Xuất dương lưu biệt - Phan Bội Châu

Sinh vi nam tử yếu hy kỳ, Làm trai phải lạ ở trên đời,

Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di. Há để càn khôn tự chuyển dời.
Ư bách niên trung tu hữu ngã, Trong khoảng trăm năm cần có tớ,
Khởi thiên tải hậu cánh vô thùy. Sau này muôn thuở, há không ai?
Giang sơn tử hĩ sinh đồ nhuế, Non sông đã chết, sống thêm nhục,
Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si. Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài
Nguyện trục trường phong Đông hải khứ, Muốn vượt bể Đông theo cánh gió
Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi. Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả
Cuộc đời Phan Bội Châu
- Sinh ra vào thời điểm mà đất nước đã bị thực dân Pháp xâm lược, một nhà trí thức Nho học lớn lên trong cảnh nước mất nhà tan.
- Ông đã nhiều lần bôn ba sang Nhật, mong muốn học tập Nhật Bản và xây dựng đất nước giàu mạnh (Phong trào Đông Du). Ông đã hình dung ra được cảnh
nước mất nhà tan ngay từ buổi đầu nên không đi theo con đường quan chức dù đỗ đầu bảng kỳ thi.
- Trước khi có Hồ Chí Minh, trước khi có Tố Hữu, Phan Bội Châu được xem là nhà thơ cách mạng lớn nhất Việt Nam.

Phan Bội Châu là một chí sĩ yêu nước nổi tiếng và là một cây bút xuất sắc của văn thơ cách mạng đầu thế kỷ XX

Thơ văn của ông phong phú, đa dạng, sục sôi nhiệt huyết, đã làm rung động hàng triệu con tim yêu nước.

2. Tác phẩm
Ghi chú tác phẩm
- Bài thơ được làm bằng chữ Hán với thể thơ thất ngôn bát cú đường luật → Ông vẫn chưa thoát ra những khuôn khổ văn chương Trung đại.
- Ông viết bài thơ khi đang chuẩn bị lên đường sang Nhật, mong muốn cứu lấy đất nước.

II. Tìm hiểu văn bản

1. Hai câu đề
“Làm trai phải lạ ở trên đời
Há để càn khôn tự chuyển dời.”
Hai câu đề đã thể hiện quan điểm của Phan Bội Châu về chí làm trai: Đặt ra vấn đề về sứ mệnh của người đàn ông trong cuộc đời.

Quan niệm làm trai của Phan Bội Châu:

- Giống với quan niệm cũ: Chí làm trai Nam Bắc Đông Tây/Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể.
- Khác với quan niệm cũ:

1. Chí làm trai xưa kia được quy kết lại thành công danh, công danh để đánh giá năng lực của đấng nam nhi (Nam nhi vị liễu công danh trái)

2. Phan Bội Châu không đưa ra tiêu chí sự nghiệp công danh, những tiêu chí rất mực thước về sự nghiệp nam nhi → Điều duy nhất ông đúc kết lại là chữ “kỳ”

Xuất dương lưu biệt - Phan Bội Châu 1

 3. Người xưa thường đem cái số, cái càng khôn ra để lý giải cho những xoay chuyển trong cuộc đời mình, “âu cũng là cái số”. Lúc sáng tác bài thơ mọi phong trào
kháng Pháp đều đã thất bại, tất cả như hình thành một tâm lý buông xuôi, tâm lý phó thác cho số mệnh / Vậy nhưng Phan Bội Châu đã đưa cái tư tưởng mới mẻ
đề cao sức mạnh con người “chính anh phải xoay chuyển càng khôn”. Ông khẳng định rằng một người nam nhi có thể xoay chuyển càng khôn, một quan điểm
khác hoàn toàn với tư tưởng tin vào thần học đã ăn sâu vào tâm trí người Việt.

“kỳ”: vừa có nghĩa là “lạ”, vừa có nghĩa là lớn lao, phi thường → Theo ông sinh ra làm nam nhi thì phải làm được những chuyện lạ thường lớn lao, thay đổi số phận
con người, thay đổi số phận đất nước.

Câu hỏi tu từ “há để…chuyển dời”: nhằm khích lệ người đàn ông phải chủ động nắm lấy vận mệnh của mình, không được phó mặc sự sắp đặt của số phận. Thậm
chí cần phải xoay chuyển càng khôn

🌊 Tư tưởng của Phan Bội Châu đã kế thừa những nét tích cực của Nho giáo, nhưng đã đề cao vai trò của con người, khẳng định con người có
thể thay đổi mại trật tự, chứ không chỉ lập nên công danh sự nghiệp nhỏ hẹp.

2. Hai câu thực

“Trong khoảng trăm năm cần có ‘tớ’,
Sau này muôn thuở há không ai?”

Con số “trăm năm”: Trăm năm là cuộc đời người. Đó là lời khẳng định chắc nịch của Phan Bội Châu, cuộc đời này phải có ta, cuộc đời này phải có Phan Bội Châu.
→ Câu thơ phản ánh cái tôi cá nhân (Đây là lý do bài thơ được đặt trong giai đoạn văn học Hiện đại. Dẫu cho hình thức bài thơ cũ, nhưng mà cái tôi là cái mới)

Ông muốn nói rằng nếu ông chẳng đứng lên thì liệu có ai đứng lên, ông phải là người tiên phong cứu nước. Nếu như ông không làm gì đó, chẳng lẽ trên dòng
chảy miên viễn của lịch sử không có ai để lại cho đời? → Những vĩ nhân của lịch sử đều ghi lại cho đời những công lao bằng bao câu hỏi như thế này đây.

Ông không chỉ sống cho ngày mai ngày mốt, ông còn nghĩ cho ngàn năm sau, muôn đời sau.

Xuất dương lưu biệt - Phan Bội Châu 2