Αίγυπτος: Μετασχηματίζοντας την επαναστατική κληρονομιά

Τη δεκαετία του ’80 και του ’90, τα πάντα -υπερβολικά- γεμάτα αιγυπτιακά γήπεδα
δεν φαίνονταν να εμπνέουν καμία απειλή για την κοινωνική ειρήνη. Σίγουρα επίσης
δεν θύμιζαν σε καμία περίπτωση τις ευρωπαϊκές αρένες, ειδικότερα σε Γαλλία,
Ιταλία, Βαλκάνια, όπου τα νεόκοπα σχήματα ultras έδιναν μια εντελώς νέα διάσταση
στην έννοια της οπαδικής υποστήριξης. Χρειάστηκε να φτάσουμε στη δεκαετία του
2000, όταν η διάδοση του διαδικτύου και η ανάπτυξη των social media λειτούργησαν
καταλυτικά για την αφομοίωση και την αναπαραγωγή του μοντέλου των ultras στις
οπαδικές κοινότητες της βόρειας Αφρικής, και δη την Αίγυπτο.

Από το 2007, όταν και ιδρύθηκαν τα μεγαλύτερα αιγυπτιακά γκρουπ ultras, μέχρι την
επανάσταση του 2011, η οπαδική σκηνή της χώρας του Νείλου έζησε ούτε λίγο ούτε
πολύ μια περίοδο συμπυκνωμένης ιστορίας. Φαντασμαγορικές ατμόσφαιρες,
σπουδαίες καινοτομίες στην κερκίδα, γήπεδα να κοχλάζουν από παλμό και φυσικά
την αντιπαράθεση με τις διαβόητες δυνάμεις ασφαλείας του αιγυπτιακού κράτους,
έναν από τους πιο διεφθαρμένους και καταπιεστικούς μηχανισμούς παγκοσμίως, και
αποκορύφωμα όλων μια επανάσταση με συνέπειες που καθορίζουν ακόμα το σήμερα.

Έκτοτε όμως, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Την επαύριο της ανατροπής του
Μουμπάρακ και της διεξαγωγής των πρώτων ελεύθερων εκλογών, οι Ultras Ahlawy
και οι Ultras White Knights, οι πρωτοστάτες της λαϊκής αντιβίας, θεωρούνταν ως οι
ήρωες που ενέπνευσαν τον λαό στις σφοδρές συγκρούσεις με το καθεστώς. Εν έτη
2018, όταν και γράφονται αυτές οι λέξεις, έχουν κηρυχτεί εκτός νόμου ως
τρομοκρατικές οργανώσεις, εκατοντάδες μέλη τους σαπίζουν στη φυλακή και στα
επτά χρόνια που μεσολάβησαν μετά την αποτίναξη της δικτατορίας, οι αγώνες του
αιγυπτιακού πρωταθλήματος διεξάγονταν χωρίς παρουσία θεατών. Η αντιστροφή-
διαστροφή αυτής της κατάστασης έχει φυσικά άμεση σχέση με τις πολιτικές εξελίξεις
στη χώρα.
Η αντεπίθεση του βαθέως κράτους

Η άνοδος στην εξουσία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας μπορεί να ήταν

αποτέλεσμα των πρώτων ελεύθερων εθνικών εκλογών και ορόσημο μιας
υποτιθέμενης πορείας προς τον κοινοβουλευτισμό, ωστόσο η περίοδος
διακυβέρνησης του Μοχάμεντ Μόρσι κάθε άλλο παρά προμήνυε αισιοδοξία.

Μέσα σε μια κοινωνία που ζητούσε άμεσα εκδημοκρατισμό της κοινωνικής και
πολιτικής ζωής και ιδιαίτερα των κρατικών μηχανισμών, η Αδελφότητα βρέθηκε
έρμαια των δικών της εγγενών αντιφάσεων και των πυλώνων του παλαιού
καθεστώτος. Αφενός, ένα κόμμα που φέρει ως κεντρικό άξονα του προγράμματός του
την επιβολή της Σαρία είναι δύσκολο να λειτουργήσει ως προοδευτική δύναμη
αλλαγής, αφετέρου, η σύγκρουση του Μόρσι με τα αντιδραστικά κομμάτια του
στρατού, προλείανε την κλιμάκωση μια αντιπαράθεσης με απρόβλεπτες συνέπειες.
Επρόκειτο ουσιαστικά για τη σύγκρουση δύο συντηρητικών πόλων που κανένας δεν
μπορούσε να ανεχτεί την παρουσία του άλλου. Όσο η κοινωνική δυσφορία
αυξανόταν, τόσο διευρύνονταν οι πιθανότητες πραξικοπήματος, απουσία φυσικά
άλλου πολιτικού δρώντος ικανού να διεκδικήσει την εξουσία1.

Πράγματι, το καλοκαίρι του 2013, τα πιο συντηρητικά κομμάτια των ενόπλων

δυνάμεων και του περιβόητου SCAF (Supreme Council of Armed Forces)
εκμεταλλεύτηκαν τις πολυπληθείς διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης και ανέτρεψαν
πραξικοπηματικά τον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο στην ιστορίας της
χώρας. H πενταετία που ακολούθησε (2013-2018) βύθισε την Αίγυπτο σε μια περίοδο
τρομερής καταστολής και κινηματικής υποχώρησης, που θεωρείται χειρότερη και από
την εποχή Μουμπάρακ. Ταυτόχρονα επανέφερε την Αίγυπτο σε τροχιά εναρμόνισης
με την αμερικανική εξωτερική πολιτική, τερματίζοντας τις «αναθεωρητικές» τάσεις
του Μόρσι απέναντι στο Παλαιστινιακό. Η εκλογική διαδικασία του περασμένου
Μαρτίου, που εδραίωσε την κυβέρνηση Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στην εξουσία, δεν
ήταν τίποτα άλλο από ένα όργιο φαρσοκωμωδίας και δικτατορικής επίδειξης
δύναμης.

Οι Ultras μεταξύ σφύρας και άκμονος

1
Μην ξεχνάμε ότι πλην της Αδελφότητας, οι υπόλοιποι κινηματικοί πρωταγωνιστές της
επανάστασης, δηλαδή τα ακτιβιστικά γκρουπ (Κεφάγια, Κίνημα 6ης Απριλίου) και οι Ultras δεν είναι
σε καμία περίπτωση διεκδικητές πολιτικής εξουσίας.
Η επόμενη μέρα της πτώσης του Μουμπάρακ βρήκε τους ultras στην κορύφωση της
κοινωνικής τους επιρροής. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και μέσα στα
πανεπιστήμια ιδρύθηκαν συλλογικότητες, από και με, αναφορά στους ultras, ενώ η
σημαντικότερη πολιτική οργάνωση στη μετεπαναστατική περίοδο ήταν οι Ultras
Nahdawy, που πρόσκειτο στη Μουσουλμανική Αδερφότητα. Πριν την ανηλεή
καταδίωξή τους από το καθεστώς Σίσι, οι Nahdawy αντιπροσώπευαν τη μια τάση
οπαδικής πολιτικοποίησης, που έτεινε προς το μέρος του Μόρσι2. Μία άλλη τάση, με
μηδενιστικά χαρακτηριστικά και με καθαρά action directe προσανατολισμό ήταν το
αιγυπτιακό black bloc, μια πρωτοβουλία που φιλοξενούσε στις τάξεις της και
οπαδούς3. Αν και οι τάσεις αυτές έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δαιμονοποίηση των
οπαδών από το καθεστώς, τόσο οι Ultras Ahlawy όσο και οι Ultras White Knights δεν
έχουν ταχτεί επίσημα με κανέναν πολιτικό φορέα. Στην πλειοψηφία των μελών τους
παραμένουν πρώτα και κύρια οπαδοί ποδοσφαίρου που διεκδικούν τα γήπεδα ως
χώρους ελευθερίας και συλλογικής έκφρασης.

Ωστόσο, εντός αυτού του ταραγμένου κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος, ήλθαν και

οι ίδιοι αντιμέτωποι με πρωτόγνωρες, δυσχερείς και εξαιρετικά περίπλοκες συνθήκες.
Το πρώτο χτύπημα, που προμήνυε εικόνες από το μέλλον, ήταν το μακελειό του Πορτ
Σάιντ4, στον αγώνα Αλ Μάσρι-Αλ Άχλι. Ως γνωστόν, μετά τη λήξη της αναμέτρησης,
ομάδες μαυροφορεμένων από τις κερκίδες της γηπεδούχου εισέβαλαν στον
αγωνιστικό χώρο κρατώντας μαχαίρια, πέτρες και παλούκια και επιτέθηκαν στους
οπαδούς της Αλ Αχλί. Το σκηνικού χάους που ακολούθησε επιδεινώθηκε προφανώς
από την απραξία-απουσία της αστυνομίας και το σφράγισμα των θυρών των
φιλοξενούμενων. Τα επεισόδια που οδήγησαν στον θάνατο 72 οπαδούς των
«Κόκκινων Διαβόλων» θεωρήθηκαν από πλευράς των ultras ως ένας εκδικητικός
φόρος αίματος των παρακρατικών μηχανισμών και των δυνάμεων ασφαλείας, για τον
ρόλο τους στην επανάσταση5. Φυσικά το πρωτάθλημα διεκόπη ξανά.

2
Βλ. «An Underground Army Challenges President Sisi», http://foreignpolicy.com/2015/03/18/egypt-
sisi-arab-spring-ultras-nahdawi-nahdawy/.
3
«Anarchists in Egypt, will the real Black Bloc please stand up?»,
http://www.yourmiddleeast.com/features/anarchists-in-egypt-will-the-real-black-bloc-please-stand-
up_18912
4
Βλ. και HUMBA!#8, «Ultras και αιγυπτιακή εξέγερση. Μια από τις μεγαλύτερες σφαγές στην ιστορία
του παγκόσμιου ποδοσφαίρου δεν είχε σχέση (μόνο) με το ποδόσφαιρο».
5
Η θέση αυτή δεν πρέπει να υποτιμά και τον ρόλο των οπαδών των δύο ομάδων, που καλλιέργησαν
πριν τον αγώνα ένα εκρηκτικό κλίμα, πέφτοντας στην παγίδα των αρχών. Για τα γεγονότα στο Πορτ
Σάιντ και τους παράγοντες που περιπλέκουν την απόδοση δικαιοσύνης βλ. «The Ultras Ahlawy -
Football, Violence, and the Quest for Justice», https://tcf.org/content/report/the-ultras-ahlawy/
Η όλη διαδικασία εξεύρεσης ενόχων και απονομής δικαιοσύνης περισσότερο έριξε
λάδι στη φωτιά, παρά απέφερε ουσιαστικό αποτέλεσμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι έξι
χρόνια μετά εκκρεμεί ακόμα η τελεσιδικία της υπόθεσης, ενώ προσωρινά είχαν
καταδικαστεί σε θάνατο 21 άτομα, κυρίως οπαδοί της Αλ Μάσρι. Την περίοδο αυτή
(2012-13), οι Ultras Ahlawy βγήκαν ξανά στο προσκήνιο κλιμακώνοντας τις
κινητοποιήσεις τους με στόχο την άσκηση πίεσης στα αρμόδια όργανα. Οι δράσεις
τους περιελάμβαναν από συγκεντρώσεις έξω από δημόσια κτήρια, διακοπή της
κυκλοφορίας και εισβολή σε μιντιακά συγκροτήματα, μέχρι επιθέσεις σε αστυνομικά
τμήματα. Η περίοδος αυτή είναι σημαντική, διότι στο συγκεκριμένο διάστημα άρχισε
να καλλιεργείται, έντεχνα ή όχι, η αποκαθήλωση των ultras. Επίσης, τα ίδια τα
γκρουπ βρέθηκαν σε δυσχερή θέση καθώς η ανυπαρξία αθλητικής δραστηριότητας τα
απομάκρυνε από τον φυσικό χώρο δράσης τους και ευνόησε τη μετατροπή της
εικόνας τους από ήρωες, σε ένα μάτσο «μπαχαλάκηδες» που δημιουργούν συνεχώς
ταραχές σε μια περίοδο που «η Αίγυπτος χρειάζεται ηρεμία και σταθερότητα».

Το μοντέλο αυτής της πανούργας συστημικής στρατηγικής θα γνωρίσει φυσικά την

κορύφωσή του κατά τη διάρκεια της στρατοκρατίας του Σίσι. Η νέα κυβέρνηση ήλθε
στην εξουσία με σκοπό να συντρίψει την όποια αντικαθεστωτική ή προοδευτική ρίζα.
Στο πλαίσιο αυτό, οι ultras έπρεπε να εξουδετερωθούν, όπως και κάθε τι που θύμιζε
τις μέρες του 20116. Η πολιτική του καθεστώτος βασίστηκε στο δίπολο
απονομιμοποίηση και καταστολή, με χαρακτηριστικές τακτικές «υποχωρήσεις». Ενώ
το πρωτάθλημα ξεκίνησε εκ νέου, η απαγόρευση θεατών στις κερκίδες έγινε μόνιμη.
Ενώ οι αγώνες των αφρικανικών διασυλλογικών διοργανώσεων τυπικά επέτρεπαν την
παρουσία θεατών, η διεξαγωγής τους λάμβανε χώρα σε γήπεδα μακριά από το Κάιρο
και με περιορισμένο αριθμό θεατών. Ο εξοστρακισμός των ultras από τα γήπεδα όχι
απλώς στέρησε τους οπαδούς από μια «προσωρινή αυτόνομη ζώνη», αλλά τους
οδήγησε και σε σπασμωδικές ενέργειες που μοιραία εγκλώβισαν τον προσανατολισμό
τους. Η περίπτωση της αντιπαλότητας των Ultras White Knights με τον πρόεδρο της
Ζαμάλεκ και πιστό σκυλί της στρατοκρατίας, Μορτάντα Μανσούρ, είναι
χαρακτηριστική7. Όταν ο τελευταίος μήνυσε τους UWK μετά από μια επίθεση με
6
Χαρακτηριστικό της καθεστωτικής εκδικητικότητας απέναντι στα πρόσωπα της επανάστασης είναι
και η εκστρατεία δυσφήμισης κατά του θρυλικού ποδοσφαιρικού συμβόλου, Μοχάμεντ Αμπουτρίκα,
ο οποίος είχε στηρίξει την επανάσταση και τους Ultras Ahlawy. Βλ. και HUMBA!#19, «Μοχάμεντ
Αμπουτρίκα: αντίο σε ένα πραγματικό ίνδαλμα».
7
Για την αντιπαλότητα των UWK και του Μανσούρ πριν την τραγωδία του Σταδίου Αεροπορικής
Άμυνας βλ. «Blood Sport: The Ultras White Knights vs. Mortada Mansour»,
https://lareviewofbooks.org/article/blood-sport-ultras-white-knights-vs-mortada-mansour#!
ούρα (!) και μερικές ψιλές εναντίον του, το καθεστώς βρήκε την ευκαιρία να
ξεκληρίσει την ηγεσία των Λευκών Ιπποτών.

Έπειτα, τρία χρόνια μετά το Πορτ Σάιντ συνέβη νέο μακελειό με θύματα οπαδούς.
Στον πρώτο αγώνα πρωταθλήματος με (περιορισμένη) παρουσία φιλάθλων μετά το
2012, ο Μανσούρ και η αστυνομία πιστώνονται την εγκληματική ανικανότητα ή
πρόθεση, ανάλογα τη σκοπιά που το εξετάζει κάποιος, για τον χαμό από ποδοπάτημα
20 οπαδών της Ζαμάλεκ8. Φυσικά, η καθεστωτική προπαγάνδα αγνόησε τους
πραγματικούς ενόχους και έστησε νέα καμπάνια απονομιμοποίησης των
«εγκληματικών συμμοριών γνωστών ως ultras» που σύντομα τέθηκαν εκτός νόμου ως
«τρομοκρατικές οργανώσεις».

Με τον νέο νόμο, η στοχοποίηση των ultras κατέστη πιο εύκολη από ποτέ. Οι
συνεχείς προσαγωγές και οι μακροχρόνιες προφυλακίσεις έχουν γίνει και πάλι ένα
χρήσιμο εργαλείο για το σπάσιμο των δομών και της ψυχολογίας των γκρουπ.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η προσαγωγή 236 οπαδών της Ζαμάλεκ μετά από
επεισόδια στο Στάδιο Borg al-Arab της Αλεξάνδρειας τον περασμένο Ιούλιο. Η
κράτησή τους διήρκησε σχεδόν έξι μήνες χωρίς ουσιαστικά αποδεικτικά στοιχεία,
ενώ μάλιστα αναγκάστηκαν να πληρώσουν για τις ζημιές που προκλήθηκαν στο
γήπεδο. Στο διάστημα αυτό, 210 οπαδοί των UWK ξεκίνησαν μέχρι και απεργία
πείνας, καταγγέλλοντας παράλληλα την εκδικητική κακομεταχείριση από το
προσωπικό των φυλακών.

Η γενιά της φυλακής, γενιά του μέλλοντος

Την περίοδο που ο Μοχάμεντ Σαλάχ πλασάρεται ακόμα και ως επίτιμος πρέσβης της
Αιγύπτου στο εξωτερικό και οι «Φαραώ» αναμένουν με αγωνία την πρώτη
συμμετοχή τους σε Μουντιάλ μετά το 1990, η κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας
προκαλεί οργή και θλίψη. Πάνω από 60.000 άνθρωποι βρίσκονται στη φυλακή ως
πολιτικοί αντίπαλοι του καθεστώτος9, οι θανατικές ποινές μοιράζονται σαν πρόστιμα
και η οποιαδήποτε συμμετοχή σε πολιτική διαμαρτυρία είναι αρκετή για να φέρει
8
Βλ. και HUMBA!#19 , «Στο Πόρτ Σάιντ ήταν προσχεδιασμένο, στο Κάιρο όχι» (συνέντευξη με τον
Τζέιμς Ντόρσεϊ) και μια εξαιρετική ανάλυση των γεγονότων στο «Air Defence Stadium disaster:
Another Egyptian football ground becomes a graveyard», https://www.kingfut.com/2015/02/11/air-
defence-stadium-disaster-graveyard/.
έναν Αιγύπτιο ενώπιον των στρατιωτικών δικαστηρίων. Μέσα σε όλα αυτά, οι
εκκρεμείς υποθέσεις των φυλακισμένων ultras, όπως για παράδειγμα των ηγετών των
UWK, Σαγίντ Μοσαγκέμπ και Γιασέρ Σαγίντ «Μπότζο», αποκτούν βαρύνουσα
πολιτική σημασία και ένα απειλητικό χαρτί στα χέρια της στρατοκρατίας.

Το τί μέλλει γενέσθαι είναι δύσκολο να προβλεφθεί. Παρόλα αυτά, ο ρόλος των ultras
σε οποιαδήποτε μεγάλη κοινωνικοπολιτική εξέλιξη εντός Αιγύπτου πιθανότατα θα
είναι και πάλι κεντρικός, παρά τα όποια σημάδια υποχώρησης ή σύγχυσης. Σύμφωνα
με τη δημοσιογράφο Βαφά ελ Μπανά, «Θα έρθει πάλι μια μέρα που θα γίνει εκ νέου
μια λαϊκή επανάσταση, γιατί αυτή η κυβέρνηση είναι ηλίθια, και ο λαός έχει αρχίσει να
το αντιλαμβάνεται. Και όταν έρθει αυτή η μέρα, θα χρειαστεί να εκκαθαριστούν όλοι
οι κυβερνητικοί θεσμοί από τους διεφθαρμένους ηγέτες τους, και οι Ultras θα είναι
ανάμεσα σε αυτούς που θα τους αντικαταστήσουν. Θα είναι η μηχανή που θα δώσει
ώθηση το τρένο».

Οι ίδιοι δεν φαίνονται και τόσο φιλόδοξοι όσον αφορά την οποιαδήποτε πολιτική
τους σταδιοδρομία. Παρόλα αυτά, τα λόγια της ελ Μπανά κρύβουν τη γενική
πεποίθηση ότι οι νέες γενιές της Αιγύπτου, το συγκρουσιακό κομμάτι των οποίων
αντιπροσωπεύεται καλύτερα από οπουδήποτε αλλού στους ultras, αξίζουν μια
ευκαιρία ώστε να διαμορφώσουν τις συνθήκες μιας κοινωνίας καλύτερης της
σημερινής. Εξάλλου, το γεγονός και μόνο ότι οι οπαδοί ποδοσφαίρου έχουν φτάσει
σε σημείο να θεωρούνται υποκείμενα που μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην
πολιτική αλλαγή, είναι πραγματικά αξιοσημείωτο.

9
«How Egypt’s Activists Became ‘Generation Jail’»,
https://www.nytimes.com/2017/03/14/magazine/how-egypts-activists-became-generation-jail.html