‫هوالعلیم‬

‫دانشگاه تهران‬
‫کارشناسيارشد رشته کارآفريني‬

‫درس محیط کسبوکار ايران و اکوسیستم کارآفريني‬

‫)‪(Business Environment and Entrepreneurial Ecosystem‬‬
‫تعداد واحد‪2 :‬‬

‫موضوع‪:‬‬

‫پايش محیط کسبوکار‬ ‫‪‬‬

‫معرفي طرح درس‬ ‫‪‬‬

‫محمدعلي مرادی‬
‫‪mamoradi@ut.ac.ir‬‬
‫‪http://ent.ut.ac.ir/moradi‬‬

‫ترم پايیز ‪1401‬‬

 ‫پايش محیط کسب و کار‬
‫پايش محیط‪:‬‬
‫محیط کسب وکار بیش از هر زمان ديگری پرنوسان‪ ،‬پیچیده و پويا است و مستلزم‬ ‫‪‬‬
‫رصد مستمر است‪.‬‬
‫هدف پايش محیط کسب وکار (‪:)Scanning Business Environment‬‬ ‫‪‬‬
‫شناسايي‪ ،‬رديابي و رصد تکانه ها و روندهای جاری و بالقوه ای است که مي توانند‬
‫فرصت ها‪ ،‬تهديدها‪ ،‬قوت ها و ضعف ها را برای تداوم موفقیت يک سازمان ايجاد کنند‪.‬‬
‫پايش اطالعات محیط کسبوکار يکي از وظايف مهم مديران کسب و کار است تا با‬ ‫‪‬‬
‫پردازش اطالعات‪ ،‬آينده کسبوکار را ترسیم و آن را مديريت ميکنند‪ .‬کسب اطالعات‪،‬‬
‫دانش و تحلیل محیط کسبوکار‪ ،‬جزئي از «برنامه ريزی مديريت راهبردی» است‪.‬‬
‫پايش محیط يک فعالیت بسیار دشوار است‪ .‬چرا که بیشتر رويدادها و روندهای‬ ‫‪‬‬
‫محیطي مبهم است و از آنها تفسیرها و برداشت های متفاوتي مي شود‪.‬‬
‫تعريف پايش محیط‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫«کسب اطالعات و دانش در باره رويدادها‪ ،‬روندها و روابط در محیط سازمان است که به‬
‫مديران رده باال کمک ميکند تا از فرصتها و تهديدات راهبردی آگاهي پیدا کنند»‬
‫(‪.)Aguilar, 1967‬‬
 ‫پايش محیط کسب و کار‬
‫پايش محیط‪:‬‬
‫مولفه های مختلف و مهم اين تعريف‪:‬‬
‫‪ ‬توجه به اطالعات و دانش و تحلیل محیط است‪ .‬يعني پايش محیط صرفاً جمع‪-‬‬
‫آوری اطالعات نیست بلکه همراه با اطالعات بايد دانش پردازش و تحلیل نیز‬
‫کسب شود‪.‬‬
‫‪ ‬شناسايي فرصتها و تهديدها است‪ .‬يعني سازمان هم درصدد تقلیل آثار منفي‬
‫عوامل محیطي باشد و هم بايد مترصد باشد تا از فرصتهايي در محیط وجود دارد‬
‫و يا ايجاد ميشود‪ ،‬استفاده کند‪.‬‬
‫‪ ‬بهرهگیری از يافتههای پايش به منظور برنامهريزی برای آينده سازمان است‪.‬‬
‫تعريف جین (‪ )1984‬از پايش محیط‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫«پايش ابزاری برای بهبود توانايي سازمانهابه منظور‬

‫واکنش سريع به تغییرات محیط»‬
 ‫پايش محیط کسب و کار‬
‫پايش محیط‪:‬‬
‫چهار خصوصیات برای پايش محیط قابل تمیز است‪:‬‬
‫‪ ‬نگاه غیرمستقیم‬
‫‪ ‬نگاه اثرگذار‬
‫‪ ‬نگاه شرطي‬
‫‪ ‬نگاه کنجکاوانه و دقیق‬
 ‫پايش محیط کسب و کار‬
‫نگاه غیرمستقیم‬ ‫نگاه اثرگذار‬

‫نگاه شرطی‬ ‫نگاه کنجکاوانه و دقیق‬

 ‫پايش محیط کسب و کار‬
‫چهار رويکرد پايش‬
‫‪ .1‬نگاه غیرمستقیم (عدم شناخت کافي)‬ ‫‪ .3‬نگاه اثرگذار‬
‫نیازهای‬ ‫نیازهای اطالعاتی • در حوزه های بسیار‬ ‫• در حوزه های مورد‬
‫غیر قابل تحلیل‬
‫اطالعاتی‬ ‫کلی‬ ‫تحقیق و بررسي‬
‫جستجوی‬ ‫جستجوی اطالعات • غیررسمی‬ ‫• آزمون کردن‬
‫اطالعات‬
‫فروض حاکم بر تحلیل‬

‫استفاده از‬ ‫• مطلع شدن از‬ ‫استفاده از اطالعات‬ ‫• ابتکاری و آزمايش‬

‫اطالعات‬ ‫موضوع‬ ‫تجربي‬

‫‪ .2‬نگاه شرطي‬ ‫‪ .4‬نگاه کنجکاوانه و دقیق‬

‫نیازهای‬ ‫• حوزه های حساس‬ ‫نیازهای اطالعاتی‬ ‫• اهداف تفصیلي برای‬
‫اطالعاتی‬ ‫جستجو‬
‫قابل تحلیل‬

‫جستجوی‬ ‫جستجوی اطالعات • یکنواخت (روتین)‬ ‫• رسمي‬

‫اطالعات‬
‫استفاده از‬ ‫• حوزه های نظارت شده‬ ‫استفاده از اطالعات‬ ‫• کشف کردن‬
‫اطالعات‬

‫غیرفعال‬ ‫نفوذ فعال‬

‫میزان نفوذ‬
 ‫پايش محیط کسب و کار‬
‫ابعاد تاثیر محیط بر کسبوکار‪:‬‬
‫‪ ‬تاثیر محیط کسب و کار بر فعالیتها و عملکرد سازمان از جمله بر فناوری‪،‬‬
‫تحقیق و توسعه و نوآوری‪ ،‬ساختار‪ ،‬مديريت‪ ،‬راهبرد‪ ،‬نیرویکار و سرمايه‬
‫گذاری تاثیرگذار‬
‫‪ ‬تاثیر محیط بر تحوالت و توسعه سازمان مانند شروع به تولید محصول جديد‪،‬‬
‫استخدام نیروی کار جديد و يا جايگزيني فناوری نوين که مستلزم شناخت‬
‫عوامل محیطي و تغییرات محیط کالن و خرد آن است‪.‬‬
‫‪ ‬تاثیر محیط بر تولید‪ ،‬درآمد و سود و در نهايت منافع سازمان اساساً به شرايط‬
‫محیط بستگي دارد‪.‬‬
‫در نتیجه‪:‬‬
‫برنامهريزی راهبردی سازمان مستلزم پايش مستمر محیط و در نظر گرفتن‬
‫تغییرات و شرايط محیط کسب و کار در برنامه کسب وکار يا سازمان است‪.‬‬
‫پايش محیط کسب و کار‬
 ‫محیط کسب و کار‪ :‬مفاهیم‪ ،‬مباني و اصول‬
‫محیط‪:‬‬
‫‪‬محیط (در حالت کلي)‪ :‬مجموعه عواملي که يک سیستم را احاطه ميکند‪ ،‬اطالق ميشود (مقايسه‬
‫محیط در فعالیتهای مختلف)‪.‬‬
‫کسب و کار‪:‬‬
‫‪‬منظور از کسب وکار‪ ،‬انواع مختلف سازمانها را بشرح زير شامل ميشود‪:‬‬
‫‪ -‬کسبوکار خصوصي که برای کسب سود فعالیت ميکند و به تولید و عرضه انواع کاالها و‬
‫خدمات در بخش های مختلف صنعت‪ ،‬کشاورزی و خدمات مشغول است‪.‬‬
‫‪ -‬سازمان دولتي که فعالیت غیرانتفاعي دارد‪.‬‬
‫‪ -‬موسسه خیريه که خدمات عامالمنفعه ارائه ميدهد‪.‬‬
‫‪‬در اين درس ‪ Corporation ،Organization ، Business‬و ‪ Firm‬بجای يکديگر استفاده‬
‫ميشود‪.‬‬
‫محیط کسب و کار‪:‬‬
‫‪‬مجموعه عوامل دروني و بیروني که بر فعالیتهای سازمان تاثیر ميگذارند‪ ،‬پوشش ميدهد‪.‬‬
 ‫اکوسیستم کارآفرينانه‬
‫اکوسیستم به جامعه ای از ارگانیسم های زنده اطالق مي شود که در تعامل همديگر و محیط خود‬ 
.‫هستند‬
.‫ وارد ادبیات شد‬1993 ‫) در‬James Moore( ‫اکوسیستم کارآفرينانه ابتدا توسط جیمز مور‬ 

‫ايشان تصريح کرد کسب وکارها در خالء ايجاد و رشد نمي کنند بلکه کسب و کارها در تعامل يک‬ 
.‫ تقاضا کنند گان و تامین کنندگان اعتبار‬،‫زنجیره از جمله تامین کنندگان‬
:‫تعريف جامعي از اکوسیستم کارآفرينانه‬ 

 A set of interconnected entrepreneurial actors (both potential and

existing), entrepreneurial organizations (e.g. firms, venture
capitalists, business angels, banks), institutions (universities, public
sector agencies, financial bodies) and entrepreneurial processes (e.g.
the business birth rate, numbers of high growth firms, levels of
‘blockbuster entrepreneurship’, number of serial entrepreneurs,
degree of sell-out mentality within firms and levels of entrepreneurial
ambition) which formally and informally coalesce to connect, mediate
and govern the performance within the local entrepreneurial
environment’
‫ نهادها و فرآيندهای کارآفرينان در‬،‫ مجموعه به هم پیوسته از بازيگران و سازمانها کارآفرينانه‬
‫ میانجیگری و مديريت عملکرد‬،‫محیط کارآفريني محلي که طور رسمي و غیررسمي برای ارتباط‬10
.‫کنار هم فعالیت مي کنند‬
9/20/2022
 ‫‪Entrepreneurial Ecosystem‬‬

‫مدل های اکوسیستم کارآفرينانه‪:‬‬

‫مدل های مختلفي درخصوص اکوسیستم کارآفرينانه مطرح شده است‪ .‬يکي از اين مدل های‬ ‫‪‬‬
‫تاثیرگذار‪ ،‬مدل )‪ Isenberg (2011a‬است‪.‬‬
‫آيزنبرگ اکوسیستم کارآفرينانه را برای توسعه و پیشرفت اقتصادی مطرح کرد که طي آن‬ ‫‪‬‬
‫توسعه راهبرد خوشه ها‪ ،‬نظام نوآوری‪ ،‬اقتصاد دانش بنیان و يا سیاست های رقابتمندی ملي‬
‫مطمح نظر قرار گرفت‪.‬‬
‫شش حوزه برای اکوسیستم کارآفرينانه معرفي کرد‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬فرهنگ مناسب‬
‫‪ ‬سیاست های توانمندساز برای راهبری‬
‫‪ ‬در دسترس بودن ظرفیت های تامین مالي‬
‫‪ ‬کیفیت سرمايه انساني‬
‫‪ ‬ابتکار در خصوص بازارها برای محصوالت جديد‬
‫‪ ‬مجموعه ای از نهادهای حمايتي‬

‫‪11‬‬
‫شکل ابعاد اکوسیستم کارآفرينانه‬

‫‪12‬‬
13
 ‫محیط کسب و کار‪ :‬مفاهیم‪ ،‬مباني و اصول‬

‫محیط کسب و کار و اکوسیستم با عنايت به موارد زير تحلیل ميشود‪:‬‬

‫يک واقعیت عیني (‪ )Objective Fact‬است که قابل تعريف و اندازهگیری‬ ‫‪‬‬

‫ميباشد‪.‬‬
‫يک واقعیت ذهني (‪ )Subjective Fact‬است که وضعیت و مشخصات آن به‬ ‫‪‬‬

‫تجسم و تفسیر افراد بستگي دارد‪.‬‬

‫يک وضعیت وضع شده و ساختگي (‪ )Enacted‬است‪ .‬بهطور مثال تقسیم‬ ‫‪‬‬

‫بین سازمان و محیط روشن نیست‪.‬‬

‫محیط کسب و کار‪ :‬سازمان کسبوکار‬
‫سازمان کسب و کار‪ :‬فرآيند تبديل نهادهها به محصول‬
‫محیط کسب و کار‪ :‬سازمان کسبوکار‬
‫محیط کالن و کسبوکار‪:‬‬
‫محیط کسب و کار‪ :‬سازمان کسبوکار‬

‫دو سطح از محیط کسبوکار‪ :‬محیط کالن و محیط خرد‬

 ‫اهداف درس تحلیل محیط کسبوکار ايران‬

‫‪ ‬آموزش مباني و چارچوبهای نظری محیط بیروني (محیط بین الملل‪ ،‬محیط کالن و‬
‫محیط خرد) و محیط دروني کسب و کار و فعالیتهای کارآفريني‬

‫‪ ‬آموزش شاخصهای ارزشیابي محیط کسب و کار و فعالیتهای کارآفريني‬

‫‪ ‬آموزش تکنیکهای ارزيابي محیط کسب و کار و فعالیتهای کارآفريني‬

‫‪ ‬آموزش کاربرد نظريهها‪ ،‬شاخصها و تکنیکها برای تحلیل محیط کسب و کار‬
‫ايران‬
 ‫نتايج مورد انتظار درس تحلیل محیط کسبوکار ايران‬

‫‪ ‬گسترش دانش دانشجويان در تحلیل محیط کسبوکار‬

‫‪ ‬تقويت توان بکارگیری دانش دانشجويان در تحلیل محیط کسبوکار ايران‬

‫‪ ‬ارتقای «تفکر علمي» و «توان تحلیلي» دانشجويان در پايش و ارزيابي محیط‬

‫کسبوکار‬
 ‫سرفصل مطالب‬
‫‪ .1‬درآمدی بر محیط کسب و کار‬

‫‪1.1‬مفاهیم و تعاريف‬

‫‪ 1.2‬مباني و اصول‬

‫‪ 1.3‬نظريه های تحلیل محیط کسب وکار‬

‫‪ .2‬الگوی محیط کسب و کار‬

‫‪2.1‬محیط دروني‬

‫‪ 2.2‬محیط بیروني شامل محیط خرد‪ ،‬محیط کالن ملي و محیط بینالمللي‬
‫سرفصل مطالب‬
‫‪ .3‬محیط دروني‬
‫‪ 6.1‬مديريت کسبوکار‬
‫‪ 6.2‬ساختار کسبوکار‬
‫‪ 6.3‬فرآيند تولید‬
‫‪ 6.4‬تحقیق و توسعه‬
‫‪ 6.5‬منابع مالي‬
‫‪ 6.6‬بازاريابي‬
‫‪ 6.7‬توسعه بنگاه‬
‫‪ 6.8‬فرهنگ سازمان‬
‫سرفصل مطالب‬
‫‪ .4‬محیط خرد‬
‫‪ 4.1‬اندازه بنگاه‬
‫‪ 4.2‬محیط بازار‬
‫‪ 4.3‬ساختار بازار‬
‫‪ 4.4‬نهادهای مالي‬
 ‫سرفصل مطالب‬

‫‪ .5‬ساختار و مؤلفههای تاثیرگذار محیط کالن ملي بر کسب و کار‬

‫‪ 3.1‬عوامل اقتصادی‬

‫‪ 3.2‬عوامل سیاسي و مديريت کالن‬

‫‪ 3.3‬عوامل دمگرافي و اجتماعي‬

‫‪ 3.4‬عوامل فرهنگي‬

‫‪ 3.5‬عوامل فناوری‬

‫‪ 3.6‬عوامل قانوني‬
‫سرفصل مطالب‬
‫‪ .6‬محیط بینالملل‬
‫‪ 5.1‬عوامل و انگیزههای جهاني شدن‬

‫‪ 5.2‬عوامل سیاسي محیط کسبوکار‬

‫‪ 5.3‬عوامل اقتصادی محیط کسبوکار‬

‫‪ 5.4‬عوامل تکنولوژيکي محیط کسبوکار‬

‫‪ 5.5‬عوامل نهادی‪ /‬قانوني محیط کسبوکار‬

 ‫سرفصل مطالب‬
‫‪ .7‬شاخصهای اندازهگیری محیط کسب و کار‬
‫‪ 7.1‬روش شناسي شاخص ها‬
‫‪ 7.2‬انواع شاخصها‬

‫‪ 7.2‬نقاط قوت و ضعف شاخصها‬

‫‪ 7.3‬کاربرد نتايج شاخصها‬

‫‪ .8‬تکنیکهای ارزشیابي محیط کسب و کار‬

‫‪ 8.1‬فرآيند کالن تحلیل محیط کسب وکار‬

‫(‪)Scanning, Monitoring, Forecasting & Assessing‬‬

‫‪ 8.2‬انواع تکنیکها‬

‫‪ 8.3‬نقاط قوت و ضعف تکنیکها‬

‫‪ 8.4‬کاربرد تکنیکها برای تحلیل محیط داخلي‪ ،‬خرد‪ ،‬کالن و بین الملل‬
 ‫سرفصل مطالب‬
:‫شاخصها‬
‫ شاخص رتبهبندی محیط کسب و کار‬
)Business Environment Ranking Index(

‫ شاخصهای آزادی اقتصادی‬

)Indices of Economic Freedom(

)Global Entrepreneurship Monitor( GEM ‫ شاخص‬

‫ شاخص سهولت انجام فعالیت های کسب و کار‬

)Ease of Doing Business Index(

)Global Competitiveness Index( ‫شاخص رقابتمندی‬ 

)Democracy Index( ‫ شاخص دمکراسي‬

)Risk Index( ‫ شاخص ريسک‬

 ‫سرفصل مطالب‬

:)‫ ادامه‬...(‫شاخصها‬
)Global Innovation Index( ‫ شاخص نوآوری جهاني‬
)Knowledge Index( ‫ شاخص دانش‬
Technological Achievement Index ( ‫ شاخص دستیابي به فناوری‬
)
)Digital Economy Index( ‫ شاخص اقتصاد ديجیتالي‬
 ‫سرفصل مطالب‬

‫تکنیکها‪:‬‬
‫‪ ‬مدل محیط کالن کسب و کار‪ :‬رويکرد کلي (‪)PEST & PESTLE‬‬
‫مدل رقابت پنج نیرويي پورتر‬ ‫‪‬‬
‫(‪)Porter’s Five-Force Model of Competition‬‬
‫‪ ‬روش درونيابي روند (‪)Trend Extrapolation‬‬
‫روشهای آيندهنگری و تدوين سناريو‬ ‫‪‬‬
‫(‪)Scenario Forecasting‬‬
‫روش دلفي (‪)Delphi Method‬‬ ‫‪‬‬
‫تحلیل ‪SWOT‬‬ ‫‪‬‬
 ‫سرفصل مطالب‬

‫تکنیکها (‪ ...‬ادامه)‪:‬‬
‫ماتريس اثر متقاطع (‪)Cross-Impact Matrix‬‬ ‫‪‬‬

‫مدلهای رگرسیوني (‪)Regression Models‬‬ ‫‪‬‬

‫مدلهای مبتني بر جدول داده – ستانده (‪)Input-Output Models‬‬ ‫‪‬‬

‫روش امتیازدهي متوازن يا متعادل (‪)Balanced Scorecard‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬الگوگیری از بهترين تجارب (‪)Benchmarking of Best Practices‬‬

 ‫سرفصل مطالب‬

‫شناسايي فرصتها‪ ،‬چالشها و سیاستهای راهبردی ايران برای بهبود‬

‫محیط کسب وکار‬
‫الف‪ .‬فرصتها‬

‫ب‪ .‬چالش ها‬

‫ج‪ .‬سیاست های راهبردی‬

 ‫کتابهای مرجع و مآخذ اصلي درس‬ ‫ماخذ اصلي‬
‫‪‬مرادی‪ ،‬محمدعلي‪ .)1398( ،‬محیط کسب وکار‪ :‬نظريه ها‪ ،‬شاخص ها و تکنیک ها‪ .‬موسسه‬
‫انتشارات دانشگاه تهران‪ ،‬چاپ چهارم‪ ،‬تهران‪.‬‬
 ‫کتابهای مرجع و مآخذ اصلي درس‬

‫ساير مآخذ منتخب‬

‫مقاالت منتخب (در طول ترم معرفي خواهد شد)‬ ‫‪‬‬

‫اساليدهای درس‬ ‫‪‬‬

‫سازمان مديريت و برنامهريزی‪ ،‬گزارش اقتصادی و نظارت بر برنامههای توسعه اقتصادی‪،‬‬ ‫‪‬‬

‫اجتماعي و فرهنگي؛ سالهای مختلف‪.‬‬

‫مبیني دهکردی‪ ،‬خالقي و نوبری‪ .)1398( .‬تجزيه و تحلیل پیشرفته محیط راهبردی (عدم‬ ‫‪‬‬

‫قطعیت پیچیدگي و هوشمندی)‪ .‬تهران‪ :‬انتشارات دانشگاه تهران‬

‫‪Journals:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪International Journal of Business Environment‬‬

 ‫شیوه آموزش‬

‫‪.1‬برگزاری کالس درس‪ :‬تدريس و مباحثه در چارچوب روش يادگیری‪/‬ياددهي‬

‫معکوس‬
‫‪.2‬انجام فعالیت های علمي‬
‫‪.3‬تهیه گزارش های تحلیلي‬
‫‪.4‬ارائه گروهي‪/‬انفرادی يکي از فصول کتاب مرجع‬
‫‪.5‬برگزاری کالس آموزش نرم افزار (برای آموزش تکنیک های تحلیل محیط کسب و‬
‫کار)‬
 ‫روش تعامل با استاد (بیرون از کالس درس)‬

‫‪ .1‬پست الکترونیکي (يکي از روش های کارآمد)‬

‫‪mamoradi@ut.ac.ir‬‬

‫‪ .2‬شماره تلفن دفتر ‪02161119347‬‬

‫‪ .3‬شماره همراه ‪09122125627‬‬

 ‫شیوه ارزشیابي درس‬
‫‪ 30‬درصد‬ ‫‪.1‬آزمون نهايي‬
‫‪ 30‬درصد‬ ‫‪.2‬تهیه گزارشها‬
‫‪.3‬تهیه گزارش تحلیلي و انتشاردر يکي از خبرگزاريهای معتبر يا روزنامه های معتبر در مورد محیط‬
‫‪ 10‬درصد‬ ‫کسب و کار ايران (امتیاز تشويقي) حداکثر‬
‫‪ 15‬درصد‬ ‫‪.4‬ارائه يکي از فصول کتاب مرجع به صورت فعالیت گروهي‬
‫‪ 25‬درصد‬ ‫‪.5‬گزارش نهايي تحلیل محیط کسب و کار منتخب‬
‫امتیاز ويژه‬ ‫‪.6‬مشارکت موثر و مفید در مباحث کالس‬
‫امتیاز ويژه‬ ‫‪.7‬حضور مستمر در برنامه های اين درس‬
‫امتیاز ويژه‬ ‫‪ .8‬پاسخگويي به سواالت در فرآيند تدريس‬

‫توجه‪:‬‬
‫تمرين ها و گزارش ها به صورت سیستمي ارسال و مورد ارزيابي قرار مي گیرد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫گزارشهای تحلیلي بر اساس سبک ‪ APA‬نگارش و تنظیم شود‪.‬‬ ‫‪‬‬