• Durumsallık- Koşul Bağımlılık

– Her yerde geçerli bir en iyi org yapısı

yoktur; örgütler ile ilgili her şey koşullara
bağlıdır.
– Örgüt bir sistemdir; yapısı bağımlı
değişken; içsel ve dışsal koşullara göre
değişir.
– Etkinlik: İlkelerin katı bir şekilde
uygulanması değil, ilkeler ile içsel ve
dışsal koşulların uyumunda yatar
– Yapı; parçalar ve süreçlerin toplamı
olarak tanımlanıyor.
• Ana soru: Parçalar ve süreçler koşullardan nasıl
etkilenir?
• Odaklanılan iki değişken: Teknoloji ve
Çevre
• Teknoloji: girdileri çıktılara dönüştürmede
kullanılan tüm araç gereçler
• Teknoloji- yapı ilişkisi ile ilgili yapılan
araştırmalar
– Woodward
– Tavistock Enstitüsü
– Thompson
– C. Perrow
• John Woodward Araştırması,
• 1950-1960
– İngilterede 100 üretim firmasında performans ile
yapısal farklılıkları (yönetim kademesi sayısı, tepe
yöneticilerin kontrol alanı, ilk kademe yöneticilerin
kontrol alanı, imalat işçisinin kurmaya oranı)
arasındaki ilişki odağa alınmış.
– Bir ilişki tespit edilemeyince veriler tekrar
incelenmiş….
– Sonuç Örgüt yapısı ve Kullanılan Teknoloji ilişkisi…
– Birim/küçük parti üretimi: standartlaşma yok; müşteri
özelliklerine göre üretim, teçhizat kullanımı değişken
Uygun yapı: organik (gruplar, katılım, haberleşme)
– Kitle üretimi: çıktılar büyük ölçüde standart, faaliyetler ve
ekipman az çok belirli ve tekrar eden cinsten
Uygun yapı: mekanik
– Süreç üretimi: çıktı tamamen standart, ilişkiler ve teçhizat
tamamen belirli ve tekrar eden cinsten
Uygun yapı: organik
• Tavistock Enstitüsü (Trist-Bamfort) İngiliz
Kömür Madeni Çalışması
– 2. DS sonrası kömür madenlerindeki teknoloji
değişimi ile yapı arasındaki ilişki ve sosyo-teknik
sistem
– İptidai yöntemlerin geçerli olduğu dönemde yüz
yüze ilişkiler, iş ile ilgili kararların çalışanlarca
alınması, grup normlarının geçerli olması,
yeteneklerin önemi
– Rasyonelleşme, makineleşme ile birlikte
yeteneklerin önemsizleşmesi, yönetimin kararları
üstlenmesi, grupların parçalanması, dayanışmanın
ortadan kalkması sorunlara neden oluyor ve
teknolojiye göre sosyo-teknik sistem revize
ediliyor.
• James Thompson, Temel Teknolojiler (Teorik)
– İki odak noktası: teknolojinin öngördüğü karşılıklı
bağımlılık ve faaliyetlerin koordinasyonu
• Çözümleyici teknoloji: Girdi, dönüşüm ve çıktı
faaliyetlerinin birbirinden bağımsız olarak
gerçekleştirildiği iş süreçlerine dayanan teknolojidir.
Bağımlılık: Bütünleyici karşılıklı bağımlılık
Gerekli koordinasyon türü: standartlaşma (örn Banka,
jimnastik takımı!!)
• Bağlı teknoloji: Girdi, dönüşüm ve çıktı faaliyetlerinin
sıralı bir şekilde gerçekleştirildiği iş süreçlerine dayalı
teknoloji.
Bağımlılık: Sıralı karşılıklı bağımlılık
Gerekli koordinasyon türü: plan (örn Montaj Hattı)
• Yoğun teknoloji: Girdi, dönüşüm ve çıktı faaliyetlerinin
birbirinden ayrılmaz nitelikte olduğu iş süreçlerine dayanan
teknoloji türüdür.
Bağımlılık: Çok yönlü karşılıklı bağımlılık
Gerekli koordinasyon türü: Karşılıklı ayarlama (örn Hastane
• C. Perrow, Rutin-Rutin Olmayan İş
(Teorik)
– İşin çeşitliliği fazla, araştırma ihtiyacı
çok: rutin olmayan teknolojiler – organik
yapı
– İşin çeşitliliği az, araştırma ihtiyacı az:
rutin teknolojiler- mekanik yapı
 Çevre
• Çevre: örgütün sınırları dışında kalan
her şey.
– Burns- Stalker
– Lawrence- Lorsch
– Thompson
– Robert Duncan
• Burns- Stalker Araştırması (Tavistock Enst), 1961
• Suni ipek ve elektronik üreticisi firmalar üzerinden bir
araştırma yapılıyor.
• Amaç: Örgütün iç çevresinin dış çevresinden nasıl
etkilendiğini ortaya koymak
– Sabit çevre durumunda(rekabet çok yoğun, maliyeti düşük
tutmak önemli): mekanik örgüt yapısı (formal, merkezi,
hiyerarşik, haberleşme dikey, kontrol alanı dar, sıkı kontrol)
Örn Suni İpek üreticileri
– Hızla değişen çevre durumunda : organik örgüt yapısı (yazılı
kurallar çok sıkı takip edilmiyor, takım çalışması ve informal
yapı destekleniyor, hiyerarşi çok katı değil, değişime ve
yeniliğe açık, yatay iletişim, kendi kendini kontrol, düşük
hiyerarşi, adem-i merkezi)
Örn Elektronik üreticileri
– Çevre durgun ve dengeli: mekanik
– Çevre sürekli ve hızlı değişiyor: organik
Mekanik-organik örgüt tipleri skalası
bürokrasi, y. Süreci, emir-komuta org.,adem-i merkezi org.,
matriks
• Lawrence ve Lorsch Araştırması (HBS), 1967
– Amaç: çevresel değişkenlerle etkin örgüt yapısı
arasındaki ilişkinin incelenmesi
• Ambalaj, Gıda ve Plastik Sektörlerinden toplam 10 firma
• Üç değişkene odaklanıyorlar:
– İç çevre :farklılaşma, koordinasyon
– Dış çevre: Belirsizlik
• Farklılaşma
– Örgüt yapısının biçimselliği
– Amaçlar karşısındaki yönelim (Pazar mı maliyet mi)
– Zaman karşısındaki yönelim
– Kişilerarası ilişkilerdeki yönelim
• Koordinasyon
– Geleneksel: emir-komuta, standartlar sistemi, dar kontrol alanı, geçmişi
örnek alma
– Yeni: fonksiyonlararası sürekli ve geçici ekipler, matriks
• Çevre/ Belirsizlik
– Koşullardaki zaman içinde değişim hızı
– Belirli bir zamanda koşullar hakkında bilgi edinmedeki belirlilik derecesi
– Feedback süresi
• İddia: değişim hızı yüksek, bilgi almada belirsizlik yüksek,
feedback süresi uzun ise örgütte farklılaşma derecesi yüksek
olacaktır. Farklılaşma yüksek olduğunda koordinasyon
zorlaşacaktır.
• Sonuç: bir firmanın departmanları (alt
çevreleri) açısından belirsizlik derecesi
farklı olabilir (örn AR-GE, Pazarlama,
Üretim)
• Bir örgüt biriminin iç yapısı (farklılaşma ve
bütünleşme) ilgili çevre koşullarına göre
şekillenir (formallik, haberleşme, liderlik
tarzı, kişilerarası ilişkiler vb).
– Dinamik, değişken, belirsiz ortamda örgüt
yapısı farklılaşmış ve koordinasyon önemli
– Durgun, belirli ortamda örgüt yapısı
farklılaştırma gerektirmez, koordinasyon görece
az önemli
• Thompson Çalışması
– Bir örgütte üç alt sistem vardır (sorunları,
teknikleri, yaklaşımları farklı) (içten dışa
doğru):
• Teknik (operasyonel) alt sistem
– Teknolojinin fiilen kullanıldığı, işlerin fiilen yapıldığı,
teknik ve akılcılık esaslı
• Koordinatif (örgütsel-yönetsel) alt sistem
– İki düzeyi koordine eden, uzun vadeli politikaları
uygulanabilir hale getiren sistem
• Kurumsal (stratejik) alt sistem
– Amaçların, politikaların, stratejilerin belirlendiği sistem
• Kapalı sisteme en yakın olan teknik altsistem
(çevredeki değişimden korunmak istenir, çünkü
belirlilik ile rasyonellik mümkündür)
• Kurumsal alt sistem belirsizlik esasına göre
çalışır; koşullar üzerinde kontrolü yoktur; örgütün
bütün olarak değişime uyumundan sorumludur
• Thompson Çalışması
– Bir örgütte üç alt sistem vardır (sorunları,
teknikleri, yaklaşımları farklı) (içten dışa
doğru):
• Teknik (operasyonel) alt sistem
– Teknolojinin fiilen kullanıldığı, işlerin fiilen yapıldığı,
teknik ve akılcılık esaslı
• Koordinatif (örgütsel-yönetsel) alt sistem
– İki düzeyi koordine eden, uzun vadeli politikaları
uygulanabilir hale getiren sistem
• Kurumsal (stratejik) alt sistem
– Amaçların, politikaların, stratejilerin belirlendiği sistem
• Kapalı sisteme en yakın olan teknik altsistem
(çevredeki değişimden korunmak istenir, çünkü
belirlilik ile rasyonellik mümkündür)
• Kurumsal alt sistem belirsizlik esasına göre
çalışır; koşullar üzerinde kontrolü yoktur; örgütün
bütün olarak değişime uyumundan sorumludur
• Duncan Araştırması

• 3 imalat firmasında 10 karar birimi; 3 AR-GE firmasında

12 karar birimi
• Odak: Karar verirken hangi çevresel belirsizliğin kararlar
üzerindeki etkisi
• Çevre
– Basit (dikkate alınacak faktörler az, birbirien benziyor)-
Karmaşık
– Statik (zaman içindeki değişme derecesi az)- Dinamik
– Algılanan belirsizlik (çevresel faktörlerin tam olarak
bilinmesi, yanlış kararın sonuçlarının bilinmesi, çevrenin
etkisinin tahmininde zorluk derecesi)
– Matris: Statik- Dinamik (düşey); Basit- Karmaşık (yatay); az
algılanan belirsizlik- oldukça az algılanan belirsizlik (yatay)
– Sonuç:
• Zaman önemli ise; problemler rutin nitelikte ise; çevrenin talepleri
açık ve etkileri belirli ise; çevresel unsurlar değişmiyorsa: Mekanik
karar organları
• Yüksek derecede belirsizlikte karar organları daha karmaşık,
farklılaşmış, karar mekanizmaları daha informal