokulması düşünülmüştür.

Üçüncü öneride ise alt

fonksiyonların yerleri değiştirilerek
kombinasyonlara gidilmiştir. Genel
olarak burada hamurun sevkini
takiben, hazırlama ve şekillendirme
birleştirilmiş, bunun arkasından
ayırma işlemine ağırlık ayırımı da
ilave edilmiştir. Çünkü şekillendirme
bünyesinde kaba bir dozajı da
içermektedir. Eş ağırlıkların tespiti
ayırma işlemi içine sokulmuştur.
Patates toplama makinası
 Strüktürgraflar
• Bir evvelki kısımda gösterilen fonksiyon strüktürlerinde üç önemli
özellik üzerinde durulmakta idi. Bunlar, elemanlar, düzen ve ilişkiler
şeklinde belirtilebilir.
• Bazı hallerde düzen üzerinde durulmaksızın elemanlar ve bunlar
arasındaki ilişkileri incelemek üzere daha basit grafik yollar
kullanılabilir.
• Özellikle karmaşık sistemlerde, elemanlar ve bunlar arasındaki
ilişkilerin belirlenmesi daha sonraki düzenlemede de önem taşır.
• Strüktür-graf olarak isimlendirilecek olan bu gösteriş tarzında,
sistem elemanları (fonksiyonlar veya fonksiyon taşıyıcıları) birer
düğüm noktası, bunlar arasındaki bağ elemanları veya bağlama
fonksiyonları birer çizgi ile gösterilir.
 Strüktürgraf-örnek

Fe1 Fe2 Fe3 Fe4 Fe5

Fe1 0 1 1 0 0 Strüktür-
Fe2 1 0 1 1 1 graf
Mekanizma
Fe3 1 1 0 1 0
Fe4 0 1 1 0 1
Fe5 0 1 0 1 0
Bağ matrisi