‫دانشکده عمران و محیط زیست‬

‫ترسیم پروفیل های جریان متغیر تدریجی‬

‫و محاسبه طول آن ها‬

‫هیدرولیک و آزمایشگاه‬
‫استاد‪ :‬دکتر زراتی‬
‫تدریسیار‪ :‬مهندس اسدبیگی‬

‫گردآورنده‪:‬‬
‫مهیار درخشان‬

‫دی ‪1401‬‬
 ‫ابتدا محاسبات کلی مربوط به جریان را انجام می دهیم‪:‬‬

‫‪ )1‬محاسبه دبی در واحد عرض‪:‬‬

‫𝑄‬
‫=𝑞‬ ‫)‪(1‬‬
‫𝑏‬
‫‪3‬‬
‫𝑠 ‪⟹ 𝑞 = 1.5 𝑚 ⁄𝑚.‬‬
‫‪ )2‬محاسبه عمق بحرانی جریان‪:‬‬

‫‪𝑞2‬‬
‫‪𝑦𝑐3‬‬ ‫=‬ ‫)‪(2‬‬
‫𝑔‬

‫‪1.52‬‬‫‪3‬‬
‫= 𝑐𝑦 ⟹‬ ‫√‬ ‫𝑚 ‪= 0.612‬‬
‫‪9.81‬‬

‫‪ )3‬محاسبه عمق نرمال مربوط به هر شیب‪:‬‬

‫‪2⁄‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝑛𝑦𝑏‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1⁄‬‬
‫‪2‬‬
‫( 𝑛𝑦 = 𝑞‬ ‫)‬ ‫‪𝑆0‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫𝑛‬ ‫𝑛𝑦‪𝑏 + 2‬‬
‫‪2⁄‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4𝑦𝑛1‬‬ ‫‪3‬‬
‫= ‪⟹ 1.5‬‬ ‫( × ‪× 𝑦𝑛1‬‬ ‫)‬ ‫𝑚 ‪× √0.0061 ⟹ 𝑦𝑛1 = 0.449‬‬
‫‪0.012‬‬ ‫‪4 + 2𝑦𝑛1‬‬
‫‪2⁄‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4𝑦𝑛2‬‬ ‫‪3‬‬
‫= ‪⟹ 1.5‬‬ ‫( × ‪× 𝑦𝑛2‬‬ ‫)‬ ‫𝑚 ‪× √0.001 ⟹ 𝑦𝑛2 = 0.817‬‬
‫‪0.012‬‬ ‫‪4 + 2𝑦𝑛2‬‬
‫پس شیب اول از نوع تند و شیب دوم از نوع مالیم است‪.‬‬

‫می دانیم در تبدیل شیب کانال از تند به مالیم‪ ،‬باید یک پرش تشکیل شود‪ .‬منتهی سه حالت مختلف ممکن است‬
‫و باید مشخص شود که پرش در کدام شیب رخ می دهد‪ .‬برای این منظور‪ ،‬عمق مزدوج عمق نرمال شیب مالیم‬
‫را محاسبه می کنیم‪:‬‬

‫‪𝑦∗ 1‬‬
‫)‪= (√1 + 8𝐹𝑟 2 − 1‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫𝑦‬ ‫‪2‬‬
‫که در اینجا ∗ 𝑦 عمق مزدوج 𝑦 است‪.‬‬
 ‫‪2‬‬
‫‪𝑞2‬‬
‫= 𝑟𝐹‬ ‫)‪(5‬‬
‫‪𝑔𝑦 3‬‬
‫‪1.52‬‬
‫⟹‬ ‫‪𝐹𝑟12‬‬ ‫=‬ ‫‪= 2.53‬‬
‫‪9.81 ∗ 0.4493‬‬
‫∗‬
‫‪1‬‬
‫‪⟹ 𝑦𝑛1‬‬ ‫𝑚 ‪= 0.449 × (√1 + 8 ∗ 2.53 − 1) = 0.810‬‬
‫‪2‬‬
‫چون عمق مزدوج به دست آمده‪ ،‬تقریبا با عمق نرمال شیب مالیم برابر است‪ ،‬در نتیجه پرش دقیقا در محل برخورد‬
‫دو شیب تشکیل می شود‪ .‬پس تنها پروفیلی که تشکیل می شود‪ ،‬پروفیل ‪ 𝑀1‬است که قبل از برخورد جریان با‬
‫دریچه ایجاد می شود‪.‬‬

‫الف‪ -‬محاسبه طول پروفیل ‪:𝑀1‬‬

‫‪ )1‬عمق اولیه آن ‪ ،‬همان عمق نرمال شیب مالیم است‪ .‬عمق ثانویه آن نیز عمق متناوب با ‪ 𝑦 ′ = 𝐶𝑑 ℎ0‬است‪.‬‬
‫‪ )2‬محاسبه 𝑓𝑦‪:‬‬
‫‪𝑞2‬‬
‫‪𝐸 =𝑦+‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫‪2𝑔𝑦 2‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪𝑞2‬‬ ‫‪𝑞2‬‬
‫‪𝐸 = 𝐸𝑓 ⟹ 𝑦 +‬‬ ‫‪= 𝑦𝑓 +‬‬
‫‪2𝑔𝑦 ′ 2‬‬ ‫‪2𝑔𝑦𝑓2‬‬
‫‪1.52‬‬ ‫‪1.52‬‬
‫‪⟹ 0.22 +‬‬ ‫‪= 𝑦𝑓 +‬‬ ‫𝑚 ‪⟹ 𝑦𝑓 = 2.57‬‬
‫‪2 ∗ 9.81 ∗ 0.222‬‬ ‫‪2 ∗ 9.81 ∗ 𝑦𝑓2‬‬

‫‪ )3‬طول پروفیل به صورت گام به گام از فرمول زیر محاسبه می شود‪:‬‬

‫‪𝐸2 − 𝐸1‬‬
‫= 𝑥∆‬ ‫)‪(6‬‬
‫̅𝑓𝑆 ‪𝑆0 −‬‬
‫که ‪ 𝑆0‬شیب کف کانال‪ 𝐸 ،‬انرژی مخصوص در مقطع و 𝑓̅𝑆 میانگین شیب خط انرژی در دو مقطع مورد نظر است‪.‬‬
𝑦(𝑚) 𝐴(𝑚 2 ) 𝑅(𝑚) 𝐸(𝑚) 𝑠𝑓 𝑠̅𝑓 𝑠0 − 𝑠̅𝑓 𝐸2 − 𝐸1 ∆𝑥 ∑ ∆𝑥
0.817 3.268 0.580 0.989 0.00100
0.867 3.468 0.605 1.019 0.00084 0.00092 0.00008 0.031 399.92 399.92
0.917 3.668 0.629 1.053 0.00072 0.00078 0.00022 0.034 153.09 553.01
0.967 3.868 0.652 1.090 0.00061 0.00066 0.00034 0.036 108.02 661.02
1.017 4.068 0.674 1.128 0.00053 0.00057 0.00043 0.038 89.25 750.27
1.067 4.268 0.696 1.168 0.00046 0.00050 0.00050 0.040 79.04 829.32
1.117 4.468 0.717 1.209 0.00040 0.00043 0.00057 0.041 72.67 901.99
1.167 4.668 0.737 1.251 0.00036 0.00038 0.00062 0.042 68.35 970.34
1.217 4.868 0.757 1.294 0.00032 0.00034 0.00066 0.043 65.23 1035.57
1.267 5.068 0.776 1.338 0.00028 0.00030 0.00070 0.044 62.90 1098.47
1.317 5.268 0.794 1.383 0.00025 0.00027 0.00073 0.045 61.09 1159.57
1.367 5.468 0.812 1.428 0.00023 0.00024 0.00076 0.045 59.66 1219.23
1.417 5.668 0.829 1.474 0.00021 0.00022 0.00078 0.046 58.50 1277.73
1.467 5.868 0.846 1.520 0.00019 0.00020 0.00080 0.046 57.55 1335.27
1.517 6.068 0.863 1.567 0.00017 0.00018 0.00082 0.047 56.75 1392.02
1.567 6.268 0.879 1.614 0.00016 0.00016 0.00084 0.047 56.08 1448.10
1.617 6.468 0.894 1.661 0.00014 0.00015 0.00085 0.047 55.50 1503.60
1.667 6.668 0.909 1.708 0.00013 0.00014 0.00086 0.047 55.01 1558.61
1.717 6.868 0.924 1.756 0.00012 0.00013 0.00087 0.048 54.58 1613.18
1.767 7.068 0.938 1.804 0.00011 0.00012 0.00088 0.048 54.20 1667.39
1.817 7.268 0.952 1.852 0.00010 0.00011 0.00089 0.048 53.87 1721.26
1.867 7.468 0.966 1.900 0.00010 0.00010 0.00090 0.048 53.58 1774.84
1.917 7.668 0.979 1.948 0.00009 0.00009 0.00091 0.048 53.32 1828.17
1.967 7.868 0.992 1.997 0.00008 0.00009 0.00091 0.048 53.09 1881.26
2.017 8.068 1.004 2.045 0.00008 0.00008 0.00092 0.049 52.88 1934.14
2.067 8.268 1.016 2.094 0.00007 0.00008 0.00092 0.049 52.70 1986.84
2.117 8.468 1.028 2.143 0.00007 0.00007 0.00093 0.049 52.53 2039.36
2.167 8.668 1.040 2.191 0.00007 0.00007 0.00093 0.049 52.37 2091.73
2.217 8.868 1.051 2.240 0.00006 0.00006 0.00094 0.049 52.23 2143.96
2.267 9.068 1.063 2.289 0.00006 0.00006 0.00094 0.049 52.10 2196.07
2.317 9.268 1.073 2.338 0.00005 0.00006 0.00094 0.049 51.99 2248.06
2.367 9.468 1.084 2.387 0.00005 0.00005 0.00095 0.049 51.88 2299.93
2.417 9.668 1.094 2.437 0.00005 0.00005 0.00095 0.049 51.78 2351.71
2.467 9.868 1.105 2.486 0.00005 0.00005 0.00095 0.049 51.69 2403.40
2.517 10.068 1.114 2.535 0.00004 0.00005 0.00095 0.049 51.60 2455.01
2.572 10.288 1.125 2.589 0.00004 0.00004 0.00096 0.054 56.67 2511.68
‫• با توجه به داده ها‪ ،‬طول الزم برای تشکیل این پروفیل قبل از دریچه‪ ،‬برابر با ‪ 2511.7‬متر است که از طول‬
‫کانال بعد از تغییر شیب‪ ،‬خیلی خیلی بیشتر است‪ .‬از طرفی‪ ،‬جریان مجبور است در نقطه برخورد با دریچه‪،‬‬
‫عمق خود را به ‪ 2.57‬متر برساند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬آب عمق خود در باالدست را افزایش خواهد داد تا در شروع کانال‬
‫𝑀 پروفیل ‪ 𝑀1‬تشکیل داده و به عمق مورد نظر برسد‪.‬‬

‫• افزایش عمق در باالدست نیز به این شکل خواهد بود که در دور دست (با فرض طوالنی بودن کانال 𝑆) پرش‬
‫هیدرولیکی رخ می دهد (که عمق اولیه آن‪ ،‬همان عمق نرمال آن کانال است) و پس از رسیدن به عمق ثانویه‪،‬‬
‫در کانال با شیب تند‪ ،‬پروفیل ‪ 𝑆1‬طوالنی تشکیل می شود تا بتواند عمق را تا حد قابل قبولی افزایش دهد و‬
‫به حدی برساند که‪ ،‬با رسیدن به کانال 𝑀 و تشکیل پروفیل ‪ ،𝑀1‬در طول داده شده کانال (‪ 110‬متر) آب‬
‫بتواند ارتفاع خود را به ‪ 2.57‬متر برساند‪.‬‬

‫• در این مرحله‪ ،‬با استفاده از جدول داده ها و روش معکوس گام به گام (به دست آوردن 𝑦 از روی 𝑥∆) و با‬
‫در نظر گرفتن چند حدس نزدیک‪ ،‬عمق آب در نقطه تبدیل شیب (محل شروع پروفیل ‪ )𝑀1‬برابر با ‪2.46‬‬
‫متر به دست می آید‪.‬‬

‫• در مرحله آخر‪ ،‬طول پروفیل ‪ 𝑆1‬را محاسبه می کنیم‪:‬‬

‫عمق نقطه نهایی آن‪ ،‬برابر با ‪ 2.46‬متر (عمق همان نقطه تبدیل) و عمق نقطه شروع آن‪ ،‬عمق ثانویه پرش در‬
‫کانال 𝑆 می باشد که قبال محاسبه شده و برابر با ‪ 0.81‬متر است‪ .‬داده های به دست آمده را در جدول صفحه‬
‫بعد قرار داده شده است‪.‬‬

‫• در نهایت طول پروفیل ‪ 𝑆1‬تشکیل شده برابر با ‪ 254.18‬متر می شود‪.‬‬

 ‫)𝑚(𝑦‬ ‫) ‪𝐴(𝑚 2‬‬ ‫)𝑚(𝑅‬ ‫)𝑚(𝐸‬ ‫𝑓𝑠‬ ‫𝑓̅𝑠‬ ‫𝑓̅𝑠 ‪𝑠0 −‬‬ ‫‪𝐸2 − 𝐸1‬‬ ‫𝑥∆‬ ‫𝑥∆ ∑‬
‫‪0.810‬‬ ‫‪3.240‬‬ ‫‪0.577‬‬ ‫‪0.985‬‬ ‫‪0.00103‬‬
‫‪0.860‬‬ ‫‪3.440‬‬ ‫‪0.601‬‬ ‫‪1.015‬‬ ‫‪0.00086‬‬ ‫‪0.00095‬‬ ‫‪0.00515‬‬ ‫‪0.030‬‬ ‫‪5.88‬‬ ‫‪5.88‬‬
‫‪0.910‬‬ ‫‪3.640‬‬ ‫‪0.625‬‬ ‫‪1.048‬‬ ‫‪0.00073‬‬ ‫‪0.00080‬‬ ‫‪0.00530‬‬ ‫‪0.033‬‬ ‫‪6.31‬‬ ‫‪12.18‬‬
‫‪0.960‬‬ ‫‪3.840‬‬ ‫‪0.649‬‬ ‫‪1.084‬‬ ‫‪0.00063‬‬ ‫‪0.00068‬‬ ‫‪0.00542‬‬ ‫‪0.036‬‬ ‫‪6.63‬‬ ‫‪18.81‬‬
‫‪1.010‬‬ ‫‪4.040‬‬ ‫‪0.671‬‬ ‫‪1.122‬‬ ‫‪0.00054‬‬ ‫‪0.00058‬‬ ‫‪0.00552‬‬ ‫‪0.038‬‬ ‫‪6.89‬‬ ‫‪25.70‬‬
‫‪1.060‬‬ ‫‪4.240‬‬ ‫‪0.693‬‬ ‫‪1.162‬‬ ‫‪0.00047‬‬ ‫‪0.00051‬‬ ‫‪0.00559‬‬ ‫‪0.040‬‬ ‫‪7.09‬‬ ‫‪32.79‬‬
‫‪1.110‬‬ ‫‪4.440‬‬ ‫‪0.714‬‬ ‫‪1.203‬‬ ‫‪0.00041‬‬ ‫‪0.00044‬‬ ‫‪0.00566‬‬ ‫‪0.041‬‬ ‫‪7.25‬‬ ‫‪40.04‬‬
‫‪1.160‬‬ ‫‪4.640‬‬ ‫‪0.734‬‬ ‫‪1.245‬‬ ‫‪0.00036‬‬ ‫‪0.00039‬‬ ‫‪0.00571‬‬ ‫‪0.042‬‬ ‫‪7.38‬‬ ‫‪47.42‬‬
‫‪1.210‬‬ ‫‪4.840‬‬ ‫‪0.754‬‬ ‫‪1.288‬‬ ‫‪0.00032‬‬ ‫‪0.00034‬‬ ‫‪0.00576‬‬ ‫‪0.043‬‬ ‫‪7.49‬‬ ‫‪54.91‬‬
‫‪1.260‬‬ ‫‪5.040‬‬ ‫‪0.773‬‬ ‫‪1.332‬‬ ‫‪0.00029‬‬ ‫‪0.00031‬‬ ‫‪0.00579‬‬ ‫‪0.044‬‬ ‫‪7.58‬‬ ‫‪62.48‬‬
‫‪1.310‬‬ ‫‪5.240‬‬ ‫‪0.792‬‬ ‫‪1.377‬‬ ‫‪0.00026‬‬ ‫‪0.00027‬‬ ‫‪0.00583‬‬ ‫‪0.045‬‬ ‫‪7.65‬‬ ‫‪70.14‬‬
‫‪1.360‬‬ ‫‪5.440‬‬ ‫‪0.810‬‬ ‫‪1.422‬‬ ‫‪0.00023‬‬ ‫‪0.00025‬‬ ‫‪0.00585‬‬ ‫‪0.045‬‬ ‫‪7.72‬‬ ‫‪77.85‬‬
‫‪1.410‬‬ ‫‪5.640‬‬ ‫‪0.827‬‬ ‫‪1.468‬‬ ‫‪0.00021‬‬ ‫‪0.00022‬‬ ‫‪0.00588‬‬ ‫‪0.046‬‬ ‫‪7.77‬‬ ‫‪85.62‬‬
‫‪1.460‬‬ ‫‪5.840‬‬ ‫‪0.844‬‬ ‫‪1.514‬‬ ‫‪0.00019‬‬ ‫‪0.00020‬‬ ‫‪0.00590‬‬ ‫‪0.046‬‬ ‫‪7.82‬‬ ‫‪93.44‬‬
‫‪1.510‬‬ ‫‪6.040‬‬ ‫‪0.860‬‬ ‫‪1.560‬‬ ‫‪0.00017‬‬ ‫‪0.00018‬‬ ‫‪0.00592‬‬ ‫‪0.046‬‬ ‫‪7.86‬‬ ‫‪101.30‬‬
‫‪1.560‬‬ ‫‪6.240‬‬ ‫‪0.876‬‬ ‫‪1.607‬‬ ‫‪0.00016‬‬ ‫‪0.00017‬‬ ‫‪0.00593‬‬ ‫‪0.047‬‬ ‫‪7.89‬‬ ‫‪109.19‬‬
‫‪1.610‬‬ ‫‪6.440‬‬ ‫‪0.892‬‬ ‫‪1.654‬‬ ‫‪0.00015‬‬ ‫‪0.00015‬‬ ‫‪0.00595‬‬ ‫‪0.047‬‬ ‫‪7.92‬‬ ‫‪117.11‬‬
‫‪1.660‬‬ ‫‪6.640‬‬ ‫‪0.907‬‬ ‫‪1.702‬‬ ‫‪0.00013‬‬ ‫‪0.00014‬‬ ‫‪0.00596‬‬ ‫‪0.047‬‬ ‫‪7.95‬‬ ‫‪125.06‬‬
‫‪1.710‬‬ ‫‪6.840‬‬ ‫‪0.922‬‬ ‫‪1.749‬‬ ‫‪0.00012‬‬ ‫‪0.00013‬‬ ‫‪0.00597‬‬ ‫‪0.048‬‬ ‫‪7.97‬‬ ‫‪133.03‬‬
‫‪1.760‬‬ ‫‪7.040‬‬ ‫‪0.936‬‬ ‫‪1.797‬‬ ‫‪0.00011‬‬ ‫‪0.00012‬‬ ‫‪0.00598‬‬ ‫‪0.048‬‬ ‫‪7.99‬‬ ‫‪141.03‬‬
‫‪1.810‬‬ ‫‪7.240‬‬ ‫‪0.950‬‬ ‫‪1.845‬‬ ‫‪0.00011‬‬ ‫‪0.00011‬‬ ‫‪0.00599‬‬ ‫‪0.048‬‬ ‫‪8.01‬‬ ‫‪149.04‬‬
‫‪1.860‬‬ ‫‪7.440‬‬ ‫‪0.964‬‬ ‫‪1.893‬‬ ‫‪0.00010‬‬ ‫‪0.00010‬‬ ‫‪0.00600‬‬ ‫‪0.048‬‬ ‫‪8.03‬‬ ‫‪157.06‬‬
‫‪1.910‬‬ ‫‪7.640‬‬ ‫‪0.977‬‬ ‫‪1.941‬‬ ‫‪0.00009‬‬ ‫‪9.5E-05‬‬ ‫‪0.00601‬‬ ‫‪0.048‬‬ ‫‪8.04‬‬ ‫‪165.10‬‬
‫‪1.960‬‬ ‫‪7.840‬‬ ‫‪0.990‬‬ ‫‪1.990‬‬ ‫‪0.00009‬‬ ‫‪8.86E-05‬‬ ‫‪0.00601‬‬ ‫‪0.048‬‬ ‫‪8.05‬‬ ‫‪173.16‬‬
‫‪2.010‬‬ ‫‪8.040‬‬ ‫‪1.002‬‬ ‫‪2.038‬‬ ‫‪0.00008‬‬ ‫‪8.27E-05‬‬ ‫‪0.00602‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.07‬‬ ‫‪181.22‬‬
‫‪2.060‬‬ ‫‪8.240‬‬ ‫‪1.015‬‬ ‫‪2.087‬‬ ‫‪0.00007‬‬ ‫‪7.74E-05‬‬ ‫‪0.00602‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.08‬‬ ‫‪189.30‬‬
‫‪2.110‬‬ ‫‪8.440‬‬ ‫‪1.027‬‬ ‫‪2.136‬‬ ‫‪0.00007‬‬ ‫‪7.26E-05‬‬ ‫‪0.00603‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.09‬‬ ‫‪197.39‬‬
‫‪2.160‬‬ ‫‪8.640‬‬ ‫‪1.038‬‬ ‫‪2.185‬‬ ‫‪0.00007‬‬ ‫‪6.81E-05‬‬ ‫‪0.00603‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.09‬‬ ‫‪205.48‬‬
‫‪2.210‬‬ ‫‪8.840‬‬ ‫‪1.050‬‬ ‫‪2.233‬‬ ‫‪0.00006‬‬ ‫‪6.41E-05‬‬ ‫‪0.00604‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.10‬‬ ‫‪213.58‬‬
‫‪2.260‬‬ ‫‪9.040‬‬ ‫‪1.061‬‬ ‫‪2.282‬‬ ‫‪0.00006‬‬ ‫‪6.04E-05‬‬ ‫‪0.00604‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.11‬‬ ‫‪221.69‬‬
‫‪2.310‬‬ ‫‪9.240‬‬ ‫‪1.072‬‬ ‫‪2.331‬‬ ‫‪0.00006‬‬ ‫‪5.7E-05‬‬ ‫‪0.00604‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.12‬‬ ‫‪229.81‬‬
‫‪2.360‬‬ ‫‪9.440‬‬ ‫‪1.083‬‬ ‫‪2.381‬‬ ‫‪5.23E-05‬‬ ‫‪5.38E-05‬‬ ‫‪0.00605‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.12‬‬ ‫‪237.93‬‬
‫‪2.410‬‬ ‫‪9.640‬‬ ‫‪1.093‬‬ ‫‪2.430‬‬ ‫‪4.95E-05‬‬ ‫‪5.09E-05‬‬ ‫‪0.00605‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.13‬‬ ‫‪246.05‬‬
‫‪2.460‬‬ ‫‪9.840‬‬ ‫‪1.103‬‬ ‫‪2.479‬‬ ‫‪4.7E-05‬‬ ‫‪4.83E-05‬‬ ‫‪0.00605‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪8.13‬‬ ‫‪254.18‬‬

‫پروفیل های تشکیل شده قبل از رسیدن جریان به دریچه (حالت الف) و بعد از برخورد به دریچه و گذشت زمان‬
‫و تشکیل پروفیل های الزم (حالت ب) در صفحه بعد رسم شده است‪:‬‬