ICS 13.060.01,13.060.

50 TÜRK STANDARDI TS 3654/Eylül 1981

İÇİNDEKİLER

0 - KONU, KAPSAM, UYGULAMA ALANI................................................................ 1

0.1 - KONU...........................................................................................................................1
0.2 - KAPSAM ......................................................................................................................1
0.3 - UYGULAMA ALANI......................................................................................................1
1 - PERMANGANAT YÜKSELTGEMESİ İLE SPEKTROFOTOMETRİK ANALİZ
METODU .................................................................................................................... 1
1.1 - KURALLAR ..................................................................................................................1
1.2 - CİHAZLAR ...................................................................................................................1
1.2.1 - Spektrofotometre ................................................................................................................. 1
1.3 - REAKTİFLER ...............................................................................................................1
1.4 - ANALİZ NUMUNESİ ....................................................................................................3
1.5 - İŞLEM ..........................................................................................................................3
1.5.1 - Prensip................................................................................................................................. 3
1.5.2 - Kalibrasyon .......................................................................................................................... 3
1.5.3 - Deney Numunesinin Hazırlanması...................................................................................... 3
1.5.4 - Analiz Çözeltisinin Hazırlanması ......................................................................................... 4
1.5.5 - Tanık Deney Çözeltisi.......................................................................................................... 4
1.5.6 - Spektrofotometrik Ölçmeler ................................................................................................. 4
1.6 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİMİ............................................................4
1.7 - DEĞERLENDİRME ......................................................................................................5
2 - DENEY APORU .................................................................................................... 5
3 - ÖZEL BİLGİLER ................................................................................................... 5
ICS 13.060.01,13.060.50 TÜRK STANDARDI TS 3654/Eylül 1981

SUYUN ANALİZ METOTLARI KROM MİKTARI TAYİNİ -

PERMANGANAT YÜKSELTGEMESİ İLE
SPEKTROFOTOMETRİK METOT

0 - KONU, KAPSAM, UYGULAMA ALANI

0.1 - KONU
Bu standard, sularda krom derişimi tayininde uygulanan bir analiz metoduna dairdir.

0.2 - KAPSAM
Bu standard, sudaki toplam kromun permanganat ile yükseltgenerek spektrofotometrik tayinini kapsar.

0.3 - UYGULAMA ALANI

Bu metot ile ölçülebilen krom miktarı alt sınan 0,01 mg/l dir. En uygun uygulama aralığı 0,5 - 5,0 mg/l
olup, 100 mg/l den az kolaylıkla yükseltgenen organik madde içeren numunelere uygulanır.

Metot bazı durumlarda yalnız krom (VI) miktarı tayini için de uygulanabilir.

1 - PERMANGANAT YÜKSELTGEMESİ İLE SPEKTROFOTOMETRİK

ANALİZ METODU
1.1 - KURALLAR
1.1.1 - Deneylerde ve çözeltilerin hazırlanmasında damıtık su ,veya buna eşdeğer saflıkta su kullanıl-
malıdır. Su karbondioksit içermemeli ve pH' ı 25° C da 6.2 – 7.2 arasında olmalıdır. Karbon dioksitsiz
damıtık su aşağıda açıklanan şekillerde hazırlanabilir1:

Damıtık su bir erlen içinde kaynama noktasına kadar ısıtılır. 20 dakika kaynar halde tutulur. İçine suya
değmeyecek şekilde sutlu kireç kurutma tüpü daldırılmış erlen içinde soğutulur. Büyük miktarlarda
(10 -20 litre) karbon dioksitsiz su elde etmek için su kabının dibine kadar varan delikli cam boru ile su
içinden 1-2 saat azot gazı geçirilir.

1.1.2 - Kullanılan tüm reaktifler analitik saflıkta olmalıdır.

1.1.3 - Tayinler en az iki analiz numunesi ile paralel olarak yapılmalıdır.

1)
1.1.4 - Deneylerde kullanılan ayarlı çözeltiler TS 545 e standard çözeltiler TS 546 ya göre
hazırlanmalıdır.

1.1.5 - Tüm cam malzemeler kullanılmadan önce yıkama asidi (Madde 1.3.5) ile yıkanmalıdır.

1.2 - CİHAZLAR
Genel laboratuvar araçları ve

1.2.1 - Spektrofotometre
Yaklaşık 540 nm dalga boyunda 10 mm optik yollu hücre ile, optik yoğunluk ölçebilecek nitelikte
spektrofotometre veya filtreli kolorimetre

1.3 - REAKTİFLER
1.3.1 - Hidroklorik asit, HCl, yaklaşık, ağırlıkça % 36,5 d = 1,18 g/ml lik.

1.3.2 - Sülfürik asit, H2SO4 yaklaşık ağırlıkça 98,0 d = %1,84 g/ml lik.

1) Atıf yapılan Türk Standardlarının numaralan ve yayım tarihleri bu metnin sonunda belirtilmiştir.

1
ICS 13.060.01,13.060.50 TÜRK STANDARDI TS 3654/Eylül 1981

1.3.3 - Sülfürik Asit Çözeltisi (1 + 49) luk

1 hacim sülfürik asit (Madde 1.3.2) dikkatle ve karıştırarak 49 hacim suya katılır.

1.3.4 - Nitrik asit, HNO3, yaklaşık ağırlık % 05 d =1,40 g/ml lik.

Analitik saflıkta nitrik asit dahi deneyde yanılgıya sebep olacak miktarda krom içerebilir. Camdan bir
cihazda damıtılmalıdır.

1.3.5 - Yıkama Asidi

50 ml nitrik asit (Madde 13.4), 150-ml hidroklorik asit (Madde 13.1) ile karıştırılır ve karışıma 200 ml su
katılarak karıştırılır.

1.3.6 - Amonyak, yaklaşık ağırlıkça % 25 NH3, d = 0,91 g/ml lik.

1.3.7 - Amonyak çözeltisi, (1 + 1) lik.

Eşit hacimlerde amonyak (Madde 13.6) ile su karıştırılır.

1.3.8 - Etanol, % 95 lik.

1.3.9 - Potasyum dikromat, K2Cr2O7, kristal.

1.3.10 - Potasyum permanganat, KMnO4, kristal.

1.3.11 - Fitalik anhidrit, C8H4O3, kristal.

1.3.12 - Sodyum azid, NaN3, kristal.

UYARI - Bu ayıraç, ısıtıldığında veya sert darbelere maruz kaldığında patlar. Ağır metal asitleri de
patlayıcıdır. Numune de kurşun, gümüş gibi asitlerle,- çözünmeyen bileşikler oluşturan
metallerden çokça var ise deneyde asit kullanılmamalıdır.

1.3.13 - Sodyum dihidrojen fosfat, NaH2PO4, kristal.

1.3.14 - 1,5- difenilkarböhidrazit, C13H14N4O, kristal.

1.3.15 - Standard potasyum dikromat çözeltisi, 5 mg Cr/l' lik.

1,41 g potasyum dikromat (Madde 1.3.10) suda çözülür, 1 litrelik ölçülü balonda işarete kadar su ile
seyreltilir. Bu çözeltiden pipet ile 1 litrelik ölçülü balona 10 ml alınır, işarete kadar su ile seyreltilir. Bu
çözeltinin 1 ml 'si 5 mg krom içerir, 10 ml ye su ile seyreltildiğinde 0,5 mg/l derişimli krom çözeltisi elde
edilir.

1.3.16 - Potasyum permanganat çözeltisi, 3,16 g/l lik.

3,16 g potasyum permanganat (Madde 13.10) suda çözülür, 1 litrelik ölçülü balonda su ile işarete
kadar seyreltilir.

1.3.17 – 1,5 - difenilkarbohidrazit çözeltisi, 5 g/l lik.

80 ml etanole (Madde 133) 4,0 g ftalik anhidrid (Madde 1301) katılır, birkaç dakika çalkalanır. 0,5 g 1,5
-difenilkarbohidrazit (Madde 13J.4) konur, etanol (Madde 1.3.8) ile 100 ml' ye tamamlanır. Fitalik
anhidritin çözülmesi için aralıklı olarak çalkalanır.

Çözelti soğuk ve karanlık bir yerde saklanmak şartı ile altı ay kullanılabilir. Buna rağmen kalibrasyon
eğrisi en az ayda bir yeniden hazırlanmalıdır.

NOT - 1 Metotta renk oluşturmak içlin kullanılan ayıracın doğru adı 1,5 - difenilkarbohidrazit olup
metinde bu ad kullanılmıştır. Birçok yerde difenilkarbazit olarak bilinir.

1.3.18 - Sodyum azid çözeltisi, 50 g/l lik.

5 g sodyum asit (Madde 1.3.12) suda çözülür, 100 ml' lik ölçülü balonda su ile işarete kadar
tamamlanır.

2
ICS 13.060.01,13.060.50 TÜRK STANDARDI TS 3654/Eylül 1981

1.3.19 - Sodyum dihidrojen fosfat çözeltisi, 138 g/l lik.

138 g sodyum dihidrojen fosfat (Madde 1303) suda çözülür, 1 litrelik ölçülü balonda su ile işarete
kadar seyreltilir.

1.4 - ANALİZ NUMUNESİ

Numune TS 2536’ ya göre alınır.

Numune alındıktan hemen sonra pH' i 2 veya daha küçük oluncaya kadar nitrik asit (Madde 13.4) ile
asitlendirilmelidir. Normal durumlarda 1 litre numune için 2 ml asit yeterlidir.

Yalnız çözünmüş krom tayini yapılacak ise numune asitlendirilmeden önce 0,45 µm gözenekli
membran süzgeç ile süzülmelidir. Membran süzgeç yok ise 0,45 µm gözenekli süzgeç kağıdı
kullanılabilir.

1.5 - İŞLEM

1.5.1 - Prensip
Numunedeki organik maddeler asit ile parçalanır. Asitli ortamda permanganat ile numunedeki krom,
krom (VI) ya yükseltgenir. Krom (IV) mn asitli çözeltide 1,5 - difenilkarbohidrazit ile reaksiyonu sonucu
renk oluşur. Oluşan renk spektrofotometre ile yaklaşık 540 nm dalga boyunda ölçülerek numunenin
toplam krom miktarı bulunur.

1.5.2 - Kalibrasyon

1.5.2.1 - Kalibrasyon Çözeltilerinin Hazırlanması

Standard potasyum bikromat çözeltisinden (Madde 1.3.15) 100 ml' lik ölçülü balonlara Çizelge - 1 de
gösterilen miktarlarda çözelti kısımları pipet ile aktarılır. İşarete kadar su ile seyreltilir. Bir dizi standard
kalibrasyon çözeltisi hazırlanır. Bu çözeltilerin 10 ml' lik kısımlarının krom içerikleri aynı çizelgede
gösterildi.

ÇİZELGE - 1 Standard Krom Kalibrasyon Çözeltileri

Standard Potasyum Bikromat Standard Krom Kalibrasyon

Çözeltisinden (Madde 1.3.15) Çözeltilerinin 100 ml’ lik
Alınacak Çözelti Kısımları, ml Kısımlarının Krom Miktarları, µg
1) 0,0
0,0
10,0 5,0
20,0 10,0
30,0 15,0
40,0 20,0
50,0 25,0
60,0 30,0
70,0 35,0
80,0 40,0
90,0 45,0
100,0 50,0
1) Düzeltme çözeltisi

1.5.2.2 - Kalibrasyon Eğrisinin Çizilmesi

Kalibrasyon çözeltilerinden (Madde 1.5.2.1) pipet ile 10 ar ml alınarak 125 ml' lik erlenlere aktarılır.
Analiz numunesinin hazırlanması (Madde 1.5.3), analiz Çözeltisinin hazırlanması (Madde 1.5.4) ve
spektrofotometrik ölçmeler (Madde 1.5.6) bölümlerindeki işlemler izlenir. Kalibrasyon çözeltilerinin
optik yoğunluk değerlerine karşı gelen krom miktarlarını gösteren bir kalibrasyon eğrisi çizilir.

NOT - 2 Her spektrofotometre için ayrı kalibrasyon eğrisi hazırlanmalıdır. Cihazda değişiklikler
yapıldığında, reaktifler yeniden hazırlandığında kalibrasyon eğrisi yenilenmelidir.

1.5.3 - Deney Numunesinin Hazırlanması

Deney numunesinden (Madde 1.4) pipet ile 10 ml alınır, 125 ml’ lik bir ertene aktarılır.

3
ICS 13.060.01,13.060.50 TÜRK STANDARDI TS 3654/Eylül 1981

1.5.3.1 - 5 ml nitrik asit (Madde 1.3.4) katılır. Kuruluğa kadar kızdırmamaya dikkat edilerek
buharlaştırılır. Soğutulur. 5 ml nitrik asit (Madde 1.3.4) daha ve 2 ml sülfürik asit (Madde 1.3.2) konur.
Beyaz dumanlar .çıkıncaya kadar buharlaştırılır. 1 dakikada hafifçe ısıtılır. Organik madde, orta kalan
katı madde de renk bozumuna neden olmuş ise dikkatle 2 ml nitrik asit (Madde 1.3.4) katılarak, duman
çıkışı azaltılır. Renk giderilinceye kadar işlem tekrarlanır. Karışımın kurumaması için gerekirse bir
miktar daha sülfürik asit (Madde 1.3.2) konur. Çözelti oda sıcaklığına soğutulur. 17 ml su katılır,
amonyak çözeltisi (Madde 1.3.7) ile nötürleştirilir. 13 ml sülfürik asit çözeltisi (Madde 1.3.3) konur.
Yavaşça çalkalanır. Çözünmemiş parçacıklar var ise hafifçe ısıtılır.

NOT - 3 Deney numunesinde organik madde yoksa (Madde 1.5.31) deki işlem atlanır. Bu işlem yerine,
1 ml nitrik asit (Madde 1.3.4) katılır, kaynatılır. Madde 1.5.3.2 ve sonraki işlemler izlenir.

1.5.3.2 - Çözelti sık dokulu, iki kez asitle yıkanmış süzgeç kâğıdından süzülerek veya santrifüj edilerek
berraklaştırılır. Süzüldüğünde süzgeç kâğıdı 5 er ml' lik su kısımları ile üç defa yıkanır. Yıkama suları
ve süzüntü toplanıp, 250 ml' lik bir behere aktarılır. 0,6 ml potasyum permanganat çözeltisi (Madde
1.3.16) konur. Beher bir saat camı ile kapatılıp buhar banyosunda 20 dakika tutulur. Pembe renk
kaybolur ise bir defa daha 0,6 ml potasyum permanganat çözeltisi (Madde 1.3.16) katılarak, çözeltide
az aşırısı sağlanır. Beher elle tutulacak kadar soğutulur.

Çözeltiye 10 saniyede 1 damla hızla, her damladan sonra da yavaşça çalkalayarak sodyum asit
çözeltisi (Madde 1.3.18) konur. Sodyum asit çözeltisi (Madde 1.3.18) çözeltideki permanganat rengini
ve açık kahverengimsi rengi giderecek miktardan (sıkça 3-5 damla) aşın katılmamalıdır. Çözelti
hemen oda sıcaklığına soğutulur. Çözeltide bulanıklık varsa veya çökelek oluşmuş ise porselen
süzgeç krozesi ile veya asbest hamuru kullanılarak süzülür veya santrifüj edilir. Süzgeç kâğıdı ile
süzülmemelidir, süzüldüğünde hemen 5 ml den az olmayan bir miktarda su ile yıkanmalıdır.

NOT - 4 Deney numunesinde indirgeyici safsızlıklar yok ise Madde 1.5.3.1 ve 1.5.3.2 deki işlemler
uygulanmaz. Analiz numunesine (Madde 1.5.3) 13 ml sülfürik asit çözeltisi (Madde 1.3.3)
katılır, doğrudan analiz çözeltisi, nin hazırlanmasındaki (Madde 1.5.4) işlemler izlenir.

1.5.4 - Analiz Çözeltisinin Hazırlanması

Analiz numunesi, (Madde 1.5.3) 50 ml' lik ölçülü balona aktarılır. 2 ml 1,5 - difenilkarbohidrazit çözeltisi
(Madde 1.3.17) konur, karıştırılır, 1 dakika beklenir. 5 ml sodyum hidrojen fosfat çözeltisi (Madde
1.3.19) katılır, en az 5 dakika (30 dakikadan az) beklenir, ölçülü balon işaretine kadar su ile
tamamlanarak analiz çözeltisi hazırlanmış olur.

1.5.5 - Tanık Deney Çözeltisi

125 ml lik ertene pipet ile 10 ml damıtık su konur. Analiz numunesine uygulanan işlemler aynen aynı
anda uygulanarak bir tanık deney çözeltisi hazırlanır.

1.5.6 - Spektrofotometrik Ölçmeler

Yaklaşık 540 nm dalga boyuna ayarlanmış spektrofotometre (Madde 1.2.1) su ile sıfıra ayarlanır.
Tanık deney çözeltisinin (Madde 1.5.5) ve analiz çözeltisinin (Madde 1.5.1) optik yoğunlukları ölçülür.
Tanık deney çözeltisinin (Madde 1.5.4) optik yoğunluğu analiz çözeltisinin (Madde 1.5.4) optik
yoğunluğundan çıkarılır. Bulunan net öptük yoğunluk değerlerinden kalibrasyon eğrisi (Madde 1.5.2.2)
kullanılarak krom miktarı hesaplanır.

1.6 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİMİ

Numunedeki krom miktarı aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır :

A
C=
V
Burada;

C = numunedeki krom miktarı, mg/l.

A = Kalibrasyon eğrisi (Madde 1.5.22) yardımıyla deney numunesindeki (Madde1.5.3) krom miktarı, µg
V = Deney numunesinin (Madde 1.53) hacmi, ml’
dir.

4
ICS 13.060.01,13.060.50 TÜRK STANDARDI TS 3654/Eylül 1981

Deneysel hata sınırları içerisinde birbiriyle uyarlı sonuçlar veren iki paralel tayinin aritmetik ortalaması
sonuç olarak kabul edilir.

İki ayrı tayin sonucunun aralarında uyarlı olup, olmadığı, bu standardın değerlendirme bölümündeki
(Madde 1.7) bilgilerle kontrol edilmelidir.

1.7 - DEĞERLENDİRME
Yöntemin uyarlığı numunenin krom derişimine bağlı olarak değişir. Yöntemin standard sapması, 0,30
mg/l krom derişimi için 0,04 mg/l, 6 mg/l krom derişimi için 0,10 mg/l’ dir.

2 - DENEY APORU
Deney raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
- Deneyin yapıldığı laboratuarın, deneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev
ve meslekleri,
- Deney tarihi,
- Numunenin tanıtılması,
- Deneyde uygulanan standardların numaraları,
- Sonuçların gösterilmesi,
- Deney sonuçlarını değiştirebilecek etkenlerin sakıncalarını önlemek üzere alınan önlemler,
- Uygulanan deney yöntemlerinde belirtilmeyen veya zorunlu görülmeyen, fakat deneyde yer almış
olan işlemler,
- Rapor tarih ve numarası.

3 - ÖZEL BİLGİLER
3.1 - 1000 mg/l den aşın demir, 4 mg/l den aşın vanadyum, 200 mg/l den aşırı molibden ve civa analizi
bozar. Bu durumda bu maddeleri numuneden ayırmak veya bozucu etkisi olmayan komplekslere
dönüştürmek gerekir.

3.2 - 250 mg/l den aşırı klorür içeren numunelerde kromu klorür oluşum nedeniyle krom kaybı göz-
lenmiştir. Bu nedenle klorürün, gümüş nitratla çöktürülüp ve gümüş peroksit ile yükseltgeyip ayrılması
sağlanır. Bu durumda sodyum azid çözeltisi kullanılmamalı, aşırı permanganat seyreltik hidroklorik asit
veya nitrit ve sülfamat ile parçalanmalıdır.

3.3 - Renk oluşturan reaksiyon krom (VI) ya özgü olduğundan analiz bazen numuneye yalnız asit ve
1,5 - difenilkarbohidrazit konularak yapılır. Numunede krom (VI) yi krom (III) e indirgeyebilecek
maddeler (siyanür, tiyosülfat, organik madde) varsa bu uygulama yanlış sonuca neden olur. Fakat
indirgeme yavaş olduğundan, asitleme sonrası analiz hemen tamamlanırsa kullanılabilir sonuçlar elde
edilir.

5
ICS 13.060.01,13.060.50 TÜRK STANDARDI TS 3654/Eylül 1981

ATIF YAPILAN TÜRK STANDARDLARI

TS 545 Ekim 1967
TS 546 Ekim 1967
TS 2536 Şubat 1977