Copyright © utehy

®Ò c¬ng m«n nh©n tr¾c häc

1. §Æc tÝnh cña sù ph©n phèi:
1.1. §Æc tÝnh trung t©m:
1.1.1. Trung b×nh céng:
- Kh¸I niÖm: sè trung b×nh céng lµ mét ®Æc tÝnh thêng hay ®îc tÝnh nhÊt ®Ó biÓu hiÖn khuynh híng
trung t©m cña sù ph©n phèi. Nã lµ mét ®¹i lîng phæ biÕn nhÊt, ®iÓn hÝnh nhÊt trong bÊt kú mét thèng kª
nµo( ký hiÖu: X )
§Ó t×m trÞ sè trung b×nh cã 2 ph¬ng ph¸p:
a. Ph¬ng ph¸p tÝnh trùc tiÕp:
VD: X1, X2, …..Xn lµ c¸c trÞ sè ®o
F1, F2, …..Fn lµ tÇn suÊt cña c¸c trÞ sè
n: lµ tæng sè c¸c sè ®o trong mét ph©n phèi thùc nghiÖm (n = ∑ fi )

Ta cã: X = ∑ fi.xi = ∑ fi.xi =

75.2 + 78.3 + ... + 96.1 + 99.1
= 85
n ∑ fi 42
b. Ph¬ng ph¸p dïng ®¹i lîng trung b×nh chØ ®Þnh tuú ý:
M lµ ®¹i lîng trung b×nh chØ ®Þnh tuú ý .Th«ng thêng nªn chän M lµ gi¸ trÞ gi÷a cña líp cã tÇn suÊt
lín nhÊt v× nh vËy M sÏ gÇn X nhÊt vµ c¸c phÐp tÝnh sÏ ®¬n gi¶n.
x’ lµ ®é chªnh lÖch cña gi¸ trÞ gi÷a cña mçi líp so víi sè trung b×nh chØ ®Þnh tuú ý. §é lÖch nµy kh«ng
tÝnh b»ng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi mµ tÝnh theo tõng ®¬n vÞ -1, -2, -3, 1, 2, 3 cña tõng líp so víi ®¹i lîng TB chØ
®Þnh: X = M+i. ∑
fx '
n
i : lµ kho¶ng cña mçi líp
f : lµ tÇn suÊt cña mçi líp
Líp Xc f x’ fx’
74 – 76 75 2 -3 -6
77 - 79 78 3 -2 -6
80 – 82 81 7 -1 -7
83 – 85 84 14 0 0
86 – 88 87 7 1 7
89 – 91 90 4 2 8
92 – 94 83 3 3 9
95 – 97 96 1 4 4
98 – 100 99 1 5 5
n=42
∑ fx '
= 14
14
Trong VD trªn ta cã : i = 3 , M = 84cm nªn X = 84 + 3. = 85cm
42
1.1.2. Sè gi÷a:
Sè gi÷a ( X m ) lµ sè cã trÞ sè ë gi÷a d·y sè , sau khi ta ®· xÕp c¸c sè trong d·y sè theo thø tù tõ nhá
tíi lín. Hµng sè gi÷a sÏ ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
n ' + 1 ( n’ lµ tæng sè líp trong ph©n phèi thùc nghiÖm)
Xm =
2
9 +1
Trong VD trªn sè gi÷a lµ 87, vÞ trÝ cña sè gi÷a lµ =5
2
- Sè gi÷a còng lµ mét ®Æc trng biÓu hiÖn xu híng trung t©m gièng nh sè trung b×nh céng X
- Trong trêng hîp (n’) cña d·y sè lµ mét sè lÎ th× sè gi÷a r¬I ®óng vµo gi÷a (trong VD trªn) , trong tr -
êng hîp n’ lµ mét sè ch½n th× sè gi÷a sÏ lµ sè nhá trong sè 2 sè trung t©m.
VD: n’ = 10 th× cã hai sè trung t©m lµ 5 vµ 6, sè gi÷a lµ sè ë vÞ trÝ sè 5.
1.1.3. Quactin:

http://congnghemay.net collection: VDK

Copyright © utehy
NÕu ta chia mét d·y ra lµm 4 phÇn b»ng nhauth× ta ®îc quactin, Quactin thø nhÊt ( Q1) lµ sè cã trÞ sè lµ sè
gi÷a cña phÇn thø nhÊt vµ thø nh×, quactin thø 2 (Q 2) chÝnh lµ sè gi÷a cña d·y sè, nghÜa lµ Q 2 = X m Cßn
quactin thø 3 lµ sè gi÷a cña phÇn thø 3 víi phÇn thø t.

mn Q1 Q2 = X m Q3 mx

D·y sè n
VD mét d·y sè cã 100 sè th× Q1 lµ sè thø 25, Q2 lµ sè thø 50, Q3 lµ sè thø 75
1.1.4. §ªxil:
NÕu ta l¹i chia nhá d·y sè ra n÷a, VD lµm 100 phÇn b»ng nhau, th× ta sÏ ®îc c¸c ®ªxil. Mét d·y sè cã 100
sè th× ®ªxil thø nhÊt sÏ r¬I v¶o trÞ sè cña sè thø 10, ®ªxil thø 2 sÏ r¬I vµo trÞ sè cña sè thø 20…
1.1.4. Trung b×nh nh©n vµ trung b×nh ®iÒu hoµ:
- Gi¸ trÞ trung b×nh nh©n G: G = n X 1 . X 2 ... X n víi X1, X2, …., Xn lµ gi¸ trÞ sè ®o
1 1 1 1
- Gi¸ trin trung b×nh diÒu hoµ H : = + + ... +
H X1 X 2 Xn
1.2. §Æc tÝnh t¶n m¹n:
1.2.1. Kho¶ng ph©n phèi:
Kho¶ng ph©n phèi lµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c trÞ sè cùc tiÓu (mn) vµ trÞ sè cùc ®¹i(mx) cña mét ph©n phèi
thùc nghiÖm, khon¶g nµy cµng lín th× ®é t¶n m¹n cµng lín.
VD: §o chiÒu cao cña 2 nhãm thanh niªn, mçi nhãm cã 5 ngêi
Nhãm thø nhÊt ta cã ®îc c¸c th«ng sè: 150cm, 155cm. 160cm, 165cm, 170cm
Nhãm thø 2 ta cã ®îc c¸c th«ng sè: 156cm, 158cm, 160cm, 162cm, 164cm
Nh vËy hai nhãm ®Òu cã chiÒu cao trïn b×nh nh nhau X = 160cm nhng nhãm ®Çu cã kho¶ng ph©n phèi
lµ hiÖu sè (mx-mn) = 170 – 150 = 20cm, nhãm thø 2 cã kho¶ng ph©n phèi lµ hiÖu sè (mx-mn) = 164 -
156 = 8cm, nh vËy nhãm 1 cã kho¶ng ph©n phèi réng h¬n nhãm 2 tøc lµ nhãm 1 t¶n m¹n h¬n nhãm 2
1.2.2. §é lÖch trung b×nh ( ε )
§é lÖch trung b×nh ®îc tÝnh theo c«ng thøc ε = ∑
Xi − X
n
Trong ®ã: ε : lµ ®é lÖch trung b×nh
Xi : lµ trÞ sè trong ph©n phèi thùc nghiÖm
X : lµ trÞ sè trung b×nh céng
n : lµ tæng c¸c trÞ sè
§é lÖch trung b×nh biÓu hiÖn sù chªnh lÖch trung b×nh gi÷a c¸c trÞ sè cña sù ph©n ph«iso víi ®¹i lîng
trung b×nh.
Trong VD trªn, ε 1 cña chiÒu cao cña nhãm thanh niªn 1 lµ :
150 − 160 + 155 − 160 + 160 − 160 + 165 − 160 + 170 − 160
ε1 = =6
5
156 − 160 + 158 − 160 + 160 − 160 + 162 − 160 + 164 − 160
ε2 = = 2 .4
5

ε 1 > ε 2 Chøng tá sù ph©n t¸n cña nhãm 1 > nhãm 2. Nh vËy ®é lÖch trung b×nh lín th× sù ph©n t¸n sÏ
lín.
1.2.3. §é lÖch tiªu chuÈn (s) :
§é lÖch tiªu chuÈn hay cßn gäi lµ ®é lÖch trung b×nh b×nh ph¬ng lµ ®Æc trng hay dïng nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸
®é t¶n m¹n cña mét ph©n phèi thùc nghiÖm
C¸c ph¬ng ph¸p tÝnh s:
1. TÝnh trùc tiÕp theo c«ng thøc:

http://congnghemay.net collection: VDK

Copyright © utehy

S= ∑ fi( Xci − X ) 2
nÕu n > 30
n

S= ∑ fi( Xci − X ) 2
nÕu n <30
n −1

VD: trong vÝ dô vÒ chiÒu cao mÆt cña 42 em häc sinh mÉu gi¸o HN chóng ta thÊy: X = 85 : S =
1110
= 5,14
42
Líp Xci f Xci - X (Xci - X )2 f(Xci - X
)2
74 – 76 75 2 -10 100 200
77 - 79 78 3 -7 49 147
80 - 82 81 7 -4 16 112
83 - 85 84 14 -1 1 14
86 - 88 87 7 2 4 28
89 - 91 90 4 5 25 100
92 - 94 93 3 8 64 192
95 - 97 96 1 11 121 121
98 - 100 99 1 14 196 196
n = 42 1110
2. Ph¬ng ph¸p dïng ®¹i lîng trung b×nh chØ ®Þnh tuú ý ( ¸p dông khi n > 30)
2

S = i. ∑ fx' 2  ∑ fx' 
− 
n  n 
 
VD: víi vÝ dô trªn ta cã b¶ng:
Líp Xc f x’ f.x’ x’2 f.x’2
74 – 76 75 2 -3 -6 9 18
77 - 79 78 3 -2 -6 4 12
80 - 82 81 7 -1 -7 1 7
83 - 85 84 14 0 0 0 0
86 - 88 87 7 1 7 1 7
89 - 91 90 4 2 8 4 16
92 - 94 93 3 3 9 9 27
95 - 97 96 1 4 4 16 16
98 - 100 99 1 5 5 25 25
n = 42
∑ f .x' = 14 ∑ f .x ' 2
= 128

VËy s = 3. 128 − ( 14 ) 2 = 5.14

42 42
§o n sè ®o cña mét ph©n phèi thùc nghiÖm, ta tÝnh ®îc sè trung b×nh X vµ ®é lÖch tiªu chuÈn s dùa
vµo ®ã ngêi ta cã thÓ xÕp tËp hîp mÉu thµnh nhiÒu lo¹i:
- Lo¹i trung b×nh n»m trong kho¶ng X ± s
- Lo¹i lín n»m trong kho¶ng X +1s vµ X +2s
- Lo¹i rÊt lín n»m trong kho¶ng X +2s vµ X +3s
- Lo¹i bÐ n»m trong kho¶ng X -1s vµ X -2s
- Lo¹i rÊt bÐ n»m trong kho¶ng X -2s vµ X -3s
VD: §o 30000 nam thanh niªn miÒn b¾c ta ®îc chiÒu cao trung b×nh X =158cm víi s = 4 ta cã thÓ
xÕp lo¹i nh sau:

http://congnghemay.net collection: VDK

Copyright © utehy
Lo¹i ChiÒu cao
RÊt bÐ X -3s ®Õn X -2s 146cm ®Õn 150cm
BÐ X -2s ®Õn X -1s 150cm ®Õn 154cm
Trung b×nh X - 1s ®Õn X +1s 154cm ®Õn 160cm
Lín X +s ®Õn X +2s 162cm ®Õn 166cm
RÊt lín X +2s ®Õn X +3s 166cm ®Õn 170cm
Theo tÝnh to¸n thèng kª:
Kho¶ng X ± s: bao gåm 68.3% tæng sè c¸c sè ®o cña tËp hîp mÉu
Kho¶ng X ± 2s: bao gåm 95.5% tæng sè c¸c sè ®o cña tËp hîp mÉu
Kho¶ng X ± 3s: bao gåm 99.7% tæng sè c¸c sè ®o cña tËp hîp mÉu
Mét sè ý kiÕn cho r»ng nÕu ph©n lo¹i nh trªn lµm cho c¸c kho¶ng cã biªn ®é kh«ng ®Òu nhau. Do vËy
®Ó cho b¶ng ph©n lo¹i, c¸c lo¹i ®Òu cã mét kho¶ng biªn ®é b»ng nhau lµ 1s ngêi ta xÕp vµo lo¹i trung
b×nh c¸c trÞ sè n»m trong kho¶ng X ± 0.5s
Víi VD trªn ta cã b¶ng ph©n lo¹i sau:
Lo¹i ChiÒu cao
Cùc bÐ < X - 2.5s <148cm
RÊt bÐ X -2.5s ®Õn X -1.5s 148cm ®Õn 152cm
BÐ X -1.5s ®Õn X -0.5s 152cm ®Õn 156cm
Trung b×nh X - 0.5s ®Õn X +0.5s 156cm ®Õn 160cm
Lín X +0.5s ®Õn X +1.5s 160cm ®Õn 164cm
RÊt lín X +1.5s ®Õn X +2.5s 164cm ®Õn 168cm
Cùc lín > X +2.5s >168
1.2.4. HÖ sè biÕn sai:(C.V)
s
C.V = 100.
X
C.V chÝnh lµ tØ lÖ gi÷a s vµ X , do ®ã C.V kh«ng phô thuéc vµo ®¬n vÞ ®o vµ trÞ sè cña X , nã nãi lªn
gi¸ trÞ t¬ng ®èi cña ®é lÖch tiªu chuÈn s so víi sè trung b×nh céng X . V× vËy hÖ sè biÕn sai cho phÐp ta so
s¸nh møc ®é t¶n m¹n cña c¶ hai ph©n phèi thùc nghiÖm cã sè trung b×nh c«ng kh¸c nhau vµ ®¬ vÞ ®o kh¸c
nhau.
VD: víi chiÒu cao mÆt cña 42 em häc sinh 5 tuæi ta cã X = 8.5 cm vµ s = 0.51cm. Trong khi ®ã chiÒu
cao ®øng cña c¸c em lµ97.5cm vµ s =4.4cm.
NÕu chØ nh×n vµo ®é lÖch tiªu chuÈn s, ta kh«ng thÓ kÕt luËn ®îc chiÒu cao ®øng cã s = 4.4cm cã ®é
t¶n m¹n lín h¬n chiÒu cao mÆt cã s = 0.51cm
NÕu ta tÝnh hÖ sè biÕn sai cña 2 kÝch thíc ®ã ta ®îc
0.51
- HÖ sè biÕn sai cña chiÒu cao mÆt lµ: C.V = 100. =6
8.5
4.4
- HÖ sè biÕn sai cña chiÒu cao ®øng lµ: C.V = 100. = 4.5
97.5
Nh vËy hÖ sè biÕn sai cña kÝch thíc chiÒu cao mÆt lín h¬n cña kÝch thíc chiÒu cao ®øng.Do ®ã ta cã
thÓ kÕt luËn lµ møc ®é ph©n t¸n t¶n m¹n cña kÝch thíc chiÒu cao mÆt lín h¬n chiÒu cao ®øng.
1.2.5. Sai sè chuÈn cu¶ sè trung b×nh vµ kho¶ng tin cËy:
1. Sai sè chuÈn cña sè trung b×nh:
s
mX =
n

m X : lµ sai sè chuÈn cña sè trung b×nh

s: lµ ®é lÖch chuÈn
http://congnghemay.net collection: VDK
Copyright © utehy
n: lµ tæng sè c¸c sè ®o trong mét ph©n phèi thùc nghiÖm
m X tØ lÖ thuËn víi s vµ tØ lÖ nghÞch víi n . Nh vËy sai sè cµng nhá nÕu ®é lÖch tiªu chuÈn s cµng nhá
vµ n cµng lín
Ta thÊy sè trung b×nh cña tËp hîp mÉu cµng chÝnh x¸c nÕu tËp hîp cã cì n cµng lín, nghÜa lµ cµng cã
nhiÒu sè ®o vµ nÕu ®é lÖch tiªu chuÈn cµng bÐ.
2. Kho¶ng tin cËy:
Muèn suy tõ sè trung b×nh cña mét tËp híp mÉu sang tËp hîp sinh hay chÝnh lµ sù x¸c ®Þnh sè trung
b×nh thùc sù cã kh¶ n¨ng r¬I vµo kho¶ng nµo cña sè trung b×nh cña tËp hîp mÉu, ta tÝnh giíi h¹n cña cña
kho¶ng tin cËy theo c«ng thøc sau d©y:
s
Giíi h¹n tin cËy = t.
n
s
Vµ kho¶ng tin cËy cña sè trung b×nh céng sÏ lµ : X ± t.
n
T phô thuéc vµo n, sau ®©y lµ b¶ng t:
n t n t n t
1 12.71 7 2.36 16 2.12
2 4.30 8 2.31 18 2.10
3 3.18 9 2.26 20 2.09
4 2.78 10 2.23 25 2.06
5 2.57 12 2.18 30 2.05
6 2.45 14 2.14 ∞ 1.96
VD: Víi chiÒu cao mÆt cña 42 em häc sinh, th× kho¶ng tin cËy cña sè trung b×nh cña chiÒu cao mÆt cña
42 em häc sinh ®ã lµ:
s
X ± t. = 85mm ± 1.96 x 0.79 = 85mm ± 1.54
n
Suy r«ng ra ®iÒu nµy cã nghÜa lµ c¸c em ViÖt Nam 5 tuæi nãi chung cã chiÒu cao mÆt cã trÞ sè r¬I vµo
kho¶ng gi÷a 85mm - 1.54 vµ 85mm +1.54 víi ®é chÝnh x¸c tíi 95%
1.2.6. so s¸nh hai sè trung b×nh céng b»ng ph¬ng ph¸p student:
TÝnh sai sè chuÈn m X cßn cho phÐp ta so s¸nh ®îc sè trung b×nh X cña hai tËp hîp mÉu kh¸c nhau.
VD: khi ®o cïng mét sè ®o nh c©n nÆng cña hai tËp hîp mÉu cña c¸c em VN 5 tuæi, mét ë néi thµnh
vµ 1 ë ngo¹i thµnhch¼ng h¹n ta ®îc sè trung b×nh cña c¸c em néi thµnh lµ X 1 = 17kg , vµ cña c¸c em
ngo¹i thµnh lµ X 2 = 16kg. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ xem sù kh¸c nhau cña hai sè trung b×nh nµy cã ý nghÜa thèng
kª hay kh«ng, nãi mét c¸ch kh¸c c¸c em néi thµnh cã nÆng h¬n c¸c em ngo¹i thµnh do mét nguyªn nh©n
thùc t¹i hay chØ lµ ngÉu nhiªn do chän mÉu.
X1 − X 2
- HÖ sè student : t = s1
2
s
2

+ 2
n1 n2
Trong ®ã : X 1 , X 2 lµ sè trung b×nh cña hai tËp hîp mÉu 1 vµ 2
s1, s2 lµ ®é lÖch tiªu chuÈn cña hai tËp hîp mÉu 1 vµ 2
n1, n2 lµ sè c¸c sè ®o cña 2 tËp hîp mÉu 1 vµ 2
Trong trêng hîp n1, n2 > 30 nghÜa lµ mÉu lín th× ta tra b¶ng t ë trªn nÕu t > 1.96 th× cã thÓ kÕt luËn lµ
hai sè trung b×nh cña hai tËp hîp mÉu kh¸c nhau cã y nghÜa thèng kª chø kh«ng ph¶I do ngÉu nhiªn( víi
®é tin cËy 95%), nÕu ngîc l¹i t <1.96 th× ta kÕt luËn lµ hai sè kh«ng kh¸c nhau vÒ ý nghÜa thèng kª, nghÜa
lµ sù kh¸c nhau cã thÓ chØ lµ ngÉu nhiªn do ta chän 2 mÉu kh¸c nhau.
2. §¸m ®«ng vµ mÉu:
Trªn thùc tÕ, muèn ®iÒu tra mét kÝch thíc nµo ®ãcña toµn thÓ ngêi VN ë mét løa tuæi nhÊt ®Þnh, ngêi
ta kh«ng thÓ ®o kÝch thíc ®ã trªn trªn tÊt c¶ ngêi VN ®ang ë løa tuæi ®ã mµ sÏ chän ra mét sè trong toµn
bé d©n VN ®ang ë løa tuæi ®ã mét c¸ch ngÉu nhiªn®Ó ®o, råi tõ ®ã suy ra toµn bé. PhÇn chän ra ®ã gäi lµ
mÉu vµ c¸I toµn bé gäi lµ ®¸m ®«ng. Mnèn tõ mÉu suy ra ®îc ®¸m ®«ng ph¶I sã 2 ®iÒu kiÖn sau ®©y:

http://congnghemay.net collection: VDK

Copyright © utehy
- ViÖc chän mÉu ph¶I tu©n theo mét nguyªn t¾c ®Ó ®¶m b¶o hoµn toµn tÝnh chÊt ngÉu nhiªn
cña sù chän.
- §¸m ®«ng ph¶I cã d¹ng ph©n phèi x¸c ®Þnh, thêng lµ ph©n phèi chuÈn
2.2. C¸ch chän mÉu:
Muèn ®¶m b¶o møc chÝnh x¸c cÇn thiÕt, c¸c sè ®o ph¶I ®¹t mét sè ®iÒu kiÖn sau ®©y:
1. C¸c sè ®o cã thÓ tin cËy ®îc vµ cã thÓ so s¸nh ®îc víi nhau: Muèn vËy th× c¸c mèc ®o ph¶I chÝnh
x¸c. thêng ®ã lµ nh÷ng mám hoÆc mÊu x¬ng sê they ngay díi da vµ kh«ng bÞ c¬ che ®I, hoÆc kh«ng ph¶I
lµ mÊu x¬ng th× ph¶I cã mét mèc ch¾c ch¾n mµ ai còng sê vµ nh×n ngay they ®îc.
2. §èi tîng ®o ph¶I t¬ng ®èi thuÇn nhÊt:
- Cïng chñng: VD ngêi Kinh, ngêi Tµy, ngêi Nïng…
- Cïng ®iÒu kiÖn x· héi, hoµn c¶nh ®Þa lý vµ nghÒ nghiÖp: VD thµnh phè, n«ng th«n, miÒn nói, ®ång
b»ng, c«ng nh©n, n«ng d©n, qu©n ®éi…
- Cïng giíi tÝnh
- Cïng tuæi
3. Sè ®èi tîng ®o ph¶I ph¶I ®ñ tíi mét møc tèi thiÓu ®Ó khi tÝnh c¸c ®Æc tÝnh thèng kª kh«ng bÞ ¶nh h-
ëng bëi mét vµi trÞ sè cña c¸c c¸ thÓ ®Æc biÖt trong nhãm ®îc ®o. Th«ng thêng, theo c¸c tÝnh to¸n thèng
kª, sè ®o trªn 30 c¸ thÓ cã thÓ ®¶m b¶o ®îc c¸c ®Æc tÝnh thèng kª
2.2.D¹ng ph©n phèi cña ®¸m ®«ng:
Trong nghiªn cøu nh©n tr¾c häc, cã 2 d¹ng ph©n phèi thêng gÆp nhÊt cña ®¸m ®«ng lµ ph©n phèi
chuÈn vµ ph©n phèi nhÞ thøc.
2.2.1. Ph©n phèi chuÈn:
VD vÒ viÖc ®o kÝch thíc chiÒu cao mÆt(tõ ®êng kÝch gèc mòi tíi c»m) cña 42 em häc sinh nam líp mÉu
gi¸o 5 tuæi. KÕt qu¶ thu ®îc gåm 42 trÞ sè r¶I r¸c tõ 75mm ®Õn 100mm ®îc tæng hîp thµnh b¶ng s
STT Líp TrÞ sè gi÷a (xc) TÇn suÊt (f)
1 74 – 76 75 2
2 77 - 79 78 3
3 80 - 82 81 7
4 83 - 85 84 14
5 86 - 88 87 7
6 89 - 91 90 4
7 92 - 94 93 3
8 95 - 97 96 1
9 98 - 100 99 1

Theo c«ng thøc tÝnh trÞ sè trung b×nh céng ( X ) ta ®îc kÕt qu¶ X = 85. §èi chiÕu b¶ng trªn ta thÊy,
chiÒu cao mÆt cña c¸c em 5 tuæi kh«ng ph¶I ph©n phèi mét c¸ch lung tung mµ cã quy luËt x¸c ®Þnh. Líp
cã trÞ sè gi÷a(xc) gÇn víi trÞ sè trung b×nh céng nhÊt th× tÇn suet lÆp lµ cao nhÊt. Cµng ®I vÒ hai cùc( cùc
®¹i vµ cùc tiÓu) th× tÇn suet gÆp cµng Ýt ®i. NÕu ®em sè liÖu ë b¶ng trªn vÏ thµnh mét biÓu ®å víi trôc
hoµnh ghi trÞ sè c¸c líp, trôc tung ghi tÇn suÊt c¸c líp. Mçi líp ®iù¬c biÓu diÕn b»ng h×nh ch÷ nhËt ®øng,
víi chiÒu réng lµ kho¶ng c¸ch c¸c líp, chiÒu cao lµ tÇn suÊt gÆp cña líp ®ã. Nèi c¸c ®iÓm gi÷a cña c¹nh
trªn h×nh ch÷ nhËt ta ®îc ®å thÞ biÓu diÔn tÇn suÊt nh sau:

http://congnghemay.net collection: VDK

Copyright © utehy

14
12
10
8
6
4
2

75 78 81 84 87 90 93 96 99

§êng
cong
Gaus:
nÕu ta coi
tÇn suÊt ë
trªn lµ
mét ®êng
cong th×
®å thÞ ®ã
cã d¹ng
h×nh
chu«ng óp
mµ ®êng biÓu diÔn cã mét cùc ®¹i lµ ®Ønh cña chu«ng , cã hai tiÖm cËn ë hai ®Çu víi trôc hoµnh øng vãi
ph¬ng tr×nh
2
y=ex nh ®êng cong gauss biÓu diÔn ë h×nh bªn trªn. Lo¹i ph©n phèi nh vËy gäi lµ ph©n phèi chuÈn ,
2.2.2.TrÞ sè ngìng cña dÊu hiÖu nh©n tr¾c .
Øng dông tÝnh chÊt cña ph©n phèi chuÈn ,ngêi ta tÝnh giíi h¹n trªn vµ díi cho dÊu hiÖu nh©n tr¾c theo
tû lÖ phÇn tr¨m .§©y lµ c¬ së ph¬ng ph¸p pÓcentil.NÕu chia diÖn tÝch tù chÆn bëi ®êng cong ph©n phèi
chuÈn thµnh 100% b»ng nhau th× sÏ cã 99 bËc centil mçi phÇn lµ mét bËc ®îc ®¸nh sè theo thø tù
c1,c2…..c99 ,trÞ sè b»ng sè cña c¸c dÊu hiÖu nh©n tr¾c t¬ng øng víi percentil ®îc tÝnh b»ng c«ng thøc sau
cp= X + Kp δ
Trong ®ã :Cp lµ trÞ sè cña sè cÇn t×m cña dÊu hiÖu nh©n tr¾c t¬ng øng víi c¸c percentile ; X lµ trÞ sè
trung b×nh céng ; δ lµ hÖ sè ®îc tÝnh tõ hµm tÝch ph©n cña ph©n phèi chuÈn cã gi¸ trÞ trong b¶ng sau :
-P kp P kp
0.5 -2.576 99.5 2.576
1.0 -2.236 99.0 2.326
2.5 -1.960 97.5 1.960
5.0 -1.645 95.0 1.645
10.0 -1.282 90.0 1.282
15.0 -1.036 85.0 1.036

http://congnghemay.net collection: VDK

Copyright © utehy
20.0 -0.842 80.0 0.842
25 -0.674 75.0 0.674
30.0 -0.524 70.0 0.524
50.0 -0.000(t¬ng ng giíi h¹n díi ) 50.0 0.000(t¬ng øng giíi h¹n trªn)

§êng cong ph©n phèi chuÈn (h×nh vÏ )

C1 C5 C 95 C 99

Tri sè trung b×nh

Bµi to¸n øng dông :T×m ngìng trªn vµ díi trong ph¹m vi giíi h¹n 90% mÉu nghiªn cøu cña chiÒu cao
®øng cña nam giíi ngêi lao ®éng cña viÖt nam ,khi X=161,5cm;s=5,7
§Ó tÝnh ngìng trªn vµ díi trong ph¹m vi giíi h¹n 90% cã nghÜa lµ ta ph¶i tÝnh P 5,P95 cña chiÒu cao
®øng .
P95= X +K95.s =161,5 +1,645x5,7 = 170.9 cm
P5= X +K5.s =161,5 – 1,645x5,7 =152,1 cm
Nh vËy ,cã 99% nam giíi ngêi viÖt nam trong løa tuæi lao ®éng cao tõ 152,1cm ®Õn 170,9 cm
2.3. TÝnh t¬ng quan : trong ®o ®¹c thèng kª nh©n tr¾c ,cã nhiÒu trêng hîp mét kÝch thíc nµy thay ®æi
th× kÐo theo sù thay ®æi cña mét kÝch thø¬c kh¸c, nãi c¸ch kh¸c hai kÝch thíc ®ã lµ sù t¬ng quan víi nhau
.
VD: Gi÷a c©n nÆng vµ chiÒu cao cña mét mÉu cã sù t¬ng quan víi nhau , ngêi cµng cao th× c©n cµng
nÆng ,tû lÖ gi÷a c©n nÆng vµ chiÒu cao lµ mét h»ng sè .Gi÷a chiÒu dµi cña chi hoÆc tõng ®o¹n chi víi
chiÒu cao ®øng ,giòa vßng ngùc víi ®êng kÝnh ngùc còng vËy ,còng cã sù t¬ng quan …
* HÖ sè t¬ng quan : ®Ó d¸nh gi¸ mc ®é t«ng quan gi÷a hai ®¹i lîng x vµ y ngêi ta tÝnh hÖ sè t¬ng quan
rx,y theo c«ng thøc :
http://congnghemay.net collection: VDK
Copyright © utehy

rx,y =
∑ ( Xi − Xx)( y − X ) (*) i y

∑ (x − X ) ( y − X )
i x
2
i y

Trong ®ã :xi; yilÇn lît lµ tõng trÞ sè cña ®¹i lîng x;y
X x ; X y lÇn lît lµ sè trung b×nh céng cña x,y
NÕu ta ®· tÝnh ®îc ®é lÖch tiªu chuÈn Sx cña ®¹i lîng x vµ Sy cña ®¹i lîng y th× (*) cã thÓ viÕt thµnh :

∑ ( Xi − Xx)( y i − Xy)
(*)
nS x .S y
HÖ sè rx,y sÏ thay ®æi trong kho¶ng -1 ®Õn 1 .NÕu :
. rx,y =0 ⇒ gi÷a x, y kh«ng cã sù t¬ng quan
. rx,y = ± 1 ⇒ sù t¬ng quan gi÷a x vµ y lµ hoµn toµn chÆt chÏ
. rx,y 〉 0 ⇒ gi÷a x vµ y cã sù t¬ng quan cïng chiÒu x ↑ th× y ↑ vµ ngîc l¹i
. rx,y 〉 0 ⇒ gi÷a x vµ y cã sù t¬ng quan ngîc chiÒu x ↑ th× y ↓ vµ ngîc l¹i
Dùa theo chØ sè cña rx,y ngêi ta cã sù ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é t¬ng quan gi÷a hai ®¹i lîng x vµ y :
Møc ®é t¬ng quan TrÞ sè tuyÖt ®èi cña r
T¬ng quan Ýt Díi 0,3
T¬ng quant rung b×nh Tõ 0.3 ®Õn 0.6
T¬ng quan chÆt chÏ Trªn 0,6

§Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ ®é tin cËy cña hÖ th«ng t¬ng quan r , ngêi ta tÝnh tû sè gi÷a hÖ sè t¬ng quan r víi
1− r2
sai sè cña nã . Sai sè thêng ®îc tÝnh nhÊt lµ sai sè chuÈn mr mr=
n
r
NÕu < 1.96 ta kÕt luËn mèi t¬ng quan gi÷a hai ®¹i lîng ®ã lµ kh«ng cã thùc
mr
r
NÕu 1.96 ≤ < 2.58 ta kÕt luËn lµ t¬ng quan gi÷a hai ®¹i lîng ®ã lµ cã thùc víi møc x¸c suÊt p =
mr
0.95 hay p < 0.05
r
NÕu 2.58 ≤ < 3.29 ta kÕt luËn mèi quan hÖ gi÷a hai ®¹i lîng lµ cã thùc víi møc x¸c suÊt p = 0.99
mr
hay p < 0.01
r
NÕu > 3.29 ta kÕt luËn mèi quan hÖ gi÷a hai ®¹i lîng lµ cã thùc víi møc x¸c suÊt p = 0.999 hay p
mr
< 0.001
2.4. X¸c ®Þnh tÝnh chÊt chuÈn:
Trong thùc tÕ kh«ng mÊy khi ®êng cong thùc nghiÖm cña mÉu nghiªn cøu l¹i hoµn toµn chËp víi ®în
cong chuÈn lý thuyÕt. Nhng trong mét chõng mùc nµo ®ã th× cã thÓ coi mét mÉu lµ d¹ng ph©n phèi
chuÈn. §Ó x¸c ®Þnh mÉu nghiªn cøu ®ã thîc d¹ng ph©n phèi chuÈn hay kh«ng ngêi ta thêng sö dông hai
ph¬ng ph¸p sau:
1. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh b»ng giÊy kÎ «:
VD: Muèn x¸c ®Þnh kÝch thíc chiÒu cao mÆt cña mÉu nghiªn cøu gåm 42 em häc sainh 5 tuæi cã ®îc
coi lµ d¹ng ph©n phèi chuÈn hay kh«ng ngêi ta tæng hîp 42 sè ®o ®ã chia thµnh c¸c líp vµ tæng hîp vµo
b¶ng:
KT xÕp thµnh líp TÇn suÊt TÇn suÊt tÝch luü(f’) Tû sè % tÇn suÊt tÝch
luü(%f’)
75 2 2 4.7
78 3 5 11.9
http://congnghemay.net collection: VDK
Copyright © utehy
81 7 12 28.5
84 14 26 61.9
87 7 33 78.5
90 4 37 88.1
93 3 40 95.2
96 1 41 97.6
99 1 42 100
Trong ®ã tÇn suÊt tÝch luü f’ ®îc tÝnh theo c«ng thøc: f’i = fi + fi-1 + …+ f1
'
%f’i= f i .100 víi n lµ tæng tÇn suÊt
n
Sau ®ã ta vÏ ®å thÞ lªn giÊy kÎ «. LÊy trÞ sè c¸c líp lµm trôc hoµnh vµ tØ sè % tÇn suÊt tÝch luü lµm
trôc tung nèi c¸c ®iÓm víi nhau. NÕu ta ®îc mét d¹ng ®uêng th¼ng th× chøng tá mÉu nghiªn cøu cña ta cã
d¹ng ph©n phèi chuÈn.

100

75

50

25

75 78 81 84 87 90 93 96 99

2. Ph¬ng ph¸p chØnh lý ®êng cong thùc nghiÖm thµnh ®êng cong lý thuyÕt:
§Ó chØnh lý ®êng cong tÇn suÊt thùc nghiÖm thµnh ®êng cong lý thuyÕt ta tiÕn hµnh c¸c bíc sau:
B1 : X¸c ®Þnh ®é chªnh lÖch cña c¸c trÞ sè gi÷a cña mèi líp so víi sè trung b×nh céng
B2 : ChuyÓn ®é chªnh lÖch ®ã thµnh ®é lÖch rót gän b¾ng c¸ch chia nã víi ®é lÖch tiªu chuÈn
B3 : T×m trÞ sè t¬ng øng víi ®é lÖch rót gän b»ng c¸ch tra gi¸ trÞ t¬ng øng trong b¶ng tung ®é cña ®-
êng cong chuÈn rót gän
n.i
B4 : Nh©n c¸c trÞ sè t×m ®îc trong b¶ng víi ta sÏ ®îc c¸c tÇn suÊt lý thuyÕt
s
VD: Cho 1 ph©n phèi thùc nghiÖm gåm 42 sè ®o chiÒu cao mÆt c¸c em häc sinh 5 tuæi ®îc tæng hîp
thµnh c¸c líp víi tÇn suÊt t¬ng øng nh sau: 75-2, 78-3, 81-7, 84-14, 87-7,90-4,93-3, 96-1, 99-1
VÐ biÓu ®å biÓu diÔn ®êng cong tÇn suÊt thùc nghiÖm vµ lý thuyÕt. MÉu nghiªn cøu nµy cã thuéc d¹ng
ph©n phèi chuÈn kh«ng?
Gi¶i
Ta cã trÞ sè trung b×nh céng:
f1 X 1 + f 2 X 2 + ... + f n X n 75.2 + 78.3 + ... + 96.1 + 99.1
X = = = 85
n 42
http://congnghemay.net collection: VDK
Copyright © utehy

§é lÖch tiÕu chuÈn: s = ∑ fi( Xi − X ) 2

v× n=42>30
n
Ta cã b¶ng sau:
xi f xi - X ( X = 85) (xi- X )2 fi(xi- X )2
75 2 -10 100 200
78 3 -7 49 147
81 7 -4 16 112
84 14 -1 1 14
87 7 2 4 28
90 4 5 25 100
93 3 8 64 192
96 1 11 121 121
99 1 14 196 196
n = 42 1110

Thay sè ta ®îc : s = 1110 = 5.14

42
C¸c bíc tiÕn hµnh t×m tÇn suÊt lý thuyÕt ®îc thùc hiÖn trong b¶ng sau:
Xc f §é lÖch so víi §é lÖch rót Tung ®é ®äc TÇn sè lý
sè TB ( X ) x trªn b¶ng z thuyÕt t×m ®îc
gän n.i
s z.
s
75 2 -10 1.94 0.0608 1.49
78 3 -7 1.36 0.1528 3.87
81 7 -4 0.77 0.2960 7.25
84 14 -1 0.19 0.3918 9.60
87 7 2 0.38 0.3712 9.09
90 4 5 0.97 0.2492 6.10
93 3 8 1.55 0.1200 2.94
96 1 11 2.14 0.0404 0.99
99 1 14 2.72 0.0099 0.24
BiÓu diÔn c¸c tÇn suÊt thùc nghiÖm vµ lý thuyÕt t×m ®îc ta ®îc ®å thÞ sau:

Nh×n ®å thÞ ta thÊy ®êng cong tÇn suÊt thùc nghiÖm cã d¸ng gÇn gièng víi ®êng cong tÇn suÊt lý
thuyÕt vµ cã thÓ coi mÉu nghiªn cøu nµy thuéc d¹ng ph©n phèi chuÈn.
3. øng dông thiÕt kÕ Ecg«nmi:
- ThiÕt kÕ kh«ng gian lao ®éng: Nh»m ®¶m b¶o phï hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm c¬ thÓ ngêi, lµm cho ngêi
lao ®éng lu«n tho¶I m¸I ë c¸c t thÕ lµm viÖc, sù thiÕt kÕ nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc øng dông nh©n
tr¾c häc vµ c¬ sinh häc.
- ThiÕt kÕ m«I trêng ®¶m b¶o sù chiÕu s¸ng, sëi Êm, th«ng giã, ån rung sao cho phï hîp víi yªu cÇu
cña ngêi lao ®éng.
- ThiÕt kÕ ph©n gjíi nh»m trao dæi th«ng tin gi÷a ngêi vµ m«I trêng
- ThiÕt kÕ t×nh h×nh lao ®éng gi¶I quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ giê lµm viÖc, giøo nghØ gi¶I lao vµ nh÷ng vÊn
®Ò ®Æc biÖt nh lao ®éng ca, kÝp, tæ choc lao ®éng.
4. Nguyªn t¾c sö dông c¸c dÉn liÖu nh©n tr¾c khi thiÕt kÕ thiÕt bÞ s¶n xuÊt vµ chç lµm viÖc:
Khi tÝnh to¸n c¸c th«ng sè cña thiÕt bÞ s¶n xuÊt, chç lµm viÖc trªn c¬ së c¸c dÊu hiÖu nh©n tr¾c cÇn
tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n sau:
1. Nguyªn t¾c 1:
Khi tÝnh to¸n c¸c th«ng sè thiÕt bÞ s¶n xuÊt, ®iÒu cÇn thiÕt tríc tiªn lµ x¸c ®Þnh tæng sè ngêi sö dông thiÕt
bÞ s¶n xuÊt vµ chç lµm viÖc ®îc thiÕt kÕ cho hä(giãi tÝnh, løa tuæi, khu vùc d©n c..)
VD: khi thiÕt kÕ thiÕt bÞ cho m¸y dÖt, may th× sö dông c¸c dÉn liÖu nh©n tr¾c cña c¶ nam vµ n÷ trong ®é
tuæi tõ 17 ®Õn 55 ë thµnh phè còng nh n«ng th«n c¶ níc ta.

http://congnghemay.net collection: VDK

Copyright © utehy
Khi thiÕt kÕ chç lµm viÖc cho ngêi lµm viÖc víi mµn h×nh m¸y vi tÝnh th× sö dông c¸c dÉn liÖu nh©n tr¾c
cña c¶ nam vµ n÷ trong ®é tuæi 17 ®Õn 40 á thµnh phè níc ta.
2. Nguyªn t¾c 2:
X¸c ®Þnh ph¹m vi giíi h¹n cÇn tho¶ m·n trong tæng sè ngêi sÏ sö dông thiÕt bÞ s¶n xuÊt, chç lµm viÖc
®ång thêi x¸c ®Þnh giãi h¹n trªn(ngìng trªn) vµ giíi h¹n díi(ngìng díi)cña ph¹m vi giíi h¹n nµy.
Ngµy nay ngêi ta thiÕt kÕ thiÕt bÞ s¶n xuÊt vµ chç lµm viÖc tho¶ m·n cho 90% hoÆc 95% tæng sè ng êi sÏ
sö dông, 5% sè ngêi cã kÝch thíc th©n thÓ lín nhÊt kh«ng ®îc ¸p øng
3. Nguyªn t¾c 3:
Lùa chän dÊu hiÖu nh©n tr¾c hoÆc mét nhãm dÊu hiÖu nh©n tr¾c ®Ó tÝnh to¸n kÝch thíc cô thÓ cña thiÕt
bÞ, chç lµm viÖc cÇn ®¸p øng ph¶I chó ý tíi c¸c ph¬ng diÖn sau:
- Gi¸ trÞ cña th«ng sè thiÕt bÞ( th«ng sè bè côc hay th«ng sè tù do, kÝch thíc ®iÒu chØnh ®îc hay
kh«ng diÒu chØnh ®îc)
- §Þnh híng nh÷ng th«ng sè thiÖt bÞ trong kh«ng gian(réng, cao, s©u)
- Tr¹ng th¸I cña ngêi c«ng nh©n khi lµm viÖc(®øng, ngåi, n»m hay võa ®øng võa ngåi…)
- §Æc ®iÓm cña t thÕ lµm viÖc(ngêi th¼ng, ngêi cói, ch©n ®Æt trªn bµn ®¹p, ch©n ®Æt trªn vÆt kª ch©n,
tay treo, tay cã tùa khuûu…)
- Ph©n lo¹i c¸c dÊu hiÖu nh©n tr¾c ecgolomi(tÜnh hay ®éng, kÝch thíc cho¸n chç hay tong phÇn c¬
thÓ…)
- Sù kh¸c biÖt cña dÊu hiÖu nh©n tr¾c theo giãi tÝnh, løa tuæi, vïng ®Þa lý.
4. Nguyªn t¾c 4:
V¬I môc tiªu tho¶ m·n 90-95% sè ngêi sö dông, cÇn x¸c ®Þnh xem giíi h¹n nµo cña sè lîng ®ã(trªn
hay díi) ph¶I phï hîp. Chän giíi h¹n nµo th× ph¶I tu©n theo ý nghÜa chøc n¨ng cña th«ng sè thiÕt bÞ,
chç lµm viÖc ®ã.
• ThiÕt kÕ kh«ng gian lao ®éng:
- ThiÕt kÕ chç lµm viÖc hîp lý
- S¾p xÕp chç lµm viÖc hîp lý:
+ §èi víi nh÷ng dông cô thêng xuyªn ®îc sö dông th× bè trÝ s¾p xÕp ®Æt trong vïng tÇm víi tèi u
+ §èi víi nh÷ng dông cô bé phËn ®iÒu khiÓn thêng xuyªn ®îc sö dông th× bè trÝ xÕp ®Æt trong vïng dÔ
víi tíi.
+ §èi víi nh÷ng dung cô, bé phËn ®iÒu khiÓn Ýt sö dông th× bè trÝ xÕp ®Æt trong vïng ®¹t tíi cña tay
- ThiÕt kÕ trang thiÕt bÞ phï hîp lµm cho ngêi lao ®éng sö dông trang thiÕt bÞ mét c¸ch hiÖu qu¶
kinh tÕ nhÊt.
VD: §Ó thiÕt kÕ bµn häc sinh cho phï hîp ngêi ta dùa vµo c¸c dÊu hiÖu nh©n tr¾c nh:
KÝch thíc tõ mÆt ®Êt tíi khoeo t¬ng øng víi kÝch thíc tõ mÆt ®Êt ®Õn mÆt trªn cña ghÕ
ChiÒu dµy ®ïi t¬ng øng víi kho¶ng c¸ch tõ mÆt trªn cña ghÕ tíi mÆt díi cña héc bµn
ChiÒu dµi ®ïi ®Ó thiÕt kÕ chiÒu réng cña ghÕ(chiÒu réng ghÕ Ýt nhÊt=2/3 chiÒu dµi ®ïi)
• ThiÕt kÕ m«I trêng
VD: trong xëng may ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn m«I trêng hîp lý cÇn bè trÝ hÖ thèng th«ng giã, hót bôi ®¶m b¶o
kh«ng khÝ s¹ch th«ng tho¸ng, ¸nh s¸ng sö dông chiÕu s¸ng trùc tiÕp vµ nöa trùc tiÕp ®Ó ®¶m b¶o tËn
dung tèi ®a ¸nh s¸ng do ®Ìn ph¸t ra.
• ThiÕt kÕ mÆt ph©n giíi:
VD: sù phï hîp cña giao diÖn m¸y tÝnh vµ mµn h×nh ti vi víi con ngêi (m¾t ngêi)
• ThiÕt kÕ t×nh h×nh lao ®éng:
VD: trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng ngêi ta bè trÝ thêi gian lµm viÖc 8giê/ngµy
Trong c¸c trêng häc viÖc bè trÝ giê häc ph¶I ®îc s¾p xÕp phï hîp víi sinh lý cña con ngêi gi¶m thiÓu
mÖt mái tèt nhÊt lµ 45’/1 tiÕt häc vµ nghØ gi÷a c¸c tiÕt lµ 5’.

http://congnghemay.net collection: VDK