Γενική και Ανόργανη Χημεία I

ΟΞΕΑ KAI ΒΑΣΕΙΣ ΙΙΙ

οξύτητα Lewis και χαρακτηριστικά οξέων και
βάσεων Lewis
2 οξύτητα Lewis

οξέα και βάσεις Lewis

χαρακτηριστικά παραδείγματα οξέων και
βάσεων Lewis
οξέα και βάσεις Lewis και θέση στον
περιοδικό πίνακα
 οξέα και βάσεις Lewis
3

Α. οξέα και βάσεις Lewis

1. μια πιο γενική θεωρία για τα οξέα και βάσεις από αυτή των
Bronsted–Lowry παρουσιάστηκε από τον Lewis το 1923
2. σύμφωνα με αυτή:
α. οξύ είναι μια ουσία που δρα ως δέκτης ζεύγους e
β. βάση είναι μια ουσία που δρα ως δότης ζεύγους e
γ. η αντίδραση μεταξύ ενός οξέος Α και μιας βάσης :Β Lewis
οδηγεί στο σχηματισμό ενός συμπλόκου (ή προϊόν Lewis
προσθήκης) A–B (1875-1946)
ΗΠΑ
Α + :Β → Α–Β
τα A και :B συνδέονται μεταξύ τους με ένα κοινό ζεύγος e που
προέρχεται από τη βάση :Β
ο δεσμός Α–Β ονομάζεται δοτικός ομοιοπολικός δεσμός ή
δεσμός συναρμογής
 ο σχηματισμός δεσμού στα οξέα και βάσεις Lewis
4

3. ο δεσμός οξέος-βάσης Lewis σε ένα σύμπλοκο Α–Β μπορεί να

περιγραφεί με τη θεωρία μοριακών τροχιακών
τα υψηλότερης ενέργειας τροχιακά των Α και Β αλληλεπιδρούν
το οξύ Lewis Α χρησιμοποιεί το άδειο LUMO του
η βάση Lewis :Β χρησιμοποιεί το πλήρες HOMO της
έτσι, προκύπτει:
- ένα νέο δεσμικό μοριακό τροχιακό που δέχεται τα 2e που
προέρχονται από τη βάση :Β
- ένα νέο αντιδεσμικό τροχιακό που παραμένει άδειο
συνολικά, με την αλληλεπίδραση οξέος-βάσης Lewis συμβαίνει
ελάττωση της ενέργειας του συστήματος
τα υψηλότερης ενέργειας e του δεσμού Α–Β καταλήγουν σε
τροχιακό χαμηλότερης ενέργειας από ότι ήταν στη βάση :Β
είναι μια εξώθερμη αντίδραση
 το Η+ ως οξύ Lewis
5

B. χαρακτηριστικά παραδείγματα οξέων Lewis

1. το Η+ που δέχεται ένα ζεύγος e από ένα δότη
π.χ. το Η+ συνδέεται με την ΝH3 και σχηματίζει το NH4+

τα οξέα Brønsted ΗΑ δεν είναι οξέα Lewis αλλά εμφανίζουν οξύτητα Lewis
περιέχουν το Η+ που είναι οξύ Lewis
οι βάσεις Brønsted :Β είναι και βάσεις Lewis
είναι δέκτες Η+ και δότες ζεύγους e
π.χ. το ιόν οξειδίου Ο2–

το κόκκινο βέλος δείχνει τη

μεταφορά Η+ και το μαύρο
τη μεταφορά του ζεύγους e

επομένως, η οξύτητα Brønsted είναι μια ειδική περίπτωση της οξύτητας Lewis
 ενώσεις με έλλειμμα ηλεκτρονίων σθένους ως
οξέα Lewis
6

2. ένα ουδέτερο μόριο με ελλειπή οκτάδα e σθένους που συμπληρώνει την οκτάδα
του με ένα δότη 2e
π.χ. ουδέτερες ενώσεις στοιχείων της ομάδας 3, όπως BF3 ή Β(CH3)3
- το BF3 έχει 6e σθένους και επίπεδη τριγωνική γεωμετρία
το Β χρησιμοποιεί sp2 τροχιακά στους 3 δεσμούς B–F και ένα κενό 2p τροχιακό
- το BF3 δέχεται (ως οξύ Lewis) στο κενό 2p τροχιακό του ένα ζεύγος e από την
ΝΗ3 (βάση Lewis)

τα διαγράμματα ηλεκτροστατικού δυναμικού δείχνουν την «ηλεκτρονιακά

φτωχή» περιοχή του BF3 και την «ηλεκτρονιακά πλούσια» περιοχή της NH3
- στο σύμπλοκο F3B–NH3, το Β αποκτά 8e σθένους και τετραεδρική γεωμετρία
το Β χρησιμοποιεί sp3 τροχιακά για τους δεσμούς του
 κατιόντα μετάλλων του τομέα d ως οξέα Lewis
7

3. ένα κατιόν μετάλλου Μn+ του d τομέα που δέχεται ζεύγη e από 2 ή περισσότερους
δότες
π.χ. ιόντα Co2+ που συνδέονται με 6 μόρια Η2Ο

το Co2+ δέχεται (ως οξύ Lewis) ζεύγη e από 6 μόρια Η2Ο (βάσεις Lewis)
τα μόρια Η2Ο δρουν ως ligand και σχηματίζουν το σύμπλοκο [Co(OH2)6]2+
αποτελούν τη σφαίρα συναρμογής του Co2+
 άλλα οξέα Lewis
8

4. ένα μόριο με κεντρικό άτομο που, αν και έχει συμπληρωμένη οκτάδα e σθένους,
δέχεται ένα επιπλέον ζεύγος e από ένα δότη 2e ανακατανέμοντας τα e σθένους
π.χ. οξείδια αμετάλλων CO2, SO2, SO3
i. στο SO3 το S έχει 8e σθένους και επίπεδη τριγωνική γεωμετρία
ii. ο δεσμός S=O είναι πολικός
το μικρότερης ηλεκτραρνητικότητας άτομο S έχει δ+
iii. το S του SΟ3 δέχεται (ως οξύ Lewis) ένα ζεύγος e από ένα μόριο Η2Ο (βάση
Lewis) και σχηματίζεται δεσμός S–OH2 1
2 - ταυτόχρονα, ένα δεσμικό ζεύγος e του δεσμού S=O μετακινείται στο Ο

3 - ένα όξινο Η του συναρμοσμένου Η Ο μεταφέρεται ως Η+ στο διπλανό :Ο

2
4 - το S ανακατανέμει τα e σθένους του δίνοντας 2 δεσμούς S=O του H SO
2 4

2
1
4
 άλλα οξέα Lewis
9

5. ένα μόριο ή ιόν με κεντρικό άτομο μεγάλου μεγέθους που, αν και έχει
συμπληρωμένη οκτάδα e σθένους, δέχεται επιπλέον ζεύγη e από δότες 2e
επεκτείνοντας την οκτάδα e σθένους
π.χ. αλογονίδια Χ των βαρύτερων στοιχείων του τομέα p όπως SiX4 , AsX3, και PX5
το SiF4 δέχεται (ως οξύ Lewis) ζεύγη e από 2 ιόντα F− (βάση Lewis) και
σχηματίζει το σύμπλοκο [SiF6]2–
 οξέα και βάσεις των στοιχείων του s τομέα
10

Γ. οξέα και βάσεις Lewis και θέση στον περιοδικό πίνακα

1. τα ιόντα των αλκαλίων:
είναι οξέα Lewis (Α) στο Η2Ο
π.χ. [Na(OH2)6]+
(σπάνια) δρουν ως βάσεις Lewis (Β) με έμμεσο τρόπο
π.χ.
οι ιοντικές ενώσεις τους με F− δίνουν ιόντα F− (βάση Β) σε οξέα Lewis (A)
CsF+ SF4 → Cs+[SF5]−

2. το άτομο Be στις ενώσεις BeX2 (X = Cl, Br, I) στη στερεά κατάσταση είναι οξύ
Lewis (Α) σχηματίζοντας πολυμερικές αλυσίδες [BeX2]n με γέφυρες Χ
κάθε γέφυρα Χ :
- συνδέεται με έναν ομοιοπολικό δεσμό με ένα Be
- δίνει (ως βάση Β) ένα μονήρες ζεύγους σε ένα άδειο sp3 υβριδικό τροχιακό ενός
άλλου Be (οξύ Α) σ
σ
 οξέα Lewis της ομάδας 13
11

3. τα επίπεδα τριγωνικά μόρια BX3 και AlX3 είναι οξέα Lewis (Α) αφού έχουν ελλιπείς
οκτάδες e σθένους και στο κενό p τροχιακό τους, κάθετο στο επίπεδό τους,
δέχονται ένα μονήρες ζεύγος από μια βάση (Β)
α. το BF3 αντιδρά με Me3N (βάση Β)

το BF3, λόγω του ότι είναι αέριο σε θερμοκρασία δωματίου, για ευκολία
χρησιμοποιείται ως διάλυμα σε διαιθυλεθέρα Et2O
σχηματίζεται σύμπλοκο με το άτομο :Ο (βάση Β) ενός μορίου Et2O

β. το άτομο Al στην ένωση AlCl3 στη στερεά κατάσταση δρα ως οξύ Lewis (Α)
σχηματίζοντας ένα διμερές Al2Cl6 με γέφυρες Cl
κάθε γέφυρα Cl:
σ
- συνδέεται με έναν ομοιοπολικό δεσμό με ένα Al σ
- δίνει (ως βάση Β) ένα μονήρες ζεύγος e σε ένα άδειο sp3 υβριδικό τροχιακό του
άλλου Al (οξύ)
 εφαρμογές αντιδράσεων οξέων-βάσεων Lewis
12

4. οι ενώσεις των στοιχείων της ομάδας 14 (εκτός από τον C) είναι οξέα Lewis (Α)
αφού δέχονται ζεύγη e από βάσεις Lewis επεκτείνοντας την οκτάδα e σθένους
π.χ.

5. το SO2 (το S ανήκει στην ομάδα 15) είναι οξύ Lewis (Α) αφού δέχεται ένα μονήρες
ζεύγος από μια βάση στο άτομο S
π.χ.

επίσης, το SO2 μπορεί να δρα και ως βάση Lewis (Β), δίνοντας ένα μονήρες ζεύγος
του ατόμου S ή του ατόμου O σε ένα οξύ Lewis
π.χ.
 πρόβλημα. αναγνώριση οξέων και βάσεων Lewis
13

Να αναγνωρίσετε τα οξέα και τις βάσεις Lewis στις αντιδράσεις

(α) BrF3 + F‒ → BrF4‒
(β) KH + H2O → KOH + H2
Πρέπει να αναγνωρίσουμε τον δέκτη ζεύγους e (οξύ) και τον δότη ζεύγους e (βάση).
Το οξύ BrF3 δέχεται ένα ζεύγος e από τη βάση F‒. Επομένως, το BrF3 είναι ένα οξύ
Lewis και το F‒ είναι μια βάση Lewis.
Το υδρίδιο KH προσφέρει ένα H‒ το οποίο αντικαθιστά ένα Η+ από το Η2Ο δίνοντας
Η2 και OH‒. Η τελική αντίδραση είναι
H‒ + H2O → OH‒ + H2
Αν θεωρήσουμε την αντίδραση ως
H‒ + Η+:ΟΗ ‒ → :OH‒ + HΗ
βλέπουμε ότι το H‒ δίνει ένα μονήρες ζεύγος κι επομένως είναι βάση Lewis. Αντιδρά
με το H2O δίνοντας OH ‒, μια άλλη βάση Lewis.
Να αναγνωρίσετε τα οξέα και βάσεις Lewis στις αντιδράσεις
(α) FeCl3 + Cl ‒ →FeCl4‒
(β) I‒ + I2 → Ι3‒
 πρόβλημα. αναγνώριση οξέων και βάσεων Lewis
14

Να αναγνωρίσετε τα οξέα και τις βάσεις Lewis στις αντιδράσεις

(α) CO2 + OH‒ → HCO3‒
(β) B(OH)3 + OH‒ → B(OH)4‒
(γ) Fe3+ + 6CN‒ → [Fe(CN)6]3‒
Πρέπει να αναγνωρίσουμε τον δέκτη ζεύγους e (οξύ) και τον δότη ζεύγους e (βάση).
Το άτομο C στο O=C=O, λόγω του ότι το Ο είναι πιο ηλεκτραρνητικό από τον C, έχει
δ+. Επομένως, το άτομο C έλκει ένα ζεύγος e από το OH‒. Ο σχηματισμός
ομοιοπολικού δεσμού μεταξύ OH‒ και CO2 1 πραγματοποιείται με ταυτόχρονη
μετατόπιση ενός ζεύγους e από τον C σε ένα από τα Ο. 2 Άρα, το CO2 είναι οξύ
Lewis και το OH‒ είναι βάση Lewis.
1

(β) Το οξύ Lewis είναι το B(OH)3 (βορικό οξύ), ένα ασθενές οξύ και ήπιο αντισηπτικό
για πλύσεις στα μάτια. Το άτομο B έχει ένα κενό τροχακό στο φλοιό σθένους και
συμπληρώνει την οκτάδα του με το να δεχθεί ένα ζεύγος e από το OH‒ (βάση
Lewis).
(γ) Το Fe3+ είναι οξύ Lewis και το CN‒ είναι βάση Lewis.
 πρόβλημα. αναγνώριση οξέων και βάσεων Lewis
15

Για τις ακόλουθες αντιδράσεις οξέος-βάσεως Lewis, να σχεδιάσετε τις δομές Lewis
για τα αντιδρώντα και τα προϊόντα και να χρησιμοποιήσετε ένας βέλος για να δείξετε
την προσφορά ζεύγους e από τη βάση προς το οξύ Lewis.
(α) AlCl3 + Cl‒ → AlCl4‒
(β) Ag+ + 2NH3 → [Ag(NH3)2]+
(γ) SO2 + OH‒ → HSO3‒
(δ) BeCl2 + 2Cl‒ → BeCl42‒
16 χαρακτηριστικά οξέων και βάσεων Lewis

είδη αντιδράσεων οξέων-βάσεων Lewis

εφαρμογές αντιδράσεων οξέων-βάσεων
Lewis
παράγοντες που επηρεάζουν την
αλληλεπίδραση οξέων-βάσεων Lewis
 σχηματισμός συμπλόκου οξέος-βάσης Lewis
17

A. είδη αντιδράσεων οξέων-βάσεων Lewis

1. η απλούστερη αντίδραση ενός οξέος Lewis (Α) και μιας βάσης Lewis (B) είναι ο
σχηματισμός συμπλόκου
A + :B → A−B
π.χ.

Α Β Α–Β

η αντίδραση συμβαίνει στην αέρια φάση ή σε διαλύτη που δεν έχει την ικανότητα
να συνδέεται με το οξύ Α
 αντίδραση αντικατάστασης οξέων-βάσεων Lewis
18

2. σε ένα σύμπλοκο Lewis Α−Β, η βάση Β μπορεί να αντικαθίσταται από μια άλλη
βάση B′ σε μια αντίδραση αντικατάστασης
Α−Β + :B′ → A−B′ + :B
π.χ. η πυριδίνη (py) (βάση Β΄) αντικαθιστά τη Me2O (βάση Β) στο F3B–OMe2

Α–Β Β΄ Α–Β΄ Β

το ΗS– (βάση Β΄) αντικαθιστά το F– (βάση Β) στο σύμπλοκο Η–F

Α–Β Β΄ Α–Β΄ Β

αντίδραση μεταφοράς Η+

μόρια ΝΗ3 (βάση Β΄) αντικαθιστούν μόρια Η2Ο (βάση Β) στη σφαίρα συναρμογής
του συμπλόκου [Cu(ΟΗ2)6]2+
το γαλάζιου χρώματος σύμπλοκο [Cu(ΝΗ3)4]2+ μετατρέπεται
στο μπλε χρώματος σύμπλοκο [Cu(ΝΗ3)4]2+
[Cu(OH2)6]2+ + 4 :NH3 → [Cu(NH3)4]2+ + 6 :OH2
Α–Β Β΄ Α–Β΄ Β
 αντίδραση διπλής αντικατάστασης οξέων-βάσεων
Lewis
19

3. δύο σύμπλοκα Lewis A−B και A′−B′ μπορούν να ανταλλάσσουν τα οξέα και τις
βάσεις τους σε μια αντίδραση διπλής αντικατάστασης
A−B + A′−B′ → A−B′ + A′−B
π.χ. το Br– (βάση Β΄) αντικαθιστά το I– (βάση B) στην ένωση Me3Si–I

Α–Β Α΄–Β΄ Α–Β΄ Α΄–Β

η αντίδραση ευνοείται προς τα δεξιά λόγω του ότι το AgI(s) έχει πιο χαμηλή
διαλυτότητα από το AgBr(s)
 εφαρμογές αντιδράσεων οξέων-βάσεων Lewis
20

Β. εφαρμογές αντιδράσεων οξέων-βάσεων Lewis

1. οι αντιδράσεις οξέων-βάσεων Lewis είναι ευρέως διαδεδομένες στη χημεία, τη
χημική βιομηχανία και τη βιολογία
παρακάτω δίνονται παραδείγματα εφαρμογών τους

2. το CO2 (οξύ Α) που εκλύεται από τις καμινάδες των βιομηχανιών εξουδετερώνεται
με πλύσεις με υδατικό διάλυμα κάποιας αμίνης RNH2 (βάση Β)
CO2(g) + H2O(l) + 2RNH2(aq) → (RNH3)2CO3
Α Β Α–Β

3. το τσιμέντο παράγεται αναμιγνύοντας ασβεστόλιθο (CaCO3) με πηλό/άμμο

(AlO3/SiO2) στους 1500oC
το CaCO3 αποσυντίθεται σε CaO (βάση Β) που αντιδρά με τα AlO3/SiO2 (οξύ Α)
δίνοντας μίγματα Ca2SiO4,Ca3SiO5,Ca3Al2O6
π.χ. SiO2(s) + 2CaO(s) → Ca2SiO4(s)
Α Β Α–Β
 οξέα Lewis της ομάδας 13
21

4. το AlCl3 δρα ως καταλύτης-οξύ Lewis (Α) στην αλκυλίωση Friedel-Crafts

του βενζολίου
π.χ.

i. το AlCl3 (οξύ Α) δέχεται ζεύγος e από

το RCH2Cl: (βάση Β)
ii. σχηματίζεται το σύμπλοκο RCH2Cl:→AlCl3
και τελικά τα RCH2+ και [Cl-AlCl3]-
ii. το RCH2+ προσβάλλεται από
το π αρωματικό σύστημα του βενζολίου
iv. τελικά, αποβάλλονται HCl και το προϊόν και ξανασχηματίζεται το AlCl3

με ανάλογο τρόπο, το BF3 δρα ως καταλύτης-οξύ Lewis (Α) στην

απόσπαση βάσης Χ– από ένα R–X
π.χ.
 εφαρμογές αντιδράσεων οξέων-βάσεων Lewis
22

5. η μεταφορά του Ο2 από τους πνεύμονες στους ιστούς βασίζεται στη δημιουργία
ενός συμπλόκου του Ο2 (βάση Β) με ένα άτομο Fe2+ (οξύ Α)
η μεταφορά Ο2 εκτελείται από την αιμογλοβίνη (πρωτεΐνη Fe)
αποτελείται από 4 πολυπεπτιδικές αλυσίδες – κάθε μία έχει 4 ομάδες αίμης
η αίμη είναι μια ομάδα με 4 άτομα Ν ως δότες σε ένα ιόν Fe2+
το Ο2 (βάση Β – έχει μονήρη ζεύγη) συνδέεται με τον Fe2+ (οξύ Α) μιας αίμης
σχηματίζοντας ένα σύμπλοκο
πνεύμονες
αίμη αίμη

Ο2
ιστοί

ερυθρά αίμη αίμη

αιμοσφαίρια
αιμογλοβίνη
 σκληρά και μαλακά οξέα και βάσεις Lewis
23

Γ. παράγοντες που επηρεάζουν την ισχύ οξέων-βάσεων

Lewis
1. έχει βρεθεί ότι κάποιοι συνδυασμοί οξέων-βάσεων
Lewis οδηγούν στο σχηματισμό σταθερότερων
συμπλόκων από άλλους
π.χ.
σε αντιδράσεις ιόντων μετάλλων Μz+ (οξέα A) με
αλογονίδια Χ (βάσεις B)
Μz+ + X– ⇌ MX(z-1)+
οι τιμές των σταθερών ισορροπίας Κ (ή log K) των
αντιδράσεων δείχνουν ότι
το Al3+ σχηματίζει σταθερότερα σύμπλοκα με τα X–
ως F– > Cl– > Br– > I–
ο Hg2+ σχηματίζει σταθερότερα σύμπλοκα με τα X–
ως F– < Cl– < Br– < I–
 σκληρά και μαλακά οξέα και βάσεις Lewis
24

2. ο Pearson το 1963, για να εξηγήσει τις τάσεις αυτές, εισήγαγε την έννοια των
σκληρών και μαλακών οξέων-βάσεων Lewis

3. οι ορισμοί του βασίστηκαν σε διαφορές στην πολωσιμότητα των ατόμων δότη και
δέκτη ηλεκτρονίων
η ικανότητα να μπορούν να υφίστανται πόλωση του ηλεκτρονιακού τους νέφους
λόγω αλληλεπίδρασης με άλλα μόρια ή ιόντα
π.χ.
όταν ένα μικρού μεγέθους και μεγάλου φορτίου κατιόν
είναι κοντά σε ένα μεγάλου μεγέθους ανιόν,
το ηλεκτρονιακό νέφος του ανιόντος υφίσταται
παραμόρφωση (πολώνεται)
συγκεκριμένα:
- τα είδη που δεν πολώνονται εύκολα ονομάζονται σκληρά
- τα είδη που πολώνονται εύκολα ονομάζονται μαλακά
- οι αλληλεπιδράσεις σκληρών-σκληρών ή μαλακών-μαλακών ειδών είναι
ισχυρότερες από ότι σκληρών-μαλακών ειδών
 σκληρά και μαλακά οξέα και βάσεις Lewis
25

4. σκληρά οξέα είναι τα μικρού μεγέθους και μεγάλου φορτίου ιόντα Mn+
π.χ.
δεν είναι εύκολα πολώσιμα
σχηματίζουν σταθερότερα σύμπλοκα με σκληρές βάσεις που έχουν μονήρη
ζεύγη e σε μικρά και ηλεκτραρνητικά άτομα δότες
ανιόντα F–
ουδέτερες βάσεις R2O, R3N

5. μαλακά οξέα είναι τα (μεγάλου μεγέθους και μικρού φορτίου Mn+

π.χ.
είναι εύκολα πολώσιμα
σχηματίζουν σταθερότερα σύμπλοκα με μαλακές βάσεις που έχουν μονήρη
ζεύγη e σε μεγάλα και λιγότερο ηλεκτραρνητικά άτομα δότες :
ανιόντα I–, H–, SCN–
ουδέτερες βάσεις PPh3 SR2
 σκληρά και μαλακά οξέα και βάσεις Lewis
26

6. μια κατάταξη διαφόρων σκληρών και μαλακών οξέων-βάσεων Lewis δίνεται στον
πίνακα
 εξήγηση της σκληρότητας οξέων και βάσεων Lewis
27

7. ο δεσμός σκληρού οξέος-σκληρής βάσης περιγράφεται προσεγγιστικά ως μια

ιοντική ή διπόλου-διπόλου αλληλεπίδραση
και τα δύο είναι μη-πολώσιμα

8. ο δεσμός μαλακού οξέος-μαλακής βάσης έχει έντονο ομοιοπολικό χαρακτήρα

και τα δύο είναι πολώσιμα και έχουν ηλεκτρονιακή πυκνότητα μεταξύ τους
όμως, η ομοιοπολικότητα του δεσμού δεν εγγυάται την μεγάλη ισχύ δεσμού
π.χ.
στην αντίδραση
BeΙ2 + HgF2 → BeF2 + HgI2
- δημιουργείαι η ευνοϊκή αλληλεπίδραση μαλακού-μαλακού HgI2
- όμως, η ενέργεια δεσμού Hg–Ι είναι μικρή
- είναι ο ισχυρός δεσμός σκληρού-σκληρού Be–F που οδηγεί την αντίδραση
- το άτομο Hg σχηματίζει ασθενείς δεσμούς σε άλλα άτομα
 συνέπειες της σκληρότητας οξέων και βάσεων Lewis
28

9. ο ευνοϊκός συνδυασμός σκληρών-σκληρών ή μαλακών-μαλακών οξέων και

βάσεων βοηθάει στο να προβλέψουμε/δικαιολογήσουμε διάφορα πειραματικά
δεδομένα
π.χ.
α. στην κατανομή των στοιχείων στα πετρώματα στη γη
- τα Li+, Mg2+, Ti3+, Cr3+ βρίσκονται συνδυασμένα με το O2- (σκληρά)
- τα Cd2+, Pb2+, Sb2+ βρίσκονται σε συνδυασμό με τα S2-, Se2- (μαλακά)

β. κάποια πολυατομικά ανιόντα-βάσεις έχουν δύο ή περισσότερα άτομα δότες με

διαφορετικό σκληρό-μαλακό χαρακτήρα
π.χ.
το SCN– περιέχει το σκληρό άτομο Ν και το μαλακό άτομο S
- σε ένα σύμπλοκο με Si συνδέεται από το N (σκληρά)
- σε ένα σύμπλοκο με Pt2+ συνδέεται από το S (μαλακά)
 σχετική ισχύς οξέων και βάσεων Lewis
29

10. ένας άλλος παράγοντας που συνεισφέρει στη σταθερότητα ενός συμπλόκου
οξέος-βάσης Lewis είναι η φύση των υποκαταστατών R τους
αυτοί επιδρούν με ηλεκτρονιακά και στερεοχημικά φαινόμενα
11. όσο πιο μεγάλης ηλεκτραρνητικότητας είναι τα R:
α. τόσο πιο ισχυρά είναι τα οξέα BR3
π.x.

στο BF3, τα F έλκουν και απογυμνώνουν το B από ηλεκτρονιακή πυκνότητα

(Bδ+) και έχει μεγάλη τάση να δεχθεί στο άδειο Β(2p) ζεύγος e (π.χ. από :NΗ3)
β. τόσο πιο ασθενείς είναι οι βάσεις :NR3
π.x.

στην ΝF3, τα F έλκουν ηλεκτρονιακή πυκνότητα και το μονήρες ζεύγος του Ν

δεν είναι εύκολα διαθέσιμο ώστε να δοθεί εύκολα σε ένα οξύ (π.χ. στο :ΒΗ3)
 σχετική ισχύς οξέων και βάσεων Lewis
30

12. σύμφωνα με τα παραπάνω, για σχετική οξύτητα των ΒΧ3 (Χ = Cl, Br, I) ως προς
την ΝΗ3 (βάση) θα αναμένονταν η σειρά ΒF3 > BCl3 > BBr3
όμως, πειραματικά δεδομένα δείχνουν ΒBr3 > BCl3 > BF3
γιατί το BF3 είναι το ασθενέστερο οξύ Lewis από τα τρία οξέα;
α. στο ΒF3 τα γεμάτα F(2p) τροχιακά έχουν κατάλληλη ενέργεια και μέγεθος ώστε
να δίνουν καλή αλληλεπικάλυψη με το άδειο B(2p) τροχιακό
το Β με κάθε ένα από τα F μπορεί να σχηματίζει π δεσμούς Β(2p)⟵F(2p)
αυτό μπορεί να περιγραφεί και με δομές συντονισμού

το ΒF3 χρησιμοποιεί το B(2p) για σχηματισμό π δεσμών και έχει επίπεδη

τριγωνική γεωμετρία
 σχετική ισχύς οξέων και βάσεων Lewis
31

β. ανάλογοι π δεσμοί σχηματίζονται και στα BCl3 και BBr3 αλλά σε

μικρότερη έκταση
η αλληλεπικάλυψη Β(2p)−Χ(np) γίνεται λιγότερο αποτελεσματική με
την αύξηση του μεγέθους του Χ

γ. γενικά, για να μπορούν τα ΒX3 να δρουν ως οξέα με :ΝΗ3 (βάση),

πρέπει:
- να σπάσουν οι π δεσμοί Β(p)⟵Χ(np)
- το Β(2p) να είναι άδειο για να δεχθεί το μονήρες ζεύγος e της :ΝΗ3
στο BF3, οι δεσμοί π(Β(2p)−F(2p)) είναι ισχυροί (λόγω καλής
αλληλεπικάλυψης τροχιακών) δεν σπάνε εύκολα και το BF3 δεν
είναι ισχυρό οξύ Lewis ως προς την :ΝΗ3 (βάση)
στα BCl3 και BBr3, οι π δεσμοί Β(p)⟵Χ(np) γίνονται ασθενέστεροι
κι έτσι η οξύτητα ως προς την ως προς την :ΝΗ3 (βάση) γίνεται
ΒBr3 > BCl3 > BF3
 σχετική ισχύς οξέων και βάσεων Lewis
32

13. όσο πιο μεγάλων στερεοχημικών απαιτήσεων είναι τα R:

α. τόσο πιο ασθενή είναι τα οξέα BR3
π.x.

στο B(CH2CH3)3 οι ογκώδεις ομάδες CH2CH3 εμποδίζουν τη συναρμογή μιας

βάσης (π.χ. :NMe3) και η οξύτητα του είναι ελάττωμένη
β. τόσο πιο ασθενείς είναι οι βάσεις ΝR3
π.x.

στο Ν(CH2CH3)3 οι ογκώδεις ομάδες CH2CH3 εμποδίζουν τη συναρμογή σε ένα

οξύ (π.χ. ΒMe3) και η βασικότητα είναι ελάττωμένη