‫پژوهش‌های انسانشناسي ايران‬

‫دوره ‪ ،2‬شماره ‪2‬‬

‫پاییز و زمستان ‪ ،1391‬صص ‪ 68‬ـ ‪53‬‬

‫انسان‌شناسی ورزش؛ گذار از رویکرد آسیب‌شناسانه‬

‫علوم اجتماعی ایران به رویکرد فرهنگی‬

‫‪1‬سید مهدی آقاپور‬

‫‪2‬‬
‫ابراهیم خدایی‬
‫تاریخ دریافت‪19/7/1391 :‬‬
‫تاریخ پذیرش‪15/2/1392 :‬‬
‫چکيده‬
‫اهمیت مطالعه اجتماعی ورزش مدرن را می‌توان از دو منظر به‌هم‌پیوس ته م ورد بررسی‬
‫قرار داد‪ :‬نخست نیاز ورزش به علوم اجتماعی و دیگری نی از عل وم اجتم اعی به ورزش‪.‬‬
‫عل وم اجتم اعی ایران غالبا با نگ اه آسیب‌شناس انه و تأکید بر اوباش ی‌گری و خش ونت‬
‫(مخصوصا در مس ابقه‌های فوتب ال) به ورزش پرداخته و به ن درت با آن به عن وان یک‬
‫موضوع مطالعه مهم برخورد کرده است‪ .‬انسان‌شناسی ورزش ایران از یک ط رف تحت‬
‫ت أثیر این رویک رد به ورزش ق رار دارد و از ط رف دیگر مت أثر از ت أخیر جه انی رش ته‬
‫انسان‌شناسی نسبت به پژوهش بر روی ورزش مدرن اس ت‪ .‬این مقاله به ب ازخوانی من ابع‬
‫ایرانی مطالعه اجتم اعی ورزش می‌پ ردازد‪ ،‬داده‌ه ای تحقیق به روش کتابخ انه‌ای تهیه‬
‫ش ده‌اند‪ .‬بررسی نش ان می‌دهد انسان‌شناسی در ایران تا کن ون ت وجهی به مطالعه ورزش‬
‫مدرن نداشته است‪ ،‬البته متونی درباره بازی‌های محلی و ورزش‌ه ای س نتی ایران ت دوین‬
‫شده است‪ .‬مسئله‌هایی همچون تغییرات فرهنگی‪ ،‬جهان ـ محلی ش دن و مس ئله ه ویت بیش‬
‫از هر چیز می دان ورزش را مس تعد مطالعه اجتم اعی و انسان‌ش ناختی می‌کن د؛ تمرکز بر‬
‫این موضوعات‪ ،‬ورزش را به میدان مناسبی برای شناخت انسان‪ ،‬فرهنگ و جامعه تب دیل‬
‫خواهد کرد و منجر به خروج از انحصار نگاه آسیب‌شناسانه می‌ش ود‪ ،‬تحقیق اجتم اعی در‬
‫میدان ورزش به بهبود و حل مسائل فرهنگی و اجتماعی ورزش (منظر نخست) و پویایی‬
‫و غنای علوم اجتماعی (منظر دوم) کمک خواهد کرد‪.‬‬
‫کلید واژگ**ان‪ :‬انسان‌شناسی ب ازی‪ ،‬ب ازی‪ ،‬تغی یر ف رهنگی‪ ،‬جه ان ـ محلی ش دن‪ ،‬مطالعه‬
‫اجتماعی ورزش‪ ،‬ورزش مدرن‪.‬‬

‫‪ - 1‬استاديار دانشکده تربيت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه تهران‬

‫‪ebrahimkhodaee@gmail.com‬‬ ‫‪ - 2‬کارشناس ارشد انسان‌شناسی دانشگاه تهران (مسئول مکاتبات)‬
 ‫‪ 54‬پژوهشهاي انسانشناسي ايران‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪2‬‬

‫مقدمه‬
‫نگاه نویس ندگان این مقاله بر آن است که مطالعه اجتم اعی ورزش م درن را می‌‌ت وان در دو‬
‫رویکرد کلی طبقه‌بندی کرد‪ .‬نخست از منظر نی از ورزش به مطالع ات اجتم اعی و دیگ ری‬
‫از منظر نی از عل وم اجتم اعی به مطالعه ورزش‪ ،‬در رویک رد نخست عل وم اجتم اعی و‬
‫یافته‌های آن در خدمت ورزش هس تند‪ ،‬درحالی‌که در رویک رد دوم ”ورزش“ به موض وعی‬
‫ب رای پژوهش‌ه ای اجتم اعی تب دیل می‌ش ود تا به پرس ش‌های ما درب اره جامعه و انس ان به‬
‫ط ور کلی و امر ورزشی به عن وان بخشی از جامعه انس انی پاسخ دهد و به عب ارت دیگر‬
‫ورزش در خدمت علوم اجتماعی خواهد بود‪.‬‬
‫این طبقه‌بندی به این دلیل انتخ اب شد که می‌‌تواند ش ناخت و ارزیابی کارنامه مطالعه‬
‫اجتم اعی ورزش در ایران را تس هیل کند و زمینه‌ای ف راهم نماید تا پژوهش‌ه ای اجتم اعی‬
‫ایران از سیطره نگ اه آسیب‌شناس انه‪ ،‬تحت ت أثیر رویک رد نخس ت‪ ،‬به ورزش ره ایی یابد و‬
‫بررسی همه‌جانبه‌ این پدیده اجتماعی مورد توجه قرار گیرد‪ ،‬بن ابراین اتخ اذ این رویک رد به‬
‫معنی مرزبندی و تقسیم دقیق پژوهش‌های اجتماعی ورزش به صورت کلی نیست‪.‬‬
‫آنچه در آغاز این پژوهش می‌بایست مورد تأکید ق رار بگ یرد‪ ،‬مس ئله تم ایز ورزش ‪،‬‬
‫‪1‬‬

‫گیم ‪ 2‬و بازی ‪ 3‬است‪،‬زیرا مشخصنبودن معن ایایناص طالحاتمی‌تواند زمینه‌س از تحریف و‬
‫س وء‌تعبیر ش ود که عموما در عل وم اجتم اعیو خصوصا در ”انسان‌شناسیورزش“ روی‬
‫می‌دهد‬
‫منظ ور از ”ب ازی“ فعالیت‌ه ایی است که با ویژگی‌ه ایی مانند ف ردی ب ودن‪ ،‬آزادی‬
‫باالی‪ ،‬به دنبال نتیجه نبودن و داشتن قواعد اندک شناخته می‌شوند‪ .‬آب‌بازی‪ ،‬سُرسُره ب ازی‪،‬‬
‫ب اال و پ ایین پریدن و‪ ..‬در این گ روه هس تند؛ اما ”گیم“ که در ترجمه فارسی آن ب از هم از‬
‫واژه بازی و یا مسابقه استفاده می‌شود قواعد بیشتری دارد‪ ،‬آزادی اف راد در آن کم تر اس ت‪،‬‬
‫دربرگیرنده رقابت و کسب نتیجه است‪ ،‬بازی‌ها و مسابقه‌های قومی و بومی پیش مدرنیته را‬
‫معموال زیر این عنوان قرار می‌دهند‪ ،‬اما ”ورزش مدرن“ مانند فوتب ال‪ ،‬بس کتبال‪ ،‬کش تی و‬
‫‪ ...‬را باید بیش تر با مؤلفه‌ه ای س ازمان‌یافتگی‪ ،‬داش تن قواعد تا حد ممکن دقیق و مص وب و‬
‫اهمیت نتیجه از گیم‌ها و بازی‌های س نتی متم ایز ک رد‪ ،‬همچ نین الزم است از دوگانه ک ار و‬
‫فراغت سخن به میان آید و معانی ورزش و ب ازی در این دوگانه درک ش ود‪ ،‬در نه ایت باید‬
‫تأکید ک رد نمی‌‌ت وان می ان ب ازی‪ ،‬گیم‪ ،‬ورزش‪ ،‬ورزش قهرم انی‪ ،‬ورزش همگ انی‪ ،‬ورزش‬
‫آماتور و ورزش حرفه‌ای م رز روش نی تع یین ک رد (بنگرید به انورالخ ولی‪ 34 :1383 ،‬ـ‬
‫‪20‬؛ بالنچارد ‪ :1387‬فصل دوم)‪.‬‬
‫ن امتعین ب ودن و س یالیت معن ای ورزش و نداش تن م رز روشن با س ایر فعالیت‌ه ای‬
‫انس انی مش ابه‪ ،‬در دیدگاه انسان‌شناسی نم ود می‌یاب د‪ ،‬ه ری ادواردز در نوش ته‌اش‬
‫جامعه‌شناسی ورزش با تع ریفی که از ورزش ارائه می‌دهد تأکید می‌کند ورزش هیچ وجه‬
‫مشترکی با بازی ن دارد‪ ،‬بلکه م اهیت ورزش بیش تر به دنی ای ”ک ار“ ارتب اط پی دا می‌کند تا‬
‫دنیای ”فراغت“ (بنگرید به بالنچارد‪)128 :1387 ،‬‬
‫پژوهش‌ه ای انسان‌شناسی نش ان می‌دهد که با در نظر گ رفتن تجربه فرهنگ‌ه ای‬
‫مختلف نمی‌‌توان تمایز روشنی میان ک ار و ف راغت قائل شد و اساسا تعریف یکس انی از این‬
‫دو مفهوم در فرهنگ‌های گوناگون وجود ن دارد‪ .‬بالنچ ارد با ارج اع به پژوهش‌ه ایی نظ یر‬

‫‪1‬‬
‫‪sport‬‬
‫‪2‬‬
‫‪game‬‬
‫‪3‬‬
‫‪play‬‬
‫انسان‌شناسی ورزش؛ گذار از رویکرد آسیب‌شناسانه علوم اجتماعی ایران به رویکرد فرهنگی ‪55‬‬

‫مطالعه ریچارد لی بر مردم کونگ بوشیمن که قومی گردآورنده غذا در صحرای کااله اری‬
‫افریقا هستند نشان می‌دهد دوگانه مش خص و متعین ”ک ار ‪ /‬ف راغت“ آن‌گونه که در فرهنگ‬
‫غربی مدرن مطرح است در فرهنگ‌های دیگر وجود ندارد‪.‬‬
‫جدایی ت اریخی انسان‌شناسی از تجربه فرهنگ خ ودی (غ رب معاص ر) م وجب ش ده‬
‫است به ط ور س نتی انسان‌شناسی را معرف تی مرب وط به اق وام و جوامع غ یر غ ربی و پیش‬
‫مدرن بدانند و این رویکرد زمینه‌ساز شکل‌گیری نگرشی بوده است که انسان‌شناسی بازی و‬
‫ورزش منحصر به مطالعه گیم‌ها و بازی‌ه ای س نتی و محلی باشد و ک اربرد چن دانی در‬
‫محیط‌های ورزشی مدرن برای آن در نظر گرفته نشود‪.‬‬
‫آنچه در ایران تحت عن وان انسان‌شناسی ب ازی و ورزش رایج است معم وال مص داق‬
‫نگ رش گفته‌ش ده اس ت؛ اما انسان‌شناسی نه فقط می‌‌تواند ورزش‌ه ای م درن را موض وع‬
‫مطالعه خویش قرار دهد‪ ،‬بلکه این حوزه از باروری بس یاری ب رای پ ژوهش انسان‌شناس انه‬
‫برخوردار است که تاکنون مورد بی‌توجهی بوده است‪ .‬انسان‌شناسی از یک‌سوی می‌‌تواند در‬
‫خدمت شناخت و اهداف کاربردی ورزش باشد و از سوی دیگر می‌‌تواند محیط‌های ورزشی‬
‫را به میدان و فرصت مناسبی برای مطالعات و پیگیری پرسش‌های خود تبدیل کند‪.‬‬

‫ورزش؛ موضوع علوم اجتماعی‬

‫پیشینه مطالعه اجتماعی ورزش‬
‫ورزش اگرچه از آغاز مورد توجه پراکنده و گذرای شاخه‌های گوناگون علوم اجتماعی بوده‬
‫است‪ ،‬اما نباید از نظر دور داشت نخستین متن‌هایی که رسما بر این حوزه متمرکز ش دند در‬
‫آغاز قرن بیس تم انتش ار یافتند و تنها در سه دهه اخ یر ق رن می‌‌ت وانیم ش اهد تک وین قدرتمند‬
‫روش‌ها و نظریه‌های مرتبط با آن باشیم‪.‬‬
‫علیرضا حس ن‌زاده مق دمه‌ای بر ترجمه فارسی مردم‌شناسی ورزش اثر بالنچ ارد‬
‫نگاش ته است که با وج ود اختص ار منبع ارزش مندی ب رای تاریخچه این ح وزه مطالع اتی‬
‫مخصوصا در ایران به شمار می‌رود‪ ،‬در وی در این متن تأسیس این زیرشاخه انسان‌شناسی‬
‫را مقارن نخستین مقاله‌ای می‌داند که در این حوزه نوش ته شد و بن ابراین س ابقه انسان‌شناسی‬
‫ورزش را تا ‪ 1890‬و نگارش مقاله جیمز م ونی درب اره ”بازی‌ه ای با ت وپ“ سرخپوس تان‬
‫چروکی به عقب برمی‌گرداند (بالنچارد‪.)17 :1387 ،‬‬
‫تأسیس یک زیرشاخه معتبر و رایج‪ ،‬صاحب روش‌ها و نظریه‌ها و یافته‌ه ای تج ربی‬
‫کافی و منسجم به عنوان سرآغازی معتبر مورد نظر این مقاله اس ت؛ در نتیجه و مخصوصا‬
‫در مقایسه با توجهی که انسان‌شناسی به حوزه‌هایی نظیر زب ان‪ ،‬خویش اوندی‪ ،‬اقتص اد‪ ،‬دین‪،‬‬
‫جنس یت‪ ،‬سیاس ت‪ ،‬ه نر و‪ ...‬داش ته اس ت‪ ،‬باید گفت س هم ورزش ن اچیز است و نه فقط در‬
‫انسان‌شناسی بلکه در سراسر علوم اجتماعی سابقه‌ای ان دک دارد‪ .‬مک گ ری در مق اله‌ای به‬
‫این نکته اش اره و از بی‌ت وجهی انسان‌شناس ان به ورزش ش کایت می‌کند و البته با بررسی‬
‫نقادانه نمونه‌ه ایی نش ان می‌دهد ح وزه مطالع اتی ”انسان‌شناسی ورزش“ اکن ون به بالن دگی‬
‫رسیده و مورد توجه روزافزون انسان‌شناسی است (مک گری‪.)2010 ،‬‬
‫گذشته از مقاله‌ها و یادداش ت‌های پراکن ده باید گفت ورزش و فرهنگ به قلم اشنایتسر‬
‫(‪ )1910‬و جامعه‌شناسی ورزش اثر رایز (‪ )1921‬نخستین کتاب‌ه ایی به ش مار می‌روند که‬
‫مطالعه اجتماعی ورزش را به عنوان موضوع محوری خود برگزیده‌اند؛ اما باید تا نیمه دهه‬
‫‪ 60‬میالدی صبر کرد تا از یک‌سوی تعداد بیشتری از آث ار در این ح وزه منتشر ش وند و از‬
‫سوی دیگر برخی نهادهای بین‌المللی و نشریه‌های معتبر در این زمینه تأسیس شوند و رس ما‬
 ‫‪ 56‬پژوهشهاي انسانشناسي ايران‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪2‬‬

‫ظهور ش اخه ”جامعه‌شناسی ورزش“ را در دهه‌ه ای آین ده نوید دهند (انورالخ ولی‪:1383 ،‬‬
‫‪14‬؛ ویس ‪ 12 :1389‬ـ ‪.)11‬‬
‫تأس یس نهاده ایی نظ یر کمیته بین‌المللی جامعه‌شناسی ورزش (‪ ،)1968‬جامعه‬
‫‪1‬‬

‫آمریکایشمالی جامعه‌شناسی ورزش‪ ،)1978( 2‬انجمنبین‌المللی جامعه‌شناسی ورزش‪199( 3‬‬

‫‪ )5‬و انتش ار نش ریه‌هایی چ ونگاه‌نامه بین‌المللی جامعه‌شناسی ورزش‪ ،)1966( 4‬مجله‬
‫ورزشی (‪ ،)1977‬مجله جامعه‌شناسی ورزش‪ )1984( 6‬گام‌ه ای‬ ‫‪5‬‬
‫موض وعاتاجتم اعیو‬
‫تأثیرگذاری در بنیان‌گذاری جامعه‌شناسی ورزشبوده‌اند (ویس‪.)11 :1389،‬‬
‫گزارش لوشن در گاه‌نامه ساالنه جامعه‌شناسی نشان می‌دهد در سال ‪ 1980‬قریب صد‬
‫نفر متخصص در زمینه جامعه‌شناسی ورزش در سراسر جهان فعالیت می‌کند و موضوعات‬
‫محوری پژوهش‌های آنها شامل تحلیل مقایسه‌ای میان ورزش‌ها و گیم‌ه ا‪ ،‬رده‌بن دی طبق اتی‪،‬‬
‫اجتماعی شدن و گروه‌ها در ورزش است (بنگرید به انورالخولی‪.)19 :1383 ،‬‬
‫انورالخولی مهم‌ترین عوامل رشد توجه به ورزش در علوم اجتماعی ظ رف دهه‌ه ای‬
‫اخیر را چنین برمی‌شمارد‪ :‬افزایش شمار ش رکت‌کنندگان در فعالیت‌ه ای ورزش ی‪ ،‬اف زایش‬
‫تماشاگران‪ ،‬کارآمدی سازمان‌ها و مؤسسات مربوط‪ ،‬توجه نظام‌ه ای سیاسی به امر ورزش‪،‬‬
‫تأثیر رسانه‌ها‪ ،‬افزایش اوقات فراغت‪ ،‬باال رفتن س طح زن دگی‪ ،‬توجه به بهداشت و س المت‬
‫عم ومی‪ ،‬گس ترش تربیت‌ب دنی آموزش گاهی و تج اری ش دن ورزش (انورالخ ولی‪:1383 ،‬‬
‫‪.)36‬‬
‫در جمع‌بندی تاریخچه جامعه‌شناسی ورزش می‌‌توان گفت پس از مطالعه‌ه ای پراکن ده‬
‫اویل قرن بیستم‪ ،‬در دهه شصت گام‌هایی اساسی برداش ته شد و در نه ایت در ربع آخر ق رن‬
‫”جامعه‌شناسی ورزش“ تکوین یافت (بنگرید به ویس ‪1389‬؛ انورالخ ولی‪ .)1383 ،‬اگرچه‬
‫در انسان‌شناسی توجه به ورزش در آث ار بنیان‌گ ذاران و در اواخر ق رن ‪ 19‬میالدی دیده‬
‫می‌ش ود‪ ،‬اما پژوهش‌ها در دهه ‪ 60‬میالدی ابع اد جدیدی می‌یابد و تک وین ”انسان‌شناسی‬
‫ورزش“ تا پایان قرن زمان می‌برد‪ .‬در آغاز دهه دوم قرن ‪ ،21‬این شاخه هنوز کامال جوان‬
‫و نارس است و در بسیاری جوامع و مجامع علمی هنوز جایگاه خود را نیافته است‪.‬‬
‫بالنچ ارد انتش ار مق االت ج ان رابرت ز‪ ،‬م الکوم ارث و راب رت ب وش تحت عن وان‬
‫بازی‌ها در فرهنگ (‪” )1959‬یکی از اولین تالش‌های سازمان‌یافته“ توص یف می‌کند که به‬
‫طور نظری نقش ب ازی و ورزش در جامعه بش ری را تحلیل می‌کن د‪ ،‬وی همچ نین به تالش‬
‫لسلی وایت رئیس وقت انجمن مردم‌شناسان آمریکا برای ارائه م دل تحلیلی خاصی در زمینه‬
‫مطالعات مردم‌شناسی ورزش اشاره می‌کند (بالنچارد‪.)83 :1387 ،‬‬
‫ریگلهاپت (‪ )1973‬در مقاله خود توجه اندک انسان‌شناس ان معاصر به مس ئله ورزش‬
‫را مورد انتقاد قرار می‌دهد (بنگرید به بالنچارد‪ ،)85 :1387 ،‬همین نکته را مک گری در‬
‫س ال ‪ 2010‬ب از هم یادآور می‌ش ود‪ .‬مک گ ری از این مس ئله انتق اد می‌کند که چ را هن وز‬
‫انسان‌شناسی ورزش م درن را دور و غ ریب می‌پن دارد‪ .‬وی در مقاله ورزش در گ ذار؛‬
‫افزايش توجه به تغيير فرهنگ در انسان‌شناسي ورزش (‪ )2010‬تاريخچه مختصر اما بسيار‬
‫سودمندي از ”انسان‌شناسي ورزش“ ارائه می‌دهد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪International Committee for Sociology of Sport‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪North American Society for Sociology of Sport (NASSS‬‬
‫‪3‬‬
‫)‪International Sociology of Sport Association (ISSA‬‬
‫‪4‬‬
‫‪International Review for the Sociology of Sport‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Journal of Sport and Social Issues‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Sociology of sport Journal‬‬
‫انسان‌شناسی ورزش؛ گذار از رویکرد آسیب‌شناسانه علوم اجتماعی ایران به رویکرد فرهنگی ‪57‬‬

‫”در ش اخه‌هاي مرتبط همچ ون جامعه‌شناس ي‪ ،‬دير زم اني است که ورزش به‬
‫عنوان يک موض وع اص لي تحقيق مش روعيت يافته اس ت‪ ،‬اما انسان‌شناسي به‬
‫گفته س اندس يکي از مع دود عل وم اجتم اعي است که هن وز ورزش را دور يا‬
‫دست پايين مي‌بيند“ (مک گري ‪)152 :2010‬‬

‫وي از به چالش کشيده شدن اين رويکرد در سال‌هاي اخ ير در گزارش‌ه ايي همچ ون‬
‫ب ولتن خ بري انسان‌شناسي در ‪ 1997‬خ بر مي‌دهد و با ارج اع به نوئل دايک به اين واقعيت‬
‫اش اره مي‌کند که بس ياري از مردم‌نگ اران که در چند س ال اخ ير به ابع اد گون اگون ورزش‬
‫پرداخته‌اند‪ ،‬طرح‌هایشان مرتب از سوي کميته‌هاي برن امه‌ريزي‪ ،‬مس ئوالن تص ميم‌گيرنده و‬
‫استادان راهنما رد شده است‪ ،‬اتفاقي که به روايت وي براي خودش نيز دقيقا پيش آمده است‪.‬‬
‫انتش ار نخس تین تک‌نگاری‌ه ای انسان‌شناس ان از ورزش و ب ازی تا چ اپ آث ار بالنچ ارد (‬
‫‪ ،)1981‬ازوی (‪ )1982‬به تأخیر می‌افتد (مک گری‪)152 :2010 ،‬‬
‫کن دال بالنچ ارد از جمله انسان‌شناس اني است که به ط ور خ اص بر مس ئله ورزش‬
‫تمرکز ک رده اس ت‪ ،‬او معتقد است ”انسان‌شناسي ورزش“ با هر چه ار ش اخه اص لي‬
‫انسان‌شناسي مرتبط اس ت‪ ،‬اما معم وال به عن وان زیرش اخه‌ای از انسان‌شناسي ف رهنگي به‬
‫شمار می‌رود (بالنچارد‪ 59 :1387 ،‬و ‪.)68‬‬

‫”از بسياري جهات مردم‌شناسي ورزش ن وع خاصي از مردم‌شناسي ک اربردي‬

‫است‪ ،‬مطالعه ورزش از ديدگاه ميان فرهنگي يا مقايس ه‌اي هم واره داللت‌ه اي‬
‫عملي و کاربست ب القوه خ ود را داش ته اس ت‪ .‬به عب ارت ديگ ر‪ ،‬مردم‌شناسي‬
‫ورزش مي‌تواند به روشنگري و همچ نين معم اري اجتم اع کمک کند و در هر‬
‫دو مورد مي‌تواند داراي پيامدهاي عملي باشد“ (‪.)386 :1387‬‬

‫از جمله آثار دیگ ری که گ ام قابل ت وجهی از منظر روش ب رای تک وین انسان‌شناسی‬
‫ورزش برداش ته است باید به اثر س اندز اش اره ک رد که به ط ور تخصصی و ح رفه‌ای به‬
‫مطالعه و معرفی ”مردم‌نگ اری ورزش“ پرداخته و از چگ ونگی ک اربرد روش‌ها و مف اهیم‬
‫مردم‌نگاری و انسان‌شناسی در میدان ورزش سخن به میان آورده است (ساندز‪.)2002 ،‬‬

‫رویکردهای مطالعه اجتماعی ورزش‬

‫پژوهشگران عل وم اجتم اعی می‌‌توانند جنبه‌ه ای گون اگون امر اجتم اعی ورزش را بررسی‬
‫کنند تا ش ناخت از آن گس ترش یابد و مش کالت‪ ،‬آس یب‌ها‪ ،‬کاس تی‌ها و فرص ت‌های فع الیت‬
‫ورزشی م ورد شناس ایی ق رار گ یرد و احتم اال راه‌حل‌ها و پیش نهادهای ک اربردی از این‬
‫مطالعه به دست آید‪.‬‬
‫شناخت ورزش نیز می‌‌تواند به علوم اجتماعی خدمت کند‪ ،‬نخست اینکه با پرداختن به‬
‫ورزش‪ ،‬شناخت بخشی از جامعه امکان‌پذیر می‌شود و دوم اینکه با ش ناخت این بخش بت وان‬
‫در پی بینش‌ها و رویکردهایی به شناخت جامعه و فرایندها و تحوالت اجتماعی به طور کلی‬
‫ب ود‪ ،‬به عب ارت دیگر می‌‌ت وان از می دان ورزش به عن وان آینه جامعه بزرگ‌تر به ره ب رد‪،‬‬
‫سوم اینکه از ورزش می‌‌ت وان در حل ب رخی مش کالت و کاس تی‌های ف رد و جامعه اس تفاده‬
‫کرد‪.‬‬
 ‫‪ 58‬پژوهشهاي انسانشناسي ايران‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪2‬‬

‫پیش از آنکه نمونه‌ه ایی از این دو رویک رد ذکر ک نیم‪ ،‬باید گوش زد ک نیم چ نین‬
‫تقسیم‌بندی برای عل وم اجتم اعی ایران مفید است تا بتواند از س یطره نگ اه آسیب‌ش ناختی به‬
‫ورزش خ ارج ش ود‪ ،‬اما در حقیقت این دو رویک رد از هم دیگر به دش واری قابل تفکیک‬
‫هستند؛ زیرا اغلب پژوهش‌ها با جهت‌گیری کاربرد توانمندی‌های عل وم اجتم اعی در قلم رو‬
‫شناخت و اعتالی ورزش‪ ،‬در نهایت به رشد عل وم اجتم اعی ن یز کمک می‌کنند و ب رعکس‪.‬‬
‫به عنوان مثال انورالخولی (‪ )1383‬رویکرد نخست (علوم اجتم اعی در خ دمت ورزش) را‬
‫در پیش گرفته است‪ ،‬وقتی در سرآغاز کتاب خ ود این گونه می‌نویسد (هرچند در نه ایت هر‬
‫دو رویکرد در متن کتاب وی دیده می‌شوند)‪:‬‬

‫”مسئوالن ورزش و تربیت‌بدنی منطقه باید ابع اد اجتم اعی ـ ف رهنگی ورزش‬
‫را بفهمند و نقش‌ها و تأثیره ای حی اتی این پدیده را درک کنن د‪ .‬همچ نین باید‬
‫بکوشند تا با تقویت نظام تربیت‌ب دنی و ورزش‪ ،‬به س ان یک نظ ام اجتم اعی ـ‬
‫ف رهنگی مهم‪ ،‬معیارها و مالک‌ه ای نوینی را وضع کنند که بتواند پاس خگوی‬
‫نیازهای کن ونی و آین ده م ردم باش د؛ زیرا م اهیت اجتم اعی ـ ف رهنگی ما را‬
‫وا‌می‌دارد تا می ان ورزش و ش اخه‌های گون اگون عل وم اجتم اعی پیوند دهیم و‬
‫مفاهیمی را وضع کنیم که از طریق پی‌ریزی مب انی نظام‌ه ای ف رعی نو مانند‬
‫”جامعه‌شناسی ورزش“‪ ،‬زمینه این پیوند و ارتباط ف راهم ش ود‪ ،‬به گ ونه‌ای که‬
‫این مب احث و نظام‌ه ای ف رعی تم امی مس ائل اجتم اعی و ف رهنگی ورزش را‬
‫تحت پوشش قرار دهد“ (انورالخولی‪)11 :1383 ،‬‬

‫سوفیا ج ُِوت و دیوید لواله در اثر خود گرایش به کاربرد اصول روان‌شناسی اجتماعی‬
‫از طریق پ رداختن به موض وعاتی چ ون س رمربیگری و پویایی گ روه‪ ،‬تق ویت روحی ه‪،‬‬
‫باوره ای م ؤثر در هم‌بافت‌ه ای رابطه‌ای و گ روهی در ورزش‪ ،‬درک شخصی و عملک رد‬
‫ورزشی‪ ،‬ورزشکار در محیط ورزشی بزرگ‌تر و ‪ ...‬مورد بررسی قرار می‌دهند (ج وت و‬
‫لواله‪.)2007 ،‬‬
‫رویکرد دوم (مطالعه ورزش در خدمت شناخت جامع ه) در دهه‌ه ای اخ یر در عل وم‬
‫اجتماعی گس ترش روزاف زونی یافته اس ت‪ ،‬در این رویک رد ورزش به مثابه می دان مناس بی‬
‫برای مسائل و پرسش‌های علوم اجتم اعی قلم داد می‌ش ود‪ .‬آنچه در ح ال حاضر بیش از هر‬
‫چ یز مخصوصا در ش اخه انسان‌شناسی به آن توجه نش ان داده می‌ش ود مس ائلی همچ ون‬
‫تغییرات فرهنگی‪ ،‬جهان ـ محلی شدن و مسئله هویت است‪.‬‬
‫بازتاب تغییرات اجتماعی در ورزش این کنجک اوی را برانگیخته است که با کنک اش‬
‫در بازنم ایی این تغی یرات در دنی ای ورزش بت وان به ش ناخت دقیق‌تر جامعه و تغی یرات آن‬
‫پ رداخت‪ ،‬اُتم ار ویس ورزش را ”نه اد اجتم اعیبازتاب‌دهن ده بس یاری از حوزه‌ه ای جامعه‬
‫م درن“ می‌داند (ویس‪ .)40 :1389 ،‬ک ارن مک گ ري”تغی یر ف رهنگی“ و همچ نین تعامل‬
‫جهانی ـ محلی و تولید هویت را به عنوان موضوعات مح وری رویک رد انسان‌شناسی ن وین‬
‫به ورزش می‌داند (مک گری‪.)2010 ،‬‬
‫ريچ ارد گيوليانوتي و همک ارش رابرتس ون از جمله کس اني هس تند که با دي دگاه‬
‫انسان‌شناختي بر موضوع خاص رابطه ورزش (مخصوصا فوتب ال) و جه اني ش دن مطالعه‬
‫کرده‌اند (گيوليانوتي و رابرتس ون‪a 2007 2004 ،‬؛‪ .)b 2007‬می‌ت وان به نوش ته‌هاي‬
‫گيوليانوتي به ویژه مق اله‌ به س وي انسان‌شناسي انتق ادي ص دا با عن وان ف رعي ت دابير و‬
‫شعار‌هاي فرهنگ عامه پسند‪ ،‬اسکاتلند و فوتبال (‪ )2005‬اشاره کرد‪.‬‬
‫انسان‌شناسی ورزش؛ گذار از رویکرد آسیب‌شناسانه علوم اجتماعی ایران به رویکرد فرهنگی ‪59‬‬

‫پژوهش‌ه ای اجتم اعی ورزش گذش ته از موض وع مح وری ه ویت و تغی یرات‬
‫اجتم اعی‪ ،‬دامنه وس یعی دارد و تقریبا هر ش اخه و زیرش اخه‌ای می‌‌تواند موض وعی ب رای‬
‫پژوهش در میدان ورزش بیابد‪ ،‬وادز در اثر ارزشمند و وزینی که ویرایش دوم آن در س ال‬
‫‪ 2011‬با عن وان موض وعات اجتم اعی در ورزش ص ورت گرفته اس ت‪ ،‬سرفص ل‌های‬
‫بررس ی‌اش را به موض وعاتی چ ون ورزش جوان ان‪ ،‬ورزش دانش‌آم وزی و دانش جویی‪،‬‬
‫ورزش بین‌المللی‪ ،‬جنبش المپیک و رابطه ورزش با مس ائلی چ ون ن ژاد‪ ،‬ق ومیت‪ ،‬جنس یت‪،‬‬
‫طبقه اجتماعی‪ ،‬دین‪ ،‬سیاست‪ ،‬کجروی‪ ،‬مربی‌گری اختصاص داده است (وادز‪.)2011 ،‬‬

‫جدول ‪ :1‬دو رویکرد عمده در مطالعه اجتماعی ورزش‬

‫رویکرد دوم‬
‫نیاز علوم اجتماعی به ورزش‬
‫ورزش میدان مطالعه علوم اجتماعی‬
‫هدف استفاده از میدان تحقیق ورزش برای‬
‫شناخت همه‌جانبه‌تر جامعه و کاربرد در حل‬
‫مشکالت اجتماعی است‬
‫رویکرد نخست‬
‫نیاز ورزش به علوم اجتماعی‬
‫علوم اجتماعی در خدمت ورزش‬
‫هدف شناخت همه‌جانبه‌تر ورزش و کاربرد‬
‫دستاوردهای علوم اجتماعی در ارتقای آن‬
‫است‬

‫موضوعات محوری‪ :‬پیگیری تغییرات‬ ‫موضوعات محوری‪ :‬خشونت و اوباشی‌گری‪،‬‬

‫اجتماعی و فرهنگی‪ ،‬مسئله هویت‪ ،‬جهان ـ‬ ‫کیفیت‌بخشی به خدمات ورزشی‪ ،‬توسعه‬
‫محلی شدن‪ ،‬تفاوت‌های اجتماعی‪ ،‬سالمت‬ ‫فرهنگ مشارکت در ورزش‪ ،‬چگونگی‬
‫اجتماعی و روانی جامعه‪ ،‬انتقال فرهنگ و‬ ‫مدیریت ورزشی و رهبری تیم‌های ورزشی‪،‬‬
‫اجتماعی شدن از طریق ورزش و ‪...‬‬ ‫تقویت انگیزه و روحیه فردی و تیمی‬

‫منبع‪ :‬نگارنده‬

‫مطالعه اجتماعی ورزش در ایران‬

‫رویکردها‬
‫پیش از بحث درباره رویکردهای پژوهشی عل وم اجتم اعی ایران در رابطه با ورزش الزم‬
‫است اشاره شود آثار ترجمه‌شده به فارسی در این زمینه از غن ای ک افی برخ وردار نیست و‬
‫تعداد آنها نیز بسیار اندک است‪ ،‬از مهم‌ترین این آثار می‌‌ت وان به توم اس (‪،)1375 ،1370‬‬
‫آه وال (‪ ،)1372‬ویلی امز و دیگ ران (‪ ،)1379‬دوف رانس (‪ ،)1380‬انورالخ ولی (‪،)1381‬‬
‫بوردیو (‪ )1381‬اشاره کرد‪.‬‬
‫انتشار یک اثر جدید در عرصه جامعه‌شناسی ورزش (ویس‪ )1389 ،‬و چاپ نخستین‬
‫ترجمه اثری مدون و مفصل در حوزه انسان‌شناسی ورزش (بالنچارد‪ )1387 ،‬در س ال‌های‬
‫اخ یر‪ ،‬تالش‌ه ایی ب رای آش نایی پژوهش گران ایرانی با نظریه‌ه ا‪ ،‬روش‌ها و رویکرده ای‬
‫معاصر مطالعه اجتماعی ورزش به شمار می‌روند‪.‬‬
‫چنانکه پیشتر بیان شد از نظر ما دو رویکرد کلی‪ ،‬به طور م رتب و به‌هم‌پیوس ته‪ ،‬در‬
‫رابطه ورزش و مطالعه اجتماعی وجود دارد‪ .‬نخس تین رویک رد در پی ک اربرد معرفت‌ها و‬
‫یافته‌های علوم اجتماعی در ورزش است‪ ،‬این هم ان رویک ردی است که چنانکه خ واهیم دید‬
‫بر علوم اجتماعی ایران نسبتا مس لط اس ت؛ اما در این مقاله ما بر رویک ردی تأکید داریم که‬
‫در پی خدمات و فرصت‌های ورزش برای علوم اجتماعی است‪.‬‬
 ‫‪ 60‬پژوهشهاي انسانشناسي ايران‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪2‬‬

‫س ید مه دی آق اپور در س ال ‪ 1368‬در پژوهشی تحلیلی در جامعه‌شناسی ورزشی پس‬

‫از پاسخ به پرسش پدیده اجتماعی چیست و روابط اجتم اعی چیست در فص ول دوم و س وم‪،‬‬
‫در ادامه از پدیده تربیت‌بدنی و ورزش در جامعه‌شناسی‪ ،‬س اختار اجتم اعی و تربیت‌ب دنی و‬
‫ورزش و در واپس ین فصل کت اب از نقش تربیت‌ب دنی و ورزش در توس عه و تحکیم روابط‬
‫اجتماعی سخن گفته است‪.‬‬

‫”روابط اجتماعی و تربیت‌بدنی و ورزش در هر جامعه‌ای متقابال در توس عه و‬

‫تحکیم یکدیگر گام بر‌می‌دارند و در س مت‌گیری جامعه مطل وب و تحقق انس ان‬
‫برتر مؤثرند‪ .‬با این نگرش پرداختن به موضوع این نوش تار تحقیقی‪ ،‬بح ثی دو‬
‫جانبه اس ت‪ ،‬به ویژه آنکه اگر بخ واهیم به ط ور ج امع و ص حیح با در نظر‬
‫گ رفتن ابع اد مختلف موض وع‪ ،‬نقش تربیت‌ب دنی و ورزش را در روابط‬
‫اجتماعی مورد کنکاش قرار دهیم‪ ،‬توجه به هر دو جنبه م ذکور یک ض رورت‬
‫حتمی است“ (آقاپور‪ 15 :1368 ،‬ـ ‪.)14‬‬

‫آقاپور در اثر خود به هر دو رویکرد توجه می‌کند اما در بیشتر آثار تألیفی آش کارا به‬
‫رویکرد نخست بسنده شده است‪ ،‬مثال عباس زادگان در اثر خویش شهر‪ ،‬ش هروند و ورزش‬
‫هدف پژوهش خود را ”بررسی مش کالت گس ترش ورزش در ش هرها و ارائه راهکاره ای‬
‫ممکن اعالم ک رده است (عب اس زادگ ان‪ .)13: 1386 ،‬قاس می و همک ارانش در تعریف‬
‫جامعه‌شناسی ورزش آورده‌اند‪:‬‬

‫”جامعه‌شناسی ورزش را می‌‌ت وان مطالعه کنش متقابل مش ارکت‌کنندگان‬

‫ورزش اعم از ورزشکاران‪ ،‬مربیان‪ ،‬هواداران و سازمان اجتم اعی دانست که‬
‫هدف آن تولید دانشی است که برای تفسیر‪ ،‬فهم و تبیین الگوهای رفت ار انس انی‬
‫و حل مس ائل اجتم اعی انس ان در فعالیت‌ه ای ورزشی مفید باشد“ (قاس می و‬
‫دیگران‪)15 :1388 ،‬‬

‫قاس می ب رای کت اب خ ود با عن وان جامعه‌شناسی ورزش عن وان ف رعی وندالیسم و‬

‫اوباش ی‌گری در ورزش فوتب ال‌ را برگزیده‌ان د‪ ،‬به راس تی می‌‌ت وان گفت مطالعه اجتم اعی‬
‫ورزش در ایران نیز به طور کلی بر همین عنوان فرعی متمرکز شده است‪.‬‬
‫‌مهم‌ترین عامل این مس ئله گس ترش بیش از پیش عالقه‌مندی جامعه ج وان ایرانی به‬
‫ورزش فوتبال و افزایش پدیده وندالیسم به عن وان پیامد این اقب ال عم ومی و ج وانی جمعیت‬
‫تماش اگران‪ ،‬به ویژه در ح وادث س ال‌های آخر دهه ‪( 1370‬مخصوصا در پي خش ونت‌هاي‬
‫مسابقه فوتبال دو تیم بزرگ پایتخت در دي ماه ‪ )1379‬و نیز اوایل دهه ‪ 1380‬است‪.‬‬
‫معاونت اجتماعی ناجا و نهادهای دولتی در ط ول این س ال‌ها مت ولی چن دین هم ایش‪،‬‬
‫سمینار و تدوین مجموعه مقاالت درباره خشونت و اوباش ی‌گری در فوتب ال بوده‌اند که از آن‬
‫جمله می‌‌توان به فعالیت‌های معاونت اجتم اعی ناجا (‪ ،)1380 ،1375‬مرکز افک ار س نجی‬
‫دانش جویان ایران (‪ ،)1380‬نامه عل وم اجتم اعی (‪ ،)1381‬مرکز مطالع ات و س نجش‬
‫برنامه‌ای صدا و سیما (‪ )1384‬اشاره کرد‪.‬‬
‫حجم قابل توجهی از پایان‌نامه‌ه ای دانش جویی که در ح وزه مطالعه اجتم اعی ورزش‬
‫نوشته شده‌اند نیز بر همین مسئله متمرکز ش ده‌اند که می‌‌ت وان به تحقیق ات رحم تی (‪،)1381‬‬
‫انسان‌شناسی ورزش؛ گذار از رویکرد آسیب‌شناسانه علوم اجتماعی ایران به رویکرد فرهنگی ‪61‬‬

‫آتشی (‪ ،)1382‬نیکبخت (‪ ،)1383‬برومند دولق (‪ ،)1384‬ن ورعلی وند (‪ )1386‬اش اره‬

‫کرد‪.‬‬
‫کتاب‌ها و مقاله‌های دیگر در این زمینه تالیف شده‌اند مانند عنبری (‪ ،)1381‬پ یران (‬
‫‪ ،)1380‬افسر کشمیری (‪ ،)1381‬رحمتی (‪ ،)1382‬رحیمی (‪ ،)1383‬ذوالکتاف (آ ‪،1383‬‬
‫ب ‪ ،)1383‬کیاالشکی (‪.)1389‬‬
‫صدیق سروس تانی (‪ )1383 ،1374‬به همین ص ورت نگ اه آسیب‌ش ناختی به ورزش‬
‫قهرم انی را مح ور ک ار خ ویش ق رار داده است اما به ج ای تمرکز بر مس ئله وندالیسم و‬
‫خشونت به مسائل دیگری همچون نابرابری‌های ورزشی و‪ ...‬پرداخته است‪.‬‬
‫پژوهش‌های دیگری خارج از موض وع وندالیسم و خش ونت با ه دف توس عه ورزش‪،‬‬
‫ج ذب مش ارکت‌کنندگان و تماش اگران بیش تر‪ ،‬کیفیت‌بخشی به خ دمات ورزشی و م دیریت‬
‫ورزش و‪ ...‬به انجام رسیده‌اند‪ ،‬طبیعی است که در اجرای این مطالعات سازمان تربیت‌ب دنی‬
‫و دیگر نهادهای وابسته تأثیر بسیاری داشته‌اند‪ .‬از این دست آثار می‌‌ت وان به س قط ف روش (‬
‫‪ ،)1355‬مجيدي قهرودي (‪ ،)1373‬رحیمی (‪ ،)1383‬عبدلی (‪ ،)1384‬معصومی (‪،)1387‬‬
‫بختیاری (‪ ،)1388‬عشقی (‪ ،)1388‬علیزاده و گلریزی (‪ )1389‬اشاره کرد‪ .‬احمد فالحي (‬
‫‪ )1387‬به بررسي انگيزه‌ها و عوامل اقب ال تماش اگران و حض ور در اس تاديوم‌ها پرداخته‬
‫است و به نقل از گيوليانوتي به نقش همبستگي محلي و عاليق ن ژادي در حم ايت از يک تيم‬
‫اشاره گذرايي دارد (فالحي‪)53 :1387 ،‬‬
‫پژوهش‌ه ایی هم تالش کرده‌اند ورزش و می دان تحقیق ورزشی را همچ ون فرص تی‬
‫برای ط رح پرس ش‌های مرب وط به جامعه و فرهنگ به ک ار گیرن د‪ .‬مقاله‌ه ای آزاد ارمکی‪،‬‬
‫اباذری‪ ،‬عسگری خانقاه و عبداللهیان در نامه علوم اجتم اعی (س ال ‪ ،1381‬ش ماره ‪ )19‬از‬
‫این دست‌نوش ته‌ها هس تند‪ ،‬ح تی در این نوش ته‌ها ن یز هم واره رویک رد نخست و نگ اه‬
‫آسیب‌شناختی کماکان به چشم می‌خورد‪.‬‬
‫از دیگر آثار از این دست می‌‌توان به قاسمی (‪ ،)1388‬حالجی (‪ ،)1376‬حسین زاده‬
‫(‪ ،)1372‬مرادي (‪ ،)1387‬مظاهری (‪ )1384‬و‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬

‫انسان‌شناسی بازی و ورزش‌های سنتی و محلی‬

‫انسان‌شناسی ورزش در ایران بیش از آنکه تحت تسلط نگاه آسیب‌شناختی و رویک رد نخست‬
‫باشد‪ ،‬تحت تأثیر غفلت جهانی این رش ته از مقوله ”ورزش م درن“ است تا ج ایی که ناچ ار‬
‫هستیم بیشتر از انسان‌شناسی بازی در ایران سخن بگوییم تا انسان‌شناسی ورزش‪.‬‬
‫پژوهش‌ه ایی که از س وی دانش‌آموختگ ان انسان‌شناسی و س ایر رش ته‌های عل وم‬
‫اجتماعی و البته طیف وسیعی از اهل قلم و پ ژوهش آزاد ایرانی بر بازی‌ها ص ورت گرفته‬
‫است معم وال تنها در س طح پژوهش‌ه ایی توص یفی و فرهنگ‌نامه‌ه ا‪ ،‬جُنگ‌ها و به ن درت‬
‫تک‌نگاری‌ها ب وده اس ت‪ .‬به عن وان مث ال می‌‌ت وان از پ روین گناب ادی (‪ ،)2535‬ل یراوی (‬
‫‪ ،)1382‬عباسی (‪ ،)1384‬حس ن‌پور (‪ ،)1387‬رض وانفر (‪ )1390‬ن ام ب رد‪ .‬حجم قابل‬
‫توجهی از آثار نیز به بازی‌های محلی یک استان یا شهرستان خاص پرداخته‌اند که ذکر همه‬
‫آنها در اینجا نه ممکن و نه ضروری است اما می‌‌ت وان به عن وان نمونه به کاشف (‪،)1337‬‬
‫صداقت کیش (‪ ،)1360‬امیریان (‪ ،)1370‬غفاری (‪ ،)1374‬هادی پور (‪ ،)1371‬رشنوییان‬
‫(‪ ،)1381‬بهرامی و بهرامی (‪ ،)1387‬یوسفی (بی‌تا)‪ ،‬نیک‌نفس (‪ )1388‬و‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬
‫حسین جهانشاه در زمینه تک‌نگاری‌ها (‪ ،)1350‬با حم ایت مرکز مردم‌شناسی ایران‬
‫(فرهنگ عامه س ابق)‪ ،‬اثر ج امع و مفص لی درب اره قاپ‌ب ازی نوش ته اس ت‪ ،‬یزدان ن ژاد (‬
 ‫‪ 62‬پژوهشهاي انسانشناسي ايران‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪2‬‬

‫‪ )1367‬و محمدیان مغ ایر (‪ )1388‬ن یز درب اره ُکش تی‌های محلی و انص اف پ ور (‪،)1353‬‬
‫پرتو بیضایی (‪ ،)1337‬درباره زورخانه‌ها و ورزش‌های باستانی نگاشته‌اند‪.‬‬
‫اکتفا به توص یف محض‪ ،‬ع دم توجه به مب احث نظ ری‪ ،‬فق دان جنبه‌ه ای تط بیقی و‬
‫مقایس ه‌ای‪ ،‬ع دم پیوند با ش یوه‌های ن وین و معت بر مردم‌نگ اری و‪ ...‬از جمله نق دهایی که بر‬
‫اکثریت قریب به اتفاق این پژوهش‌ها وارد است‪.‬‬
‫آث اری دیگ ری هس تند با روشی نظام‌من دتر و از منظ ری انسان‌ش ناختی به مقوله‬
‫بازی‌های ایران بپرداخته‌اند مانند به ار (‪ ،)1351‬ک ریمی (‪ ،)1353‬میرهاش می (‪،)1362‬‬
‫بلوک باشی (‪ )1386‬و مصطفایی (‪ )1389‬نام برد‪.‬‬

‫انسان‌شناسی ورزش مدرن‬

‫انسان‌شناسی ایران تا س ال‌های اخ یر (اواخر دهه ‪ )1380‬تقریبا ”ورزش م درن“ را در‬
‫فهرست کار خود از قلم انداخته است‪ .‬انتشار ترجمه کتاب بالنچارد (‪ )1387‬می‌‌تواند تحولی‬
‫در این زمینه به ش مار ب رود (بنگرید به ک ریمی ‪ .)1387‬علیرضا حس ن‌زاده یکی از‬
‫مترجم ان کت اب بالنچ ارد‪ ،‬از جمله مع دود کس انی است که به مقوله انسان‌شناسی ورزش‬
‫مدرن عالقه‌مند است‪ ،‬از نوشته‌های وی می‌‌توان به فوتبال‪ ،‬بازتعریفی پویا در هویت ایرانی‬
‫(‪ )1383‬و مقاله مشترک با عسگری خانقاه فوتبال و فردیت فرهنگ‌ها (‪ )1381‬اشاره نمود‪.‬‬
‫حس ن‌زاده در مقدمه ترجمه اثر بالنچ ارد بی ان می‌کند مهم‌ت رین نکته‌ای که در‬
‫انسان‌شناسی ورزش ایران می‌شود روی آن دست گذاشت مسئله ”هویت“ است‪:‬‬

‫”اگر پیش ینه مطالعه ب ازی و ورزش در غ رب به س ده هج دهم و آث ار کس انی‬

‫چون فریزر‪ ،‬م ونی‪ ،‬ک ولین و ‪ ...‬ب ازمی‌گردد‪ ،‬در ایران س ابقه این مطالع ات‬
‫ریشه به پژوهش‌ه ای چند دهه اخ یر می‌رس اند‪ .‬این درح الی است که مفه وم‬
‫ورزش در ایران با مفهوم هویت گره می‌خورد‪ .‬از یکسو ورزش‌ه ای باس تانی‬
‫چون ورزش پهلوانی و چوگان ما را به سوی گذشته‌های دور ب از می‌ب رد و از‬
‫س وی دیگر ک ارکرد هویت‌س از ورزش‌ه ایی چ ون کش تی و فوتب ال اهمیت‬
‫ورزش را افزون‌تر می‌س ازد‪ .‬اگر کش تی ایرانی در ت داوم ورزش باس تانی با‬
‫کارکردهای آیینی همراه بوده است و تع ریفی س نتی از ه ویت ایرانی را دربر‬
‫دارد‪ ،‬فوتب ال ما را گ اه با مفه وم بل وغ در نوجوان ان ایرانی‪ ،‬درک فض ای‬
‫بیرونی‪ ،‬آشنایی با هویت‌س ازی‌های گ روهی‪ ،‬براب ری آیی نی ب رای زن ان و از‬
‫سوی دیگر‪ ،‬نش انه‌های از پی دایی نخس تین ص ورت‌های آیین‌ه ای س کوالر در‬
‫رفتاره ای کارن اوالی مواجه می‌کن د‪ .‬ورزش‌ه ای م درنی چ ون فوتب ال با‬
‫بازتعریف چند صدایی مفهوم ه ویت ملی در ایران طی دهه‌ه ای اخ یر هم راه‬
‫بوده است“ (بالنچارد‪.)23 :1387 ،‬‬

‫این تأکید بر اهمیت توجه به مس ئله ه ویت در مطالع ات انسان‌ش ناختی و اجتم اعی‬
‫ورزش‪ ،‬در حقیقت همنوا با گرایشی است که در سال‌های اخیر در علوم اجتم اعی غ رب بر‬
‫همین مسئله می‌شود‪ ،‬چنانکه پیشتر مورد اشاره قرار گرفت اخیرا بس یاری پژوهش گران بر‬
‫اهمیت توجه به رابطه ورزش و مسائلی چون هویت‪ ،‬ملی‌گرایی‪ ،‬جهانی ش دن‪ ،‬جه ان محلی‬
‫شدن و‪ ...‬تأکید داشته‌اند (بنگرید به مک گری ‪2010‬؛ بیرنر ‪.)2001‬‬
‫هاش می و ج وادی یگانه مقاله با عن وان فوتب ال و ه ویت ملی نگاش ته‌اند و در آن به‬
‫تحلیل داده‌هایی پرداخته‌اند که از تصاویر زنان ایرانی مشوق تیم ملی در جام جه انی ‪2006‬‬
‫انسان‌شناسی ورزش؛ گذار از رویکرد آسیب‌شناسانه علوم اجتماعی ایران به رویکرد فرهنگی ‪63‬‬

‫گ ردآوری ش ده اس ت‪ ،‬این موض وع ن زدیکی بس یاری با دغ دغه‌های انسان‌شناسی دارد و‬

‫مخصوصا از این نظر که بر مس ئله ه ویت تأکید ک رده است در این مقاله از آن ن ام ب رده‬
‫می‌شود (هاشمی و جوادی یگانه‪.)1386 ،‬‬
‫باقري در پايان‌نامه کارشناسي ارشد خود با عنوان کارکرده اي اجتم اعي ـ ف رهنگي‬
‫ورزش فوتبال دانشکده علوم اجتم اعي دانش گاه ته ران با دي دگاهي کارکردگرايانه به مس ئله‬
‫ارتب اط ورزش فوتب ال با پدي ده‌هاي ف رهنگي ديگ ري همچ ون ه ويت ملي‪ ،‬ق ومي‪ ،‬جنس ي‪،‬‬
‫خش ونت‪ ،‬اوق ات ف راغت‪ ،‬اجتم اعي ش دن و‪ ...‬مي‌پ ردازد‪” .‬ب راي بس ياري از اق وام تيم‬
‫فوتبالش ان‪ ،‬ارتشي قلم داد مي‌گ ردد که تا کن ون از آن مح روم بوده‌اند“ (ب اقري أ‪.)1389:‬‬
‫باقری در نتیجه‌گیری این مسئله را مطرح می‌کند که پيوند ملت ايران در حم ايت از تيم ملي‬
‫فوتبال با پيوند ملي در اعتراض به تحريف نام ”خليج فارس“ در مجله نشنال جئوگرافيک و‬
‫يا دفاع از حقوق ملي در زمينه انرژي هسته‌اي قابل مقايسه است (باقري ‪.)200 :1389‬‬
‫توجه به مس ئله هویت‌ه ای ملی و محلی در ورزش م درن در س ال‌های اخ یر بیش از‬
‫پیش توجه دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی در ایران را به خود مشغول ک رده است‬
‫از جمله پایان‌نامه‌ه ای کارشناسی ارشد که اخ یرا در این زمینه نگ ارش ش ده‌اند می‌‌ت وان به‬
‫کاظمی (‪ )1391‬و خدایی (‪ )1391‬اشاره نمود که هر دو بر مس ئله هویت‌ه ای ملی و ق ومی‬
‫در ورزش فوتبال تمرکز داشته‌اند‪.‬‬
‫نتیجه‌گیری‬
‫علوم اجتماعی ایران به ط ور کلی توجه ن اچیزی در مقایسه با موض وعات دیگ ر‪ ،‬به مقوله‬
‫”ورزش مدرن“ داشته و در این میان انسان‌شناسی کمترین عالقه را به این حوزه نش ان داده‬
‫است‪ .‬با توجه به اهمیت ورزش مدرن و گسترش آنچه در سطوح قهرمانی و ح رفه‌ای و چه‬
‫در س طوح ورزش همگ انی در جامعه معاص ر‪ ،‬الزم است ب ازنگری کلی در نگ رش عل وم‬
‫اجتماعی به جایگاه این حوزه مطالعاتی صورت بگیرد‪.‬‬
‫رویک رد مس لط در پژوهش‌ه ای ایرانی ارائه خ دماتی به ورزش با روش‌ه ای و‬
‫یافته‌های علوم اجتماعی است‪ ،‬مثال راه‌حلی برای مسئله خش ونت و اوباش ی‌گری تماش اگران‬
‫و یا عدم استقبال از برنامه‌های ورزشی‪ .‬رویکرد متأخر رایج در حوزه مطالع ات اجتم اعی‬
‫جه ان بیش تر در پی پاسخ به پرس ش‌های عل وم اجتم اعی از طریق بررسی می دان ورزش‬
‫است‪ ،‬پیگیری تغییرات اجتم اعی و ف رهنگی‪ ،‬مس ئله ه ویت‪ ،‬جه ان ـ محلی ش دن‪ ،‬س المت‬
‫اجتماعی و روانی جامعه از جمله موضوعات محوری این حوزه هستند‪.‬‬
‫حوزه انسان‌شناسی ورزش در ایران هن وز ش کل نگرفته است بلکه آنچه وج ود دارد‬
‫کماک ان مطالعه بازی‌ها و ورزش‌ه ای محلی و س نتی اس ت‪ .‬انسان‌شناسی از یک‌س وی‬
‫می‌‌تواند در خ دمت ش ناخت و اه داف ک اربردی ورزش باشد و از س وی دیگر می‌‌تواند‬
‫محیط‌های ورزشی را میدان و فرصت مغتنمی برای مطالع ات خ ود و پیگ یری پرس ش‌های‬
‫خود تلقی کند‪.‬‬
‫پیش نهادی که نگارن دگان به عن وان نتیجه بررسی خ ود بر پیش ینه مطالعه اجتم اعی‬
‫ورزش در ایران و جه ان‪ ،‬به عل وم اجتم اعی و مخصوصا انسان‌شناسی ارائه می‌کنن د‪،‬‬
‫ضرورت پردازش بیشتر پژوهشگران به موضوعاتی همچون جهان ـ محلی شدن‪ ،‬تغی یرات‬
‫ف رهنگی و مس ئله ه ویت‪ ،‬هم در ح وزه ورزش‌ها و بازی‌ه ای س نتی و هم در مقوله‬
‫ورزش‌های مدرن در سطوح مختلف محلی‪ ،‬ملی و جهانی است‪ ،‬چ نین رویک ردی کارآم دی‬
‫ورزش را به عن وان بس تر مناس بی ب رای مطالع ات اجتم اعی روشن می‌کن د‪ ،‬نتیجه چ نین‬
‫نگرشی به مسئله ورزش مدرن هم دستاوردهای زیادی برای علوم اجتم اعی خواهد داشت و‬
 ‫‪ 64‬پژوهشهاي انسانشناسي ايران‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪2‬‬

‫هم در نه ایت منجر به ش ناخت بیش تر امر ورزشی می‌ش ود و خ دمت عل وم اجتم اعی به‬
‫ورزش را تسهیل خواهد کرد‪.‬‬
‫انسان‌شناسی ورزش؛ گذار از رویکرد آسیب‌شناسانه علوم اجتماعی ایران به رویکرد فرهنگی ‪65‬‬

‫منابع‬
‫آقاپور‪ ،‬سید مهدی (‪ ،)1368‬پژوهشی تحلیلی در جامعه‌شناسی ورزشی‪ ،‬تهران‪ :‬سازمان تربیت‌بدنی‪.‬‬
‫آهوال‪ ،‬اسو و هتفيلد‪ ،‬براد (‪ ،‌)1372‬روان‌شناسي ورزش با رويكرد رواني – اجتماعي‪ ،‬ترجمه رضا‬
‫فالحي و محسن حاجيلو‪ ،‬تهران‪ :‬سازمان تربیت‌بدنی‪.‬‬
‫انورالخ ولي (‪ ،)1383‬ورزش و جامعه‪ ،‬ترجم ه‪ :‬حميدرضا ش يخي‪ ،‬ته ران‪ :‬س مت و آس تان ق دس‬
‫رضوی‪.‬‬
‫باقري‪ ،‬مجتبي (‪ ،)1389‬کارکردهاي اجتماعي ـ فرهنگي ورزش فوتبال‪ ،‬پايان‌نامه کارشناسي ارشد‪،‬‬
‫گروه مردم‌شناسی‪ ،‬دانشگاه تهران‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعي‪.‬‬
‫بختياري‪ ،‬محمد (‪ ،)1388‬بررسي ميزان رضايت‌مندي تماشاچيان ليگ برتر فوتبال از ارائه خدمات‬
‫گوناگون‪ ،‬پايان‌نامه کارشناسي ارشد‪ ،‬دانشگاه تهران‪ ،‬دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشي‪.‬‬
‫برومند دولق‪ ،‬محمدرضا (‪ ،)1384‬بررسي ميزان بروز رفتارهاي پرخاش گرانه بازيکن ان تيم پگ اه‬
‫گيالن در رقابت‌هاي ليگ حرفه‌اي فوتبال ايران‪ ،‬پايان‌نامه کارشناسي ارشد‪ ،‬دانشگاه گيالن‪.‬‬
‫بالنچارد‪ ،‬کندال (‪ ،)1387‬مردم‌شناسي ورزش‪ ،‬ترجمه‪ :‬حسن‌زاده و قرباني‪ ،‬تهران‪ :‬افکار‪.‬‬
‫بلوكباشي‪ ،‬علي (‪ ،)1386‬بازي‌هاي كهن در ايران‪ ،‬تهران‪ :‬دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي‪.‬‬
‫بهار‪ ،‬مهرداد (‪« ،)1351‬ورزش باستانی ایران و ریشه‌های ت اریخی آن»‪ ،‬مجله فرهنگ و زن دگی‪،‬‬
‫شماره ‪.10‬‬
‫بهرامي‪ ،‬مصطفي و فريد بهرامي (‪ ،)1387‬بازي‌هاي بومي و محلي لرستان‪ ،‬خرم‌آباد‪ :‬سیفا‪.‬‬
‫بوردیو‪ ،‬پی یر (‪« ،)1381‬کنش‌ه ای ورزشی و کنش‌ه ای اجتم اعی»‪ ،‬ترجمه ف رزاد‪ ،‬فص ل‌نامه‬
‫ارغنون‪ ،‬شماره ‪ ،20‬صص‪ 146 :‬ـ ‪.227‬‬
‫پروین گنابادی‪ ،‬محمد (‪2535‬ـ ‪ ،)1355‬بازی‌های محلی‪ ،‬تهران‪ :‬توس‪.‬‬
‫حسن‌زاده‪ ،‬علیرضا (‪« ،)1383‬فوتبال‪ ،‬بازتعریفی پویا در هویت ایرانی»‪ ،‬نامه پژوهش گاه‪ ،‬ش ماره‬
‫‪.8‬‬
‫حسن‌پور‪ ،‬غالمحسين (‪ ،)1387‬ورزش‌‌هاي بومي‪ ،‬سنتي‪ ،‬محلي‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات بامداد کتاب‪.‬‬
‫حس ين‌زاده‪ ،‬حديقه (‪ ،)1372‬بررسي نگ رش دانش جويان ش ركت‌كننده در نخس تين المپياد ف رهنگي‬
‫ورزشي نسبت به ورزش و كاركردهاي آن بر اساس ارزيابي آثار المپياد فرهنگي ـ ورزشي كش ور‬
‫در سال ‪ ،1372‬پایان‌نامه کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫حالجي‪ ،‬محسن (‪ ،)1376‬بررسي و مقايسه ويژگي‌ه اي شخص يتي ورزش كاران نخبه م رد ش نا‪،‬‬
‫كشتي‪ ،‬فوتبال و بسكتبال باشگاه‌هاي تهران‪ ،‬پایان‌نامه کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫خدایی‪ ،‬اب راهیم (‪ ،)1391‬ه ويت ف رهنگي محلي‪ ،‬ملي و جه اني و ورزش فوتب ال (مطالعه تط بيقي‬
‫باش گاه‌های پرس پوليس ته ران و گهر دورود لرس تان)‪ ،‬پایان‌نامه کارشناسی ارش د‪ ،‬دانش کده عل وم‬
‫اجتماعی دانشگاه تهران‪.‬‬
‫دوفرانس‪ ،‬ژاک (‪ ،)1380‬جامعه‌شناسي ورزش‪ ،‬ترجمه‪ :‬نيک گهر‪ ،‬تهران‪ :‬توتيا‪.‬‬
‫رحم تي‪ ،‬محمدمهدی و علی‌رضا ت بريزي (‪« ،)1382‬بررسي عامل‌ه اي جامعه‌ش ناختي خش ونت و‬
‫پرخاشگري تماشاگران فوتبال»‪ ،‬المپيک‪ ،‬شماره ‪ 92 ،24‬ـ ‪.77‬‬
‫رشنوييان‪ ،‬سعيد و محمدرضا نظري (‪ ،)1381‬بازي‌هاي لرستان‪ ،‬خرم‌آباد‪ :‬افالک‪.‬‬
‫رضوانفر‪ ،‬مرتضي و يدهللا پرمون (‪ ،)1390‬بازي‌هاي ب ومي و محلي اي ران‪ :‬مع رفي ‪ 31‬ب ازي از‬
‫مناطق مختلف ايران‪ ،‬تهران‪ :‬آبادبوم‪.‬‬
‫س قط ف روش‪ ،‬ج واد (‪ ،)1355‬علل ناك امي ورزش كاران اي راني در مس ابقات جه اني‪ ،‬پایان‌نامه‬
‫کارشناسی ارشد دانشگاه تهران‪.‬‬
‫صداقت كيش‪ ،‬حميد (‪ ،)1360‬بازي‌هاي محلي آباده‪ ،‬شيراز‪ :‬بدون ذکر نام ناشر‪.‬‬
‫عباس زادگان‪ ،‬مصطفی (‪ ،)1386‬شهر‪ ،‬شهروند و ورزش‪ ،‬تهران‪ :‬شهر‪.‬‬
‫عباسي‪ ،‬لطف اله‪ ،)1384( ،‬مجموعه بازي‌هاي بومي ـ محلي عشاير ايران‪ ،‬تهران‪ :‬کیا‪.‬‬
‫عشقي‪ ،‬کامران (‪ ،)1388‬بررسي اثربخشي حمايت‌ه اي م الي ورزشي در ميان طرف داران ورزش‬
‫فوتبال‪ ،‬پايان‌نامه کارشناسي ارشد‪ ،‬دانشگاه تهران‪ ،‬دانشکده مديريت‪.‬‬
 ‫‪ 66‬پژوهشهاي انسانشناسي ايران‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪2‬‬

‫عل يزاده گلري زي‪ ،‬ابوالفضل (‪ ،)1389‬عوامل م ؤثر بر وف اداري ه واداران به برند باش گاه‌هاي‬
‫پرطرف دار ليگ ح رفه‌اي فوتب ال اي ران‪ ،‬پايان‌نامه کارشناسي ارش د‪ ،‬دانش گاه ته ران‪ ،‬دانش کده‬
‫تربیت‌بدنی و علوم ورزشي‬
‫غفاري‪ ،‬يعقوب (‪ ،)1374‬بازي‌هاي محلي كهگيلويه و بويراحمد‪ ،‬تهران‪ :‬روایت‪.‬‬
‫فالحي‪ ،‬احمد (‪ ،)1387‬مطالعه و اولويت‌بن دي عوامل تأثیرگ ذار بر حض ور تماش اچيان مس ابقات‬
‫فوتبال ليگ برتر ايران با رويکرد بازاريابي‪ ،‬پايان‌نامه کارشناسي ارش د‪ ،‬دانش گاه ته ران‪ ،‬دانش کده‬
‫تربیت‌بدنی و علوم ورزشي‪.‬‬
‫قاسمي‪ ،‬محمدمهدي (‪ ،)1388‬بررسي و توصيف مالك‌ه اي ص وري متن‌ه اي گفت اري و نوش تاري‬
‫گزارش‌هاي ورزش كش تي بر بنی اد رويكرده اي جامعه‌ش ناختي و معني‌شناسي ك اربردي‪ ،‬پایان‌نامه‬
‫کارشناسی ارشد دانشگاه تهران‪.‬‬
‫قاس می‪ ،‬وحید و وحید ذواالکت اف و علی ن ورعلی وند (‪ ،)1388‬جامعه‌شناسی ورزش؛ وندالیسم و‬
‫اوباشی‌گری در ورزش فوتبال‪ ،‬تهران‪ :‬جامعه‌شناسان‪.‬‬
‫كاشف‪ ،‬ميرمحمد (‪ ،)1337‬بازي‌هاي بومي و محلي آذربايجان‪ ،‬ارومیه‪ :‬تکوین‪.‬‬
‫کاظمی‪ ،‬ایرج (‪ ،)1391‬فوتبال و هویت جمعی‪ ،‬پایان‌نامه کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشکده علوم اجتم اعی‬
‫دانشگاه تهران‪.‬‬
‫کریمی‪ ،‬اصغر (‪ ،)1353‬بازی‌های کودکان در روستای کهنک‪ ،‬هنر و مردم‪.‬‬
‫کياالشکي‪ ،‬رحمتي نژاد‪ ،‬رحماني نيا‪ ،‬صالحي (‪« ،)1389‬بررسي عوامل پرخاشگري در ميدان‌هاي‬
‫ورزشي از دي دگاه ورزش کاران‪ ،‬تماش اگران و متخصص ان تربیت‌ب دنی»‪ ،‬المپيک‪ ،‬ش ماره ‪،18‬‬
‫صص‪ 46 :‬ـ ‪.39‬‬
‫ل يراوي‪ ،‬هللا ك رم (‪ 70 ،)1382‬ورزش ب ازي س رگرمي در فرهنگ ب ومي و س نتي‪ :‬آش نايي با‬
‫گويش‌هاي محلي در بازي‌ها‪ ،‬بوشهر‪ :‬شروع‪.‬‬
‫مجيدي قه رودي‪ ،‬نس يم (‪ ،)1373‬بررسي م وفقيت ورزشي ورزش كاران تيم‌ه اي ملي در رابطه با‬
‫پايگاه اقتصادي و اجتماعي آنها‪ ،‬پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران‪.‬‬
‫محمديان مغاير‪ ،‬زهره (‪ ،)1388‬كشتي با چوخ ه‪ :‬گ زاره‌اي مردم‌ش ناخت در آئين پهل واني‪ ،‬ته ران‪:‬‬
‫رهنما‪.‬‬
‫مرادي‪ ،‬رامين (‪ ،)1387‬اجتماعي ش دن در ورزش با تأکید بر نقش خ انواده (جوان ان ‪ 25-15‬س اله‬
‫شهرستان اهواز)‪ ،‬پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه تهران‪.‬‬
‫مصطفايي‪ ،‬عزيز (‪ ،)1389‬پژوهشي مردم‌شناختي در بازي‌هاي بومي ـ محلي اورامانات‪ ،‬پایان‌نامه‬
‫کارشناسی ارشد‪.‬‬
‫مظ اهري‪ ،‬لیال (‪ ،)1384‬ت أثیر عض ويت در گروه‌های ورزشي بر خ ود اجتم اعي زن ان‪ ،‬پایان‌نامه‬
‫کارشناسی ارشد دانشگاه تهران‪.‬‬
‫معص ومي‪ ،‬س ياوش (‪ ،)1387‬بررسي انگيزه‌ها و عوامل م ؤثر بر حض ور تماش اگران درب ازي‬
‫فوتبال‪ ،‬پايان‌نامه کارشناسي ارشد‪ ،‬تهران‪ ،‬دانشگاه تربيت مدرس‪.‬‬
‫میرهاش می‪ ،‬محمد (‪« ،)1362‬بن دبازی در گیالن و مازن دران»‪ ،‬مجموعه مق االت مردم‌شناسی‪،‬‬
‫تهران‪.‬‬
‫ن ورعلي ون د‪ ،‬علي (‪ ،)1386‬بررسي جامعه‌ش ناختي عوامل م ؤثر بر ونداليسم و اوباش ی‌گري در‬
‫ورزش فوتبال‪ ،‬پايان‌نامه کارشناسي ارشد‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪.‬‬
‫نیک‌نفس‪ ،‬صادق (‪ ،)1388‬مجوال‪ :‬بازي‌هاي محلي جيرفت و كهنوج به ضميمه تصاوير‪ ،‬قم‪ :‬اشک‬
‫یاس‪.‬‬
‫ويس‪ ،‬اُتمار (‪ ،)1389‬مباني جامعه‌شناسي ورزش‪ ،‬ترجمه‪ :‬راسخ‪ ،‬تهران‪ :‬ني‪.‬‬
‫ويليامز‪ ،‬جان و ديگران (‪ ،)1379‬کندوکاوي در پديده اوباشي‌گري در فوتبال‪ ،‬ترجمه‪ :‬حسن افش ار‪،‬‬
‫تهران‪ :‬نشر مرکز‪.‬‬
‫هاشمی‪ ،‬سید ضیاء و محمدرضا جوادی یگانه (‪« ،)1386‬فوتبال و هویت ملی»‪ ،‬فصل‌نامه مطالعات‬
‫ملی‪ ،‬شماره ‪ ،30‬صص‪ 124 :‬ـ ‪.107‬‬
67 ‫انسان‌شناسی ورزش؛ گذار از رویکرد آسیب‌شناسانه علوم اجتماعی ایران به رویکرد فرهنگی‬

.‫ جهاد تربیت‌بدنی‬:‫ تهران‬،‫ لو چو؛ كشتي سنتي مازندران‬،)1367( ‫ مرادعلی‬،‫يزدان نژاد‬

.‫ تخت جمشيد‬:‫ شیراز‬،‫ ورزش و بازي در ايل قشقايي‬،)‫‌ امرهللا (بی‌تا‬،‫يوسفي‬
Bairner, A (2001), Sport, Nationalism, and Globalization, Albany: State University of New
York Press.
Giulianotti, R & Robertson, R (2004), "The Glocalization of Football: A Study in the
Globalization of the ‘Serious Life’", In British Journal of Sociology, V 55, PP: 545-565.
Giulianotti, R (2005), "Toward a Critical Anthropology of Voice: The Politics and Poets of
Popular Culture, Scotland and Football، In Critique of Anthropology, V 25, PP: 339- 359.
Jowett, S & David, L (2006), Social Psychology in Sport, Human Kinetics Publishers
Kotnik, V (2009), "Sport and Nation in Anthropological Perspective: Slovenia as Land of
Skiing Nationhood", In Anthropologija, No 7، PP: 35-66.
Luschen, G (1980), "Sociology of Sport: Development, Present State, and Prospects", In
Annual Review of Sociology, V 6, PP: 315- 347.
McGarry, K (2010), "Sport in Transition: Emerging Trends on Cultural Change in the
Anthropology of Sport"، In Reviews in Anthropology, V 39, PP: 151- 172.
Moore, P (2004), "Scouting an Anthropology of Sport", In Anthropologica, V 46.
Sands, R (2002), Sport Ethnography, Human Kinetics Publishers.
Woods, R (2011), Social Issues in Sport، 2nd Edition, Human Kinetics Publishers.