Malzeme ve Donanım I

Malzeme Bilgisi (Part 66 – 6)

Samsun Üniversitesi
Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Uçak Bakım ve Onarım Bölümü
Malzeme ve Donanım I
• 6.2 Aircraft Materials – Non-Ferrous

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

2
Non-Ferrous Terimi
• Temel elementi demirden başka olan metalleri
ifade ederken non-ferrous terimi kullanılır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• Buifade hem saf metalleri hem de alaşım
metalleri kapsar.

3
Alüminyum
• Saf alüminyum gümüşü beyazlıkta, yumuşak ve
sünek bir yapıya sahip.
• Oldukça yüksek bir iletkenliğe sahip ancak bakırla
kıyaslandığında bu iletim %65 olarak
değerlendiriliyor.
• Isıl iletimi yüksek bir metal. Korozyon dayanımı

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

yüksek.
• Non-magnetic ve kıvılcım çıkarmaz özelliğe sahip.
• Yoğunluk=2,7 g/cm3

4
Alüminyum Alaşımlarının tanımlanması

• 2. numara alaşımın
modifikasyon değerini
belirtir.
• 3 ve 4. numara ise alaşım
içerisindeki diğer

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

elementlerin tablolanmış
değerlerini belirtir.

5
 02.11.2020
1000 serisi Al :
Havacılık endüstrisinde pek görülmeyen,
%99 ve hatta daha üzerinde bir saflık oranına
sahip alaşımları kodlarken kullanılır.
Genel özelliklerini muhafaza eder. Yani

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

yüksek korozyon dayanımı, yüksek ısı ve yüksek
elektriksel iletim.
Yapısal uygulamalarda kullanılmayan
yumuşak 1100 rivet yapımında kullanılır.

6
2000 serisi Al :
Esas alaşım elementinin bakır olduğu
guruptur. Optimum özelliklere ulaşması için ısıl
işlem uygulanır. Mekanik özellikleri orta
karbonlu çeliğinkiyle benzerlik gösterir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Genellikle kağıt formda, yüksek saflıktaki
alaşımların kaplanmasında kullanılır.
Uçakta en bilinen ve en çok kullanılan 2024
alaşımdır. Rivetlerin çoğunluğu için de 2117
alaşım olduklarını söyleyebiliriz.
7
3000 serisi Al :
Manganezin esas alaşım elementi olduğu
gurup. Genel olarak ısıl işlem uygulanmaz.
3003 alaşım, kolay işlenme ve orta sertlik
gereken yerlerde kullanılabilme gibi özellikleri

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

vardı. Yapısal olmayan ve cowling gibi yerlerde
kullanılır. 3003 alaşım kolay kaynaklanabilir.

8
4000 serisi Al :
Ana alaşım elementi alüminyumun yanındaki
silikondur. Silikonun varlığı, erime noktasını düşürür.
Kaynaklanabilme ve lehimlenebilme özelliğini artırır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Bu gurup havacılık endüstrisinde neredeyse hiç
kullanılmaz.

9
5000 serisi Al :
Magnezyum, alüminyum alaşımlarında
geniş kullanım alanına sahiptir.
Bu guruptaki alaşımlar genel olarak
kaynaklanma ve yüksek korozyon dayanımı gibi
özelliklere sahiptir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Genellikle, sıvı hatlarının ve tankların
üretiminde kendine yer bulur.

10
6000 serisi Al :
Magnezyum ve silikonun esas alaşım
elementi olarak kullanıldığı guruptur. Isıl işleme
yatkındır.
Bu gurupta en yaygın kullanılanı 6061. hem
çok yönlü orta dayanım, orta sertlik gibi, hem de
ısıl işlem görebilme gibi özelliklere sahip.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

6000 serisi alaşımlar, genelde orta sertlikte,
kolay işlenebilir ve korozyon dayanımı yüksek
alaşımlardır.

11
7000 serisi Al :
Çinkonun ana alaşım elementi olduğu
guruptur.
Düşük yüzdelerdeki magnezyum ile beraber,
yüksek dayanımlı ısıl işlem görmeye müsait
alaşımlar elde edilir.
7075, alaşımlar arasında en yüksek

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

dayanıma sahip alaşımdır. Uçak gövde ve yapısal
parçalarında yüksek gerginlik dayanımı gereken
yerlerde kullanılır.

12
8000 serisi Al :
Diğer elementler olarak isimlendirilse de bu
gurupta en önemli alaşım elementi olarak lityum
göze çarpar.
7000 serisi alaşımlara ve karbon kompozit

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

materyallere yakın dayanım sunar, ancak
yoğunluk olarak çok daha düşüktür.
Dezavantaj olarak üretimindeki yüksek
maliyet sayılabilir.

13
Metalik Yapı
• Work Hardening
Tüm metaller gibi alüminyum da mikroskop
altında incelendiğinde kristalize bir yapıya sahip
olduğu görülecektir. Metal işlendiğinde ya da
üzerinden çalışıldığında, kristalize yapı
deformasyona uğrar.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

İşte bu deformasyonun etkisini azaltmak
için, diğer metallerle alaşım oluşturulur ve daha
kararlı ve üzerinde çalışabilir bir yapıya
kavuşturulur.

14
• Age Hardening
Metaller ısıtıldıktan sonra eski soğuk
haldeki sert pozisyonuna geçmeleri alaşıma ve ısıl
işlemin uygulanma yöntemine göre uzun zaman
alabilir. Bu yöntem sayesinde metal üzerinde
soğuma tamamlanmadan önce çalışılabilir.
• Temper

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

‘Temper’ terimi metal üzerinde
çalışılabilecek durumu ifade etmek için kullanılır.
Metalin hardness, malleability ve ductility
özelliklerinin, metal üzerinde çalışılmasına uygun
olup olmadığını içeren bir ifadedir.

15
• Korozyon Dayanımı
Korozyon dayanımı yüksek olan alüminyum,
alaşımlarında diğer metallerin katılmasıyla bu
dayanım azalır. Isıtma ve malzemenin
yaşlanmasıyla da bu korozyon dayanımı etkilenir.
Uçak üzerinde kullanılmak üzere üretilen
bir malzemenin korozyon dayanımını artırmak

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

istediğimiz de, alüminyum alaşımlarını
malzemenin yüzeyini kaplamak için
kullanabiliriz. Bu işleme «Cladding» adı verilir.
Bu malzemeler Alclad ya da Pureclad gibi
ticari isimler altında üretilmektedir.

16
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
17
• Isıl İşlem
Isıl işlem air furnace, muffle furnace ve tuz
banyosu adı verilen üç şekilde yapılabilir.
Air furnace, genelde elektrikle ısıtılan sıcak
havanın çalışılacak bölge ya da parçanın etrafında
tutulmasıyla yapılır.
Tuz banyosu yöntemi ise, içerisinde tuz

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

bulunan (genelde sodyum nitrat, oda sıcaklığında
katı ısıyla beraber eriyen tuzlar) hazneye
malzeme yerleştirilir. Tuz ile gerçekleştirilen ısıl
işlem daha hızlı ve daha uniform şekilde
gerçekleşir.
ısıtma işlemi ile soğutma işlemi arasındaki
süreye Lag-Time adı verilir genelde 7 sn’dir. 18
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
19
• Not : Clad Sheet materyaller 3 kezden fazla ısıl
işleme tabi tutulurlarsa ; korozyon dayanımı ve
kesme, basma ve çekme dayanımları azalır.
Annealing
İç gerginliği artan ve kristalize yapısı
bozulan alüminyum ısıtılmasıyla, gerginlik

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

ortadan kaldırılır ve deformasyona uğramış
kristalize yapı tekrar düzeltilir. Bu işlem sonrası
alaşım daha yumuşak bir yapıya kavuşur.

20
• Solution Treatment
Alüminyum içerisindeki diğer metaller
bazen solid yapılarını koruyabilir ve alüminyum
içerisindeki dağılımları yetersiz kalabilir.
Örneğin %4 bakır içeren bir alüminyum
alaşımının oda sıcaklığında, %0.5 bakır oranı solid
yapıdayken, kalan %3.5 alüminyum ile kimyasal
bağ kurup bileşik yapıda Cu Al2 oluştururlar.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Bakırın, alüminyum içerisinde solid şekilde
dağılması sıcaklıkla beraber artmakta, Cu Al2 yapı
sıcaklıkla beraber çözünmektedir.
İşte bu yapıdayken soğutulan alaşım
içerisinde Cu Al2 yapı görülmez.
21
 Solution Treatment, annealing işlemine göre Cu Al2
daha eşit dağıtımını sağlar.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Isıtma işleminden sonra soğutmanın iki saati
geçmemesi gerekir, çünkü yavaş soğumada Cu Al2 yapısı
tekrar gözlemlenir, buna da «Precipitation» denir.

22
Heat Treatment Precautions
• Malzemeyi en az sayıda ısıl işleme sokulmamalı
• Cladmateryaller 3 kezden fazla ısıl işleme
sokulmamalı
• Çokuzun süre ve aşırı ısıya maruz

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

bırakılmamalı
• Lag time 7 sn’den fazla olmamalı

23
Tüm alüminyum alaşımlar ısıl işleme tabi
tutulmaz, alaşımlar ikiye ayrılır :
• Non-Heat Treatable
• Heat Treatable

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

24
NHT alaşım, ısıtılıp yavaş soğumasına müsaade
edilirse daha yumuşak bir yapıya kavuşacaktır.
Bu da alaşımın isimlendirilirken 4’lü kodun
ardından « -O » ekini almasına sebep olacak.
Soğuk işlem sonrası sertleştirilmiş alaşımlar «-H»
ekini alır.
HT, ısıl işlemlerle sertleştirilen alaşımlar «-T»
ekini alır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

25
Specification

American Military Standart

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

26
 American Military Standart

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

27