Education(primary) data backup 25/01/2023

िश क िवभाग ( ाथिमक) िज हा पिरषद सातारा यांचे माफत राबिव यात येणा-या िविवध योजना

१) क शाळा तरावर ि डा पध व बालआनंद मे ळावे आयोजीत करणे

िज हा पिरषदे या इ. १ ली ते ७ वी या ाथिमक शाळा मधून िव ा य या य तीम व िवकासासाठी ही योजना सु कर यात आली आहे.

२) व.मा.आ.अभयिसहराजे भोसले यांची जयती साजरी करणे

िज हयातील िश यवृ ी धारक िव ा य चा गुणगौरव करणेत येतो यामुळे िव ा य म ये अ यास कर याची आवड िनम ण होवून अ यास
कर याची िजद िनम ण होते.

३) महा मा येितबा फुले जयंती समारं भ मौजे कटगुण ता- खटाव येथे साजरी करणे

थोर महा या यांची काय ची ओळख िनम ण हावी यासाठी नामवंत व यांची या याने आयोजीत केली जातात.

४) िज हा पिरषद ाथिमक शाळे तील िश क व िश ण िव तार अिधकारी यांना काऊट गाईडचे िश ण आयोजीत करणे

या योजनेमधून िश क व िश ण िव तार अिधकारी यांना नवनिवन उप मांची मािहती िदली जाते.

५) ांती योती सािव ीबाई फुले जयंती समारं भ मौजे नायगाव ता- खंडाळा

जयंती िदवशी मौजे नायगाव येथे काय म आयोजीत केला जाते. याम ये िज हयामधील िविवध पध म ये िवशेष ािव य िमळिवले या
िव ा य चा स कार केला जातो.

६) िज हयातील गुणवान िव ाथ व उ कृ ठ खेळाडू स कार समारं भ करणे

िज हयातील १० वी व १२ वी व िश यवृ ी धारक िव ा य चा स कार केला जातो. यामुळे िव ा य म ये अ यासाची आवड िनम ण होते.

७) िश क िदन

तालु यांतील १ आदश िश कांचा िनवड करताना याची सेवा १५ वष पूण असावी व याचे गोपनीय अहवाल उ कृ ठ असणे आव यक व चािर य
पडताळणी गरजेचे असावी लागते अशाच िश कांची आदश िश क पुर कार देवून गौरव कर यात येतो.

८) ह ता र पध

िव ा य चे अ र सुरेख व वळणदार हो यासाठी या पध आयोजीत के या जातात. येक तालु यातून लहान व मोठा गट यामधून
थम, दतीय,तृतीय मांक काढले जातात यांना ब ीस िवतरण केले जाते अशा एकूण ३३ िनबंधामधून पु हा िज हा तरावर
थम/ दतीय/तृतीय मांक काढू न यांना ब ीस िवतरण केले जाते.

९) गीतमं च पध

िव ा य चे अंगभत कला गुणांचा िवकास हावा या पध आयोजीत के या जातात. येक तालु यातून लहान व मोठा गट यामधून
थम, दतीय,तृतीय मांक काढले जातात यांना ब ीस िवतरण केले जाते अशा एकूण ३३ िनबंधामधून पु हा िज हा तरावर
थम/ दतीय/तृतीय मांक काढू न यांना ब ीस िवतरण केले जाते.

१०) मं जूषा पध

िव ा य या सामा य ानात वाढ हावी हणून या पध आयोजीत के या जातात. येक तालु यातून लहान व मोठा गट यामधून
थम, दतीय,तृतीय मांक काढले जातात यांना ब ीस िवतरण केले जाते अशा एकूण ३३ िनबंधामधून पु हा िज हा तरावर
थम/ दतीय/तृतीय मांक काढू न यांना ब ीस िवतरण केले जाते.

११) ह तिलिखत पध
िव ा य या कलागुणांचा िवकास हावा लेख,िवनोदी चुटके,सं हीत िच े यांचे संकलन क न ह तिलिखतां या या पध आयोजीत के या
जातात. येक तालु यातून लहान व मोठा गट यामधून थम, दतीय,तृतीय मांक काढले जातात यांना ब ीस िवतरण केले जाते अशा एकूण
३३ िनबंधामधून पु हा िज हा तरावर थम/ दतीय/तृतीय मांक काढू न यांना ब ीस िवतरण केले जाते.

१२) डॉ.बाबासाहे ब आंबेडकर जयंती समारं भ

डॉ.बाबासाहे ब आंबेडकर यां या यथोिचत काय चे मरण हावे यासाठी यांचा जयंती समारं भ साजरा केला जातो येक तालू यातून इ.७वीचे
तीन मागासवग िव ा य ना गुणानु मे थम, दतीय व तृतीय मांकाना ब ीस िदली जातात तसेच या सामािजक स थेचे उ कृ ठ काय
करणा-या स थेस पुर काराने स मािनत केले जाते जयंती िदवशी मुख वक याचे भाषण ठे वले जाते.

१३) कै. बाळासाहे ब दे साई जयंती समारं भ

कै.बाळासाहे ब देसाई यां या यथोिचत काय चे मरण हावे यासाठी यांचा जयंती समारं भ पंचायत सिमती पाटण माफत साजरा केला जातो

१४) ांतीिसह नानापाटील जयंती समारं भ

ांतीिसह नानापाटील यां या यथोिचत काय चे मरण हावे यासाठी यांचा जयंती समारं भ तालूका तरावर साजरा केला जातो येक
तालु यातून लहान व मोठा गट यामधून थम, दतीय,तृतीय मांक काढले जातात यांना ब ीस िवतरण केले जात

१५) कै.िकसनवीर जयंती समारं भ

कै.िकसनवीर यां या यथोिचत काय चे मरण हावे यासाठी यांचा जयंती समारं भ पंचायत सिमती वाई माफत साजरा केला जातो

१६) क शाळा वसतीगृह तळदे व महाबळे र

ड गराळ व अित दूगम भागातील िव ा य ना िश ण िमळावे या हेतूने िज.प.माफत क शाळा वसतीगृह तळदेव हे वसतीगृह चालिवले जाते तेथील
मुलांना जेवणासह िनवासाची यव था केली जाते यासाठी १०० ट के अनुदान िज.प.सेस मधून िदले जाते.

१७) यशवंत गु कूल योजना

ड गराळ व अित दूगम भागातील िव ा य ना िश ण िमळावे या हे तूने िज.प.माफत वसतीगृह चालिवले जाते तेथील मुलांना जेवणासह िनवासाची
यव था केली जाते यासाठी १०० ट के अनुदान िज.प.सेस मधून िदले जाते.सदर व तीगृहास यशवंत गु कुल असे संबोधले जाते.
राजापुरी/सातारा,केरळ/पाटण,तापोळा-वाघावळे /म. र या चार िठकाणी यशवंत गु कुले आहेत.

१८) महाबळे र तालू यास झडी व कोळसा पुरिवणे

या शाळांना अितवृ ठीमुळे पावसाळी सुटटी िदली जाते या महाबळे र तालू यातील अितवृ टी होणा-या ६३ ाथिमक शाळांना झडी व कोळसा
पुरिवला जातो.

१९) थोर महा मे व समाजसुधारक यां या जंयती व पु यितथी साजरी करणे

यां या यथोिचत काय चे मरण हावे यासाठी यां या जयंती व पु यितथी साजरा केली जाते.

२०) सािव ीबाई फुले द क पालक योजना

ामीण भागातील दािर य रे षेखालील गरजू व होतक मुलीना शाळे त ये यासाठी यां या पालकांना ो साहनपर भ ा िदवसाला १/- माणे
िदला जातो.

२१) दुबल घटकातील दािर य रे षेखालील मुलीना उप थती भ ा वाटप करणे

अनुसूचीत जाती/जमाती इ.१ ली व ४ थी मधील ामीण भागातील दािर य रे षखालील मुलीना शाळे त िनयिमत ये यासाठी १/- दरा माणे २२०
िदवसाकिरता यां या पालकांना उप थती भ ा दे यात येतो.

२२) दुबल घटकातील/दािर य रेषेखालील मुलीना व मुलाना गणवेश व इतर सुिवधा देणे

इ. १ ली ते ४ थी या िव.जा. व भ.ज. जमातीतील दािर य रेषेखालील मुलांना ित गणवेष .५७.२१ माणे शै िणक वष त दोन गणवेश संच
वाटप कर यात येतो

२३) अ पसं याक िव ा य ना िनयिमत शाळे त ये यासाठी उप थती भ ा देणे

अ पंस याक इय ा ५ वी ते ७ वी या (मुले व मुली) िव ा य ना शाळे त िनयमीत ये यासाठी ित िदन २/- माणे उप थती भ ा अदा कर यात
येतो. २२० िदवसासाठी दे य राहील.

२४) अ पसं याक िव ा य ना गणवेश वाटप योजना

इ. १ ते ४ थी या अ पसं याक िव ा य ना (मुले व मुली) शाळे त उप थती वाढावी हणून येकी २ गणवेशासाठी र. .४००/- खच केला जाते.

1 िज हा प रषद ाथ मक शाळा सं या 2594

2 उद ू शाळा सं या 8

3 व तीशाळा सं या 149

4 बहु श क शाळा सं या 178

5 वी श क शाळा सं या 1461

6 िज हा प रषद, श ण सेवक सं या 580

7 िज हा प रषद, उप श क सं या 7290

8 पदवीधर 638

9 मु या यापक 657

10 क मुख 119

11 श ण व तार अ धकार वग-२ 27

12 श ण व तार अ धकार वग-२ १५ 15

 सामा य शासन िवभाग
सामा य शासन िवभाग हा िज हा पिरषदेम ये असणार्या िवभागापैकी एक मह वाचा िवभाग आहे . मा.मु य कायकारी अिधकारी यांची मा यता
आव यक आसणा या िज हा पिरषदेकडील सव खा याकडील शासकीय ताव करणे यांची छाननी क न सादर करणेचे काम या
िवभागामाफत केले जाते.

 सामा य शासन िवभागाकडे िज हा पिरषदतगत के या जाणा या सव नेमणुका पदो या, आ ािसत गती योजना 10-20-30 लाभ,
पिरिव ाधीन कालावधी समा त करणे, थािय वाचा लाभ, िज हा बद या, िनयतकालीक बद या, राजीनामा, खातेिनहाय चौकशी करणे,
अितउ कृ ट कामाब ल कमचा यांना पुर कार कामाचा समावेश आहे .
 िज हा पिरषद सव साधारण सभा, थायी सिमती सभा यांचे कामकाज पािहले जाते .
 महारा िवकास सेवा वग-१ व २ मधील अिधकारी व इतर वग-१ व २ मधील अिधकारी यांचे आ थापनेचे काम या िवभागाकडे आहे .
 तालु यांतगत गट िवकास अिधकारी, सहा यक गट िवकास अिधकारी, गट िश ण अिधकारी, मिहला व बाल क याण उपिवभाग (बांधकाम व
ा.पा.पू.) , ाथिमक आरो य क े, जनावरांचे दवाखाने, क शाळा, अंगणवाडया, यांचेमाफत राबिवणेत येणार्या शासना या वेगवेगळया िवकास
योजनांची अंमलबजावणी भावीपणे व यश वीपणे झाली आहे िकवा नाही याच माणे शासिकय कामांचा आढावा याची पहाणी करणेसाठी
मा.मु य कायकारी अिधकारी व उपमु य कायकारी अिधकारी (सा ) यांचेमाफत वा षक तपासणी केली जाते.
 याच माणे मु यालयातील िवभागांचीही वा षक तपासणी, तपासणी पथकामाफत केली जाते व तपासणी ारे आव यक असणारे मागदशन क न
कामाम ये गतीमानता व सुधारणा करणेचा य न केला जातो.

आ थापना िवषयक बाबी -

 आ थापना िवषयक बाब चा लाभ दे यासाठी खालील माणे कागदप े आव यक :-

 पिरिव ािधन कालावधीसाठी आव यक कागदप े :-
 प अ,ब,क,ड
 काय लय मख िशफारस
 िनयु ती आदेशाची त
 सेवा पु तका या पिह या पानाची झेरॉ स
 वै िकय दाखला
 चािर पडताळणी बाबत दाखला
 जातीचा दाखला व जात वैधता माणप
 संगणक पिर ा उ ीण माणप
 मराठी व हदी भाषा सुट आदे श
 हमीप
 मराठी व इं जी टं कलेखन माणप
 मूळ सेवा पु तकातील हजर न द घेतले या पानाची झेरॉ स त
 म ा व दािय व याबाबतचे माणप
 िवनावेतन रजेबाबतचा दाखला
 िनयु ती आदेशातील सव अट ची पुतता के याचा काय लय मुखांचा दाखला

थािय व माणप ासाठी आव यक कागदप े :-

 मराठी व इं जी टं कलेखन माणप

 मराठी व हदी भाषा सुट आदे श
 जात वैधता माणप
 चािर पडताळणी बाबत दाखला
 उप थती माणप
 संगणक पिर ा उ ीण माणप
 सेवा वेशो र पिर ा उ ीण माणप
 पिरिव ाधीन कालावधी उठिव याबाबतचा आदेश स य त
 वै िकय माणप
 सेवा पु तका या पिह या पानाची स य त
 खाते कारवाई सु / तािवत नसलेबाबतचा दाखला
 कामकाजाबाबतचे माणप
 मूळ नेमणूक आदेशाची स य त

सुधािरत सेवांतगत आ ािसत गती योजना आव यक कागदप े :-

 मूळ नेमणूक आदेश

 पदो ती/कालब द पदो ती िमळाली अस यास याबाबतचा आदे श
 जात वैधता माणप
 मराठी व इं जी टं कलेखन माणप
 संगणक पिर ा उ ीण माणप
 सेवा वेशो र पिर ा उ ीण /सूट आदे श
 खाते कारवाई सु / तािवत नसलेबाबतचा दाखला
 सन 20--- - 20--- म ा व दािय व माणप सादर केलेबाबतचे माणप
 मराठी व हदी भाषा सुट आदे श
 थािय व माणप
 यापूव िनयिमत पदो ती नाकारली नस याबाबतचा दखला.

पदो तीसाठी आव यक कागदप े :-

 मूळ नेमणूक आदेश

 सेवा पु तकाचे पिहले पानाची त
 मूळ पदावर, पदो तीचे पदावर हजर झालेबाबतची सेवा पु तकातील न दीची त
 कायकारी पदो ती आदेश
 जात वैधता माणप
 मराठी व इं जी टं कलेखन माणप
 संगणक पिर ा उ ीण माणप /सूट आदेश
 सेवा वेश पिर ा उ ीण/सूट आदे श
 मराठी व हदी भाषा सुट आदे श
 थािय व पमाणप
 यापूव िनयिमत पदो ती नाकारली नस याबाबतचा दाखला (संबंिधत कमचारी व काय लय मुख दोघांची वा री असलेला)
 खाते कारवाई सु अथवा तािवत नसलेबाबतचा दाखला
 म ा व दािय व िविवरणप े (माहे माच ------) सादर केलेले माणप .

यायालयीन बाबी -

 िज हा पिरषदे या काही िनणय/आदेशा िव द नाराजीने ह कासाठी बरे चसे कमचारी यायालयात दाद मागतात. अशा दा यांचे करणी िज हा
पिरषदे ची बाजू मांडणेची आव यकता असते. िज हा पिरषदे िव द कोट करण दाखल झालेनंतर वकीलप / ािधकारप दे यात येते व यांचे
माफत यायालयीन कामकाज पहा यात येते. कायदे िवषयक बाब वर वकीलांचे कडू न अिभ ाय ा त क न घेतले जातात. खाते मुखांनी
कायदेिवषयक करणांची िटपणी सादर के यानंतर मा.मु य कायकारी अिधकारी यांचे मा यतेने कायदे िवषयक स ा उपल ध क न िदला
जातो. यासाठी िज हा पिरषद तरावर िवधी क थापन कर यात आला आहे .
 यायालयात िज हा पिरषदे या वतीने बाजू मांड यासाठी वकीलांचे पॅनल मधून िनवड कर यात येते.
 पिरषद शाखा -

 िज हा पिरषदे या सामा य शासन िवभागाकडील या शाखेमाफत िज हा पिरषद सवसाधारण सभा, थायी सिमती इ यादी सभांचे आयोजन
करणेत येते. यानुसार स मानिनय सद य यांना सभेचे िवषय व कायवृ ांत, चच वृतांत अंितम क न पाठिव यात येतो.
 िज हा पिरषद सद यांचे नांव, प ा, मतदार संघ व प याबाबतची मािहती या िवभागाकडे उपल ध आहे.

वै कीय खच या ितपुत चे मंजुरीबाबतचे सुधािरत अिधकार -

 ाम िवकास व जलसंधारण िवभाग मं लय मुंबई यांचेकडील शासन िनणय . एमएजी 2005 /9/ . .1/आरो य3 िदनांक- 19 माच 2005
अ वये िनि त केले या 27 आजारांवर खाजगी णालयात उपचार केलेला अस यास .40,000/- पये पयत वै कीय ितपूत देयकास
शासकीय मा यता देणेचे अिधकार मा.मु य कायकारी अिधकारी यांना दे णेत आलेले होते. तसेच स थतीत संबंिधत खाते मुखांना र. .
40,000/- पये पयत वै कीय ितपूत देयकास शासकीय मा यता देणेचे अिधकारी आहेत.
 १) सावजिनक आरो य िवभाग शासन िनणय मांक वैख -2015/ . . 82/2015 िदनांक -24/08/2015
 २) ामिवकास िवभाग शासन िनणय . वै िब/2014/ . . 410/आ था-9 िद. 10/09/2015 नुसार

पुव चे
अ.नं. अ धकार अ धकार सुधार त अ धकार

1 गट वकास अ धकार यांचे . 40,000/- .1,00,000/- चे आतील

तरावर ल

2 उपमु य कायकार अ धकार . 1,00,000/- .2,00,000/- पयत

(सा )

3 मु य कायकार अ धकार . 2,00,000/- .3,00,000/-

4 मं ालयीन शासक य वभाग - .3,00,001/- वर ल वै यक य खच तपत

ु
मख
ु दे यके

वै कीय तसलमात :-

सावजिनक आरो य िवभाग मं लय मुंबई यांचेकडील शासन िनणय . एमएजी 2005 / . .251/आ 3 िदनांक- 10 फे ुवारी 2006 अ वये
खालील रोगांना 1,50,000/- पयत तसलमात हणून मं जूर करता येतात.

 दय श ि यांची करणे
 दय उपमाग श ि या
 अॅ जओ ला टी श ि या
 मु पड ितरोपण श ि या
 र ताचा ककरोग ऐवजी ककरोग
सामा य शासन िवभाग हा िज हा पिरषदेम ये असणार्या िवभागापैकी एक मह वाचा िवभाग आहे . मु य कायकारी अिधकारी यांची मा यता
आव यक आसणार्या िज हा पिरषदेकडील सव खा याकडील शासकीय ताव करणे यांची छाननी क न सादर करणेचे काम या
िवभागामाफत केले जाते.

सामा य शासन िवभागाकडे मु यते क न िज हा पिरषदेकडे के या जाणार्या सव नेमणुका पदो या, िज हा बद या, िनयतकालीक बद या,
खातेिनहाय चौकशी करणे, अितउ कृ ट कामाब ल कमचार्यांना पुर कार कामाचा समावेश आहे . याच माणे िज हा पिरषद सव साधारण
सभा, थायी सिमती सथा यांचे कामकाज पािहले जाते . महारा िवकास सेवा वग-१ व २ मधील अिधकारी व इतर वग-१ व २ मधील अिधकारी
यांचे आ थापनेचे काम या िवभागाकडे आहे. तालु यांतगत असणार्या गट िवकास अिधकारी, सहा यक गट िवकास अिधकारी, गट िश ण
अिधकारी, मिहला व बाल क याण उपिवभाग (बांधकाम व ा.पा.पू.) , ाथिमक आरो य क े, जनावरांचे दवाखाने, क शाळा, अंगणवाडया,
यांचेमाफत राबिवणेत येणार्या शासना या वेगवेगळया िवकास योजनांची अंमलबजावणी भावीपणे व यश वीपणे झाली आहे िकवा नाही
याच माणे शासिकय कामांचा आढावा याची पहाणी करणेसाठी मु य कायकारी अिधकारी व उपमु य कायकारी अिधकारी (सा ) यांचेमाफत
वा षक तपासणी केली जाते. याच माणे मु यालयातील िवभागांचीही वा षक तपासणी, तपासणी पथकामाफत केली जाते व तपासणी ारे
आव यक असणारे मागदशन क न कामाम ये गतीमानता व सुधारणा करणेचा य न केला जातो.

यायालयीन बाबी

िज हा पिरषदे या काही िनणय/आदेशा िव द नाराजीने ह कासाठी बरे चसे कमचारी यायालयात दाद मागतात. अशा दा यांचे करणी िज हा
पिरषदे ची बाजू मांडणेची आव यकता असते. िज हा पिरषदे िव द कोट करण दाखल झालेनंतर वकीलप / ािधकारप दे यात येते व यांचे
माफत यायालयीन कामकाज पहा यात येते. कायदे िवषयक बाब वर वकीलांचे कडू न अिभ ाय ा त क न घेतले जातात. खाते मुखांनी
कायदेिवषयक करणांची िटपणी सादर के यानंतर मा.मु य कायकारी अिधकारी यांचे मा यतेने कायदे िवषयक स ा उपल ध क न िदला
जातो.

पिरषद शाखा

िज हा पिरषदे या सामा य शासन िवभागाकडील या शाखेमाफत सभांचे आयोजन करणे बाबत कामकाज करणेत येते. िज हा पिरषद सद यांचे
नांव, प ा, मतदार संघ व प याबाबतची मािहती या िवभागाकडे उपल ध आहे.
 िज हा ािमण िवकास यं णा िवभाग
िज हा ािमण िवकास यं णा िवभाग मािहती 2023 : -पाह यासाठी लक करा

 महारा रा य ामीण जीवनो ती अिभयान

 राजीव गांधी ामीण िनवास योजना १ व २
 इंिदरा आवास योजना
 संपूण ामीण रोजगार योजना
 वण जयंती ाम वरोजगार योजना
 अवषण वण े काय म
 हिरयाली योजना
 एका मक पडीक जमीन िवकास काय म
 ायसेम योजना.

महारा रा य ामीण जीवनो ती अिभयान

ामीण दािर याचे समूळ उ चाटन कर यासाठी क शासनाने रा ीय ामीण जीवनो ती अिभयान (NRLM) सु केले आहे. सदर अिभयानाची
देशभरात इंटे स ह व नॉन इंटे स ह या दोन कारात अंमलबजावणी केली जाते . ती दािर याची ल णे असले या (Acute Poverty)
असले या भागात इंटे स ह तर उविरत भागात नॉन इंटे स ह कारात अंमलबजावणी कर यात येते. तथािप महारा शासनाने सदर अिभयान
महारा रा य ामीण जीवनो ती अिभयान ारे नॉन इंटे स ह भागातील येक तालु यातील ािर याचे माण व अ.जा./जमात चे माण
जा त असले या एक िज.प. गटात सेमी इंटे स ह कायप दती ारे अंमलबजावणी केली जाते. सातारा िज ाम ये नॉन इंटे स ह
कायप दती ारे सदर अिभयानाची अंमलबजावणी केली जाते . याम ये आकरा तालु यातील ािर याचे माण व अ.जा./जमात चे माण जा त
असले या एका िज.प. गटात सेमी इंटे स ह कायप दती ारे तर उविरत भागात नॉन इंटे स ह प दती ारे अंमलबजावणी केली जात आहे . सेमी
इंटे स ह काय े ातील अंमलबजावणी रा य तराव न िशि त कं ाटी तालुका सम वयक यांचेकडू न तर नॉन इंटे स ह काय े ात िव तार
अिधकारी(एनआरएलएम) यांचेमाफत केली जात आहे .

या अिभयनांतगत खालील बाब चा समावेश आहे .

1. ामीण गर बाचे संघटन, सं था बांधणी व बळकटीकरण –

या अंतगत स थतीत वण जयंती ाम वरोजगार योजनतगत दा.रे .खालील थािपत व कायरत मिहला वयंसहायता गटांना मता बंधणी
करणे, बंद पडले या गटांचे पु जीवन करणे तसेच सेमी इंटे स ह काय े ात दा.रे .खालील व गरीबातील गरीबांचे नवीन गट थापन करणे
याचा समावेश आहे .
2. मता बांधणी व िश ण –
या अंतगत वरील 1 म ये नमुद मिहलां या कायरत गटांना दशसु ीचे पायभूत िश ण दे ऊन यांची मता बांधणी केली जाते. या िश णानंतर
गटां या िनयिमत बैठका घेणे, िनयिमत बचत जमा करणे, गटातील सद यां या गरजांचा ाधा य म ठरवून यांना उपल ध बचतीतून अंतगत
कज दे णे, अंतगत कज या परतफेडीचे िनयोजन करणे, लेखे अ ावत ठे वणे या बाबी के या जातात.
3. गटास िफरता िनधी देणे –
िविहत कालावधीनंतर गट दशसु ी पालन करीत अस यास याचे तीन ते सहा मिह यात थम ण
े ीकरण कर यात येते. व या ेणीकरणात
िमळाले या गुणांनुसार गटास िकमान . 10,000/- ते कमाल . 15,000/- इतका िफरता िनधी िज हा ामीण िवकास यं णेमाफत िदला
जातो.
4. गटास पतपुरवठा करणे –
 गटास 6 मिह यानंतर कवा िफरता िनधी िमळालेनंतर 3 मिह यात गट पतपुरवठा िमळणेस पा होतो. पतपुव ासाठी गटाचे िविहत
प दतीनुसार बँक व यं णे ारे ि ितय ेणीकरण केले जाते. गट दशसु ीचे िनयिमत पालन करीत अस यास गटास खालील माणे अथसहाय
देय आहे.

अ) पिहले अथसहा य - ि ितय ेणीकरणात िमळाले या गुणांनुसार गट पिहले अथसहा य /पतपुरवठा िमळणेस ा त होतो. सवसाधारणपणे
गटा या एकूण बचती या (बचत+िफरता िनधी+ याज+इतर जमा ध न) िकमान 4 ते 8 पट कवा िकमान 50 हजार एवढे अथसहाय बँकेकडू न
मं जूर कर यात येते.

आ) ि तीय अथसहा य – पिह या अथसहा याची संपण

ु परतफेड के यानंतर गटास एकूण बचती या 5 ते 10 पट कवा िकमान . 1 लाख एवढे
अथसहाय दे य आहे . हे अथसहाय 12 ते 24 मिह यात परतफेड करणे आव यक असते. वरील दोनही अथसहायासाठी क प आराखडा
आव यक नाही. हे अथसहाय गटा या तातडी या आ थक व समािजक गरजांसाठी (Consumption Loan) दे ता येते.

इ) तृितय अथसहाय – दुसरे अथसहायाची िकमान 90 ट के परतफेड झा यानंतर गटा या क प आराख ानुसार िकमान 2 ते 5 लाख
मय देत अथसहाय दे य आहे.

ई) चौथे अथसहाय – तृितय अथसहायाची िकमान 90 ट के परतफेड झा यानंतर गटा या क प आराख ानुसार िकमान 5 ते 10 लाख
मय देत अथसहाय दे य आहे

5. याज अनुदान –
वरील माणे गटास अथसहाय ा त झा यानंतर गटाने िनिमत परतफेड के यानंतर 7 ट के व बँक याजदर यामधील 5.5 ट के एव ा मय देत
पर पर बँकेस याजाची ितपुत कर यात येते. यामुळे गटास 7 ट के दराने पतपुरवठा कर यात येतो.
6. कौश यवृ दी िश ण व रोजगार िन मती –
या अंतगत दािर य रे षेखालील कुटू ं बातील 18 ते 45 वयोगटातील सद यास याला आव यक असले या े ातील आव यक कौश याचे
िज ात थािपत आयडीबीआय ामीण वयंरोजगार िश ण क (आर सेटी) माफत मोफत िश ण िदले जाते. या म ये लाभा य स मोफत
िश ण, िनवासाची-भोजनाची मोफत सोय, दैिनक भ ा याबाबी दे यात येतात.
7. पायाभूत सुिवधा व िवपणन –
या अंतगत मिहला वयंसहायता गटांनी तयार केले या उ पादनां या िवि या सोईसाठी बाजार गाळे , बाजार क े , तालुका िव ी क इ यािद
सुिवधा दे यात येतात. तसेच गटांनी उ पािदत केले या मालाला बाजारपेठ उपल ध क न दे यासाठी ितवष िज हा तरावर मािनिन ज ा या
नावाने िवि दशन भरवले जाते.

राजीव गांधी घरकुल योजना ं . १ व २

महारा शासनाने रा यातील ामीण भागातील दािर यरे षेवरील आ थक टया दु बल/बेघर/अ पभूधारक गरजूसाठी घरे बांध यासाठी राजीव
गांधी ामीण िनवारा .१ व २ योजना सु केलेली आहे .

राजीव गांधी ामीण िनवारा योजना .१ ही दािर य रे षेखालील कुटु ं बासाठी आहे . ही योजना इंिदरा आवास योजने या धत माणेच राबिवली
जाते.

या योजनेचे िनकष इंिदरा आवास योजने या िनकषा माणेच असून सदर योजने या िनधीचा पुरवठा रा य शासनाकडू न केला जातो.

राजीव गांधी ामीण िनवारा योजना .२ ही दािर य रे षेवरील परं तु वा षक उ प .५००००/- पे ा कमी असले या कुटु ं बाकरीता असून, येक
लाभाथ कुटु ं बास .४५०००/- िबन याजी कज िमळे ल.

िदनांक २७ ऑग ट ०९ या शासन िनणयानुसार योजना .२ योजना सुधारीत कर यात आली असून ही दािर य रे षेवरील परं तु वा षक उ प
.९६०००/- पे ा कमी असले या कुटु ं बाकरीता असून, येक लाभाथ कुटु ं बास .९००००/-िबन याजी कज व लाभाथ विह सा .१००००/-
असे िमळू न .१०००००/- िकमतीचे घरकुल लाभाथ स शासनामाफत दे णेत येते.

सदरचे . ९००००/- िबन याजी कज लाभाथ ने ८३३ महीना माणे १० वष त परतफेड करावयाचे आहे . पिहले वष अ थगन कालावधी
पकड यात येईल.

घरकुल बांधणेसाठी लाभाथ चे वतः या मालकीचे अथवा शासकीय/ ामपंचायत मालकीचे ७५० चौ.फुट भूखंड े फळ आव यक यापैकी २६९
चौ.फुट बांधकाम े फळ करणे आव यक आहे.
 राजीव गांधी ामीण िनवारा योजनेचे नाव गृहिनम ण िवभागाकडील शासन िनणय िदनांक २२ ऑग ट २०१४ अ वये बदलून ते राजीव गांधी
घरकुल योजना असे नामकरण कर यात आले आहे .

इंिदरा आवास योजना

इंिदरा आवास योजना ही दािर य रे षेखालील बेघर कुटु ं बास कायम व पाचा िनवारा िमळ यासाठी व कुटु ं बास थैय ा त हो यासाठी राबिवणेत
येत आहे . या योजनतगत नवीन घरकुलासाठी क व रा य शासन यांचेकडू न ७५:२५ या माणात िनधी उपल ध होतो.

सन २००१३-१४ पासून ित घरकुल .९५०००/-अनुदान लाभाथ िह सा .५०००/-

क शासनाचा िह सा . ५२५००/-

रा य शासनाचा . १७५००/-

रा य शासनाचा अितिर त िह सा . २५०००/-

 दािर य रेषेखालील यादयांना आिण या आधारे तयार केले या ित ा यादयांना ामसभेची मा यता घेतली अस याने येक वष ामसभे या
मा यतेची आव यकता नाही.
 ित ा यादीनुसार पा लाभाथ हणजे जे लाभाथ बेघर आहेत िकवा यांचे रहाते घर क चे ( हणजे गवती छ पर,कुडाचे,भडया या
िवटांच,े दगड िवटा मातीचे क चे घर) आहे. ते लाभाथ कुटु ं ब योजनेअंतगत घरकुल िमळ यास पा आहे त.
 दािर य रेषेखालील या कुटु ं बाना प के घर आहे िकवा यांना इंिदरा आवास योजना,राजीव गांधी ामीण िनवारा योजना-१,समाजक याण
िवभागांतगत घरकुल योजना इ यादी शासना या योजनेअंतगत घरकुलासाठी अथसहा य यांना पूव िमळाले आहे ते कुटु ं ब पा असणार नाही.
यांना या योजनेअंतगत घरकुल मं जूर केले जाणार नाही.
 दािर य रेषेखालील कुटु ं बा या ित ा यादया यां या घरा या स थतीसह ामपंचायत काय लयात पहा यासाठी उपल ध आहेत.
 ित ा यादीतील कुटु ं बे सव णानंतर या कालावधीत गावातून कायम व पी थलांतरीत झाली अस यास यांना घरकुल मं जूर केले जाणार
नाही. या गावा या यादीम ये नाव आहे , याच गावाम ये घरकुल मं जूर केले जाईल.
 गट िवकास अिधकारी,पंचायत सिमती यांचेकडू न घरकुलाचा काय रं भ आदेश ा त झा यानंतर लाभाथ कुटु ं बाने तातडीने कामास ारं भ क न
तीन मिह या या कालावधीत घरकुलाचे काम पूण करणे आव यक आहे.
 लाभाथ कुटु ं बाने वतः या नावे जेथे कोअर बँकीगची सुिवधा उपल ध आहे अशा रा ीयकृत बँके या शाखे या शाखेम ये बचत खाते (Saving
Account) उघडू न खाते मांक पंचायत सिमती काय लयास ता काळ कळवावयाचा आहे .
 घरकुलाचे कामकाज सु झा यावर लाभाथ कुटु ं बास तीन ह याम ये कामा या मू यांकनानुसार पैसे यां या बँक खा यावर िज हा ामीण
िवकास यं णेमाफत िकवा पंचायत सिमती माफत पाठिव यात येतील.
 पिह या ह यासाठी जो यापयतचे बांधकाम पूण करणे,दुस-या ह यासाठी लॅबपयतचे बांधकाम पूण करणे आिण ितस-या व अंितम ह यासाठी
शौचालय, हाणीघर यासह संपण
ू काम पूण क न येक ट यातील कामा या फोटोसह िनधीची मागणी पंचायत सिमतीकडे ता काळ करावयाची
आहे . जर लाभाथ ने गतीने काम पूण के यास आिण जादा मू यांकन पिह या ह या या वेळीच झा यास दोन ह यांम ये सु दा िनधी िवतरीत
कर यात येईल.
 ित ा यादीमधील या कुटु ं बाना वतःची जागा नाही आिण ते घरकुलासाठी पा आहेत यांनी घरकुल बांधकामासाठी जागा तातडीने उपल ध
क न ावयाची आहे. जर घरकुल मंजूरीनंतर यांनी १५ िदवसात जागा उपल ध केली नाही तर यांचा घरकुलावरील ह क कायम (शाबूत)
ठे वून ित ा यादीमधील पुढील पा लाभाथ कुटु ं बात घरकुल मं जूर केले जाईल. संबिधत लाभाथ स या गावाम ये जागा उपल ध झा यावर
यास घरकुल मं जूर केले जाईल आिण उपल धतेनुसार िनधी दे यात येईल
 अथ िवभाग
अथ िवभाग मािहती 2022-23 Click To View

 टी ेपात अंदाजप क - सन 2018-19 चे पुरवणी अंितम

 अथ िवभाग - गट िव याचे अदयावत तावाबाबत

िज हा पिरषद : भिव य िनव ह िनधी अज चे नमुने व मािहती

भिव य िनव ह िनधी नवीन खाते उघडणे

 भिव य िनव ह िनधी नवीन खाते उघडणेचा अज

 भिव य िनव ह िनधी नवीन खाते उघडणेचा ताव चेकिल ट
 भिव य िनव ह िनधी खाते नामिनदशानाचा नमुना
भिव य िनव ह िनधी परतावा

 भिव य िनव ह िनधी मधून परतावा अ ीम िमळणेबाबत ताव चेकिल ट

भिव य िनव ह िनधी ना-परतावा

 भिव य िनव ह िनधी मधून ना-परतावा अ ीम िमळणेबाबत ताव चेकिल ट

भिव य िनव ह िनधी ९०% ना-परतावा

 भिव य िनव ह िनधी मधून ९०% ना-परतावा अ ीम िमळणेबाबत ताव चेकिल ट

भिव य िनव ह िनधी अ ीम देयक

 भिव य िनव ह िनधी मधून परतावा / ना-परतावा / ९०% अ ीम देयक चेकिल ट

 महारा कोषागार िनयम नमुना मांक ५२
भिव य िनव ह िनधी अंितम ताव

 भिव य िनव ह िनधी अंितम ताव चेकिल ट

भिव य िनव ह िनधी ठे व संल न िवमा योजना लाभ

 भिव य िनव ह िनधी ठे व संल न िवमा योजना लाभ ताव चेकिल ट

भिव य िनव ह िनधी अ ीम िनयमावली

 भिव य िनव ह िनधी अ ीम िनयमावली

अथ िवभागाकडील कामकाजाबाबतची सवसाधारण मािहती

मु य लेखा व िव अिधकारी हे िज हा पिरषदेचे िव ीय स ागार या ना याने कामकाज करतात.

अंदाजप क शाखा

महारा िज हा पिरषदा व पंचायत सिमती अिधिनयम १९६१ मधील कलम १३७ व १३८ नुसार िज हा पिरषदे चे विनधीचे अंदाजप क िव
िवभागाकडू न तयार केले जाते. अथ सिमतीचे िशफारशी नंतर सदर अंदाजप क मा. सभापती, अथ सिमती, हे िज हा पिरषद सवसाधारण
सभेपुढे मा यतेसाठी मांडतात. विनधीचे मुळ सुधारीत अंदाजप क िव सिमतीचे िशफारसीसाठी दरवष २५ फे ुवारी पूव तयार क न सादर
करणेत येते. िव सिमतीचे िशफारसीसह िज हा पिरषदे पढ
ु े दरवष २७ माच पूव मा यता घेणेसाठी सादर करणे. तसेच उपल ध र कमे नुसार
पुरवणी अंदाजप क तयार क न यास िव सिमती या िशफारशीसह िज हा पिरषदेची मा यता घे यात येते िज हा पिरषद सवसाधारण सभेने
सुचिवले या दु या व सूचना िवचारात घेवून अंदाजप क अंतीम केले जाते व संबंधीत िवभागांना पुढील कायवाहीसाठी पाठिवले जाते.

अनुदान

शासनाकडू न ा त होणारे वेतन व वेतनेतर अनुदानाची महारा कोषागार िनयम नमुना नंबर ४४ म ये दे यके तयार क न कोषागारातून मं जूर
क न घेणे. ा त धनादे शाचे िव ेषण सव पंचायत सिमत ना वग करणेचे कामकाज कर यात येते. िज हा पिरषदेकडे िश क राहणा-या
र कमांची गुंतवणूक करणे. शासनाकडू न ा त र कमांबाबत व काढ यांत आले या र कमांचा महालेखापाल व आयु त काय लयाम ये ताळमेळ
घेणे.

संकलन शाखा

महारा िज हा पिरषदा व पंचायत सिमती अिधिनयम १९६१ मधील कलम १३६ नुसार िज हा पिरषदेचे वा षक लेखे िव िवभगामाफत तयार
केले जातात. याम ये मािसक लेखे न.नं. १९, २०, व २१ दरमहा तयार क न घेणे, एकि त ले यास िज हा पिरषदेचे अथ सिमती व थायी
सिमतीची मा यता घेणे. िज हा पिरषदेचे गत वष चे वा षक ले यास २५ ऑग ट पूव अथ सिमती आिण ३० स टबर पूव िज हा पिरषद
सवसाधारण सभेची मा यता घेणे तसेच िज हा पिरषदेचे लेखे १५ नो हबर पूव शासन राजप ात िस ीसाठी शासनास सादर केले जातात.
गतवष पासून िज हा पिरषदे चे लेखे हे ि या सॉ ट या संगणक णालीम ये केलेले आहे त.

भिव य िनव ह िनधी शाख

िज हा पिरषद सेवत
े ील िश क व िश केतर कमचारी यांचे भिव य िनव ह िनधीचे लेखे ठे वणे संबंधीत कमचारी यांना यांचे खा याचे खाते उतारे
देणे, भिव य िनव ह िनधीतून कमचार्यांना परतावा/नापरतावा र कमा काढू न दे णे तसेच सेवािनवृ ीनंतर भ.िन.िन. ची संबंधीताचे खा यावरील
िश क असणारी सव र कम याजासह परत करणे. तसेच सेवत
े असताना मयत झाले या कमचार्याचे वारसास ठे व सल न िवमा योजनतगत
लाभ याच शाखेमाफत िदला जातो.

सेवा िनवृ ी वेतन शाखा

िज हा पिरषद सेवत
े ून सेवािनवृ होणार्या िश क आिण िश केतर कमचारी यांना सेवा िनवृ ीवेतन तसेच सेवािनवृ ीनंतरचे इतर लाभ
िवनािवलंब मंजूर कर याची कायवाही केली जाते. याम ये संबंधीत िवभागाकडू न पिरपूण ताव ा त होणे आव यक असते. तसेच वेतन
पडताळणीचे काम केले जाते.

अंतगत लेखा पिर ण

िज हा पिरषदे कडील िविवध िवभाग व सव पंचायत सिम या व या अंतगत येणारी सव काय लये यांचे दरवष अंतगत लेखा पिर ण करणे. लेखा
पिर णात आढळणा-या ट
ु ची पुतता क न घेणे. थािनक िनधी लेखा, महालेखापाल व पंचायत राज सिमती यांचेकडू न घे यांत आले या
शकांची पुतता करणेस मदत करणे.

शासन

राजप ीत अिधकारी यांचे आ थापनािवषयक सव कामकाज केले जाते. अथ सिमती िवषयक सभा घेण,े कायवृ ◌
ं ात, इितवृत इ. सव कामकाज
केले जाते.

१३ - वा िव आयोग

शासनाकडू न ा त होणारे अनुदान िज हा पिरषद, पंचायत सिमती व ामपंचायत यांना वाटप करणे. याचा खच चा अहवाल शासनास दरमहा
सादर करणे.

गट िवमा
 िज हा पिरषदे कडील वग - ३ व वग - ४ कमचा-यांचे सेवािनवृ ी नंतरचे गट िव याचे ताव संबंधीत काय लयाकडू न ा त झालेनंतर तावाची
छानणी क न सदर गट िवमा देयके नमुना नं. आठ पोहोच िलिखत नमु यात कोषागारात सादर केली जातात यानंतर ा त धनादेश संबंिधतांना
आदा करणे बाबतचे कामकाज केले जाते.

आ थापना शाखा

आ थापना शाखेमाफत लेखा संवग तील कमचार्यांचे आ थापना िवषयक कामकाज केले जाते . उदा. सरळ सेवा नेमणूका, िनयिमत पदो या,
कालब पदो या, बद या, जे ठता या ा, गोपनीय अिभलेख, सेवा िनवृ ी करणे तयार करणे, कमचार्यांचे वेतन भ ,े वास भ े देयके तयार
करणे तसेच लेखा परी ा िवषयक कामकाज केले जाते.

ठे व व तसलमात शाखा

िज हा पिरषदे कडे काम करणारे िविवध म तेदार यांचेकडू न ा त होणारी बयाणा र कम तसेच सुर ा ठे व चा िहशोब ठे वला जातो. जमा ठे वी
र कमा ठे व न दवही नमुना नंबर ७१ म ये नोदी घेणे म तेदार यांचे मागणीनुसार आिण खा याने नमुना नंबर ८३ म ये ठे व परता याची देयके सादर
केलेनंतर दे यके पािरत करणे तसेच तीन वष वरील सुर ा ठे वी यपगत क न िज हा िनधीत िनधीत जमा करणे तसेच थायी सिमतीचे
मा यतेनुसार सदर यपगत ठे वी परतावा करणे. िज हा पिरषद कमचार्यांना घरबांधणी, मोटारसायकल खरे दीसाठी तसलमात दे णे कज
ह यां या न दी तसलमात न दवही नमुना नंबर ७९ म ये ठे वणे याच माणे खाते तसलमात र कमांचा िहशोब ठे व याचे काम या शाखेमाफत केले
जाते.

 िज हा पिरषदे या िविवध िवभागामाफत या योजना/िवकास कामे केली जातात यासंदभ तील शासकीय मा यतेसाठी या सव न या िव
िवभागाचे अिभ ाय घेवून स म ािधकार्यांकडे सादर के या जातात.
 िज हा पिरषदे या िविवध िवभागांमाफत िवकास कामांसाठी/योजना राबिवणेसाठी मागिव यात आले या िनिवदा ि येवर मु य लेखा व िव
अिधकारी यांचे िनयं ण असते. िनिवदा मंजूरीसाठी या न याही िव िवभागाचे अिभ ाय घेवून स म ािधकार्यांकडे सादर के या जातात.
 िज हा पिरषदे माफत केले या सव कामांची दे यके तसेच कमचारी वेतनाची दे यके आिण काय लयीन सािदल खच ची दे यके िव िवभागाम ये
पिरिनिर ण क न पािरत केली जातात आिण यांचे धनादे श संबंधीतांना िदले जातात.
 िज हा पिरषद िव िवभागामाफत पािरत के या जाणार्या सव देयकांचे धनादेश देणे तसेच पंचायत सिमती तरावर िव ेषणाचे धनादेश िव
िवभागातील धनादेश शाखेमाफत िदले जातात.

िव िवभाग, िज.प.सातारा अंतगत कायरत वग १ व २ अिधका-यांची मािहती

िव िवभाग दु र वनी ं .०२१६२-२३३८३२

अ. अ धका-यांचे नाव पदनाम दरू वनी मांक मण वनी

1 मा. ी. डी.आर.काळोखे मु य लेखा व व अ धकार ०२१६२-२३३८३२ ९४२२४२३६६८

2 ीमती.राज ी पाट ल उप मु य लेखा व व अ धकार ०२१६२-२३३८३२ ९८२२३०९४८४

3 ी. सु नल जाधव लेखा अ धकार -१ ०२१६२-२३५६९६ ९०९६२४९७३१

4 ी. सुहास हंदरू ाव पवार लेखा अ धकार -२ ०२१६२-२३३८३२ ९०४९९८६४७२

संवग िनहाय मंजुर पदे , भरलेली पदे व िर त पदांची मािहती

अ. संवग मंजुर पदे भरलेल पदे र त पदे शेरा

1 मु य लेखा व व अ धकार १ १ ० ---

2 उप मु य लेखा व व अ धकार १ १ ० ---

3 लेखा धकार २ २ ० ---

4 सहा यक लेखा धकार २७ १६ ११ ---

अ. संवग मंजुर पदे भरलेल पदे र त पदे शेरा

5 क न ठ लेखा अ धकार १८ १६ २ ---

6 व र ठ सहा यक(लेखा) ४१ ३3 ८ ---

7 क न ठ सहा यक(लेखा) ३४ ३३ १ ---

िव सिमती

मा. ी. राजेश वसंत पवार, सभापती अथ, श ण व डा स मती

मा. ी.मान संगराव वसंतराव जगदाळे सद य

मा.सौ. तभा अर वंद धम

ु ाळ सद या

मा.सौ. जय ी मा णलाल गर सद या

मा.सौ. क पना नानासो मोरे सद य

मा.डॉ. सौ. भारती सं दप पोळ सद या

मा.सौ. शवांजल संजीवराजे नाईक नंबाळकर सद या

मा. ी. मनोज भमराव घोरपडे सद य

मा. ी. अ ण दादासो गोरे सद य

िव सिमतीची रचना : एक सभापती + आठ सद य असे एकूण नऊ सद य

िव िवभागातील शासकीय मािहती अिधकारी/सहा यक शासकीय मािहती अिधकारी/अिपलीय अिधकारी यांची िव तृत मािहती.
अ) शासकीय मािहती अिधकारी

शासक य
मा हती
अ धका-याचे अ पल य
अ. . नांव पदनाम काय े प ा/फोन ई-मेल अ धकार

1 ी. सह
ु ास लेखा धकार - व वभाग, व वभाग, दस
ु रा cafozpsatara@gmail.com मु य लेखा
हंदरू ाव पवार २ िज.प.सातारा मजला, िज.प. व व
सातारा -०२१६२- अ धकार
२३३८३२

ब) सहा यक शासकीय मािहती अिधकारी

शासक य
मा हती
अ धका-याचे अ पल य
अ. . नांव पदनाम काय े प ा/फोन ई-मेल अ धकार

1 ी. र वं कन ठ व वभाग, व वभाग, दस
ु रा cafozpsatara@gmail.com मु य लेखा व
बापूराव यादव लेखा धकार िज.प. मजला, िज.प. व अ धकार
सातारा सातारा ०२१६२-
२३३८३२

क) अिपलीय अिधकारी

यां या
शासक य अ धन त
मा हती शासक य
अ धका-याचे मा हती
अ. . नांव पदनाम काय े प ा/फोन ई-मेल अ धकार

1 ी. धम मु य लेखा व वभाग, व वभाग, दस

ु रा cafozpsatara@gmail.com ी. सुहास
रामकृ ण व व िज.प.सातारा मजला, िज.प. हंदरू ाव पवार
सातारा -०२१६२-
 यां या
शासक य अ धन त
मा हती शासक य
अ धका-याचे मा हती
अ. . नांव पदनाम काय े प ा/फोन ई-मेल अ धकार

काळोखे अ धकार २३३८३२

 मिहला व बाल िवकास िवभाग
एका मक बाल िवकास सेवा योजना िज हा क

तावना

एका मक बाल िवकास सेवा योजना ही देशात 2 ऑ टोबर 1975 पासून सु झाली. सातारा िज ात 1985 पासून योजना काय वत असून,
स या सव 11 तालु यात 18 क पा ारे 4799 अंगणवा ांमधून योजने या सेवा लाभाथ ना िद या जातात.

एका मक बाल िवकास सेवा योजनेचे उ े य

 ० ते ६ वष वयोगटातील बालकां या पोषण व आरो य िवषयक थतीम ये सुधारणा घडवून आणणे.

 बालकां या यो य शारीरीक, मानिसक व सामािजक िवकासाचा पाया घालणे.
 अभक मृ यू , बालम यू, कुपोषण व शाळा गळती या माणात घट करणे.
 बाल िवकासाला ो साहन दे यासाठी िविवध िवभागांम ये धोरण िनि ती आिण काय माची अंमलबजावणी करणेसाठी भावी सम वय कायम
ठे वणे.
 यो य पोषण आहार व आरो य िश ण या ारे बालकांचे सामा य आरो य व पोषणासंबध
ं ी काळजी घे यासाठी मातांना स म बनिवणे.

एबािवसे योजने अंतगत दे यात येणा-या सेवांची मािहती

 पूरक पोषण आहार

 आरो य तपासणी
 लसीकरण
 संदभ सेवा
 अनौपचािरक पूव ाथिमक िश ण
 आरो य व पोषण िश ण

एबािवसे योजने अंतगत लाभ दे यात येणारे लाभाथ

 ० ते ६ मिहने वयोगटातील बालके

 ६ मिहने ते ३ वष वयोगटातील बालके
 ३ वष ते ६ वष वयोगटातील बालके
 गभवती व तनदा माता
 िकशोरवयीन मुली
 १५- ४५ वयोगटातील अ य मिहला

लाभाथ िनहाय दे यात येणा-या सेवांची मािहती

अ. लाभाथ कार दे यात येणार सेवा

1 0 ते 6 म हने वयोगटातील बालके 1. लसीकरण

2. पूरक पोषण आहार.
3. आरो य तपासणी
अ. लाभाथ कार दे यात येणार सेवा

4. संदभ सेवा

2 6 म हने ते 3 वष वयोगटातील बालके 1. परू क पोषण आहार.

2. लसीकरण
3. आरो य तपासणी
4. संदभ सेवा

3 3 वष ते 6 वष वयोगटातील बालके 1. पूरक पोषण आहार.

2. लसीकरण
3. आरो य तपासणी
4. संदभ सेवा
5. अनौपचा रक पूव ाथ मक श ण

4 गभवती व तनदा माता 1. आरो य तपासणी

2. लसीकरण
3. संदभ सेवा
4. परू क पोषण आहार
5. पोषण व आरो य श ण

5 11 ते 18 वयोगटातील कशोरवयीन मुल 1. पोषण व आरो य श ण

2. अनौपचा रक श ण
3. पूरक पोषण आहार

6 15 ते 45 वयोगटातील अ य म हला 1. पोषण व आरो य श ण

क प िनहाय कायरत अंगणवा ा

सातारा िज ात स या ३९३० मो ा व ८६९ िमनी अंगणवा ा कायरत आहे त.

अ. क प कायरत अंगणवाडी सं या
अ. क प कायरत अंगणवाडी सं या

मो या मनी

1 जावल 228 57

2 कोरे गाव 210 18

3 कोरे गाव 2 168 22

4 सातारा 304 32

5 सातारा 2 217 40

6 खंडाळा 203 22

7 म. वर 112 31

8 वाई 239 30

9 फलटण 207 40

10 फलटण 2 203 23

11 खटाव 201 50

12 खटाव 2 186 51

13 माण 207 96
 अ. क प कायरत अंगणवाडी सं या

14 हसवड 112 28

15 कराड 356 43

16 कराड 1 284 32

17 पाटण 278 138

18 पाटण 2 215 116

एकूण 3930 869

एका मक बाल िवकास सेवा योजने अंतगत राबिव यात येणा-या िविवध योजना

पूरक पोषण आहार

पूरक पोषण आहार योजने अंतगत 6 म. ते 6 वष वयोगटातील बालके, गरोदर व तनदा माता, िकशोरी मुली यांना लाभ दे यात येतो. पैकी 6 म.
ते 3 वष वयोगटातील बालके, गरोदर व तनदा माता, िकशोरी मुली यांना थािनक तरावर बचत गटांमाफत उ पािदत घरपोच आहार (Take
Home Ration - THR) दे यात येतो. 3 व. ते 6 व. वयोगटातील बालकांना अंगणवाडी म ये बचत गटाने तयार केलेला गरम ताजा आहार दे यात
येतो.

ाम बाल िवकास क (VCDC)

 ाम बाल िवकास क हे अंगणवाडी क ात अंगणवाडी सेिवकां व आरो य िवभागामाफत घे यात येते. सदर क ाम ये आहार व आरो य सेवा
िद या जातात.
 ाम बाल िवकास क ाचा कालावधी 4 आठवडे ते 12 आठवडयाचा असतो. यानंतर ाम बाल िवकास क ाम ये दाखल बालकां या
वृ ीसिनयं णाचा पाठपुरावा अंगणवाडी सेिवकांमाफत 6 मिह यापयत केला जातो.
 ाम बाल िवकास क ाम ये ६ मिहने ते ६ वष वयोगटातील सॅम व मॅम ेणीतील बालकांना 4 आठवडे ते 12 आठव ापयत दाखल कर यात
येते.
 ाम बाल िवकास क ाम ये सदर बालकां या मातांना आरो य व पोषण िश ण िदले जाते.
 सदर ाम बाल िवकास क े सॅम बालकांकिरता शासना या िनधी आिण मॅम बालकांकिरता लोकसहभागातून चालिवली जात आहेत.

अंगणवाडी इमारत बांधकाम व दु ती

 अंगणवाडी इमारत बांधकामाकरीता डी.पी.सी, नाबाड माफत िनधी उपल ध क न िदला जातो.
 फे ुवारी 2022 पासून अंगणवाडी इमारत बांधकामासाठी खच ची मय दा र. . 11.25 लाख ित अंगणवाडी या माणे कर यात आलेली आहे.

सुधािरत माझी क या भा य ी योजना

 उददे श

 मुल चा ज मदर वाढिवणे

 लग िनवडीस ितबंध करणे
 मुल या िश णास ो साहन देणे
 बालिववाहास ितबंध करणे
 मुल या आरो याचा दज वाढिवणे

योजना पा तेचे िनकष

 1 ऑग ट 2017 रोजी कवा यानंतर ज मले या मुली

 बािलकेचे ज म न दणी माणप
 मातेने/िप याने कुटू ं बिनयोजन श ि या के याचा दाखला
 लाभा य चे आई/वडील महारा रा याचे मूळ रिहवाशी दाखला
 वा षक .8.00 लाखापयत उ प असलेले पालक. (तहिसलदार यांचा उ प ाचा दाखला आव यक)
 िशधापि का,लाभाथ मुलीचे आधारकाड,लाभाथ मुलीचे लसीकरण काड
 सदरची योजना बँक ऑफ महारा यांचे माफत राबिवली जाणार अस याने, लाभाथ व आई यांचे संयु त खाते उघडणे आव यक आहे.

योजनेचे व प

 एका मुली या ज मानंतर मातेने/िप याने दोन वष या आत कुटु ं ब िनयोजन श ि या क न अज के यास, या मुली या नावे 50000/- बँकेत
मुदत ठे व योजनेत गुंतव यात येतील.
 दोन मुली या ज मानंतर मातेन/े िप याने एक वष या आत कुटु ं ब िनयोजन श ि या क न अज के यास, ित मुलगी 25000/- इतकी र कम
बँकेत मुदत ठे व योजनेत गुंतव यात येतील.
 मुलीला वया या 18 या वष मुददल व याज िमळे ल, तसेच मुली या वया या 6 या व 12 या वष ठे वीवरील अनु ेय होणारे फ त याज काढता
येईल.
 योजने या लाभाची र कम िमळणेसाठी मुलीचे वय 18 वष पूण असणे व इय ा दहावी पास/नापास तसेच मुलीचे वय वष 18 चे आत ल न झालेले
नसावे.
माझी क या भा य ी या योजनेअंतगत सन 2017-18 ते 2020-21 या कालावधीत ा त अनुदान र कम 143.50 ल मधून 559 लाभाथ ना
मुदत ठे वीदवारे लाभ दे यात आला.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ

बेटी बचाओ बेटी पढाओ हा मा.पंत धान यांचा फलॅगशीप काय म असून, या योजनेचा शुभारं भ िद. 22 जानेवारी 2015 रोजी मा.पंत धान यां या
शुभह ते पािनपत हिरयाणा येथे करणेत आला.

काय माचा उददे श

 गभ लग िनदानास ितबंध करणे.

 मुल या ज माचे माण वाढिवणे.
 मुल या आ त वाचे व जीिवताचे सरं ण करणे.
 मुल या िश णास ो साहन देणे व िश णातील सहभाग वाढिवणे.
 मुल ची शाळे तील गळती रोखणे.
सन 2018-19 या आ थक वष त सातारा िज हयाचा या काय मात समावेश कर यात आला आहे . सदर काय मांतगत सातारा िज हयाम ये
खालील उप म घे यात येत आहे त.

 मा.िज हािधकारी यां या अ य तेखाली िड ी ट टा क फोसची थापना कर यात आली आहे. तसेच तालुका तरावर लॉक लेवल टा क
फोसची थापना कर यात आली आहे.
 सदर काय मास वृ प , रे डीओ, पथनाटय, मेळावे, बैठका, िवशेष ामसभा व मिहला ामसभा, ी ज माचे वागत, नवदांप य व कुटू ं बांचे
समुपदे शन इ यादी मा यमादवारे यापक व पात िस दी दे वून व जनजागृती क न, लोकांची मानिसकता बदल यासाठी य न कर यात येत
आहे त.
या योजनेअंतगत सन 2018-19 ते सन 2020-21 या कालावधीत दरवष ा त अनुदान र कम 25 ल मधून योजनेची चार व िस दी
कर यात आलेली आहे.
 ामपंचायत िवभाग
 िद.०१/०१/२०१९ रोजीची ामिवकास अिधकारी सेवा जे टता यादी
 िव तार अिधकारी(पं/ए ािवका) या संवग ची िद.०१/०१/२०१९ रोजीची अंितम सेवा जे टता यादी
 ामपंचायत कमचारी सुधािरत सेवा जे टता यादी िद.०१/०१/२०१९
 िदनांक ०१/०१/२०१९ ची ामसेवकांची अंितम सेवा जे ठता यादी
 टू र पॅकेज बाबत एकि त दर प क देणेबाबत.
 "आमचा गाव आमचा िवकास " (GPDP) उप मांतगत ामपंचायत िवकास आराखडा तयार कर याबाबत.
 ामीण भागातील शासकीय जिमनीवरील िनवासी योजनाथ केलेली अित मणे िनयमानुकूल करावया या धोरणाची अंमलबजावणी
 आमचं गाव आमचा िवकास उप मांतगत 2019-20 चा ामपंचायत िवकास आराखडा (GPDP)अंतीम कर याबाबत
 14 वा िव आयोग जनरल बेिसक ँट या सन 2016/17 या पिह या ह या या व पात ( ामपंचायत तर) साठी ा त झाले या िनधीचे
पंचायत सिमती िनहाय पिरगणन तपिशल.
 14 वा िव आयोग जनरल बेिसक ँट या सन 2016/17 मधील दुस-या ह यातील र कमेस िवतरणास झाले या िवलंबापोटी ा त
याज,िदनांक 1/4/2017 ते िद. 7/8/2017 अखेर खा यावर िश क रककमे वरील बॅक याज र कमे चे पिरगणनीत तपिशल.
 14 वा कि य िव आयोगातंगत सन 2016/17 िव ीय वष त जनरल परफॉम स ँट या व पात ( ामपंचायत तर) साठी ा त झाले या
िनधी◌े िमळ यासाठी पा ामपंचायत ना पिरगणन करणेत आलेला तालूका िनहाय तपिशल.
 14 वा िव आयोग जनरल बेिसक ँट या सन 2015/16 या पिह या व दुस-या ह या या व पात ( ामपंचायत तर) साठी ा त झाले या
िनधीचे पंचायत सिमती िनहाय पिरगणन तपिशल.
 14 वा िव आयोग जनरल बेिसक ँट या सन 2016/17 या दुस-या ह या या व पात ( ामपंचायत तर) साठी ा त झाले या िनधी व बॅक
याज र कमे चे पंचायत सिमती िनहाय पिरगणन तपिशल.
 14 वा िव आयोग सन 2017/18 या जनरल बेिसक ँट या दु स-या ह या या व पात ( ामपंचायत तर) साठी ा त झाले या िनधी व
िदनांक 22-08-2017 ते 07-12-2017 अखेर ा त बॅक याज र कमेचे ा.पं.ना िवतरण करणेसाठी पंचायत सिमती िनहाय पिरगणन तपिशल.
 व:मु यांकनानुसार सव िधक गुण ा त 25 ट के ामपंचायत ची तालुकािनहाय तपासणी करावयाची यादी
 आपले सरकार सेवा क क पा ऄंतगगत “देयक संगणक णाली ारे ” सीएससी - एसपी हीस दे यके ऄदा करणेबाबत.
 आपले सरकार सेवा क (ASSK) तालुकािनहाय यादी
 आपले सरकार सेवा क (ASSK) - उभारणी व अंमलबजावणी बाबत मागदशक सूचना
 आपले सरकार सेवा क (ASSK) - सेवा क ाची तालुकािनहाय यादी
 रोकड रिहत महारा उप म (Go Cashless Go Digital) - जनजागृती करीता मािहती
 रोकड रिहत महारा उप म (Go Cashless Go Digital) - मािहती पु तका
 िन लनीकरणास अनुस न िव ीय यवहारांसाठी उपल ध असणा या िविवध िडजीटल मा यमांचा वापर करणेबाबत िश ण काय म

िज हा ाम िवकास िनधी

मुंबई िज हा (िवकास िनधीबाबत) िनयम १९६० अ वये येक िज हा पिरषदे म ये िज हा ाम िवकास िनधी थापन करणेत आलेला आहे . सदर
िनधी थायी सिमती िनयं णािधन असून िनधीचे कामकाज उपमु य कायकारी अिधकारी ( ापं) यांचम
े ाफत पािहले जाते.

िज हा ाम िवकास िनधीम ये येक पंचायतीने येक आथ क वष चे ३० िडसबर पुव ामपंचायती या सव ोतातील उ प ा या फ त ०.२५
ट के एवढी र कम अंशदान हणून भरणा करणेत येते. अंशदान रकमेवर ामपंचायत ना २.५ ट के दराने याज आका न यांचे िहशोबखाती
जमा करणेची तरतुद आहे .

िज हा ाम िवकास िनधीम ये जमा झाले या रकमेतुन ामपंचायत ना मुंबई ामपंचायत अिधिनयम १९५८ मधील कलम ४५ या अनुसुची १ म ये
िवहीत केले या िवकास कामावरील खच भागिवणे िवशेषतः याम ये ामपंचायत काय लय बांधणे, सामािजक सभागृह, शाळा खो या बांधणे,
अंगणवाडी बांधकाम, नळ पाणी पुरवठा योजना सावजिनक र ते गटारे, सावजिनक शौचकुप बांधणे, धमशाळा बांधणे इ यादी. िवकासकामासाठी
कज मं जुर करता येते. तसेच िनधीचे काम करणेसाठी िनयु त केले या सेवकांचे वेतन व भ े लेखन व सामु ी व त सम बाबीसाठी िविनयोग
 कर यात येतो. कज मं जुर करताना ामपंचायतीची िव मान आथ क थती व कज परतफेडीची मता िवचारात घेऊन तावीत कामाचे
अंदाजप कीय रकमे या ७५ ट के पयत कज मंजुर करणेत येते जेथे कज ची र कम ६०,०००/- हू न अिधक असेल तेथे कज मंजुरीस िज हा
पिरषद सवसाधारण सभेची पुवसंमती असली पािहजे मा िज हा पिरषद सभेचा कालावधी ३ मिह याचा असलेने ामपंचायत नी हाती घेतलेली
िवकास कामे िवहीत वेळेत पुण करणेचे टीने िज प सवसाधारण सभा िदनांक ७.१२.२००४ या ठराव २५० नुसार थायी सिमतीने कज मं जुर
क न िज प सभेत यास संमती घेणेबाबत धोरणा मक िनणय झालेला आहे.

ामपंचायतीना मं जुर केले या कज ची परतफेड वाष क २० ह यात याजासह करणेची आहे . कज चा याजदर द सा द शे ५ ट के आहे. कज ची
थकबाकी रािह यास २ ट के दं डनीय याज आकार यात येते. कज िवतरणावेळी ामपंचायतीकडू न १०० या टँ पपेपरवर सरपंच, उपसरपंच,
दोन ामपंचायत सद य व ामसेवक यांचे वा रीने हमीप घेणेत येते.

िज हा ाम िवकास िनधीतील िश क रकमा गुंतिवणे व पुनगुंतवणूक करणेसंबंधीचे अिधकार थायी सिमतीस आहेत. िज हा ाम िवकास
िनधीतील र कम गुंतिवणेसंदभ त शासन िनदश आहेत.

रा ीय ामीण रोजगार हमी अिधिनयम २००५ अंतगत महा मा गांधी रा ीय ामीण रोजगार हमी योजना

तावना

ामीण भागाचा सुयो य िवकास करणेचे टीने उपल ध मानवी संप ी ारे ामीण भागात िटकाऊ सामुिहक मालम ा िनम ण करीत असतानाच
ामीण भागात रहा या-या व अंग मेहनतीची अकुशल कामे कर या-या, मजुरांना रोजगार उपल ध हावा या उ ेशाने क सरकारने रा ीय
ामीण रोजगार हमी अिधिनयम २००५ पारीत केला असुन सदर कायदया वये ामीण भागातील कुटु ं बाला १०० िदवसांचा रोजगार उपल ध
क न दे याची हमी दे यात आलेली आहे .महारा शासनाने रा याची रोजगार हमी योजना,व क ाची रा ीय ामीण रोजगार हमी योजना यांची
सांगड घालुन महारा ामीण रोजगार हमी योजना आमलात आणलेली आहे .िजला महा मा गांधी रा ीय ामीण रोजगार हमी योजना महारा
असे संबोधले जाते.

योजनेची वैिश ठे

 ामपंचायत तरावर कामाची िनवड ाम सभा करणार

 तालुका पातळीवर िनयोजन आराखडयास मंजुरी पंचायत सिमती देणार
 िज हा पातळीवर िनयोजन आराखडयास मंजुरी िज हा पिरषद दे णार
 मं जुर कामां या ७५ ट के खच ची कामे ाम पंचायत माफत राबिवणार
 १०० िदवसांपे ा जा त िदवस रोजगार दे याची जबाबदारी रा य शासनाची रािहल.
 शासन िनकषा माणे िकमान मजुरीची हमी.
 अज के यापासुन १५ िदवसांत रोजगार पुरिवणार.
 कुटु ं बातील ौढ य ती अज ारे याचे सव कुटबातील य त ची नावे न दणी क शकतील
 एकदा केलेली न दणी ५ वष कालावधीकरीता रािहल.
 रोहयो कायदया अंतगत मजुरांना िमळणा-या सव सोई सुिवधा िमळतील.

िविवध तरावरील कत

१. ामपंचायत तरः-

 कुटु ं बांची /मजुरांची न दणी करणे/जॉबकाडवरील न दी करणे

 मजुरांची कामाची मागणी घेणे/कामे पुरिवणे
 कामाचे सव ण करणे/अंदाजप क करणे
 कामाचे िनयोजन करणे
 मजुरांना मजुरी व कामासाठी िनधी उपल ध क न देणे
 वेळेवर मजुरी वाटप करणे
 सामािजक अंकेशन

२.तालुका तर

 ामपंचायत ना कामा या िनयोजनाब ल मागदशन करणे

 कामाचे िनयोजन क न घेणे
 हजेरीपट व िनधीचा िहशोब ठे वणे
 तालु याची मािहती संगणक णालीचा वापर क न संकिलत क न िज हा तरावर पाठिवणे
 संगणक णाली ारे झाले या कामांचे हजेरीपट ऑनलाईन करणे

३.उपिवभाग तर

 महसुल िवभाग

४.िज हा तर

 िज हयातील सव कामांचे िनयोजन क न घेणे

 िनध चा िहशोब ठे वणे
 क रा य शासनाकडे आव यक ती मािहती पाठिवणे
 कामाचे सिनयं ण करणे.

ामसेवक/ ामरोजगार सेवक यांची कत ये

 कुटब न दणी रोजगार प क वाटप/कामांचे वाटप

 िनयोजन आराखडा-कामांचा समावेश/ ाधा य म/से फ तयार करणे.
 ७५ ट के कामाचे काय वयन
 मजुरी वाटप
 बेरोजगार भ ा वाटप(पिहले-३०िदवसांसाठी.२५ट के पुढील १०० िदवसापयत िकमान वेतना या ५० ट के)
 रोजगार हमी िदन आयोजन
 सामािजक लेखा पिर णास मदत.

सरपंचांची भुिमकाः-

 ामपंचायत े ात यावयाची कामे ामसभेम ये िनि त करणे.

 गट काय म अिधकारी यां या मं जुरीने काय े ातील कामे हाती घेणेकामी िविवध यं णांना मदत करणे.
 ाम सभे या िशफारशी नुसार ामपंचायत िवकास आराखडा तयार करणेकामी मदत.
 पुढील वष यावया या कामांचा िवकास आराखडा गट काय म अिधकारी यांचेकडे पाठिवणे कामी मदत.
 मजुरांची मागणी केलेनंतर कामे ता काळ सु करणेचे टीने पाठपुरावा करणे
 सामािजक अंकेशन कामी मदत.

वा षक िनयोजन व लेबर बजेट

म ारोहयो गितमान व पात सु होणेसाठी कामाचे वाष क िनयोजन व लेबर बजेट करणे अं यंत मह वाचे आहे .िनयोजन ि या व वेळाप क
याचे काटे कोरपणे पालण येक तरावर होणे अं यं य गरजेचे आहे .या अनुषंगाने िनयोजन िवभागाचे प ं .४९म ारोहयो-
२०११/ . ं .४९/रोहयो १४ मं ालय मुंबई िद.१ ऑ टोबर २०११ अ वये सिव तर सुचना दे णेत आले या आहेत.

वाष क िनयोजन

दवंडी :- गावाम ये म ारोहयो अंतगत यावया या कामांची िनवड करणेसाठी िशवारफेरी आयोजन
 ामसभेचे आयोजनः २ऑ टोबर रोजी ामसभेचे आयोजन करणे व कामांची िनवड करणे

३ ऑ टोबर ते ५ ऑ टोबरः- ामसभेस मंजुर केले या कामांची यादी या या ाथ य मांकासह काय म सम वयाकडे सोपवणे

१६ ऑ टोबर ते १५ नो हबरः- सव ामपंचायतीकडु न ा त ामपंचायत िनहाय तावांची पाहणी क न ताव अंितम करणे.

१६ नो हबर ते ३० न हबरः- अंतीम तांवांचे एक ीत संकलन क न यास तालुका तरावर मंजुरी घेवुन ते िज हा काय म सम वयक तथा
िज हािधकारी यांना सादर करणे.

१ िडसबर ते १५ िडसबरः- िज हािधकारी वरील मंजुर तावावार कामांचे तयार करणे व िज हयाकरीता एकि त लेबर बजेट तयार करणे.

१६ िडसबर ते ३१ िडसबरः- िज हा पिरषदेची मा यता घेणे

१ जानेवारी ते ३० जानेवारीः- ामपंचायत िनहाय लेबर बजेट अंतीम क न क शासनास सादर करणेसाठी रा य शासनास सादर करणे
वऑनलाईन एम आय एस वर भरणे.

लेबर बजेटः-

म ारोहयो अंतगत मजुरांना रोजगार वेळेवर उपल ध होणेचे टीने पुढील वष चे लेबर बजेट चालु वष तील रोजगार िदले या कुटु ं बां या संखे या
व मनु यिदन िन मती या पिरगणनेव न अचुकपणे करणे अ यं य गरजेचे आहे. यासाठी पुढील मु े ल ात यावेत.

लेबर बजेट करताना जानेवारी ते िडसबर कालावधीत गृहीत धर यात येत आहे.

१) चालु वष त जानेवारी ते िडसबर कालावधीम ये रोजगार िदले या कुटबां या सं येत जा तीतजा त ५० ट के वाढ गृिहत ध न पुढील वष चे
लेबर बजेट करावे

२) चालु वष तील जानेवारी ते िडसबर कालावधीत येक कुटु ं ब मनु यिदन िन मती म ये जा तीत जा त ३० िदवस वाढ अपेि त
क न(१००िदवसांपयत)िनम ण होणा-या मनु य िदनाची पिरगणना करावी.

३) सन २०१४-१५ य ात असलेला मनु यिदन दर (cost /person/day) नॅशनल कॉ ट (Notional cost = Minimum wages + 40% skilled
portion+6%adminstrative expenditure=Rs. २२४.००) पे ा कमी अस यास ( .२२४.००) तो गृिहत धरावा.

वेळाप क

म ारोहयो कामे गितमान व पात स होणेसाठी उपल ध अिधकारी कमचारी यांचा भावी अंमलबजावणी होणेसाठी कामाचे वेळाप क करणे
अ यंत मह वाचा भाग आहे .वेळाप क करताना कामाची भावी अंमलबजावणी होणेसाठी उपल ध अिधकारी कमचारी यांचा भावी वापर होणेचे
टीने कमचारी अिधकारी यां या हाती िनि त व पाची जबाबदारी दणे अ यंत मह वाचे आहे. यानुसार िविवध वरावर खालील माणे
वेळाप क व िनयािजत कामां या जबाबदा-या िनि त करणेत आले या आहेत.

वेळाप क

अ. कामे जबाबदार तपशील

१ सव ण नयोजनाम ये ा.प./िज.प./पं सं कडील तां क संवग सदर कायवाह जल

ु ै /स टबर दर यान क न
सहभाग व कामाचे श फचे तसेच इतर यं णेकडील उपल ध क न २ऑ टोबर या ामसभेत पुढ ल वषाचे
नयोजन करणे घेतलेला तां क संवग िज हा नयोजन करणेत यावे.
अ धकार आदे शत करतील असे सव
अ धकार कमचार .
अ. कामे जबाबदार तपशील

२ कामाची अंदाजप के तयार संबं धत यं णेतील सम तां क सदर कायवाह जाने.व माच या कालावधी
करणे व तां क मा यता अ धकार /कमचार पुढ ल वष या मुंजुर आराखडा व लेबर बजेट
धान करणे म ये समा व ट कामा या अनुषंगाने
करावयाची आहे .

३ शासक य मा यता दान तह सलदार /संबं धत यं णांचे अ धकार शासक य मा यता यं णे या कामांना
करणे तह सलदार व पंचायत तरावर
ग. व.अ.दे तील

४ कामामधी कुशल/अकुशल ग. व.अ./तह सलदार ६०:४० अकुशल कुशल माण काम नहाय
भागाचे माण पाळणे बंधनकारक आहे .

५ कामाला कायारं भ आदे श तह सलदार -

दे णे

६ मजरु ांना कामावर ामसेवक/ ामरोजगार सेवक -

ये याकर ता सु चत करणे

७ हजेर प क उपल ध क न तालक

ु ा तर य अ धकार /काय म तह सलदार यांना लेखी व पात मागणी दे णे
दे णे अ धकार

८ मंजुर कामाचे रे खांकन संबं धत यं णेतील े ीय तां क संवग सदर कामी ामसेवक व ामरोजगार सेवक
करणे व ामरोजगार सेवक यांनी आव यक ती मदत करणे

९ कामा या ठकाणी मजुरांना संबं धत यं णेचे तां क संवग व -

सोईसु वधा पुर वणे ामरोजगार सेवक

१० कामा या ठकाणी दै नं दन - तां क संवग ामरोजगार सेवकाचे सहा याने

हजेर होणे,इ.न द जसे तसेच ा.रो सेवक मजुर उपि थती नोदवु
अ. कामे जबाबदार तपशील

मजुरांची नावे,जॉब काड शकेल याची खा ी पडताळणी तां क संवग

मांक,बँक/पो ट खा याची क न मा णत करे ल.
हजेर पटावर न द घेण.

११ कामांचे मोजमाप घेणे व संबंधी यं णेचा तां क संवग व सा ता हक हजेर प क कालवधी संप यानंतर
यानुसार मजुरांचा हशोब तालुका तर य यं णा मुख २ दवसांचे आत संबं धत े य तां क
करणे संवगाने मोजमापे क न मोजमाप पु तकात
न द क न मजुर नहाय मजुर हजेर प कात
न दवावी.

१२ मजुरांना अकुशल कामांची तह सलदार/ग वअ/ े ीय तां क हजेर पटावर नधी मागणी यं णा तह सलदार
मजुर दान करणे अ धकार यांचक
े डे करतील ा.सेवक ग. व.अ.यांचक
े डे
करतील मजरु थेट मजरु ांचे

१३ अदा केले या े ीय ता क संवग तालका तर य यं णेमाफत काया वयीत हजेर प काची

हजेर प काबाबत कायवाह यं णा मुख संबं धत तह सलदार.
अदायगी झालेनंतर या हजेर प का या २
झेरॉ स काढा यात मळ
ु त संबं धत ाम
पंचायतीत यं णा उपल ध क न दे ईल यांची
न द नमुना नं.१६ म ये घेतील.१ त
तह सलदार यांना एम आय एस मा हती
भरणेस दे तील.

१४ मंजुर कामातील कुशल भाग - म ारो-२०१०/ २/रोहयो१०अ द.१५

पुण करणे, मा णत दजाचे ऑ टो.२०१० या शासन नणय माणे.
काम करणे व पुण वाचा
दाखला दान करणे

१५ कुशल कामावर ल खचाची संबं धत यं णांचे े ीय तां क कुशल भागावर ल खचाची मा णत

मुळ हौचर जतन करणे संवग/तालुका तर य यं णा मुख दे यका या ती संबं धत ामपंचायतीत
यं ाणा उपल ध क न दे ईल कामाचे
 अ. कामे जबाबदार तपशील

संबं धत तह सलदार मु यांकन योजने या मोजमाप पु तकात

न द व यात यावी सव मुळ दे यक व
अ भलेख यं णेकडे अ भलेख हणुन रा हल
कामा या गुणव ा बाबतची जबाबदार
यं णेची रा हल.

महा मा गांधी रा ीय ामीण रोजगार हमी योजनेअत

ं गत अनु ेय कामे

ामीण भागाचा सुयो य िवकास करणेचे टीने उपल ध मानवी संप ी ारे ामीण भागात िटकाऊ सामुिहक मालम ा िनम ण करीत असतानाच
ामीण भागात रहा या-या व अंग मेहनतीची अकुशल कामे कर या-या, मजुरांना रोजगार उपल ध हावा या उ ेशाने क सरकारने रा ीय
ामीण रोजगार हमी अिधिनयम २००५ पारीत केला असुन सदर कायदया वये ामीण भागातील कुटु ं बाला १०० िदवसांचा रोजगार उपल ध
क न दे याची हमी दे यात आलेली आहे .महारा शासनाने रा याची रोजगार हमी योजना,व क ाची रा ीय ामीण रोजगार हमी योजना यांची
सांगड घालुन महारा ामीण रोजगार हमी योजना अंमलात आणलेली आहे .िजला महा मा गांधी रा ीय ामीण रोजगार हमी योजना महारा
असे संबोधले जाते.

आप या िज हयात सदरची योजना िदनांक १ एि ल २००८ पासुन रािबिव यात स वात झाली.अकुशल मजुरांना रोजगार उपल ध क न देणे
बरोबरच ामीण भागातील सावजिनक तसेच वैय तक लाभाची कामे स क न ामीण भागातील योजनेअत
ं गत दळणवळण सोई,जलिसचन
सोई,भुिवकास कामे ोत बळकटीकरण ,जल संधारण इ व पाची कामे हाती घेवुन गावचा सव गीन िवकास क न ामीण जनतेचे राहणीमान
उं चावणे श य आहे .योजनेअंतगत सावजिनक तसेच वैय तक व पाची खालील माणे कामे घेता येतील.

१) जलसंधारण व जलसंवधन कामे-

 मातीचे बांध
 दगडी बांध
 ढाळीचे बांध
 कंपाटमट बांध
 जैिवक बंध
 सलग समतल चर
 वनराई बंधारा
 शेततळे
 मातीचे धरण
 साठवण तलाव
 पाझर तलाव
 पाझर कालवे
 गावतलाव
 भुिमगत बंधारे
 वनतलाव
 िचबड जमीन सुधार
 भात खाचराची बांधबंिध ती , इ यादी कामे घेता येतील.

२) दु काळ ितबंध कामे -

 पिडक जमीनीवर वृ लागवड
 र या या बाजुला वृ लागवड
 रोपवािटका
 वृ लागवड
 जाळरे षांची कामे

३) जलिसचन काल यांची कामे -

 मातीचे कालवे
 काल यांचे नुतनीकरण

४) अनु.जाती/जमाती नवीन भुधारक,इंिदरा आवास लाभाथ ,बी.पी.एल लाभाथ /अ प भुधारक इ. या जिमनीसाठी जलिसचन
िनम ण करणे.

५) पारं पािरक पाणी साठयांचे योजनेचे नुतनीकरण करणे व तलावतील गाळ काढणे

६) भुिवकासाची कामे

७) पुर िनयं ण व पुर संर णाची कामे पाणथळ े ात पाटचारी करणे.

८) ामीण भागात बारमाही जेाडर यांची कामे

इतर िज हा र ते,गाव र ते,गावातील अंतगत र ते,शेत र ते, मशानभुमी व पाणीपुरवठा इ याद ना जोडणारे र ते,र याचे
नु तनीकरण,र ता ं दीकरण करणे. इ यादी कामे.

९) अनु.जाती/जमाती,बी.पी.एल लाभाथ यांचे किरता िनमल भारत अिभयान व म ारोहयो यांचे एकि करणातून शौचालयाचे
बांधकाम करणे.

१०) जनावरांचे गोठे बांधकाम.

महा मा गांधी रा ीय ामीण रोजगार हमी योजना - रोजगार हमी फोटो

सवसाधारण िज हा वा षक योजनेतंगत ामपंचायतीना जनसुिवधा िवशेष अनुदान

महारा ट शासन ाम िवकास व जलसंधारण िवभाग मं ालय मुबंई यांचक

े डील शासन िनणय ं ददभू-२०१०/ . .६२/ पंरा-६ िद. १६ स टबर
२०१० अ वये ामीण भागात दहन/ दफनभूमी म ये लागणार्या इतर अनुषंगीक सोयी सुिवधा पुरिवणेबाबत व ामपंचायत काय लय भवन
बांधकामाबाबत मोठया माणावर मागणी ा त होत आहे . यामुळे सन २०१०-२०११ या आ थक वष पासून ामपंचायतीला जनसुिवधांसाठी िवशेष
अनुदान*ही नवीन िज हा तरीय योजना राबिव याचा िनणय शासनाने घेतला आहे . सदर योजनेसाठी िज हा िनयोजन सिमतीमधील
सवसाधारण िज हा योजनेतून िनधी उपल ध कर यात येईल. सदर योजना राबिव याबाबत बाबत शासनाने खालील माणे मागदशक सुचना
दे यात आले या आहेत.

१. योजनेतंगत यावयाची कामे

(अ) ामीण दहन/ दफन भूमीची यव था करणे, या सु थतीत ठे वणे व याचे िनयमन करणेसाठी मशानभूमीवर हाती यावयाची
कामे

१) दहन/ दफन भूमी संपादन

२) चबुतर्याचे बांधकाम
३) शेडचे बांधकाम
४) पोहोच र ता
५) गरजेनूसार कंु पन व िभती घालून जागेची सुरि तता साधणे
६) दहन/ दफनभूमीत िव ु ीकरण व आव यकतेनूसार िव ु दािहनी/ सुधारीत शवदािहनी यव था
७) पा याची सोय
८) मृती उ ान
९) मशान घाट व नदी घाट बांधकाम ( मशानभूमी यव थेसाठी आव यक तेवढे )
१०) जमीन सपाटीकरण व तळ फरशी

ब) ामपंचायत भवन / काय लय याबाबत हाती यावयाची कामे

१) नवीन ामपंचायत इमारत बांधकाम व इमारती अंतगत सुिवधा

२) जु या ामपंचायत इमारतीची पुनबांधणी / िव तार
३) ामपंचायती या आवाराम ये वृ ारोपन, पिरसर सुधारणा, पिरसराला कंु पन घालणे व इतर अनुषंगीक कामे.

िनधी उपल धता

१) सदर योजना िज हा तरीय योजना असून िज हा िनयोजन सिमती माफत िज हा वाष क योजनेतंगत िनधीची तरतूद कर यात येईल.
२) सदर योजनेम ये िनधी मं जूर करताना गावाची लोकसं या िवचारात घे यात यावी, तसेच एका गावाकरीता (अ) व (ब) योजनेसाठी येकी
जा तीत जा त १०.०० लाख मं जूर करता येतील.
३) शासनाने मं जूर केलेला िनधी योजनेतंगत सुिवधा पूण कर यासाठी कमी पड यास विनधीमधून याची तरतूद करावी. तसेच सदरची कामे
आ थक वष त पूण कर यात यावी.

कामांना मं जूरी

१) सदर योजनेतंगत हाती यावया या कामांचा समावेश गाव िनयोजन आराखडयात असणे आव यक आहे .
२) या योजनेतंगत येक कामास शासकीय मा य ा ामसभे या सहमतीनंतर ामपंचायत दे ईल.
३) योजनेतंगत कामास तांि क मा य ा मा शासन िनणय ं झेडपीएक २००८/ . . ४४४/िव -९ िद. १५ जुलै २००८ अनुसार स म
अिधकार्यामाफत दे यात यावी.
४) सदर योजनेतंगत कामाची िनवड िज हा िनयोजन सिमती माफत कर यात येईल.
५) योजनेचा आढावा व संिनय ण अिधकारी हे मु य कायकारी अिधकारी िज हा पिरषद राहतील.

दे खभाल व दु ती

सदर योजनेतंगत िनम ण कर यात आले या सुिवधांची देखभाल व दु ती कर याची जबाबदारी संबधीत ामपंचायतीची राहील.

सवसाधारण िज हा वा षक योजनेतंगत मोठया ामपंचायतीना नागरी सुिवधासाठी िवशेष अनुदान (िव ु ीकरणासह)

महारा ट शासन ाम िवकास व जलसंधारण िवभाग मं ालय मुबंई यांचक

े डील शासन िनणय ं ददभू-२०१०/ . .६२/ पंरा-६ िद. १६ स टबर
२०१० अ वये ५००० लोकसं ये यावरील ामपंचायतीचा िनयोजन ब द िवकास क न या गावांना िवकास क हणून िवकसीत करताना, ाम
िवकास व पय वरण िवकास आराखडा तयार क न या या अंमलबजावणीसाठी तसेच खालील अितिर त सुिवधा या योजनेतंगत देणे आव यक
आहे .

१.१ िनयोजनब द िवकास

 ाम िवकास व पय वरण िवकास आरखडा तयार करणे, यासाठी त सेवा उपल ध क न घेण,े सदर िवकास आराखडयामधील िविवध सावजनी
सुिवधांसाठी जागा संपािदत करणे िकवा िवकत घेणे, या सुिवधांचे सुिनयोजन िवकास करणे, यासाठी ता पुरते क प िनगडीत शासकीय व
तांि क पाडबळ उपल ध क न घेणे, यासाठी आव यक असणारा िनधी या योजनेतून दे यात येईल.

१.२ बाजारपेठ िवकास

बाजारपेठेचा िवकास झा यास औ ोिगक, कृषी औ ोिगक व वािण यक िवकास हो यास मदत होईल. यासाठी बाजारपेठोचे िनयोजन व
बांधकाम करणे, यासाठी जागा अिध िहत करणे/ िवकत घेणे, यांचा िवकास करणे िव े यांसाठी आव यक असणारे बाजार कटटयांचे बांधकाम
करणे, िदवाब ीची, िप याचे पाणी, इ यासाठी सव सुिवधांचा यात समावेश क न यासाठी आव यक िनधी उपल ध क न देणे.

१.३ सावजनीक िदवाब ीची सोय

िदवाब ीची सोय कर यासाठी जादा िव ु खांब आव यक अस यास िव ु मंडळाकडे यासाठी र कम भरणे ही ामपंचायतीची जबाबदारी
आहे . या तव, अशा ामपंचायतीना अनुदान अदा कर यासाठी दे ता येईल ामपंचायतीना इतर कार या अपारं पािरक उज वापरा या
िद यांसाठी (सौर िदवे, एल.ई.डी.) वायिरग व या अनुषंगीक खच साठी हे अनुदान वापर यात यावे.

१.४ बागबगीचे, उ ाने तयार करणे

बाग बगीचे उ ाने, चौकांचे सुशोभीकरण कर यासाठी या योजनेतून अनुदान देता येईल.

१.५ अ यास क

मोठया गावातील िव ा य स
 आरो य िवभाग
आरो य िवभाग मािहती 2023 पाह यासाठी लक करा

 रा ीय आरो य अिभयान सातारा PIP २०१९-२०

 रा ीय आरो य अिभयान सातारा PIP २०१९-२० माहे फे ुवारी २०२० अखेर मंजूर अनु दान व खच
 आरो य िवभाग : Health dept.
 आरो य िवभाग : The cigarettes and other tobacco products ACT 2003 (Prohibition of advertisement and regulation of trade
and commerce, production, supply and distribution)
 आरो य िवभाग : िसगारे ट व अ य तंबाखूज य उ पादने (जािहरात, ितबंध, व यापार वािण य, उ पादन, पुरवठा, व िवतरण
याचे िवनीमन) कायदा २००३
 ाथिमक आरो य क , उपक बांधकाम स थती मािहती (माहे माच २०१५ अखेर)
सावजिनक आरो य

आरो य हणजे केवळ याधी िकवा िवकलांगता याचा अभाव न हे , तर संपण

ू शारीिरक, मानिसक आिण सामािजक वा य हणजे आरो य अशी
जागितक आरो य संघटनेची आरो य िवषयक संक पना आहे . ‘‘सव साठी आरो य‘‘ हे उि ट ठे वून ते सा य कर याची बांधीलकी रा य
शसनाने वकारली असून यासाठी गे या काही वष पासून ितबंधक, वतक, उपचारा मक आिण पुनवसना मक आरो य सेवा जनतेला
पुरिवणेकरीता आरो य िवषयक सुिवधांचे जाळे उभारणेसाठी रा य शासनाकडू न य न करणेत येत आहे . रा या या कानाकोप-याम ये ामीण
जनतेला आरो य िवषयक सुिवध पोहचिवणेसाठी ामीण णालये, ाथिमक आरो य क े, उपक े यांची थापना करणेत आली आहे . तसेच
अिलकडे रा ीय ामीण आरो य अिभयानांतगत िविवध काय म, यरोग िनयं ण, कु ठरोग िनमुलन, इ. काय मांवर भर िदला जात आहे .
पावसा याम ये गॅ ो,, िहवताप व पा यामुळे होणा या इतर रोगांचा ादु भ व होऊ नये हणून िविवध उपाययोजना राबिव यात येत आहे त.
सावजिनक आरो य सेवम
े ये खालील आरो य काय माअंतगत सेवा पुरिव यात येतात.

१) वाढ या लोकसं येस आळा घालणेसाठी रा ीय कुटु ं ब क याण तथ लोकसं या िनयं ण काय म.
२) मातृ वा या वाटे वर कृतीशी झगडण-या माता, यांची बालके ज मतःच गंभीर असतात. यासाठी रा ीय जनन व बाल आरो य काय म.
याच माणे शालेय तसेच आ मशाळांतील िव ा य ची आरो य तपासणी काय म.
३) डासांमुळे फैलावण-या वाढ या रोगांवर िनयं णसाठी रा ीय िकटकज य रोग िनयं ण काय म.
४) शारीिरक िवकलांगता आणणा-या रोगापासून मु तीसाठी रा ीय कु ठरोग िनमुलन काय म.
५) मनु य कृतीचा य करणा-या रोगांवर िनयं णसाठी सुधारीत रा ीय यरोग िनयं ण काय म.
६) मानवी जीवनातील अंधःकार दूर करणेसाठी रा ीय अंध व िनयं ण काय म.
७) दूिषत पा यामुळे तसेच इतर कारे उ वण-या साथी या रोगांवर ितबंध व उपाययोजना राबिवणेसाठी एका मक रोग स ह ण काय म.
८) दूिषत र ता दारे पसणा-या लिगक व एड सार या रोगांचा मुकाबला करणेसाठी रा ीय एड िनयं ण काय म.
९) यािशवाय इतर काय मांतगत आयोडीनयु त मीठा या कमतरतमुळे उ वणा-या गलगंडासार या रोगांवर िनयं णासाठी रा ीय आयोडीन
यूनता िवकार िनयं ण काय म. याच माणे एक सामािजक व रा ीय गरज हणून ज म मृ यू व िववाह न दणी जे काम ामपंचायत पातळीवर
केले जाते परं तू याचे िनयं ण मा सावजिनक आरो य िवभगामाफत केले जाते.

वरील सव काय मासाठी आव यक ते वै कीय/िनमवै कीय कमचा-यांचे िश ण व याबरोबरच आरो य िवषयक सामािजक िहता या गो ट ना
यापक व पात सव मा यमां दारे िस दी देवून जनजागरणचे मह वाचे काम या िवभागामाफत केले जाते.

आरो य िवषयक उपल ध सुिवधा

ामीण भागात दर ३०,००० लोकसं येत एक (ड गरी भागात २०,००० लोकसं येमागे एक) ाथिमक आरो य क आिण दर ५००० लोकसं येत
एक आरो य उफ (ड गरी भागात ३,००० लोकसं येमागे एक) या िनकषा माणे िज हयात ाथिमक आरो य क े व उफ े थापन करणेत आली
आहे त. िज हयात १ सामा य णालय, १७ ामीण /कुटीर णा., ७१ ाथिमक आरो य क े, ६ ाथिमक आरो य पथके, ४०० उफ े व १७
िज हा पिरषद आयुवदीक दवाखाने कायरत आहेत. िज हयातील शासकीय आरो य सं थांची आकडेवारी खालील त याम ये दशिवली आहे .
जीवन िवषयक आकडे वारी

िज हयाचा ज मदर, मृ यू दर व अभक मृ यू दर काढणेसाठी मृ यू या कारणांचे स ह ण ही योजना िज हयातील २० गावाम ये सु आहे . येक
ा.आ.क ांतील एक गाव या योजनतगत िनवडणेचे तािवत आहे . या योजनेतगत दरमहा रिहवाशी ज म-मृ यू घटनांची न द केली जाते.
मृ यू या बाबतीत कारणांचा शोध घेतला जातो व या आधारे िज हयातील जीवन िवषयक दर काढले जातात.

मृ यू या कारणांचे सव ण ( ामीण) योजनेव न िज हयाचे जीवन िवषयक दर खालील माणे -

िज हयातील सव महसुली गावाम ये घडले या जीवन िवषयक घटनांची न द करणेसाठी महसुली गाव तरावर िनबंधक हणून ामसेवक अथवा
ाम िवकास अिधकारी काम पहातात.

जनगणना २००१ व २०११

सन २०११ या जनगणनेनुसार सातारा िज हयाची लोकसं या ही ३०.०३ ल आहे. २००१ ते २०११ या कालखंडात ६.९४ ट के एवढी
लोकसं या वाढ झालेली आहे . सन २०११ या जनगणनेनुसार िज हयातील सा रतेचे माण ८४.२० ट के असून ९२.०९ ट के पु ष व ७६.२९
ट के ीया सा र आहेत. लोकसं येची घनता दर चौ.िक.मी.म ये २८७ आहे .

भारत, महारा व सातारा िज ाचे १९०१ पासून सवसाधारण तुलना मक लग माण -

(दर हजार पु षांमागे ीयांचे माण)

सातारा िज ातील तालुकािनहाय सन २००७-०८ ते २०१४-१५ (माच २०१५ अखेर) पयतची ० ते ६ वष वयोगटातील लग माण -
(दर हजार पु षांमागे ीयांचे माण)
रा ीय कुटु ं ब क याण काय म

रा य लोकसं या धोरणाअंतगत उि टे सा य करणेसाठी सातारा िज ात वाढ या लोकसं येवरील िनयं णासाठी रा ीय कुटु ं ब क याण
काय म राबिव यात येतो. या काय मांतगत कुटु ं ब क याण नसबंदी श ि या, तांबी, िनरोध व गभिनरोधक गो या वाटप या दशकांवर िवशेष
भर दे णेत येतो. िज ातील ७१ पैकी ५५ ाथिमक आरो य क े, ४ ा.आ.पथके, १ सामा य णालय, २ उपिज हा णालये व १० ामीण
णालये आिण १६५ खाजगी णालयाम ये कुटु ं ब क याण नसबंदी श ि या सुिवधा उपल ध आहे .यािशवाय िज ात दरमहा ५ िबनटाका
पु ष नसबंदी श ि या िशबीरे व ५० ी िबनटाका नसबंदी िशबीरे आयोिजत कर यात येतात.

सातारा िज हयातील झाले या श ि यांचे या गुणव ापुवक कामामुळे िज हयाचा लोकसं यावाढीचा दर १४.६ पयत खाली आला आहे . यामुळे
लोकसं यावाढ िनयं ण, जननदर १.८ व ज मदर १५ पयत कमी करणे हे उि ट सा य होणार आहे. लोकसं या िनयं णासाठी शासनामाफत ९
मे २००० पासून धोरणांची अंमलबजावणी चालु असून ामु याने लोकसं या वाढीस कारणीभुत िविवध सामािजक घटक याम ये मुल चे कमी
वयात ल न, मुलगाच हवा हा समाजात ढ असलेला ह यास यासाठी जनजागृतीचे उप म राबिव यात येत आहेत.

पु ष नसबंदी श ि या

रा ीय काय मांत पु षांचा सहभाग वाढिवणे आव यक आहे. यासाठी िज हयात गतवष पु ष नसबंदी श ि या िशबीरांचे आयोजन क न
जा तीत जा त पु ष नसबंदी करणेत येतात.

सुधािरत सािव ीबाई फुले क या क याण योजना

या योजनेअंतगत िन वळ एक मुलगी अथवा दोन मुल वर कुटू ं ब क याण श ि या क न घेतले या दािर य रे षेखालील जोड यातील मुल या
नावे एका मुलीवर श ि या के यानंतर लाभाथ स रोख (धनादेशा दारे ) .२०००/- व मुली या नावे .८०००/- चे रा ीय बचत माणप व दोन
मुलीवर श ि या के यानंतर लाभाथ स रोख (धनादेशा दारे ) .२०००/-व दोन मुली या नावे येकी .४०००/- चे रा ीय बचत माणप
तसेच सदर मुल चे ल न वया या २० वष नंतर झा यानंतर देय राहते.

सुधारीत सािव ीबाई फुले क या क याण योजनेअंतगत लाभ िदलेले लाभाथ -

जनन व बालआरो य काय म

बालमृ यु व मातामृ यु तसेच माता व बालकांचे आजाराचे माण कमी कर या या टीने माता व बालकांना सव समावेशक सेवा दे यासाठी
जनन व बाल आरे ा य काय माची आखणी केली आहे .
प स पोिलओ काय म

देशातून पोिलओचे िनमुलन करणेसाठी दर वष प स पोिलओ मोिहमेत ० ते ५ वयोगटातील बालकांना पोिलओचे दोन अितरी त डोस िदले
जातात. सन २०१३-१४ म ये िदनांक १९ जानेवारी २०१४ रोजी िज हयातील २,५९,७९२ व िदनांक २३ फे ुवारी २०१४ रोजी २,६३,४१७ एवढया ५
वष खालील बालकांना डोस िदले. याचबरे ाबर संशयीत पोिलओ ण स ह ण मोिहम (एएफपी) दरवष यश वीपणे राबिवलेने सातारा
िज हयात १९९८ पासून आज अखेर एकही पोिलओ ण सापडलेला नाही.

सन २०१४-१५ म ये िदनांक १८ जानेवारी २०१५ रोजी िज हयातील २,६५,१५६ व िदनांक २२ फे ुवारी २०१५ रोजी २,६२,२२६ एवढया ५
वष खालील बालकांना डोस िदले.

लसी ारे टाळता येणारे साथउ े क

(गोवर, घटसप, डां या खोकला, धनुव त, पोिलओ)

रा ीय िकटकज य रोग िनयं ण काय म

सातारा िज हयात िहवतापाचा ा ुभ व होऊ नये हणून थलांतरीत होणा-या लोकसं येतील (ऊसतोड क प कामे, उ सव या ा) ताप
णांचा शोध घेऊन यांना गृहीतोपचार देणे, यां यातील िहवताप ण शोधणे व यास समुळ उपचार दे णे तसेच डासां या िनयं णासाठी िविवध
पातळीवर य न केले. जीवशा ीय उपाय योजनेअत
ं गत िज हयात ५१८ ग पी मासे पैदास क े, ९५७ डासो प ी थाने कायम कायरत असून
िज हयातील सव डासो प ी थानांम ये ा.आ.क ामाफत ग पी मासे सोड याची कायवाही करणेत आली. िकटकज य रोगा या ितबंधासाठी
िनयिमतपणे िकटक शा ीय स ह ण कर यात आले. िज हयात माच २०१५ म ये िहवतापासाठी ४७६०६ र त नमुने गोळा कर यात आले
यातील तपासणीम ये ०९ िहवताप ण आढळु न आले. सव णांना समुळ उपचार दे णेत आला. ड यु या ितबंधासाठी िनदानाची सुिवधा
िज हा व तालुका तरावर उपल ध असून ड यु ितबंधासाठी िकटकशा ीय स ह ण, कंटे नर स ह िनयिमत करणेत येतो.
िकटका ारे होणारे साथ उ े क - (िहवताप, ड यू, िचकूनगु या)

हवे ारे होणारे साथउ े क - (िवषाणूज य ताप)

एका मक रोग स ह ण काय म

सातारा िज हा सन २००४ पासुन एका मक साथरोग स ह ण काय म सु असून दु िषत पा यापासुन होणारे ाणघातक आजार कॉलरा, गॅ ो,
कािवळ, अितसार, पोिलओ, िवषम वर इ.टाळ यासाठी ामपंचायती दारे दै नंिदन िप याचे पाणी शु दीकरण केले जाते व आरो य िवभागामाफत
ओटी टे ट घेऊन संिनयं ण केले जाते. तसेच पाणी उदभवाचे पहाणी क न दर ३ मिह यातून एकदा पाणी नमुने तपासणीसाठी येागशाळे कडे
पाठिवले जातात. योग शाळे कडील पाणी तपासणीचा अहवाल िप यास अयो य असले या पाणी नमुने या बाबतीत संबधीत ामपंचायत ना
गटिवकास अिधकारी यांचेमाफत पाणी शु दीकरणाबाबत सुिचत केले जाते.

उि टये - साथरोग स ह ण बळकटीकरणासाठी उ ेक मािहती वरीत संकलीत क न साथ िनयं णांसाठी आव यक ितबंधा मक उपाययोजना
ामीण पातळीवर उपल ध क न देणे, योगशाळा बळकटीकरणातून योगशाळे त आव यक सुिवधा, रोग तपासणी, रोगास कारणीभूत ठरणारे
अ व पाणी यांची वेळोवळी तपासणी करणे, काही िनि त रोगांसाठी व छता यव थापन करणे, शहरी साथरोग स ह णांचे बळकटीकरण
करणे, साथरोग स ह ण काय मांत खाजगी वै कीय यवसाियक, वै कीय महािव ालय, वयंसेवी सं था व लोकसमुदायाचा समावेश क न
घे याचा य न करणे, तालुका / िज हा पातळीवर मािहतीचे वरीत वहन होणेसाठी इले ािनक सार मा यमांचा वापर करणे, यव थापन व
मािहती प दती दारे (MIS) मह वाची सं या मक मािहती ा त कर यात सुधारणा करणे, इतर खा याम ये तसेच आरो य खा यांतगत असले या
सम वयात सुधारणा करणे.

पा या दारे होणारे साथउ े क - (कािवळ, अितसार, हगवण, गॅ ो, कॉलरा, टायफाईड)

सन २०१४ (िडसबर १४ अखेर) म ये ३७७६३ पाणी नमुने तपासणीसाठी घेणेत आले यापैकी २३८५ (६.३ऽ) पाणी नमुने दुिषत आढळु न आले. तसेच
ामपंचायतीकडील एकुण ५६१४ टीसीएलचे नमुने तपासले असून ८६ (१.५३ऽ) नमुने अ माणीत आढळु न आलेले आहेत.

सन २०१५ (माहे माच २०१५ अखेर) म ये ९४०६ पाणी नमुने तपासणीसाठी घेणेत आले यापैकी ५१२ (५.४ऽ) पाणी नमुने दुिषत आढळु न आले.
तसेच ामपंचायतीकडील एकुण १४१६ टीसीएलचे नमुने तपासले असून २३ (१.६२ऽ) नमुने अ माणीत आढळु न आलेले आहेत.

तालुकािनहाय लाल/िपवळे /िहरवे काड वाटप मािहती (माहे माच २०१५ अखेर)

िज हयातील संवगिनहाय मं जूर, भरले या व िर त पदांची मािहती - माच २०१५ अखेर

आरो य िवभाग, िज.प.सातारामाफत राबिव यात येत असले या िविवध योजना

योजनेचा
लाभ
घेणेसाठ
योजना योजनेचा थोड यात तप शल संपक

रा य कुटुंब क याण रा य लोकसं या धोरणाअंतगत उ द टे सा य करणेसाठ वै यक य

काय म सातारा िज यात वाढ या लोकसं येवर ल नयं णासाठ अ धकार ,
रा य कुटुंब क याण काय म राब व यात येतो. या ाआक े सव
काय मांतगत कुटुंब क याण नसबंद श या
( ी/पु ष नसबंद , टाका/ बनटाका श या), तांबी, नरोध
व गभ नरोधक गो या वाटप या दशकांवर वशेष भर
 योजनेचा
लाभ
घेणेसाठ
योजना योजनेचा थोड यात तप शल संपक

दे णेत येतो.

नयमीत लसीकरण नय मत लसीकरण काय मांतगत बाळ ज मलेपासून वै यक य

काय म लसी दारे टाळता येणा-या आजारांचे (उदा. यरोग, डीपीट , अ धकार ,
पो लओ, ट ट , गोवर, इ.) मोफत लसीकरण केले जाते. ाआक े सव

सध
ु ा रत सा व ीबाई फुले समाजातील मुल ंचे घटते माण पाहता मल
ु ं या ज माचे वै यक य
क या क याण योजना वागत क न ीयांचा सामािजक दजा उं चाव यासाठ अ धकार ,
तसेच मुल ंचे माण वाढ व यास ो साहन दे यासाठ ाआक े सव
सा व ीबाई फुले क या क याण योजना राब व यात येते.
या योजनेअत
ं गत न वळ एक मल
ु गी अथवा दोन मल
ु ंवर
कुटूंब क याण श या क न घेतले या दा र य
रे षेखाल ल जोड यातील मल
ु ं या नावे एका मल
ु वर
श या के यानंतर लाभाथ स रोख (धनादे शा दारे )
.२०००/-व मल
ु या नावे .८०००/- चे रा य बचत
माणप व दोन मुल वर श या के यानंतर लाभाथ स
रोख (धनादे शा दारे ) .२०००/- व दोन मुल या नावे
येक .४०००/- चे रा य बचत माणप तसेच सदर
मुल ंचे ल न वया या २० वषानंतर झा यानंतर दे य राहते.

िज हा प रषद िज हा प रषदं नी यां या काय े ामधील र हवा यांचे िज हा

व नधीमधन
ू कॅ सर, आरो य सुर तता, श ण इ याद कवा यां या आरो य
ु र सामािजक आ थक कवा सां कृ तक संवधन कर या या
कडनी, दयरोग, अशा दध अ धकार
रोगाने पडीत असले या ट ने महारा िज हा प रषद व पंचायत स मती
णांना आ थक मदत अ ध नयम १९६१ या कलम १०० (३) मधील तरतद
ु या
अनष
ु ंगाने िज हा प रषदांनी यां या वतः या उ प नातून
 योजनेचा
लाभ
घेणेसाठ
योजना योजनेचा थोड यात तप शल संपक

दे णेबाबत िज हयातील ामीण भागातील सवासाठ कॅ सर, दयरोग

व कडनी नकामी होणे या दध
ु र रोगाने पडीत असले या
णांना आ थक मदत .१००००/- पयत दे यात येते

जननी सुर ा योजना िज हयातील दा र य रे षेखाल ल ि यांना प ह या २ वै यक य

बाळं तपणासाठ सदर योजनेतून अनुदान दले जाते. सदर अ धकार ,
ि ला सुतीनंतर दवाखा यात सती झा यास ७ दवसात ाआक े सव
र कम .७००/- व घर सुती झा यास र कम .५००/-
अनुदान वतर त करणेबाबत शासना या मागदशन
सूचना माणे आरो य सहा यक (म) ना सू चत कर यात
आले आहे . गरोदरपणातील जोखमीमुळे सजे रयन
श या झा यास लाभाथ स .१५००/- एवढे सहा यक
अनुदान ती ी या दवाखा यात सूत झाल असेल या
बला या पूततेसाठ अनुदान वतर त कर यात येत.े वर ल
सव सेवा लाभाथ ना मळणेसाठ येक उफ ांचे आरो य
से वकेकडे .१५००/- अ म ठे व यात आले आहे . जननी
सुर ा योजनसाठ लाभा याना दे य असलेले अनुदान
बाळं तपणा या वेळी कवा बाळं तपणानंतर जा तीत जा त
७ दवसां या आत अदा करावे अशा सच
ू ना आहे त.

उपक बळकट करण रा य ामीण आरो य अ भयान योजनेतंगत उपकद वै यक य

बळकट करणासाठ इमारत असले या उपक ांला दरवष अ धकार ,
.१०,०००/- नधी दे णेत येतो. याअतंगत आरो य से वका ाआक े सव
व सरपंच यांचे नावे संयु त खाते उघड यात येते.
यामधून उपक काय े ातील अ त जोखमी या मातांना
संदभ सेवा दे याचा खच, था नक आरो य सेवा
 योजनेचा
लाभ
घेणेसाठ
योजना योजनेचा थोड यात तप शल संपक

सुधार यासाठ अ याव यक बाबी, उपक करकोळ द ु ती,

औषधे, इ. साठ या अनुदानातून खच करणेत यावा.

ाम आरो य पोषण, पाणी रा य ामीण आरो य अ भयानमधून येक गावाम ये वै यक य

पुरवठा व व छता स मती लोकसं ये या आधारे सदर काय मांसाठ नधी उपल ध अ धकार ,
क न दे णेत येतो. याअंतगत अंगणवाडी से वका व सरपंच ाआक े सव
यांचे नावे संयु त बँक खाते उघड यात येते. या
अनुदानामधून गावातील साफ सफाई मो हम, शालेय
आरो य काय म, गह
ृ भेट स ह ण, गर ब घरातील
असले या ी या आरो य वषयक सेवांसाठ संदभ
सेवांसाठ या अबंधीत र कमांचा वापर करणेबाबत येतो.

ण क याण स मती सव ाआक ांम ये ण क याण स मतीची थापना वै यक य

( ाआक ) कर यात येते. ण क याण स मतीचे अ य या अ धकार ,
काय े ातील व यमान िज हा प रषद सद य हे आहे त. ाआक े /
णालयातील अ याव यक सेवा सा ह य सामु ी, वशेष ताआअ सव
त ां या सेवा, दे खभाल द ु ती, इ. बाबींवर अनुदान खच
करणेत येते. त वष त ाआक ांस .१.०० ल
अनुदान उपल ध क न दे णेत येते

आशा (ASHA - लोकसहभाग व आरो य वभाग सम वय साध यासाठ वै यक य

Acriditated Social Health आशाची नयु ती करणेत येते. यानुसार आशांची नवड अ धकार ,
Activist)
करणेत येते. गावपातळीवर आरो य सेवा नयोजन, ाआक े /
सस
ु ंवाद, समप
ु दे श, थमोपचार, औषधे साठा ठे वणे, रे कॉड व ताआअ सव
न द ठे वणे, इ.कामकाज आशा करतात
 योजनेचा
लाभ
घेणेसाठ
योजना योजनेचा थोड यात तप शल संपक

जननी शशु सुर ा मातामृ यू व अभक मृ यूदर कमी करणे हे आरसीएच वै यक य

काय म (JSSK) काय माचे मह वाचे उ द ट आहे . यासाठ सुतीपूव, अ धकार ,
सुती दर यान व सुती प चात मोफत सेवा दे णे, तसेच ाआक े सव
नवजात अभकाला ज मानंतर ३० दवसापयत आव यक
या सव सेवा मोफत पुर व यात आ यास नि चतपणे
माता म ृ यूदर व अभक मृ यूदर कमी कर यास मदत
होईल. रा याम ये आरो य सं थांम ये सुतीचे माण ९१
ऽ आहे . तथापी या सं थेतील सुतीपैक ६० ऽ ते ७० ऽ
सत
ु ी खाजगी णालयांम ये होतात. तसेच शासक य
सं थांमधील सत
ु ी होणा-या मातांना औषधी, व वध
तपास या, संगी सझे रयन इ याद साठ लागणार
सा ह य बाहे न खरे द कर यासाठ तसेच मातेला संदभ त
के यानंतर आव यक या वाहनांची सोय करणे यासाठ
संबंधीत मातेला कवा त या कुटुंबीयांना खच करावा
लागतो. पैशा अभावी याम ये होणा-या वलंबामुळे संगी
माता मृ यू अथवा अभक मृ य ृ हो याची श यता असते.
यासाठ क शासनाने नग मत केले या सूचनांनुसार
रा याम ये उपरो त शासन नणया वये जननी शशु
सुर ा काय मांतगत माता व नवजात अभकांना
सावज नक आरो य सं थांम ये संपूण मोफत सेवा
पुर व यात येणार आहे त. याम ये अनुसू चत जाती,
अनुसू चत जमाती, दा र य रे षेवर ल तसेच सुतीसाठ या
कोण याह खेपे या गरोदर ीस व ३० दवसां या आत
नवजात अभकास सव कार या आरो य वषयी सेवा सव
शासक य आरो य सं थांम ये मोफत दे यात या यात. या
काया मा या अंमलबजावणीसाठ पुढ ल माणे सूचना
 योजनेचा
लाभ
घेणेसाठ
योजना योजनेचा थोड यात तप शल संपक

दे यात आले या आहे त. याअनुषंगाने सामा य णालय,

सातारा येथे जननी शशु सुर ा काय मांतगत कॉल सटर
सु करणेत आले असून या ठकाणी १०२ मांक दरू वनी
मांकावर दरू वनी के यास माता व बालकांस
खाल ल माणे सेवा मळतात.

अ) गरोदर मातेला मोफत दे या या आरो य वषयी सेवा

मोफत सुती तसेच मोफत सझे रयन श या, सुती
संदभातील औषधे व लागणारे सा ह य मोफत पुर वणे,
योगशाळे तील आव यक या तपास या मोफत दे णे, सत
ु ी
प चात मातेला मोफत आहार दे णे, मोफत र त सं मण
दे यासाठ मोफत र त पुरवठा, सुतीसाठ घरापासन
ू
दवाखा यात मोफत वाहन यव था, एका आरो य सं थेतून
पुढ ल संदभ सेवा दे यासाठ दस
ु -या आरो य सं थेत
पोहोच व यासाठ मोफत वाहन यव था, सुती प चात
आरो य सं थेतून घर पोहोच व यासाठ मोफत वाहन
यव था, शासक य आरो य सं थेम ये गरोदर मातेस
कोणतीह फ आकार यात येवू नये.

ब) नवजात अभकास ३० दवसापयत मोफत दे या या

आरो य वषयी सेवा
मोफत आरो य सेवा, नवजात अभका या उपचारा
संदभातील औषधे व लागणारे सा ह य मोफत पुर वणे,
योगशाळे तील आव यक या तपास या मोफत दे णे,
मोफत र त सं मण दे यासाठ मोफत र त पुरवठा,
घरापासून दवाखा यात मोफत वाहन पुरवठा, एका आरो य
सं थेतून पुढ ल संदभ सेवा दे यासाठ दस
ु -या आरो य
 योजनेचा
लाभ
घेणेसाठ
योजना योजनेचा थोड यात तप शल संपक

सं थेत पोहोच व यासाठ मोफत वाहन यव था, आरो य

सं थेतून घर पोहोच व यासाठ मोफत वाहन यव था,
शासक य आरो य सं थेम ये नवजात अभकास कोणतेह
फ आकार यात येवू नये.

सन २०१४-१५ म ये राबिव यात आलेले नािव यपूण उप म / योजना

 िहमो लोबीन तपासणी

 सािव ीबाई फुले क या क याण योजना - दािर य रे षव
े रील लाभाथ साठी
 मिहला आरो य अिभयान
 बाल आरो य अिभयान
 कमी वजन व कमी िदवस असले या अभक मृ यू अ वेषण सिमती
 अपंग य त ची तपासणी क न अपंग माणप देणे
 कायापालट ाथिमक आरो य क े - २९
 टोकन णाली - १६
 माता व बालक संगोपन समुदेशन क
 िनरोध कॉनर
 १० - १९ वष वयोगटातील मुल ची िहमो लोबीन तपासणी मोिहम
 गुगल अथ वर आरो य सं थांची मािहती
 सांसद आदश ाम अंतगत आरो य तपासणी काड
 ाथिमक आरो य क रँ क ग नुसार कलर कोड ग
 कृषी िवभाग
कृषी िवभाग मािहती 2023 : - पाह यासाठी लक करा

 बायोगॅस लाभाथ यादी सन 2018-19

 डॉ. बाबासाहे ब आंबेडकर कृषी वावलंबन योजना सन २०१८-१९ साठी पा अजदारांची िनवड व ित ािधन यादी
िविवध कृिष पुर कार ा त शेतकर्यांची यादी

 िज हा पिरषद सेस २०१८-१९ योजनांतगत िनवड होणेसाठी करावया या अज चा नमुना

 रा य पातळी िपक पध िवजेते शेतकरी यादी अिधक मािहती
 कृिषभुषण पुर कार शेतकरी यादी
कृिषभुषण (स ीय शेती)पुर कार शेतकरी यादी
कृिषिम पुर कार शेतकरी यादी
शेतीिन ठ पुर कार शेतकरी यादी
िजजामाता कृिषभुषण पुर कार शेतकरी यादी
उ ान पंडीत पुर कार शेतकरी यादी
डॉ. जे.के.बसु स ीय व आधुिनक शेती पुर कार
यशवंतराव च हाण कृिष पयटन गौरव पुर कार सन २०१६-१७
यशवंतराव च हाण कृिष पयटनिम गौरव पुर कार सन २०१६-१७
 तालुकािनहाय नेमणूक केलेले त मागदशक शेतकरी
 कृिष पयटनशेतकर्यांची यादी सन- २०१४-१५
शेतकर्यांसाठी वैय तक लाभा या योजना

१) रा ीय बायोगॅस व खत यव थापन काय म

सदरची योजना क शासना या अनुदाना मधून सन 1982 पासून राबिवली जात आहे. क शासना या निवन व नवीकरणीय ऊज िवभागाचे
मं ालयाचे िदनांक 30 मे 2018 चे शासकीय मंजूरी नुसार सदरची योजना 14 या पंचावा षक योजने या उवरीत कालावधीसाठी सुधारीत
अनुदान दरा माणे राबिव यात येत आहे .

योजनेचा उ ेश

 वयंपाकासाठी बायोगॅस पुरिवणे.

 एलपीजी व इतर पारं पारीक उज साधनांचा वापर कमी करणे.
 एका मक उज धोरणात नमूद के यानूसार वयंपाकासाठी आव यक उज िमळिवणे.
 रासायिनक खतांचा वापर कमी क न स ीय खतांचा वापर कर यास लाभाथ ना वृ करणे.
 ामीण भागातील ीयांचे जीनवमान सुधारणे व यांना होणारा ास कमी करणे.
 बायोगॅस सयं ास शौचालय जोडू न ामीण भागातील व छता राख यास मदत करणे.
अटी व शत

 लाभाथ कडे पुरेशा माणात जनावरे उपल ध असणे आव यक आहे.

 बायोगॅस सयं उभारणीसाठी लाभाथ कडे वत: या मालकीची जागा असणे आव यक आहे.
 शेतमजूर अस यास ामसेवकाचा दाखला घेणे बंधनकारक राहील.
 शासनाने मा यता िदले या मॉडे ल या सयं ाची उभारणी करणे बंधनकारक आहे .
अनुदानाचा दर

िद.30 मे 2018 नंतर उभारणी होणा या सयं ासाठी क शासनाचे अनुदानाचे दर खालील माणे
 लाभाथ ची वगवार 1 घनमीटर 2 ते 6 घनमीटर 8 ते 10 घनमीटर 15घनमीटर 20 ते 25 घनमीटर
मते या मते या मते या बायोगॅस मते या मते या बायोगॅस
बायोगॅस बायोगॅस सयं ासाठ ती बायोगॅस सयं ासाठ ती
सयं ासाठ ती सयं ासाठ ती सयं र . सयं ासाठ ती सयं र.
सयं र. सयं र. सयं र.

अनुसू चत जाती व 10,000/- 13,000/- 18,000/- 21,000/- 28,000/-

अनस
ु ू चत जमाती
वगवार तील लाभाथ साठ
ती सयं अनुदान

सवसाधारण वगवार तील

लाभाथ साठ ती सयं
7,500/- 12,000/- 16,000/- 20,000/- 25,000/-

अनुदान

बायोगॅस सयं ास 1600/- 1600/- 1600/- नरं क नरं क

शौचालय जोडणीसाठ

लाभधारकाने सादर करावयाची कागदप े

 शेतजिमनीचा खाते उतारा

 शेतमजुर अस यास याबाबत ामसेवकाचा दाखला
 बायोगॅस सयं पुण वाचा दाखला
 यापुव बायोगॅस सयं ासाठी लाभाथ चे वत:चे नांवे अथवा घरातील इतर कोण याही य ती या नांवे शासकीय अनुदान घेतले नस याबाबतचे
ित ाप .
 सयं काय वत ठे वणेसाठी आव यक माणात दै नंदीन शेण-पा याचा वापर करणेचे लाभाथ चे ित ाप
 पंचायत सिमती कडील अनुदान िमळणेबाबतचा िवहीत नमु यातील ताव
 सयं काय वत झाले नंतर सयं ासहीत लाभधारकाचा फोटो ाफ.
संपक

योजने अंतगत बायोगॅस सयं उभारणी कर यास इ छू क लाभाथ नी ामसेवक अथवा आपले तालु या या पंचायत सिमती काय लयाचे गट
िवकास अिधकारी/सहायक गट िवकास अिधकारी अथवा कृिष अिधकारी/िव तार अिधकारी(कृिष) यांचेशी संपक साधावा.

2) रा य पुर कृत फलो पादन िपक संर ण योजना

उ ेश

सदरची योजना 100 ट के रा य पुर कृत असून सातारा िज हयास या योजनेमधून फलो पादन िपकावरील िकड रोगाचे िनयं णासाठी
िकटकनाशके / बुरशीनाशकासाठी शेतक यांना अनुदान वाटापाची बाब मंजूर आहे . सदर योजनेसाठी संबंिधत पंचायत सिमतीचे गट िवकास
अिधकारी अथवा कृिष अिधकारी यांचश
े ी संपक साधावा.

3) डॉ. बाबासाहे ब आंबेडकर कृषी वावलंबन योजना 2017-18

योजने अंतगत मंजूर घटक व यासाठी देय अनुदान मय दा खालील माणे.

अ. . बाब अनद
ु ानाची मयादा .

1 नवीन व हर 2,50,000/-

2 जुनी वह र द ु ती 50,000/-

3 इनवेल बोअर ंग 20,000/-

4 पंपसंच 20,000/-

5 वीज जोडणी आकार 10,000/-

6 शेततळयांचे लॅ ि टक 1,00,000/-
अ तर करण

7 सू म संचन संच ठबक संचासाठ खचा या 90 ट के अथवा .50,000/- व तुषार संचासाठ खचा या 90
ट के अथवा .25,000/- यापैक कमी असेल ते अनुदान दे य ®úɽұÉ.

योजने या अंमलबजावणी बाबत या सुचना खालील माणे.

• योजने अंतगत वरील 7 बाबी असून लाभ पॅकेज व पात ावयाचा आहे, पॅकेजमधील एका पॅकेजचा लाभ लाभाथ स अनु ेय आहे .

योजने अंतगत एकूण 6 कार या पॅकेजम ये अंमलबजावणी करणेची आहे .

• पॅकेज 1 – नवीन िवहीर घेणा यासाठी पॅकेज :- सदर बाबीचा लाभ घेणा या शेतक यास नवीन िवहीर, िवहीरवर पंपसंच,वीज जोडणी
आकार,सू म सचन संच व आव यकतेनुसार इनवेल बोअर ग.
• पॅकेज 2 – जूनी िवहीर दु तीसाठी पॅकेज :- या घटकाचा लाभ घेणा या शेतक यास, जुनी िवहीर दु ती, पंप संच, वीज जोडणी आकार,
सू म सचन संच व आव यकतेनुसार इनवेल बोअर ग.
• पॅकेज 3 - शेततळयाचे लॅ टीक अ तरीकरण पॅकेज :- ाम िवकास व जलसंधारण िवभागामाफत राबिव यात येणा या मागेल याला शेततळे
या योजनेम ये शेततळयाचे काम पुण केलेले आहे अशा शेतक यास, शेततळयाचे अ तरीकरण, वीजपंप संच, वीज जोडणी आकार व सू म सचन
संचासाठी अनु ेय अनुदान दे यात येईल.
• पॅकेज 4 - या शेतक यांनी यापुव च शासकीय योजनेतून/ वखच ने िवहीर काढली अस यास :- अशा शेतक यास पंपसंच, वीज जोडणी व
सू म सचन संचासाठी अनु ेय अनुदान देय रािहल.
• पॅकेज 5 - महािवतरण कडू न सोलर पंप मंजूर अस यास :- िवहीरीवर िव त
ू पंप बसवून ीडमधून वीज पुरवठा श य नस यास महारा रा य
वीज िवतरण कंपनीने मं जूर केले या सोलर पंपासाठी लाभाथ िह याची अनुदानाची र कम (पंपसंच व वीज जोडणीसाठी अनु ेय अनुदाना या
मय देत .35,000/-) महािवतरण कंपनीस अदा करता येईल.
• पॅकेज 6 – वरील घटकांपैकी लाभाथ कडे काही घटक उपल ध असतील तर उवरीत आव यक घटकांचा लाभ घे यासाठी :- अशा शेतक यास
पंपसंच,वीजजोडणी आकार व सु म सचन संच या बाब चा लाभ दे ता येईल.

लाभाथ पा ते या अटी
• लाभाथ अनुसूिचत जाती / नवबौ द शेतकरी असणे आव यक, स म ािधका याने िदलेले जात माणप आव यक
• शेतक याचे वत:चे नांवे जिमन धारणेचा 7/12 व 8-अ उतारा आव यक असून याचे नांवे िकमान 0.40 हे टर व कमाल 6.00 हे टर शेतजमीन
असली पािहजे
• लाभा य कडे आधार काड असणे आव यक.
• लाभा य चे बँक खाते असणे व ते आधार काडशी संल न असणे आव यक.
• दारी य रे षेखालील लाभा य स थम ाधा य.
• दा.रे .खालील यादीत नस यास याचे सव माग ने िमळणारे वा षक उ प . 1,50,000/- पे ा जा त नाही असा संबंिधत तहिसलदार
यांचेकडू न सन 2018-19 चे उ प ाचा अ ावत दाखला घेणे व अज सोबत सादर करणे बंधनकारक रािहल.

लाभाथ िनावडीची कायप दती

• लाभाथ कडू न अज वकार यासाठी संगणक आ ावली (Software) िवकसीत करणे. येक वष लाभाथ िनवडीसाठी वृ प ाम ये जािहरात
देऊन गट िवकास अिधका यांनी िविहत नमु यात अज ऑनलाईन वकारणे.
• ामसभेने िशफारस केले या इ छू क शेतक यांनी ऑनलाईन अज/ ताव गट िवकास अिधकारी, पंचायत सिमती यांचक
े डे क न तावाची
मुळ त आव यक कागदप ांसह कृिष अिधकारी (िवघयो),पंचायत सिमती यांचक
े डे वह ते जमा करावी.
• शेतक यांनी अज सोबत अजदाराचे छायािच , जात माणप ाची त, 7/12 व 8-अ उतारा, उ प ाचा दाखला, आधार काड ची त, बँके या
पास-बुकाची त इ.सादर करणे आव यक.
• कृिष अिधकारी (िवघयो) यांनी तावाची छाननी व े ीय पाहणी क न पा तावाची यादी ग.िव.अ.यांचे माफत िज हा तरीय सिमतीकडे
मं जूरीसाठी पाठवावी.
• मा.अित.मु.का.अ.यांचे अ य तेखालील सिमती दारे पा लाभा य ची िनवड करणेची आहे, जर ल ांकापे ा जा त ताव आ यास िज हा
पिरषद तरावर ा त पिरपुण अज तून लॉटरी प दतीने लाभाथ िनवड करावी.

घटक िनहाय सिव तर सुचना

• निवन िवहीर

1. लाभाथ ने यापुव क /रा य/िज हा पिरषद िनधीतून नवीन सचन िवहीरीचा लाभ घेतलेला नसावा.तसेच यापुव शासकीय योजनेतून
घेतले या व अधवट राहीले या अपुण िवहीरीचे काम कर यास या योजनेचा लाभ घेता येणार नाही.
2. तािवत िवहीर पुव पासून अ त वात असले या िवहीरीपासून 500 फुटापे ा जा त अंतरावर असावी.
3. लाभाथ या 7/12 वर तसेच य ात िवहीर अस यास याची योजनेसाठी िनवड करता येणार नाही.
4. लाभधारकाकडे तलाठी यां या वा रीचा एकूण े ाचा दाखला आव यक.
5. भूजल सव ण िवकास यं णेकडू न पाणी उपल धतेचे माणप विर ठ भु-वै ािनक यांचेकडील आव यक.
6. जीएसडीए या याखेनुसार समीि टीकल/ ीटीकल/ओ हर ए स लॉटे ड े ाम ये नवीन िवहीर घेता येणार नाही.
7. अंदाजप कासा तांि क मं जूरी देणे व काम पुण वाचे दाखले दे णेची जबाबदारी उप अिभयंता (ल.पा.) यांची रािहल.
8. नवीन िवहीर पॅकेजचा लाभ घेणा या लाभाथ ना इतर पॅकेजचा लाभ अनु ेय रहाणार नाही.
9. अंदाजप का माणे काम भौितक टया पुण झा यास अथवा अंदाजप का माणे िवहीत केले या खोलीपे ा अगोदरच 0.40 हे टर े ा या
सचनासाठी आव यक पाणी उपल ध झा यास व िवहीर सुरि त थीतीत आहे याची खा ी पट यास लाभाथ चे संम ीने काम पुण वाचे दाखले
िनगिमत करता येतील.
10. अंदाजप का माणे मं जूर र कम खच झा यास मा बांधकाम लंबीत राही यास पुण वाचा दाखला देता येणार नाही.अशावेळी काम
पुण वाचा दाखला िनगिमत कर यात येऊ नये.
11. कामा या शेवट या ह याचे अनुदान पुण वाचा दाखला,िवहीरीचे लाभाथ सह (Geo tagged) फोटो व मु यांकन सादर के यािशवाय देय
राहणार नाही.
12. लाभाथ ची िनवड होऊन काय रं भ आदेश िद यानंतर 30 िदवसांचे आत िवहीरीचे काम सु करणे व िविहत मुदतीत पुण करणे बंधनकारक
आहे .
13. दर 15 िदवसांनी िवहीरी या कामाचा आढावा घेवून कामाचे अनुदान लाभाथ चे बँक खा यात जमा कर यात यावे.

• जुनी िवहीर दु ती

1. लाभाथ चे 7/12 वर िवहीरीची नद असावी.

2. अंदाजप कानुसार काम िवहीत मुदतीत पुण करणे बंधनकारक असून अंदाज प का
पे ा जा त र कम लाग यास सदरचा खच लाभाथ ने वत: करणेचा आहे .
3. काम वेळेत पुण कर यासाठी लाभाथ कडू न बंधप घे यात यावेä.

• इनवेल बोअर ग

1. लाभाथ ने इनवेल बोअर गची मागणी के यास यास 20,000/- चे मय देत अनुदान अनु ेय राहील.
2. खच चे अंदाजप क व तांि क िनकषानुसार िठकाणाची यो यता भुजल सव ण यं णेकडू न ा त क न यावे.

• पंपसंच

1. लाभाथ स कृिष िवकास अिधकारी यांनी पंपसंच खरे दीसाठी पुवसंम ी देणेची असून लाभाथ नी एक मही या या कालावधीपयत पंपसंचाची
खरे दी करणे बंधनकारक आहे अ यथा पुवसंम ी र कर यात येईल.
2. क व रा य शासना या अिधकृत स म सं थांनी पंपसंचाचे िरतसर तपासणी क न ते बीआयएस अथवा अ य स म सं थांनी िनि त केले या
माणकानुसार अस याचे मािणत केले असेल याच पंपसंचाची खरे दी शेतक याने बाजारातील अिधकृत िव े याकडू न वत:चे आधार संल न
बँक खा यातून इले ॉिनक प दतीने/धनादेश/धनाकष दारे िव े यास र कम आदा क न करणे बंधनकारक राहील.
3. पंपसंचाची खरे दीचे देयक पंचायत सिमतीस ा त झा यानंतर व मोका तपासणी झा यानंतर अनुदान लाभाथ चे आधार संल न बँक खा यात
जमा केले जाईल.

• वीज जोडणी आकार

1. लाभाथ ने िव त
ू िवतरण कंपनीकडे कोटे शन भर याची पावती सादर के यानुसार खातरजमा क न लाभाथ चे बँक खा यात अनुदान जमा
केले जाईल.

शेततळयाचे लॅ टीक अ तरीकरण

1. मागेल याला शेततळे योजने अंतगत यांनी शेततळे काढले असेल अशा लाभाथ स अनुदान देय राहील.
2. कृिष अिधकारी (िवघयो) यांनी े ीय पाहणी क न शेततळयाचे आकारमानानुसार आव यक लॅ टक कागदाचे े फळ व याचे अंदाजप क
िनि त करावे.
3. लाभाथ अंदाजप कानुसार 30 िदवासांचे आत शेततळयाचे लॅ टीक अ तरीकरण पुण करणेचे आहे .
4. सदर लॅ टीक अ तरीकरणासाठीचे पिरमाण रा ीय फलो पादन अिभयाना या मागदशक सुचनांनुसार दे य राहील.
5. लॅ टीक िफ म 500 माय ॉन िरइनफोसड एचडीपीई जीओ मबरे न िफ म आयएस:15351:2015 टाईप 2 या दज साठी िफ मचा पुरवठा दर
.70/- ित चौ.मी. आिण िफ म बसिव यासाठी .18/- ित चौ.मी. असा एकूण .95/- ित चौ.मी. िनि त कर यात आला आहे . यानुसार
य खच कवा .1,00,000/- यापैकी जी र कम कमी असेल या मय देत अनुदान अनु ेय राहील.þ

सु म सचन संच

1. सु म सचनासाठी दे यात येणारे अनुदान धानमं ी कृिष सचन योजने अंतगत अ.जा./ नवबौ द शेतक यांना सु म सचनासाठी दे यात
येणा या अनुदानास पुरक अनुदान हणून दे यात येईल. सदर पुरक अनुदानाची मय दा एकूण खच या 90 ट के पयत अथवा .50,000/-
ठीबकसाठी तर .25,000/- तुषार संचासाठी यापैकी कमी असेल ते अनुदान देय राहील.
2. जे लाभाथ धानमं ी कृिष सचन योजने अंतगत अज करतील यांना उवरीत पुरक अनुदान डॉ.बा.आं.कृ. वा.योजनेमधून िदले जाईल.
3. जे लाभाथ थेट डॉ.बा.आं.कृ. वा.योजनेमधून अनुदान घे यास इ छू क असतील यांना वरील मय देत अनुदान दे य राहील.

योजनतगत लाभाथ नी ऑनलाईन अज भरणे

• डॉ.बाबासाहे ब आंबेडकर कृिष वावलंबन योजना राबिव यासाठी शासनाने संगणक आ ावली कृिष िवभागा या krishi.maharashtra.gov.in
या संकेत थळावर उपल ध क न िदली आहे .
• इ छू क व पा लाभा य नी सदर संकेत थळावर आपला अज ऑनलाईन भरणेचा आहे तसेच यासोबत आव यक कागदप े दे खील अज सोबत
ऑनलाईन अपलोड करणेची आहे त.(अपलोड करणेची कागदप े - वत: या वा रीसह भरलेले अज ची कॅन कॉपी, बँके या पास बुकाची कॅन
कॉपी, शेतीचा 7/12 उतारा, शेतीचा 8/अ उतारा, जातीचा दाखला, उ प ाचा दाखला/दा.रे .खालील असले बाबत दाखला)
• सदर अज संकेत थळावर भरणेसाठी ऑनलाईन पेमटपोटी लाभाथ ना र कम पये 23.60/- इतका खच वत: करणेचा आहे.
लाभाथ नी अज संकेत थळावर भर यानंतर याची ट काढू न सदरची त आपले
काय े ाशी संबंिधत असणा या पंचायत सिमती काय लयास जमा करणेची आहे .

4) िपक पध
 1) उ ेश :- धा ये, कडधा ये, गळीतधा य व ऊस िपकाचे दर हे टरी/ एकरी उ पादन वाढिव याब ल शेतक-याम ये पध मक वातावरण
िनम ण करणे हा या िपक पध घे याचा उ ेश आहे. िपक पध सवसाधारण गट व आिदवाशी गट या दोन गटाम ये घेत या जातात.

2) िपक पधतील िपके:- या पधम ये खालील िपकांचा समावेश होतो.

अ) तृणधा ये:- भात, खरीप वारी, बाजरी, र बी वारी, गहू , मका, उ हाळीभात, नागली
ब) कडधा ये:- हरबरा, तूर,मुग, उडीद
क) गळीतधा य :- खरीप भुईमुग, उ हाळी भुईमुग, करडई, सुयफूल, सोयाबीन, जवस, तीळ
ड) ऊस:-अ) अडसाली (ब) सु (खोडवा)
अ धा य, कडधा य, गळीतधा य व ऊस िपकां या पध फ त सलग िपकांसाठी (सोल ॉप) घे यात येतात.
अडसाली ऊस: या िपकाची लागवड जुलै पासून स टबर अखेर पयत केली आहे . अशा िपकास अडसाली िपक संबोधावे.
सु ऊस: या िपकाची लागवड ऑ ट बरपासून फे व
ु ारी अखेरपयत केलेली आहे . अशा िपकास सु िपक संबोधावे.
खोडवा: फे ुवारी अखेरपयत जो ऊस तुटला आहे . अशा िपकांचाच खोडवा िपक पधकिरता वकार केला जाईल. पध केवळ पिह या
खोड यापयतच ठे व यात येईल.
िटप:- पध या भूखंडात कोठे मोकळी जागा असेलतर ती रोवणी कर या या तारखेपासून दोन मिह या या कालावधी या आतच फ त नावे देणे
कवा रोपे लावून भ न काढता येईल.

3) िपक पधम ये भाग घेणा-या पधक शेतक-याकडे लागवडीखाली आणावयाचे कमीतकमी े (सविपकासाठी 10 आर.)

4) पीक पध जाहीर कर यासाठी कमीतकमी िकती पधक लागतात.

पीक पधा पातळी सवसाधारण गट पधक सं या आ दवासीगट पधक सं या शेरा

1) पंचायत स मती पातळीवर 10 5 येक पकासाठ

2) िज हा प रषद पातळीवर 10 5 येक पकासाठ

3)रा य पातळीवर 10 5 येक पकासाठ

5) योजनेम ये सहभागासाठी अटी व शत

 शेतक याचे वत:चे नांवे शेतजिमन आव यक व सदरची शेतजिमन वत: कसत असणे आव यक.
 कोण याही पातळीवरील पधम ये या पधकास भाग घेऊन बि स िमळालेले नसेल अथवा यांनी पधतून रीतसर माघार असेल तर यांना
पु हा याच पातळीवर याच हं गामासाठी याच िपकासाठी बि स िमळे पयत भाग घेता येतो.
 या पधकाने पधत 2 रा कवा 3 रा मांकाने बि स िमळिवले असेल अशा पधकास पु हा याच िपकाचे पधसाठी रीतसर भाग घेता येईल.
सतत दोन वष पुरेशा माणात अज ा त न झा यास पध होऊ न शक यास अशावेळी पधसाठी अज क न सहभाग घेतले या पधकास ती
पातळी वगळू न यापुढील पातळीवरील पधसाठी सहभाग घेऊ शकेल.
 एकाच वेळी एकाच िपकासाठी दोन वेगवेळया पातळीवरील पधम ये भाग घेता येणार नाही.
 पधकाचे वारसदारास पधसाठी आव यक असणारी पा ता ही वारसा ह काने ा त होऊ शकणार नाही.
 पध पुण होणेसाठी या पधमधील िकमान 6 पधकां या िपकांची कापणी होणे आव यक आहे.
िटप-
1) 3 वष चा कालावधी मोजताना दु काळी वष येत असेल तर सलग वष न मोजता दु काळी वष वगळू न 3 वष चा कालावधी रािहल.
 2) आिदवासी शेतक-यां या पध अज अभावी होत नसतील तर सवयाधारण गटा माणे अितिर त फी भ न सवसाधारण गटा या िपक पधत
आिदवासी शेतक-यांना भाग घेता येईल. कोण या पधत भाग घेऊन कोणता मांक िमळवला तर कोण या पधत भाग घेता येईल

1 पचायत स मती पातळीवर ल पधत भाग घेऊन पक उ पादना माणे 1 ते 4 मांक िज हा प रषद पातळी वर ल
मळ व यास पधत

2 िज हा प रषद पातळी वर ल पधत भाग घेऊन 1 ते 5 मांक रा य पातळीवर ल पधत

मळ व यास

पध िनयमावलीनुसार पुरेस अज न आ यास पध घडू न येत नाहीत. सबब होतक पातळीवर भाग घेता येत नाही. हणून िविश ट पातळीवर
सतत दोन वष अज क न देखील पध घडू न न आ यास ती पातळी वगळू न पुढील निजक या पातळीवर या पधकांना भाग घेता येईल

 एकाचवेळी एकाच िपकासाठी दोन पातळीवरील पध शेतक-यांना भाग घेता येणार नाही.
 पिर ण सिमतीतील अशासकीय सद यांना याच पातळीवरील िपक पधम ये पधक हणून भाग घेता येणार नाही.
 पधसाठी पा ता ही वय तक गुणव न
े ुसार ा त होत अस याने पधका या वारसदारास पधसाठी आव यक असणारी पा ता ही वारस
ह काने ा त होवू शकणार नाही.
6) िपक पधसाठी वेश शु क

िनरिनराळया पातळीवरील पधसाठी वेश शु क वाढिव यात येत असून ते पुढील माणे
अ) तृणधा य, कडधा य व गळीतधा य ब) ऊस पीक पधसाठी िनिनराळया पातळीवरील वेश शु क पुढील माणे राहील (शु क पये)

अ. पातळी सवसाधारण गट आ दवासी गट --- अ. पातळी आ दवासी गट

1. पंचायत स मती पातळी 20/- 10.00 --- 1 पंचायत स मती पातळी 10.00

2. िज हा प रषद पातळी 40/- 20.00 --- 2 िज हा प रषद पातळी 20.00

3. रा य पातळी 60/- 30.00 --- 3 रा य पातळी 30.00

7) अज दाखल कर याची तारीख

िनरिनराळया पातळीवरील िनरिनराळया हंगामाम ये पीक पधचे अज दाखल कर याची तारीख पुढील माणे आहे .

अ. पीक पधा हं गाम अज दाखल करावयाची तार ख

1 खर प पीक पधा येक वषासाठ ऑग टची 15 तार ख

2 र बी पीक पधा येक वषासाठ डसअरची 31 तार ख

3 उ हाळी हं गाम पीक पधा (वायंगण भात पकांसाठ येक वषासाठ फे ुवार 15 तार ख

4 उ हाळी पीक पधा(इतर पकासाठ ) येक वषासाठ ए लची 15 तार ख

ऊस िपका या िविवध कारांसाठी अज वकार याची अखेरची तारीख पढील माणे रािहल.

1 आडसाल ऊस 15 स टबर

2 सु ऊस 15 फे ुवार

3 खोडवा ऊस 15 फे व
ु ार

तेक वष तील हं गामा या व िपकां या पिर थती माणे अज वकार याची मुदत वाढवून दे याचा अिधकारी सबिधत कृिष उपसंचालक, महारा
रा य पुणे यांना राहील.

8) िनरिनराळया पातळीवर पुढील माणे बि से िदेली जातील.

अ. . पधा पातळी सवसाधारण गट ब से पये आ दवाशी गट ब से पये

प हले दस
ु रे तसरे प हले दस
ु रे तसरे

1 पंचायत स मती 2500 1500 1000 2500 1500 1000

2 िजलहा पातळी 5000 3000 2000 5000 3000 2000

3 रा य पातळी 10,000 7000 5000 10,000 7000 5000

कोण या पधत भाग घेऊन कोणता मांक िमळवला तर कोण या पधत भाग घेता येईल

िविवध पातळीवरील बि साची र कम

पातळी 1 ला मांक 2 रा मांक 3 रा मांक

तालुका पातळी .2500/- .1500/- .1000/-

िज हा पातळी .5000/- .3000/- .2000/-

रा य पातळी .10000/- .7000/- .5000/-

िनरिनराळया पातळीवरील िपक पध आयोजन व परी ण सिमती रचना :-

अ) पंचायत सिमती पातळी

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 पंचायत स मतीचे सभापती अ य

2 पंचायत स मतीचे उपसभापती सद य

3 गट वकास अ धकार सद य

4 तालुका कृ ष अ धकार सद य
स चव

5 कृ ष अ धकार ,पंचायत स मती. सद य

6 मंडल कृ ष अ धकार . सद य

7 पंचायत स मतीने तालु यातील गतशील शेतक यामधून नयु त केलेला एक गतशील शेतकर (ह सद य
नवड दोन वषानी करावी.)

ब) िज हा पिरषद पातळी

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 िज हा प रषद अ य अ य

2 मु य कायकार अ धकार सद य

3 िज हा अ ध क कृषी अ धकार सद य

4 कृ ष वकास अ धकार सद य
 स चव

5 िज हा प रषदे या कृ ष स मतीने िज हयातील गतशील शेतक-यातून नयु त केलेला एक गतशील सद य

शेतकर (ह नवड दोन वषानी करावी.)

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 वभागीय आयु त अ य

2 वभागीय कृ ष सह संचालक सद य
स चव

3 वभागातील जे ठ िज हा अ ध क कृ ष अ धकार सद य

4 कृ ष वकास अ धकार (संबधीत िज हयाचे) सद य

5 गतशील शेतक-यापैक दोन त नधी. सद य

6) कृिष पुर कार

उ ेश :- दरवष रा यात कृिष े ाम ये उ ेखनीय कामिगरी करणा-या शेतकरी, मिहला शेतकरी, कृिष प कार गट तसेच सं था यांना िविवध
पुर काराने गौरिव यात येते. या पुर काराकिरता ताव सादर करणेबाबत कायप दती आिण मागदशक सूचना व पुर काराचे कार
खालील माणे

कृिष पुर काराचे कार

1 .डॉ.पंजाबराव दे शमुख कृिषर न पुर कार

2. वसंतराव नाईक कृिष भूषण पुर कार
3 .वसंतराव नाईक शेतीिन ठ पुर कार
4. वसंतराव नाईक कृिष िम पुर कार
5. िजजामाता कृिष भूषण पुर कार
6. डॉ.जे.के.बसू स ीय शेती पुर कार

1) डॉ. पंजाबराव दे शमुख कृिषर न पुर कार:- डॉ पंजाबराव देशमुख यांनी कृिष े ात केले या काय ला अिभवादन यां या 101 जयंतीचे िनिम
साधून सन 2000 पासून रा यातील कृिष े ात उ ेखिनय काय करणा-या य ती कवा सं थेस डॉ पंजाबराव देशमुख कृिष र न पुर कार
दे यात येतो. डॉ पंजाबराव देशमुख पुर कार हा रा या या कृिष िवभागामाफत िदला जाणारा सव च पुर कार आहे . या पुर कारासाठी िनवड
होणा-या य ती / गट/ सं थेस . 75000/- रोख रकमेचे पािरतोिषक, मृतीिच , स मानप व सप नीक स कार असे पुर काराचे व प आहे .

परी ण व िनरी ण सिमती खालील माणे

िज हा तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 िज हा अ ध क कृ ष अ धकार अ य

2 िज हा पशुसंवधन अ धकार सद य

3 क प संचालक (आ मा) सद य

4 कृ ष वकास अ धकार िज.प. सातारा स चव

िवभाग तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 वभागीय कृ ष सह संचालक अ य

2 वभागीय पशुसंवधन सह संचालक सद य

3 मु यालयाचे, िज हयाचे िज हा अ ध क कृ ष वकास अ धकार सद य

4 वभागीय पणन अ धकार सद य

5 संब धत कृ ष व या पठाचे संचालक ( व तार) सद य

6 व.कृ.स.स. यांचे कायालयातील िज हा अ ध क कृ ष अ धकार सद य स चव

आयु तालय तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 आयु त (कृ ष) अ य
2 कृ ष संचालक ( व तार व श ण ) सद य

3 कृ ष संचालक (फलो पादन ) सद य

4 कृ ष संचालक (मद
ृ संधारण ) सद य

5 कृ ष संचालक (आ मा) सद य

6 कृ ष संचालक (गुण नयं ण) सद य

7 यव थापक य संचालक,महारा रा य कृ ष पणन मंडळ सद य

8 संचालक महारा कृ ष श ण व संशोधन प रषद सद य

9. आयु त पशुसंवधन सद य

10 संब धत कृ ष सह संचालक ( व तार व श ण) सद य स चव

िनकष

1) कृिष े ात संघटना मक कायकरणा-या य तीला कवा गटाला कवा सं थेला पुर कार देणेत ा तावीत कर यात यावे. ा तावीत गटाने
कवा सं थेने केलेले काय संपूण रा याला िदशादशक असावे.
2) प ाम ये मािहती देताना संबंिधत शेतक-यांचे ई-मे ल, वेबसाईट इ यादी बाब चा समावेश क न याचे काय व काय े हा मु ा िवचारात
घेणेत यावा.
3) प ाम ये मािहती दे ताना शेतक-यांचा आधारकाड नंबर व बँकेचा खाते मांक यांसह यांची पा भूमी, िश ण केलेले काय यामुळे इतर
शेतक-यांना झालेला फायदा या तपिशलासह सबंिधतांनी शासन / कृिष े ात सहभाग घेणे आव यक आहे .
4) शासकीय कवा शासन अंगीकृत व सहकार सं था(उदा. थािनक वरा य सं था, कृिष िव ािपठे ) यां या आ थापनेवर काम करणारे कवा
सेवािनवृ अिधकारी/कमचारी पुर कारासाठी पा असणार नाही. तसेच कदशासनाकडू ◌ुन कवा रा य शासनाकडू न कवा अंगीकृत सं थेकडू न
कोण याही कारचे िनयिमत मानधन घेणारी सं था कवा य ती पुर कारासाठी पा असणार नाही.
5) सबंिधताने पूव घेतले या पुर काराचा तपशील, तसेच कृिष िवभागाकडू न कवा इतर िवभागाकडू न िमळाले या पुर काराचा तपशील
माणप ासह सादर करणे आव यक आहे .
6) सबंिधतानी िज हा पोलीस अिध क यां या वा रीचा चािर याचा दाखला मूळ तीत सादर
करणे आव यक आहे.

2). वसंतराव नाईक कृिष भूषण पुर कार परी ण व िनरी ण सिमती खालील माणे

कृिष संचालनालया या थापनेस 100 वष पूण झा या या मरणाथ 1984 सालापासून कृिष व फलो पादन, पशुसंवधन, दु ध यवसाय, िवकास व
म य यवसाय आिण सहकार व ािमण िवकास या े ात अितउ कृ ट काम करणा-या य ती/ सं थेस वसंतराव नाईक कृिष भूषण पुर कार
दे यात येतो. स या या पुर काराची सं या 10 आहे. येक पर कारतीला पये 50,000/- रोख रकमेचे पािरतोिषक, मृतीिच ह, स मान प
आिण सहप नीक स कार असे पुर काराचे व प आहे .
िज हा तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 िज हा अ ध क कृ ष अ धकार अ य

2 िज हा पशुसंवधन अ धकार सद य

3 क प संचालक (आ मा) सद य

4 कृ ष वकास अ धकार िज.प. सातारा स चव

िवभाग तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 वभागीय कृ ष सह संचालक अ य

2 वभागीय पशुसंवधन सह संचालक सद य

3 मु यालयाचे, िज हयाचे िज हा अ ध क कृ ष वकास अ धकार सद य

4 वभागीय पणन अ धकार सद य

5 संब धत कृ ष व या पठाचे संचालक ( व तार) सद य

6 व.कृ.स.स. यांचे कायालयातील िज हा अ ध क कृ ष अ धकार सद य स चव

आयु तालय तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 आयु त (कृ ष) अ य

2 कृ ष संचालक ( व तार व श ण ) सद य
3 कृ ष संचालक (फलो पादन ) सद य

4 कृ ष संचालक (मद
ृ संधारण ) सद य

5 कृ ष संचालक (आ मा) सद य

6 कृ ष संचालक (गण
ु नयं ण) सद य

7 यव थापक य संचालक,महारा रा य कृ ष पणन मंडळ सद य

8 संचालक महारा कृ ष श ण व संशोधन प रषद सद य

9. आयु त पशुसंवधन सद य

10 संब धत कृ ष सह संचालक ( व तार व श ण) सद य स चव

िनकष

1) कृिष े ात संघटना मक कायकरणा-या य तीला कवा गटाला कवा सं थेला पुर कार देणेत ा तावीत कर यात यावे. ा तावीत गटाने
कवा सं थेने केलेले काय संपूण रा याला िदशादशक असावे.
2) प ाम ये मािहती देताना संबंिधत शेतक-यांचे ई-मे ल, वेबसाईट इ यादी बाब चा समावेश क न याचे काय व काय े हा मु ा िवचारात
घेणेत यावा.
3) प ाम ये मािहती देताना शेतक-यांचा आधारकाड नंबर व बँकेचा खाते मांक यांसह यांची पा भूमी, िश ण केलेले काय यामुळे इतर
शेतक-यांना झालेला फायदा या तपिशलासह सबंिधतांनी शासन/कृिष े ात सहभाग असणे आव यक आहे .
4) शासकीय कवा शासन अंगीकृत व सहकार सं था(उदा. थािनक वरा य सं था, कृिष िव ािपठे ) यां या आ थापनेवर काम करणारे कवा
सेवािनवृ अिधकारी/कमचारी पुर कारासाठी पा असणार नाही. तसेच कदशासनाकडू न कवा रा य शासनाकडू न कवा अंगीकृत सं थेकडू न
कोण याही कारचे िनयिमत मानधन घेणारी सं था कवा य ती पुर कारासाठी पा असणार नाही.
5) सबंिधताने पूव घेतले या पुर काराचा तपशील, तसेच कृिष िवभागाकडू न कवा इतर िवभागाकडू न िमळाले या पुर काराचा तपशील
माणप ासह सादर करणे आव यक आहे .
6) सबंिधतानी िज हा पोलीस अिध क यां या वा रीचा चािर याचा दाखला मूळ तीत सादर करणे आव यक आहे.
7) िज हा तरीय सिमतीने य काय े ास भेट दे वून संबंिधताने केले या काय ची खा ी क न ताव िनकषा माणे यो य अस यासच
प ाम ये िशफारशीसह अिभ ाय ावेत. याम ये सबंिधत शेतक-यांनी कृिष िवकास, िव तार, सामुिहक कृिषपणन यव थापनासाठी य न केले
आहे त काय. याबाबत सिव तर अिभ ाय असणे आव यक आहे.
8) वसंतराव नाईक शेतीिन ठ पुर कार ात शेतक-याबाबतच कृिष भूषण पुर कारासाठी ताव सादर करावा.
9) शासनाकडू न िद या जाणा-या दोन पुर कारामधील अंतर िकमान 5 वष इतके असावे.
10) सबंिधताकडू न ते शासन कवा शासनअंगीकृत सं थेम ये नोकरी करत नसलेबाबत . 100/- या टॅ पवर ित ाप घेणेत यावे.

3) वसंतराव नाईक शेतीिन ठ पुर कार

पुर काराचे व प
शेती िवषयक आधुिनक तं ानाचा अवलंब आिण नवीन प दतीने िपक लागवड, इतर शेतक-यांना मागदशन करणे शासन/सहकारी सं थेकडू न
घतले या कज रकमे चा शेतीसाठी सुयो य वापर इ यादी िनकषा अंतगत शेतक-याचे एकंदरीत काय िवचारात घेवून रा य शासना या कृिष
िवभागाकउून सवसाधारण आिण आिदवासी गटातील शेतक-यांना वसंतराव नाईक शेतीिन ठ शेतकरी पुर काराने स मािनत कर यात येते. पये
11000/- रोख र कम, मृतीिच ह व स मानप व सहप नीक स कार असे या पुर काराचे व प आहे .

परी ण व िनरी ण सिमती खालील माणे:-

तालुका तरीय सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 सभापती पंचायत स मती अ य ष

2 मंडल कृ ष अ धकार सद य

3 पशुधन अ धकार सद य

4 कृ ष अ धकार पंचायत स मती सद य

5 तालुका कृ ष अ धकार सद य स चव

िज हा तरीय िनवड सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 िज हा कृ ष वषयक स मतीचे सभापती अ य

2 िज हा अ ध क कृ ष अ धकार सद य

3 क प संचालक (आ मा) सद य

4 िज हा पशुसंवधन अ धकार सद य

5 कृ ष वकास अ धकार िज हा प रषद सद य स चव

िवभागीय तरावरील सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 वभागीय आयु त (महसल

ू ) अ य

2 वभागीय कृ ष सहसंचालक सद य

3 वभागीय कृ ष सहसंचालक (पशुसंवधन) सद य

4 अ ध क कृ ष अ धकार ( व.कृ.स.सं.यांचे कायालय सद य स चव

िनकष

1) तावासोबत सव कागदप े जसे 7/12, उतारा,िज हा पोलीस, अिध क यांचक

े डु न चािर य िनद ष दाख याची मुळ त इ यादी सव
कागदप े असणे आव यक आहे . अ यथा ताव िवचारात घेतला जाणार नाही. याची सव वी जबाबदारी िज हा तरीय सिमतीची राहील.
2) एकापे ा जा तवेळा शेतीिन ठ हणून शेतक-याची िनवड केली जाणार नाही याची खा ी क न यावी. तसेच सदर शेतकरी एखादया
सं थेकडु न अगर शासनाकडू न मानधन कवा िनवृ ी वेतन घेत नाही याची खा ी क न तसे अिभ ाय दयावेत.
3) दो ही गटाचे बाबतीत 5 कवा याहू न जा त सालदार ठे वले या शेतक-यांची िशफारस क नये.
4) येक गटास या तीन शेतक-यांचा ताव पाठिवला जाईल या शेतक-यांचे तीन पासपोट साईज तीन छाया िच े टाचणी न लावता
पाकीटात घालुन छायािच ा या मागे सुवा छ अ रात नाव, गाव, तालुका, िज हा व गटाचा (सवसाधारण/अिदवासी)उ ेख क न पाठवावेत.
5) तािवत शेतक-यांचे संपुण नाव प ा तावाम ये थम दशनी सुवा छ अ रात िलहावा. तावात अचुक/संपुण नाव न िलहले गे यास
स मानप ,पिरचयपु तका ,ओळखप याम ये चुकीचे नाव िलहले जाऊ शकेल. ही बाब कृपया ल ात यावी.
6) पिह या तीन मांका या पिरचय लेख (थोड यात) वतं पणे तयार क न वता: पाठवावेत. या शेतक-यांनी केलेली पीकिवषयक
कामिगरी,जिमन सुधारणा, सुधारीत िबयाणे,िकटकनाशके यांचा वापर जोडधंदा, कंपो ट व रासायिनक खताचा वापर/गोबर गॅस लॅ ट तसेच
यांनी मागील तीन वष म ये काढलेले िपकिनहाय हे टरी उ पादन झालेला फायदा इ. मु ाचा समावेश असावा.
7) शासनाकडू न िद या जाणा-या दोन पुर कारामधील अंतर िकमान 5 वष इतके असावे.

4) वसंतराव नाईक शेतीिम पुर कार

प कािरते दारे कवा इतर अ य माग ने कृिष े ात िव तार आिण मागदशनाबाबत बहू मोल कामिगरी करणारा शेतकरी / य ती /सं था
याच माणे कृिष े ाशी सल न घरगुती उ ोग उदा. कुकूटपालन, दु ध यवसाय, मधुमि कापालन रे शीम उ ोग, गांडुळशेती इ यादी मधील
वैिश टयपूण कामिगरी करणा-या य ती तसेच खेडयमधून परसबाग वृ द गत करणा-या मिहला इ याद ना रा य शासना या कृिष िवभागामाफत
सन 1984 पासून वसंतराव नाईक शेतीिम हा बहु मान दान क न स मािनत कर यात येते. पये 30,000/- रोख र कम, मृितिच ह,
स मानप , सप नीक स कार असे या पुर काराचे व प आहे .

परी ण व िनरी ण सिमती खालील माणे

िज हा तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 िज हा अ ध क कृ ष अ धकार अ य
2 िज हा पशुसंवधन अ धकार सद य

3 क प संचालक (आ मा) सद य

4 कृ ष वकास अ धकार िज.प. सातारा स चव

िवभाग तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 वभागीय कृ ष सह संचालक अ य

2 वभागीय पशुसंवधन सह संचालक सद य

3 मु यालयाचे, िज हयाचे िज हा अ ध क कृ ष वकास अ धकार सद य

4 वभागीय पणन अ धकार सद य

5 संब धत कृ ष व या पठाचे संचालक ( व तार) सद य

6 व.कृ.स.स. यांचे कायालयातील िज हा अ ध क कृ ष अ धकार सद य स चव

आयु तालय तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 आयु त (कृ ष) अ य

2 कृ ष संचालक ( व तार व श ण ) सद य

3 कृ ष संचालक (फलो पादन ) सद य

4 कृ ष संचालक (मद
ृ संधारण ) सद य
5 कृ ष संचालक (आ मा) सद य

6 कृ ष संचालक (गुण नयं ण) सद य

7 यव थापक य संचालक,महारा रा य कृ ष पणन मंडळ सद य

8 संचालक महारा कृ ष श ण व संशोधन प रषद सद य

9. आयु त पशुसंवधन सद य

10 संब धत कृ ष सह संचालक ( व तार व श ण) सद य स चव

िनकष

1) कृिष े ात संघटना मक कायकरणा-या य तीला कवा गटाला कवा सं थेला पुर कार देणेत ा तावीत कर यात यावे. ा तावीत गटाने
कवा सं थेने केलेले कायसंपूणरा याला िदशादशक असावे.
2) प ाम ये मािहती देताना संबंिधत शेतक-यांचे ई-मे ल, वेबसाईट इ यादी बाब चा समावेश क न याचे काय व काय े हा मु ा िवचारात
घेणेत यावा.
3) प ाम ये मािहती दे ताना शेतक-यांचा आधारकाड नंबर व बँकेचा खाते मांक यांसह यांची पा भूमी, िश ण केलेले काय यामुळे इतर
शेतक-यांना झालेला फायदा या तपिशलासह सबंिधतांनी शासन / कृिष े ात सहभाग असणे आव यक आहे .
4) शासकीय कवा शासन अंगीकृत व सहकार सं था(उदा. थािनक वरा य सं था, कृिष िव ािपठे ) यां या आ थापनेवर काम करणारे कवा
सेवािनवृ अिधकारी/कमचारी पुर कारासाठी पा असणार नाही. तसेच कदशासनाकडू न कवा रा य शासनाकडू न कवा अंगीकृत सं थेकडू न
कोण याही कारचे िनयिमत मानधन घेणारी सं था कवा य ती पुर कारासाठी पा असणार नाही.
5) सबंिधताने पूव घेतले या पुर काराचा तपशील, तसेच कृिष िवभागाकडू न कवा इतर िवभागाकडू न िमळाले या पुर काराचा तपशील
माणप ासह सादर करणे आव यक आहे .
6) सबंिधतानी िज हा पोलीस अिध क यां या वा रीचा चािर याचा दाखला मूळ तीत सादर करणे आव यक आहे .

5) िजजामाता कृिषभूषण पुर कार

रा यातील शेती े ाची सात याने होत असलेली गती व या गतीत उ पादन वाढीत मिहलांचाही फार मोठा वाटा आहे व तो सात याने वाढत
असून शेती, सामािजक, शै िणक, राजकीय आिण आ थक चळवळीत मिहला सात याने पुढे येत आहे त. शेती िवकासा या टीने ही अितशय
मह वाची बाब तसेच शेती े ातील मिहलांचा वाढता सहभाग ल ात घेवून यां या काय चा यथोिचत गौरव हावा व अशा मिहलां या काय ने
भािवत होवून इतर मिहलाम ये जागृती िनम ण हो या या उ ेशाने कृिष े ात उ कृ ठ काय करणा-या मिहला शेतक-यांना सन 1995 पासून
िजजामाता कृिष भूषण दे यात येतो रा यातून दरवष पाच मिहला शेतक-यांची या पुर कारासाठी िनवड कर यात येतो. पुर काथ मिहलांना
येकी 50000/-( .प ास हजार फ त) रोख आिण मृतीिच ह व पतीसह स कार असे या पुर काराचे व प आहे.

परी ण व िनरी ण सिमती खालील माणे

िज हा तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा
1 िज हा अ ध क कृ ष अ धकार अ य

2 िज हा पशुसंवधन अ धकार सद य

3 क प संचालक (आ मा) सद य

4 कृ ष वकास अ धकार िज.प. सातारा स चव

िवभाग तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 वभागीय कृ ष सह संचालक अ य

2 वभागीय पशुसंवधन सह संचालक सद य

3 मु यालयाचे, िज हयाचे िज हा अ ध क कृ ष वकास अ धकार सद य

4 वभागीय पणन अ धकार सद य

5 संब धत कृ ष व या पठाचे संचालक ( व तार) सद य

6 व.कृ.स.स. यांचे कायालयातील िज हा अ ध क कृ ष अ धकार सद य स चव

आयु तालय तर सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 आयु त (कृ ष) अ य

2 कृ ष संचालक ( व तार व श ण ) सद य

3 कृ ष संचालक (फलो पादन ) सद य

4 कृ ष संचालक (मद
ृ संधारण ) सद य

5 कृ ष संचालक (आ मा) सद य

6 कृ ष संचालक (गुण नयं ण) सद य

7 यव थापक य संचालक,महारा रा य कृ ष पणन मंडळ सद य

8 संचालक महारा कृ ष श ण व संशोधन प रषद सद य

9. आयु त पशुसंवधन सद य

10 संब धत कृ ष सह संचालक ( व तार व श ण) सद य स चव

िनकष

1) कृिष े ात संघटना मक कायकरणा-या य तीला कवा गटाला कवा सं थेला पुर कार देणेत ा तावीत कर यात यावे. ा तावीत गटाने
कवा सं थेने केलेले काय संपूण रा याला िदशादशक असावे.
2) प ाम ये मािहती दे ताना संबंिधत शेतक-यांचे ई-मे ल, वेबसाईट इ यादी बाब चा समावेश
क न याचे काय व काय े हा मु ा िवचारात घेणेत यावा.
3) प ाम ये मािहती दे ताना शेतक-यांचा आधारकाड नंबर व बँकेचा खाते मांक यांसह यांची पा भूमी, िश ण केलेले काय यामुळे इतर
शेतक-यांना झालेला फायदा या तपिशलासह सबंिधतांनी शासन / कृिष े ात सहभाग घेणे आव यक आहे .
4) शासकीय कवा शासन अंगीकृत व सहकार सं था(उदा. थािनक वरा य सं था, कृिष िव ािपठे ) यां या आ थापनेवर काम करणारे कवा
सेवािनवृ अिधकारी/कमचारी पुर कारासाठी पा असणार नाही. तसेच कदशासनाकडू न कवा रा य शासनाकडू न कवा अंगीकृत सं थेकडू न
कोण याही कारचे िनयिमत मानधन घेणारी सं था कवा य ती पुर कारासाठी पा असणार नाही.
5) सबंिधताने पूव घेतले या पुर काराचा तपशील, तसेच कृिष िवभागाकडू न कवा इतर िवभागाकडू न िमळाले या पुर काराचा तपशील
माणप ासह सादर करणे आव यक आहे .
6) सबंिधतानी िज हा पोलीस अिध क यां या वा रीचा चािर याचा दाखला मूळ तीत सादर
करणे आव यक आहे.
7) िजजामाता कृिषभूषण पुर कारा साठी शेतीिन ठ पुर कार ात शेतक यांनीच ताव सादर करावा.
8) शासनाकडू न िद या जाणा-या दोन पुर कारामधील अंतर िकमान 5 वष इतके असावे.

6) डॉ. जे.के.बसू स ीय व आधुिनक शेती पुर कारासाठी परी ण व िनरी ण

पुर काराचे व प

सिमती खालील माणे

तालुका तरीय सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा
1 पंचायत स मती सभापती अ य

2 उप सभापती पचायत स मती सद य

3 गट वकास अ धकार सद य

4 तालुका कृ ष अ धकार सद य

5 कृषी अ धकार पं.स. सद य स चव

6 मु यालयाचे पशुधन वकास अ धकार सद य स चव

िज हा तरीय िनवड सिमती

अ. पर ण व नर ण स मती हु दा

1 िज हा प रषद अ य अ य

2 कृ ष,पशुसंवधन व द ु ध यवसाय स मतीचे सभापती सद य

3 अ त. मु य कायकार अ धकार सद य

4 कृ ष वकास अ धकार सद य स चव

5 िज हा पशुसंवधन अ धकार सद य

िनकष

स ीय शेतीम ये उ ेखनीय काम तसेच आधुिनक त ं ानाचा वापर क न शेतीचे उ पादन करणारा सातारा िज हयातील कोणताही शेतकरी या
पुर कारासाठी िनवडीम ये भाग घेऊ शकेल. सदरचा पुर कार केवळ सातारा िज हा पिरषदे या वतीने देणेत येतो व याचे िवतरण दरवष 1 जुलै
या िदवशी केले जाते. डॉ.जे.के.बसू हे आंतररा ीय िकत चे मृदा शा होते.सन 1925 ते 1940 या काळात म यवत ऊस संशोधन क
पाडे गांव येथे यांनी पि म महारा ातील दि ण कालवा िवभागातील ऊस जिमनीचे सव ण क न ऊसाखालील जिमन चे वग करण केले.सदर
सव णानुसार यांनी अ,ब,क,ड,ह,फ या जिमन या कारा ◌ुसार ऊस लागवडीसाठी दोन सरीतील अंतर,पा या या पाळया,ऊसाचे
वाण,खतां या मा ा िनि त कर याचे संशोधना मक कामकाज केले.भारतात अशा कारचे मृद सव ण करणारे महारा हे दे शातील पिहलेच
रा य आहे.जिमनी या कारानुसार ऊसाकरीता केले या सदरहू िशफारशी मुळे ऊसाचे उ पादन वाढू लागले व याचा बहू सं य शेतक यांना
होऊ लागला.अशा कारे महारा ातील मृद सव णा या कामाचा पाया डॉ.जे.के.बसू यां या कारिकद त घाल यात आला.सन 1999-2000
म ये यांचे सुपु मा. ी.रितकांत बसू यांनी सातारा िज हयास सहकुटु ं ब भेट िदली. याचवेळी पाडे गाव ऊस संशोधन क ास देखील भेट दे ऊन
सदर भेटीवेळी उप थत असलेले िज हा पिरषदेचे ता कालीन मु य कायकारी अिधकारी मा. ी.िदलीप बंड यांचे कडे डॉ. जे.के.बसू यांचे मृती
ि यथ शेतक यांसाठी काही मदत कर याचे मत मा. ी.रितकांत बसू यांनी य त केले. यास अनुस न सातारा िज हयातील स ीय व आधुिनक
शेती म ये उ ेखिनय काम करणा या शेतक यांसाठी डॉ. जे.के.बसू स ीय व आधुिनक शेती पुर कार देणेची संक पना बसू कुटु ं िबयांनी मा य
क न यासाठी यांनी पये 1.00 लाखाची र कम कायम व पी ठे व िज हा पिरषदे स सुपुद केली.सदर पुर कारासाठी य ती/सं थांची िनवड
करणेसाठी मा.अ य ,िज हा पिरषद यांचे अ य तेखाली िनवड सिमती िनि त कर यात आली आहे .िज.प.कडे सदर या ठे वीतून िमळणा या
याजा या र कमे तून पुर कारासाठी िनवड होणा या शेतक यांस बि साची र कम रोखीने िदली जात आहे .

7) यशवंतराव च हाण कृिष पयटन व यशवंतराव च हाण कृिष पयटन िम पुर कार

कृिष पयटन हा शेतीपुरक यवसाय कर यास अ यंत यो य भौगोिलक पिर थती सातारा िज हयात आहेä. सदर यवसाय कर यासाठी अनेक
शेतकरी िज हयात इ छू क असून स या अनेक शेतकरी कृिष पयटन यवसायाकडे वळले आहेत. सातारा िज हा पिरषदे माफत वयं फुत ने कृिष
पयटनास चालना दे याचा य न करीत आहे . या यवसायाम ये शा ो त प दतीने काम के यास यवसाय िकफायतशीर होऊ शकतो व
शेतक यास शेती बरोबरच कृिष पयटन यवसायामधून दे खील चांगला अ थक नफा िमळ यास मदत होत आहे . सातारा िज हा पिरषदे या कृिष
पयटना या चालना दे या या धोरणास िज हयातील शेतकरी चांगला ितसाद देत आहे . कृिष पयटन यवसायाम ये उ ेखिनय काम करणा या
शेतक यांचा यशवंतराव च हाण कृिष पयटन गौरव पुर कार व कृिष पयटन यवसाय वाढीसाठी य न करणा या शेतक यास यशवंतराव च हाण
कृिष पयटनिम पुर कार या पुर काराने गौरिव यासाठी सातारा िज हा पिरषदेमाफत सन 2016-17 पासून सु वात कर यात आली आहे .

पुर काराचे नांव:- यशवंतराव च हाण कृिष पयटन गौरव पुर कार व यशवंतराव च हाण कृिष पयटनिम पुर कार

पुर कारासाठी पा ता

कृिष पयटन यवसायाम ये तसेच याचे सारासाठी उ ेखिनय काम करणारा सातारा िज हयातील कोणताही कृिष पयटन क चालक शेतकरी
सदर पुर कारासाठी िनवडीम ये भाग घेऊ शकेल.

पुर काराचे गुणांकनासाठी कायप दती

सदर पुर कार मागील 3 अ थक वष शेतक याने केले या कामकाजाचा कालावधी मु यांकनासाठी गृहीत धर यात येईल.मु यांकनासाठी कृिष
िवकास अिधकारी यांनी दो ही पुर कारांसाठी वतं मु ेिनहाय प िविहत करावे व याम ये शेती बरोबर कृिष पयटना या सव गीन बाब चा
समावेश करावा.सदरचे प ा दारे एकूण 450 गुणांचे गुणांकन करावे यापैकी 150 गुण पंचायत सिमती तरावर तर 300 गुण िज हा तरावर
दे यासाठी िनि त करावे.

पुर काराथ चे िनवडीसाठी िनवड सिमतीची रचना

सदर या दो ही पुर काथ चे िनवडीसाठी पंचायत सिमती व िज हा पिरषद तरावर सिमती राहील. पंचायत सिमती तरावर संबंिधत पंचायत
सिमतीचे सभापती यांचे अ य तेखाली गट िवकास अिधकारी व कृिष अिधकारी पं.स. अशी एकूण 3 सद यीय सिमती राहील.कृिष अिधकारी
पं.स.सदर सिमतीचे सद य सिचव हणून कामकाज पाहतील.सदर सिमती दारे ात तावातील शेतक याचे कृिष पयटन क ाची/कामाची
े ीय पाहणी क न 150 गुणांपैकी यो य गुण देऊन ताव िज.प.ला सादर करतील. िज हा तरावर मा.अ य ,िज हा पिरषद सातारा यांचे
अ य तेखाली, मा. सभापती, कृिष व पशुसंवधन सिमती, अित.मु य कायकारी अिधकारी व कृिष िवकास अिधकारी अशी एकूण 4 सद यांची
सिमती राहील. कृिष िवकास अिधकारी िज.प.सदर सिमतीचे सद य सिचव हणून कामकाज पाहतील.सदर सिमती दारे ात तावातील
शेतक याचे शेती या व कृिष पयटन क ा या िवकासाची े ीय पाहणी क न 300 गुणांपैकी यो य गुण देतील.अशा रीतीने पं.स. तर अिधक
िज.प. तर िमळू न एकूण 450 गुणांपैकी िमळालेले गुण एक क न गुणानु म िनि त करावा व यामधून शेतक यांची पुर कारासाठी िनवड
करावी. पुर काथ िनवडीची सं या िनि त करणेचा अिधकार सिमतीचे अय यांना रािहल.

पुर काराचे िवतरण व कालावधी

पुर कारासाठी िनवड झाले या पुर काथ ना सातारा िज हा पिरषदेमाफत माणप , मृतीची ह, पु पगु छ, शाल, ीफळ यांचे स मानपुवक
िवरतण करावे. पुर काथ ना दरवष 1 जुलै या कृिषिदन काय माम ये इ याद चे स मानपुवक िवतरीत करावे.
िज हा पिरषद वीय िनधीतील य तीगत लाभा या योजना

िज हा पिरषद वीय िनधीमधून अ प/अ य प भुधारक शेतकरी/मागासवग य शेतकरी/महीला शेतक यांना सायकल कोळपी, ेपप
ं ,कडबाकुटी
यं ,ताडप ी, सुधारीत/संकरीत िबयाणे,युरीया ि केट,गांडूळ क चर/खत,नारळ रोपे,पाईप, िव त
ू पंपसंच, िडझेल इंिजन इ यादी बाब चा 50
ट के अनुदानावर लाभ दे णेत येतो. तसेच िज हयातील िविवध सहकारी सं था/साखर कारखाने कारखाने /कृिष उ प बाजार सिम या
यांचेमाफत आयोिजत के या जाणा या कृिष दशनाम ये िज हा पिरषदे या वतीने सहभाग घेऊन कृिष उ पादन वाढीचे तं ानाचा सार व
चार करणेत येतो. याच माणे सन 2014-15 पासून िज हयात कृिष पयटन यवसाया या मा यमातून शेतक यांना अ थक फायदा
िमळिव या या टीकोनातून कृिष पयटनास चालना देणे करीता िज हा पिरषदे या वय िनधीमधून शेतक यांना अथसहा य दे णेची नािव यपुण
योजना राबिव यात येत आहे .

8) नािव यपूण योजना अतंगत कृिष पयटन क िश ण

सातारा िज हा हा पयटनाचा िज हा हणून ओळखला जातो. परं तू शेती े ही पयटनाचे थळ होऊ शकेल. यातुन "कृषी पयटन" संक पनेचा
उदय झाला. या योजनेची वैिश टये

1) कृिष िव ान क दारे िश णाचे आयोजन.

2) महारा पयटन िवकास महामंडळ येथे कृिष संल न िवभागासेाबत कायशाळे चे आयोजन.
3) िज हा पिरषद विनधी मधून कृिष पयटनास चालना देणेची योजना.

9) नािव यपुण योजना अंतगत सातारा ऑरगॅिनक उप मास चालना दे णे

देशात हिरत ांतीनंतर अ धा य व कृिष उ पादन वाढीसाठी सुधािरत, संकरीत जाती या िबयाणेचा वापर वाढला तसेच अिधक उ पादन
काढ यासाठी सचन सुिवधा, रासायिनक खतांचा वापर, िपकांवरील िकड/रोगांचे िनयं णासाठी िकटकनाशके/बुरशीनाशके यांचा वापर
शेतकरी मोठया माणावर क लागले, सुरवाती या काळात रासायिनक खताला ितसाद िमळा याने कृिष उ पादनात दे खील मोठया माणावर
वाढ झाली. परं तु मय िदत े ातुन अिधकाअिधक कृिष उ पादन वाढीसाठी शेतक-यांम ये पध होऊन रासायिनक खते, िकटकनाशके व
सचनाचा अितिर त वापर होऊान लागला आहे . याचे दु पिरणाम गे या काही वष पासून िदसून येत आहे. जिमनीचे आरो य िबघडू न शेती
उ पादनाम ये रासायिनक खतांच,े िकटकनाशकांचे अंश रािह याने िवषयु त अ ाचे सेवन होऊन लोकां या आरो या या गंभीर सम या िनम ण
झा या आहे त.
या दु पपिरणामांवर उपाययोजना हणून स ीय शेती प दतीचा अंगीकार करणे ही काळाजी गरज िनम ण झालेली आहे.

यासाठी स ीय शेतीचे मह व पटवून दे णे, स ीय कृिष उ पादनांचे आरो या या टने फायदे , िवषमु त अ हणजे काय, स ीय शेतीस
ो साहन दे ण,े स ीय शेतमालास बाजारपेठ उपल ध क न दे णे, स ीय शेती बाबत त ांमाफत शालेय िव ा य ना स ीय शेती कशी व का
करायची याचे मह व पटवून दे यासाठी िश ण देणे इ यादी साठी सातारा िज हा पिरषदेमाफत सन 2015-16 पासून सातारा ऑरगॅिनक हा
नािव यपुण उप म राबिव यात येत आहे . सातारा ऑरगॅिनक उप मातंगत तालु यात स ीय शेती करणारे 32 शेतक-यांची तालुका त
मागदशक हणून नेमणुक कर यात आली आहे. या उप माअंतगत वर नमुद केले माणे स ीय शेती या िविवध संक पना शालेय िव ा य ना
य शेतक-यांचे शेतावर पाह यास व अनुभव यास िमळणेसाठी शालेय िव ा य या सहलीचे आयोजन करणेत आले आहे . शालेय िव ा य ना
मागदशन के याचे मोबद यात यांना कृिष िवभागा माफत मानधनपोटी अनुदान ही दे यात येत आहे . योजनेतंगत नेमणुक केले या मागदशक
त ावर िविवध जबाबदा-या िनि त करणेत आ या आहेत.

योजनेचा उ े श

शालेय िव ा य ना स ीय शेतीचे मह व पटवून देऊन स ीय कृिष उ पादन घे याबाबत या संक पनेचा िव तार घरोघरी पोहचिवणे हा मुख
उ ेश तािवत योजनेमधून सा य करावयाचा आहे. स ीय शेती या िविवध संक पना शालेय िव ा य ना य शेतक-यांचे शेतावर पाह यास व
अनुभव यास िमळणेसाठी िव ा य या सहल चे आयोजन तालु यासाठी नेमले या त मागदशक शेतक-यांचे शेतावर करणेत आले
आहे .जेणेक न िव ाथ स ीय शेतीची संक पना आ मसात करतील तसेच स ीय शेतीचे मह व वाढीस लागेल व याचा चार व सार करतील.

िज हा पिरषद सेस िनधी मधून शेतक यांना य तीगत लाभा या खालील मुख योजनांचा लाभ दे यात येतो.

1) शेतक यांना अनुदानावर कडबाकु ी यं वाटप योजना :- जनावरांना वापर यात येणा या चा याची उपयु तता वाढिवणेसाठी िज हा
पिरषदे या सेस िनधीमधून शेतक यांना 50 ट के अनुदानावर कडबाकु ी यं ाचे वाटप कर यात येते.याम ये अ प,अ य प भुधारक
शेतकरी,महीला शेतकरी,अपंग शेतकरी व मागासवग य शेतक यांना ाधा य िदले जाते.
2) शेतक यांना अनुदानावर सचन साही याचे वाटप करणेची योजना :- या शेतक यांकडे िपकांना पाणी दे यासाठी सचन सुिवधा उपल ध आहे
अशा गरजू शेतक यांना िव त
ू पंपसंच,डीझेल इंिजन अथवा पे ोडीझेल इंिजन तसेच एचडीपीई पाईप सार या सचन साही याचे 50 ट के
अनुदानावर वाटप केले जाते. याम ये अ प,अ य प भुधारक शेतकरी,महीला शेतकरी,अपंग शेतकरी व मागासवग य शेतक यांना ाधा य िदले
जाते.

3) शेतक यांना अनुदानावर ताडप ी वाटप योजना :- धा याचे पावसापासून संर ण करणे, मळणी वेळी धा याची साठवणूक करणे इ यादी साठी
शेतक यांना 50 ट के अनुदानावर ताडप चे वाटप िज हा पिरषद सेस योजनेमधून केले जाते. याम ये अ प,अ य प भुधारक शेतकरी,महीला
शेतकरी,अपंग शेतकरी व मागासवग य शेतक यांना ाधा य िदले जाते.

4) शेतक यांना अनुदानावर सुधारीत/संकरीत िबयाणे वाटप योजना :- िबयाणे बदलाचा दर वाढवून िपकांचे ित हे टरी उ पादकता
वाढिवणेसाठी शेतक यांना 50 ट के अनुदानावर भात, वारी,बाजरी,मका,सोयाबीन,भुईमुग,वाटाणा,घेवडा इ यादी िपकांचे संकरीत/सुधारीत
वाणाचे िबयाणेचे वाटप केले जाते. याम ये अ प,अ य प भुधारक शेतकरी,महीला शेतकरी,अपंग शेतकरी व मागासवग य शेतक यांना ाधा य
िदले जाते.

5) शेतक यांना अनुदानावर िपक संर ण आयुधांचे वाटप करणेची योजना :- िपकांचे िकड व रोगा पासून संर ण करणेसाठी शेतक यांना बॅटरी
ऑपरे टेड ेपप
ं ,इंपोटड ेपप
ं ,एचटीपी ेपप
ं इ यादी िपक संर ण आयुधांचे वाटप 50 अनुदानावर वाटप केले जाते. याम ये अ प,अ य प
भुधारक शेतकरी,महीला शेतकरी,अपंग शेतकरी व मागासवग य शेतक यांना ाधा य िदले जाते.

6) शेतक यांना अनुदानावर सायकल कोळ यांचे वाटप योजना :- िपकातील आंतरमशागतीचे काम करणे,तण िनयं ण करणे यासाठी शेतक यांना
50 ट के अनुदानावर सायकल कोळ यांचे वाटप केले जाते. याम ये अ प,अ य प भुधारक शेतकरी,महीला शेतकरी,अपंग शेतकरी व
मागासवग य शेतक यांना ाधा य िदले जाते.

7) शेतक यांना कृिष पयटनासाठी ो साहन दे णेची योजना

1. सातारा िज हा वैिश ठयपुण िज हा असून िज हयास एैितहािसक व भौगोिलक वारसा लाभलेला आहे .िज हया या पि मेकडील भागात
सहया ी या ड गररांगा, जंगल, नदयांचे उगम थान असून अनेक देव थान िज हयात आहे त. तसेच पुव भागाम ये िव तृत पठारी देश आहे .
2. िज हयात बाजरी पासून ॉबेरी, भात,ऊस या सार या िविवध िपक प दत चा समावेश आहे .िज हयाची वैिश ठयपुण भौगोिलक पिर थती
कृिष पयटनास पुरक अस याने व शेतीस उ म पुरक यवसाय अस याने कृिष पयटन यवसायासाठी मोठया माणावर संधी िज हयातील
शेतक यांना उपल ध आहे .मा हा यवसाय शा ो त प दतीने के यासच िकफायतशीर हे ाऊ शकतो िह बाब ल ात घेऊन सातारा िज हा
पिरषदे माफत सन 2014-15 पासून कृिष पयटनास चालना देणेची नािव यपुण योजना सु केली. यासाठी िज हा पिरषदे या विनधीचे
अंदाजप कात तरतुद कर यात आली.
3. सदरचा यवसाय कर यास इ छू क असणा या शेतक यांना िज हा पिरषदेमाफत एकि त केले व यांना िज हा पिरषदेकडू न कोणकोण या
बाबीसाठी मदत/सहकाय अपेि त आहे याची माहीती घे यात आली. याम ये इ छू क शेतक यांना कृिष पयटनाचे तांि क व सखोल िश णाची
आव यक आहे हे ल ात आले.कृिष पयटन यवसाय यश वीपणे राबिवणेसाठी क चालकांना सखोल िश ण िमळणे आव यक आहे . यासाठी
सातारा िज हा पिरषदे ने सन 2014-15 पासून कृिष पयटन क सु क इ छणा या शेतक यांना कृिष िव ान क ,बारामती येथे िनवासी
िश ण दे णेची योजना सु केली. व याम ये सहभागी शेतक यांना िज हा पिरषदे या िनधीमधून िश ण दे णेची सोय िनम ण केली.
4. सन 2014-15 म ये 37, सन 2015-16 म ये 40 तर सन 2016-17 म ये 35, सन 2017-18म ये ---- व सन 2018-19 म ये ------
शेतक यांना बारामती येथे िनवासी िश ण दे यात आले. तसेच तालुका तरावरील े ीय कृिष अिधका यांना दे खील या िश णाम ये सहभागी
क न घे यात आले,जेणेक न तालुका तरावर कृिष पयटनाबाबची माहीती शेतक यांना उपल ध होईल. या िश णाम ये िश णाथ ना कृिष
पयटनाशी िनगडीत अनेक िवषयांचे सखोल मागदशन त ांमाफत कर यात आले.
5. कृिष पयटन यवसाय करीत असताना याम ये आले या अनुभवांची दे वाण घेवाण कर यासाठी िज हयातील कृिष पयटन क चालकांचे
मािसक चच स िज हा पिरषदेमाफत आयोिजत कर यात येत आहे. सदरचे चच स ाम ये या यवसायातील अडीअडचणी व यावरील
उपाययोजनां बाबत सखोल चच कर यात येते.िज हयात तसेच परिज हयात या िठकाणी यश वीपणे कृिष पयटन सु आहे तसेच या
िठकाणी नािव यपुण उप म राबिवला जात आहे अशा कृिष पयटन क ांना इ छू क क चालकांची े ीय भेट देणेची योजना सन 2016-17 म ये
सु कर यात येत आहे .
6. कृिष पयटनास शासनाची कोणतीही योजना स ा थतीत सु नाही. परं तू कृिष पयटनाम ये अंतभूत असले या फळबाग, गांडुळ क प,
रे शीम उ ोग, शेततळे , रोपवाटीका यासार या बाब या शासकीय योजनांचा लाभ ाधा याने कृिष पयटनधारकांना कर यास िज हा पिरषद
पुढाकार घेत आहे.
7. कृिष पयटनास चालना दे या या उ ेशाने शेतक यांना ो साहीत करणे देखील आव यक असून िज हा पिरषदेने सन 2015-16 पासून
उ कृ ट कृिष पयटन क चालकास कृिष पयटन गौरव पुर कार दे ऊन स मािनत कर यात येत आहे .िज हयात सन 2013-14 म ये केवळ 5-6
कृिष पयटन क सु झाली होती, मा िज हा पिरषदेने या संक पनेम ये पुढाकार घेत याने महारा कृिष पयटन िवकास महामं डळाकडे 86
कृिष पयटन क ांची न दणी झाली असून यापैकी 50 ते 60 इतकी कृिष पयटन क सु झाली आहे .
8. कृिष पयटना या शेती पुरक यवसायामुळे िज हयातील शेतक यां या मािसक उ प ात मोठया माणावर वाढ झालेचे िदसून येते. सदरची
वाढ िह .50,000/- पासून .2,50,000/- ित मिहना इतकी झालेली आहे .याव न सदरचा यवसाय यश वीपणे राबिवला जात अस याचे
िदसून येते.

8) शेतक यांना स ीय शेतीस ो साहन दे णे या योजना

1. रासायिनक खतांचा व िकटकनाशकांचा वापर िदवसिदवस वाढत चालला असून यामुळे सामा य लोकांचे आरो याचे गंिभर व प धारण
क लागले आहेत. लोकांना िवषमु त अ खायला िमळावे यासाठी उ पादक शेतकरी तसेच उपभो ता सामा य नागरीक यांचे म ये रासायिनक
खतांचे व िकटकनाशकांचे दु परीणामाबाबत यापक जागृती िनम ण करणे िह काळाची गरज आहे कबहु ना आप या सव चे कत य आहे . सदर या
सम येवर मात कर यासाठी स ीय शेतीस व स ीय उ पादन खरे दीसाठी ो साहन दे णे िशवाय पय य नाही. या सामािजक िहता या सम येवर
उपाययोजना कर यासाठी सातारा िज हयातील शेतक यां या सहभागातून सातारा ऑरगॅिनक हा उप म सातारा िज हा पिरषदेमाफत राबिवला
जात आहे .
2. सातारा ऑरगॅिनक उप माचा शुभारं भ िज हयाचे मा.पालकमं ी महोदय यांचे ह ते िदनांक 15 ऑग ट 2015 रोजी कर यात आला.
3. या उप मांतगत िज हयातील स ीय शेती उ पादन घेणा या शेतक यांना एकि त करणे, स ीय शेती उ पादक शेतक यांची ओळख िनम ण
क न दे णे, यांचे माफत उ पादीत होणा या स ीय शेतमालाची मािहती संकिलत करणे, स ीय शेत माला या िव ीसाठी िज.प. या
अख यारीतील जागा उपल ध क न देणे, स ीय शेतीचे उ पादन खरे दी करणा या ाहकांची मािहती संकिलत करणे, स ीय शेती उ पादक
शेतकरी व ाहक यांचेम ये सम वय साधून उ पादक- ाहक साखळी िनम ण क न देणे यासार या िविवध ीया िज हा पिरषदे माफत
राबिव यात येत आहेत.
4. स ीय शेतीचा चार व सार करणेसाठी िज हयात तालुकािनहाय स ीय शेती त सम वयक यांची नेमणूक िज हा पिरषदेने क न िदली
असून या सम वयांकाकडे िज हयातील इतर शेतक यांसाठी एक िदवसाची कायशाळा व िशवार फेरी आयोिजत कर यात येते व या कायशाळे
म ये स ीय शेती िवषयक मागदशन शेतक यांना कर यात येते. कायशाळा या सम वयका या शेतात आयोिजत केली जाते यास िज हा पिरषद
िनधीमधून ित कायशाळा पये 7500/- मानधन व उप थतांना चहा-पाणी व भोजन इ यादीचे खच साठी दे यात येते.
5. शालेय िव ा य ना दे खील स ीय शेतीचे मह व व य स ीय शेती िवषयक संक पना पटवून िद यास याचा संदेश िव ा य या
कुटु ं बापयत पोहचिवला जाणार आहे , िह बाब ल ात घेऊन िज हा पिरषदांकडील ाथिमक शाळांमधील िव ा य या सहल चे आयोजन स ीय
शेती सम वयक शेतक या या शेतावर केले जाते व यापोटी सम वयकास िज हा पिरषद िनधीमधून .1000/- मानधन दे यात येते.
6. शालेय िव ाथ व स ीय शेती सम वयकांना स ीय शेती मधील िविवध संक पनांची शा ो त मािहती उपल ध क न दे णेसाठी िज हा
पिरषदे ने पु तका तयार क न िदली आहे .याम ये स ीय शेती या सव संक पना मोज या श दात रं िगत सिच व पात िदली आहे . िज हा
पिरषदे ने या पु तके या 3000 ती वाटप के या आहे त.
7. तसेच स ीय शेती म ये उ ेखिनय काम करणा या शेतक यांचा िज हा पिरषदेमाफत दर वष 1 जुलै या कृिष िदनी डॉ.जे.के.बसू स ीय व
आधुिनक शेती पुर कार या पुर काराने स मािनत कर यात येते.याम ये रोख र कम, िश तीप , स मानिच ह, पुछपगु छ इ. चे िवतरण
मा यवरांचे ह ते कर यात येते.
8. रासायिनक खतांचा व िकटकनाशकांचा वापर िदवसिदवस वाढत चालला असून यामुळे सामा य लोकांचे आरो याचे गंिभर व प धारण
क लागले आहेत. लोकांना िवषमु त अ खायला िमळावे यासाठी उ पादक शेतकरी तसेच उपभो ता सामा य नागरीक यांचे म ये रासायिनक
खतांचे व िकटकनाशकांचे दु परीणामाबाबत यापक जागृती िनम ण करणे िह काळाची गरज आहे कबहु ना आप या सव चे कत य आहे . सदर या
सम येवर मात कर यासाठी स ीय शेतीस व स ीय उ पादन खरे दीसाठी ो साहन देणे िशवाय पय य नाही.या सामािजक िहता या सम येवर
उपाययोजना कर यासाठी सातारा िज हयातील शेतक यां या सहभागातून सातारा ऑरगॅिनक हा उप म सातारा िज हा पिरषदेमाफत राबिवला
जात आहे .
9. सातारा ऑरगॅिनक उप माचा शुभारं भ िज हयाचे मा.पालकमं ी महोदय यांचे ह ते िदनांक 15 ऑग ट 2015 रोजी कर यात आला.
10. या उप मांतगत िज हयातील स ीय शेती उ पादन घेणा या शेतक यांना एकि त करणे, स ीय शेती उ पादक शेतक यांची ओळख िनम ण
क न दे णे, यांचे माफत उ पादीत होणा या स ीय शेतमालाची मािहती संकिलत करणे, स ीय शेत माला या िव ीसाठी िज.प. या
अख यारीतील जागा उपल ध क न देणे, स ीय शेतीचे उ पादन खरे दी करणा या ाहकांची मािहती संकिलत करणे, स ीय शेती उ पादक
शेतकरी व ाहक यांचेम ये सम वय साधून उ पादक- ाहक साखळी िनम ण क न देणे यासार या िविवध ीया िज हा पिरषदे माफत
राबिव यात येत आहेत.
11. स ीय शेतीचा चार व सार करणेसाठी िज हयात तालुकािनहाय स ीय शेती त सम वयक यांची नेमणूक िज हा पिरषदे ने क न िदली
असून या सम वयांकाकडे िज हयातील इतर शेतक यांसाठी एक िदवसाची कायशाळा व िशवार फेरी आयोिजत कर यात येते व या कायशाळे
म ये स ीय शेती िवषयक मागदशन शेतक यांना कर यात येते. कायशाळा या सम वयका या शेतात आयोिजत केली जाते यास िज हा पिरषद
िनधीमधून ित कायशाळा पये 7500/- मानधन व उप थतांना चहा-पाणी व भोजन इ यादीचे खच साठी दे यात येते.
12. शालेय िव ा य ना दे खील स ीय शेतीचे मह व व य स ीय शेती िवषयक संक पना पटवून िद यास याचा संदेश िव ा य या
कुटु ं बापयत पोहचिवला जाणार आहे, िह बाब ल ात घेऊन िज हा पिरषदांकडील ाथिमक शाळांमधील िव ा य या सहल चे आयोजन स ीय
शेती सम वयक शेतक या या शेतावर केले जाते व यापोटी सम वयकास िज हा पिरषद िनधीमधून .1000/- मानधन दे यात येते.
13. शालेय िव ाथ व स ीय शेती सम वयकांना स ीय शेती मधील िविवध संक पनांची शा ो त मािहती उपल ध क न देणेसाठी िज हा
पिरषदे ने पु तका तयार क न िदली आहे .याम ये स ीय शेती या सव संक पना मोज या श दात रं िगत सिच व पात िदली आहे . िज हा
पिरषदे ने या पु तके या 3000 ती वाटप के या आहे त.
14. तसेच स ीय शेती म ये उ ेखिनय काम करणा या शेतक यांचा िज हा पिरषदे माफत दर वष 1 जुलै या कृिष िदनी डॉ.जे.के.बसू स ीय व
आधुिनक शेती पुर कार या पुर काराने स मािनत कर यात येते.याम ये रोख र कम, िश तीप , स मानिच ह, पुछपगु छ इ. चे िवतरण
मा यवरांचे ह ते कर यात येते.

9) िकटकनाशकांमुळे िवषबाधा होऊ नये यासाठी िविवध

1. िकटकनाशकांचा वापराची प दत, िकटकनाशक वापराची यो य वेळ, औषधांची िनवड, फवारणीसाठी वापरावयाचे ेपंपाचे कार,
िकटकनाशके फवारणी करताना यावयाची काळजी, मा यता ा त औषधे व िकड/रोग िनहाय वापराचे माण,िकटकनाशकांमुळे िवषबाधा
झा यास यास अँटीडोटस, िकटकनाशकां या फवारणी नंतर शेती उ पादने वापर यासाठीचा यो य कालावधी यासार या अनेक बाब चे ान
शेतक यांना अपुरे असते यामुळे िकटकनाशकां या वापरावेळी िवषबाधा हो याचा धोका असतो. िकटकनाशक िव े यांचा शेतक यांशी सततचा
संपक असतो यासाठी शेतक यांना िकटकनाशकां या फवारणी व वापरांसंबंिधची मािहती दे याम ये या िव े यांचा सहभाग मह वाचा आहे .
2. सातारा िज हा पिरषदेमाफत िज हयातील सव िकटकनाशक िव े यांची कायशाळा िदनांक 7 नो हेबर 2017 रोजी शाहु कला मंदीर येथे
आयोिजत कर यात आली होती. याम ये वरील सव बाब चे सखोल मागदशन उप थत िकटकनाशक िव े यांना कर यात आले व
कायशाळे तील मागदशन/मािहती शेतक यांपयत पोहचिव यासाठी सदर िव े यांनी सहकाय कर याचे मा य केले.
3. सदर कायशाळे म ये क ीय िकटकनाशक मंडळाकडे न दणीकृत िकटकनाशके, बुरशीनाशके, तणनाशके,पीजीआर इ. चा िपक िनहाय वापर,
यांची मा ा, िवषबाधा होऊ नये यासाठी यावयाची काळजी, िवषबाधा झा यास अँटीडोटस, िकटकनाशक िव ीम ये िव े यांची जबाबदारी इ.
सव तांि क व उपयु त मािहती समािव ट असणा या िपक संर ण मागदशक पु तका या पु तकेचे िवमोचन क न या पु तकेचे वाटप सव
िकटकनाशक िव े ते व े ीय कमचा यांना कर यात आले. सदर पु तकेतील मािहती शेतक यांना मागदशन करणेसाठी अ यंत उपयु त आहे .
4. िकटनाशकां या वापराबाबत शेतक यांम ये जनजागृती िनम ण कर यासाठी िज हयात शेतकरी मे ळावे आयोिजत कर यात येत आहेत.
आतापयत िज हयात 7 तालु याम ये शेतकरी मं ळा यांचे आयोजन कर यात आले असून याम ये सुमारे 9300 शेतक यांना िकटकनाशका या
वापराबाबत मागदशन कर यात आले आहे .
5. िकटकनाशकां या फवारणीवेळी शेतक यांनी संर क िकट वापरणे आव यक असून िकटकनाशका या फवारणीमुळे िवषबाधा होऊ नये
यासाठी या िकटचा वापर ितबंध मक उपाययोजना हणून करणे गरजेचे आहे व याचा चार होणे देखील मह वाचे आहे . सदर िकट या वापराचे
मह व ल ात घेऊन िज हा पिरषदेमाफत शेतक यांना 50 ट के अनुदानावर एकूण 5000 िकटचे वाटप कर याची नािव यपुण योजना
राबिव यात येत असून यासाठी िज हा पिरषद सेस मधून .5 ल तरतुद मं जूर कर यात आली आहे.
6. िज हयातील सव िकटकनाशक िव े ते व िकटकनाशक उ पादक कंप यां या सहकाय ने देखील शेतक यांना सदर या संर क िकटची
उपल धता क न दे यात येत आहे . आता पयत िज हयात सुमारे 13,500 संर क िकटचे वाटप शेतक यांना कर यात आले आहे .

10) शेतक यांना शेतीिवषयक कामे सेवा पुरवठादारां या गटाकडू न क न देणे

1. शेतक यांना चलीत भाडे दरापे ा कमी दराने शेती िवषयक सेवा उपल ध उपल ध क न देणे.
2. िपका या पेरणीपासून काढणीप ात ाथिमक ि पयत यांि कीकरणाची भाडे त वावर सेवा शेतक यांना उपल ध क न दे णे.
3. बेरोजगार कृिष पदवीधारांना रोजगारा या संधी िनम ण करणे व गटास सेवा पुरवठादार हणून घोिषत करणे व यास िविवध औजारांचे
भांडवली खच साठी अथसहा य करणे.
4. कृिष पदवीधारां या गटामाफत सेवा पुरिवली जाणार अस याने कृिष उ पादनासाठी शेतक यांना यो य तांि क स ा व मागदशन उपल ध
करणे.
5. सेवा पुरवठादारा या मा यमातून शेतक यां या िविवध तरावरील सम यांची सोडवणूक करणे.
6. िपक संर ण फवारणीसार या कामाम ये अ ानी शेतक यां या िजवाची जोखीम कमी करणे.
7. वरील सव बाबी िवचारात घेऊन िज हा पिरषदेमाफत नािव यपुण योजना राबिवणेचा िनणय घेतला आहे.
8. सदर योजने म ये ामु याने िज हयातील शेतक यांना वाजवी दराम ये शेती िवषयक िविवध सेवा उपल ध क न देणे असून यासाठी
सेवापुरवठादाराची सुिवधा िनम ण करणे हा उ ेश आहे .
9. सदरची सेवा पुरिवणेसाठी िज हयातील बेरोजगार कृिष पदवीधर व कृिष पदिवकाधारक, इतर शाखेचे पदवी/पदिवकाधारक यां या िकमान
10 शेतक यांचा गट तयार क न यांचे माफत शेतक यांना शेती िवषयक सेवा उपल ध क न दे णे व सदर सेवा उपल ध क न दे यासाठी
संबंिधत गटाला लागणा या िविवध कृिष औजारे,साही य,मिशनरी यांचे खरे दीसाठी िज हा पिरषदेमाफत औजारां या कमती या 40 ट के अथवा
पये 3.00 लाख ित गट अथसहा य अनुदाना या व पात उपल ध क न दे यात येत आहे . या गटाकडे िकमान 100 मजूर न दणी असणे व
गट आ मा कडे न दणीकृत असणे बंधनकारकारक आहे.
10. सदर योजनेमधून येक तालु यातून एका सेवा पुरवठादार गटाकडू न िकमान 100 हे टर े ावर सेवा शेतक यांना सेवा उपल ध क न
देणेची असून सन 2017-18 म ये िज हयात या मा यमातून 1100 हे टर े ावर काय म राबिव यात येत +ɽä.

11) िज हा पिरषद गटांम ये शेतक यां या शेतीशाळा आयोिजत करणे

1. कृिष उ पादन वाढीसाठी नवनवीन तं ान,कृिष िवषयक माहीती इ यादी बाबी शेतक यांम ये सारीत होणे आव यक असते.कृिष
िव ापीठाम ये िपकांचे उ पादन वाढीसाठी संशोधन केले जाते असे संशोधन शेतक यांपयत पोहोचिवणे गरजेचे आहे .
2. यासाठी िविवध चार- सार मा यमांचा वापर केला जातो.तसेच िज हा पिरषदेमाफत दे खील िविवध शेती िवषयक उप म व योजना
राबिव या जात आहे त. यासाठी गावातील शेतकरी समुदायाने सामािजक भावनेतून एक येऊन य अनुभवावर आधारीत व संशोधना मक
प दतीचा अवलंब क न े ीय ा याि कां या अ यासा दारे व मागदशना दारे एका मक पीक य थापनासाठी शेतीशाळा हा एक अ यंत भावी
उप म आहे.
3. गांव पातळीवर आप या सहका यांबरोबर एक येऊन कृिष िवषयक तं ाना या माहीतीची दे वाण घेवाण क न त ांमाफत शेतक यांना
मागदशन देणेसाठी सन 2017-18 पासून सातारा िज हयातील एकूण 64 िज हा पिरषद गटाम ये शेतीशाळे चा उप म राबिवणेचा िनणय िज हा
पिरषदे ने घेतला आहे .
4. सदर उप मांतगत मिह या या 1 या व शेवट या आवठवडयात दोन-दोन अशा एकूण 4 शेतीशाळांचे आयोजन दर मिह यात कर यात येत
आहे . अशा कारे िज हयातील 64 िज.प.गटाम ये शेतीशाळांचे िनयोजन आराखडा तयार कर यात आला आहे .
5. सदर कायशाळे म ये कृिष िवभागाबरोबरच पशुसंवधन िवभागाचा देखील सहभाग असतो व याम ये सकाळ या स ात पशुसंवधन
िवभागामाफत जनावरांचे तपासणीचे िशिबर घेतले जाते व यानंतर शेतक यांना कृिष िवषयक मािहतीचे मागदशक केले जाते
लघुपाटबंधारे िवभाग
तावना

आप या देशाम ये ७० ट के शेती ही पावसावर अवलंबून आहे . परं तु स या पावसाचे माण कमी झा याने तसेच जलसंधारणा या मोठया
क पांचा शेतकर्यांना फार उिशरा लाभ होत अस याने स या लघु पाटबंधारे कामांना फार मह व ा त झाले आहे. लघु पाटबंधारे व पाची ० ते
१०० हे टस मधील कामे अ प कालावधीत पुण होत असलेने याचा लाभ वरीत शेतकर्यांना होत असतो. याम ये सामा यपणे पाझर तलाव, ाम
तलाव, को.प.बंधारे , साठवण बंधारे, वळण बंधारे, साठवण तलाव अशी कामे केली जातात.

अशा ० ते १०० हे टर िसचन मतेमधील लघु पाटबंधारे ची कामे िज हा पिरषदेमाफत शासना या िविवध लेखािशष अंतगत राबिवली जातात.
यासाठी सातारा िज हा पिरषदेकडे लघु पाटबंधारे िवभाग असून या अंतगत ११ तालु यातील लघु पाटबंधारेची कामे लघु पाटबंधारे उपिवभाग
सातारा, खटाव, फलटण, कराड व िज हा पिरषद िन मत खंडाळा अशा पाच व ामीण पाणी पुरवठा उप िवभाग कोरे गाव व वाई व जवळी या तीन
उपिवभागामाफत केली जातात.

या िवभागाकडू न कर यात येणार्या िविवध कामांची मािहती

पाझर तलाव/ ाम तलाव

पाणी पाझर यासाठी उपयु त असले या भु तरीय थळावर नाला पाहू न मातीचा बंधारा बांधून याम ये पावसाळयात पाणी साठव यात येते. अशा
कारे साठिवलेले पाणी पाझ न तलावा या खालील भागातील िवहीरी या पा याची पातळी वाढते. तसेच पाझर तलावाखालील भूजलाची
पातळी वाढिवणेस या तलावांचा उपयोग होतेा. या तलावापासून होणारे िसचन हे अ य व पाचे िसचन असते. तलावातील उपल ध पा या या
उपयोग म य यवसायासाठी ही करता येतो.

को हापुर प दतीचे बंधारे

नदी िकवा नाले यातून पावसाळयात वाहू न जाणारे पाणी दगडी बं◌ाध व झडपा ारे (फळया टाकून) अडिवले जाते. यास केा हापूर पं दतीचे बंधारे
असे हणतात. या मधून उपसा प दतीने शेतकरी शेतीला पाणी देऊ शकतो. या िठकाणी को.प.बंधार्याचे वरील बाजूस मोठे धरण/तलाव असतो
यामधून वरचेवर पाणी सोडू न को.प.बंधार्याम ये पाणी अडवून िसचन केले जाते.

वळण बंधारे

सदरचे बंधारे हे सतत वाह या ओढयावर या प दतीने बांध यात येतात की, वाहणारे पाणी झडपा ारे अडवून ठे व यात येते व पाटा ारे ते पाणी
लाभ े ातील शेतीस िसचनासाठी वापर यात येते. या बंधारे ारे य िसचन केले जाते व सदरचे बंधारे हे जेथे पावसाचे माण जा त माणात
आहे त या िठकाणीच बांध यात येतात.

या िवभागाकडील िविवध लेखािशष खालील मािहती

िज हा वा षक योजना

सन २०१६-१७ या आ थक वष म ये ५ ल.पा.सामा य कामे व ५ ल.पा. को.प.बंधारे या लेखािशष अंतगत या िवभागाकडे एकुण १४९ कामे होती.
यापैकी ११५ कामे पुण झालेली असून २ कामे र कर यात आले. उवरीत ३२ कामे गतीपथावर आहे त व दो ही लेखािशष खाली र कम पये
१४४३.३२ ल ऐवढे अनुदान खच कर यात आलेला आहे.

जलयु त िशवार

सन २०४१५-१६ मधील जलयु त शशवार अशभयान योजनेमधील ९५ कामे होती यापैकी सन२०१६-१७ म ये ९३ कामे पूणस झाली व २ कामे र
करणेत आली व या कामावर एकूण र कम पये ६१८.४६ ल इतका खच झालेला आहे .

सन २०१६-१७ या आ थक वष म ये जलयु त िशवार अिभयान अंतगत िनवड यात आले या २१० गांवापैकी या िवभागाकडे जलयु त िशवार
लेखाशीष अंतगत एकुण २१९ कामे हाती घे यात आलेले आहे त यापैकी ९९ कामे पूण झालेली आहेत यावर िदनांक ३०/०६/२०१७ अखेर
७६९.४९ ल इतका िनधी खच करणेत आलेला आहे . उविरत १२० कामापैकी ६९ कामे गतीपथावर असून ४८ कामे िनिवदा कायवाहीत आहे त व
३ कामे र ताववत आहे त.
जल यव थापन व व छता सिमती

शासना या आदेशा वये िज हा पिरषद तरावर मा. अ य , िज हा पिरषद सातारा यांचे अ य तेखाली जल यव थापन व व छता सिमती
थापन केली असून सदर सिमतीम ये मा. उपा य िज.प.सातारा, मा. सभापती, िश ण व अथ सिमती, िज.प.सातारा, मा. सभापती, शेती व
पशुसवधन, िज.प.सातारा व सभापती, मिहला व बालक याण सिमती, व सभापती, समाजक याण सिमती हे पदिस द सद य असतात व अ य
आठ िज हा पिरषद,सद य हे सभासद आहे त. याच माणे मा. मु य कायकारी अिधकारी, िज.प.सातारा. कायकारी अिभयंता, लघु पाटबंधारे
िवभाग िज.प.सातारा, कायकारी अिभयंता, ामीण पाणी पुरवठा िवभाग िज.प.सातारा व उप मु य कायकारी अिधकारी, ामपंचायत िवभाग हे
देिखल या सिमतीचे सद य आहे त. मा. अित.मु य कायकारी अिधकारी, िज.प.सातारा हे या सिमतीचे सद य सिचव आहेत.

जल यव थापन व व छता सिमती

मा. ी. संजीव वजय संह नाईक नंबाळकर, अ य

अ य िज प सातारा

मा. ी. वसंतराव ानदे व मानकुमरे , पद स द सद य

उपा य िज प सातारा

मा. ी. राजेश वसंत पवार, पद स द सद य

सभापती, श ण व अथ स मती िज प सातारा

मा. ी. मनोज जयवंत पवार, पद स द सद य

सभापती, कृषी व पशुसंवधन स मती

मा. ी. शवाजी दादा सवगोड, पद स द सद य

सभापती, समाजक याण स मती

मा. सौ. व नता नारायण गोरे , पद स द सद य

सभापती, म हला व बाल क याण स मती

मा. ी. नवास आ माराम थोरात, सद य

मा. सौ. सोनाल मनोजकुमार पोळ सद या

मा ी सरु मोहनराव गद
ु गे सद य
 मा. ी उदय संह वलासराव पाट ल सद य

मा. सौ. सु नता वजय कचरे सद या

मा. सौ.अचना राहूल दे शमख

ु सद या

मा. ी. हाद मा ती भलारे नमं त सद य

मा. शवाजीराव आनंदराव महाडीक नमं त सद य

मा. मु य कायकार अ धकार , िज प सातारा पद स द सद य

मा. अ त मु य कायकार अ धकार , िज प सातारा पद स द सद य स चव

मा. उप मु य कायकार अ धकार ( ाप), िज प सातारा पद स द सद य

मा. कायकार अ भयंता, ामीण पाणी पूरवठा वभाग, िज प सातारा पद स द सद य

मा. कायकार अ भयंता, लघु पाटबंधारे वभाग िज प सातारा पद स द सद य

 पूण झाले या लघु पाटबंधारे योजना व यापासून िनम ण होणारी क पिसचन मता ३१/३/२०१७ अखेर
 िर त पदाचा अहवाल ( सव संवगिनहाय िर त पदांची मािहती ) (माहे माच २०१७ अखेर)
 सन २०१६-१७ म ये उपल ध अनुदान / खच अनुदान व पुण अपुण कामांची मािहती िद.३१.३.२०१७
 ३१/०३/२०१७ ची पुण अपुण कामे
 ० ते १०० हे टर लघु पाटबंधारे कामे गतीपथावरील कामे
 पशुसंवधन िवभाग
 पशुसंवधन िवभाग : िज हा वा षक योजना (सवसाधारण योजना) अंतगत एका मक कु कुट िवकास काय म सन २०१८-१९ अंतगत एक
िदवशीय सुधािरत िम कु कुट िप ांचे गट वाटप योजनेब ल मािहती व लाभाथ िनवडी किरता करावया या अज चा नमुना
 पशुसंवधन िवभाग : एका मक कु कुट िवकास काय म (िज हा वा षक योजना सन २०१५-१६)
 एका मक कु कुट िवकास काय म - िज हा वा षक योजना सन २०१४-१५ : लाभाथ
 पशुवद
ै यिकय दवाखा यांम ये कायरत असणा-या अिधकारी, कमचारी यांची मािहती
पशुवै कीय दवाखा यांची सं या

ेणी - १ : ५६
िफरते पथक : २
ेणी - २ : ११३
------------------------
एकूण : १७१

पशुवै कीय दवाखा यांची सं या

अ. तालक
ु ा पशुवै यक य दवाखाना ेणी-१ पशुवै यक य दवाखाना ेणी-२

१ सातारा सातारा, अंगापूर, नागठाने, नुने, परळी वडूथ, कुमठे , केडगांव, नांदगांव, कामथीठोसेघर, कोपड,
मालगांव, श े , फरते पथक वडगांव, अ तत, िजहे , चचणेर, सोनवडी लब, आ ळ, का शळ

२ कराड हजारमाची, मसूर, औंड, तळ बड, शेरे उं ज पेडगांव, उं डाळे , मासोल , आटके, शामगांव बंलवडे ु., ये णके,
पेल, सुल , इंदोल

३ कोरे गांव र हमतपूर, वाघोल , खेड, वाठार टे . पपर करं जखोप, क हई, एकंबे, चलेवाडी सोळशी, बोरगांव, बनवडी,
वाठार करोल चमणगांव, आंबवडे दे ऊर सातारारोड

४ फलटण आदक , साखरवाडी, आस,ू गरवी गुणवरे , बरड, ढवळ, हगणगांव, तरडगांव घाडगेवाडी, वडणी,
िजती, पाडेगांव

५ पाटण पाटण, ढे बेवाडी, म हारपेठ, बहुले, तारळे सणबरू , चाफळ, तळमावले, धामणी, मु ड केरळ, काडोल ,
ग हाणवाडी, फरते पथक हे ळवाक, मोरगीर , कारवट कंु भारगांव

६ खटाव पुसेगांव, का.खटाव, पुसेसावळी, मायणी पडळ, बुध, चतळी, नढळ, ड कळ, तडवळे , नमसोड,
 अ. तालुका पशुवै यक य दवाखाना ेणी-१ पशुवै यक य दवाखाना ेणी-२

औंध, चोराडे, वडगांव, खटाव, गोपूज वडूज कलेढोण, स.कुरोल

७ माण द हवडी, वडजल, हसवड, मो ह, वावर हरे माड , पळशी, दे वापरू , वरकुटे , बजवडी, मलवडी म हमानगड,
कुळकजाई

८ वाई बोरगांव, भु ज, वा शवल रे नावळे , उडतारे , उळंु ब, गोपड , शगांव, बावधन, सु र, ककल
ओझड, कजळ, पाचवड , वेलंग, कवठे , मांढरदे व

९ खंडाळा पारगांव, शरवळ, लोणद

ु , लोहम, कोपड अ हरे , पळशी, भादे

१० जावल मेढा, कुडाळ, केळघर, हुमगांव, बामणोल , मालच डी, , माल केडांबे, गांजे, भणंग,
सायगांवकरहर, काटवल

११ महाबळे वर पाचगणी, महाबळे वर मांघर, झांजवड भलार, तळदे व, कंु भरोशी, खगर, माचत
ु र
चखल मेटगुताड, गोगवे, वाघावळे

एकूण ५८ ११३

पशुसंवधन िवभागामाफत शेतक-यांसाठी वैय तक लाभा या योजना

िवशेष घटक योजना

अ) दोन दु धाळ जनावरांचे गट वाटप

योजनेचे उ े श

 िज हा दुध उ पादनास चालना देणेसाठी

 अनु.जाती व नवबौ द लाभाथ ना वयंरोजगारा ारे उ प ाचे साधन उपल ध क न देणेसाठी.
योजनेचे व प

 फ त अनु.जाती व नवबौ द लाभाथ साठी

 दोन गाई / है श चे वाटप ( येक लाभाथ स)
 ७५ ट के अनुदान िव यासह .६३७९६/-
लाभाथ िनवडीचे िनकष

 दािर य रेषेखालील लाभाथ

 अ य प भुधारक शेतकरी
 अ प भूधारक शेतकरी
 सुिशि त बेरोजगार
 मिहला बचत गटातील लाभाथ (३०ट के मिहला लाभाथ ), (३ ट के अपंगासाठी )
ब) अनुसूिचत जातीतील लाभा य ना १० अ १ शेळी गट वाटप-

योजनेचे उ े श

 अनु.जाती व नवबौ द लाभाथ ना ामीण भागात वयंरोजगारा ारे उ प ाचे साधन उपल ध क न देणेसाठी िवषेश घटक योजने अंतगत १० अ १
शेळी गट वाटप कर यात येतो.
योजनेचे व प

 फ त अनु.जाती व नवबौ द लाभाथ साठी

 १० अ १ शेळी गट वाटप ( येक लाभाथ स)
 ७५ ट के अनुदान िव यासह र. . ५३४२९/-
लाभाथ िनवडीचे िनकष

 दािर य रेषेखालील लाभाथ

 अ य प भुधारक शेतकरी
 अ प भूधारक शेतकरी
 सुिशि त बेरोजगार
 मिहला बचत गटातील लाभाथ (३०ट के मिहला लाभाथ ), (३ ट के अपंगासाठी)
क) दुभ या जनावरांना खादय वाटप

योजनेचे उ े श

 दुभ या जनावरां या भाकड काळात यांना खादय उपल ध क न देणे.

योजनेचे व प

 ाधा याने वरील योजनेत वाटप केले या जनावरांना १०० ट के अनुदानावर भाकड काळासाठी गाईस १५० िकलो व है श स २५० िकलो खादय
मोफत वाटप कर यात येतो.

िज हा वा षक योजना

अ) वैरण उ पादनासाठी उ ज
े न

योजनेचे उ े श

 िज ातील वैरण उ पादनामधील कमतरता काही माणात भ न काढणेसाठी व पशुपालकांकडे असले या पशूधनाची उ पादकता
वाढिव या या अनुषंगाने जा तीत जा त दुध उ पादनासाठी पशुधनाला पुरेशी िहरवी वैरण उपल ध करणे.
योजनेचे व प

१०० ट के अनुदानावर वैरणीसाठी िबयाणे िदले जाते.(मका,कडवळ,बहु वा षक चारा िपकाची ठ बे इ.) ..६००/- अनुदान मय देत वाटप
कर यात येते

लाभाथ िनवडीचे िनकष

 लाभाथ कडे वतःची शेतजमीन व िसचनाची सुिवधा असणे आव यक आहे.

 ३ ते ४ जनावरे असणा-या लाभाथ ना ाधा य.
ब) एका मक कु कुट िवकास काय म

योजनेचे उ े श
 परसातील प ी पालनास चालना दे यसाठी व ामीण भागाम य अंडी यांचे ारे सकस आहाराची उपल धता होणेसाठी.
योजनेचे व प

 ५० ट के अनुदानावर सुधारीत जाती या िगरीराज एक िदवशीय येकी १०० िप ांचे ८०००/- अनुदान वाटप कर यात येते. ( क प खच
१६०००/-)
लाभाथ िनवडीचे िनकष

 कोण याही गटातील एका कुटु ं बातील एकच य ती लाभ घेऊ शकते.
 दािर य रेषेखालील लाभाथ , भुिमिहन शेतमजूर,मागासवग य, अ प व अ य प भुधारक लाभाथ यांना ाधा य. (३० ट के मिहला लाभाथ ), (३
ट के अपंगासाठी)
क) कामधेनू द क ाम योजना

योजनेचे उ े श

 पशुसंवधन िवभागा या सव योजनांची भावीपणे अंमलबजावणी करणेसाठी

योजनेचे व प

 िनवड झाले या द क गावाम ये पशुसंवधन िवषयक गोचीड िनमुलन, पशुपालक मं डळ थापना, वांझ तपासणी िशबीरे , लसीकर , खिनज
िम ण वाटप इ. योजना वषभर राबिव या जातील यासाठी . १५२५००/- ल ती गाव िनधी खच कर यात येतो.
लाभाथ िनवडीचे िनकष

 पैदास म जनावरांची सं या िकमान ३०० असावी.

 गांव दुध संकलन क ा या माग वर असावे.
 स ीय सहभाग िमळत असले या गावांला ाधा य.

िज हा पिरषद सेस योजना

अ) ान दं श लसीकरण १०० ट के परतावा

योजनेचे उ े श

 िपसाळले या ानां या दं शामुळे जनावरांचे संभा य म यु टाळ याकिरता कर यात येणा-या लसीकरणा करणेसाठी.
योजनेचे व प

शेतक-यां या जनावरांस कु े चाव या नंतर दे यात येणारी ५ इंजे शन चे .२२५/- परत िदले जातात.

लाभाथ िनवडीचे िनकष

 लस थािनक औषध दुकानातून खरे दीची पावती

 थािनक शासकीय पशुवद
ै यकाचे माणप
ब) वैरण िवकास िबयाणे

योजनेचे उ े श

 िज यातील वैरण उ पादनामधील कमतरता काही माणात भ न काढणेसाठी.

 पशुपालकांकडे असले या पशूधनाची उ पादकता वाढिव या या अनुषंगाने जा तीत जा त दु ध उ पादनासाठी पशुधनाला पुरेशी िहरवी वैरण
उपल ध करणेसाठी.
योजनेचे व प

 १०० ट के अनुदानावर वैरणीसाठी िबयाणे िदले जाते.(मका,कडवळ इ.) ..६००/- अनुदान मय देत.
लाभाथ िनवडीचे िनकष

 लाभाथ कडे वतःची शेतजमीन व िसचनाची सुिवधा असणे आव यक आहे.

 ३ ते ४ जनावरे असणा-या लाभाथ ना ाधा य.
 क) सवसाधारण लाभाथ स शेळी गट वाटप

योजनेचे उ े श

 िज ातील दुध व मांस उ पादनास चालना देणेसाठी.

 सवसाधारण लाभाथ ना वयंरोजगारा ारे उ प ाचे साधन उपल ध क न दे णेसाठी.
योजनेचे व प

 ५० ट के अनुदानावर ५अ१ शेळयांचा गट वाटप

लाभाथ िनवडीचे िनकष

 लाभाथ चे वा षक उ प २५,०००/- चे आत असणे आव यक.

 लाभाथ शासकीय नोकरीत नसावा.
 लाभा य स ३ पे ा जा त अप य नसावेत. (३० ट के मिहला लाभाथ )
ड) २ एच.पी िव त
ु कडबाकु ी यं वाटप

योजनेचे उ े श

 शेतकर्यांकडील जनावरांसाठी उपल ध वैरणीची कु ी के यामुळे सुमारे ३० ट के वैरणीची बचत होते, यामुळे शेतकर्यांचे वैरण व पिर मात
बचत होते.
योजनेचे व प

 ५० ट के अनुदानावर ५ जनावरे असणार्या शेतकर्यांचे अज े ीय सं थामाफत ा त झालेनंतर पशुसव

ं धन व दु धशाळा सिमतीमाफत िनवड
केले या लाभा य ना २ एच.पी िव त
ु कडबाकु ी यं वाटप कर यात येते.
लाभाथ िनवडीचे िनकष

 लाभाथ कडे ५ जनावरे असलेबाबत थािनक पशुवै कीय सं थेचा दाखला.

 १ मे २००१ नंतर ितसरे अप य नसलेबाबत ामसेवकाचा दाखला.
 लाभाथ या कुटू ं बातील कोणतीही य ती शासकीय/ िनमशासकीय नोकरीत नसलेबाबत दाखला.
िश ण (मा यिमक) िवभाग
िश ण (मा यिमक) िवभाग 2023 :- पाह यासाठी लक करा

मा यिमक िवभागाकडील शासकीय/िज हा पिरषद अिधकारी, कमचारी वग मं जूर आहे.

शासकीय

अ. . संवग मंजूर भरलेल र तपदे

१ श णा धकार १ १ ०

२ उप श णा धकार ४ ३ १

३ अध क १ १ ०

४ व ान पयवे क १ १ ०

५ सहा. श ण उप न र क १ ० १

६ व र ठ सहा यक २ १ १

७ वाहन चालक. १ ० १

िज हा पिरषद

अ. . संवग मंजूर भरलेल र तपदे

१ क अ ध. तथा सहा. शा.अ ध. १ १ ०

२ कन ठ शासन अ धकार २ २ ०

३ श ण व तार अ धकार ४ ४ ०
अ. . संवग मंजूर भरलेल र तपदे

४ व र ठ सहा यक ८ ८ ०

५ क न ठ सहा यक ९ ७ २

६ क न.सहा.लेखा १ १ ०

७ लघुटंकलेखक १ १ ०

८ शपाई ६ ६ ०

सातारा िज हा पिरषद िश ण िवभाग मा यिमक िवभागाकडे मा यिमक शाळांची सं या खालील माणे आहे .

अ. . मा यम अनुदा नत वना अनुदा नत कायम वना अनुदा नत वयं अथ सहाि यत शाळा एकुण

१ मराठ ५२५ ५६ ० २२ ६०३

२ इं जी १ ० ७५ ० ७६

३ उद ु ४ १ ० ० ५

४ आ मशाळा १४ ५ ० ० १९

५ पि लक कूल १ ० ० ० १

६ क य शाळा १ ० ० ० १

७ नगरपा लका १ ० ० ० १

८ िज.प. १ ० ० ० १
अ. . मा यम अनुदा नत वना अनुदा नत कायम वना अनुदा नत वयं अथ सहाि यत शाळा एकुण

९ नवोदय व यालय १ ० ० ० १

एकुण एकंदर ५४९ ६२ ७५ २२ ७०८

िज.प.सातारा तालुका मा यिमक शाळा सं था

अ. . तालक
ु ा अनुदा नत शाळा अंशतः अनुदा नत शाळा वना अनुदा नत शाळा कायम वना अनुदा नत एकुण

१ जावल २२ २ १ १ २६

२ कराड ८७ ५ ५ ८ १०५

३ खंडाळा २४ ० १ ४ २९

४ खटाव ५५ ३ २ १ ६१

५ कोरे गांव ५० २ १ २ ५५

६ महाबळे वर १६ ० ० २७ ४३

७ माण ५२ ३ ५ १ ६१

८ पाटण ५४ ४ ३ १ ६२

९ फलटण ६० १ ४ १ ६६

१० सातारा ७३ ८ २ १७ १००

११ वाई ३३ २ ३ १ ३९
अ. . तालक
ु ा अनुदा नत शाळा अंशतः अनुदा नत शाळा वना अनुदा नत शाळा कायम वना अनुदा नत एकुण

एकुण ५२६ ३० २७ ६४ ६४७

१ यु न. कॉलेज ११३

२ ड. एड. कॉलेज ८

३ सराव पाठशाळा ३

एकुण १२४

ी.रामकृ ण िव ामंदीर नागठाणे येथे िद.११ ते १४ ऑग ट २०१४ म ये पार पडले या िज हा तरीय इ पायर अवाड दशनातून रा य तरावर
िनवड झाले या िव ा य ची यादी.

अ. . उपकरणाचे नाव शाळे चे नाव व या याचे नाव

१ लाईफ जॅकेट बाळासाहे ब पवार हाय कूल उडतारे , ता.वाई दा मदन शेडगे

२ बहुउ दे शय टो ह ीमंत गाडगेमहाराज मा य.आ मशाळा ग दवले ता.माण युवराज बाळू शगटे

३ एस.डी.सायकल यू इरा हाय कूल, पाचगणी ता.म वर सनद सु नल पसे

४ इंडो इ ाईल शेती िज.प.शाळा शदरु जणे ता.वाई अथव भरत दे वकर

५ गरणीतून धा य सरकव याचे यं िज.प. ाथ.शाळा काळं गेवाडी ता.वाई न कता ताप कदम

या िवभागामाफत खालील माणे योजना राबिव या जातात.

१) यांचे िकवा यां या पालकांचे वा षक उ प र कम . १०००००/-पे ा जादा नाही अशा िव ा य ना फी माफी

सदर या योजनेअंतगत संबंिधत िव ालये/महािव ालये िव ा य कडू न मा सरपंच ामपंचायत, नगरसेवक/ नगरा य नगरपालीका यां या
वा रीचे उ प ाचे दाखले िवहीत नमु यातील अज ा त क न संपूण शाळे या एकि क ताव या काय लयाकडे सादर क न मं जूरी ा त
क न घेतात. सन २०१४-१५ या आ थक वष म ये र. .११०००००/- तरतूद कर यात आली असुन लाभाथ १०३५४ लाभाथ ना लाभ दे यात
आला आहे.सदर या योजनेवर १०० ट के खच कर यात आलेला आहे.

२) इ. १२ पयत या मुल ना मोफत िश ण

इय ा १२ वी पयत या मुल ना मोफत िश णाची सवलत या योजनेअंतगत िदली जाते. सबंिधत मुल ची केवळ ित ाप महािवदयालयाकडू न
ा त क न घेऊन द तरी जतन क न ठे वली जातात.सन २०१४-१५ या आ थक वष म ये र. .११०००००/- तरतूद कर यात आली असुन याचा
१६१५४ लाभाथ ना लाभ दे यात आला आहे. सदर या योजनेवर १०० ट के खच कर यात आलेला आहे

३) ाथिमक िश कां या मुलांना मोफत िश ण

ाथिमक िश कां या पिह या तीन अप यांना सदरची शै िणक सवलत अनु ेय असते. सबंिधत अजदार यांचे िशधा पि केव न अप यांची खा ी
क न शाळे माफत ताव सादर केलेनंतर सदरची मंजूरी काय लयाकडू न िदली जाते. सन २०१४-१५ या आ थक वष म ये र. .५१००००/-
तरतूद कर यात आली असुन याचा ४४८ लाभाथ ना लाभ दे यात आला आहे . सदर या योजनेवर १०० ट के खच कर यात आलेला आहे.

४) मा यिमक व उ च मा यिमक िश क व िश के र कमचा-यां या पा यांना पद यू र तरापयत मोफत िश ण

सदर कमचा-यां या थम दोन अप यांनाच सदरची शै िणक सवलत अनु ेय असते. सबंिधत अजदार यांचे िशधा पि केव न अप यांची खा ी
क न शाळे माफत ा त तावांना मंजूरी दे वून सदर या लाभाचे िवतरण केले जाते. सन २०१४-१५ या आ थक वष म ये र. .५६००००/- तरतूद
कर यात आली असुन याचा ३५० लाभाथ ना लाभ दे यात आला आहे . सदर या योजनेवर १०० ट के खच कर यात आलेला आहे.

५) आ थक टया मागासवग य िव ा य ना ावयाची खुली गुणव ा िश यवृ ी

सदरची योजनेअंतगत मा. िश ण संचालनालयाकडू न कला, वािण य, शा या शाखािनहाय अनु मे १६, ३२, ८० या मंजूर संच मय देपयत
लाभा य चे ट केवारीचे अ मानुसार मंजूरी िदली जाते. सदर योजनेससाठी पालकांचे वाष क उ प तहिसलदार यांचकडील दाखला
.३००००/- पे ा कमी अस याचा आव यक आहे . यामुळे पालकांना तहिसलदार यांचेकडू न उ प ाचे दाखले ा त न झा यामुळे ताव अपुरे
ा त झालेले आहे त. सन २०१४-१५ या आ थक वष म ये र. .३२०००/- तरतूद कर यात आली असुन याचा १३ लाभाथ ना लाभ दे यात आला
आहे . सदर या योजनेवर १०० ट के खच कर यात आलेला आहे.

६) इ. १ ली ते १० वी पयत सव ना मोफत िश ण

सदर योजनेअंतगत १ ली ते १० वी पयत या सव िव ा य चे िविहत नमु यातील ित ाप े पालकांकडू न शाळाकडे ा त क न घेतले जातात.
तदनंतर एकि त ताव शाळाकडन या काय लयास सादर केलेनंतर तावाला अंितम मं जूरी िदली जाते. सन २०१४-१५ या आ थक वष म ये
र. .२०९४०००/- तरतूद कर यात आली असुन याचा १७७८४९ लाभाथ ना लाभ दे यात आला आहे . सदर या योजनेवर १०० ट के खच
कर यात आलेला आहे.

७) माजी सैिनकां या मुलांना मोफत िश ण

माजी सैिनक पा याकडू न सैिनक क याण बोड चा दाखला िविहत नमु यातील अज संबंिधत पा याचा/पालकांचे वा रीने संबिधत शाळा/
किन ठ महािव ालये यांचेकडू न एकि त पा क न ताव या काय लयास सादर केले जातात. व तावाना मंजूरी दान केली जाते. सन
२०१४-१५ या आ थक वष म ये र. .१०००००/- तरतूद कर यात आली असुन याचा २३२ लाभाथ ना लाभ दे यात आला आहे . सदर या
योजनेवर १०० ट के खच कर यात आलेला आहे .

८) टं चाई त भागातील िव ा य ना िफ माफी

टं चाई त भागातील िव ा य ना ई.बी.सी. माणे मंजूरी दे यात येते.मा.िज हािधकारी यांचे माफत ५० पैसे कमी आणेवारी असणा-या टं चाई
गावांची घोषणा झा यानंतर संबिधत गावतील इ.१० वी व १२ वी या िव ा य ना परी ा िफ ितपूत कर यात येते.

९) मा यिमक शाळे तील मुलीना रा ीय योजनेतून .३०००/- ो साहन भ ा

सदरची योजना एस.सी/एन.टी.मधील वय वष १६ पूण न झालेलया िव ा यानीसाठीच लागू आहे . अिववािहत मुलीनाच सदरची योजना लागू
आहे .तसेच शासिकय/शासन/अनुदानीत/ थािनक सं थेतील इ.९ वी म ये िशकत असले या मुलीसाठीच ही योजना लागू आहे .
मागे
 िश ण िवभाग (िनरं तर)
योजना

 िनरं तर िश ण क ातील सािह याचा वापर नवसा रांची सा रता िटकव यासाठी करणे.
 मा यिमक शाळांमाफत वे छे ने पालक सा रता मोहीम राबवणे.
 अ पसं यांक योजना
अ) ी मेि क योजना इ. १ ली ते १० पयत
ब) िव ा य या पालकांना उप थती भ ा इ. ५ वी ते ७ वी पयत
क) ाथिमक शाळांतील अ पसं यांक इ. १ ली ते ४ थी िव ा य ना गणवेश वाटप.
ड) उदू िश कांना मानधन
इ) मदरसांमधुन गुणव ा िश ण
फ) अ पसं यांक सं था/शाळांसाठी पायाभूत िवकास योजना
 बांधकाम िवभाग
 बांधकाम िवभाग (दि ण) - पूण / अपूण कामांची मािहती - िद. २०/०१/२०२३ अखेर
 बांधकाम िवभाग ( उ र) - पूण / अपूण कामांची मािहती - िद. २०/०१/२०२३ अखेर
 बांधकाम िवभाग (दि ण) - पूण / अपूण कामांची मािहती - िद. ३०/११/२०१९ अखेर
 बांधकाम िवभाग ( उ र) - पूण / अपूण कामांची मािहती - िद. ३०/११/२०१९ अखेर
 बांधकाम िवभाग ( दि ण / उ र) - पूण / अपूण कामांची मािहती - िद. ३०/११/२०१९ अखेर
१) ामीण र ते िवकास व मजबुतीकरण करणे (योजने अंतगत कामे )

३०५४ माग व पुल (िबगर आिदवासी) या अंतगत ामु याने इतर िज हा माग व ामीण माग ची कामे घे यात येतात. या म ये र ते
सुधारणा/अ तवातील र याचे मजबुतीकरण व डांबरीकरण इ यादी कामे कर यात येतात.

िज हा पिरषद बांधकाम िवभागाकडे सातारा िज हयाचे र ते िवकास योजनेनुसार एकुण ८६५९.५४० िक.मी. लांबीचे र ते आहे त. तसेच दे खभाल
व दु तीसाठी एकुण ७३ इमारती आहेत. याम ये िनवासी इमारती ७३ व अिनवासी इमारती आहे त.

२) योजनेतर र ते िवशेष दु ती करणे काय म व वा षक दु ती करणे

अ तवातील िज हा पिरषद मालकीचे इतर िज हा माग व ामीण माग दज असलेले व र ते आराखडे म ये सामािव ट असले या र याची
खालील माणे दु ती करणेची कामे केली जातात.

 खडी व डांबराने ख़ े भरणे

 पा याचा िनचरा होणेसाठी गटस बांधणे
 पाणी वाहू न जा यासाठु यो य िठकाणी िसमट पाईप टाकणे व पाणी वाहू न जाणेसाठी यो य िदशेने गटस काढणे
 अित पावसामुळे खराब झालेले र ते दु त केली जातात.
३) मा.खासदार/मा.आमदार िनधी अंतगत कर यात येणारी कामे

ामु याने मा.आमदार/खासदार/यांचेकडू न आव यकतेनुसार व तातडीची कामे घेतली जातात. याम ये ामु याने र ते/शाळागृह/समाज मं िदर
/ यायाम शाळा इ यादी कामे मंजूर केली जातात

४) ितथ े िवकास योजना ( ब वग, क वग)

िज हयातील ितथ े ाना मा.िज हा िनयोजन सिमतीमाफत क वग य ितथ े हणून मा यता दे यात येते. याचा आराखडा तयार क न या
िठकाणी आव यक सुख सुिवधा (उदा.शौचालय / व छता गृह/भ त िनवास/वाहनतळ/पाणीपुरवठा/पथिदवे/संर क िभत) इ.कामे घेतली
जातात. क प आराख ानुसार कामे हाती घे यात येतात. ब वग ितथ े घोिषत झा यावर दरवष एक लाख भािवक दशनास येत
असलेबाबतचा ांतािधकारी/पोिलस िनरी क यांचा दाखला आव यक आहे.

५) उविरत महारा वैधािनक िवकास मंडळ

या योजनेतून ामपंचायत काय लय/संर क िभत/दशि या घाट/ िश ण क इमारत/निवन र ता/पाणी पुरव ाची पुरक कामे घेतली
जातात.

६) २५१५ शासिकय योजना लोक ितनीध नी सुचिवलेली कामे

या योजनेतून सामािजक सभागृह, र ते दशि या घाट, मशान भूमी व इतर िविवध कामे मंजूर केली जातात.

७) िज हा पिरषद/पंचायत सिमती निवन शासकीय इमारती, िनवास थाने बांधकामे

पंचायत सिमती निवन शासकीय इमारतीचे बांधकामे व पदािधकारी/अिधकारी कमचार्यांसाठी िनवास थान बांधकाम कर यात येतात.

८) िव आयोग

लेखािशष तून तीन तरावर अनुदान वाटप अथिवभागातून होते.

१. ामपंचायत तर
२.पंचायत सिमती तर
३.िज हा पिरषद तर

९) िज हा पिरषद िनधीतील िविवध कामे

१. इमारतीचे मुळ कामे (सामािजक सभागृह, सां कृितक क /कमचारी व अिधकारी िनवास थान)
२. इमारत दु् ती व देखभाल (िज हा पिरषद/पंचायत सिमती मालकी या इमारत ची दु ती)
३. र ते िवशेष दु ती (अ तवातील िज हा पिरषद मालकीचे र ते दु ती)
४. िविवध िवकास कामे (निवन इमारती/संर ण भत/र ते)
५. िव ामगृह दु ती(िज हा पिरषद मालकीचे)

याम ये साधारण र ते/एस.टी थांब/े समाज मिदर/ यायाम शाळा/सभा मंडप व निवन िकरकोळ लांबीचे र ते व अ तवातील र यांची िवशेष
दु ती करणे आदी कामे केली जातात.

िज हा पिरषद बांधकाम िवभाग उ र व दि ण अंतगत येणारे तालुके व उपिवभाग खालील माणे

अ. . तालुक उप वभागांचे मु यालय

1 सातारा सातारा

2 वाई वाई

3 कोरे गांव कोरे गांव

4 खंडाळा खंडाळा

5 फलटण फलटण

6 महाबळे वर महाबळे वर

7 खटाव खटाव

8 माण माण

9 जावल जावल

10 कराड कराड
 अ. . तालुक उप वभागांचे मु यालय

11 पाटण पाटण

ािमण र त िवकास व मजबुतीकरण करणे (योजने अंतगत कामे )

 ३०५४ माग व पुल(िबगर आिदवासी)या योजनेअंतगत ामु यांने इतर िज हा माग व ािमण माग ची कामे घेणेत यतात या म ये र ता सुधारणा/
अ ती वातील र यांचे मजबुतीकरण व डांबरीकरण इ यादी काम करणेत येतात
 १) र ता सुधारणा २)नवीन र याची बांधकामे ३) पुलांची व जलिन सारणाची कामे ४)मजबुतीकरण ५) डांबरीकरण इ यादी कामे केली जातात
 िज हा पिरषद बांधकाम िवभाग अंतगत आरो य िवभागाकडील ७२ ाथिमक आरो य क े कायरत असुन यापैकी ६९ ाथिमक आरो य क ानां
वतः या इमारती आहे त.३ ा आ क ाना वताची इमारती नाहीत .तसेच १३ ा आ क ाची बांधकामे सु आहेत याच माणे या िवभागां या
अख यािरत ४०० उफ कायरत असुन 3७५ उफ ांना वता या इमारती आहे त व २५ उफ ांना वता या इमारती नाहीत तसेच १३ उफ ा या
इमारतीची बांधकामे सु आहे त
िज हा पिरषद बांधकाम िवभागाचे माफत शासन ह तांतिरत योजना िज हा पिरषदे या वैधािनक जबाबदारी अंतगत योजना व इतर िवभागांची
योजना अंतगत व योजने र कामाचा िमळू न एकूण ४० लेखा िशषका अंतगत कामे कर यात येतात. आ थक वष २०१8-१9 मधील या सव लेखा
िशष चा िमळू न पये १०८८२ कोट चा िज हा पिरषदे या बांधकाम उ र िवभागाचा कायभार आहे.

पंचायत सिमती शासकीय इमारतीचे कोरे गांव येथील कामास शासनांने मा यता िदलेली आहे या योजनेतून नवीन ाथिमक आरो य क , उफ ,
पशुवै कीय दवाखाने, वै कीय अिधकारी िनवास थाने बांधली जातात. या कामांना आरो य व पशुसंवधन िवभागाकडू न अनुदान उपल ध होते.

िव िवभाग

लेखा िशष तून खालील माणे तीन तरावर अनुदान वाटप अथ िवभागाकडू न होते.

 ामपंचायत तर
 पंचायत सिमती तर
 िज हा पिरषद तर
 १३ वा िव आयोग योजना अंतगत शासन तरावर र ते दु तीसाठी अनुदान उपल ध होते
िज हा पिरषद िनधीतील िविवध िवकास कामे

 इमारतीची मूळ कामे (सामािजक सभागृह, सां कृितक क , कमचारी व अिधकारी िनवास थान)
 इमारत दे खभाल व दु ती(िज हा पिरषद/पंचायत सिमती मालकी या इमारतीची दु ती)
 र ते िवशेष दु ती (अ त वातील िज हा पिरषद मालकीचे र ते दु ती)
 िविवध िवकास कामे (नवीन इमारती/संर ण िभत/र ते)
 िव ामगृह दु ती (िज हा पिरषद मालकीचे )
याम ये साधारण र ते/ एस.टी.थांबल
े /समाजमं दीर/ यायामशाळा/सभामंडप व नवीन िकरकोळ लांबीचे र ते व अ त वातील र यांची िवशेष
दु ती करणे आदी कामे केली जातात.

योजने र र ते िवशेष दु ती करणे काय म व वा षक दु ती करणे अ त वातील िज हा पिरषदे मालकीचे इतर िज हा माग व ािमण माग
दज असलेले व (१९८१-२००१) र ते िवकास आराखडयाम ये समािव ठ असले या र याची खालील माणे दु ती करणेची कामे केली जातात.

 खडी व डांबराने ख े भरणे.

 पा याचा िनचरा होणेसाठी गटस बांधणे.
 पाणी वाहू न जाणेसाठी यो य िठकाणी िसमट पाईप टाकणे व पाणी वाहू न जाणेसाठी यो य िदशेने गटस काढणे.
 अितपावसामुळे खराब झालेले र ते दु त केले जातात.
 मा. खासदार/मा.आमदार िनधी अंतगत करणेत येणारी कामे . ामु याने मा.आमदार/मा.खासदार यांचेकडू न आव यकतेनुसार व तांतडीची कामे
केली जातात. याम ये ामु याने र ते शाळागृहे, समाजमंदीरे, यायामशाळा इ. कामे मंजूर केली जातात.
ितथ े िवकास काय म (ब वग व क वग)
िज हयातील ितथ े ाना मा िज हा िनयोजन सिमतीमाफत (डी पी डी सी) क वग य ितथ े हणुन मा यता दे णेत येते याचा आराखडा तयार
क न याठीकाणी आव यक या नागरी सुखसुिवधा(उदा शचालय/ व छतागृह ग हे/ भ तिनवास/ वांहनतळ/पाणीपुरवठा/पथिदवे/ सर क
िभत) इ यादी कामे घेतली जातात क प आराखडयानुसार कामे हाती घेणेत येतात िज हयात आज अखेर ितथ े ाना शासनाने ब वग यितथ े
घोिषत केलेले आहे याच माणे स जनगड,ता सातारा,जरं डे र ता कोरे गांव ही या ा थळे ब वग या ा थळ हणुन घोिषत केलेली आहे त ब वग
ितथ े घोिषत झालेनंतर दरवष एक लाख भािवक दशनासाठी येत असलेबाबतची ातांिधकारी/ पोलीस िनिर क यांचा दाखला आव यक
असतो व या ठीकांणी नागरी सुिवधांची कामे करणेकिरता िज हापिरषदे या नावांने जागा बि सप ाने देणे आवय यक आहे

उविरत महारा ट वैधािनक िवकास मंडळ

या योजनेमधुन ामपंचायत काय लय/ संर किभत/ दश ीया घाट/ िश ण क इमारत/ नवीनर ता/ पाणीपुरवठयाची पुरक कामे घेतली
जातात .

शासिकय योजना लोक ितिनधीनी सुचिवलेली कामे

या योजनेतुन सामािजक सभागृह र ते दश ीया घाट मशानभुमी व इतर िविवध काम मंजुर केली जातात

िज हापिरषद पंचायत सिमती नवीन शासिकय इमारती िनवास थाने बांधकामे

पंचायत सिमती नवीन शासिकय इमारतीचे बांधकामे व पदािधकारी/ अिधकारी कमचारी यांचस
े ाठी िनवास थाने बांधली जातात महाबळे र
पंचायत सिमती नवीन शासिकय इमारतीचे काम मं जुर झालेले असुन फलटण पंचायत सिमतीचे काम गतीपथावर आहे .
 समाज क याण िवभाग
 सन २०२०-२०२१ म ये िनवड झाले या िद यांग लाभाथ ची यादी
 सातारा िज हा अंतगत ामपंचायतम ये समािव ट असणार्या िद यांग लोकांची यादी
 िद यांग - अिद यांग य ती या िववाहास ो साहन देणेसाठी आ थक सहा य देणे - पा लाभाथ यादी सन २०१८-१९
 समाज क याण िवभाग या िविवध योजनांकिरता नमुना अज
o िज.प.२० ट के िनधीतून मागासवग य मिहला लाभाथ घरघंटी (िपठाची च की) खरे दी मदत पुरवणे य योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुना
o िज.प.२० ट के िनधीतून मागासवग य लाभाथ ना कडबाकु ी मशीन खरे दी मदत पुरवणे य योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुना
o िज.प.२० ट के िनधीतून मागासवग य लाभाथ ना झेरॉ स मशीन खरे दी मदत पुरवणे य योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुना
o अपंग-अपंग य ती या ो साहनपर अनुदान देणे या योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुना
o अपंग लाभाथ ना घरघंटी /िपठाची च की पुरवणे या योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुना
o अपंग लाभाथ ना घरकुल पुरवणे या योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुना
o अपंग लाभाथ ना झेरॉ स मशीन पुरवणे या योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुनाअपंग लाभाथ ना झेरॉ स मशीन पुरवणे या योजनेसाठी
करावयाचा अज चा नमुना
o िज.प.२० ट के िनधीतून मागासवग य मुलांना/मुल ना सायकल पुरवणे अथसा िमळवणे या योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुना
o मागासवग य व तीत बांधले या समाज मंिदर/सभा मंडपास सतरंजी पुरवणे या योजनेसाठी करावयाचा अज चा नमुना
o यशवंत घरकुल योजने अंतगत घरकुल मदत मागणी अज
 समाज क याण िवभाग - बृहत आराखडा सन २०१४-१५ ते २०१८-१९
o सातारा
o कराड
o वाई
o महाबळे र
o जावली
o पाटण
o कोरे गांव
o खटाव
o फलटण
o खंडाळा
o माण
(१) सािव ीबाई फुले िश यवृ ी योजना.

उ ेश

 इ. ५ वी ते ७ वी व इ. ८ वी ते १० म ये िशकणा-या मागासवग य मुल चे शाळा गळतीचे माण कमी हावे या उ े शाने अनु मे सन १९९६ व सन
२००३ पासून सािव ीबाई फुले िश यवृ ी योजना सु कर यात आली आहे.
अटी व शत

 उ प व गुणांची अट नाही.
 सन २०१३.१४ पासून या िश यवृ ीसाठी www.mahaeschol.maharashtra.gov.in या संकेत थळावर मा यता ा त अनुदानीत, िवनाअनुदानीत
कायम व पी िवनाअनुदानीत शाळे तील पा िव ाथ न चे अज मु या यापकांनी ऑनलाईन हाडकॉफीसह सादर करणे आव यक आहे.
िश यवृ ीचे व प
 (२) इय ा ९ वी ते १० वी म ये िश ण घेणा-या अनु. जाती या िव ा य ना मॅ ीकपूव िश यवृ ी.

उ ेश

 अनु. जाती या िव ा य चे शाळे तील गळतीचे माण कमी हावे या उ ेशाने सदरची योजना सु केली असून सदरची योजना क शासन पुर कृत
आहे
अटी व शत

 शासन मा यता ा त शाळे त िश ण घेणा-या अनु. जाती या िव ा य साठी सदरची िश यवृ ी लागू.
 सदर िश यवृ ीसाठी िव ा य या पालकांचे उ प मय दा . २ लाख पयत आव यक.
 िव ा य नी िविहत नमु यातील मागणी अज करणे आव यक.
 सदर योजनेचा लाभ क ा या इतर पूव मा यिमक िश यवृ ी या लाभा य ना लागू राहणार नाही.
 स म ािधका-याने िदलेला जाती या दाख याची सा ांिकत त अज सोबत आव यक.
लाभाचे व प

(३) अ व छ यवसायात काम करणा-या पालकां या मुलांना मॅ ीकपूव िश यवृ ी.

उ ेश

 अ व छ यवसायात काम करणा-या पालकां या मुलांना िश णाची संधी उपल ध क न दे यासाठी व यांना समाज वाहात आणने कामी सदर
िश यवृ ी योजना लागू कर यात आलेली आहे . या िश यवृ ी योजनेम ये क शासनाने सुधारणा केली असून याची अंमलबजावणी िदनांक
१.४.२००८ पासून लागू कर यात आलेली आहे.
अटी व शत

 अ व छ यवसायात काम करणारे , अ व छ यवसायाशी परं परे ने सबंिधत सफाईगार, कातडी सोलने, कातडी कमावणे व कागदकाच कचरा
गोळा करणे या यवसायात गुंतले या य त या पा यांना अनु य
े आहे .
 ही िश यवृ ी सव जाती व धम ला लागू आहे .
 ही योजना क पुर कृत असून यासाठी कोणतीही उ प ाची अट नाही.
 अ व छ यवसाय करणा-या य त ना ामसेवक, नगरपािलका मु यािधकारी, महानगरपािलका आयु त, उपायु त, भाग अिधकारी यांचेकडू न
यवसाय करीत असलेबाबतचे माणप सादर करणे आव यक आहे.
 सदर िश यवृ ीसाठी मु या यापकांनी www.mahaeschol.maharashtra.gov.in या संकेत थळावर ऑनलाईन अज सादर करणे आव यक
आहे .
लाभाचे व प

 इ. १ ली ते २ री या वसितगृहात न राहणा-या िव ा य साठी दरमहा . ११०/ व तदथ अनुदान . ७५०/-

 इ. ३ री ते १० वी या वसितगृहात न राहणा-या िव ा य ना दरमहा . ११०/- व तदथ अनुदान . ७५०/-
 वसितगृहात राहणा-या इ. ३ री ते १० वी या िव ा य ना दरमहा . ७००/- व तदथ अनुदान . १०००/-
(४) मा यिमक शाळे त िशकणा-या मागासवग य िव ा य ना गुणव ा िश यवृ ी दान करणे.

उ ेश

 इ. ५ वी ते ७ वी मधील पिहले २ गुणव ाधारक मागासवग य तसेच इ. ८ वी ते १० वी म ये िश ण घेणा-या पिह या दोन मागासवग य िव ा य ना
गुणव ा िश यवृ ी दान करणे.
अटी व शत

 मा यता ा त ाथिमक व मा यिमक शाळे तील इय ा ५ वी ते १० वी या वग म ये िशकणारा मागासवग य िव ाथ असावा.

 सदर िश यवृ ी मागील शै िणक वष तील वा षक पिर ेत कमीत कमी ५० ट के व याहू न अिधक गुण िमळवून मागासवग य िव ा य मधून थम
व व दतीय मांकात उ ीण झाले या गुणव ाधारक मागासवग य िव ा य ना मंजूर करणेत येते.
 या िश यवृ ीसाठी मागासवग य िव ाथ / िव ाथ न ना उ प ाची अट राहणार नाही.
 यासाठी मागासवग य िव ा य ची शाळे तील िनयिमत हजेरी, समाधानकारक गती व चांगली वतणूक अस यास िश यवृ ी मंजूर करणेत येईल.
 ही िश यवृ ी दरवष शै िणक वष या कालमय देपुरतीच माहे जून ते माच या १० मिह यासाठी मंजूर करणेत येईल.
 ही िश यवृ ी िमळ यासाठी मागासवग य िव ा य ना अज कर याची आव यकता नाही.
 ही िश यवृ ी मं जूर कर यासाठी सव मा यता ा त ाथिमक व मा यिमक शाळाकडू न गुणव ा ा त मागासवग य िव ा य चा ताव
मु या यापकांनी सादर करणे आव यक आहे.
अ. अनुसूचीत जाती या िव ा य साठी गुणव ा िश यवृ ीचे दर.

ब. िवजाभज / िवमा िव ा य साठी गुणव ा िश यवृ ीचे दर.

(५) मॅ ीकपूव िश ण फी व पिर ा फी दाने.

उ ेश

िदनांक २४.१२.१९७० या शासन िनणया वये अनुसूचीत जाती / अनुसूचीत जमाती वग तील इ. १ ली ते १० वी म ये िशकत असणा-या व या
िव ा य चे पालक महारा रा याचे रिहवासी असतील अशा िव ा य चे वय व उ प िवचारात न घेता सव तरावरील मा यता ा त िश ण
सं थेत िश ण घेणा-या िव ा य ची शै िणक शु काची ितपुत मािणत दराने मंजूर केली जाते.

शालेय िश ण िवभागा या िदनांक १३.६.१९९६ या शासन िनणया वये मािणत दराने शु क आकारणा-या शासन मा यता ा त अशासकीय
अनुदानीत व िवनाअनुदानीत सं थामधील मागासवग य िव ा य चे िश ण शु क व स शु क अदा केले जाते.

खाजगी िवनाअनुदानीत व कायम िवनाअनुदानीत शाळे म ये इ. १ ली ते १० वी या वग त िश ण घेत असले या दािर रे षेखालील कुटु ं बातील
अनुसूचीत जाती, िवजाभज व िवशेष मागास वग तील िव ा य ची िश ण शु क व पिर ा शु क ितपुत सन २०११.१२ या शै िणक वष पासून
दरवष १० मिह या या कालावधीकरीता पुढील दराने मंजूर कर यात येत आहे .

अनुसूचीत जाती, िवजाभज व िवशेष मागास वगतील िव ा य ची इय ा िनहाय ितपुत चे दर.

 (६) आंतरजातीय िववाह करणा-या दांप यांना ो साहनपर आ थक सहा य.

उ ेश

 अनुसूचीत जाती / अनुसूचीत जमाती व िवमु त जाती, भट या जमाती या संवग तील एक य ती आिण सवण िहदु, जैन, िलगायत, बौ द, िशख
यापैकी दु सरी य ती अशांनी िववाह के यास यास आंतरजातीय िववाह संबोध यास येतो. शासन िनणय िदनांक ६ ऑग ट २००४ अ वये
मागासवग य अनुसच
ू ीत जाती, अनुसच
ू ीत जमाती, िवमु त जाती व भट या जमाती यामधील आंतर वग मधील िववाहीतांनाही सदर योजना
लागू कर यात आली आहे.
अटी व शत

 दांप यापैकी एक य ती सवण िहदु समाजाची व दुसरी य ती ही मागासवग य अनु. जाती, अनु. जमाती, िवमु त जाती व भट या जमाती यापैकी
असावी. तसेच शासन िनणय िद. ४.८.२००४ अ वये मागासवग यातील अनुसूचीत जाती, अनुसूचीत जमाती, िवमु त जाती व भट या जमाती
यामधील आंतरजातीय िववाहीतास या योजने दारे लाभ देणेत येतो.
 दोघेही महारा रा याचे रिहवासी असणे आव यक आहे.
 वराचे वय २१ वष पे ा जा त व वधूचे वय १८ वष पे ा जा त आव यक आहे.
लाभाचे व प

 आंतरजातीय िववाहीत दांप यास ो साहनपर . ५००००/- अथसहा याचा धनाकष पती प नी या संयु त नावाने दार कर यात येतो
(७) वयंसेवी सं थामाफत चालिव यात येणा-या मागासवग य अनुदानीत वसितगृहांना सहा यक अनुदाने.

उ ेश

 मागासवग य िव ा य ना यांचा िश ण म पुण करता यावा, ामीण भागाम ये मागासवग य िव ा य मधील गळतीचे माण कमी हावे. आ थक
दुराव थेमळ
ु े मागासवग य िव ा य चा शै िणक िवकास हावा या उ ेशाने ही योजना सन १९५०.५१ पासून काय वत कर यात आलेली आहे.
लाभाचे व प

 कमचारी वेतन - वसितगृह अिध क, वयंपाकी, मदतनीस व चौकीदार यांना एकि त वेतन / मानधन दे यात येते.
 पिरपोषण अनुदान - ित िव ाथ ितमहा . ९००/- माणे १० मिह याकरीता शासनाकडू न िनवासी िव ा य साठी पिरपोषण अनुदान दे यात
येते.
 इमारत भाडे - इमारत भाडयापोटी सावजनीक बांधकाम िवभागाने मािणत केले या भाडया या ७५ ट के भाडे सं थेस दे यात येते.
 सोयी सुिवधा - िनवास, भोजन, अंथ ण पांघ ण, ि डा सािह य इ. सोयी सुिवधा मोफत दे यात येतात.
 वसितगृह वेश - अनुदानीत वसितगृहाम ये अनुसूचीत जाती या िव ा य बरोबर मांग, वा मकी, कातकरी व माडीया या वग तील थािनक
िव ा य ना आिण अनाथ, अपंग व िनरा ीत िव ा य ना तसेच िवजाभज, इमाव व आ थक टया मागास वग तील िव ा य ना ाधा याने िविहत
ट केवारी या अधीन राहू न वेश दे यात येतो.
(८) कलाकार मानधन.

उ ेश

 सामािजक बोधन करणा-या सािह य व कला े ातील य त ना आ थक मदत.

अटी व शत

 कलाकारांचे वय ५० वष पे ा जा त असावे.
 वा षक उ प . ४८ हजार चे आंत असावे.
 कला िकवा सािह य े ातील योगदानासबंधीचे िकमान १५ ते २० वष पूव चे पुरावे सादर करणे आव यक.
लाभाचे व प

 िज हा तरीय िनवड सिमतीमाफत िनवड होवून सदर िनवडीस सां कृतीक काय संचालनालयाची मंजूरी िमळा यानंतर सबंिधत लाभा य स
दरमहा ेणीिनहाय . २१००/- . १८००/- व . १५००/- असे मानधन िदले जाते. सबंिधत लाभा य या वारसासही (पती/प नी) हा लाभ िदला
जातो.
(९) अनुसूचीत जाती व नवबौ द घटकां या व तीचा िवकास करणे.

उ ेश

 अनुसूचीत जाती व नवबौ द घटकां या मुलभूत गरजा भागिव यासाठी येक दिलत व याम ये व छता िवषयक सोयी, समाजमंदीर, अंतगत
र ते, नळपाणी पुरवठा इ. यव था क न अनुसूचीत जाती व नवबौ द व तीचा सव िगण िवकास कर यासाठी ही योजना आहे .
लाभाचे व प

शासन िनणय िद. ५ िडसबर २०११ अ वये अनुसूचीत जाती व नवबौ द घटाकं या व तीला लोकसं ये या माणात खालील माणे अनुदान देणेत
येते.

सदरचा ताव यो य या कागदप ासह ामपंचायतीने तयार क न गिवअ यांचेमाफत िज हा पिरषद, समाज क याण िवभागाकडे अज सादर
करणे अपेि त आहे. तसेच शासन शु दीप क िदनांक ३१ िडसबर २०११ व िद. २ जुलै २०१२ अ वये कामाची िनवड करणेचे अिधकार
िज हा तरीय सिमतीला दे णेत आलेले आहेत.

(१०) शाहू , फुले, आंबेडकर दिलतव ती िवकास व सुधारणा अिभयान.

उ ेश

रा यातील दिलत व यामधील लोकांचे राहणीमान उं चावणे, सामािजक िवषमता न ट करणे, एका मता व बंधूभाव वृ दीगतत करणे, दिलत
व याम ये व छता राख यासाठी तेथील नागरीकांचा सहभाग वाढावा या टीने सदर अिभयान सु करणेत आलेले आहे . या अिभयान अंतगत
िहरीरीने सहभागी होणा-या व उ कृ ट काय करणा-या ामपंचायत ना हा पुर कार दान क न यांचा गौरव कर यात येतो.

लाभाचे व प

शासन िनणय िद. ५ िडसबर २०११ अ वये अनुसूचीत जाती व नवबौ द घटकां या व तीला लोकसं ये या माणात खालील माणे अनुदान
दे यात येते.

िवभाग तरीय पुर कार - येक िवभागातून थम येणा-या दिलत व ती / ामपंचायतीस . १० ल .

अपंग क याण योजना.

 (११) वयंसेवी सं थामाफत अपंगांना िवशेष िश ण देणा-या अनुदानीत िवशेष शाळा / कमशाळा.

उ ेश

 िवशेष शाळा - ६ ते १८ वयोगटातील अपंग िव ा य ना मोफत िवशेष िश ण.

 िवशेष कायशाळा - १८ ते ४५ वयोगटातील अपंग िकवा ौढ य त ना मोफत िवशेष िश ण.
िनकष

 िवशेष शाळा - अंध, मूकबधीर, मतीमंद व अ थ यंग िव ा य ना िवशेष िश ण प दतीने व िवशेष शै िणक सािह याचा वापर क न मोफत
िश णाची सुिवधा उपल ध क न देणे यासह िनवास व भोजनाची यव था करणे.
 िवशेष कायशाळा - अंध, मूकबधीर, मतीमंद व अ थ यंग ौढ य त ना िवशेष िश णा दारे अपंग वानुसार िविवध यवसायाचे िवशेष िश ण
देणे. यासह मोफत िनवास व भोजनाची यव था करणे.
वयंसेवी सं थांना वेतन - कमचारी आकृतीबंधा माणे मा य कमचा-यांचा १०० ट के वेतन खच.
वयंसेवी सं थांना वेतनेतर अथसहा य - वेतन खच या ८ ट के मय देत.
इमारत भाडे - सावजनीक बांधकाम िवभागा या इमारत भाडे माणप ा माणे मा य े फळाचे ७५ ट के इमारत भाडे .
पिरपोषण अनुदान - अंध, कणबधीर व अ थ यंग वग तील िनवासी िव ा य ना ितिव ाथ . ९००/- व मतीमंद वग तील िव ा य ना
ितिव ाथ . ९९०/- माणे १० मिह याकरीता.

(१२) शालांतपूव िश णासाठी अपंग िव ा य ना िश यवृ ी.

उ ेश

 अपंग िव ा य ना िश णासाठी ो सािहत करणे.

िनकष

 इ. १० वी पयतचे िश ण घेणारे अंध, कणबधीर व अ थ यंग वग तील िव ाथ तसेच िवशेष शाळे तील मतीमंद िव ाथ .
 िव ाथ एकाच इय त
े २ वेळा नापास झालेला नसावा.
 वै कीय मंडळाचे िकमान ४० ट के अथवा यापे ा जा त अपंग व असलेबाबतचे माणप आव यक.
लाभाचे व प

(१३) शालांत पिर ो र (मॅ ीको र) िश णासाठी अपंग िव ा य ना िश यवृ ी.

उ ेश

 अपंग िव ा य ना िश णासाठी ो सािहत करणे.

िनकष

 शालांत पिर ो र (मॅ ीको र) िश ण घेणारे अंध, कणबधीर व अ थ यंग वग तील िव ाथ तसेच िवशेष शाळे तील मतीमंद वग तील िव ाथ .
 २िव ा य कडे िकमान ४० ट के वा यापे ा जा त अपंग वा या ट केवारीचे वै कीय मं डळाचे माणप असावे.
 िव ाथ एकाच इय त
े २ वेळा नापास झालेला नसावा.
 लाभाचे व प

वरील िश यवृ ी या र कमे बरोबर िव ापीठाने / िश ण शु क सिमतीने मा य केलेले िश ण शु क, अंध िव ा य ना वाचक भ ा,

क प/टं कलेखन खच, अ यास दौरा खच दे यात येतो

(१४) अपंग य त ना वयंरोजगारासाठी िव ीय सहा य (बीज भांडवल)

उ ेश

 अपंग य त ना लघुउ ोगासाठी िव ीय सहा य उपल ध क न देणे.

िनकष

 वा षक उ प . १ ल पे ा कमी असावे.
 अपंग य तीचे िकमान ४० ट के वा यापे ा जा त अपंग वा या ट केवारीचे माणप असावे.
 वय १८ ते ५० वष या दर यान असावे.
 अजदार महारा रा याचा रिहवासी असावा.
लाभाचे व प

 पये १.५० लाखापयत या यवसायाकरीता बँकेमाफत ८० ट के कज व २० ट के अथवा कमाल . ३० हजार सपिसडी व पात अथसहा य.
(१५) अपंग-अ यंग य त या िववाहास ो साहन दे यासाठी आ थक सहा याची योजना.

उ ेश

 अपंगां या सामािजक सुरि तेतचा भाग हणून, अपंग य त ना कौटु ं िबक जीवन यतीत करता यावे याकरीता अपंग-अ यंग य त या िववाहास
ो साहन िमळावे व आ थक सहा य उपल ध हावे हणून शासनाने शासन िनणय . अपंग २०१३/ . . १०३/अ.२ िदनांक १७ जून २०१४ अ वये
सदर योजना काय वीत केलेली आहे .
अटी व शत

 सदर योजने या अथसहा यासाठी िविहत नमु यातील पिरिश ट अ नुसार अज करणे आव यक आहे.
 िववाहीत दांप यापैकी एक य ती अपंग व दुसरी य ती अ यंग असावी.
 वधू अथवा वराकडे अपंग य ती अिधिनयमा माणे िकमान ४० ट के अथवा यापे ा जा त अपंग वाचे स म ािधका-याने (शासन िनणय िद.
६.१०.२०१२ नुसार ि सद यीय सिमतीने) िदलेले माणप असावे.
 अपंग व अ यंग य तीचा िववाह िद. १ माच २०१४ नंतर झालेला असावा.
 िववाहीत वधू व वराचा थम िववाह असावा. वधू अथवा वर घट फोटीत अस यास अशा कारची मदत यापूव घेतलेली नसावी.
 िववाह हा कायदे शीरिर या िववाह न दणी काय लयाकडे न दिवलेला असावा.
 अपंग वधू िकवा वर यापैकी एक य ती महारा रा याचा रिहवासी असावा.
 िववाह झा यानंतर िकमान एक वष या आंत सबंिधतांनी या योजनेचा लाभ घे यासाठी सबंिधत िज हा समाज क याण अिधकारी, िज हा पिरषद
यांचेकडे अज करणे आव यक आहे.
लाभाचे व प

 अपंग व अ यंग िववाहीत दांप यास ती जोडपे र कम . ५००००/- अनुदान दे णेत येते. र कम . ५००००/- पैकी र कम . २५०००/- चे बचत
माणप , र कम . २००००/- रोख व पात, र कम . ४५००/- चे संसारोपयोगी सािह य व र कम . ५००/- वागत समारं भाकरीता.
िज हा पिरषद २० ट के िनधीमधील योजना.

(१६) मागासवग य मिहलांना िपको फॉल मिशन पुरिवणे .

उ ेश

 मागासवग यांना वयंरोजगार िमळू न यांची आ थक उ तीस मदत करणे. या योजनेअंतगत लाभा य स व तू व पात िपको फॉल मिशन
पुरिवणेत येते.
अटी व शत

 लाभाथ ामीण भागातील मागासवग य असलेबाबत उपिवभागीय अिधका-यांचा ( ांत) जातीचा दाखला आव यक.
 दािर रे षेचा दाखला अथवा उ प ाचा दाखला . ५००००/- चे आतील असणे आव यक.
 शासकीय अथवा खाजगी मा यता ा त सं थेचे िशलाई मिशनचा कोस पुण केलेचे माणप आव यक.
 ामसभेने सबंिधत लाभा य या नावाची िनवड करणे आव यक.
(१७) यशवंत घरकुल योजना.

उ ेश

 कुडामे डीचे छ पर अथवा बेघर असणा-या मागासवग यांना घरे बांध यासाठी अनुदान देणे. या योजनेअंतगत लाभा य स अनुदान व पात
घरकुल बांधकामासाठी र कम . ६७०००/- देणेत येते.
अटी व शत

 लाभाथ ामीण भागातील मागासवग य असलेबाबत उपिवभागीय अिधका-यांचा ( ांत) जातीचा दाखला आव यक.
 दािर रे षेचा दाखला अथवा उ प ाचा दाखला . ५००००/- चे आतील असणे आव यक.
 गांव नमुना नं. ८ चे उता-यावर मोकळी जागा िकवा गवती छ पर न द असणे आव यक आहे. मोकळी जागा असलेस लाभाथ बेघर असणे
आव यक.
 ामसभेने सबंिधत लाभा य या नावाची िनवड करणे आव यक.
(१८) समाजमं दीर बांधकाम / दु ती.

उ ेश

 मागासवग य व तीमधील ाम थांना सावजनीक काय म करणेसाठी इमारतीची सोय करणे . या योजनेअंतगत सबंिधत ामपंचायतीस इमारत
बांधकामासाठी अनुदान देणेत येते.
अटी व शत

 मागासवग य व तीची लोकसं या कमीत कमी ५० असणे आव यक आहे.

 उप अिभयंता, बांधकाम िवभाग यांनी मं जूर केलेला इमारतीचा नकाशा व अंदाजप क असावे.
 सबंिधत मागासवग य व तीमधील ाम थांचा मागणी अज आव यक.
 सदर काम मंजूर करणे, मं जूर कामासाठी मंजूर र कमेपे ा जादा लागणारी र कम ामपंचायत िनधीतून खच करणेस व मंजूर काम िदले या
मुदतीत पुण करणेस तयार असलेबाबत ामसभेचा ठराव आव यक.
 मं जूर काम मागासवग य व तीतच करणार असलेबाबत ामसेवक यांचा थळदशक नकाशा आव यक.
(१९) मागासवग य व तीत अंतगत जोडर ते तयार करणे.
 उ ेश

 मागासवग य व तीमधील ाम थांना व तीत अंतगत िकवा व तीपयत वाहतूकीसाठी र याची सोय करणे. या योजनेअंतगत सबंिधत
ामपंचायतीस र ता तयार करणेसाठी अनुदान देणेत येते.
अटी व शत

 मागासवग य व तीची लोकसं या कमीत कमी ५० असणे आव यक आहे.

 उप अिभयंता, बांधकाम िवभाग यांनी मं जूर केलेला र ता तयार करणेचा नकाशा व अंदाजप क असावे.
 सबंिधत मागासवग य व तीमधील ाम थांचा मागणी अज आव यक.
 सदर काम मंजूर करणे, मं जूर कामासाठी मंजूर र कमेपे ा जादा लागणारी र कम ामपंचायत िनधीतून खच करणेस व मंजूर काम िदले या
मुदतीत पुण करणेस तयार असलेबाबत ामसभेचा ठराव आव यक.
 मं जूर काम मागासवग य व तीतच करणार असलेबाबत ामसेवक यांचा थळदशक नकाशा आव यक.
(२०) मागासवग य व तीत व छतागृह (शौचालय) बांधणे.

उ ेश

 मागासवग य व तीत सुधारणा करणे. या योजनेअंतगत सबंिधत ामपंचायतीस सावजनीक शौचालय बांधकामासाठी अनुदान देणेत येते.
अटी व शत

 मागासवग य व तीची लोकसं या कमीत कमी ५० असणे आव यक आहे.

 उप अिभयंता, बांधकाम िवभाग यांनी मं जूर केलेला शौचालय बांधकामाचा नकाशा व अंदाजप क असावे.
 सबंिधत मागासवग य व तीमधील ाम थांचा मागणी अज आव यक.
 सदर काम मंजूर करणे, मं जूर कामासाठी मंजूर र कमेपे ा जादा लागणारी र कम ामपंचायत िनधीतून खच करणेस व मंजूर काम िदले या
मुदतीत पुण करणेस तयार असलेबाबत ामसभेचा ठराव आव यक.
 मं जूर काम मागासवग य व तीतच करणार असलेबाबत ामसेवक यांचा थळदशक नकाशा आव यक.
िज हा पिरषद वउ प ा या ३ ट के अपंग राखीव िनधीमधील योजना.

(२१) अपंग लाभा य ना घरकुल अनुदान मंजूर करणे.

उ ेश

 कुडामे डीचे छ पर अथवा बेघर असणा-या अपंग बांधवांना घरे बांध यासाठी अनुदान दे णे. या योजनेअंतगत लाभा य स अनुदान व पात घरकुल
बांधकामासाठी र कम . ६७०००/- देणेत येते.
अटी व शत

 लाभाथ ामीण भागातील असावा.

 लाभा य कडे अपंग य ती अिधिनयमा माणे िकमान ४० ट के अथवा यापे ा जा त अपंग वाचे स म ािधका-याने (शासन िनणय िद.
६.१०.२०१२ नुसार ि सद यीय सिमतीने) िदलेले माणप असावे.
 दािर रे षेचा दाखला अथवा उ प ाचा दाखला . ५००००/- चे आतील असणे आव यक.
 गांव नमुना नं. ८ चे उता-यावर मोकळी जागा िकवा गवती छ पर न द असणे आव यक आहे. मोकळी जागा असलेस लाभाथ बेघर असणे
आव यक.
 लाभाथ िह सा १० ट के भरणेस तयार असलेबाबतचे . १००/- या टॅ प पेपरवरील संमतीप .
 रे शिनग काडची सा ांिकत छाया त.
 ामसभेने सबंिधत लाभा य या नावाची िनवड करणे आव यक.
(२२) अपंग लाभा य ना कडबाकु ी यं पुरिवणे.

उ ेश

 अपंग लाभा य चे उ प ाम ये वाढ हावी व उ प ाचा ोत िनम ण हावा हणून अपंग लाभा य ना कडबाकु ी यं पुरिवणेत येते.
अटी व शत

 लाभाथ ामीण भागातील असावा.

 लाभा य कडे अपंग य ती अिधिनयमा माणे िकमान ४० ट के अथवा यापे ा जा त अपंग वाचे स म ािधका-याने (शासन िनणय िद.
६.१०.२०१२ नुसार ि सद यीय सिमतीने) िदलेले माणप असावे
 लाभाथ कडबाकु ी चालिवणेस स म असावा.
 लाभाथ थािनक रिहवाशी असलेबाबत ामसेवक दाखला / रे शिनग काडची सा ांिकत त आव यक.
 दािर रे षेचा दाखला अथवा उ प ाचा दाखला . ५००००/- चे आतील असणे आव यक.
 अपंग लाभा य कडे वतः या मालकीची िकमान २ ते ३ जनावरे असलेबाबतचा ामसेवकाचा दाखला.
 अपंग लाभा य चे वय १८ ते ५० पयत असलेबाबत शाळा सोडलेचा दाख याची सा ांिकत छाया त.
 लाभा य ने यापूव सदर योजनेचा लाभ घेतले नसलेबाबतचा ामसेवक यांचा दाखला.
 लाभाथ कुटु ं बाकडे शेत जमीन उपल ध असलेबाबत तलाठी यांचा दाखला अथवा ७/१२ उतारा.
 लाभाथ िह सा १० ट के भरणेस त?
 ािमण पाणी पुरवठा िवभाग
 जल जीवन िमशन अंतगत िज हा कृती आराखडा व गाव कृती आराखडा सादर करणेबाबतचे शासनाचे प
 जल जीवन िमशन मागदशक सूचनाबाबतचे शासनाचे प
 जल जीवन िमशन बाबत मागदशक सूचना
सातारा िज हा भारतातील महारा रा यातील पुणे िवभागातील एक िज हा आहे . सातारा िज हयाला मोठी ऐितहािसक, सामािजक व शै िणक
पा भूमी लाभली आहे . सातारा िज हयाने भारता या वातं य लढयात व सामािजक जडणघडण फार मोठे योगदान िदले आहे . आधुिनक
भारतात सु दा सातारा िज हयाने आपला वेगळा ठसा उमटवला आहे .

सातारा िज हा पि म महारा ात येतो. सातारा िज हया या पूवस सोलापूर िज हा, पि मेस र नािगरी िज हा, उ र-पि मे स रायगड िज हा,
दि णेस सांगली िज हा आहे. सातारा िज हया या पूवस असणारी सहया ी पवताची रांग याला ककणापासून अलग करते.

महारा धम वाढवावा असे सांगणा-या समथ रामदासां या अ त वाने पावन झाले या व यांची समाधी असलेला आिण छ पित या गािदचे थान
असलेला सातारा िज हा महाबळे रसारखे िनसगर य िठकाण असलेला तसेच सुंदर कृ णाकाठ लाभलेला आिण िश णाची गंगो ी असलेला हा
िज हा. या िज हयाने दे शासाठी सव त जा त (सं येने) बिलदान िदले अस यामुळे याला शिहद सैिनकांचा िज हा असेही हणावे लागेल. या
िज यातून कमवीर भाऊराव पाटील यांनी आप या शै िणक काय स सु वात केली आिण महारा ात शै िणक ांती घडवली. याच िज हयाने
यशवंतराव च हाण यां या पाने (संयु त) महारा ाला पिहले मु यमं ी िदले. यशवंतराव यांनी केवळ सातारा िज ाचाच न हे तर महारा
तसेच भारताचे ितिनिध व केले.

कृ णा, कोयना, िनरा, वे णा, उरमोडी, तारळा, माणगंगा या िज हयातील मुख नदया आहेत. महाबळे र तालु यातील े महाबळे र येथून
कृ णा, वेणा, कोयना, गाय ी व सािव ी या पाच नदयांचा उगम झालेला आहे . िज हयातील नदया ामु याने सहया ीत उगम पावून पुव व
दि णेकडे वाहणा-या आहेत. कृ णा या मुख नदीचा िज हयातील वाह सुमारे १६० िक.मी. लांबीचा आहे . िज हयातील क-हाड येथे कृ णा क
कोयना नदयांचा संगम झालेला आहे.

सातारा िज हा िभमा आिण कृ णा नदी या खो-याम ये वसलेला आहे . हा िज हा िविवध कार या भूभागांनी बनलेला असून आ हाददायक
हवामान, जंगले इ.चा पिरणाम िज हया या भौितक पिर थतीवर बघावयास िमळतो. सातारा िज हा हा सहया ी या उं च पवतरांगा, िशखरे आिण
उं च पठारांनी वेढलेला आहे. या पवत रांगांची उं ची िह समु सपाटीपासून १७०० फुटांपे ा जा त आहे. हवामाना या बाबतीत महाबळे र
तालु याचा भाग अिधक पाउस पडणा-या िवभागात येतो. तेथील वा षक सरासरी पज यमान ६००० िममी असून माण व खटाव चा िवभाग हा
कोरडया े ात येतो व तेथील वा षक सरासरी पज यमान ५०० िममी आहे . िज हयातील पि मे कडील भाग पावसाळी जंगले आहे तर पुवकडील
भाग हा दु काळी आहे .

कोयना आिण कृ णा या सातारा िज हयातील दोन मुख नदया आहेत. कृ णा िह दि ण भारतातील तीन मोठया पिव नदयांपैकी एक आहे .
कृ णा निदक या जवळपास १७२ िक.मी. चा वाह सातारा िज हयातून जातो. कृ णा नदी महाबळे र या पठारावरील पूवकडील वर या भागात
उगम पावते.

कूडाळी, उरमोडी, वे णा आिण तारळी या लहान नदया कृ णा नदी या माग वरील उप नदया आहेत. कोयना ही कृ णा नदीची िज हयातील
मुख उपनदी आहे . िज हया या उ र आिण उ र पुवकडील भागात िनरा आिण माणगंगा या िभमा नदी या जलिसचनाम ये मुख मदत करणा-
या दोन उपनदया आहे त.

रा ीय ामीण पेयजल काय म

िदनांक ०१ एि ल २००९ पासून क शासन पुर कृत रा ीय ामीण पेयजल काय म (National Rural Drinking Water Programme) चे
िनयोजन व अंमलबजावणी सातारा िज ात सु करणेत आली आहे . शासन िनणय . ापायो-११०९/ . . १०४/पापु-०७, िदनांक ०१ ऑग ट
२००९ अ वये या काय मा या अंमलबजावणीसाठी खालील माणे सुधारीत मागदशक सूचना िद या आहेत.

आ थक वष २००९-२०१० पासून क शासनाने व धत वेग ामीण पाणी पुरवठा काय म (ARWSP) चे पांतर रा ीय ामीण पेयजल काय म
(Natioanl Rural Drinking Water Programme - NRDWP) असे केले आहे. या काय मांतगत ोत शा ती, पा याची गुणव ा व कुटु ं ब
पातळीवर जल सुर ा यावर भर देणेत आला आहे . यानुसार ामीण पाणी पुरवठा काय माचे वग करण पुढील माणे करणेत आले आहे .
१) रा ीय ामीण पेयजल काय म ( या ती) - NRDWP (Coverage)
२) रा ीय ामीण पेयजल काय म (पाणी गुणव ा) - NRDWP (Water Quality)
३) रा ीय ामीण पेयजल काय म ( ोत शा ती) - NRDWP (Sustainability)

अ) शासन िनणय . ापाधो-११०९/ . .१०४/पापु-०७, िदनांक ०१ ऑग ट २००९ अ वये िदले या ामीण पाणी पुरवठा काय मा या
अंमलबजावणीसाठी सुधारीत मागदशक सूचनांचा तपशील

१) धोरण त वे व ाधा य म
२) अ त वातील सव िप या या पा याचा आढावा घेऊन यातील ोतांचे संवधन व बळकटीकरण करणे.
३) गुणव ा बाधीत गावाम ये सुरि त ोत िवकसीत करणे
४) लोकसं येत वाढ झा याने पुरक योजना करणे.
५) िकमान खच वर आधारीत िवक पाचा िवचार करणे.
६) वा ा/व यातील एक योजना कर यापे ा िवक ीत उपाययोजना करणे.
७) १००% घरगुती नळ जोड या दे णे.
८) जल वरा य धत वर गांव कृती आराखडा तयार करणे. पा याचा ताळे बंद तयार करणे.
९) योजनेचे काम सु कर याकरीता गांव हागणदारी मु त होणे आव यक.
१०) तीन वष त टकरने पाणी पुरवठा केले या गावांना ाधा य.

ब) योजनेची मागणी

१) पिर छे द म ये सुचिवले या ाधा य मानुसार उपाययोजना तावीत करणे.

२) तावासोबत गावातील िप या या पा या या यव थेबाबतची संपूण मािहती दे णे (शासन िनणय पिरिश ठ 'अ')
३) सदर ताव गांव कृती आराख ासह सादर करणे.
४) ामपंचायत ठरावासह ताव मा. मु य कायकारी अिधकारी यांचेकडे सादर करणे.
५) योजना मं जूर करणेसाठी य खच या आधारीत पाणीप ी वसुली होते काय याचा तपशील.
६) ताव तयार करताना गाव िकमान ८० ऽ हागणदारी मु त व अनुदान िमळ यासाठी १०० ऽ हागणदारी मु त असले पािहजे.
७) पा या या ोतांचा यव थापन आराखडा.

क) ताव तपासणी

१) मागणी ा त झा यावर कायकारी अिभयंता, ापापु, सहा यक भूवै ािनक व गटिवकास अिधकारी यांनी तां ीक तपासणी व थळ पहाणी
करावी व ढोबळ अंदाजप क करणे.
२) ामपंचायतीने सुचिवलेली उपाययोजना पिर छे द ाधा य मानुसार आहे काय याची शहािनशा क न िकमान खच या िवक पाबाबत
थािनक लोकांशी चच क न अिभ ाय देणे व या आधारे योजनेची तां ीक तपासणी अंदािजत िकमतीनुसार स म तां ीक अिधका-याने करावी.
३) योजनेचा ाधा य म ल ात घेऊन ७.५० कोटी पे ा कमी िकमती या योजनेस तां ीक तपासणी अहवालानुसार िज.प. ने त वतः मा यता
ावी. ७.५० कोटी पे ा जादा िकमती या योजनेची मंजुरीची िशफारस शासनाकडे करावी.
४) त वतः मा यता िदले या योजनांचा समावेश िज हा कृती आराख ात असावा.

ड) गांव कृती आराखडा तयार करणे व योजनेस तां ीक व शासकीय मा यता दे णे

१) गावा या/वाडी या उपाययोजनेला त वतः मा यता िद यावर कृती आराख ात समावेश झालेवर . ७.५० कोटीपे ा कमी खच या योजनांची
संक पिच ,े आराखडे व अंदाजप के िज हा पिरषदे या या तां ीक अिधका-यांनी करावीत.
२) ामसभेने मा यता िदले या कृती आराख ात आव यक असले या पाणीप ी आकारणी बाबत प टपणे ठरावात उ ेख असावा.
३) ठराव ात झा यानंतर स म अिधका-याने तांि क मा यता ावी.
४) यानंतर ७.५० कोटी या कामापयत िज हा पिरषदे न शासिकय मा यता ावी.
५) सव उपांगांचे भाग वेगवेगळे दाखिवणे.
६) दरवाढीसाठी कोणतीही तरतूद क नये.

इ) तां ीक मा यता अिधकार

१) २ कोटीपयत - कायकारी अिभयंता ( ापापु) िज हा पिरषद
२) २.०० ते ७.५० कोटीपयत - अधी क अिभयंता म.जी. ा.
३) ७.५० कोटी वरील - मु य अिभयंता, म.जी. ा.

फ) शासकीय मा यता अिधकार

१) ५० लाखापयत - ामसभा
२) ५० लाख ते ७.५० कोटी पयत - िज हा जल यव थापन सिमती, िज.प. सातारा.
३) ७.५० कोटी यापुढे - पाणी पुरवठा व व छता िवभाग महारा शासन.

ग) अंमलबजावणी

१) २ कोटीपयत ामपंचायत / ाम पाणी पुरवठा व छता सिमती

२) २ कोटी ते ७.५० कोटी - िज हा पिरषद
३) ७.५० कोटी या वर महारा जीवन ािधकरण
४) योजना पूण झा यावर अंमलबजावणी करणा-या यं णेने िकमान ३ ते ५ वष चालवून संबंधीत ामपंचायतीकडे वग करणेची आहे.
५) ७.५० कोटी पयत या ादे िशक योजनां या अंमलबजावणीची जबाबदारी िज हा पिरषदेची राहील मा िज.प. अशा योजना देखभाल व
दु तीकरीता समािव ट गावां या संयु त सिमतीकडे यव थापनाकिरता ह तांतरीत क शकतील.
६) िज हा पिरषदेस ५ ते ७.५० कोटी पयत या योजनांची अंमलबजावणी महारा जीवन ािधकरणा माफत करावयाची अस यास िज हा
पिरषदे ने ठराव करणे आव यक राहील.

रा ीय ामीण पेयजल काय मांतगत सन २०१४-१५ म ये ६०२ गांव/े वा ांचा समावेश होता. यापैकी िदनांक ३१/०३/२०१५ अखेर २२३ इतकी
गांव/े वा ा यां या योजना काय वत कर यात आले या आहेत. आ थक वष २००९-२०१० पासून क शासनाने भारत िनम ण काय माचे
पांतर रा ीय ामीण पेयजल काय म असे केले आहे . एि ल २०१२ पासून या योजनांचे पाणी प ीचे िकमान दर वा षक खाजगी नळ
जोडणीसाठी . १५००/- व सामा य पाणीप ी दर वा षक . ७५०/- असा आहे. पाणीप ीचे य दर योजना चालिव यासाठी येणा-या खच वर
आधािरत असे ामपंचायत अथवा िज हा पिरषदेने ठरवावयाचे आहेत. पाणी प ीवरील कमाल मय दा शासनाने र केलेली आहे

िटप - योजना राबिव यासाठी तालु यातील उपअिभयंता, ामीण पाणी पुरवठा उपिवभाग व गटिवकास अिधकारी, पंचायत सिमती यांचेशी संपक
साधावा.

सन २०१४-१५ या कृती आराख ाची माच २०१५ अखेर स थती

रा ीय ामीण पेयजल काय मांतगत िविवध लेखािशष खाली सन २०१४-१५ वष त सातारा िज हा पिरषदेसाठी खालील माणे िनधी ा त व
खच झालेला आहे .
र) ादे िशक नळ पाणी पुरवठा योजना

सातारा िज हा काय े ात असणा-या एकूण २६ योजनांपैकी महारा जीवन ािधकरणामाफत राबिव यात आले या व दै नंिदन दे खभाल व
दु तीसाठी िज हा पिरषद सातारा यांचेकडे ह तांतिरत कर यात आले या ११ ादे िशक योजना आहेत. थािनक मं डळाकडे १२ व महारा
जीवन ािधकरणालडे ३ योजनांचे दे खभाल व दु ती यव थापन आहे .

९६ रकाना मािहती - येक ितमाहीस अ ावत करणे

रा ीय ामीण पाणी पुरवठा योजना

अ) पाणी पुरवठा योजने अंतगत खालील पाणी पुरव ा या योजना हाती घेता येतील

१) साधी िवहीर
२) िवधन िवहीर (हातपंप)
३) लघु नळ पाणी पुरवठा योजना
४) िशवकालीन पाणी साठवण योजना
५) अ त वातील योजनेची दु ती
६) अ त वातील योजनेतील उ वांचे बळकटीकरण
७) योजना िव तारीकरण
८) पुरक योजना
९) नवीन नळ पाणी पुरवठा योजना
१०) सौर उजवर आधारीत दुहेरी पंप लघु नळ पाणी पुरवठा योजना

ब) य थ तां ीक तपासणी योजना

वतं / ादे िशक ामीण पाणी पुरवठा योजनांचे य थ तां ीक पिर ण करणे अिनवाय आहे .

क) योजनांचे िनयोजन व काय वयनाची कायप दती

१) क व रा य शासना या मागदशक सुचनांनुसार तािवत उपाययोजनां या सु म व िनयोजन अंती दरवष सव समावेशक कृती आराखडा
तयार कर यात यावा व याची काटे कोरपणे अंमलबजावणी करावी.
२) अंदाजप कांसाठी ४ ट के शासकीय खच साठी तरतूद राहील.
३) सदर कृती आराखडा कोण याही पिर थतीत दरवष या शासना िनणयातील पिर छे द ११ मिधल वेळाप का माणे तयार करणेत यावा.
४) मािसक पाणी प ीचा दर िनि त करताना मूळ यव था व न याने होणारी यव था या मिधल दरांची सरासरी िवचारात घेऊन पाणी प ीची
र कम िनि त करावी.
५) ामसभेला एकूण मतदार सं ये या िकमान २५ ट के िकवा िकमान १०० इतकी उप थती अिनवाय राहील.
६) रा यात यापुढे न याने मंजूर करावया या नळ पाणी पुरवठा योजना िनयोजन, अंमलबजावणी व बहीगमन अशा ट यात राबिव यात या यात.
७) ामपंचायतीने ामसभे ारे ठराव क न नळ पाणी पुरवठा योजनेची मागणी व पाणी पुरवठा व व छता सिमती गठीत क न बकेत बचतखाते
उघडणे, भूवै ािनक यांचे माफत उ व िनि ती करणे, अंदाजप के आराखडे िज हा पिरषदेमाफत क न घेण,े सामािजक लेखापिर ण सिमती,
मिहला सिमती थापन करणे, नळ पाणी पुरवठा योजनेचे िविवध पय य िनवडू न िकमान खच ची योजना अंतीम करणे, टाकी िवहीर इ. जागांची
बि सप े न दणीकृत करणे, अंदाजप के व आराखडे तयार करणे इ. बाबी संबंधीत ामपंचायत, पाणी पुरवठा व व छता सिमतीने ामसभे ारे
करावया या आहेत.
 ामीण पाणी पुरवठा व व छता सिमती

ामीण पाणी पुरवठा व व छता सिमती ही मुंबई ामपंचायत अिधिनयम १९५८ कलम ४९ नुसार बनलेली क पातील मुख सिमती आहे .
क पाची आखणी, िनयोजन, अंमलबजावणी व देखभाल दु ती करणेची जबाबदारी पाणी पुरवठा व व छता सिमतीची आहे . तसेच या
सिमतीचे नवीन नामकरण ाम आरो य पोषण, पाणी पुरवठा व व छता सिमती असे आहे .

सिमतीची रचना

१) अय व सिचव यांची िनवड व सिमतीची िनवड ामसभेमधून केली जाईल.

२) पाणी पुरवठा व व छता या सिमतीम ये िकमान १२ सद य व जा तीत जा त २४ सद य असतील.
३) यामिधल १/३ सद य ामपंचायत सद यातून िनवडलेले असितल.
४) या सिमतीत ५० ट के मिहला सद यांचा समावेश असेल.
५) गावपातळीवरील मिहला मंडळ, युवा मंडळ, भजनी मंडळ, मिहला बचतगट सहकारी सं था इ. ितिनधी असितल.
६) ाम तरीय शासकीय/िज.प. ामपंचायत/कमचारी आमं ीत व सहकारी सद य हणून िनवड करता येईल पण यांना मतदानाचा अिधकार
नसेल.
७) ३० ट के मागासवग य असतील.
८) येक वॉड िकवा व तीतील िकमान १ ितिनधी सद य हणून असतील.

सामािजक लेखा पिर ण सिमती

िद. २६ जानेवारी रोजी होणा-या ामसभेमधून सदरची सिमती गठीत करणेची आहे . अपिरहाय कारणा तव िद. २६ जानेवारी ामसभा झाली
नाही तर पुढील ामसभेत सिमती गठीत करावी.

सिमतीची रचना

१) सिमतीम ये एकूण जा तीत जा त ९ सद य रहातील.

२) यापैकी १/३ मिहला सद यांचा समावेश असावा.
३) ामीण पाणी पुरवठा व व छता सिमतीम ये अंतभूत नसणा-या सद यांपैकी २ सद यांची िनवड या सिमतीवरती करावी. िनवड केले या
ामपंचायत सद यांची शै िणक अहता िकमान एस.एस.सी. असावी, यांना िहशोबाची तसेच लेखापिर णाची जाण असावी.
४) गावातील मिहला मं डळामिधल ामीण पाणी पुरवठा व व छता सिमतीवर नसले या १ मिहला सद याची या सिमतीवर या सिमतीवर िनयु ती
करावी. िनवड केले या मिहला सद याची शै िणक अहता िकमान एस.एस.सी. असावी, यांना िहशोबाची तसेच लेखापिर णाची जाण असावी.
५) गावातील शै िणक सं थामधील िश क/ ा यापक यामधून कमाल २ ितिनध ची या सिमतीवर िनवड करावी.
६) गावातील/पिरसरातील सेवाभावी सं थेमिधल १ ितिनधीची िनयु ती सिमतीवर करावी.
७) गावातील सेवा िनवृ अिधकारी/कमचारी यांना िहशोबाचे व लेखा पिर णाचे ान आहे अशा एका सेवा िनवृ अिधका-याची/कमचा-याची
िनयु ती सिमतीवर करावी.
८) गावातील युवा मं डळ/रा ीय सा रता अिभयानामधील िकमान पदवीधर ितिनधी सिमतीवर यावा, बी.कॉम. असणा-या ाधा य ावे.

नळ पाणी पुरवठा योजनांचे लेखे

ामीण पाणी पुरवठा व व छता सिमतीने पाणी पुरवठयासंदभ त जमा/खच चे िहशोब ठे व याची जबाबदारी सिमती सद यांमधील एका य तीवर
सोपिवणेची आहे . या सद याने खालील माणे सव आ थक यवहाराचे लेखे अ ावत ठे वावयाचे आहे .

१) पावतीपु तक नमुना नं. ७

२) लोकवगणी जमे ची न दवही
३) पाणीप ी वसुली न दवही (मागणी वसुली)
४) कॅशबुक
५) खतावणी
६) साठा न दवही
७) मोजमाप पु तक

िनिवदा कायप दती

ामसभे या मा यतेनुसार गावपातळीवर ाम पाणी पुरवठा व व छता सिमतीने ता काळ िनिवदा कायवाही ता काळ करावयाची आहे .
िनिवदा कायवाही

नळ पाणी पुरवठा योजनेचे काम ामपंचायतीस यांचे उ प ाचे आधारावर . ३.०० ल पयतचे देता येईल यासाठी ामपंचायत आ थक ा
स म अस याचे माणप गटिवकास अिधकारी, पंचायत सिमती यांचेकडू न उपल ध क न यावे.

नळ पाणी पुरवठा योजनेचे काम . १५.०० ल असेल तर ते काम मं जुर सहकारी सं थेस िकवा सुिशि त बेरोजगार अिभयंता यासाठी मजुर
सहकारी सं था व सुिशि त बेरोजगार अिभयंता यांची न दणी िज.प. िवभाग यांचेकडे केले अस याने काम वाटप सिमतीचे सिचव तथा कायकारी
अिभयंता यांनी बांधकाम िवभाग यांना प पाठवुन यांचेकडू न मजूर सहकारी सं थेचे सुिशि त बेरोजगार अिभयंते यांचे नांव ा त झाले या मजूर
सं थेला अथवा सुिशि त बेरोजगार अिभयंता यांना ावे.

ामपंचायत, मजूर सहकारी सं था िकवा सुिशि त बेरोजगार अिभयंता यांना काम अंदाजप कीय दरानेच ावे

ामपंचायत, मजूर सहकारी सं था िकवा सुिशि त बेरोजगार अिभयंता यांचेकडू न िनयमानुसार िनिवदा फॉम भ न घेणे, अनामत र कम भरणा
क न घेणे, करारनामा ट पपेपरवर (अनामत रकमे या ३ ट के रकमे या ट प पेपरवर) क न घेणे ही कायवाही अ य /सिचव, ाम पाणी
पुरवठा व व छता सिमती यांना करावयाची आहे .

शहरालगत या ामपंचायती, वा ा, व यांम ये ामीण पाणी पुरवठा

योजनांची अंमलबजावणी

शहरालगत असले या िनमशहरी (Peri Urban) ामपंचायती/वा ा/व या यांना लगत या शहरी िनकषानुसार ामीण पाणी पुरवठा सेवा
उपल ध क न दे यासाठी शासन िनणय िद. ११/०९/२०१४ नुसार अंमलबजावणी करणेची आहे.

िनकष

१) शहरालगत असले या ा.प./व या/वा ांम ये दरडाई दरिदवशी ४० िल. मतेने पाणी पुरवठा होत असणे गरजेचे आहे .
२) सदर ा.प./वा ा/व या नगरपािलके या व महानगरपािलके या सीमारे षप
े ासून १० िक.मी. पिरघातील असणे आव यक आहे .
३) तािवत करावया या योजनेचा रा ीय ामीण पेयजल काय मा या कृती आराखडयात समावेश असणे गरजेचे आहे .

तावाम ये आव यक असणा-या बाबी

१) िप या या पा यासाठी तािवत पा याचा ोत व उपल ध पाणी याचा तपशील.

२) लगतची थािनक वरा य सं था / महारा जीवन ािधकरण/महारा औ ोिगक िवकास महामंडळ यां या माफत ठोक पाणी पुरवठा
कर याचा ताव अस यास याचे िववेचन.
३) ाहक सव ण
४) ाहक त ार िनवारण प दत
५) योजने या दे खभाल दु तीचा तपिशल

योजनेचा ाधा य म ठरव यासाठी िनयु त केलेली सिमती

१) मु य कायकारी अिधकारी, िज हा पिरषद ----------------------------------अ य

२) संबंिधत उपायु त, महानगरपािलका/मु यािधकारी नगरपिरषद ----------------सद य
३) सहा यक/उपसंचालक नगर रचना --------------------------------------- सद य
४) कायकारी अिभयंता महारा जीवन ािधकरण, ---------------------------सद य
५) विर ठ भूवै ािनक भूजल सव ण व िवकास यं णा -------------------------सद य
६) कायकारी अिभयंता, ामीण पाणी पुरवठा िवभाग, िज हा पिरषद -------सद य सिचव

सांसद ाम योजना

क शासनाने सांसद आदश ाम योजना या उप माची िद. ११/१०/२०१४ रोजी घोषणा केली या ाम िवकासा या िवशेष काय माची
अंमलबजावणी मा. खासदार यां या मुख मागदशनाखाली होणार असून या योजनेसाठी मा. िज हािधकारी हे मुख सम वयक अिधकारी (नोडल
ऑफीसर) हणून काम करणार आहे त.
जल वरा य ट पा २ काय म

शासन िनणय ं . ज. व. ./१२१३/ . .२००/पापु११/िद. ०४/०१/२०१४ अ वये जागितक बके या सहा याने रा यात राबवावया या जल वरा य
ट पा २ काय मास मं जूरी ा त झालेली आहे .

१) या काय माचा कालावधी ६ वष चा रहाणार आहे .

२) जागितक बक अथसहा यीत जल वरा य ट पा २ काय माचा मु य उ ेश महारा शासना या पाणी व व छता े ातील सं थांचे िनयोजन,
अंमलबजावणी, सिनयं ण आिण ामीण पाणी पुरवठा व व छता े ातील सेवांची शा तता या बाबतीतील कामिगरीचा दज उं चावणे,
याच माणे िनमशहरी भागांम ये आिण पाणी गुणव ा बािधत व पाणी टं चाई या भागांम ये गुणव ा पूण आिण शा त पाणी पुरवठा व व छता सेवा
पुरिवणे हा आहे.
३) सन २०११ या लोकसं येनुसार ५०० लोकसं येपे ा कमी लोकसं या असले या टं चाई त एकुण १०८ गांव/े वा ा/पाडे येथे हा काय म
राबिव यात येणार आहे .

ामीण भागात २४X७ पाणी पुरवठा

ामीण भागाकरीता महारा शासनाचे िनकषानुसार ४० लीटर दर डोई दरिदवशी पाणी पुरवठयाचा दर िनि त केला आहे . साधारणतः ामीण
भागाकरीता नळाने पाणी पुरवठा कर याकरीता करावया या उपाययोजनांम ये पुरवठा िवहीर, पंपगृह, २ पंप, उ ववािहनी, पा याची उं च टाकी व
िवतरण यव था ही उपांगे असतात. पुरवठा िवहीर ही साधारणतः नदीचे िकवा थािनक ना याचे काठावर तािवत केली जाते िकवा गावाजवळ
या भागात भुजलाचे माण भूवै ािनकास जा त वाटते अशा भागात ोताचे िठकाण िनवडले जाते. ोताचे िठकाण िनवडताना भूवै ािनक
आजूबाजू या पिरसरचा सारासार िवचार करतात व ोताची िनि ती केली जाते. पुरवठा िवहीर ही साधारणतः ६ िमटर यासाची व १५ मी
ठे व यात येते जेणेक न आजुबाजू या उपशाचा पिरणाम पाणी पुरवठा िवहीरीवर होणार नाही. आजपयत या अनुभवाव न ल ात आले की,
ज हा पाणी पुरवठा िवहीरीचे खोदकाम सु असते यावेळी िवहीरीस आावक ही गाव या िप या या पा याची पुढील १५ वष ची गरज सहज पुण
क शकेल. योजनेची कामे पुण झा यानंतर ४-५ वष तच पाणी पुरवठा िवहीरीची आवक कमी हो यास सुरवात होते. व नंतर येक उ हाळयात
गावास पाणी टं चाई जाणवते. पाणी टं चाई त गावांचा अ यास केला असता पाणी टं चाई ची काही कारणे खालील माणे नमूद करता येतील.

१) कमी पावसाळा.
२) पाणी पुरवठा िवहीरीचे जवळच शेतक-याने जा त खोलीची िवहीर खोदली.
३) पाणी पुरवठा िवहीरीचे जवळपास खाजगी िवधण िवहीरी.
४) गावाकरीता असले या पाणी पुरवठयाचे अयो य िनयोजन.

वरीलपैकी थम ३ किरता तांि क उपाययोजना क न पाणी पुरवठा िवहीरची आवक कायम ठे वता येईल परं तु ४ थी बाब ही पुणतः गावक-यांचे
मानिसकतेवर अवलंबून आहे . सु वातीला गावातील िवतरण यव था ही सावजिनक नळ थां यावर आधारीत होती. सावजिनक नळांना तोटया
नस यामुळे या दारे पा याचा अितशय अप यय होत अस यामुळे आता शासनाने नवीन नळ योजना हया खाजगी नळजोडणीवर आधारीत
कर याबाबत िनदिशत केले आहे . तरीसु दा या जु या नळयोजना आहेत तेथे अदयापही काही िठकाणी सावजिनक नळ अ त वात आहे त.
तसेच, खाजगी नळांना सु दा गावकरी तोटया लावत नाहीत. यामुळे गावास पाणी पुरवठा सु झा यानंतर गावातील उताराकडील भागात भरपूर
पाणी िमळते व उं चावरील भागातील गावक-यांना पाणी कमी दाबाने िमळते िकवा पाणीच िमळत नाही. अशावेळी गावाचे झोन ग क न पाणी
पुरवठा करावा लागतो. येक झोनकरीता १५-२० िमिनटे पाणी पुरवठा होतो. पाणी अपुरे िमळा यामुळे गावक-यांचह ओरड होते यावेळी
िवनाकारण जा त पंप ग क न पाणी पुरवठयाची यव था करावी लागते. जा त पंप ग मुळे िवहीरीचा जा त माणात उपसा होतो व उ हाळयात
पा याची आवक आपोआप कमी होते. तसेच, वष तील ८-९ मिहने अती जा त माणात पाणी पुरवठा के यामुळे गावक-यांना ती सवय लागते.
नळांना तोटया नस यामुळे पाणी वाया जाते. वाया जाणारे पा याचा अ यास केला असता ल ात येते की, जवळपास सवच गावांम ये सरासरी
१८० ते २०० िलटर दरडोई पाणी पुरवठा होतो. गावक-यांचे राहणीमान उं चाव यामुळे तसेच गावातील जनावरांची िप याचे पा याची गरज ल ात
घेता साधारणतः ६० ते ६५ िलटर दरडोई दरिदवशी पाणी पुरवठा अपेि त आहे . हणजे साधारणतः दररोज १२५ िलटर ती माणशी पाणी वाया
जात आहे. हे च पाणी जपून वापर यास उ हाळयात या गावास िनि तपणे पाणी टं चाई जाणवणार नाही. हयाकिरता पा याचे यो य िनयोजन
गावपातळीवर करणे अ यंत गरजेचे आहे.

हया अनुषंगाने सातारा िज हयात ामीण भागाम ये िप या या पा याचे िनयोजन कर याचे ठरव यात आले. यानुसार खालील योजनांची कामे
२४X७ धत वर कर यात आलेली आहेत.

सातारा िज हयातील २४X७ नळ पाणी पुरवठा योजनांची यादी खालील माणे

उपरो त कामे महारा जीवन ािधकरणामाफत तांि क स ागार अंतगत करणेत येत आहेत.

देखभाल दु ती

पाणी पुरवठा यव थेतील समािव ट भाग जसे शीष कामे (Headworks) जलशु दीकरण क , सयं व उपकरणे, वहन यव था व िवतरण
यव था इ. चे यो य कारे िविवध तांि क कमचारी वग ारे वेळेवर व दररोज पिरचलन (Operation) करणे हणजे दे खभाल करणे होय हे
िनयिमत काम असते.

एकूण रचना, लॉट, यं , सयं आिण इतर सुिवधा यांना सुयो य थतीत ठे वणे, कायरत ठे वणे यास दु ती (Repairs िकवा Maintenance)
असे हणतात.

दु तीम ये ितबंधा मक दु ती िकवा सुधारणा मक दु ती, यांि की बदल, यांि की बाबी नीट करणे (Adjustment) व िनयोजीत दु ती ही
कामे मोडतात. पूणतः बदलणे, दोष दूर करणे या बाबी ितबंधा मक दु ती अंतगत येत नाहीत.

िनकृ ठ देखभाल दु तीस कारणीभूत असणारे ठळक मु े खालील माणे

१) आ थक, साधन व साम ी यांची कमतरता आिण पूरक व यो य मािहती यांचा अभाव
२) अयो य संरचना व कामचलाऊ काम करणे
३) अनेक यं णा यां या ली ट / अ पट जबाबदा-या
४) देखभाल कमचा-यांचा अभाव
५) अवैध नळ जोड या
६) कमचा-यांचे अपूण िश ण
७) काय मते या मू यमापनाचा व िनयिमत सिनयं णाचा अभाव
८) ितबंधक दे खभालीवर पुरेसे ल न दे णे
९) देखभाल दु ती मागद शका उपल ध नसणे.
१०) जागेवरील वा तिवक मािहतीचा अभाव.

गाव तरीय दे खभाल दु तीम ये करावया या सुधारणा

 ामीण पाणी पुरवठा योजना काय म व पिरणामकारकिर या काय वत राह यासाठी खालील बाब वर ल देणे िनम ण करणे गरजेचे आहे .

१) शु द पाणी पुरवठयासाठी जल सुर ा आराखडा (Water Security Plan) तयार करणे.

२) वा षक जमा खच अदयावत ठे वणे
३) यो य काय वयासाठी िविवध तरावरील जबाबदा-यांची िनि ती करणे.
४) जबाबदारी पार पाड याचा कालावधी व याची वारं वािरता िनि त करणे.
५) सेवा पुरवठा सुधारणा व सात य यासाठी भिव यातील गुंतवणुकीची यव था करणे.
िज. प. टग ेस
सातारा िज हा पिरषदेने १९८३ साली वतःचे मालकीचे मु णालय सु केले आहे . मा.सभापती अथ सिमती व मा.मु य कायकारी अिधकारी यांचे
मागदशनाखाली मु य लेखा व िव अिधकारी हे मु णालयाचे मुख िनयं क हणून काम पहातात. िज हा पिरषदे ने ठरवून िदले या
िनयमावली माणे मु णालयाचे कामकाज ना नफा ना तोटा त वावर चालते.

महारा शासना या ाम िवकास िवभागाने िदनांक-३० ऑ ट बर १९८५ रोजी िनगिमत केले या शासन िनणय .१०८५/४१
(सी.आर.)१५५४/२६ नुसार महारा रा यातील सव िज हा पिरषदा व अ य शासकीय काय लयांना छपाई कामासाठी िनिवदा न मागिवता िज हा
पिरषद मु णालयाकडू न थेट छपाई कामाची मागणी न दवून छपाई क न घेता येते.

िज हा पिरषदांचे लेखासंिहते माणे लागणारी रिज टर व फॉम छापून यो य िकमतीत पुरवली जातात तसेच िज हा पिरषदां या दै नंिदनी
देखील मागणी माणे यो य िकमतीत छपाई क न िद या जातात. तसेच शासनाने िविवध िवभागाचे मागणी माणे छपाई क न िदली जाते.

अिधक मािहतीसाठी संपक

दूर वनी मांक : ०२१६२-२२७९६२

ईमे ल : zppresssatara@gmail.com
 व छ भारत िमशन ( ामीण)
 सातारा िज हा पिरषद - िज हा पाणी व व छता िमशन िवषयक मािहती
 [ Format F28 A ] No. of Uploaded Photograph so far using Mobile Application 28/08/2017
 [ Format A03 ] Swachh Bharat Mission Target Vs Achievement of BLS - 2012 (Deatil Entry Status)
पा भूमी

िप या या पा याची पय त उपल धता आिण व छते या यो य प दतीवर वैय तक आरो य आिण व छता मोठया माणावर अवलंबून असते
हणून पाणी, व छता आिण आरो य याम ये एक पर पर संबध
ं आहे . िप यासाठी असुरि त पा याचा वापर, चुकी या प दतीने मलमु ाची
िव हे वाट, वातावरणातील अ व छता, वैय तक आिण खादयपदाथ या व छतेचा अभाव ही िवकसनशील देशातील अनेक रोगांची मु य
कारणे आहेत. भारतही याला अपवाद नाही. ामीण भागातील लोकांचे जीवनमान सुधार या य आिण मिहलांना आ मस मान िमळवून दे या या
हेतूने १९८६ साली सरकारने क ीय ामीण व छता काय माची (CRSP) सु वात केली.

व छते या संक पनेचा िव तार क न यात वैय तक व छता, घराची व छता, िप यायो य शु द पाणी, केर- कचयाची िव हेवाट, मलमू ाची
िव हे वाट आिण सांडपा याची िव हेवाट इ यादी गो ट चा समावेश कर यात आला. व छते या या िव तारीत संक पनेसह क ीय ामीण
व छता काय म (CRSP) चे पांतर १९९९ म ये मागणी आधारीत टीकोनासह संपूण व छता अिभयान (TSC) असे झाले. ामीण लोकांम ये
याब लची जागृती आिण व छते या सोयीब लची मागणी िनम ण हावी यासाठी सुधािरत टकोनात मािहती, िश ण आिण संवाद (IEC),
मनु यबळ िवकास, मता िवकास उप म यावर भर दे यात आला होता. यामुळे आप या आ थक थती माणे यो य या पय यांची व िनधी वाटप
यं णेची िनवडीची लोकांची मता वाढली. या काय माची लोकपुर कृत आिण लोकक ीत पुढाकारावर ल ठे वून अंमलबजावणी कर यात
आली. वैय तक घरगुती शौचालय बांधून वापर यासाठी दािर यरे षेखालील लोकांना आ थक ो साहनपर िनधी दे यात आला.

घनकचरा आिण सांडपाणी यव थापनांतगत उप म घे या यितिर त शालेय व छतागृह, अंगणवाडी शौचालये आिण सावजिनक व छता
संकुले बांध यासाठीही सहा य पुरिव यात आले.

संपूण व छता अिभयानाला नवी उभारी दे यासाठी भारत सरकारने िनमल ाम पुर कार (NGP) सु केला. या पुर कारा या मा यमातून संपण
ू
व छतेसाठी झाले या य नांची आिण फिलतांची दखल घेतली गेली. िनमल ाम पुर काराला चंड लोकि यता िमळाली आिण िनमल दज
िमळिव यासाठी समाजात एक मोठी चळवळ सु कर याचे ेय या पुर काराकडे गेल.े िनमल ाम पुर कारा या मा यमातून ामीण े ातील
व छतेची या ती वाढिव यास मोठी मदत झाली.

िनमल ाम पुर कारा या यशाने ो सािहत होऊन संपूण व छता अिभयानाचे िनमल भारत अिभयान असे नामांतर कर यात आले. तसेच
दािर य रे षब
े रोबर दािर य रे षव
े रील कुटू ं बांनाही शौचालयाचे ो साहन अनुदान दे यास सु वात झाली. याच बरोबर महा मा गांधी रोजगार
हमी योजनेतून वैय तक शौचालयासाठी .५४२०/- दे याचा िनणय घे यात आला.

सुधािरत धोरण आिण पय ते या मा यमातून ामीण समाजाला पूणपणे सामावून घे यासाठी मा.पंत धान यांनी २ ऑ टोबर २०१४ पासून व छ
भारत िमशन राबिव यास सु वात केली. याम ये महा मा गांधीज या १५० या जयंती िनिम २ ऑ टोबर २०१९ म ये संपूण भारत व छ
कर याचे उि ट ठे व यात आले. यासाठी घनकचरा व सांडपाणी यव थापनासह हागणदारीमु तीचा काय म जु या उिणवा दू र क न भावीपणे
राबिव याचा िनणय घे यात आला.

व छ भारत िमशन उि ट :

 व छता, आरो यदायी सवयी व हागणदारी मु ती दारे ामीण े ातील सवसाधारण जीवनमानात सुधारणा घडवून आणणे.
 ामीण भागातील व छते या या तीची गती वाढवून 2 ऑ टोबर 2019 पयत व छ भारतचे व न साकार करणे.
 शा त व छते या साधनांचा सार करणाया पंचायतराज सं था आिण सामािजक गटांना जाणीव जागृती व आरो य िश ण या दारे ेिरत करणे.
 पय वरणा या टीने सुरि त कायम व पी व छतेसाठी व त आिण यो य तं ानाला ो साहन दे णे.
 ामीण भागात सावि क व छता राख यासाठी लोकांचे यव थापन असले या आिण घनकचरा व सांडपा या या िव हेवाटीला ाधा य देणाया
पय वरणास अनुकूल व छते या प दती िवकिसत करणे.
व छ भारत िमशनचे घटक :
 1) मािहती िश ण, संवाद व मता बांधणी उप म :

व छ भारत िमशन अंतगत मािहती िश ण संवाद व मता बांधणी उप म हा मुलभूत घटक असून लोकां या मानिसकतेम येय बदल घडवून
आणून वैय तक शौचालय व घनकचरा सांडपाणी यव थापना या कामास चालना दे णे हा हेतू आहे . शौचालय बांधणे व शौचालयाचा िनयिमत
वापर करावा यासाठी गृहभेट व वतणूक बदल उप मा दारे लोकांचे मनपिरवतन घडिवणे. याचबरोबर ामपंचायत, पंचायत सिमती व िज हा
पिरषद तरावर मािहती िश ण संवादा या िविवध उप मां दारे लोकांचे बोधन कर यात यावे. तसेच व छ भारत िमशनची भावी
अंमलबजावणी हो यासाठी ामपंचायत तर ते िज हा तरावरील लोक ितिनधी व अिधकारी व कमचारी यांचेसाठी िश णे आयोिजत क न
यांची व छता व पाणी िवषयक ान कौश य व टकोनात बदल घडवून आणणे हा हे तु आहे .

2) वैय तक शौचालय बांधकाम :

कुटु ं बांसाठी बांध यात आलेले शौचालय 4 भती, दरवाजा व छतासह पूणपणे बांधकाम केलेले असेल. तसेच शौचालयासोबत वापरासाठी
पा याची व हात धु याची सुिवधा असेल. सव ामीण कुटु ं बांना या अंतगत समािव ट करणे हे या काय मांचे उि ट आहे. या योजने अंतगत िदला
जाणारा ो साहन अनुदान ामपंचायत तरावरील खालील कुटू ं बांना देय असेल.

1) दािर य रेषेखालील सव कुटू ं बे

2) दािर य रे षेवरील अनुसूिचत जाती, अनुसूिचत जमाती, लहान व िसमांितक शेतकरी, घर असलेले भूिमिहन मजूर, शािरिरक टया अपंग व
मिहला कुटु ं ब मुख असलेली कुटु ं बे.

 वैय तक शौचालयासाठी ो साहन अनुदान एकुण र. .१२०००/- देय आहे.

 या कुटु ं बाचा समावेश व छ भारत िमशन या बेसलाईन यादीम ये नाही या कुटु ं बाना महा मा गांधी रा ीय ामीण रोजगार हमी योजनेतुन
र. .१२०००/- चा लाभ दे ता येईल.
 इंिदरा आवास योजने या कवा रा या या कोण याही ामीण गृहिनम ण योजने अंतगत बांधले या घरातील या कुटु ं बांकडे शौचालय नाही यांनी
व छता सुिवधा िनम ण के यास ते व छ भारत िमशन अंतगत िमळणाया ो साहन अनुदानास पा राहतील.
 दािर य रेषेवरील जी कुटु ं बे वरील ो साहनपर अनुदान िमळ यास पा नसतील यांनी व ेरणेतून आप या घरात शौचालय बांध याचे काम
हाती यावयाचे आहे.
 ामीण भागात बादलीचा वापर असलेले शौचालय बांध याची परवानगी नाही. तसेच मानवा दारे मै ला वाहतूक करणे, कायदयाने गु हा अस याने
अशा शौचालयाचे ता काळ व छता शौचालयात पांतर कर यात यावे.
3) सावजिनक शौचालये :

सावजिनक शौचालये हा व छ भारत िमशन अंतगत एक घटक आहे . यो य सं येत शौचालये, नानगृहे, कपडे धु यासाठी या जागा, वॉशबेिसन
असलेली संकुले, गावातील सगळयांना मा य असतील आिण सहज वापरता येतील अशा जागी उभारता येतील. सामा यपणे कुटु ं बांना शौचालय
बांधणेसाठी जागा उपल ध नसेल आिण कुटु ं बांनी सावजिनक शौचालयांची संचालन आिण देखभाल दु तीची जबाबदारी वीकारली तरच
सावजिनक शौचालयाचे बांधकाम करावे. सावजिनक शौचालये मोठया ामपंचायती, बाजारपेठेची गावे, सावजिनक िठकाणी, तरं गती
लोकसं या, या ा थळ, अशा िठकाणी सावजिनक शौचालये उभार यात यावीत. एका सावजिनक व छता संकुलासाठी .2 लाखापयतचा
कमाल खच तािवत कर यात आला आहे . यासाठीचा क िह सा 60 ट के रा य िह सा 40 ट के रािहल. नवीन धोरनानुसार वैय तीक
शौचालयावर भर दे यात आला आहे यामुळे सावजिनक शौचालयांना थिगती दे यात आली आहे.

4) घनकचरा व सांडपाणी यव थापन :

घनकचरा व सांडपाणी यव थापनांतगत कंपो ट ख े , गांडूळ खत िन मती, बायोगॅस क प, कुटु ं बांकडील कचरा गोळा करणे, वेगळा करणे
याचा पुनवापर व िव ी आिण यांचे यव थापन करणे व सांडपाणी यव थापणा अंतगत कमी खच चे जलिन:सारण,सावजिनक शोषख े ,
सावजिनक पाझरख े , शोषनाली/ ख े , थरीकरण तळे , गावातील सांडपा याचा पुनवापर असे उप म राबिवता येतील. यासाठी महा मा गांधी
रा ीय ामीण रोजगार हमी योजना या योजनेची सांगड घालता येईल.

मानवी मलमू यव थापन

मानव मनलम यव थापन ही देशापुढील आरो या या व व छते या टीने एक मह वपूण सम या आहे. जवळजवळ 60% आजार केवळ
मानवी मलमू ामुळे होणा-या माती व पा या या दूषणामुळे मोठया माणावर आजार पसरतात. साहिजकच मानवी मलमू ा ारे होणारे हे दूषण
टाळणे मह वाचे आहे . ामीण पिरसराम ये पारं पारीक मलिन: सारण प ती, याकरीता होणारी मोठी भं◌ाडवली गुंतवणूक, न परवडणारी
देखभाल, यव थापन खच, पा याचा अपुरा पुरवठा, िवखुरले या व या व गावे इ. मुळे श य होत नाही. पारं पारीक वागणूक प ती,
तं ानाब ल अपुरी माहीती आिण काही अंशी आ थक पिर थतीमुळे उघ ावर मल िवसजन मोठया माणावर केले जाते. या दारे जमीन आिण
 पाणी यांचे दूषण सात याने होत रहाते. यामधून जमीन, पाणी इ यादीम ये िमसळलेले रोगजंतू पाणी, धूळ, ाणी, माशी यासारखे कीटक,
अ व छ हात इ यादी ारे माणसा या खा पदाथ पयत पोहोचतात व यांना रोगबाधा होते. हगवण, जंत, कावीळ, टायफॉईड (िवषम वर),
पोलीओ, कॉलरा इ यादी रोग केवळ िव ठे ारा होणा-या दूषणातून पसरतात. िव ठे ारा पसरणा-या रोगांमुळे देशात सुमारे दहा लाख मृ यू
होतात. िशवाय होणारे आ थक नुकसान वेगळे च. अशा पिर थतीम ये िव ठे चे यो य यव थापन कर यासाठी शौचालयांचे बांधकाम करणे व
वापरणे अग याचे आहे . यामुळे आरो या या टीने मह वाचे रोगमु ती, स वातावरण व व छ पिरसर हे फायदे होतील. याबरोबरच
संकोचमु ती, शरीर वा यामुळे होणारी उ प वृि िमळणा-या खतामुळे शेतातील उ प वृ ी इ यादी सामािजक व कौटु ं िबक फायदे आहेतच.
शौचालय बांधताना, तो कोण या कारचा बांधावा, या बाबत ब-याचदा प टता नसते. यासाठी शौचालय बांधताना कोण या बाब कडे िकमान ल
दयावे याबाबतची तां ीक िनकष आिण शौचालयाचे िविवध पय य या बाबतची मािहती खाली दे यात आली आहे.

गावपातळीवर शौचालयांचे बांधकाम कर यासाठीचे तांि क िनकष खालील माणे आहेत.

 बांधकामा या टीने सोपे

 वापर या या टीने सुलभ
 कमी खच चे व आ थक ा परवडणारे
 देखभाल दु ती या टीने सोपे
 पय वरणाशी संतुलन ठे वणारे
 अंितम उ पादन पुनव पर कर यायो य असावे
 रोग ितबंधक असावा
वरील िनकषांची पूतता करणारी आज गावपातळीवर शौचालयांचे बांधकाम कर यासाठी शौचालयांचे िविवध पय य उपल ध आहे त. याची
मािहती खाली िदली आहे .

 दोन पाझर ख ांचे शौचालय

 से टीक टँ क प तीचे शौचालय
 का पो ट कवा इकोसॅन प तीचे शौचालय
 बायोगॅस प तीचे शौचालय
रा यातील पिर थतीचा िवचार करता लोकांम ये वरीलपैकी दोन कार या शैाचालयांचे बांधकाम कर याचा कल िदसून येतो. याम ये 1) दोन
शोष ख ांचा शौचालय आिण 2) से टीक टँ क प दतीचा शौचालय. या िवषयीची तपशीलवार मािहती खालील भागात दे यात आलेली आहे.
वरील दोन कार या शौचालया या बांधकामाम ये दोन मुख भाग येतात.
 शौचालय बैठक, िव ठा वाहू न ने याची यव था आिण िव ठे चे अंितम यव थापन
 संडास घर
शौचालयातील बैठक, िव ठा वाहू न ने याची यव था आिण िव ठे चे अंितम यव थापन हे भाग अ यंत म वाचे असून िव ठे या अंितम यव थेसाठी
खबरदारी घेतली नसेल तर ते आरो य द शौचालय होणार नाही. संडासघर हे केवळ आडोशासाठी बांधायचे असून हे बांधकाम आ थक
कुवतीनुसार क चे/प के बांधता येते.

1. दोन शोष ख ांचे शौचालय

तं ानातील मु य घटक आिण ि या

या तं ानाम ये तीन मुख घटक आहेत

1. दोन शोष ख े - याम ये िव ठे चे िवघटन कवा कुज याची ि या होते.

2. शौचालयाची बैठक आिण िव ठा वाहू न ने याची यव था - बैठक यव थेम ये शौचालयातील मलपा आिण जलबंध पा यांचा समावेश होतो.
तसेच िव ठा ख ांपयत वाहू न ने यासाठी िनरी ण कंु डी आिण इं जीतील ‘ ्’ आकारा माणे बसव यात येणारे पाई स यांचा समावेश होतो.

3. संडास घर - शौचाला बसणा्यया य तला पुरेसा आडोसा िमळ या या टीने संडास घर बांध यात येते. याम ये भती, छ पर आिण दरवाजा
यांचा ामु याने समावेश होतो. िव ठे चे िवघटन ामु याने पाझर ख ाम ये होते. िव ठा पा या या सहा याने ख ापयत वाहू न नेली जाते.
ि येमधून तयार होणारे पाणी आिण वायू ख ाभोवती या मातीम ये शोषून घेतले जाते. यामुळे िव ठा कोरडी होते आिण ऑ सीजन या
सािन यात वाढणाया जीवाणूं या सहा याने िव ठे चे िवघटन होते.

तं ानाची उपयु तता (वैय तक सामुदाियक पातळी)

शोष खडडयाचे तं ान हे ामु याने वैय तक पातळीवर घरगुती वापरासाठी उपयोगी ठरते. सावजिनक पातळीवर या शौचालयाचा उपयोग
करताना ख ां या आकारमानाम ये आव यकतेनुसार बदल करणे मह वाचे आहे. साधारणपणे या कारचे शौचालय 8-10 माणसां यासाठी
पुरेसे आहे . एका वेळी एक ख ा वापर यास साधारणपणे वरील माणसांसाठी एक ख ा कमीत कमी 7 वष चालतो कारण एका माणसा या िव ठे
पासून ित वष सुमारे 1 घनफूट खत तयार होते.

1.3 तं ानाचे य बांधकाम

शोष ख ांचे बांधकाम -

ख ांचे बांधकाम वीटांची वतुळाकार रचना क न कर यात येते. वीटांची वतुळाकार मांडणी करताना एकाआड थरांम ये साधारणपणे 2 इंच
ं दीची 6 ते 7 भोके ठे व यात येतात. या भोकांमुळे ख ात जाणारे पाणी आिण वायू मातीत शोषून घे याची ि या सहज होते. खड ां या
बांधकामातील वरील एक फूटा या थरांम ये भोके ठे ऊ नयेत कारण यामुळे पावसा या या वेळी बाहेरील पाणी कवा माती आत जाऊ शकते.
याच माणे आतील वायूदेखील बाहे र येऊ शकतात. ख ा या तळाला िसमट काँ ीट टाकले जात नाही तसेच बाजूलाही िसमट काँ ीटचा
िगलावा केला जात नाही. ख ांचे बांधकाम पूण झा यानंतर ख ांवर आर.सी.सी. झाकण कवा शहाबाद फरशी टाकून ख ा बंद कर यात
येतो. िव ठे या िवघटनासाठी ख ांचा आलटू न पालटू न उपयोग करावा लागतो.

शौचालयाची बैठक आिण िव ठा वाहू न ने याची यव था -

शौचालय बैठकी या मधोमध आिण मागील भती पासून 7-8 इंच अंतर सोडू न मलपा आिण जलबंध पा बसिव यात येते. कमी पा याम ये (1.5
ते 2 लीटर) शौचालयाचा वापर करता यावा यासाठी जा त उतार असणारे मलपा आिण जलबंध पा (वॉटर िसल) वापर यात येते. बैठकीला
जोडू न या िठकाणी जलबंध पा ाचा (वॉटर िसल) पाईप बाहेर येतो यािठकाणी 1 फूट लांब आिण 1 फूट ं द आकाराची िनरी ण कंु डी
बांध यात येते. िनरी ण कंु डीम ये मलपा ाकडू न िव ठा वाहू न आणणारा पाईप एका बाजूने येतो तर दु यया बाजूला 4 इंच यासाचे दोन पाईप
आव यक या लांबीनुसार " ्" आकाराम ये बसिव यात येतात. या पाईप या मा यमातून िव ठा ख ा कडे वाहू न नेली जाते. एकावेळी एकच
ख ा वापरता यावा यासाठी िनरी ण कंु डीमधून जो ख ा वापरायचा नसेल या ख ाकडे जाणा्यया पाईपचे त ड बंद क न ठे वावे.

संडास घर

संडास घराचे बांधकाम आ थक कुवत आिण सोयी माणे बांधता येऊ शकते. याम ये िवटांचे बांधकाम, समे ट काँ ीट चे संडास घर बांधता येऊ
शकेल.

1.4 साधन साम ीची आव यकता

दोन ख ांचे शौचालय बांध यासाठी िवटा, िसमट, वाळू , मलपा , जलबंध पा , ख े व िनरी ण कंु डीसाठी झाकणे आिण पाई स हे सािह य
उपल ध असणे गरजेचे आहे . तसेच संडास घरासाठी ठरिवले या कारा या आव यकतेनुसार लागणारे सािह य उपल ध करावे लागेल.तसेच
खोदकामासाठी कुदळ, फावडे , िटकाव आिण घमेली व बांधकाम अवजारे यासार या सािह याची आव यकता असते. बांधकामासाठी िकमान एक
िशि त गवंडी आिण इतर दोन अकुशल कामगार अस यास साधारण तीन िदवसांम ये बांधकाम यव थत पूण करणे श य होते.

1.5 अंदािजत खच भांडवली गुंतवणूक

बांधकामासाठी अंदाजे . 12,000 ते 15,000 खच येतो. देखभाल आिण दु तीसाठी िवशेष खच ची आव यकता नाही. एक ख ा बंद क न
दुसरा वापरात ठे वणे, वेळोवेळी ख ा उपसणे या देखभाल आिण दु ती या टीने मह वा या बाबी आहेत. या सव बाबी घर या घरी करता येऊ
शकतात. फ त या कामांसाठी घरातील दोन य क◌्तचा साधारणपणे 1 िदवसांचा वेळ अपेि त आहे.

दोन शोषख यां या शौचालय बांधकामाचे गुण :

1) हा व त आहे.से टीक संडास या तुलनेत याला िन याहू नही कमी खच येतो.

2) याला पाणी कमी लागते.

3) याला तुलनेने जागाही कमी लागते.

4) यापासून रोगराई पसरत नाही.

5) याला दु गधी येत नाही.

6) यापासून उ म खत िमळते.

शौषखडयांचे शौचालय बांधताना ल ात ठे व याचे मु े :

1) तळा या थरातील काँ ीट फ त भतीखालीच टाकावे. मधला भाग मोकळा सोडा.

2) एका आड एका थरात खोपे सोडा. खो यांची सं या व आकार वाजवीपे ा जा त कवा कमी क नका.

3) पाईपचा यास 4 इंच ठे वा.

4) पाईप भती या आत 6 इंच यायला हवी.

5) पाईपला एका फुटास िदड ते दोन इंच या माणात उतार दया.

6) चबर या तळाला सलग उतार दया. यात खटकी नको.

7) चबरम ये वाय आकाराची सुबक खोबण करा व ितला उ म घोटाई करा.

8) 20 िम.िम.वॉटर सील असलेला प

ॅ , (क बडा) व 25 ते 30 अंशाचा उतार असलेले 20 इंची मलपा वापरा.

9) वॉटरसील ॅप व मलपा लेवलम ये बसावा.

10) मलपा व मागील भत यात कमीतकमी 8 इंच अंतर ठे वा.

11) या शौचालयाला हट पाईप (गॅस पाईप) बसवू नका.

12) टा यांवर ढापे बसिव यापूव तळ, खोपे, पाईप, चबर इ यादी सव साफ करा, कोठे ही पडलेला माल राहू देवू नका.

13) ढा यांमधील फटी यव थत बुजवा.

14) ढा यांवर 9 ते 10 इंच मातीचा भराव टाका.

15) चबरवर झाकण बसिव यापूव वीट लावून एक पाईप बंद करा.

से टक टँ क शौचालय :

या तं ानाम ये िव ठे चे िवघटन घडवून आण यासाठी िसमट काँि टम ये टाकीचे बांधकाम कर यात येते. या टाकीलाच से टक टँ क असे
हणतात. या तं ानाम ये हवेिशवाय वाढणा्यया िजवाणूं या मदतीने िव ठे चे िवघटन घडवून आणले जाते.

शौचालयाची बैठक आिण िव ठा वाहू न ने याची यव था - पाझर ख ां या शौचालया माणेच या शौचालयाम ये ही शौचालयाची बैठक आिण
याम ये मलपा बसिवले जाते. िव ठे पयत िकटक पोहचू नयेत आिण िव ठे या िवघटनादर यान संडासघराम ये दु गधी पस िड ी नये या टीने
जलबंध पा (वॉटर सील) बसिव यात येते.

संडास घर - से टीक टँ क प तीम ये शौचालयाची बैठक आिण संडास घराचे बांधकाम हे साधारण पणे दोन ख ां या शौचालया माणेच केले
जाते. परं तू से टीक टँ क टाकीचे बांधकाम यो य प तीने करणे ही यातील अितशय मह वाची बाजू आहे .

टाकीचे आकारमान टाकीचे एकूण घनफळ उ टाकीम ये दरिदवशी येणारे पाणी ् व धारणा काळ (45 िदवस) टाकीम ये दोन कवा तीन क पे
केले जातात. तीन क पे केले असता सव क पे सार या आकाराचे असावेत. तर दोनच क पे करावयाचे अस यास पिहला क पा मोठा हणजे
एकूण लांबी या 2/3 व दु सरा क पा लहान हणजे एकूण लांबी या 1/3 असावा. पिह या क यातील पाणी दुसया क यात आिण पुढे जा यासाठी
भतीम ये जागा ठे व यात येते. टाकीम ये येणारे मल पदाथ साधारणपणे तीन भागात िवभागले जातात. हलके पदाथ हे वर या 1/3 भागाम ये,
जड पदाथ खाल या 1/3 भागात आिण कमीत कमी घन पदाथ असणारे पाणी मध या 1/3 भागाम ये तरं गतात. या रचनेला अनुस न दोनही
क यांम ये ठे वला जाणारा जोड हा मध या 1/3 भागाम ये ठे वणे आव यक आहे . पिह या व दु यया क यांम ये पाणी सरक यासाठी ठे व यात
येणारा जोड एकूण पा या या उं ची या तळातून 40% उं चीवर तर दु यया व ित यया क यांम ये पाणी सरक यासाठी ठे व यात येणारा जोड
एकूण पा या या उं ची या वरपासून 40% उं चीवर ठे व यात येते. यामुळे कमीत कमी घन पदाथ असणारे पाणी पुढे सरकत राहते आिण तळाशी
साठू न राहणाया घन पदाथ ची िवघटन ि याही यव थत चालू राहते. (आकृतीत दशिव या माणे) से टीक टँ कम ये िव ठे चे िवघटन हवे या
साि या िशवाय राहू शकणाया जीवाणूं या मा यमातून होते. यामुळे या कारातही िमथेन आिण अ य गॅस तयार होतात. परं तू या कारात तयार
होणारे गॅस हे से टीक टँ क वर बसिव यात येणाया हट पाईप या मदतीने हवेम ये सोडले जातात. हे गॅस हवेसाठी घातक अस यामुळे या कारचे
गॅस हवेत सोडणे पय वरणा या टीने सुरि त नाही. से टीक टँ क मधून बाहे र पडणा्यया पा याचे यव थापन कर यासाठी सोक अवे िस टम
कवा पाझर ख ाचे बांघकाम करणे गरजेचे आहे .
2.5 अंदािजत खच

साधारणपणे 1 घनमीटर आकारा या से टीक टँ कचे बांधकाम कर यासाठी येणारा अंदाजे खच िड ी 25,000 इतका आहे . से टीक टँ क या
देखभाल दु तीम ये िविश ठ कालावधी नंतर गाळ उपसणे यापलीकडे िवशेष खच नाही. से टीक टँ क या व छतेसाठी पंपाचा वापर केला
जातो. ाम पंचायत कवा जवळची नगर पिरषद यांचे कडू न पंप उपल ध क न यावे लागतात. अशा कारे पंपाने से टीक टँ कची व छता
कर यासाठी अंदाजे खच . 2,000 ते 3,000 आहे.

घनकचरा व सांडपाणी यव थापन :

घनकचरा :

कोण याही मानवी समुदायात घरगुती, सावजिनक व यापारी कामकाजामधून घनपदाथ िन पयोगी हणून बाजूला काढले जातात. य ात ते
पदाथ उपयोगी असले तरी या वेळ या िविश ट कामानंतर ते िन पयोगी ठरतात. असे पदाथ हणजेच घनकचरा.

घनकचयाचे वग करण :-

घनकचरा या या यव थापन प दती या संदभ नुसार चार कारांत िवभागता येतो.

अ) स ीय कचरा (जैिवक िवघटन यो य).

आ) अस ीय कचरा (जैिवक िवघटनास अयो य).

इ) धूळ, माती, खडी, इ यादी.

ई) धोकादायक कचरा.

सि य कचयाचे यव थापन :-

सि य कचरा सवसाधारणपणे मोठया माणात ओ या व पात असतो. यात ामु याने वंयपाक घरातील िशळे खरकटे अ , टाकाऊ भा या,
मासे, मांस, बाजारातील टाकाऊ भाजीपाला, पालापाचोळा, झाडां या फांदया, कागद इ यादी पदाथ चा समावेश असतो.

िनसग म ये सि य पदाथ चे िवघटन व पाचन नैस गकिर या (Bacteria and Fungi) माफत चालू असते. मा माणसांची एकि त व ती झा यामुळे
अशा व तीतील सि य कचया या यव थापनासाठी आप याला जाणीवपूवक यव था करावी लागते. भारतातील हवामान व वातावरण
पिर थतीत नैस गकिर या सि य कचयावर ि या करणे सोईचे व फायदेशीर ठरते. थंड हवे या देशातून वलन ि या, रासायिनक िवघटन
प दती वापर या जातात, पण या प दतीमुळे वातावरण दुिषत होते हणून आप या देशात नैस गक जीवाणू णीत ि या वापरणेचे फाय ाचे
ठरते.

1. खतख ा :-

िनसग त सि य पदाथ चे िवघटन व पाचन सतत होत असते. या त वाचा वापर क न िविवध खतख यां या प दती िवकिसत के या आहेत.
सवसाधारणपणे घरगुती वापरासाठी करावयाचा खतख ा 3 फूट ं द व 3 फूट अथवा सोयी माणे अिधक फूट लांब असू शकतो. या ख यांम ये
कचरा िविवध प दतीनी भरता येऊ शकतो.

2. जैिवक वायु संयं (Biogas Technology) :

याम ये िनवतीय पाचनि या होते. सि य पदाथ चे ऑ सजन िवरिहत पिर थतीत पाचन होते. हे काय िनव तीय जीवाणू दारा होते. सि य पदाथ
ऑ सजन िवरिहत कुज यास यातून वलनशील िमथेन, काबन डायऑ साईड, हाय ोजन इ यादी वायू िमळतात, खत िमळते. काही सि य
पदाथ मोठया माणावर िमळू शकत अस यास यािठकाणी जैिवक वायू संयं उभारणे फायदे शीर ठरते. जे पदाथ िनव तीय पाचनास यो य
असतील ते वेगळे क न या पदाथ चे जैिवक संयं ास िनव तीय पाचन करता येईल. यामधून तयार होणारा जैिवक वायू (बायोगॅस) जळण हणून
वापरता येईल व यातून बाहे र पडणारे खत िवकता येईल अथवा शेतीसाठी वापरता येईल. अशा कारची मं डईतील भाजीपा या या कचयांवर
चालणारी, कारखा यातील उपहारगृहा या कचयावर चालणारी, इ यादी कारची जैिवक संयं े यश वी ठरली आहेत.

3. गांडूळ खत :-

गांडूळा या दारे सि य कचयाचे उ कृ ट खतात पांतर होते ही अनेक योगां दारे िस द झाले आहे. गांडूळ सि य पदाथ अ हणून वापरतात.
गांडूळां या िविवध जात वर संधोशन क न काही िविश ट जातीचच संवधन क न जा त काय म जाती वेगळया के या गे या आहेत. अशा
 कारचे मु ाम वाढलेले गांडूळ कचया या िढगायात सोडले जातात. गांडूळ सव कचरा खाऊन या कचयांचे िवतंचकयु त खताम ये पांतर
करतात. हे खत शेतीसाठी अ यंत उपयु त सि य खत ठरले आहे . गांडूळ वापरासाठी करावया या िढगां या प दती गांडूळां या जाती माणे
वेगवेगळया आहेत. िविश ट पिर थतीनुसार यो य जात िनवडावी लागते.

गांडूळ खत िन मती :

गांडूळा या मदतीने कचयापासून सि य खत कर यात येतो. यामुळे केरकचयांचे िनमुलन तर होतेच सोबतच खत िमळा यामुळे शेतीचे उ पादन
वाढ यास मदत होते.

ख या य तळाशी चापट दगडा या तुकडयाचा भर घालावा. (लवकर न कुजणारे गड याचे बुडके, कडबा, पाचरट, अधवट कुजलेला कचरा
टाकावा.

ख यात दररोज िनघणारे शेण, गुरांचे मलमु , कोरडे गवत, पाला पाचोळा, िपकांची धसकटे , िपकांचा पढा, कवा कडबा, घरातील तसेच
उिकरडयावरील केरकचरा यांचा थर घालावा.

25 स.मी.थर उं च झा यावर यावर पाणी टाकावे हणजे हे पदाथ मऊ होतील. व ते घ दाबता येतील. अशा तहे ने एक थर भर यानंतर यावर
शेणकाला व थोडी राख कवा माती टाकावी. यामुळे कुज याची ि या जलदगतीने होईल.

शेवटचा थर वाळले या कचयाचा असावा. या पूण भरले या ख यातील कचरा पुणवेळ ओला असणे आव यक आहे . कचयाचा थर अिधक जाड
नसावा. नाहीतर ख यातील तपमान 60 अंश से सीअस पयत पोहचून ही उ णता गांडूळासाठी नुकसान कारक होईल.

येक ख यात साधारणपणे िदड िकलो कवा िदड हजार गांडूळ टाकावे. ही सं या दु पट हो यासाठी 30 ते 40 िदवसाचा वेळ लागतो या
कालावधीनंतर ख यातील सव कचयांचे गांडूळ खतात पांतर होते. यानंतर गांडूळ आिण गांडूळ खत ख यातून वेगवेगळे करावे.

खतापासून गांडूळ वेगळे कर यासाठी कुजलेला कचरा सावलीत ठे वावा आिण यावर पाणी शपडणे थांबवावे. यामुळे सव गांडूळ िढगाया या
खालील भागात जेथे ओला याचे माण वर या थरापे ा जा त असेल तेथे जमा होतील.

तयार झालेले गांडूळ खत जिमनीत टाकावा. यामुळे जिमनीतील सि य पदाथ ची पातळी िटकून राहील

यासाठी महा मा गांधी रा ीय ामीण रोजगार हमी योजनेतुन . 11520/- अनुदान िमळे ल.

नाडे प (Nadep) :

या प दतीत कचराकंु डी िवटां या सहा याने जिमनी यावर बांधली जाते. िवटकामाम ये सवातील िवघटन ि येसाठी अधून मधून भोके ठे वली
जातात व या टाकीत वरील माणे कचरा, शेण व माती वेगवेगळया थरांम ये भरले जातात. या प दतीत खत जा त चांग या तीचे िमळते. मा
या प दतीत ख ा बांधकामासाठी सु वातीला भांडवली गुंतवणूक करावी लागेल. (ख यात होणारी पाचन ि या ऑ सजन या साि यात पाचन
करणाया सवातीय जीवाणू दारा होते. याला सवातीय पाचन हणतात. या ि येत सि य पदाथ चे ऑ सजन या साि यात पाचन होते.
काबनडाय-ऑ साईड, हाय ोजन , अमोिनया इ यादी वायू हवेत िनघून जातात. खत हणून वापरता ये याजोगे घनपदाथ िमळतात.) यासाठी
महा मा गांधी रा ीय ामीण रोजगार हमी योजनेतुन . 10746/- अनुदान िमळे ल.

असि य कचयाचे यव थापन :

काच, लॅ टक, लाकूड, रबर, वेगवेगळे धातू इ यादी पदाथ चा यात समावेश ह??