PITANJA ZA USMENI ISPIT IZ PREDMETA FIZIKA OKOLINE

1. Šta je energija?
Odgovor: Energija se definiše kao sposobnost tijela da vrši rad, pojavljuje se u nebrojeno mnogo
oblika i bez nje je život nezamisliv.
2. U kojim oblicima se može energija javiti?
Odgovor: Energija se može javiti u sljedećim oblicima:
- mehanička energija
- unutrašnja energija
- električna energija
- magnetna energija
- elektromagnetna energija
- hemijska energija
- nuklearna energija
3. Šta je mehanička, a šta nuklearna energija?
Odgovor: Mehanička energija može se javiti kao kinetička energija (energija tijela u pokretu) i
potencijalna (energija koju tijelo ima zahvaljujući svom položaju u gravitacionom, električnom ili
magnetnom polju ). Nuklearna energija predstavlja energiju veze između nukleona, protona i neutrona
koji ulaze u sastav atomskih jezgara.
4. Kako možemo podijeliti izvore energije?
Odgovor: Sve raspoložive izvore energije možemo podijeliti na obnovljive i neobnovljive izvore
energije.
5. Koji su to obnovljivi, a koji neobnovljivi izvori energije?
Odgovor: Obnovljivi izvori energije su: energija Sunca – solarna energija, energija vjestra, energija
plime i oseke, energija talasa, energija vodotokova, energija iz biomase.
Neobnovljivi izvori energije su: fosilna goriva, nafta, ugalj, prirodni gas.
6. Koji su to dijelovi Zemlje?
Odgovor: Dijelovi Zemlje su: unutrašnjost jezgra, spoljašnje jezgro, plašt i kora.
7. Objasniti šta je zemljište?
Odgovor: Površinski dio planete koji nazivamo zemljište je nastao u najvećoj mjeri interagovanjem
atmosfere i litosfere. Može da se kaže da je zemljište nekompaktan površinski sloj Zemlje sastavljen
od organskog i mineralnog materijala. Ono služi kao prirodna sredina za rast i razvoj biljaka. U
pogledu agregatnog stanja materijala koji čini zemljište ono je polifaznog sastava, odnosno u njemu su
zastupljena sva tri agregatna stanja/faze, a to su: čvrsta faza, tečna i gasovita faza.

8. Napisati formulu za gustinu čistog dijela zemljišta!

9. Razlikujemo tri osnovna tipa strukture, koja su to tipa?

 Odgovor: agregatna, koherentna i zemljišta bez izražene strukture.
10. Koje tipove vode u zemljištu imamo? Objasniti!
Odgovor: Voda u zemljištu može da se podjeli na gravitacionu, kapilarnu i higroskopnu vodu. Zemljište
koje sadrži gravitacionu vodu naziva se zasićenim, jer su u njemu praktično sve pore popunjene vodom.
Ukoliko zemljište sadrži kapilarnu vodu, koja nema sposobnost da popuni sve pore zemljišta, ono se
naziva nezasićenim, dok se zemljište u kome postoji samo higroskopna voda naziva suvim.
11. Kakav zvuk može da bude?
Zvuk može da bude određen ili neodređen.
12. Šta je određen, a šta neodređen zvuk?
Odgovor: Određeni zvuk, tj. ton obuhvata sve zvukove koji se mogu odsvirati ili otpjevati. Neodređen
zvuk obuhvata ljudski govor, vrisak, lavež pasa, šuštanje lišća, grom, škripu vrata, gradsku buku, zvuk
lomljenja stakla i slično.
13. Koji je opseg čujnosti koje ljudsko uh može da čuje?
Odgovor: Ljudsko uho može da čuje samo zvukove učestanosti između 20Hz i 20.000Hz. Zvuk niže
učestanosti od 20 Hz naziva se infrazvukom, a više od 20 kHz ultrazvukom.
14. Nabroj karakteristike zvuka!
Odgovor: visina zvuka, boja zvuka, jačina zvuka, brzina zvuka i nivo čujnosti.
15. Šta je buka?
Odgovor: buka je svaki neželjeni zvuk. Pored toga što ima iste fizičke karakteristike kao i zvuk, buka
se razlikuje od zvuka po tome što izaziva i različite psihofiziološke senzacije (smeta, uznemirava,
ugrožava) i štetna dejstva na zdravlje čovjeka.
16. Kakva je to bezotpadna tehnologija?
Odgovor: Bezotpadna tehnologija je nov pristup rješavanja problema čovjekove okoline gdje
se posebna pažnja obraća na dobijanje sirovina iz otpadaka koje će se ponovo upotrebljavati.

17. Nabrojati vrste reciklaže!

Odgovor: Najvažnije vrste reciklaže su: recikliranje gradskog smeća, recikliranje papira i
celuloze i recikliranje fosilnih goriva.

18. Šta je potrebno uraditi da bi se zaustavio porast zagađenja životne sredine?

Odgovor: Potrebno je dobijati sirovine iz gradskog smeća, otpadnih voda i industrijskih
tpadaka i time smanjiti potrošnju novih sirovina a na taj način smanjiti i problem otpadaka.

19. Šta je to atmosferska korozija i kako se odvija?

Odgovor: Atmosferska korozija je najrasprostranjeniji oblik elektrohemijske korozije i odvija
se u vazduhu ispod tankog sloja vlage na površini metala i djeluje razorno na njih.

20. Koji faktori utiču na brzinu atmosferske korozije?

Odgovor: Na brzinu atmosferske korozije utiču: vlažnost vzduha, zagađenost vazduha,
vrijeme zadržavanja elektrolita na metalu i temperature.

21. Kako se mogu zaštititi materijali od atmosferske korozije?

 Odgovor: Materijali se od atmosferske korozije mogu zaštititi zaštitnim prevlakama koje se
nanose na suvu, očišćenu površinu, od kojih su najbolje epoksidne smole.

22. Šta podrazumijevamo pod zagađenim vazduhom?

Odgovor: Pod zagađenim vazduhom podrazumijeva se prisustvo stranih sastojaka u vazduhu u
količinama većim od uobičajenih, koji mogu uticati na zdravlje i raspoloženje čovjeka ili
oštetiti materijalna dobra.

23. Navesti izvore zagađivanja vazduha!

Odgovor: Izvori zagađivanja vazduha su:ložišta u gradovima, industrija i energetika, saobraćaj
i deponije smeća.

24. Koji su to najčešći zagađivači(polutanti) vazduha?

Odgovor: Najčešći zagađivači vazduha su: ugljen-dioksid, ugljen-monoksid, sumpor dioksid,
oksidi azota, hlor, ozon i oksidansi.

25. Šta se može uraditi da bi se vazduh zaštitio?

Odgovor: Mjere zaštite vazduha su: upotreba „čistih“ goriva, postavljanje filtera i postrojenja
na fabrike, ozelenjavanje površina.
26. Šta je hidrosfera i šta obuhvata?
Hidrosfera je dio Zemlje koji sadrži vodu u bilo kojoj fazi. U tom smislu hidrosfera uključuje
vodu u okeanima, morima, rijekama, jezerima, barama, močvarama, vlagu u zemljištu,
podzemne vode, vodu u atmosferi, glečerima, ledenom i sniježnom pokrivaču kao i u živim
organizmima. Ona obuhvata sve dijelove atmosfere i litosfere u kojima se mogu pronaći
molekuli vode.
27. Kako se dijele talasi s obzirom šta ga je izazvalo u okeanu?
S obzirom na to šta je inicijalno izazvalo talas u okeanu, oni se dijele na:

- talase izazvane meteorološkim uticajima (vjetar, atmosferski pritisak);

- talase izazvane tektonskim poremećajima (cunami);

- talase izazvane astronomskim uticajima (plimski talasi izazvani gravitacionim djelovanjem

Mjeseca i Sunca).
28. Koji su procesi vode u atmosferi?
Voda učestvuje u nizu procesa u atmosferi:

- termodinamički procesi (kondenzacija i isparavanje);

- formiranje oblaka koji utiču na planetarni albedo i padavine;
- prečišćavanje atmosfere unutar oblaka i njeno ispiranje;
- hemijski procesi u atmosferi;
- apsorpcija 1C zračenja koje dolazi sa površine Zemlje.

29. Koji su procesi interakcije djelića vazduha sa okolinom vazduha?

Kada se radi o interakciji djelića vazduha sa okolnim vazduhom moguće je izdvojiti tri glavna procesa:
hlađenje i zagrijavanje na konstantnom pritisku, horizontalno miješanje i adijabatsko širenje.
 30. Nabrojati sile koje direktno doprinose stvaranju i „oblikovanju“ vjetra?
Sile koje direktno doprinose stvaranju i „oblikovanju" vjetra su:

- gravitaciona sila,
- gradijentna sila pritiska,
- Koriolisova sila,
- sila trenja i
- centrifugalna sila.

31. Koje sile djeluju na tijela koja se nalaze na Zemlji?

Na tijela koja se nalaze na Zemlji, zbog njene rotacije oko sopstvene ose, djeluju dvije sile.

Jedna se zove centrifugalna i ona postoji i kada tijelo miruje u odnosu na površinu Zemlje i kada se
kreće, a druga postoji samo ako se tijelo kreće i naziva se Koriolisova sila.

32. Šta je sila trenja i kako se može javiti u atmosferi?

Sila trenja predstavlja otpor relativnom kretanju dva tijela koja se dodiruju. Sila trenja u atmosferi se
može javljati kao:

- površinsko (spoljašnje) trenje nastalo usljed dodira vazduha koji se kreće i tla, ili
- unutrašnje (viskozno) trenje nastalo usljed relativnog pomijeranja jednih djelića vazduha u
odnosu na druge.

33. Šta je zvuk, a šta buka?

Pod zvukom se u najširem smislu riječi podrazumijevaju periodične oscilacije vazdušnog pritiska koje
potiču od izvora zvuka i prenose se na okolnu sredinu.

Buka se često definiše kao akustička energija koja negativno utiče na zdravlje ljudi, ili jednostavno
kao neželjen i neprijatan zvuk. Iako neželjeni zvuci mogu poticati i od prirodnih izvora, kao što su
grmljavina, hujanje vjetra ili šum vode, pod bukom se obično podrazumijevaju vještački zvuci — oni
koje stvaraju ljudi, mašine ili saobraćajna sredstva.

34. Karakteristike subjektivnog osjećaja zvuka?

Tri najvažnije karakteristike subjektivnog osećaja zvuka su: njegova visina, boja i jačina (intenzitet)
zvuka.

35. Koje efekte stvara buka?

Efekti buke su: uznemirenost, fiziološki efekti, oštećenje sluha, smanjenje radnih performansi, uticaj
na nervni sistem, neispavanost i oštećenje materijala
 36. Šta je atmosfera?
Atmosfera je plinoviti omotač Zemlje koji se zajedno sa Zemljom okreće. Ona štiti Zemlju od
štetnog dijela Sunčevog zračenja i od udara mateora. Sama riječ „atmosfera“ dolazi od grčkih
riječi „atmos“ = dah/ para/ plin, i „sphaira“ = „lopta“.

37. Nabroj slojeve atmosfere!

Troposfera – najniži, najgušći, i najvažniji sloj. U njemu se dešavaju sve promjene koje
čine vrijeme. Doseže do 10km visine.

Statosfera - nalazi se na visinama sve do 40 - 50 km.

Mezosfera - atmosferski sloj između 50 i 80 km

Termosfera - Termosfera je najveći sloj u Zemljinoj atmosferi. Nalazi se na visini 90-500 km.

Egzosfera - najviši sloj Zemljine atmosfere. Egzosfera kao sloj je smješten iznad termosfere
od koje ga odvaja termopauza na visini od 800 do 3 000 kilometara.

38. Kako se zove nauka koja proučava sastav i strukturu atmosfere?

Nauka koja proučava sastav i strukturu atmosfere, njezino fizičko stanje, značenje i razvoj
fizičkih meteoroločkih pojava koje se javljaju u atmosferi naziva se meterologija.

39. Na koje nauke se dijeli meteorologija?

Meteorologija se dijeli na:

- Fizička meteorologija - proučava fizikalna svojstva i procese Zemljine atmosfere kao

sastav vazduha i oblaka, zračenja, akustiku, optiku i elektricitet atmosfere.
- Sinoptička meteorologija - grana meteorologije koja se bavi analizom i prognozom
vremena na temelju prizemnih i visinskih podataka o stanju atmosfere na širem
području, koristeći se numeričkim metodama.
- Klimatologija – nauka o klimi Zemlje. Na osnovu meteoroloških podataka proučava
fizičke osobine Zemljine atmosfere tokom dužeg vremenog razdoblja.
- Aerologija – nauka koja se bavi istraživanjem fizičkih i hemijskih procesa u
slobodnoj atmosferi, tj sloju atmosfere u kojem se vise ne očitavaju prizemni uticaji
(od 1 do 1,5km) sve do visine od 80km.
40. Šta ulazi u sastav atmosfere?

Atmosfera se sastoji od smjese plinova, tu su azot – N2 (oko 78%) i kiseonik – O2 (oko 21%).
Preostalih 1% čine ostali plinovi (argon, helij, ozon, vodonik, metan i dr.), uključujući i ugljen
dioksid (CO2) – 0,03%. U sastavu atmosfere uvijek se nalaze i tri promjenljiva sastojka:
vodena para, ozon i ugljik-dioksid.
 41. Kako se definiše sunčeva energija?

Sunčeva energija je zračenje svjetlosti i topline sa Sunca koju ljudi koriste od davnina
upotrebom raznih neprestano napredujućih tehnologija. Sunčevo zračenje skupa sa
sekundarnim sunčevim izvorima kao što su energija vjetra i energija valova, hidroenergija i
biomasa zajedno čine većinu raspoložive obnovljive energije na Zemlji.

42. Od čega zavisi Sunčevo zračenje na Zemlju?

Sunčevo zračenje na određenoj lokaciji na Zemlji ovisi o nadmorskoj visini, uglu Sunca (zbog
geografske širine, godišnjeg doba i vremena tokom dana) i elementima raspršenja kao što su
oblaci. Što se tiče zavisnosti Sunčevog zračenja o nadmorskoj visini, jasno je da se s
povećanjem nadmorske visine smanjuje put koji zračenje mora proći od atmosfere do
površine Zemlje. To može značiti veće zračenje, iako ne i veće temperature. Druga bitna
stavka koja utječe na količinu zračenja na Zemlji je ugao Sunca. Što je ugao Sunca manji, to
je veća količina ozona kroz koju svjetlost mora proći. Upravo zato je ugao Sunca također
važan i on utječe na količinu ultraljubičastog zračenja koje dospije na Zemlju jer ozon upija
UV svjetlost i može smanjiti intenzitet zračenja. Ugao Sunca ovisi o geografskoj širini, dijelu
godine i vremenu u danu. Udaljenost koju zračenje mora prijeći biti će najkraća kada je Sunce
direktno iznad glave.

43. Uticaj Sunca na fotointezu!

Glavna karakteristika Sunca koja utječe na fotosintezu je toplina pošto fotosinteza zahtijeva
toplinu za aktiviranje procesa. Kako toplina povećava kinetičku energiju, viša temperatura
može ubrzati hemijske reakcije uz pokretanje procesa. Iako povišene temperature mogu
ubrzati fotosintezu, prevelika toplina može biti štetna. Na određenoj temperaturi enzimi
postaju promijenjeni i gube svoj oblik. Takvi enzimi više ne ubrzavaju hemijske reakcije i
umjesto toga usporavaju fotosintezu. Temperatura je stoga važan čimbenik u fotosintetskoj
proizvodnji, kako u aktiviranju, tako i u održavanju procesa. Zbog toga postoje različite
optimalne temperature fotosinteze za različite organizme.

44. Uticaj Sunca na život u vodi!

Kada je voda izložena prekomjernim količinama Sunčeve svjetlosti, infracrveno zračenje

zagrijava vodu. Što je voda toplija, brže će ispariti. To može smanjiti razinu i protok vode.
Osim toga, topla voda ne može sadržavati toliko otopljenog kiseonika koliko hladna voda. To
znači da je u toplijoj vodi manje otopljenog kiseonika dostupnog za vodene organizme. Bez
Sunčeve svjetlosti, fitoplankton i biljke konzumirat će kiseonik umjesto da ga proizvode. Ta
stanja mogu uzrokovati pad razine otopljenog kisika u vodi, što može uzrokovati pomor ribe.

45. Uticaj Sunca na zdravlje ljudi!

Sunčeva svjetlost igra ključnu ulogu u zdravlju i dobrobiti ljudi. Premalo izlaganje Suncu
može utjecati na naše raspoloženje te povećati rizik od nedostatka vitamina D. Dok s druge
strane prekomjerno izlaganje Suncu može negativno utjecati na kožu, oči i imunološki sistem.
 46. Šta je nuklearne energija?

Nuklearna ili atomska energija je naziv za energiju koja se oslobađa pri procesima
transmutacije atomskih jezgara. Nuklearna energije se dobija nuklearnom reakcijom kada
se atomska jezgra cijepa (fisija) ili spaja (fuzija), a sile između čestica se preraspoređuju i
oslobađaju golemu količinu energije. Nuklearna energija koristi energiju kontroliranih
nuklearnih reakcija u reaktoru i stvara električnu energiju.

47. Šta je fisija?

Cijepanje jezgre atoma naziva se nuklearna fisija. Neki teški elementi imaju nestabilnu jezgru
koja se može navesti na cijepanje bombardiranjem neutronima. Kad se jezgre rascijepe,
oslobađaju energiju i još neutrona koji mogu pogoditi druge jezgre i tako započinje lančana
reakcija.

48. Šta je fuzija?

Spajanje dviju atomskih jezgri naziva se nuklearna fuzija. U nuklearnim fuzijama mogu
učestvovati samo laki elementi - oni sa samo nekoliko protona i neutrona u jezgri. Pri vrlo
visokim temperaturama dvije jezgre vodonika međusobno se sudaraju i nastaje teža jezgra
helijuma koja pritom oslobađa energiju i odbacuje neutron. Fuzije se odvijaju na Suncu i
drugim zvijezdama.

49. Šta je radioaktivni raspad, a šta je radioaktivni poluživot?

Radioaktivnost nuklearnog otpada s vremenom se smanjuje kroz proces koji se zove

radioaktivni raspad. Vrijeme potrebno za smanjenje radioaktivnosti radioaktivnog materijala
na polovicu svoje izvorne razine naziva se radioaktivni poluživot.

50. Koja su 3 postupka prilikom dekomisije nuklearnih elektrana?

- postupak dekontaminacije ili brze razgradnje – traje do 15 godina,

- postupak čuvanja i odgođene razgradnje – traje od 30 do 100 godina i
- postupak imobilizacije na lokaciji – traje više od 100 godina.

51. Kako nastaje vjetar?

Vjetar nastaje promjenom stanja kretanja dijelova atmosfere u odnosu na Zemlju.
Neravnomjerno zagrijevanje površine zemlje prouzrokuje razlike u atmosferskom pritisku što
dovodi do kretanja vazdušne mase unutar atmospfere Zemlje.

52. Koje sile doprinose stvaranju i oblikovanju vjetra?

Sile koje doprinose stvaranju i oblikovanju vjetra su:

- Gravitaciona sila
- Gradijentna sila pritiska
- Koriolisova sila
- Sila trenja
 - Centrifugalna sila
-
53. Objasni razliku između centrifugalne i Koriolisove sile?

Na tijela koja se nalaze na Zemlji, zbog njene rotacije oko sopstvene ose, dijeluju dvije sile.
Jedna se zove centrifugalna i ona postoji i kada tijelo miruje u odnosu na površinu Zemlje i
kada se kreće, a druga postoji samo ako se tijelo kreće i naziva se Koriolisova sila.

54. Koji su modeli vjetra?

Modeli vjetra se razlikuju po tome koje sile se smatraju dominantnim pri njegovom nastanku.

- Geostrofski vjetar
- Gradijentni vjetar
- Ciklostrofski vjetar
- Termalni vjetar
55. Šta je monsunska cirkulacija?

Pod monsunskom cirkulacijom podrazumijeva se makrorazmerni model vjetra koji trpi

sezonsku promjenu pravca. Tako prizemni vjetar u vlažnom monsunu tokom ljeta duva od
okeana ka kontinentu, dok suvi monsun duva suprotno, od kontinenta ka okeanu.

56. Kako nastaje efekat staklene bašte?

Efekat staklene bašte nastaje zbog toga što Zemlja i molekuli u atmosferi apsorbuju Sunčevu

toplotu. Toplota koja stiže sa Sunca pada na Zemlju, odatle se odbija i najvećim dijelom
odlazi daleko od Zemlje.

57. Koji su najzastupljeniji gasovi staklene bašte?

Najzastupljeniji prirodno nastali gas staklene bašte jeste vodena para, zatim je slijede ugljen-
dioksid, metan i azot-suboksid. Supstance nastale čovjekovom aktivnošću koje se ponašaju
kao gasovi staklene bašte uključuju hlorofluorokarbonate, hidrohlorofluorokarbonate i
hidrofluorokarbonate (jedinjenja fluora).

58. Koji su najčešći uzroci nastanka staklene bašte?

Najčešći uzroci nastanka staklene bašte su industrijska postrojenja i poljoprivredne aktivnosti,
urbanizacija tj. veliki gradovi i narušavanje ozonskog omotača. Postrojenja emituju gasove
sagorijevanjem fosilnih goriva poput nafte i uglja koji koriste za svoj rad, mehanizacije i
vozila. Ovo je toplota koja je daleko veća od svih koje posjeduje geografski omotač. Energija
oslobođena sagorijevanjem ovih goriva ima trend udvostručenja svakih petnaest godina.
 59. Koje su posljedice povećanog efekta staklene bašte?

Posljedice koje efekat staklene bašte može izazvati su:

 Povećanje prosječne temperature planete.

 Povećana suša u nekim oblastima, a poplava u drugim.
 Veća učestalost stvaranja uragana.
 Progresivno odmrzavanje polarnih kapa, sa posljedičnim porastom nivoa okeana.
 Povećanje padavina na planetarnom nivou (kiša će padati manje dana i jače).
 Povećanje broja vrućih dana, prevedeno u toplotne talase.
 Uništavanje ekosistema.
60. Kako nastaje metan?

Metan nastaje u mnogim prirodnim procesima, a poznat je i kao prirodni gas. Raspadanjem
mnogih supstanci koje sadrže ugljenik, a u sredini bez prisustva kiseonika, kao što su otpadi,
oslobađa se ovaj gas

61. Šta je zvuk?

Pod zvukom se podrazumijevaju periodične oscilacije vazdušnog pritiska koje potiču od

izvora zvuka i prenose se na okolnu sredinu. Izvor zvuka može biti žica gitare, vazdušni stub,
membrana bubnja, glasne žice ili bilo koji drugi objekat koji osciluje.

62. Šta su longitudinalni talasi?

Pod longitudinalnim talasima podrazumijevamo talase u kojima čestice sredine osciluju u

pravcu kretanja talasa, što dovodi do naizmjeničnog razređivanja i zgušnjavanja sredine,
odnosno do peridoičnih promjena pritiska u njoj.

63. Šta su transverzalni talasi

Kod transverzalnih talasa, kao što su talasi na vodi, oscilovanje čestica sredine vrši se
normalno na pravac prostiranja talasa.

64. Šta je buka?

Buka se definiše kao akustička energija koja negativno utiče na zdravlje ljudi ili jednostavno
kao neželjen i neprijatan zvuk.

65. Navedi neke efekte rizika od buke?

Neki od efekata su:

- Uznemirenost
- Fiziološki efekti
- Oštećenje sluha
- Smanjenje radnih performansi
- Uticaj na nervni sistem
- Neispavanost
- Oštećenja materijala