ΤΟ

ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967

Τεύχος: 2017 Τεύχος 2
του Χάρη Ραζάκου

Όταν αναφερόµαστε στο νοµικό και πολιτικό πλαίσιο µιας χρονικής περιόδου, έχουµε συνήθως στο
επίκεντρο του σκεπτικού µας ότι µιλάµε για ένα σύµπλεγµα στοιχείων τα οποία αλληλοσυµπληρώνονται και
διαµορφώνουν τελικά ένα ενιαίο σύνολο. Αναφερόµαστε στα στοιχεία εκείνα που «ντύνουν» νοµικά,
πολιτικά, ιδεολογικά κλπ. τον εκάστοτε τρόπο παραγωγής µέσα στην πορεία της Ιστορίας και –κατ’
επέκταση– στην πορεία σύγκρουσης και εναλλαγής των συστηµάτων.

Στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήµατος, πρόκειται για όλους εκείνους τους µηχανισµούς που
θωρακίζουν την εξουσία της αστικής τάξης έναντι της εργατικής και των άλλων καταπιεζόµενων λαϊκών
στρωµάτων.

Για το ζήτηµα του κράτους, ο Ένγκελς επισηµαίνει: «Επειδή το κράτος γεννήθηκε από την ανάγκη να
χαλιναγωγούνται οι ταξικές αντιθέσεις, και επειδή ταυτόχρονα γεννήθηκε µέσα στη σύγκρουση αυτών των
τάξεων, είναι κατά κανόνα κράτος της πιο ισχυρής, οικονοµικά κυρίαρχης τάξης, που µε τη βοήθεια του
κράτους γίνεται και πολιτικά κυρίαρχη τάξη, και έτσι αποχτά νέα µέσα για την κατάπνιξη και την
εκµετάλλευση της καταπιεζόµενης τάξης»1.

Πρόκειται για «έναν ορισµένο µηχανισµό εξαναγκασµού», µια «µηχανή για να στηρίζει την κυριαρχία της
µιας τάξης πάνω στην άλλη»2, στην περίπτωση του καπιταλιστικού κράτους «µια µηχανή που βοηθάει τους
καπιταλιστές να υποτάσσουν τη φτωχή αγροτιά και την εργατική τάξη»3.

Μιλώντας για το ελληνικό αστικό κράτος, µετά από τον ταξικό εµφύλιο πόλεµο, θα σταθούµε στα βασικά
χαρακτηριστικά της οργάνωσής του: Το νοµικό πλαίσιο, τη λειτουργία των πολιτικών και πολιτειακών
θεσµών του, τις ιδεολογικές αναφορές του. Η «σωστή» λειτουργία των παραπάνω µηχανισµών και θεσµών,
σε απόλυτη αλληλοσυµπλήρωση µεταξύ τους, ήταν –και τότε, όπως και πάντα στο αστικό κράτος–
απολύτως αναγκαία για τη θωράκιση της αστικής εξουσίας µετά από την «ταραγµένη» γι’ αυτή δεκαετία του
1940-’50, όπου απειλήθηκε άµεσα.

Αυτή η –αναγκαία– «σωστή» λειτουργία πέρασε από διάφορες φάσεις. Άλλοτε είναι αναγκαία η σκλήρυνση
των νοµοθετικών-δικαστικών µέτρων κατά των µελών του Κοµµουνιστικού Κόµµατος και άλλων αγωνιστών
(Έκτακτα Στρατοδικεία, φυλακίσεις - εκτοπίσεις - εκτελέσεις) και η αύξηση των µέσων καταστολής των
εργατικών-λαϊκών αγώνων, και άλλοτε προτάσσεται η µερική ελάφρυνσή τους. Άλλοτε, η στερέωση της
εξουσίας των καπιταλιστών συνεπάγεται την ενίσχυση του ρόλου του θεσµού της βασιλείας, και άλλοτε την
ενίσχυση του κοινοβουλευτισµού, ενώ και στο πλαίσιο της «αστικής κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας» άλλες
φορές κρίνονται αναγκαίες «δεξιές» λύσεις, ενώ άλλες φορές αυτές υποχωρούν µπροστά σε κάποιο
λεγόµενο «κεντρώο» µίγµα πολιτικής. Ωστόσο, είτε µε το µαστίγιο είτε µε το καρότο, η κεντρική κατεύθυνση
του αστικού κράτους παραµένει ίδια. Όπως τονίζει ο Λένιν: «Η µορφή κυριαρχίας του [καπιταλιστικού]
κράτους µπορεί να είναι διαφορετική: Το κεφάλαιο µε τον έναν τρόπο εκδηλώνει τη δύναµή του εκεί όπου
υπάρχει µια µορφή και µε άλλον εκεί όπου υπάρχει άλλη, στην ουσία όµως η εξουσία παραµένει στα χέρια
του κεφαλαίου»4.

1945-1950: ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ «ΕΚΤΑΚΤΟΥ ΑΝΑΓΚΗΣ»

Προτού αναλυθεί η περίοδος 1950-1967, χρειάζεται να εξετάσουµε ορισµένα στοιχεία της µεταπολεµικής

1 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

περιόδου, όπως και της κατάστασης που διαµορφώθηκε στη χώρα κατά την ένοπλη εµφύλια σύγκρουση,
καθώς, κατά κύριο λόγο, η βάση των επιλογών της άρχουσας τάξης µετά το 1950 εντοπίζεται σε αντίστοιχες
επιλογές της στα χρόνια 1945-1949.

Αµέσως µετά την αποχώρηση των Γερµανών ναζί από την Ελλάδα (Οκτώβρης 1944), και ιδίως µετά τη
σύγκρουση του Δεκέµβρη του 1944 και την υπογραφή της Συµφωνίας της Βάρκιζας, η άρχουσα τάξη της
χώρας είχε να αντιµετωπίσει ένα κοµβικό ζήτηµα: Παρά την ήττα του ΕΛΑΣ, το Δεκέµβρη του 1944, και την
(ταπεινωτική) παράδοση του οπλισµού του µετά από τη Βάρκιζα, δεν είχε εξασφαλιστεί ακόµη η
σταθερότητα του αστικού κράτους. Το πολύ υψηλό επίπεδο οργάνωσης του λαού και της νεολαίας στις
οργανώσεις της ΕΑΜικής Αντίστασης (ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - ΕΠΟΝ - Εθνική Αλληλεγγύη - Εργατικό ΕΑΜ) και η
δυναµική που –κατ’ επέκταση– αυτές απέκτησαν κατά τα χρόνια της Κατοχής, η µεγάλη αύξηση της
δύναµης του ΚΚΕ και το –ακόµα και µετά τη στρατιωτική ήττα του Δεκέµβρη– ανεβασµένο κύρος του µέσα
στα εργατικά-λαϊκά, αλλά και κατώτερα µεσαία στρώµατα, αποτελούσαν µεγάλα εµπόδια στην προσπάθεια
της άρχουσας τάξης να σταθεροποιήσει και ανασυγκροτήσει την εξουσία της. Δεν αρκούσε λοιπόν η
πρόσφατη στρατιωτική ήττα του ΕΑΜικού κινήµατος, αλλά έπρεπε πια να οργανωθεί ένα ολοκληρωµένο,
οργανωµένο πλαίσιο (ιδεολογικό-πολιτικό-θεσµικό) ώστε να χτυπηθούν –ακόµη και να διαλυθούν– το
Κοµµουνιστικό Κόµµα και οι ΕΑΜικές οργανώσεις και να επιτευχθεί η καθυπόταξη και ενσωµάτωση του
εργατικού-λαϊκού κινήµατος. Αυτές αποτελούσαν απαραίτητες προϋποθέσεις για την επίτευξη της
«οµαλότητας» και σταθερότητας του καπιταλιστικού συστήµατος µετά τη Βάρκιζα.

Η «ΕΘΝΙΚΟΦΡΟΣΥΝΗ» ΑΝΤΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ: Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ…

Η οργανωµένη επίθεση που εξαπολύθηκε εναντίον του ΚΚΕ-ΕΑΜ και, συνολικά, του λαϊκού κινήµατος ήταν
πολυδιάστατη. Από τη µία, συνίστατο στην ωµή βία και τροµοκράτηση του λαού, των µελών και φίλων του
ΚΚΕ και του ΕΑΜ, όλων των ανθρώπων που συµµετείχαν στην Αντίσταση κατά των κατακτητών στα χρόνια
της Κατοχής. Αµέσως µετά την υπογραφή της Συµφωνίας της Βάρκιζας, «παρακρατικές» συµµορίες,
πρώην δοσίλογοι, Ταγµατασφαλίτες και συνεργάτες των Ναζί κατακτητών, σε αγαστή συνεργασία µε
κρατικά όργανα (Χωροφυλακή και νεοσύστατη Εθνοφυλακή) και εν γνώσει των Βρετανών «προστατών»,
ξαµολιούνται στην ύπαιθρο αλλά και στις πόλεις τροµοκρατώντας το λαό, χτυπώντας, βιάζοντας,
δολοφονώντας, λεηλατώντας, κλέβοντας και καίγοντας περιουσίες κλπ. Τον ίδιο καιρό, συλλαµβάνονται
από τον κρατικό µηχανισµό χιλιάδες κοµµουνιστές και άλλοι αγωνιστές και στέλνονται (οι περισσότεροι
υπόδικοι και χωρίς να τους έχουν καν απαγγελθεί κατηγορίες) στις φυλακές και σε διάφορους χώρους που
χρησιµοποιούνται ως τέτοιες, οι οποίες µέχρι το τέλος του 1945 έχουν γεµίσει ασφυκτικά5. Από την άλλη,
και όσο περνούν οι µήνες µετά από τη Βάρκιζα, διαµορφώνεται ένα ιδεολογικό και θεσµικό πλαίσιο, το
οποίο αξιοποιώντας και το Άρθρο 3 της Συµφωνίας της Βάρκιζας περί αµνηστίας6 αφενός «ντύνει» µε ένα
µανδύα «νοµιµότητας» το όργιο της «Λευκής Τροµοκρατίας» και αφετέρου ανοίγει διάπλατα το δρόµο για
ακόµα µεγαλύτερη επιθετικότητα και καταστολή.

Αρχικά, σε καθαρά ιδεολογικό επίπεδο, διαµορφώνεται η –επίσηµη– ιδεολογία της λεγόµενης

Εθνικοφροσύνης. Μια «ιδεολογική σκέπη» κάτω από την οποία στέκονται όλες οι µερίδες του αστικού
κόσµου (πολιτικά κόµµατα και οµάδες, στρατιωτικοί και οικονοµικοί παράγοντες, Σώµατα Ασφαλείας και
κρατικοί φορείς) αποκτώντας µια βάση συνεννόησης ενάντια στον κοινό εχθρό, το Κοµµουνιστικό Κόµµα
και τους «συνοδοιπόρους» του. Η ιδεολογία της Εθνικοφροσύνης συµπυκνώνει µια µεγάλη σειρά από
παλιά και νέα ιδεολογήµατα, τα οποία υπηρετούν µια βασική αρχή: Ελληνισµός εναντίον Κοµµουνισµού. Με
βάση ακριβώς αυτήν την αρχή, µέσα στην ελληνική κοινωνία διαµορφώνονται δύο κατηγορίες πολιτών: Οι
Έλληνες και οι «αντεθνικώς δρώντες», οι κοµµουνιστές. Η ιδεολογία της Εθνικοφροσύνης καθίσταται από
νωρίς η επίσηµη ιδεολογία του αστικού κράτους και πάνω σ’ αυτήν τη βάση θα στηθεί η αντιλαϊκή-

2 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

αντικοµµουνιστική πολιτική του, µέχρι την πτώση της δικτατορίας των συνταγµαταρχών το 1974.

Μέσα σ’ αυτό το κλίµα, της αντικοµµουνιστικής τροµοκρατίας, πραγµατοποιούνται οι νόθες εκλογές της
31ης Μάρτη 1946 οι οποίες από την πλευρά της αστικής τάξης συνιστούσαν ένα σηµαντικό βήµα προς την
οριστική σταθεροποίηση της εξουσίας της, δίχως αυτό να σηµαίνει ότι εκείνη την εποχή είχε αποκατασταθεί
η σταθερότητά της. Η συγκρότηση του πρώτου αστικού κοινοβουλίου µετά από 10 χρόνια (γεγονός που
πανηγυρίζεται δεόντως από τον αστικό κόσµο)7 αποτελεί τον «κοινοβουλευτικό µανδύα» του συστήµατος,
µε τον οποίο θα περάσει µια σειρά από νόµους, ψηφίσµατα και διατάξεις, ώστε να χτυπήσει το οργανωµένο
εργατικό-λαϊκό κίνηµα και τον κύριο πολιτικό του φορέα, το ΚΚΕ, και παράλληλα, να θωρακιστεί νοµικά
απέναντί του.

…ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η πρώτη κίνηση της νέας Βουλής προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η θέσπιση του περιβόητου Γ΄
Ψηφίσµατος, στις 18 Ιούνη 1946. Πρόκειται για µια δέσµη έκτακτων µέτρων «αφορώντων την Δηµόσιαν
τάξιν και ασφάλειαν του Κράτους» µε τα οποία ποινικοποιούνταν µια σειρά ενέργειες «επικίνδυνες» για τη
δηµόσια ασφάλεια, όπως η «κατάρτιση οµάδας µε σκοπό τη διά της βίας προσβολή κρατικών αρχών»
(άρθρα 2, 3), οι απεργίες (άρθρο 7), οι «δηµόσιες συναθροίσεις» (άρθρο 4) κ.ά.8 Με το Γ΄ Ψήφισµα,
οριζόταν ως έγκληµα ακόµα και η –υποθετική, ουσιαστικά– πρόθεση κάποιου να προβεί στις παραπάνω
«αξιόποινες» πράξεις, ενώ δινόταν η δυνατότητα στις αρχές να συλλαµβάνουν και –µε συνοπτικές
διαδικασίες– να καταδικάζουν σε φυλάκιση ή ακόµα και σε θάνατο κάθε πολίτη που θα θεωρείτο απλά
ύποπτος ή «ηθικός αυτουργός». Οι «παράνοµοι» οδηγούνται για δίκη σε Έκτακτα Στρατοδικεία, τα οποία
ιδρύονται (σύµφωνα µε το άρθρο 11 του Γ΄ Ψηφίσµατος) σταδιακά σε όλη την επικράτεια9, κάτι που γινόταν
βέβαια µέχρι τότε µέσω των Επιτροπών Ασφαλείας, που ανασυστάθηκαν µε Νοµοθετικό Διάταγµα (Ν.Δ.)
της νεοσύστατης κυβέρνησης Τσαλδάρη ήδη από τις 4 Μάη ’46.10 Τα Έκτακτα Στρατοδικεία αναλαµβάνουν
δράση ελάχιστες κιόλας µέρες µετά την ίδρυσή τους. Στις 16 Ιούλη, εκτελούνται στο Επταπύργιο της
Θεσσαλονίκης, ύστερα από απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης, οι πρώτοι 2
καταδικασµένοι µε βάση το Γ΄ Ψήφισµα, οι κοµµουνιστές Θεοχάρης Σαπρανίδης και Γιώργος Καλέµης και,
δέκα µέρες µετά, µε απόφαση του Στρατοδικείου Γιαννιτσών, 7 ακόµα αγωνιστές, ανάµεσά τους η πρώτη
γυναίκα που εκτελείται, η Ειρήνη Γκίνη.

Ο αριθµός των εκτοπίσεων, των φυλακίσεων και των εκτελέσεων αυξάνεται κατά τα επόµενα χρόνια, ενώ το
νοµικό οπλοστάσιο του αστικού κράτους ενισχύεται σταδιακά ακόµη περισσότερο. Όσο γενικεύεται η
ένοπλη σύγκρουση τόσο εντείνεται η τροµοκρατία και οι διώξεις εναντίον του λαού. Με µια σειρά ακόµα
νοµοθετηµάτων, που είτε συµπληρώνουν το Γ΄ Ψήφισµα11 είτε το ενισχύουν12, µέχρι τις αρχές του ’48
ολοκληρώνεται η νοµική θωράκιση. Ιδιαίτερα η θέσπιση του Αναγκαστικού Νόµου 509/4713 υπήρξε
καθοριστική και µετά από το τέλος του Εµφυλίου, καθώς µε βάση αυτόν το νόµο παραπέµφθηκαν και
καταδικάστηκαν χιλιάδες κοµµουνιστές και άλλοι αγωνιστές σε όλη τη χώρα.

Παράλληλα µε την ενίσχυση του νοµικού της οπλοστασίου, η άρχουσα τάξη ολοκληρώνει την από καιρό
σχεδιαζόµενη από τους τελευταίους ακόµη µήνες της Κατοχής επιστροφή του Βασιλιά Γεωργίου Β΄, ως
βασικού συστατικού –εκείνη την περίοδο– της λειτουργίας του κράτους της. Το δηµοψήφισµα της 1ης
Σεπτέµβρη ’46, όπου πραγµατοποιήθηκαν µια σειρά παρεµβάσεις που καθόρισαν το αποτέλεσµα, ανέδειξε
µια πλειοψηφία της τάξης του 68% υπέρ της επιστροφής του Γεωργίου Β΄.14 Η επάνοδος του Βασιλιά θα
σηµαδέψει τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα για πάνω από δύο δεκαετίες, καθώς η παρέµβαση του
Παλατιού στα πολιτικά πράγµατα της χώρας ήταν καθοριστική. Αυτός ο ρόλος του βασιλικού θεσµού, σε

3 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

άµεση σχέση µε την εκ των πραγµάτων (λόγω της εµφύλιας σύγκρουσης) ενεργοποίηση του στρατού
(ανάληψη αναβαθµισµένων ευθυνών από τον Παπάγο, διατήρηση και ενθάρρυνση οργανωµένων οµάδων
εντός του Σώµατος, π.χ. ΙΔΕΑ) και την καθοριστικότατη παρέµβαση του αµερικανικού παράγοντα από την
άνοιξη του ’47 κι έπειτα, αποτελούν το προοίµιο της εικόνας του µετεµφυλιακού ελληνικού αστικού κράτους.

Πρέπει να επισηµάνουµε, βέβαια, ότι στο αντικοµµουνιστικό παραλήρηµα της εποχής καµία µερίδα των
αστικών πολιτικών δυνάµεων δε µένει αµέτοχη. Μπορεί, ανά διαστήµατα, να προβάλλονται διάφορες
µικροδιαφορές, ωστόσο η συντριπτική πλειοψηφία τους παίρνει ενεργά µέρος σε όλες τις διαδικασίες που
στόχο έχουν το χτύπηµα του εργατικού-λαϊκού κινήµατος και του ΚΚΕ. Μια σειρά παραδείγµατα, µε
κορυφαίο την κυβερνητική συνεργασία των δύο παραδοσιακών κοµµάτων (Λαϊκό Κόµµα και Κόµµα
Φιλελευθέρων) µε πρωθυπουργό τον αρχηγό των Φιλελευθέρων Θ. Σοφούλη, το Σεπτέµβρη του ’47,
δείχνουν το ανεβασµένο ταξικό κριτήριο της αστικής τάξης: Όπως και σε προγενέστερες φάσεις, όπου το
αστικό κράτος αντιµετώπισε δυσκολίες, το πολιτικό του προσωπικό παραµέρισε τις όποιες
(εναποµένουσες, από την κατοχική περίοδο και µετά) διαφορές στους κόλπους του και προχώρησε στις
απαραίτητες πολιτικές συγκλίσεις.

1950-1967: Η «ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ» ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Η εξεταζόµενη περίοδος (1950-1967), παρά τις επιµέρους και ανά χρονικές στιγµές διαφοροποιήσεις,
χαρακτηρίζεται, όσον αφορά το γενικό οικονοµικό-πολιτικό πλαίσιο, από την καπιταλιστική
«ανασυγκρότηση» της χώρας και την «προσαρµογή» της οικονοµίας στο πλαίσιο της µεταπολεµικής
ανάπτυξης του καπιταλισµού στην Ευρώπη και παγκοσµίως. Μέσα ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο, το οποίο
χαρακτηρίζεται από την τάση απελευθέρωσης του εµπορίου και σταδιακής απελευθέρωσης κίνησης
κεφαλαίων και εργατικού δυναµικού, που είχε ανασταλεί εξαιτίας των δύο παγκόσµιων πολέµων και της
καπιταλιστικής οικονοµικής κρίσης του 1929-’32,15 τίθενται για το ελληνικό κεφάλαιο δύο στόχοι: α) Η
εισροή ξένων κεφαλαίων µε στόχο τη µεταπολεµική ανασυγκρότηση του ελληνικού καπιταλισµού, γνωστή
ως «αµερικανική βοήθεια», και β) η σύνδεσή του µε την «Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα» (ΕΟΚ).

Όσον αφορά τις σχέσεις ΗΠΑ και ΕΟΚ, παρόλο που διατρέχονται από αντιθέσεις και ανταγωνισµό, τελικά
κυριαρχεί σε αυτές η συµµαχία ενάντια στην ΕΣΣΔ και τα άλλα σοσιαλιστικά κράτη, η κοινή πάλη ενάντια
στο σοσιαλισµό-κοµµουνισµό. Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι οι ίδιες οι ΗΠΑ είχαν ενθαρρύνει την
προοπτική διαµόρφωσης µιας ευρωπαϊκής οικονοµικής κοινότητας, ήδη από το 194916, ως ένα µέσο
ενίσχυσης της καπιταλιστικής Δ. Ευρώπης έναντι της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών κρατών17.
Υπάρχουν, ασφαλώς, µεγάλες διαφορές ανάµεσα στις πολιτικές επιλογές της ελληνικής αστικής τάξης και
των Αµερικανών «προστατών» και τις αντίστοιχες στις καπιταλιστικές οικονοµίες της Δ. Ευρώπης, ωστόσο
αυτές καθορίζονται γενικά από τις ανισοµετρίες στην καπιταλιστική ανάπτυξη, τη θέση της Ελλάδας µέσα
στο ιµπεριαλιστικό σύστηµα και, βεβαίως, τις πολιτικές-στρατιωτικές εξελίξεις που επέφερε η τρίχρονη
εµφύλια ταξική σύγκρουση (1946-1949).

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ ΔΣΕ

Η υποχώρηση του µεγάλου όγκου των δυνάµεων του ΔΣΕ, στις 30 Αυγούστου 1949, σήµανε τη λήξη του
εµφύλιου πολέµου µε τη στρατιωτική νίκη των κυβερνητικών δυνάµεων και, παράλληλα, την αποµάκρυνση
του (άµεσου) κινδύνου να κλονιστεί σοβαρά η αστική εξουσία. Όπως είναι φυσικό, όµως, οι αστικές

4 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

δυνάµεις (άρχουσα τάξη - στρατός - πολιτικό προσωπικό - ΗΠΑ) δεν αρκούνται σε αυτήν τη στρατιωτική
τους νίκη˙ η νίκη πρέπει να είναι ολοκληρωτική σε όλα τα επίπεδα (στρατιωτικό, πολιτικό, ιδεολογικό κλπ.),
ώστε να επιτευχθεί η οριστική διάλυση κάθε θύλακα οργάνωσης και αντίστασης του λαού, όπως και να
δηµιουργηθούν οι κατάλληλοι όροι που θα εµποδίσουν την –εκ νέου– ανάπτυξη του λαϊκού κινήµατος (π.χ.
η διάλυση των παράνοµων Κοµµατικών Οργανώσεων ή συνδικαλιστικών φορέων όπου ηγούνταν
κοµµουνιστές και άλλοι αγωνιστές στερούσε από τα φτωχά λαϊκά στρώµατα τη δυνατότητα για πολιτική
εκπροσώπηση18). Αυτός ο στόχος, ασφαλώς, αποτελεί και µια σοβαρή προϋπόθεση για την είσοδο της
ελληνικής καπιταλιστικής οικονοµίας στο δρόµο της «ανασυγκρότησης» και ανάπτυξης.

Διαµορφώνεται, λοιπόν, στην αυγή αυτής της περιόδου, ένα ασφυκτικό θεσµικό πλαίσιο εναντίον των
κοµµουνιστών και συνολικά του αγωνιζόµενου λαού καθ’ οµοίωση της µεταβαρκιζιανής περιόδου,
1945-1949, όπως αυτή αναλύθηκε νωρίτερα. Το τσάκισµα του στρατιωτικά ηττηµένου λαϊκού κινήµατος
προϋποθέτει τη διατήρηση του σκληρού αντιλαϊκού νοµικού πλαισίου και το ξεκαθάρισµα των παράνοµων
Οργανώσεων του ΚΚΕ µε συλλήψεις, δίκες, φυλακίσεις, εκτοπίσεις και εκτελέσεις. Παράλληλα, τίθενται ως
απαραίτητοι παράγοντες η πολιτική «σταθερότητα», µέσω ισχυρών κυβερνήσεων που θα οδηγήσουν στην
οικονοµική «ανασυγκρότηση», καθώς και η συνέχιση της εισροής κεφαλαίων (στην προκείµενη περίοδο,
από τις ΗΠΑ) για την ενίσχυση της ελληνικής καπιταλιστικής οικονοµίας.

Όχι µόνο διατηρείται ανέπαφο όλο το νοµικό οπλοστάσιο της προηγούµενης περιόδου, αλλά ενισχύεται και
µε την αναβίωση του µεταξικού νόµου 375/36 «Περί τιµωρίας των εγκληµάτων κατασκοπίας και των
εγκληµατικών ενεργειών των απειλουσών την εξωτερικήν ασφάλειαν της χώρας», βάσει του οποίου
καταδικάστηκε, από το 1952 και µετά, το µεγαλύτερο µέρος των παραπεµφθέντων στα στρατοδικεία
κοµµουνιστών για «έγκληµα κατασκοπίας»19. Η επαναφορά του Α.Ν. 375/36 σχετίζεται, σε µεγάλο βαθµό,
µε τη βαθύτερη εµπλοκή της Ελλάδας στα ιµπεριαλιστικά σχέδια των ΗΠΑ και τη σύνδεσή της µε τον
ιµπεριαλιστικό µηχανισµό του ΝΑΤΟ, όπου εντάχτηκε στις 18 Φλεβάρη 1952. Από τη στιγµή που η Ελλάδα
εισέρχεται στο λεγόµενο Ψυχρό Πόλεµο που εξαπέλυε ο ιµπεριαλισµός (µε ηγεµονική δύναµη τις ΗΠΑ)
εναντίον του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, η κατηγορία ως «πράκτορα του εχθρού» και «κατασκόπου»
απευθυνόταν εναντίον κάθε αγωνιστή. Τον ίδιο καιρό, νέες φουρνιές αγωνιστών στέλνονται σε φυλακές
(Αβέρωφ, Βούρλων, Αίγινας, Κέρκυρας και άλλες σε όλη τη χώρα) και τόπους εξορίας (Μακρόνησος, Άι-
Στράτης, Γυάρος, Τρίκερι κ.ά.) και προστίθενται στον ήδη µεγάλο αριθµό των δεσµωτών από τα χρόνια του
εµφύλιου πολέµου. Σε ανακοίνωσή του, στις 7 Μάρτη 1951, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ καταγγέλλει την ύπαρξη
40.000 φυλακισµένων και εξόριστων και 3.000 καταδικασµένων σε θάνατο.20

Σχετικά µε την οικονοµική «ανασυγκρότηση», κατά τα πρώτα µετεµφυλιακά χρόνια παρατηρείται µεγάλη
καθυστέρηση, η οποία έρχεται σε αντίθεση µε την οικονοµική κατάσταση των κρατών της Δ. Ευρώπης που
επίσης λάµβαναν τη στήριξη του σχεδίου Μάρσαλ. Μέχρι το 1953, οπότε ολοκληρώνεται (µετά και από την
παράταση ενός χρόνου) το σχέδιο Μάρσαλ για την Ελλάδα, η προτεινόµενη από τις ΗΠΑ –και, κατά βάση,
ακολουθούµενη– οικονοµική πολιτική προκάλεσε έντονο προβληµατισµό στους κόλπους της άρχουσας
τάξης της χώρας. Ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη η εισροή των αµερικανικών κεφαλαίων στόχευε στην
καπιταλιστική µεταπολεµική ανάπτυξη σε συνδυασµό µε την αύξηση «παροχών» και τη δηµιουργία του
λεγόµενου «κράτους πρόνοιας»21, στην Ελλάδα ως πρωταρχικός στόχος τέθηκε η σταθεροποίηση της
καπιταλιστικής εξουσίας. Πάνω σ’ αυτήν τη βάση διεξαγόταν η ενδοαστική συζήτηση στην Ελλάδα για την
κατάλληλη πολιτική που θα συνέβαλλε στην οικονοµική ανάκαµψη. Τα αµερικανικά κεφάλαια συνέχιζαν να
προορίζονται κυρίως για την κάλυψη στρατιωτικών αναγκών, προτεραιότητα που ενισχύθηκε, άλλωστε, µε
το ξεκίνηµα του πολέµου της Κορέας (Ιούνης 1950), στον οποίο συµµετείχε και η Ελλάδα. Η ενίσχυση των
στρατιωτικών δαπανών σε βάρος της παραγωγικής ανασυγκρότησης, σε συνδυασµό και µε την
ταυτόχρονη µείωση –εκείνο τον καιρό– της οικονοµικής βοήθειας, δηµιούργησε τόσο µεγάλα προβλήµατα
στα λαϊκά στρώµατα,22 που ακόµα και µέσα στα αστικά επιτελεία προκλήθηκε έντονος προβληµατισµός και

5 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

πολιτικές διαµάχες23 οι οποίες έφταναν µέχρι και το επίπεδο της κριτικής του αµερικανικού παράγοντα (σε
σχέση και µε τους ανταγωνισµούς του µε άλλες καπιταλιστικές δυνάµεις) στην καθυστέρηση της
βιοµηχανικής ανάπτυξης της χώρας24. Αυτή η κριτική αστών παραγόντων πατούσε σε στέρεες βάσεις,
καθώς, κατά κύριο λόγο, οι ΗΠΑ ήταν αυτές που εµπλέκονταν στα ζητήµατα της οικονοµικής πολιτικής των
ελληνικών κυβερνήσεων από θέσεις ισχύος, χρησιµοποιώντας συχνά γλωσσικό ύφος επικυρίαρχου. Στόχος
τους ήταν η αποτελεσµατικότερη αξιοποίηση των αµερικανικών κεφαλαίων ως παράγοντα για την πιο
στέρεη ενσωµάτωση της Ελλάδας στο διεθνές µεταπολεµικό καπιταλιστικό σύστηµα, στα ιµπεριαλιστικά
σχέδια στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.25

Την ίδια στιγµή, είναι έντονες οι ενδοαστικές αντιπαραθέσεις ως προς το µίγµα της ακολουθούµενης
οικονοµικής πολιτικής (περιοριστική ή επεκτατική), όπως και για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας, που,
εξυπηρετώντας ανάλογα το όποιο µίγµα, θα την οδηγούσε στο δρόµο της «ανόρθωσής» της. Κατά την
πρώτη αυτή µετεµφυλιακή περίοδο, εµφανίζονται έντονες διχογνωµίες σχετικά µε αυτό, αν δηλαδή θα
συνέχιζε να ακολουθείται ο κοινοβουλευτικός δρόµος ή αν θα επιβαλλόταν κάποια µη κοινοβουλευτική
λύση. Οι υποστηρικτές της δεύτερης, βέβαια, λύσης δεν υποστήριζαν ανοιχτά την επιβολή δικτατορίας,
ωστόσο αυτή υποκρυπτόταν πίσω από τη θέση για παράκαµψη των εκλογών και µεταβατική κυβέρνηση
(στην προκείµενη περίπτωση, του Παπάγου)26.

Κατά τις διαβουλεύσεις αυτές, υπερισχύει η θέση για εκλογές (που είναι και θέση των Αµερικανών27), οι
οποίες και πραγµατοποιούνται στις 5 Μάρτη 1950. Η ανάδειξη σε πλειοψηφία των λεγόµενων «κεντρώων»
σχηµατισµών δείχνει, ουσιαστικά, την προτίµηση αστικής τάξης και ΗΠΑ στις δοκιµασµένες από τα χρόνια
του Εµφυλίου «κεντρώες λύσεις». Αντίστοιχη είναι η υποστήριξη στα «κεντρώα» κυβερνητικά σχήµατα και
στις επόµενες εκλογές (9 Σεπτέµβρη 1951), παρά, µάλιστα, τη νίκη του Παπάγου (που στο µεσοδιάστηµα
είχε σχηµατίσει δικό του κόµµα, τον «Ελληνικό Συναγερµό»). Η προώθηση του Παπάγου γίνεται λίγο
αργότερα, αφού πρώτα η βραχύβια κυβέρνηση Πλαστήρα προχωρήσει στη Συνταγµατική Αναθεώρηση και
την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, το 1952, και όταν πια ολοκληρώνεται, µε τη διαµόρφωση του πολιτικού
διπόλου ΕΠΕΚ (Πλαστήρας) - «Ελληνικός Συναγερµός» (Παπάγος), η µερική αναµόρφωση του
(µετεµφυλιακού) αστικού συστήµατος. Μέχρι τότε, οι ΗΠΑ παρεµβαίνουν σταθερά υπέρ της λύσης του
επίσης δοκιµασµένου Πλαστήρα, ενώ εκφράζουν µονίµως ανησυχίες όσες φορές προκύπτουν διάφορες
µικροκοµµατικές διαφωνίες σε κυβερνητικό επίπεδο.28

ΤΟ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ» ΣΤΗ «ΒΡΟΜΙΚΗ ΔΟΥΛΕΙΑ»

Η προώθηση των «κεντρώων λύσεων» αξιοποιείται πάντα από το σύστηµα, ώστε µε το µανδύα της
«προόδου» να κατευνάζονται ή και να ενσωµατώνονται οι όποιες αντιδράσεις των καταπιεζόµενων
κοινωνικών στρωµάτων για να διαιωνίζεται το εκµεταλλευτικό καπιταλιστικό σύστηµα. Φυσικά, στην
περίπτωση της Ελλάδας, η χρησιµοποίηση «κεντρώων» πολιτικών σχηµατισµών –εκτός από την επιδίωξη
της ενσωµάτωσης λαϊκών στρωµάτων– έχει συνδεθεί και µε την προώθηση σκληρών µέτρων ενάντια στο
λαϊκό κίνηµα.

Οι «κεντρώες» κυβερνήσεις του Βενιζέλου και, κυρίως, του Πλαστήρα (1950-1952) κρίθηκαν ως οι πλέον
κατάλληλες ώστε η χώρα να «ξεπεράσει» τις «πληγές του Εµφυλίου» και να εισέλθει στη φάση της
«ανασυγκρότησης». Στην ουσία, το «Κέντρο» ανέλαβε να συµβάλει σε µια (τύπου) «αποΕΑΜοποίηση» των
λαϊκών και, ιδίως, των µικροαστικών στρωµάτων, «ρίχνοντας» συνθήµατα περί «ειρηνεύσεως», κλεισίµατος
της Μακρονήσου κ.ά., τα οποία εξέφραζαν όλο τον ΕΑΜογενή κόσµο της χώρας˙ µε αυτόν τον τρόπο
προσπαθούσε το σύστηµα να τραβήξει ένα µέρος αυτού του κόσµου από την επιρροή του ΚΚΕ, κάτι που

6 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

διευκόλυνε γενικώς, σε κάποιο βαθµό, και η πίεση που είχαν δηµιουργήσει η εµφύλια σύγκρουση και οι
διώξεις που την ακολούθησαν. Παρά τις διακηρύξεις, όµως, για «ειρήνευση» και χαλάρωση των µέτρων
ασφαλείας (ιδίως από τον Πλαστήρα), στην ουσία δεν άλλαξαν πολλά πράγµατα στον τοµέα των διώξεων.

Η σύνδεση αυτών των κυβερνήσεων µε την καταστολή του λαϊκού κινήµατος, το κυνηγητό εναντίον των
παράνοµων Οργανώσεων του ΚΚΕ, των διώξεων εναντίον της νεοσύστατης τότε ΕΔΑ (καλοκαίρι 1951)
κλπ. είναι άµεση. Αναφερόµενοι, για παράδειγµα, στις κυβερνήσεις Πλαστήρα, αυτή η σύνδεση είναι λογική,
καθώς η ΕΠΕΚ, πέρα από τα µεγάλα λόγια για εκδηµοκρατισµό της χώρας, ακολούθησε απαρέγκλιτα τον
ίδιο δρόµο του αντικοµµουνισµού.29 Η εξάρθρωση του παράνοµου µηχανισµού του ΚΚΕ αποτελούσε,
όπως ήδη έχουµε αναφέρει, µία από τις κυριότερες επιδιώξεις της άρχουσας τάξης και των Αµερικανών30,
και το «Κέντρο» υπηρέτησε και αυτόν το σκοπό µε ευλάβεια και υψηλό ταξικό κριτήριο. Όσο, µάλιστα,
εντείνονται οι προσπάθειες από το Κοµµουνιστικό Κόµµα να ανασυγκροτήσει τις δυνάµεις του και να σταθεί
και πάλι στα πόδια του τόσο εντείνονται και οι διώξεις. Κορυφαία «επιτυχία» του «Κέντρου» αποτελεί η
σύλληψη του Νίκου Μπελογιάννη, στις 20 Δεκέµβρη 1950, η εξάρθρωση του παράνοµου µηχανισµού του
ΚΚΕ, η παραποµπή δεκάδων µελών και στελεχών του σε δίκη και η εκτέλεση των Μπελογιάννη, Μπάτση,
Καλούµενου και Αργυριάδη (30 Μάρτη 1952). Τον ίδιο καιρό, στο εκτελεστικό απόσπασµα στέλνονται κι
άλλοι αγωνιστές31, ενώ πραγµατοποιούνται διώξεις εναντίον του «Δηµοκρατικού», της εφηµερίδας-
πρόδροµου της «Αυγής» που κυκλοφορούσε από τον Αύγουστο του ’50,32 φτάνοντας, µε βούλευµα του
Συµβουλίου Εφετών, έως το οριστικό σφράγισµά της, στις 4 Γενάρη 195133.

Στο νοµικό καθαρά πλαίσιο, αναφερθήκαµε στην επαναφορά του µεταξικού νόµου 375/36 «Περί
κατασκοπίας», βάσει του οποίου καταδικάζονται τα επόµενα χρόνια εκατοντάδες κοµµουνιστές και άλλοι
αγωνιστές. Πρέπει, βέβαια, να επισηµανθεί ότι η επαναφορά του συγκεκριµένου νόµου εντάσσεται και σε
ένα συνολικό διεθνές πλαίσιο του «αγώνα για την καταπολέµηση του κοµµουνισµού», καθώς αντίστοιχοι
νόµοι ανασύρθηκαν ή φτιάχτηκαν µεταπολεµικά και σε άλλες καπιταλιστικές χώρες, µε χαρακτηριστικότερη
την περίπτωση των ΗΠΑ34. Για την ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας των κατασταλτικών µηχανισµών, το
Μάρτη του 1951, η κυβέρνηση Βενιζέλου ψηφίζει το νόµο 1707/51 «Περί προσκλήσεως ιδιωτών δι’
εκτέλεσιν ειδικής υπηρεσίας»35, µε τον οποίο φτιάχνονται τα περίφηµα ΤΕΑ (Τάγµατα Ειδικής Ασφαλείας).
Με τη συγκρότηση των ΤΕΑ, ενισχύονταν οι κατασταλτικοί µηχανισµοί µε ένθερµους «εθνικόφρονες»
πολίτες, που συνέβαλαν δραστικά στον εκφοβισµό του λαού.36

Ωστόσο, η µεγαλύτερη συµβολή του «Κέντρου» στην ενίσχυση του νοµικού πλαισίου ήταν η αναθεώρηση
του Συντάγµατος, στις 21 Δεκέµβρη 1951. Το νέο Σύνταγµα άρχισε να εφαρµόζεται από την 1η Γενάρη
195237 και έθεσε τις βάσεις για τη λειτουργία του µετεµφυλιακού αστικού κράτους, µέχρι το 1974. Όπως
κάθε αστικό Σύνταγµα, έτσι και αυτό του ’52 διαπνέεται από ένα γενικό πνεύµα «φιλελευθερισµού» και
«δηµοκρατίας», αφήνοντας την ίδια στιγµή τη δυνατότητα στους διάφορους αρµόδιους κρατικούς
µηχανισµούς να καταλύουν αυτήν την επικαλούµενη «δηµοκρατία»38. Δεν είναι σκοπός του παρόντος να
αναλύσει όλες τις πτυχές του Συντάγµατος του ’52, γι’ αυτό θα αναφερθούµε σε ελάχιστα (ως προς τον
πραγµατικό τους όγκο) παραδείγµατα όπου οι ίδιες οι αστικές διατάξεις του «αυτοκαταργούνταν».

Καταρχάς, τα άρθρα 29-44 «Περί του Βασιλέως» και 45-53 «Περί της διαδοχής και της Αντιβασιλείας»
καθόριζαν µια σειρά από αποκλειστικές αρµοδιότητες του Παλατιού, που το καθιστούσαν τον απόλυτο
ρυθµιστή του κράτους.39 Τα σηµεία, όµως, που ξεδίπλωναν τον πραγµατικό του χαρακτήρα ως µέσου
κατοχύρωσης της κυριαρχίας της αστικής τάξης ήταν αυτά που αναφέρονταν στα «Περί του δηµοσίου
δικαίου των Ελλήνων». Τα άρθρα 3-28, ενώ υποτίθεται ότι διασφάλιζαν τις λεγόµενες «ατοµικές
ελευθερίες», την ίδια στιγµή καθόριζαν το πλαίσιο µέσα στο οποίο έπρεπε να κινούνται. Χαρακτηριστικό
ήταν το άρθρο 4, που κατοχύρωνε την «προσωπική ελευθερία» ως «απαραβίαστο». Την ίδια στιγµή
διακήρυσσε, όπως κάθε αστικό Σύνταγµα, ότι «ουδείς καταδιώκεται, συλλαµβάνεται, φυλακίζεται ή άλλως

7 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

πως περιορίζεται, ειµή οπόταν και όπως ο νόµος ορίζει». Έτσι, µε την ψήφιση σειράς νόµων κατά της
προσωπικής ελευθερίας, το απαραβίαστο της τελευταίας αναιρούνταν.

Παράλληλα το άρθρο 10 όριζε ότι το κράτος µπορούσε να απαγορεύσει για λόγους «δηµόσιας ασφάλειας»
τις «εν υπαίθρω συναθροίσεις» (που, κατά τα άλλα, ο λαός είχε δικαίωµα να οργανώνει). Τέλος, ενώ «οι
Έλληνες έχουσι το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι», η οποιαδήποτε σωµατειακή δοµή µπορούσε να διαλυθεί
«διά δικαστικής αποφάσεως» και οριζόταν ρητά ότι «η απεργία εις τους δηµοσίους υπαλλήλους και εις τους
υπαλλήλους νοµικών προσώπων και οργανισµών δηµοσίου δικαίου απαγορεύεται» (άρθρο 11). Το
τελευταίο αυτό άρθρο άνοιγε το δρόµο για την αποµάκρυνση των «µη εθνικόφρονων» εκπαιδευτικών,
ιδιαίτερα σε συνάρτηση µε το άρθρο 16, που όριζε το βασικό περιεχόµενο του εκπαιδευτικού έργου µε
σκοπό «…την ανάπτυξην της εθνικής συνειδήσεως των νέων επί τη βάσει των ιδεολογικών κατευθύνσεων
του ελληνοχριστιανικού πολιτισµού», καθώς και µε το άρθρο 100, όπου οριζόταν ότι «ιδεολογίαι σκοπούσαι
την διά βιαίων µέσων ανατροπήν του υφισταµένου πολιτειακού ή κοινωνικού καθεστώτος αντίκεινται
απολύτως προς την ιδιότητα του δηµοσίου υπαλλήλου»!

Γενικά, το Σύνταγµα του ’52 είναι απόλυτα εναρµονισµένο µε το συνολικό θεσµικό πλαίσιο των
προηγούµενων χρόνων, αλλά, κυρίως, µε τη βασική επιδίωξη των δηµιουργών του, αυτή της ενίσχυσης
των κανόνων που θα εξασφάλιζαν την οριστική στερέωση του ελληνικού αστικού κράτους. Μάλιστα,
ολόκληρο το προηγούµενο νοµικό οπλοστάσιό του λειτουργούσε παράλληλα και συµπληρωµατικά των
γενικών (νέων) συνταγµατικών διατάξεων, κατά τρόπο εξειδίκευσης των γενικών αρχών και άρθρων του
νέου Συντάγµατος40. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ούτε ο Πλαστήρας, ούτε οι επόµενοι
πρωθυπουργοί κατήργησαν κάποιο από τα µέτρα των προηγούµενων χρόνων, ακριβώς γιατί επρόκειτο
τελικά για µία ενιαία δέσµη νοµοθετηµάτων προς εξυπηρέτηση του παραπάνω σκοπού41.

Η θητεία των «κεντρώων» κυβερνήσεων, στα πρώτα µετεµφυλιακά χρόνια, ολοκληρώθηκε το Νοέµβρη του
1952. Μέχρι τότε, µαζί µε την ψήφιση του νέου Συντάγµατος ως προϋπόθεση για τη µετέπειτα εδραίωση
του καπιταλισµού στη χώρα, µπήκαν και οι πρώτες –γερές– βάσεις της σύνδεσης της Ελλάδας µε τους
ιµπεριαλιστικούς σχεδιασµούς (µε ηγεµονεύουσα δύναµη τις ΗΠΑ) στην ευρύτερη περιοχή και παγκοσµίως.
Πρώτα, η κυβέρνηση Βενιζέλου πήρε την απόφαση, το Νοέµβρη του 1950, για συµµετοχή ελληνικού
εκστρατευτικού σώµατος (που έφτασε σε υψηλότερο σηµείο επάνδρωσης τους 2.160 άντρες, ενώ συνολικά
πήραν µέρος 10.25542) στην ιµπεριαλιστική επέµβαση των ΗΠΑ στην Κορέα43, ενώ η κυβέρνηση
Πλαστήρα (µε τη στήριξη όλων των κοµµάτων44 στη Βουλή, εκτός της ΕΔΑ45) εγκαινίασε την πρόσδεση
της χώρας στο άρµα του ΝΑΤΟ, µε την ένταξή της στον ιµπεριαλιστικό οργανισµό, στις 18 Φλεβάρη 1952.

1953-1963: ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ «ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ» ΚΑΙ «ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ» ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ

ΚΡΑΤΟΥΣ

Η δεκαετία 1953-1963 µπορεί να χαρακτηριστεί, σε γενικές γραµµές, ως αυτή της «καπιταλιστικής

ανασυγκρότησης» της Ελλάδας: «Παραγωγική ανασυγκρότηση» µε µεγάλες επενδύσεις ξένων και ντόπιων
ιδιωτικών κεφαλαίων, διατήρηση της περιστολής των εργατικών δικαιωµάτων, δανειοδοτήσεις υπέρ της
«ανάπτυξης», ολοκληρωτική πρόσδεση στους ιµπεριαλιστικούς µηχανισµούς ΝΑΤΟ και ΕΟΚ.46 Στη
διακυβέρνηση της χώρας βρέθηκε, κατά την περίοδο αυτή, η «δεξιά» πτέρυγα του αστικού πολιτικού
φάσµατος, αρχικά ο «Ελληνικός Συναγερµός» του Παπάγου, τον οποίο διαδέχτηκε (µετά το θάνατό του, το
1955) ο Κ. Καραµανλής ως αρχηγός της «Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης» (ΕΡΕ). Και οι δύο αυτές
εµβληµατικές µορφές του αστικού πολιτικού κόσµου αναδείχτηκαν σε πιστούς υπηρέτες των συµφερόντων
της εγχώριας αστικής τάξης, για την υπεράσπιση της οποίας δε δίστασαν ούτε να συνεχίσουν την αντιλαϊκή

8 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

επίθεση, ούτε όµως και να έρθουν σε αντιπαραθέσεις εντός του αστικού «στρατοπέδου». Ιδίως ο
Καραµανλής δεν ταλαντεύτηκε σε καµία σχεδόν στιγµή της σταδιοδροµίας του ως πρωθυπουργός, κράτησε
σταθερή και ενιαία πολιτική γραµµή υπεράσπισης του καπιταλιστικού συστήµατος, ερχόµενος σε έντονες
αντιπαραθέσεις µε το Παλάτι, αµφισβητώντας ακόµα και την ύπαρξη του θεσµού.47

Στο διάστηµα αυτό, µε βάση τους παραπάνω άξονες της (εσωτερικής και εξωτερικής) πολιτικής της
«Δεξιάς», συνεχίζεται (µε διάφορες αυξοµειώσεις) η αντικοµµουνιστική «σταυροφορία», οι ωµές επιθέσεις
στο κίνηµα, οι διώξεις εναντίον µελών και στελεχών του ΚΚΕ και της ΕΔΑ. Σε αυτήν την κατεύθυνση
συµβάλλει και η διατήρηση και η ενίσχυση µιας σειράς «παρακρατικών» µηχανισµών στο στρατό, στο
εργατικό-συνδικαλιστικό κίνηµα, στο φοιτητικό κίνηµα κ.α., η παρέµβαση των οποίων στον τοµέα της
καταστολής, του «φακελώµατος» και συνολικά των διώξεων ήταν καθοριστική.48 Ιδίως αυτό το τελευταίο
χαρακτηριστικό της «δεξιάς» διακυβέρνησης είναι αυτό που την άφησε στην ιστορία ως «Κράτος της
Δεξιάς»˙ ένας όρος που αφενός είναι εξαρχής λανθασµένος, καθώς προσδίδει στην έννοια του «κράτους»
παραταξιακό αντί για ταξικό χαρακτήρα, αφετέρου αποτέλεσε το πάτηµα ώστε να διαφοροποιηθεί το
«Κέντρο» από τη «Δεξιά» και να ενισχυθούν πλαστοί ενδοαστικοί πολιτικοί διαχωρισµοί του τύπου
«πρόοδος εναντίον συντήρησης». Δεν είναι δυνατό να αµφισβητηθεί, για παράδειγµα, το γεγονός ότι ο
κρατικός µηχανισµός στελεχώθηκε σε σηµαντικό βαθµό από υποστηρικτές των κοµµάτων αυτών, ούτε ότι η
ΕΡΕ πέτυχε να δηµιουργήσει έναν αρκετά ισχυρό «κοµµατικό στρατό» τραβώντας µε το µέρος της –µέσω
ανάπτυξης υλικών δεσµών (διορισµοί στο Δηµόσιο, παροχές αδειών, αντιπαροχή)– µεγάλο µέρος των
µεσαίων στρωµάτων. Ωστόσο, αυτό περισσότερο αποτελεί προϋπόθεση για την –επιτυχηµένη τελικά–
«καπιταλιστική ανασυγκρότηση», η οποία άλλωστε πραγµατοποιήθηκε πάνω στα θεµέλια που είχαν
«χτίσει», όπως αναλύσαµε νωρίτερα, οι κυβερνήσεις του «Κέντρου».

Σχετικά µε το νοµικό πλαίσιο της δεκαετίας αυτής και τον τρόπο εφαρµογής του, είναι άκρως
χαρακτηριστικά τα λόγια του ίδιου του Καραµανλή, απαντώντας ουσιαστικά στις κατηγορίες του «Κέντρου»
για «αντιδηµοκρατική» διακυβέρνηση. Συγκεκριµένα, αναφερόµενος στα κατασταλτικά µέτρα, υποστηρίζει
ότι «ελήφθησαν κατά την διάρκειαν του συµµοριτοπολέµου και από τας Κυβερνήσεις 1948-1951, των
οποίων µετείχον και τα κόµµατα του Κέντρου», ενώ σχολιάζοντας τη στάση των κυβερνήσεών του τονίζει:

«Εγώ όχι µόνον δεν προσέθεσα τίποτα, αλλά και τα µέτρα αυτά εφάρµοσα µε επιείκειαν. Είχα δε την
πρόθεσιν να τα άρω εν καιρώ, εάν το λαϊκόν µέτωπον το 1956 και η επικίνδυνος διόγκωσις των δυνάµεων
της ΕΔΑ, κατά το 1958, δεν καθίστων ψυχολογικώς άκαιρον την άσκησιν παροµοίας πολιτικής»49.

Σε αυτήν την εκτίµησή του, ο Καραµανλής δεν έχει άδικο, καθώς και τα δύο ζητήµατα που θέτει είναι
πραγµατικά. Επί «δεξιάς» διακυβέρνησης (κυρίως κατά την 8ετία της ΕΡΕ), ακολουθήθηκε µια πολιτική
σταδιακής (και σηµαντικής) µείωσης των διωκόµενων (φυλακισµένων και εξόριστων), ενώ τερµατίστηκαν οι
εκτελέσεις50. Σύµφωνα µε στοιχεία που παραθέτει ο Κούνδουρος, το Μάρτη του 1962 ο αριθµός των
διωκόµενων έφτανε περίπου τους 1.600 και ένα χρόνο αργότερα ο αντίστοιχος αριθµός εµφανίζεται
µειωµένος51.

Δύο είναι οι βασικοί παράγοντες που οδήγησαν σε αυτήν την εξέλιξη. Ο πρώτος σχετίζεται µε τη
σταθεροποίηση της αστικής εξουσίας στην Ελλάδα. Όπως στα καπιταλιστικά κράτη της Δ. Ευρώπης ήδη
µεταπολεµικά, έτσι και στην Ελλάδα αυτής της περιόδου η καπιταλιστική «ολοκλήρωση» έπρεπε να
συνδυαστεί µε µια σειρά παρεµβάσεων «φιλελεύθερου» χαρακτήρα που θα προσέδιδαν µια κάποια
–τουλάχιστον– επίφαση «εκδηµοκρατισµού». Εκεί εντάσσονται οι παραπάνω ενέργειες «επιείκειας», όπως
και διάφορες –κατά καιρούς– συζητήσεις των αστικών επιτελείων µέχρι και για το ενδεχόµενο
νοµιµοποίησης του ΚΚΕ52. Ο δεύτερος παράγοντας έχει να κάνει µε το επίπεδο του εργατικού-λαϊκού
κινήµατος και την πίεση που αυτό ασκεί στο σύστηµα για «εκδηµοκρατισµό» και χαλάρωση των
κατασταλτικών µέτρων. Χαρακτηριστικά, µετά από τα σκληρά χτυπήµατα που συνεχίζει να δέχεται το λαϊκό

9 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

κίνηµα και το Κοµµουνιστικό Κόµµα κατά τα πρώτα µετεµφυλιακά χρόνια, καταφέρνει να σταθεί όρθιο και
(µέσα από την ΕΔΑ) να συµβάλει καθοριστικά στην ανασύνταξη της οργάνωσης της λαϊκής πάλης. Αρκετά
περιορισµένοι στην αρχή της δεκαετίας του ’50, µε σταδιακή ανάκαµψη στη συνέχεια, οι εργατικοί και
συνδικαλιστικοί αγώνες, οι φοιτητικές κινητοποιήσεις, καθώς και αυτές για το ζήτηµα του Κυπριακού, θα
φτάσουν στα τέλη αυτής της δεκαετίας και (ιδίως) κατά τη δεκαετία του ’60 σε πολύ υψηλότερα επίπεδα
οργάνωσης και συµµετοχής.

Βέβαια, όπως αναλύσαµε και στις πρώτες σελίδες σχετικά µε το χαρακτήρα του αστικού κράτους και των
µέσων που µπορεί να χρησιµοποιεί προκειµένου να αντιµετωπίσει τυχόν τριγµούς, µπορεί να παρατηρείται
αυτή η «ελάφρυνση» (που εκφραζόταν κυρίως στο επίπεδο της επιβολής των ποινών), όµως το καθεστώς
των διώξεων εξακολουθούσε να υπάρχει, απλώς εφαρµοζόταν µε διάφορες διαβαθµίσεις ως προς τη
σκληρότητά του ανάλογα µε την πίεση που ασκούσαν οι λαϊκοί αγώνες. Είναι άκρως χαρακτηριστικό, για
παράδειγµα, ότι µέχρι το 1962, µε διάφορες αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικρατείας και των ποινικών
δικαστηρίων (1952-1962), η «επ’ αόριστον» παράταση των εκτοπίσεων (µετά από απόφαση των
Επιτροπών Ασφαλείας) δικαιολογούνταν µε βάση το σκεπτικό ότι η «ανταρσία» δεν είχε τερµατιστεί, καθώς
η λήξη του εµφύλιου πολέµου δεν είχε συνοδευτεί ποτέ από τη ρητή λήξη της «ανταρσίας» µε νοµοθετική
διάταξη ή από µια επίσηµη συνθηκολόγηση των «συµµοριτών», µόνο ένα µέρος των οποίων είχε
εγκαταλείψει το «εθνικό έδαφος»53! Με το νοµοθετικό διάταγµα 4234 «Περί ρυθµίσεως θεµάτων
αφορώντων την ασφάλειαν της χώρας» κηρύσσεται το «τέλος της ανταρσίας», αλλά την ίδια στιγµή
διευρύνεται το πεδίο εφαρµογής του ΑΝ 509/47, καθώς «απαγορεύεται πάσα ενέργεια ανασυστάσεως του
Κοµµουνιστικού Κόµµατος και των […] διαλυοµένων οργανώσεων, πάσα ενέργεια προς επικράτησιν αυτών,
ως και η […] διάδοσις των συνθηµάτων ή των αποφάσεων ή της εκνόµου δράσεως αυτών» (άρθρο 6)54.

Παρότι οι καταδικαστικές αποφάσεις µε βάση τον 509/47 ήταν ελάχιστες µετά το 1952,55 η µη κατάργηση
του νόµου αυτού (που είχε θέσει το ΚΚΕ στην παρανοµία) σήµαινε τη µόνιµη απειλή των µελών και
υποστηρικτών του ΚΚΕ µε το ενδεχόµενο εφαρµογής του. Η παραπάνω διάταξη του διατάγµατος 4234/62
ενίσχυε τελικά το «δικαίωµα» του κράτους να διώκει την ΕΔΑ και όλους τους µαζικούς φορείς και τις
οργανώσεις όπου συµµετείχαν µέλη του παράνοµου Κοµµουνιστικού Κόµµατος. Τον ίδιο καιρό, παράλληλα
µε τον εκφοβισµό της εφαρµογής του 509/47 και µεσούσης της «συνεχιζόµενης ανταρσίας», οι
παραποµπές σε δίκες γίνονται βάσει του νόµου 375/36 «περί κατασκοπίας». Μάλιστα, η εφαρµογή του
τελευταίου, εκτός του ότι πήρε µεγαλύτερες διαστάσεις σε µια περίοδο ανόδου της απήχησης της ΕΔΑ (η
οποία το 1958 αναδείχτηκε αξιωµατική αντιπολίτευση), στόχευε, στην ουσία, στο χτύπηµα της ίδιας της
ιδεολογίας των κατηγορούµενων κοµµουνιστών, καταδικάζοντάς τους όχι για τη «διάπραξη κατασκοπίας»
(κάτι που δεν µπορούσε να «αποδειχτεί» δίχως να γελοιοποιείται το κατηγορητήριο), αλλά για «προσφοράν
εις κατασκοπίαν»56.

Ο Γ. Μαγκάκης, συνήγορος των κατηγορούµενων κοµµουνιστών κατά την πρώτη δίκη από αυτές που
έγιναν το 1960 «για κατασκοπία», κατά την αγόρευσή του συµπυκνώνει όλο το νόηµα του –αβάσιµου–
κατηγορητηρίου στην εξής φράση: «Ο κοµµουνισµός κάνει κατασκοπία. Άρα αφού εσείς είσθε κοµµουνισταί,
είσθε κατάσκοποι»57. Το «κυνήγι των κατασκόπων» συνεχίζεται µε αυξανόµενη ένταση, από το Μάη µέχρι
τον Αύγουστο του 1960, µε συλλήψεις εκατοντάδων µελών και στελεχών της ΕΔΑ και της Νεολαίας της
ΕΔΑ, ως «κατασκόπων εκ δορυφόρων κρατών» (σύµφωνα µε τις ανακοινώσεις της Ασφάλειας).58

Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε τις «δηλώσεις µετανοίας» και το «θεσµό» των λεγόµενων
«πιστοποιητικών κοινωνικών φρονηµάτων» που µέσα από τον έλεγχο της «νοµιµοφροσύνης» των
εργαζόµενων είχαν στόχο την καθυπόταξη κάθε αγωνιστικής στάσης, είναι αυτονόητο ότι δηµιουργούσαν
ένα ασφυκτικό πλαίσιο σε βάρος των µελών και φίλων του παράνοµου ΚΚΕ και της ΕΔΑ.

10 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

***

Η διακυβέρνηση της ΕΡΕ τερµατίζεται µε την παραίτηση του Καραµανλή (υπό το βάρος της υπόθεσης της
δολοφονίας του συνεργαζόµενου µε την ΕΔΑ βουλευτή Γρηγόρη Λαµπράκη), την ήττα του στις εκλογές που
ακολουθούν και την αναχώρησή του για το Παρίσι, το Δεκέµβρη του ’63. Νικήτρια σε δύο συνεχόµενες
εκλογικές αναµετρήσεις αναδεικνύεται η «Ένωση Κέντρου» (ΕΚ) και πρωθυπουργός ο Γεώργιος
Παπανδρέου. Στο διάστηµα που ακολουθεί, το πολιτικό σκηνικό συνθέτουν µια σειρά από κυβερνητικές
κρίσεις, οι αντιθέσεις του Παπανδρέου µε το Παλάτι, η εκδήλωση της «αποστασίας» βουλευτών της ΕΚ, οι
µεγάλες διαδηλώσεις του Ιούλη του ’65 και γενικά µια πολιτική αστάθεια που οδηγεί στη «λύση» της
επιβολής της αµερικανοκίνητης δικτατορίας των συνταγµαταρχών, στις 21 Απρίλη 1967.

Μέχρι τότε, όσον αφορά το θεσµικό πλαίσιο, µένει σχετικά ανέπαφο. Ο Παπανδρέου κατέκτησε µια µεγάλη
πλειοψηφία στη Βουλή µετά τις εκλογές της 16ης Φλεβάρη 1964, υποστηριζόµενος από µεγάλο µέρος του
λαού που πίστεψε στην πολιτική του λεγόµενου «ανένδοτου αγώνα» κατά της «Δεξιάς», τις υποσχέσεις για
κατάργηση των εκτάκτων µέτρων, του 509/47 και των νοµοθετηµάτων «περί κατασκοπίας»59. Παρά το
γεγονός ότι κατά τη θητεία της «Δεξιάς» στη διακυβέρνηση της χώρας αρκετές φορές «κεντρώοι»
βουλευτές ζητούσαν την κατάργηση των κατασταλτικών µέτρων60, η ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας
από την ΕΚ δε συνοδεύτηκε από την πραγµατοποίηση αυτών των «διεκδικήσεων» και µετέπειτα
υποσχέσεων. Ως πιστός υπηρέτης των συµφερόντων του αστικού κράτους, η ΕΚ δεν κατάργησε κανέναν
από τους προηγούµενους κατασταλτικούς νόµους, αντίθετα, διατήρησε ανέπαφο όλο το σχετικό νοµικό
«οπλοστάσιό» του και αντιδραστικούς «θεσµούς» όπως τα «πιστοποιητικά κοινωνικών φρονηµάτων» και το
Συνδικαλιστικό της Ασφάλειας. Μέσα στο γενικό κλίµα του αντικοµµουνισµού (όπου ανέκαθεν εντασσόταν
και το «Κέντρο»), δεν τέθηκε ποτέ το ζήτηµα της νοµιµοποίησης του ΚΚΕ, ενώ παράλληλα ενισχύθηκε η
καταστολή του συνδικαλιστικού κινήµατος µε το χτύπηµα των απεργιών και την απαγόρευση εργατικών
συγκεντρώσεων και άλλων διαδηλώσεων. Η βασική αρχή ότι «Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ
ΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ», όπως αναφέρεται στην περίφηµη εγκύκλιο 1010 του Παπανδρέου
«Προς τους Γενικούς Επιθεωρητάς Μέσης Εκπαιδεύσεως» (11 Μάρτη 1965)61, αποτελεί την κύρια πολιτική
γραµµή των κυβερνήσεων της ΕΚ. Η απελευθέρωση ορισµένου αριθµού πολιτικών κρατουµένων, το
Γενάρη του 1964, ήταν απλά ένα ηµίµετρο, αφού, όπως αναφέραµε, ουσιαστικά το συνολικό νοµικό πλαίσιο
διατηρείται.

Σε γενικές γραµµές, λοιπόν, το θεσµικό πλαίσιο, που διαµορφώθηκε στην περίοδο του ταξικού εµφύλιου
πολέµου 1946-1949, διατηρήθηκε και µετά από αυτόν ολόκληρη την περίοδο 1950-1967. Πάνω σε αυτό το
θεσµικό πλαίσιο θα πατήσουν και οι συνταγµατάρχες πραξικοπηµατίες της 21ης Απρίλη 1967 για να
επιβάλουν την 7χρονη δικτατορία τους.

Ενδεικτικά ως προς αυτό είναι όσα υποστήριξε ένας στρατοδίκης στη δίκη του Γιάννη Λίππα, στελέχους του
ΚΚΕ, στο Έκτακτο Στρατοδικείο της Λάρισας, το Μάη του 1969.

«Διαµαρτύρεσθε ότι σας έπιασε η χούντα. Μα και στο παρελθόν νόµιµες κυβερνήσεις, Παπάγου, Καραµανλή
σας έπιαναν και σας εξόριζαν. Τι το ανώµαλο βρίσκετε σ’ αυτό;»63

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

11 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

Ο Χάρης Ραζάκος είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Τµήµα Πολιτικών Επιστηµών του ΑΠΘ και συνεργάτης του Τµήµατος Ιστορίας της
ΚΕ του ΚΚΕ.

1. Φρ. Ένγκελς: «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατοµικής ιδιοκτησίας και του Κράτους», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1983, σελ.
183.

2. Β. Ι. Λένιν: «Για το Κράτος. Διάλεξη στο Πανεπιστήµιο του Σβερντλόφ, 11 Ιούλη 1919», στο Β. Ι. Λένιν: «Για το Κράτος», εκδ.
«Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 21.

3. Ό.π., σελ. 30.

4. Ό.π., σελ. 33.

5. Στις αρχές του Δεκέµβρη του 1945, ο τότε υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης Σοφούλη, Κ. Ρέντης, ανακοινώνει ότι «διώκονται
ως µέλη του ΕΛΑΣ, του ΕΑΜ, κλπ. 48.956 [άτοµα]. Ελλείπουν στοιχεία διά 14 περιφερείας. Το σύνολον των διωκοµένων (µε τους εν
προφυλακίσει και τους των 14 περιφερειών ων ελλείπουν τα στοιχεία) υπολογίζεται ότι υπερβαίνει τα 80.000 άτοµα» (εφηµερίδα «Το
Βήµα», 11 Δεκέµβρη 1945). Τα ίδια στοιχεία δίνει και η βρετανική νοµική αποστολή. (Χάινζ Ρίχτερ, «Η Συµφωνία της Βάρκιζας και τα
αίτια του Εµφυλίου πολέµου», στο Γιάννη Ιατρίδη (επιµ.): «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, Ένα Έθνος σε κρίση», εκδ. «Θεµέλιο»,
Αθήνα, 1984, σελ. 292). Η αφόρητη κατάσταση που έχει δηµιουργηθεί, µάλιστα, στις φυλακές, εκείνο τον καιρό, απασχολεί ακόµη και
την κυβέρνηση Σοφούλη, η οποία, σε µια προσπάθεια να φανεί φιλολαϊκή, ανακοινώνει τον περίφηµο νόµο «Περί αποσυµφορήσεως
των φυλακών», µε (υποτιθέµενο) σκοπό την παραγραφή ορισµένων αδικηµάτων, ώστε να δηµιουργηθούν πιο «ανθρώπινες»
συνθήκες µέσα στις φυλακές. (ΑΝ. 753/45 «Περί αποσυµφορήσεως των φυλακών» εφ. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου
της Ελλάδος», τχ. 311Α, 21 Δεκέµβρη 1945). Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο συγκεκριµένος νόµος έµεινε, ουσιαστικά, «κενό γράµµα», αφού
η Δικαιοσύνη προχωρούσε µε πολύ αργό ρυθµό τις σχετικές διαδικασίες. Σύµφωνα µε τη βρετανική νοµική αποστολή, κατά τους
επόµενους 3 περίπου µήνες από τη δηµοσίευση του νόµου, µέχρι δηλαδή τις εκλογές της 31ης Μάρτη 1946, απολύθηκαν από τις
φυλακές περίπου 4.000 κρατούµενοι (Heinz Richter: «Η επέµβαση των Άγγλων στην Ελλάδα. Από τη Βάρκιζα στον Εµφύλιο Πόλεµο,
Φλεβάρης 1945 - Αύγουστος 1946», εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», 2003, σελ. 409-410). Ο Κλόουζ δίνει τον αριθµό των 3.000
απολυθέντων (Ντέιβιντ Κλόουζ: «Οι ρίζες του εµφυλίου πολέµου στην Ελλάδα», εκδ. «Φιλίστωρ», 2003, σελ. 249). Όποιος κι αν είναι
ο σχετικός αριθµός, στην ουσία είναι πολύ µικρός σε σχέση µε τον αριθµό των φυλακισµένων και ακόµη µικρότερος σε σχέση µε τον
αριθµό συνολικά των διωκόµενων, ενώ ελάχιστη σηµασία έχει από τη στιγµή που µετά από τις εκλογές του Μάρτη οι διώξεις
συνεχίστηκαν µε ακόµη µεγαλύτερη ένταση.

6. Το Άρθρο 3 αµνήστευε «τα πολιτικά αδικήµατα τα τελεσθέντα από της 3ης Δεκεµβρίου 1944» µέχρι τη Συµφωνία της Βάρκιζας.
Εξαιρούσε από την αµνηστία «τα συναφή κοινά αδικήµατα κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως
αναγκαία διά την επιτυχία του πολιτικού αδικήµατος». (Όπως παρατίθεται στο Τµήµατος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ [επιµ.]:
«Δηµοκρατικός Στρατός Ελλάδας. Συλλογή Κειµένων. Έγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2016, σελ.
381).

7. Ενδεικτική είναι η οµιλία του πρωθυπουργού Κ. Τσαλδάρη, κατά τις προγραµµατικές δηλώσεις της κυβέρνησης, στην πρώτη
συνεδρίαση της Βουλής (17 Μάη 1946), όπως και αυτές των Σοφούλη, Σ. Βενιζέλου, Παπανδρέου και Ζέρβα, κατά τις δηλώσεις των
πολιτικών αρχηγών, την επόµενη µέρα (Επίσηµα Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής, Δ΄ Αναθεωρητική Βουλή, τχ. Α΄,
συνεδριάσεις 17 Μάη 1946 και 18 Μάη 1946 αντίστοιχα).

8. Για το Γ΄ Ψήφισµα βλ. Νίκου Αλιβιζάτου: «Οι πολιτικοί θεσµοί σε κρίση 1922-1974, όψεις της ελληνικής εµπειρίας», εκδ. «Θεµέλιο»,
Αθήνα, 1995, σελ. 496-504 και Ρούσσου Κούνδουρου: «Η ασφάλεια του καθεστώτος», εκδ. «Καστανιώτη», Αθήνα, 1978, σελ.
129-130. Ολόκληρο το Γ΄ Ψήφισµα, στο Τµήµατος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (επιµ.): «Δηµοκρατικός Στρατός Ελλάδας. Συλλογή
κειµένων. Έγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2016, σελ. 385-391.

9. Μέχρι το καλοκαίρι του 1949, οπότε τερµατίζεται ο εµφύλιος πόλεµος, ιδρύονται 24 Έκτακτα Στρατοδικεία και 6 Μεραρχιακά.
(Δόµνας Κόφφα: «Τα Έκτακτα Στρατοδικεία των χρόνων 1946-1949», στο Τµήµατος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ [επιµ.]: «Δηµοκρατικός
Στρατός Ελλάδας. Συλλογή κειµένων. Έγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2016, σελ. 93-94). Για όλο

12 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

το νοµοθετικό πλαίσιο που αφορά την ίδρυση και λειτουργία των Έκτακτων Στρατοδικείων, βλ. Κωνσταντίνου Οικονοµόπουλου:
«Έκτακτα Στρατοδικεία και νοµοθεσία αφορώσα την Δηµόσιαν τάξιν και ασφάλειαν», Αθήναι, 1951, σελ. 5-59.

10. Ν.Δ. «Περί τροποποιήσεως και συµπληρώσεως των ισχυόντων Νόµων “περί συστάσεως εν εκάστω Νοµώ Επιτροπών επί της
Δηµοσίας Ασφαλείας”», εφ. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος», τχ. 145Α, 4 Μάη 1946. Με αυτό το Ν.Δ.
επαναφέρεται ο θεσµός που αξιοποιήθηκε ιδιαίτερα κατά τη µεταξική δικτατορία, για να εξυπηρετήσει τους αντικοµµουνιστικούς της
σκοπούς. Την κάθε Επιτροπή Ασφαλείας συγκροτούσαν ο τοπικός διοικητής της Χωροφυλακής, ο νοµάρχης, ο εισαγγελέας και ένας
δικαστικός, και καθήκον της είχε να εκτοπίζει κάθε άτοµο ύποπτο «υποθάλψεως ληστών ή φυγοδίκων [ή] διαπράξεως λαθρεµπορίας ή
άλλων πράξεων αντικειµένων εις την Δηµόσιαν Τάξιν, ησυχίαν και ασφάλειαν της Χώρας». Για τη λειτουργία των Επιτροπών
Ασφαλείας, στο Γιώργου Μαργαρίτη: «Ιστορία του ελληνικού εµφυλίου πολέµου 1946-1949», τ. 1ος, εκδ. «Βιβλιόραµα», Αθήνα, 2001,
σελ. 155. Επίσης, στο Νίκου Αλιβιζάτου: «Οι πολιτικοί θεσµοί σε κρίση 1922-1974, όψεις της ελληνικής εµπειρίας», εκδ. «Θεµέλιο»,
Αθήνα, 1995, σελ. 461-465.

11. Ψήφισµα ΛΑ΄ «Περί συµπληρώσεως του περί εκτάκτων µέτρων αφορώντων την Δηµόσιαν Τάξιν και Ασφάλειαν Ψηφίσµατος Γ΄ του
1946, ως προς διά του Τύπου πραττόµενα αδικήµατα» και Ψήφισµα ΛΒ΄ «Περί συµπληρώσεως του Γ΄ Ψηφίσµατος», εφ. «Εφηµερίς
της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος», τχ. 221Α, 17 Οκτώβρη 1947 και τχ. 224Α, 22 Οκτώβρη 1947, αντιστοίχως. Το ΛΒ΄
Ψήφισµα καθορίζει ουσιαστικά τον ακριβή τρόπο µε τον οποίο θα γίνεται η λογοκρισία, που επιβάλλει το ολίγων ηµερών νωρίτερα
θεσπισµένο ΛΑ΄. Με τα δύο αυτά ψηφίσµατα, το Γ΄ Ψήφισµα πήρε την τελική του µορφή.

12. ΑΝ 509/47 «Περί µέτρων ασφαλείας του Κράτους, του Πολιτεύµατος, του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών
των πολιτών», εφ. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος», τχ. 293Α, 27 Δεκέµβρη 1947. Επίσης, ΑΝ 516/48 «Περί
ελέγχου νοµιµοφροσύνης των δηµοσίων κλπ. υπαλλήλων και υπηρετών», εφ. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της
Ελλάδος», τχ. 6Α, 8 Γενάρη 1948. Τέλος, τα Ψηφίσµατα ΛΘ΄ «Περί προσωρινής απαγορεύσεως της διακοπής της παραγωγής και
αναστολής του δικαιώµατος της απεργίας» και Μ΄ «Περί δηµεύσεως των περιουσιών των συµµετεχόντων εις τον συµµοριακόν
αγώνα», εφ. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος», τχ. 268Α, 7 Δεκέµβρη 1947 και τχ. 17Α, 21 Γενάρη 1948,
αντίστοιχα. Παράλληλα µε τη δήµευση των περιουσιών, επανέρχεται και η ποινή της στέρησης της ελληνικής ιθαγένειας. Ψήφισµα ΛΖ΄
«Περί αποστερήσεως της ελληνικής ιθαγενείας προσώπων αντεθνικώς δρώντων εις το εξωτερικόν», εφ. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως
του Βασιλείου της Ελλάδος», τχ. 267Α, 7 Δεκέµβρη 1947.

13. Ολόκληρος ο ΑΝ 509/47, στο Τµήµατος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (επιµ.): «Δηµοκρατικός Στρατός Ελλάδας. Συλλογή κειµένων.
Έγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2016, σελ. 394-398.

14. Αρκετά αναλυτικά στοιχεία για τα αποτελέσµατα του δηµοψηφίσµατος, στο Ηλία Νικολακόπουλου: «Η καχεκτική δηµοκρατία.
Κόµµατα και εκλογές. 1946-1967», εκδ. «Πατάκη», Αθήνα, 2005, σελ. 86-94. Ακόµα και η αγγλοαµερικανική αποστολή παρατηρητών
του δηµοψηφίσµατος, AMFOGE 2, η οποία κλήθηκε να παρακολουθήσει «ανεπίσηµα» τις διαδικασίες, σε έκθεσή της, 6 µέρες µετά
από το δηµοψήφισµα, αναφέρεται σε κάποιες «ανωµαλίες» («irregularities») που παρουσιάστηκαν σε διάφορα εκλογικά τµήµατα, ενώ
επισηµαίνει συµπερασµατικά ότι «δεν υπάρχει καµία αµφιβολία ότι η παράταξη που εκπροσωπεί την κυβερνητική σκοπιά άσκησε
αθέµιτη επιρροή προκειµένου να εξασφαλίσει ψήφους υποστήριξης της επιστροφής του Βασιλιά, αλλά και χωρίς ακόµη αυτήν την
επιρροή είµαστε πεπεισµένοι ότι µία πλειοψηφία υπέρ της επιστροφής του Βασιλιά θα µπορούσε να επικρατήσει». (United States
Department of State, Foreign relations of the United States (FRUS), 1946. The Near East and Africa, vol. VII, U.S. Government
Printing Office, 1946, σελ. 204-207). Το µέγεθος της νοθείας στο δηµοψήφισµα της 1ης Σεπτέµβρη ’46 παραδέχεται η αποστολή σε
συµπληρωµατική αδηµοσίευτη έκθεσή της, στις 13 Σεπτέµβρη ’46, όπου αναγνωρίζει ότι «οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν
δείχνουν καθαρά πως σε πολλά τµήµατα της Ελλάδας δεν υπήρχαν οι απαραίτητες συνθήκες για διεξαγωγή γνήσιου δηµοψηφίσµατος
και ότι το τελικό αποτέλεσµα δεν είναι αληθινό» (Γ. Μαυρογορδάτου: «Οι εκλογές και το δηµοψήφισµα του 1946 προοίµιο του εµφυλίου
πολέµου», στο Γιάννη Ιατρίδη [επιµ.]: «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950. Ένα Έθνος σε κρίση», εκδ. Θεµέλιο, 1984, σελ. 329).

15. «Δοκίµιο Ιστορίας του ΚΚΕ. 1949-1968», τ. Β΄, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 103.

16. Ήδη στις 20 Μάρτη 1949, κατά τις τελευταίες προπαρασκευαστικές συνοµιλίες για την ίδρυση του ΝΑΤΟ (4 Απρίλη 1949), οι ΗΠΑ
κάνουν µία ολοκληρωµένη πρόταση για το µέλλον της καπιταλιστικής (Δυτικής) Ευρώπης, υπό τον τίτλο «Η Βορειοατλαντική

13 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

Συµφωνία: Κοινή Άµυνα και η διατήρηση της ειρήνης, της ασφάλειας και της ελευθερίας στη Βορειοατλαντική Κοινότητα». Μέσα στο
πλαίσιο της «αµερικανικής βοήθειας» (σχέδιο Μάρσαλ) και της επιχειρούµενης ιµπεριαλιστικής επιθετικότητας εναντίον της ΕΣΣΔ και
του σοσιαλιστικού µπλοκ, οι ΗΠΑ αναγνώριζαν την ανάγκη της λεγόµενης «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης». Στο πλαίσιο δε αυτής της
«ολοκλήρωσης» εντάσσουν τις 16 χώρες που λαµβάνουν την «αµερικανική βοήθεια», ανάµεσά τους και την Ελλάδα. («Ανακοίνωση
του Στέιτ Ντιπάρτµεντ επί της βορειοατλαντικής συνθήκης» [20 Μάρτη 1949] στο United States Department of State, FRUS, 1949.
Western Europe, vol. IV, U.S. Government Printing Office, 1949, σελ. 240-241). Ανάλογες και πιο αναλυτικές προτάσεις γίνονται και
τους επόµενους µήνες. Βλ. «Υπόµνηµα της Επιτροπής Προσωπικού του Εθνικού Συµβουλίου Γνωµοδοτήσεων προς το Εθνικό
Συµβούλιο Γνωµοδοτήσεων» (16 Γενάρη 1950) στο United States Department of State, FRUS, 1950. National security affairs; foreign
economic policy, vol. I, U.S. Government Printing Office, 1950, σελ. 815-819.

17. «Δοκίµιο Ιστορίας του ΚΚΕ. 1949-1968», τ. Β΄, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 104.

18. Μιχάλη Λυµπεράτου: «Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ», εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα, 2011, σελ. 39.

19. Νίκου Αλιβιζάτου: «Οι πολιτικοί θεσµοί σε κρίση 1922-1974, όψεις της ελληνικής εµπειρίας», εκδ. «Θεµέλιο», Αθήνα, 1995, σελ.
428.

20. «Ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και του ΠΓ της ΚΕ του ΑΚΕ – Για τις δηµοτικές και κοινοτικές εκλογές» (7 Μάρτη 1951) στο
«Το ΚΚΕ. Επίσηµα Κείµενα», τ. 7ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1995, σελ. 130. Ολόκληρη η ανακοίνωση στις σελ. 130-135.
Δύο µήνες νωρίτερα, κυβερνητικές πηγές αναφέρουν ότι µόνο οι φυλακισµένοι είναι 19.797, από τους οποίους καταδικασµένοι από
Έκτακτα Στρατοδικεία και από κακουργιοδικεία «δι’ εγκλήµατα σχέσιν έχοντα µε ΕΑΜ-ΕΛΑΣ» δηλώνονται οι 14.097. (Εισηγητική
Έκθεση του νόµου 2058/52 στο Ρούσσου Κούνδουρου: «Η ασφάλεια του καθεστώτος», εκδ. «Καστανιώτη», Αθήνα, 1978, σελ. 141).
Ακόµα κι αν δεχτούµε ως αληθινό το στοιχείο αυτό (ο αριθµός δείχνει µικρός σε σχέση µε την πραγµατικότητα της εποχής),
προσθέτοντας τους δεκάδες χιλιάδες πολιτικούς εξόριστους, φαίνεται ο αριθµός που δίνει το ΚΚΕ τότε να είναι πολύ κοντά στον
πραγµα-τικό.

21. Η συγκρότηση του λεγόµενου «κράτους πρόνοιας», µε την ενίσχυση παροχών προς µεγάλα τµήµατα των λαϊκών στρωµάτων,
κατά τις πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες, είχε διπλό σκοπό. Από τη µία, αποτελούσε το κύριο µέσο για να χαλιναγωγηθούν –έως και
να ενσωµατωθούν– οι λαϊκές αντιδράσεις ενάντια στην πολιτική που επέβαλλε ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, και
«προσφέροντας» ορισµένες παροχές που η εργατική τάξη στην ΕΣΣΔ απολάµβανε µαζικά (δηµόσια υγεία, πρόνοια, παιδεία, εργασία
κλπ.) να δηµιουργήσει αυταπάτες ότι η εργατική τάξη µπορεί να ζει αξιοπρεπώς µέσα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής οικονοµίας. Από
την άλλη, η διόγκωση του κρατικού τοµέα και η παροχή ορισµένων δικαιωµάτων στην εργατική τάξη ήταν αναγκαία για την εξασφάλιση
των όρων αναπαραγωγής της εργατικής δύναµης που απαιτούσε η ανάπτυξη της σύγχρονης καπιταλιστικής παραγωγικής
διαδικασίας.

22. Σε αντίθεση µε το λεγόµενο «κράτος πρόνοιας» που «πρόσφερε» η Δυτ. Ευρώπη, στην Ελλάδα «οι κρατικές δαπάνες ήταν ειδικά
την περίοδο 1951-1960 εξαιρετικά χαµηλές, το ασφαλιστικό σύστηµα πολύ περιορισµένο, οι συνθήκες κατοικίας άθλιες, τόσο στην
πόλη όσο και στην ύπαιθρο, χωρίς ηλεκτρικό ρεύµα για το 70% στις αρχές της δεκαετίας του 1950, η αναλογία τετραγωνικών και
ατόµων που κατοικούν σε αυτά η χειρότερη σε ολόκληρη την Ευρώπη». Επίσης, στην περίοδο 1951-1957, καταµετρούνταν 3.000.000
άποροι, το 1/4 του ενεργού πληθυσµού ήταν άνεργοι ή υποαπασχολούµενοι, ο αγροτικός πληθυσµός εξαθλιωµένος, «ενώ το
εισόδηµα του 70% των οικογενειών της χώρας επέτρεπε µόνο τη στοιχειώδη κάλυψη των οικονοµικών αναγκών» (Μιχάλη
Λυµπεράτου: «Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ», εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα, 2011, σελ. 51-53).

23. «Δοκίµιο Ιστορίας του ΚΚΕ. 1949-1968», τ. Β΄, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 116.

24. Στις αρχές του 1952, το υπουργείο Εξωτερικών προβαίνει στην παρακάτω (επιθετική) εκτίµηση: «Ο ανταγωνισµός µεταξύ
Αµερικανών και Άγγλων συνεχίζεται εκ του αφανούς. […] οι Άγγλοι πιστεύουν ότι οι Αµερικανοί επιδιώκουν να τους εκτοπίσουν
εκµηδενιζοµένης της επιρροής των από οικονοµικής και πολιτικής πλευράς επί της Ελλάδος […] Ούτω οι Αµερικανοί ετορπίλισαν
διαφόρους προσφοράς Αγγλικών και Γαλλικών κύκλων προτιθεµένων να εγκαταστήσουν βιοµηχανίας εν Ελλάδι και εσαµποτάρησαν
εξαγωγάς ελληνικών προϊόντων…». («Δοκίµιο Ιστορίας του ΚΚΕ. 1949-1968», τ. Β΄, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 115).

14 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

25. «Δοκίµιο Ιστορίας του ΚΚΕ. 1949-1968», τ. Β΄, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 117.

26. Μάκη Μαΐλη: «Το αστικό πολιτικό σύστηµα στην Ελλάδα από το 1950 έως το 1967», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ.
52-53. Ο Σπ. Μαρκεζίνης, εξέχουσα προσωπικότητα του αστικού πολιτικού προσωπικού και υποστηρικτής της «λύσης Παπάγου»,
αναφερόµενος στο ζήτηµα φέρνει ως παράδειγµα των υποστηρικτών αυτής της θέσης και το φιλελεύθερο πολιτικό, φίλο του εκδότη
Δηµ. Λαµπράκη, Γ. Εξηντάρη, ο οποίος υποστήριζε ότι µόνο µία κυβέρνηση που δε θα προέκυπτε από εκλογές θα µπορούσε να πάρει
σκληρά µέτρα. Αξιοσηµείωτο είναι, βέβαια, ότι ο ίδιος ο Παπάγος, ήδη από το τέλος του ’49, υποστηρίζει τη λεγόµενη «συνταγµατική
οδό» δείχνοντας σφόδρα αντίθετος σε ενδεχόµενη δικτατορική λύση, «προµηνύοντας», ταυτόχρονα, την πρόθεσή του για κάθοδό του
στην πολιτική. Σε συνέντευξή του σε αγγλικό πρακτορείο, το Δεκέµβρη του 1949, δηλώνει χαρακτηριστικά ότι «τόσον η κοµµουνιστική
επικράτησις όσον και οιαδήποτε άλλη µορφή δικτατορίας προέρχεται από την εκµετάλλευσιν της οικονοµικής και κοινωνικής
δυσπραγίας του λαού, επίσης και από την ανικανότητα των κυβερνήσεων να βελτιώσουν αναλόγως το βιοτικόν επίπεδον αυτού».
(Σπύρου Λιναρδάτου: «Από τον Εµφύλιο στη Χούντα», τ. Α΄, εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα, 1977, σελ. 60).

27. Το Νοέµβρη του ’49, ο Αµερικάνος πρεσβευτής Γκρέιντι γνωστοποιεί τη θέση των ΗΠΑ ότι «πρέπει συντόµως να διεξαχθούν
βουλευτικαί εκλογαί […] ουχί βραδύτερον των αρχών της προσεχούς ανοίξεως», όπως και έγινε (Ηλία Νικολακόπουλου: «Η καχεκτική
δηµοκρατία. Κόµµατα και εκλογές. 1946-1967», εκδ. «Πατάκη», Αθήνα, 2005, σελ. 100).

28. Χαρακτηριστική είναι, για παράδειγµα, η δυσφορία που εκφράζουν οι ΗΠΑ, κατά τις πρώτες βδοµάδες µετά από τις εκλογές της
3ης Μάρτη 1950, πάνω στο θέµα της «εξαίρεσης» από τη νεοσύστατη κυβέρνηση του Σοφ. Βενιζέλου των Πλαστήρα και Παπανδρέου
(«Απεσταλµένος στην Ελλάδα “[minor]” προς Υπουργείο Εξωτερικών, 23 Μάρτη 1950» στο United States Department of State, FRUS,
1950. The Near East, South Asia, and Africa, vol. V, U.S. Government Printing Office, 1950, σελ. 351-352). Επίσης χαρακτηριστική
είναι η παγερή αδιαφορία που δείχνουν προς τον Παπάγο κατά τις προεκλογικές επαφές τους µαζί του, λίγες µέρες πριν τις εκλογές
της 9ης Σεπτέµβρη 1951. Σε συνάντηση που έχει ο Αµερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα, Τζον Πιουριφόι, µε τον Παπάγο, αφού ο
τελευταίος τού εκφράζει διάφορα παράπονα (π.χ., «προπαγάνδα» κάποιων εφηµερίδων ότι δήθεν έχει σκοπό να επιβάλει στρατιωτική
δικτατορία) και διαβεβαιώσεις ότι «µπορούν να τον υπολογίζουν για συνεργασία µεταξύ τους σε στενότερη βάση», απαντάει,
ουσιαστικά, ότι τα «τα µακρόπνοα σχέδια [των ΗΠΑ] για κυβερνητική σταθερότητα στην Ελλάδα» δεν τον συµπεριλαµβάνουν.
(«Πρεσβευτής στην Ελλάδα [Πιουριφόι] προς το Στέιτ Ντιπάρτµεντ, 28 Αυγούστου 1951» στο United States Department of State,
FRUS, 1951. The Near East and Africa, Vol. V, U.S. Government Printing Office, 1951, σελ. 503-505). Παρά το γεγονός ότι
διαφαινόταν η επερχόµενη νίκη του «Ελληνικού Συναγερµού», οι ΗΠΑ δεν έχουν διάθεση να αξιοποιήσουν τον Παπάγο ως
πρωθυπουργό.

29. Μιχάλη Λυµπεράτου: «Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ», εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα, 2011, σελ. 390.

30. Τη σηµασία που δίνουν οι ΗΠΑ στο χτύπηµα του ΚΚΕ την αποτυπώνει πολύ γλαφυρά το ίδιο το Συµβούλιο Εθνικής Ασφάλειας
των ΗΠΑ, το οποίο υποστηρίζει ότι «η επικράτηση του κοµµουνισµού στην Ελλάδα είναι δυνατό να χρησιµεύσει ως εφαλτήριο για την
κοµµουνιστική διείσδυση, πολιτική και στρατιωτική, στη Μέση και Εγγύς Ανατολή […] θα έπληττε το κύρος των ΗΠΑ και θα
εξασθενούσε τη θέληση για αντίσταση σε άλλες χώρες που απειλούνται από τον κοµµουνισµό» και θα είχε «στρατιωτικές και πολιτικές
συνέπειες που θα απειλούσαν σοβαρά την ασφάλεια των ΗΠΑ»! («Πρόταση του Συµβουλίου Εθνικής Ασφάλειας» [14 Φλεβάρη 1951]
στο United States Department of State, FRUS, 1951. The Near East and Africa, Vol. V, U.S. Government Printing Office, 1951, σελ.
463-466).

31. Χαρακτηριστικές είναι οι εκτελέσεις των Σταύρου Κασσάνδρα και Νίκου Πιτσίκα (22 Γενάρη 1951), που καταδικάστηκαν από το
Έκτακτο Στρατοδικείο για εσχάτη προδοσία επειδή αρνήθηκαν να πολεµήσουν στην Κορέα, και του Νίκου Νικηφορίδη (5 Μάρτη 1951),
που καταδικάστηκε µε την κατηγορία της «απόπειρας διάδοσης ανατρεπτικών ιδεών», επειδή µάζευε υπογραφές για το σταµάτηµα
των πυρηνικών. Μαζί µε τον τελευταίο, στο εκτελεστικό απόσπασµα στήνονται και οι Θεόδωρος Ορφανίδης, Μόσχος Στογιάννης,
Κώστας Σπρίντζος, Μήτσος Κωνσταντίνου, Μπάµπης Παπαδόπουλος, Ρήγας Παραθυράς.

32. Ο «Δηµοκρατικός», παρά το κλίµα εκφοβισµού του λαού από τους κρατικούς και «παρακρατικούς» µηχανισµούς (σύµφωνα µε
καταγγελίες, ζητούνταν ακόµα και ταυτότητες από αυτούς που αγόραζαν την εφηµερίδα στα περίπτερα), έφτασε σε πολύ υψηλά
επίπεδα κυκλοφορίας (9.000 φύλλα, κατά µέσο όρο). (Μιχάλη Λυµπεράτου: «Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ», εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα,

15 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

2011, σελ. 81).

33. Είχε προηγηθεί, την ίδια µέρα της κυκλοφορίας του «Δηµοκρατικού», η σύλληψη του φερόµενου ως διευθυντή του, βουλευτή της
«Δηµοκρατικής Παράταξης», Δ. Χριστάκου. (Μιχάλη Λυµπεράτου: «Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ», εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα, 2011, σελ. 81
και 83).

34. «Νόµος για την Εσωτερική Ασφάλεια, 1950» (23 Σεπτέµβρη 1950) στο U.S. Statutes at Large, 1950-1951, vol. 64, Part 1, United
States Government Printing Office, Washington, 1952, σελ. 987-1019. Καθοριστική, βεβαίως, ήταν η συµπλήρωση του νόµου αυτού
µε έναν από τους τελευταίους «µακαρθικούς» νόµους, που ολοκληρώνει το νοµικό πλαίσιο της αντικοµµουνιστικής σταυροφορίας στις
ΗΠΑ: «Νόµος για τον έλεγχο του Κοµµουνισµού, 1954» (24 Αυγούστου 1954), στο U.S. Statutes at Large, 1954, Part 1, United States
Government Printing Office, Washington, 1955, σελ. 775-780.

35. Νόµος 1707/51 «Περί προσκλήσεως ιδιωτών δι’ εκτέλεσιν ειδικής υπηρεσίας», «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της
Ελλάδος», τχ. 87Α, 30 Μάρτη 1951.

36. Τα ΤΕΑ, στην ουσία, αντικαθιστούν τα σώµατα ΜΑΥ και ΜΑΔ που έδρασαν κατά τον Εµφύλιο και η συγκρότησή τους γίνεται µε
πρόσκληση «εθνικόφρονων» πολιτών που αναλαµβάνουν υπηρεσία ως έφεδροι (έχοντας τον οπλισµό τους στα σπίτια τους), µε κύριο
καθήκον την παρακολούθηση και τον εκφοβισµό των «µη εθνικόφρονων» πολιτών. Βλ. Νίκου Αλιβιζάτου: «Οι πολιτικοί θεσµοί σε
κρίση 1922-1974, όψεις της ελληνικής εµπειρίας», εκδ. «Θεµέλιο», Αθήνα, 1995, σελ. 599. Για τις µονάδες ΜΑΥ και ΜΑΔ, βλ. Γιώργου
Μαργαρίτη: «Ιστορία του ελληνικού εµφυλίου πολέµου 1946-1949», τ. 1ος, εκδ. «Βιβλιόραµα», Αθήνα, 2001, σελ. 227-230.

37. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος», τχ. 1Α, 1 Γενάρη 1952.

38. Ο Μαρξ, αναλύοντας το Σύνταγµα της Γαλλίας του 1848, αποδίδει ακριβώς τη φύση και το χαρακτήρα όλων των αστικών
Συνταγµάτων: «… το κάθε άρθρο του Συντάγµατος περιέχει την ίδια του την αντίθεση, τη δική του άνω και κάτω Βουλή, δηλαδή στη
γενική φράση την ελευθερία και στη σηµείωση του περιθωρίου την κατάργηση της ελευθερίας. Όσο καιρό, λοιπόν, ήταν σεβαστή η
λέξη ελευθερία και εµποδιζόταν µόνον η πραγµατική εξάσκησή της, εννοείται µε νόµιµο τρόπο, έµενε η συνταγµατική ύπαρξη της
ελευθερίας ανέπαφη και απαραβίαστη, κι ας θανατώνανε πραγµατικά τη συγκεκριµένη της ύπαρξη». (Καρλ Μαρξ: «Η 18η Μπρυµαίρ
του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1979, σελ. 30-31).

39. Επί παραδείγµατι, το άρθρο 31 όριζε ότι «ο Βασιλεύς διορίζει και παύει τους υπουργούς αυτού», στο άρθρο 32 καθοριζόταν ότι «ο
Βασιλεύς είναι ο ανώτατος άρχων του κράτους, άρχει των ενόπλων δυνάµεων, κηρύττει πόλεµον, συνοµολογεί συνθήκας ειρήνης,
συµµαχίας, εµπορίας…», ενώ µε το άρθρο 38 δινόταν το αποκλειστικό δικαίωµα στο Βασιλιά «να αναστέλλη τας εργασίας της
βουλευτικής συνόδου, είτε αναβάλλων την έναρξιν, είτε διακόπτων την εξακολούθησιν αυτών».

40. Μάκη Μαΐλη: «Το αστικό πολιτικό σύστηµα στην Ελλάδα από το 1950 έως το 1967», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ.
116. Πολλοί απολογητές του συστήµατος χαρακτηρίζουν το πριν τη θέσπιση του νέου Συντάγµατος νοµικό πλαίσιο ως
«Παρασύνταγµα», προσπαθώντας να διαχωρίσουν το αντιλαϊκό αυτό νοµικό πλαίσιο από τις όποιες –υποτίθεται– «φιλελεύθερες»
διατάξεις του νέου Συντάγµατος. Ακόµα περισσότερο, αυτό γίνεται στην προσπάθειά τους να προσδώσουν στον Πλαστήρα (και γενικά
στο «Κέντρο») φιλολαϊκές διαθέσεις, που λόγω πιέσεων δεν ευοδώθηκαν.

41. Τον Απρίλη του ’51, η κυβέρνηση Πλαστήρα θέσπισε το Ψήφισµα «Περί της ισχύος των από 14 Οκτωβρίου 1944 και εφεξής
εκδοθεισών Συντακτικών Πράξεων και Ψηφισµάτων», εφ. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος», τχ. 120Α, 29
Απρίλη 1952. Χαρακτηριστικό για την ελαστικότητα όλης της αστικής νοµοθεσίας είναι το γεγονός ότι µε το εν λόγω Ψήφισµα
προβλέπεται ότι όλες οι διατάξεις (Συντακτικές Πράξεις και Ψηφίσµατα) που προϋπήρχαν (από τις 14 Οκτώβρη 1944) του νέου
Συντάγµατος, παρότι «αντίθετοι προς το Σύνταγµα», «εξακολουθούν να ισχύουν και µετά την αναθεώρησιν του Συντάγµατος,
θεωρούµεναι ως κατά παρέκκλισιν εξ αυτού ισχύουσαι».

42. Μάκη Μαΐλη: «Το αστικό πολιτικό σύστηµα στην Ελλάδα από το 1950 έως το 1967», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ.
94.

43. Ο Σοφ. Βενιζέλος σχολιάζοντας το θέµα δήλωσε: «… είµαι εξαιρετικώς υπερήφανος διότι εις την υπ’ εµέ κυβέρνησιν έλαχεν η τιµή

16 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

της αποφάσεως διά την αποστολήν µιας συµβολικής δυνάµεως εις την Κορέαν», ενώ µνηµόνευσε τον πατέρα του, Ελευθέριο
Βενιζέλο, ο οποίος είχε ενεργήσει αναλόγως, το 1919, µε τη συµµετοχή ελληνικών στρατευµάτων στην ιµπεριαλιστική εκστρατεία της
Αντάντ στην Ουκρανία ενάντια στη νεαρή σοβιετική εξουσία. (Σπύρου Λιναρδάτου: «Από τον Εµφύλιο στη Χούντα», τ. Α΄, εκδ.
«Παπαζήση», Αθήνα, 1977, σελ. 154).

44. Ο Κ. Τσαλδάρης, αν και υπερψήφισε την ένταξη στο ΝΑΤΟ, άσκησε κριτική στους όρους συµµετοχής της Ελλάδας και στο γεγονός
ότι η κυβέρνηση δε διαπραγµατεύτηκε ουσιαστικά αυτούς τους όρους. («Δοκίµιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1949-1968», τ. Β΄, εκδ. «Σύγχρονη
Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 296).

45. Στην ψηφοφορία στη Βουλή, κατά της ένταξης στο ΝΑΤΟ τάχτηκε η ΕΔΑ (εκτός ενός βουλευτή, του Λ. Καραµαούνα, που είχε
αποχωρήσει από την κοινοβουλευτική οµάδα) και ο Μ. Κύρκος, ως εκπρόσωπος του «Δηµοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόµµατος». Ο
Πλαστήρας, κατά την οµιλία του, υποστήριξε πως «δεν ηµπορεί κανείς να µην παραδεχθή ότι, όταν η Ελλάς συµµετέχη εις το
Ατλαντικόν Σύµφωνον µετά των µεγάλων δυνάµεων, αι οποίαι κατοικούνται από ελευθέρους δηµοκρατικούς λαούς, αισθάνεται εαυτήν
ασφαλεστέραν […] Αι άλλαι θεωρίαι περί ειρηνεύσεων και ουδετερότητος […] δεν έχουν καµµίαν σχέσιν µε το γεγονός αυτό». Η
σύµπνοια των εκπροσώπων των αστικών κοµµάτων υπέρ της σύνδεσης της Ελλάδας µε τους ιµπεριαλιστικούς σχεδιασµούς, κατά τη
συνεδρίαση της Βουλής, είναι απόλυτη, κάτι που κάνει τον Πλαστήρα να συγχαρεί «ολόκληρον σχεδόν την Βουλήν –διότι υπήρξε και
κάποια µερίς, η οποία δεν συµφωνεί, αλλά δεν έχει σηµασίαν, εφ’ όσον ολόκληρος η λοιπή Εθνική Αντιπροσωπεία οµοθύµως εγκρίνει
την εισδοχήν αποδεχοµένη το νοµοσχέδιον τούτο». (Επίσηµα Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής, Συνεδρίαση 18 Φλεβάρη
1952).

46. Στις 12 Οκτώβρη 1953, η κυβέρνηση Παπάγου υπογράφει την ελληνοαµερικανική συµφωνία για εγκατάσταση των αµερικανικών
βάσεων στην Ελλάδα. Η σύνδεση της χώρας µε την ΕΟΚ ξεκίνησε µε την υπογραφή σχετικής συµφωνίας, στις 9 Ιούλη 1961, και
ολοκληρώθηκε µε την κύρωσή της από τη Βουλή, στις 24 Γενάρη 1962.

47. Το «απόγειο» της αντιπαράθεσης Καραµανλή-Παλατιού ήταν η πρόταση του πρώτου για αναθεώρηση του Συντάγµατος (αρχές
1963), κυρίως ως προς άρθρα που αφορούσαν τις αρµοδιότητες του Βασιλιά. Η θέση για περιορισµό των βασιλικών παρεµβάσεων
ερχόταν σε πλήρη συµφωνία µε την πάγια και σταθερή θέση του Καραµανλή για «εκσυγχρονισµό» του αστικού κράτους.

48. Ενδεικτικές ως προς το πλήθος και τις ονοµασίες τους οργανώσεις, µε δράση κατά την περίοδο 1950-1967: Αντικοµµουνιστική
Σταυροφορία Ελλάδος, Εθνική Εταιρεία, Εθνική Κοινωνική Δράση, Εθνική Κοινωνική Οργάνωση Φοιτητών (ΕΚΟΦ), Οργάνωση
Νεοεθνικών Δυνάµεων Ελλάδος, Ναζιστική Οργάνωση Αθηνών, Ένωσις και Κοινωνική Δράσις, Πανελλήνια Οµοσπονδία
Βασιλοφρόνων, Εθνική Φάλαγξ, Εθνικός Σύνδεσµος, Πανελλήνιος Ένωσις Εθνικοφρόνων, Πανελλήνιος Ένωσις Εθνικοκοινωνικής
Αναγεννήσεως, Εθνική Πολιτική Οργάνωσις Ελληνίδων, Εθνική Κοινωνική Εξόρµησις, Κυανή Φάλαγξ, Ιερός Λόχος κ.ά. («Δοκίµιο
Ιστορίας του ΚΚΕ. 1949-1968», τ. Β΄, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 184). Επίσης, οι πιο γνωστές «παρακρατικές»
οργανώσεις εντός του στρατεύµατος και «εκκολαπτήρια» των µετέπειτα «πραξικοπηµατιών» του ’67, «Ιερός Δεσµός Ελλήνων
Αξιωµατικών» (ΙΔΕΑ) και «Ένωσις Ελλήνων Νέων Αξιωµατικών» (ΕΕΝΑ). Ο ΙΔΕΑ, µάλιστα, εγκαινίασε τη δράση του ήδη από το
1944. Η συνεχής παρουσία και δράση του εντός του στρατού, εν γνώσει και µε την «ανοχή» του κράτους, όλα αυτά τα χρόνια, δείχνει
και την ανάγκη ύπαρξής του ως µηχανισµού στήριξης του συστήµατος.

49. «Κωνσταντίνος Καραµανλής, Αρχείο. Γεγονότα και Κείµενα», τ. 6ος, έκδ. «Η Καθηµερινή», Αθήνα, 2005, σελ. 20.

50. Οι τελευταίες εκτελέσεις έγιναν επί διακυβέρνησης Παπάγου. Στις 14 Αυγούστου 1954 εκτελέστηκε στο Δαφνί ο Νίκος Πλουµπίδης,
την 1η Μάη 1955 ο Χρήστος Καρανταής («Χρηστάκος») στις φυλακές Αλικαρνασού και στις 29 Αυγούστου 1955 ο Νίκος Καρδαµήλας.
Και οι τρεις καταδικάστηκαν για διενέργεια κατασκοπίας.

51. Ο Κούνδουρος παραθέτει τα εξής: «Τον Μάρτιο 1962, σύµφωνα µε ανεπίσηµες πηγές υπήρχαν 1.359 φυλακισµένοι και 296
εκτοπισµένοι [σύµφωνα µε αναφορά που βρέθηκε στα αρχεία της Διεθνούς Αµνηστείας]. Πριν από το καλοκαίρι του 1963, σύµφωνα
µε κυβερνητικές πηγές, 960 άτοµα είχαν παραµείνει στις φυλακές και οι εξόριστοι είχαν µειωθεί σε 6 [!]. Σύµφωνα µε αριστερές πηγές,
ο αριθµός των πολιτικών κρατουµένων την 1.6.1963 ήταν 1.045». (Ρούσσου Κούνδουρου: «Η ασφάλεια του καθεστώτος», εκδ.
«Καστανιώτη», Αθήνα, 1978, σελ. 160). Σύµφωνα µε τον Λιναρδάτο, τον Απρίλη του 1963 βρίσκονταν στις φυλακές περίπου 1.200
πολιτικοί κρατούµενοι. (Σπύρου Λιναρδάτου: «Από τον Εµφύλιο στη Χούντα», τ. Δ΄, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1986, σελ. 229).

17 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

52. Τον Απρίλη του 1960, η ΚΕ του ΚΚΕ κοινοποιεί επιστολή µε την οποία ζητάει «να καταργηθούν οι έκτακτοι νόµοι και τα ψηφίσµατα
της ανωµάλου περιόδου και να αρθή η απαγόρευσις της νοµίµου λειτουργίας του Κοµµουνιστικού Κόµµατος της Ελλάδος [ως]
προϋπόθεσις απαραίτητος διά την οµαλήν αποκατάστασιν της οµαλής δηµοκρατικής ζωής εις την χώραν […]». («Υπόµνηµα της ΚΕ
του ΚΚΕ, Προς την κυβέρνησιν, την Βουλήν των Ελλήνων και τα πολιτικά κόµµατα. Η νοµιµοποίηση του ΚΚΕ – απαραίτητη
προϋπόθεση για την αποκατάσταση οµαλής δηµοκρατικής ζωής στη χώρα µας» [15 Απρίλη 1960] στο «Το ΚΚΕ. Επίσηµα Κείµενα», τ.
8ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1997, σελ. 496). Ολόκληρη η επιστολή, στις σελ. 496-499. Το περιεχόµενο της επιστολής
στήριξε η Διοικούσα Επιτροπή της ΕΔΑ και έτσι άνοιξε για λίγο καιρό µία άτυπη συζήτηση επί του ζητήµατος. Η θέση για
νοµιµοποίηση του ΚΚΕ βρήκε θετικά προσκείµενους και σηµαντικούς παράγοντες των αστικών κοµµάτων (Βενιζέλος, Μαρκεζίνης),
που θεωρούσαν ότι µέσω της νοµιµοποίησής του το ΚΚΕ θα αντιµετωπιζόταν αποτελεσµατικότερα. Στις 4 Μάη, ο Βενιζέλος δηλώνει
πως «η νοµιµοποίησις του ΚΚΕ είναι η κατάλληλος λύσις διά την εκκαθάρισιν της πολιτικής ζωής της χώρας, αλλά τούτο δεν συµφέρει
εις την κυβέρνησιν, διότι θέλει να χρησιµοποιεί το ΚΚΕ ως µπαµπούλα». («Ο Βενιζέλος τάσσεται υπέρ της νοµιµοποιήσεως του ΚΚΕ»,
στην εφ. «Η Αυγή», 5 Μάη 1960). Τη συµφωνία του µε τις δηλώσεις Βενιζέλου εκφράζει λίγες µέρες αργότερα και ο Τσριµώκος,
λέγοντας ότι πιθανή νοµιµοποίηση του ΚΚΕ θα «εχρησίµευε προς αποσαφήνισι της πολιτικής καταστάσεως». («Ο Τσιριµώκος υπέρ
της νοµιµοποιήσεως του ΚΚΕ», στην εφ. «Η Αυγή» 10 Μάη 1960). Στο ίδιο άρθρο, δηµοσιεύεται δήλωση του «δεξιού» πολιτικού
Μαρκεζίνη ότι «η δηµοκρατία δεν επιβιώνει µε πλάσµατα δικαίου, ούτε µε παρελθοντολογίαν, ούτε µε αστυνοµικά µέτρα». Παρόµοιες
θέσεις είχαν εκφραστεί και παλιότερα. Στις 5 Φλεβάρη 1952, «Το Βήµα» υποστήριζε ότι «το πρόβληµα δεν θα λυθεί µε το να τεθεί
εκτός νόµου η άκρα Αριστερά», ότι «θα έπρεπε να περιορισθή το Κράτος προς το παρόν τουλάχιστον εις την δίωξιν […] όταν θα
διαπιστώνεται το έγκληµα, αφίνοντας κατά µέρος και ελεύθερην την πολιτικήν εκδήλωσιν εντός των Νόµων, διά να διατηρούµεν την
κοµµουνιστικήν επιρροήν και ΕΝ ΣΑΦΕΙ ΑΠΟΜΟΝΩΣΕΙ και υπό την φανερήν εποπτείαν του Κράτους» και πως «επιβάλλεται […]να
τεθή ο κοµµουνισµός όχι εκτός νόµου, αλλά εντός νόµου». («Με ψύχραιµην αντιµετώπισιν» στην εφ. «Το Βήµα», 5 Φλεβάρη 1952).
Λίγους µήνες αργότερα (25 Νοέµβρη 1952), ο ίδιος ο Παπάγος, ως πρωθυπουργός, δέχεται στο γραφείο του τον Πασαλίδη ως
«απόδειξη» ότι δεν αµφισβητούσε τη νόµιµη δράση της ΕΔΑ. (Μάκη Μαΐλη: «Το αστικό πολιτικό σύστηµα στην Ελλάδα από το 1950
έως το 1967», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 164).

53. Νίκου Αλιβιζάτου: «Οι πολιτικοί θεσµοί σε κρίση 1922-1974, όψεις της ελληνικής εµπειρίας», εκδ. «Θεµέλιο», Αθήνα, 1995, σελ.
584-586.

54. Νοµοθετικό Διάταγµα 4234 «Περί ρυθµίσεως θεµάτων αφορώντων την ασφάλειαν της χώρας», εφ. «Εφηµερίς της Κυβερνήσεως
του Βασιλείου της Ελλάδος», τχ. 116Α, 30 Ιούλη 1962. Το νοµοσχέδιο συζητήθηκε στην αρµόδια επιτροπή από τις 12 έως τις 17 Ιούλη
1962, όπου κατά τη συζήτηση εκφράστηκαν από τους βουλευτές της πλειοψηφίας (ΕΡΕ) πολλές αντικοµµουνιστικές κορόνες και
κατηγορίες προς τους βουλευτές της ΕΔΑ. Οι εκπρόσωποι του «Κέντρου» δήλωσαν ότι διαφωνούν µε το εν λόγω νοµοσχέδιο, χωρίς
όµως να ζητούν την ακύρωση του 509/47. (Επίσηµα Πρακτικά της Ειδικής Επιτροπής της Βουλής του άρθρου 35 του Συντάγµατος,
Συνεδριάσεις 12 έως 17 Ιούλη 1962).

55. Σύµφωνα µε –ελλιπή– στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης, κατά την περίοδο 1957-1959 απαγγέλθηκαν µόνο 5 καταδίκες βάσει
του 509/47. Ο Κούνδουρος συµπληρώνει ότι από τότε και µέχρι την επιβολή της Χούντας δεν επιβλήθηκαν άλλες καταδίκες µε βάση
αυτόν το νόµο. (Ρούσσου Κούνδουρου: «Η ασφάλεια του καθεστώτος», εκδ. «Καστανιώτη», Αθήνα, 1978, σελ. 253).

56. Με αυτήν την κατηγορία κρίθηκαν ένοχοι οι Γ. Ερυθριάδης, Έλλη Ερυθριάδου, Ρούλα Κουκούλου, Αύρα Παρτσαλίδου, Κ. Φιλίνης
και Κ. Τριανταφύλλου, στην πρώτη δίκη για κατασκοπία τον Απρίλη του 1960. Με την ίδια κατηγορία καταδικάστηκαν λίγες µέρες
αργότερα οι Κ. Λουλές, Χ. Φλωράκης, Δ. Δάλλας, Γ. Κουτρούκης, Κ. Τσακίρης και Π. Χρυσοχοΐδου. Το Μάη του ’60, κηρύσσονται
ένοχοι οι Φ. Λαζάρου και Β. Τσιγκούνης και, τον Ιούνη του ίδιου χρόνου, ο Π. Πεταλωτής. Στην ίδια δίκη, ο Ι. Λίππας κρίνεται ένοχος
«για συλλογή και µετάδοση πληροφοριών». Τέλος, το Σεπτέµβρη, κρίνεται ένοχος ως «προσφερθείς εις κατασκοπείαν» και ο Μ.
Σιγανός. («Οι δίκες για κατασκοπία την άνοιξη του 1960 στην Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1989, σελ. 165, 694, 707, 714
και 716).

57. «Οι δίκες για κατασκοπία την άνοιξη του 1960 στην Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1989, σελ. 113. Η πρώτη δίκη
ξεκίνησε στις 5 Απρίλη 1960. Κατά την απολογία του στη δεύτερη δίκη, που ξεκίνησε στις 26 του ίδιου µήνα, ο Χ. Φλωράκης θα
καταγγείλει ως «απαράδεκτη και συκοφαντική την κατηγορία» ότι «είµαστε κοµµουνισταί, άρα διενεργήσαµε κατασκοπία εις βάρος της

18 sur 19 26/07/2019 à 17:24

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1950-1967 h9ps://www.komep.gr/index.php?opKon=com_content&vi...

Ελλάδος και του ΝΑΤΟ και υπέρτης ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών». («Οι δίκες για κατασκοπία την άνοιξη του 1960 στην
Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1989, σελ. 450-451).

58. Τάσου Τρίκκα: «ΕΔΑ. 1951-1967», τ. Β΄, εκδ. «Θεµέλιο», Αθήνα, 2009, σελ. 785. Το κύµα αυτό των συλλήψεων ξεκίνησε ήδη από
την άνοιξη του ’58, όταν η ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωµατική αντιπολίτευση θορύβησε τα αστικά επιτελεία. Στις 15 Δεκέµβρη 1958,
αντιπροσωπία της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ δηµοσιοποιεί πλήρη κατάλογο (εκατοντάδων) εκτοπισµένων µετά τις εκλογές της
11ης Μάη 1958. (Τάσου Τρίκκα: «ΕΔΑ. 1951-1967», τ. Α΄, εκδ. «Θεµέλιο», Αθήνα, 2009, σελ. 610-611). Ενδεικτικό της ανησυχίας που
προκάλεσε η µεγάλη εκλογική άνοδος της ΕΔΑ είναι άρθρο της «Καθηµερινής», της εποµένης κιόλας των εκλογών, όπου κρούει προς
τον Καραµανλή τον κώδωνα του κινδύνου, ώστε το «σύµπτωµα» της «διόγκωσης των ψήφων της ΕΔΑ να το αντιµετωπίσει διά «της
ασκήσεως µιας εις ευρείαν κλίµακα κοινωνικής πολιτικής, η οποία θ’ αποσπάση από την αρπαγήν της ερυθράς προπαγάνδας την
µάζαν των δυσηρεστηµένων». («Αι πρώται ενδείξεις», στην εφ. «Η Καθηµερινή», 12 Μάη 1958).

59. Πρόκειται για στοιχεία του προγράµµατος της ΕΚ, όπως τα παρουσίασε στη Βουλή ο Παπανδρέου, µετά τις εκλογές του Νοέµβρη
του 1963. (Μάκη Μαΐλη: «Το αστικό πολιτικό σύστηµα στην Ελλάδα από το 1950 έως το 1967», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα,
2014, σελ. 254). Τις προγραµµατικές δηλώσεις της ΕΚ στήριξε και η ΕΔΑ.

60. Τόσο το 1955 όσο και το 1958 διάφοροι «κεντρώοι» βουλευτές φέρνουν πρόταση για κατάργηση του 375/36 «περί κατασκοπίας»
(Χρήστου Θεοχαράτου: «Χαρίλαος Φλωράκης και λαϊκό κίνηµα [Λόγος αναιρετικός]», τ. Α΄, εκδ. Τυποεκδοτική ΑΕ, Αθήνα, 2001, σελ.
505). Στις 12 Μάη 1960, κατατίθεται αντίστοιχη επερώτηση και πάλι από εκπροσώπους «κεντρώων» κόµµατων. Μάκη Μαΐλη: «Το
αστικό πολιτικό σύστηµα στην Ελλάδα από το 1950 έως το 1967», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 211.

61. Πρόκειται για την εγκύκλιο µε την οποία προσπάθησε ο Παπανδρέου να διαλύσει τη Δηµοκρατική Νεολαία Λαµπράκη στη Μέση
Εκπαίδευση, όπως και να προωθήσει το χαφιεδισµό και την αποµάκρυνση των προοδευτικών, «µη εθνικόφρονων», καθηγητών από
τα σχολεία. Ολόκληρη η Εγκύκλιος 1010, στο «Δοκίµιο Ιστορίας του ΚΚΕ. 1949-1968», τ. Β΄, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011,
σελ. 660-661.

62. Γιώργη Μωραΐτη: «Πίσω απ’ τα σίδερα», εκδ. «Μυκήναι», Αθήνα, 1987, σελ. 252.

Ενότητες: Ιστορία

19 sur 19 26/07/2019 à 17:24