Ts. Trịnh Văn Trung

I.1. Cấu tạo&Liên kết I.2. Sắp xếp I.3. Mạng I.4. Cấu trúc I.5. Lệch I.6.
I.5. Lệch I.6. Đơn&Đa tt I.7. Sự kết tinh I.1. Cấu tạo&Liên kết I.2. Sắp xếp I.3. Mạng I.4. Cấu trúc I.5. Lệch I.6. Đơn&Đa tt I.7. Sự kết tinh
1. Cấu tạo và liên kết nguyên tử

2. Sắp xếp nguyên tử trong vật chất
3. Khái niệm về mạng tinh thể
TS. TRỊNH VĂN TRUNG 4. Cấu trúc tinh thể của chất rắn với liên kết kim loại
BỘ MÔN: VẬT LIỆU HỌC, XỬ LÝ NHIỆT VÀ BỀ MẶT
5. Đơn tinh thể, đa tinh thể
VIỆN: KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT VẬT LIỆU- ĐHBK HÀ NỘI
6. Sai lệch mạng tinh thể
7. Sự kết tinh và hình thành tổ chức kim loại
TRỊNH VĂN TRUNG CHƯƠNG I: CẤU TRÚC TINH THỂ VÀ SỰ HÌNH THÀNH 1 TRỊNH VĂN TRUNG CHƯƠNG I: CẤU TRÚC TINH THỂ VÀ SỰ HÌNH THÀNH 3
I.1. Cấu tạo&Liên kết I.2. Sắp xếp I.3. Mạng I.4. Cấu trúc I.5. Lệch I.6. Đơn&Đa tt I.7. Sự kết tinh I.1. Cấu tạo&Liên kết I.2. Sắp xếp I.3. Mạng I.4. Cấu trúc I.5. Lệch I.6. Đơn&Đa tt I.7. Sự kết tinh
A. Liên kết cộng hóa trị B. Liên kết ion

 Nguyên tử: là hệ thống trung hòa về
Góp chung điện tử, liên kết mạnh Lực hút tĩnh điện, liên kết mạnh
điện gồm hạt nhân (p + n) và các e
Liên kết có tính định hướng →Vật liệu có tính giòn cao
(phân bố quanh hạt nhân theo các mức
năng lượng thấp đến cao) NaCl
O2; H2 NaF
 Đặc điểm cấu tạo nguyên tử của kim C. Liên kết kim loại D. Liên kết Val der Waals
loại: Tổng hợp lực hút và lực đẩy Liên kết yếu của các ng.tử, phân tử
 Số điện tử hóa trị của kim loại thường →Ánh kim, dẫn điện nhiệt, tính dẻo bị phân cực→ nhiệt độ chảy thấp
rất ít: 1-2 điện tử
 Những điện tử này dễ bị bứt đi → điện
Fe; W; Cr
tử tự do
Chất khí, lỏng, rắn Sắp xếp trong vật rắn tinh thể I.3.1. Mạng tinh thể I.3.2. Ô cơsở
Chất khí: chuyển động hỗn loạn Là mô hình không gian mô tả  Là hình khối nhỏ nhất có
Đơn tinh thể
Chất lỏng: trật tự gần quy luật hình học của sự sắp cách sắp xếp chất điểm đại
Trật tự xa xếp các “chất điểm” trong vật diện chung (đặc trưng cho tính
tinh thể. Nối tâm các ng.tử đối xứng) của mạng tinh thể
Vật rắn tinh thể

bằng các đường thẳng tưởng  Xây dựng trên 3 vectơ đơn vị
Đa tinh thể tượng. có độ lớn bằng các hằng số
mạng (thông số mạng): a, b, c
Trật tự gần
Vô định hình
Vật rắn VĐH
Không có
trật tự
Theo Bravais: có 14 kiểu mạng tinh thể khác nhau thuộc 7 hệ Các kim loại thường dùng: hay gặp 3 kiểu mạng thuộc 2 hệ:
 Lập phương tâm mặt (lptm, FCC) - A1

Ví dụ: (Feγ, Cu, Ni, Al,…) a
a
a
 Lập phương tâm khối (lptk, BCC) - A2

a
Ví dụ: (Feα, Cr, W,…)
a
a
 Lục giác xếp chặt (lgxc, HCP) - A3

c
(Sáu phương xếp chặt)
P: primitive, C: Side-centred, I: Body-centred, F: Face-centred
Ví dụ: (Be, Mg, Tiα, Coα) a
z
 Biểu thị toạ độ của các nguyên tử  Cách xác định:
D [[0,0,1]] C
 Lấy tọa độ điểm cuối trừ tọa độ điểm đầu (gốc)
 Đơn vị đo: Chiều dài hằng số mạng trên các trục đó
 Quy đồng mẫu số (nếu cần) B
A
 Ví dụ: A [1,1,0]; B [1,1,1]; C [0,1,1]; E [1/2,1/2,1/2]  Tọa độ phương (tử số, nhỏ nhất)
 x, y, z: có thể không nguyên  u, v, w: phải nguyên
C  Ví dụ: O G
y
B  OE [110]; OF [100]; OB [111] F H[[1/2,1,0]]
E
E  Xác định chỉ số của phương HD [???]
[122] x
D’ [0,1,0] D  Đặc điểm:
 Các phương song song, t/c giống nhau → cùng chỉ số phương [uvw]
A  Các phương không song song, t/c giống nhau → ho ̣ phương <uvw>
→ có trị tuyệt đối giống nhau, chỉ đổi chỗ cho nhau. Ví dụ họ
 Tọa độ hay các chỉ số âm→ ghi dấu (-) phía trên chỉ số tương ứng phương <100> gồm 6 phương:< 100 > ≡ [100], [010], [001], [010], [001 ], [ 100]
 Cách xác định:  Cách xác định:

 Xác định giao điểm của mặt với 3 trục tọa độ (mặt phẳng không  Dùng cho hệ sáu phương
đi qua gốc tọa độ)  Thêm trục ou: ox,oy,ou (góc 120o)
 Lấy giá trị nghịch đảo  Thêm i là chỉ số trên trục ou:
 Quy đồng mẫu số, khi đó tử số sẽ là ba số h, k, l cần
z
tìm (tập số i = - (h+k)
nguyên nhỏ nhất) D
C
t = - (u+v)
 Ví dụ: E B  Ví dụ:
 DFH (111), EFAB (100), FECH (110)
O H
 Xác định chỉ số của mặt ABCH
ABCH (???)
(010) y
F
 Đặc điểm: x
A
 Các mặt song song, có tính chất giống nhau → cùng chỉ số mặt (hkl)
 Các mặt không song song, có tính chất giống nhau → họ mặt {hkl}
Ví dụ: họ {100} gồm: {100} ≡ (100 ) , (010 ) , (001) , (010 ) , (001) , (100 ) (???)
Mạng A1 Mạng A2 Mạng A3
 n: Số nguyên tử trong một ô cơ sở

(A1: n = 4; A2: n = 2; A3: n = 6)
 A: Nguyên tử lượng (g/mol)
 V: Thể tích ô cơ sở (cm3)
n= ? n= ? n= ?  NA: Hằng số Avogadro – số nguyên tử (phân tử, ion)/mol
NA = 6,023.1023 (nguyên tử/mol)
 ρ: Khối lượng riêng (g/cm3)
A. Mật độ đường Ml B. Mật độ mặt Ms C. Mật độ khối Mv  Tính dị hướng: là sự khác nhau về tính chất (cơ, lý, hóa) theo
nl 2r nsπr 2 4
n πr 3 các phương khác nhau
Ml = Ms = 100%
l S Mv = 3 100%  Nguyên nhân: mật độ nguyên tử khác nhau theo các phương
V
 Ví dụ: mạng lập phương tâm khối có mật độ theo
đường chéo khối > trên cạnh > đường chéo mặt
→ Giới hạn bền thay đổi theo các phương
→ Khả năng dẫn điện, từ hóa thay đổi theo các phương
→ Tốc độ ăn mòn khác nhau
nl = ? ns = ? n=? E (diagonal) = 273 GPa
Lực liên kết giữa các nguyên tử phụ thuộc mật độ nguyên tử:
phương có mật độ lớn → có lực liên kết lớn
E (edge) = 125 GPa
 Định nghĩa: Là không gian trống bị giới hạn bởi các phần tử  Định nghĩa: Là sự tồn tại hai hay nhiều cấu
nằm tại nút mạng trúc mạng tinh thể khác nhau của cùng một
 Kích thước lỗ hổng: xác định bằng đường kính quả cầu lớn nhất nguyên tố hay một hợp chất hóa học
đặt lọt vào không gian đó  Kí hiệu: Các dạng thù hình (theo chiều tăng
 Mật độ lỗ hổng: quyết định khả năng hòa tan các nguyên tử nhiệt độ) của cùng nguyên tố kí hiệu bằng:
khác vào nó α, β, γ, δ…
 Hình dạng lỗ hổng: phụ thuộc cấu trúc của mạng tinh thể Ví dụ: Thiếc (Snβ, Snα), Sắt (Fe α, Feγ, Feδ)
 Ví dụ: - Mạng lập phương đơn giản → có 1 lỗ hổng lập Cacbon (Graphit, kim cương)…
phương  Chuyển biến thù hình: do nhiệt độ, áp suất
 - Mạng A1, A2, A3 → lỗ hổng 4 mặt, 8 mặt → biến đổi mạnh về thể tích và tính chất.
- Làm nguội thiếc: Snβ(trắng) → Snα(xám) →
V↑ đột ngột
- Nung Fe tới 912 oC → Feα (Mv = 68%)→
Feγ (Mv = 74%) → V↓ đột ngột
Mạng lptm – A1 Mạng lptk – A2 Mạng lgxc – A3  Sai lệch điểm: Là sai lệch có kích thước nhỏ theo cả 3 chiều (cỡ
nguyên tử) → mạng bị xô lệch → tạo ra trường ứng suất
 Các loại sai lệch điểm:
 Nút trống và nguyên tử xen kẽ:
Nút trống ảnh hưởng đến cơ
chế và tốc độ khuếch tán của
Số nguyên tử: n=4 Số nguyên tử: n=2 Số nguyên tử: n=6 KL ở trạng thái rắn
Phương XC: <110> Phương XC: <111> Phương XC: <1120>
dngt=a /2 dngt=a /2 dngt=a  Nguyên tử tạp chất thay thế và
Mặt xếp chặt {111}: Mặt xếp chặt {110}: c/a =1.633 → xếp chặt
Ms {111} =92% Ms {110} =83,4% Mặt xếp mặt {0001} ? xen kẽ: Có thể tương tác và cản
Mật độ xếp khối: Mật độ xếp khối: Mật độ xếp khối: trở lệch.
Mv = 74% Mv = 68% Mv = 74%
 Sai lệch đường: Hình thành do một dãy các sai lệch điểm tạo nên  Các loại sai lệch đường:
→ mạng bị xô lệch → tạo ra trường ứng suất.  Lệch thẳng (lệch biên): Có tác dụng lớn trong quá trình trượt (biến
 VectơBurgers (b): là vectơ đặc trưng cho độ xô lệch mạng. dạng dẻo)
 Lệch xoắn: Có ý nghĩa trong quá trình kết tinh
 Lệch hỗn hợp: Kết hợp các loại lệch

Trục lệch
Đường màu đen:

lệch trong hợp
kim Ti (x50000)
Σl (cm)
ρ lê ch =
V (cm3 ) Trục lệch
 Sai lệch mặt (2 chiều):

 Đơn tinh thể: Khối vật rắn có mạng Đơn tinh thể Đa tinh thể
 Biên giới hạt:
- Có năng lượng tự do cao hơn trong hạt→ dễ tạo mầm khi chuyển thống nhất và phương không đổi
biến pha trong toàn bộ thể tích → có tính dị
- Có hoạt tính hóa học cao → dễ bị ăn mòn hướng. “Nuôi đơn tinh thể”
- Có cấu tạo không trật tự → dễ chứa nguyên tử lạ, dễ khuếch tán biên giới hạt
 Đa tinh thể: Thực tế vật rắn thường
- Không có mặt tinh thể xác định → cản trởbiến dạng dẻo
có cấu trúc đa tinh thể (là tập hợp
của nhiều đơn tinh thể có cùng cấu
trúc, cùng thông số mạng nhưng
định huớng khác nhau, gắn bó với
nhau qua biên giới hạt) → có tính
 Mặt ngoài tinh thể: có năng lượng cao hơn và được đặc trưng bởi sức
đẳng hướng
căng bề mặt
 Kích thước hạt: Xác định bằng diện tích trung bình (S) hoặc kích  Xác định bằng bảng cấp hạt chuẩn theo ASTM:
thước trung bình (d) của hạt. Quan hệ chặt chẽ với cơ tính (hạt nhỏ
2,5 cm
cho cơ tính cao: bền và ít giòn hơn.
2,5 cm
Ảnh tổ chức tế vi (x100)
 Độ hạt: BiÓu diÔn b»ng kÝch thíc trung b×nh c¸c h¹t trªn tæ chøc
Z = X +Y/2 = 1 + 6/2
tÕ vi. Z lµ sè h¹t trong h×nh vu«ng (1 inch2 ≈ 6,25 cm2 = 2,5 x X: Số hạt nguyên
Y: Số hạt không nguyên
2.5 ) cña tæ chøc tÕ vi víi ®é phãng ®¹i x100, vµ N lµ cÊp h¹t: Z: Số hạt trong 1 inch2
 Xác định bằng Atlat (ảnh cấp hạt) chuẩn:

Hạt thô
TB Hạt nhỏ mịn

Ảnh tổ chức tế vi (x100)
 Cấu tạo của kim loại lỏng: a. Tạo mầm (quá trình thứ nhất): là quá trình xuất
 Các nguyên tử vẫn có xu hướng sắp xếp trật tự (trật tự gần) hiện những phần tử rắn có cấu tạo tinh thể với
 Nhóm ng.tử sắp xếp trật tự luôn có xu hướng xuất hiện và mất đi
kích thước xác định ở trong kim loại lỏng
 Kết tinh: là quá trình hình thành mạng tinh thể từ trạng thái lỏng
(sự kết tinh lần thứ nhất)
 Mầm tự sinh: cần r ≥ rth (~ 1/ ∆T) → ΔT càng lớn
 Biến đổi năng lượng khi kết tinh: Năng lượng tự do: G
→ r th càng nhỏ→ càng có nhiều mầm
• T > Ts: Gl < Gr → tồn tại ở trạng thái lỏng
• T < Ts: Gr < Gl → tồn tại ở trạng thái rắn
→ Ts được gọi là nhiệt độ kết tinh lý thuyết  Mầm kí sinh: ∆G*max < ∆Gmax → dễ tạo hơn
 Điều kiện xẩy ra kết tinh: ∆G < 0 → ∆T < 0 mầm tự sinh → cố ý tạo ra và đưa các phần tử rắn
Độ quá nguội: ∆T = Tkt.lý thuyết – Tkt.thực tế = Ts – Tkt (biến tính) vào để giúp kết tinh dễ hơn.
b. Phát triển mầm (quá trình thứ hai):  Phụ thuộc: bản chất kim loại + điều kiện kết tinh
 Cơ chế 1 (mầm lớn lên theo lớp): → tốc độ phát triển của mầm là  Hình dạng:
chậm  Cầu: mầm phát triển theo mọi phương
 Cơ chế 2 (mầm lớn lên theo cơ chế lệch): mầm phát triển theo  Đa diện: kim loại nguyên chất khi làm nguội đồng đều
chiều của trục lệch xoắn → tốc độ phát triển của mầm là nhanh  Trụ (kéo dài): Làm nguội mạnh theo một phương
 Tấm: mầm phát triển mạnh theo mặt có mật độ nguyên tử lớn nhất
 Phụ thuộc: tốc độ tạo mầm + tốc độ phát triển mầm
 Mối quan hệ giữa cấu trúc bên trong và tính chất của vật liệu
 Tốc độ tạo mầm lớn → số hạt càng nhiều → hạt càng nhỏ
 Cấu trúc tinh thể (đơn, đa) và vô định hình
 Tốc độ phát triển mầm càng lớn → mầm phát triển càng nhanh →  Mạng tinh thể lý tưởng (7 hệ và 14 kiểu mạng)
hạt càng lớn  Các mạng tinh thể điển hình: A1, A2, A3
 Mối quan hệ giữa kích thước hạt (A), tốc độ tạo mầm (n) và tốc  Cách xác định chỉ số phương, chỉ số mặt
 Cách xác định mật độ đường, mật độ mặt, mật độ khối
độ phát triển mầm (v): A ~ v/n
 Các loại lỗ hổng, vị trí và kích thước của chúng
 Nguyên lý tạo hạt nhỏ khi đúc: tăng n, giảm v
 Tính thù hình, tính dị hướng
 Cấp hạt và cách xác định
 Mạng tinh thể thực tế với các loại sai lệch (điểm, đường, mặt, khối)
 Điều kiện kết tinh và 2 quá trình của sự kết tinh (tạo mầm và phát
triển mầm)
 Hình dạng hạt, kích thước hạt và các phương pháp làm nhỏ hạt

Ts. Trịnh Văn Trung

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ts. Trịnh Văn Trung

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I.1. Cấu tạo&Liên kết I.2. Sắp xếp I.3. Mạng I.4. Cấu trúc I.5. Lệch I.6.

1. Cấu tạo và liên kết nguyên tử

A. Liên kết cộng hóa trị B. Liên kết ion

Vật rắn tinh thể

 Lập phương tâm mặt (lptm, FCC) - A1

 Lập phương tâm khối (lptk, BCC) - A2

 Lục giác xếp chặt (lgxc, HCP) - A3

 Cách xác định:  Cách xác định:

Mạng A1 Mạng A2 Mạng A3

 n: Số nguyên tử trong một ô cơ sở

nl = ? ns = ? n=? E (diagonal) = 273 GPa

 Lệch hỗn hợp: Kết hợp các loại lệch

Đường màu đen:

 Sai lệch mặt (2 chiều):

 Xác định bằng Atlat (ảnh cấp hạt) chuẩn:

TB Hạt nhỏ mịn

You might also like