‫‪١‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫‪٢‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﺳﺎﻟﻚ رﻧﺠﺒﺮزاده – ﻓﺮﻳﺒﺎ‬

‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال ﭘﮋوﻫﺶ در آﻣﻮزش‪ /‬ﻓﺮﻳﺒﺎ ﺳﺎﻟﻚ رﻧﺠﺒﺮزاده ‪-‬‬
‫ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ :‬ارك ‪1389 ،‬‬
‫‪ 31‬ص‪-.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﮋوﻫﺶ در آﻣﻮزش‬ ‫‪ -1‬راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب‪ :‬راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال ﭘﮋوﻫﺶ در آﻣﻮزش‬

‫ﺗﺪوﻳﻦ و ﮔﺮدآوري‪ :‬ﻓﺮﻳﺒﺎ ﺳﺎﻟﻚ رﻧﺠﺒﺮزاده‬

‫زﻳﺮ ﻧﻈﺮ دﻛﺘﺮ ﻣﻬﺴﺘﻲ ﻋﻠﻴﺰاده – دﻛﺘﺮ رﺿﺎ ﻏﻔﺎري‬

‫ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻣﻮزش ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﺒﺮﻳﺰ‬

‫ﺗﻴﺮاژ‪500 :‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪1389 :‬‬

‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‪ :‬اول‬

‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر ‪ :‬ﻃﻴﺒﻪ ﻧﻴﻜﺒﺨﺖ‬

‫ﺣﺮوﻓﭽﻴﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ – ﻓﺎﻃﻤﻪ دﻧﺒﻠﻲ ﻣﻴﺎﻧﺪوآب‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﻪ‪31 :‬‬

‫‪٣‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪4‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪.........................................................................................................................................‬‬

‫‪5‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻃﺮح ‪...............................................................................................................................‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﻃﺮح ‪.....................................................................................................................‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﭘﮋوﻫﺶ ‪...........................................................................................................................‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﻣﺪت اﺟﺮا ‪...................................................................................................................................‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﺿﺮورت اﺟﺮا و اﻫﺪاف ﻛﺎرﺑﺮدي ﻃﺮح‪............................................................................‬‬

‫‪9‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ روش اﺟﺮا ‪......................................................................................................................‬‬

‫‪9‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ‪..........................................................................................................................‬‬

‫‪9‬‬ ‫ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻫﻤﻜﺎران ‪.........................................................................................................‬‬

‫‪10‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪...................................................................................................................‬‬

‫‪11‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ واژه ﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ‪.................................................................................................................‬‬

‫‪12‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻃﺮح ‪.............................................................................................................................‬‬

‫‪13‬‬ ‫اﻫﺪاف ﻃﺮح ‪................................................................................................................................‬‬

‫‪14‬‬ ‫ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ‪.................................................................................................................................‬‬

‫‪24‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺎت روش اﺟﺮا ‪........................................................................................................................‬‬

‫‪24‬‬ ‫ﺟﺪول ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ‪............................................................................................................................‬‬

‫‪28‬‬ ‫روش ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ داده ﻫﺎ‪......................................................................................................‬‬

‫‪29‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺧﻼﻗﻲ ‪........................................................................................................................‬‬

‫‪29‬‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎ و ﻣﺸﻜﻼت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و راﻫﻬﺎي ﻛﺎﻫﺶ آﻧﻬﺎ‪................................................................‬‬

‫‪30‬‬ ‫ﺟﺪول زﻣﺎﻧﻲ‪.................................................................................................................................‬‬

‫‪30‬‬ ‫ﺑﻮدﺟﻪ ‪.........................................................................................................................................‬‬

‫‪31‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪.............................................................................................................................................‬‬
‫‪٤‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﺮﺣﻮاره و ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ ﭼﻜﻴﺪة آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﺗﺪوﻳﻦ ﻋﻨﻮان ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ و ﺿﺮورت ﺗﺤﻘﻴﻖ ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎ و ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ داده ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺸﻜﻠﺘﺮﻳﻦ ﺑﺤﺜﻬﺎي اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻜﻢ ﺳﺮﻣﺸﻖ را دارد ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻣﺤﻘﻖ در ﻃﺮح‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ در ﻣﺮﺣﻠﺔ اﺟﺮا ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ دﻗﻴﻘﺎً اﻋﻤﺎل و ﭘﻴﺎده ﺳﺎزد ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﭘﺮوﭘﻮزال ﺧﻮد را اﺷﺘﺒﺎه ﻃﺮح ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﺨﺶ اﺟﺮاي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺗﺤﻘﻴﻖ او اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫ﻃﺮﺣﻲ ﻏﻠﻂ را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﺟﺮاء ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻏﻠﻂ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪.‬ﺑﺪﻳﻬﻲ‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ را درﺳﺖ و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫در ﺑﺨﺶ اﺟﺮا ﻫﻢ ﺣﺘﻤﺎً درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮔﺎم او‪‬ل را ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﭼﻮﻧﻜﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد را از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﻜﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ))ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ(( اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫اﺟﺮاﺋﻲ ﻃﺮح ﺧﻮد را دﻗﻴﻘﺎً ﻗﺒﻞ از اﻧﺠﺎم آن ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮ آن اﺳﺎس ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد را‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻗﺒﻞ از اﻗﺪام ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺧﻮب ﻓﻜﺮ ﻛﺮد و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻮاﻧﺐ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد و ﺳﭙﺲ اﻗﺪام ﻧﻤﻮد ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﺤﻮري ﻛﻪ ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫دارد‪ ،‬ﺧﻮاه ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه ﻫﺮ ﻧﻮع ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻋﻠﻤﻲ ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻗﻀﺎوت و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬ﻻزم ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻫﺎ ﺿﻤﻦ دارا ﺑﻮدن ﺗﺨﺼﺺ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ روش ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٥‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫روﺷﻬﺎي ﺗﻬﻴﻪ ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ در ﻋﻠﻮم‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪد ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻮرد آﻣﻮزش و ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﺔ آﻣﻮزش ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫رﺷﺘﻪ ﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ دارد ‪ .‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ روﺷﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ در زﻣﻴﻨﺔ اراﺋﺔ ﻣﺘﺪوﻟﻮژي و ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺳﻌﻲ ﺷﺪه ﻛﺘﺎﺑﺠﺔ راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺴﻬﻴﻞ در اﻣﺮ ﻧﮕﺎرش‬
‫ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻓﺮم ﭘﺮوﭘﻮزال اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻨﻮان ﻃﺮح‪:‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ در ﺗﺪوﻳﻦ و اﺟﺮاي‬
‫ﻳﻚ ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ‪ .‬رﻛﻦ اﺻﻠﻲ ﻫﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ را اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ آن ﻛﻠﻴﺔ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺧﻮد را ﺷﻜﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان ﻫﺮ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از درﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻳﺎ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻨﻮان ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻫﻤﻴ‪‬ﺖ وﻳﮋه دارد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺪﻳﻊ و داراي ﺟﻬﺎﺗﻲ از اﺑﺘﻜﺎر و ﺧﻠَﺎﻗﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﺎﺳﺨﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ وﻛﻨﺠﻜﺎوﻳﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬از ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت دور ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ در آن ﺳﺆاﻟﻬﺎ و ﻳﺎ ﺳﺆال اﺳﺎﺳﻲ اﻣﺮ ﻳﺎ اﻣﻮري ﺑﺪﻳﻬﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﻘﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ﻓﻮق درﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﻧﻜﺎت زﻳﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻋﻨﻮان ﻫﺮ ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺨﺼﺺ ﻣﺠﺮي و ﻫﻤﻜﺎران وي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪٦‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫‪ -2‬ﺑﺎﻳﺪ داراي ﻣﺤﺪودة ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن در ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻃﺮح در ﻋﻨﻮان آورده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﻮزش در اﻳﺮان وﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫در ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻮق ﭼﻬﺎر ﻣﺸﻜﻞ وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫‪ -‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺪام ﻣﻘﻄﻊ آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮاﺳﺖ‪.‬آﻣﻮزش را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﭘﻴﺶ‬
‫دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن و ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺪام زﻣﻴﻨﻪ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آﻣﻮزش ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﻣﻮزش را ﻣﻲ ﺗﻮان از‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎي اﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺮك ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺣﺠﻢ‪ ،‬اﺑﻌﺎد و ﻋﻮاﻣﻞ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات و ﻟﻮازم‬
‫ﻛﻤﻚ آﻣﻮزﺷﻲ وﻛﺎرﺑﺮد آن‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ آﻣﻮزﻧﺪﮔﺎن در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻴﺎن و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ و‪...‬ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ آﻣﻮزش در ﻛﺪام دوره در اﻳﺮان ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻣﻮزش در‬
‫ﻫﺮ ﺑﺮﻫﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻛﺪام ﻛﺸﻮر ﻳﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ و ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﻣﺤﺪود‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻜﺎﻧﻲ و زﻣﺎﻧﻲ در ﻋﻨﻮان ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬اﻫﺪاف ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ در ﺧﺼﻮص ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﻨﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ارزش اﻧﺠﺎم‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺎﻏﻞ ﺑﻮدن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ رﺷﺘﺔ ﻋﻠﻮم آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ در داﻧﺸﮕﺎه ‪.x‬‬
‫‪٧‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺘﻮاﺋﻲ ارزش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺪارد ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺤﻘﻖ در ﻧﺘﻴﺠﺔ‬
‫اﻧﺠﺎم آن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﻫﺪﻓﻲ ﺑﺮﺳﺪ ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺎت راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻣﻮاردي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ در ﻋﻨﻮان‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤ‪‬ﻴ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﻧﻮع ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻧﻮع روش ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻣﻌﺔ آﻣﺎري ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ -1‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي اﺳﺎﺗﻴﺪ در داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ -2‬ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮرﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي اﺳﺎﺗﻴﺪ در داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪.‬‬

‫درﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎره ‪ -1‬وﻗﺘﻲ از ﻛﻠﻤﺔ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪه ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ وﺟﻮد دارد وﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﭙﺮدازد ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ در اﻓﺰاﻳﺶ رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬارﺑﻮده‪ .‬ﻟﺬا ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ و ﻣﺤﻘﻖ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاري آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎرة ‪ -2‬وﻗﺘﻲ از ﻛﻠﻤﺔ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪه ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮده در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫وﺧﺎص ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﻗﺘﻲ در ﻋﻨﻮان از ﻛﻠﻤﺔ راﺑﻄﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻮع‬
‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﮔﺮ از ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻮﺛﺮ ﻳﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از روﺷﻬﺎﺋﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠَﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﻣﺜﻞ روﺷﻬﺎي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ آزﻣﺎﻳﺸﻲ وﻳﺎ ﻋﻠﻲ – ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻤﻚ آﻣﻮزﺷﻲ‪.‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﻃﺮح )ﻣﺠﺮي( ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮدي اﻃﻼق‬

‫ﻣﻴﮕﺮددﻛﻪ ﺟﺰو ﻫﻤﻜﺎران ﻃﺮح ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﺟﻤﻌﻲ ﻃﺮح‬
‫دﻫﻨﺪﮔﺎن و ﻃﺒﻖ ﺿﻮاﺑﻂ اﺟﺮاي ﻃﺮﺣﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ‬
‫‪٨‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫داﻧﺸﮕﺎه در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع ﻃﺮح )ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﮕﺮدد( ﮔﺮوه‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ اﺟﺮاي ﻃﺮح از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﻲ ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﻲ و اداري ﺑﻌﻬﺪه‬
‫اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻪ اﺟﺮا درآوردن ﻃﺮح ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺪﻳﺮ اﺟﺮاﻳﻲ از ﻃﺮف ﻃﺮح دﻫﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻛﺘﺒﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﻜﺪه ﻳﺎ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﻃﺮح ازﺑﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻜﺎران ﻃﺮح اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و ﺑﻮاﺳﻄﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب از‬
‫ﺳﻮي ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺮاي وي ﻣﺰﻳﺖ و اﻣﺘﻴﺎز ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ رﺗﺒﻪ ﺧﺎﺻﻲ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺪﻳﺮاﺟﺮاﻳﻲ ﻃﺮح ﺻﺮﻓﺎ ﻣﺴﺌﻮل اﺟﺮاﻳﻲ و ﻃﺮف ﻣﺬاﻛﺮه و ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻃﺮح ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻴﻂ ﭘﮋوﻫﺶ ‪ :‬ﻣﺤﻴﻂ ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫آﻣﺎري ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از آﻧﺠﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫ﻣﺪت اﺟﺮا ‪ :‬ﻣﺪت اﺟﺮاي ﻃﺮح را ﻣﺠﺮي ﻃﺮح ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻟﻴﺴﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺮوع اﺟﺮاي ﻃﺮح‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ از زﻣﺎن ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻣﻀﺎء ﻗﺮارداد آﻏﺎز‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﺿﺮورت اﺟﺮا و اﻫﺪاف ﻛﺎرﺑﺮدي ﻃﺮح‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺿﺮورت اﺟﺮاي ﻃﺮح و ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ و ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻤﻮد ﻛﻠﻲ از ﻃﺮح‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ‪ ،‬در ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫‪٩‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﺧﻼﺻﻪ روش اﺟﺮاي ﻃﺮح‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ روش اﺟﺮاي ﻃﺮح ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬روش‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي‪ ،‬روش ﮔﺮدآوري داده ﻫﺎ ‪ ،‬روش ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ داده ﻫﺎ و روﺷﻬﺎي آﻣﺎري ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﺮوﭘﻮزال ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭘﺮﺳﻨﻠﻲ*‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ آزﻣﺎﻳﺸﺎت و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺨﺼﺼﻲ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻞ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻮاد و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻏﻴﺮ ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫* ﻣﻨﻈﻮر از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﺮﺳﻨﻠﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻫﻤﻜﺎران ﻃﺮح‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻫﻤﻜﺎران ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻫﻤﻜﺎران‬

‫ﻫﻤﻜﺎران ﻃﺮح ‪ :‬ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎﻳﻲ )اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ وﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ( ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در روﻧﺪ‬
‫اﺟﺮاي ﻃﺮح ﻋﻬﺪه دار ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺛﺎﻧﻮي ﺑﻮده و ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺟﺮاﺋﻲ ﻃﺮح ﺑﻌﻬﺪه آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻫﻤﻜﺎر ﻃﺮح ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‪:‬‬

‫ﺑﻴﺎن ﺑﺴﻨﺪة ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از اراﺋﻪ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻳﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺪاﻧﺪ‬
‫ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﭼﻪ ﻛﺎري را دارد و ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮآن ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻴﺴﺖ ؟‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻳﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ اراﺋﺔ راه‬
‫ﺣﻞ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻳﺎ ﻣﺸﻜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮده و آن را در ﻗﺎﻟﺐ ﻋﻨﻮان‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﻳﺪ اﺑﻌﺎد ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺿﻤﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻮﺿﻮع و ﺑﻴﺎن ﻛﻠﻴﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع ‪ ،‬ﻣﺤﺪوه ﻣﻮﺿﻮع را از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﭼﻪ ﻣﺸﻜﻠﻲ را ﻣﻴﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺸﻜﻞ ﭼﻴﺴﺖ ؟‬
‫‪ -4‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ارزش ﺗﺤﻘﻴﻖ را دارد ‪.‬‬
‫‪ -5‬اداﻣﺔ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ )در ﺻﻮرت ﺣﻞ ﻧﺸﺪن( ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲ رود ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻖ در ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ و زﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده و ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ‪ -‬ﻋﻠﻤﻲ در ﺧﺼﻮص ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻗﺒﻠﻲ‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬آﻳﺎ ﻗﺒﻼً ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮاري درﺑﺎرة آن ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه و آﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎﺋﻲ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ ؟‬
‫‪ -‬آﻳﺎ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﻛﺎﺳﺘﻴﻬﺎﺋﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد ‪.‬‬
‫‪١١‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫‪ -7‬در اﻧﺘﻬﺎي ﻫﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺆال اﺻﻠﻲ ﻳﺎ ﻣﺴﺄﻟﺔ اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺒﺎرت ﺳﺆاﻟﻲ‬
‫آورده ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺪون ﺣﻀﻮر اراﺋﻪ‬
‫دﻫﻨﺪه ﻃﺮح ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ذﻫﻦ ﻣﺤﻘﻖ در ﺧﺼﻮص ﻣﻮﺿﻮع وﺟﻮد دارد را درك ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬

‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻛﻠﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ‬

‫اراﺋﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ درﺑﺎرة ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول‬

‫اراﺋﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‬

‫ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻃﺮح‬

‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم‬
‫ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬

‫ﻧﻜﺘﻪ‪ :‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ واﺑﺴﺘﻪ درﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ واژه ﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ‪:‬‬

‫واژه ﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻛﻪ در ﻋﻨﻮان و اﻫﺪاف ذﻛﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺼﻮرت ﻛﻮﺗﺎه ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد‪ .‬واژهﻫﺎي‬
‫ﻛﻠﻴﺪي ﻫﺮ ﻃﺮح ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪة ﻫﻤﺔ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻃﺮح درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١٢‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻃﺮح‪ :‬ﻓﺮﺿﻴﻪ ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺣﺪﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﻠﻤﻲ و‬

‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻛﻪ ‪ ،‬رواﺑﻂ‬
‫ﺑﻴﻦ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻓﺮﺿﻴﻪ اي را ﻋﻨﻮان ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ »اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﻴﻦ رخ دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺷﻜﻞ داده و داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﻲ ﺟﺪﻳﺪي را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺣﺪﺳﻲ در ﺑﺎره رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺪس ﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد را اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﺖ واﻗﻌﻲ ﻣﺸﻜﻞ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و راه ﺣﻞ درﺳﺖ را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ازوﺳﺎﻳﻞ ﻛﻤﻚ آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺮﻳﺎدﮔﻴﺮي‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻤﻚ آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان ﻳﺎدﮔﻴﺮي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺎر ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬داراي ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع و اﻫﺪاف ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ داراي ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬دارا‬
‫ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي و ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮﺿﻮع و ﻧﻴﺰ ﻧﻮع ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ وﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺿﺮورﺗﻲ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻧﺒﻮده و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻃﺮح ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ اﺳﺎﺗﻴﺪ در داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺰاري ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺳﺎﺗﻴﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪١٣‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫اﻫﺪاف ﻃﺮح‪ :‬اﻫﺪاف ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫و اﻫﺪاف ﻓﺮﻋﻲ و اﻫﺪاف ﻛﺎرﺑﺮدي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‪ :‬ﻫﺪﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ در ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻧﺠﺎم‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫دراﻛﺜﺮﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻫﺪف ﻛﻠﻲ ﻫﻤﺎن ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل اﺳﺘﻤﺮاري ﻳﺎ ﺧﺒﺮي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻫﺪاف اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‪ :‬اﻫﺪاف ﻓﺮﻋﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ از ﻫﺪف ﻛﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در واﻗﻊ در‬
‫ﻫﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻫﺪف ﻓﺮﻋﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺪف ﻛﻠﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ‪ :‬ﭼﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺎﺳﻲ را ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد اﻫﺪاف ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺻﺮاﺣﺖ ‪ :‬ﻫﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬روﺷﻦ و ﺻﺮﻳﺢ ﻋﻨﻮان ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻳﺠﺎز)ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮدن(‪ :‬ﻫﺮ ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﻄﺮ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪-3‬ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ ‪ :‬اﻫﺪاف ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻛﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي‬
‫ﻣﻨﺘﻈﻢ و ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻌﺪد ﻣﻄﻠﻮب ‪ :‬ﺗﻌﺪاد اﻫﺪاف ﻫﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺪ اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪-5‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﻳﺮي ‪ :‬ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﮋوﻫﺶ و ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪١٤‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪:‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮاي ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫در زﻣﻴﻨﻪ آﻣﻮزش ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺑﻨﺪي زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬

‫اﻧﻮاع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬

‫ﻛﻴﻔﻲ‬ ‫ﻛﻤﻲ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺤﻮه ﮔﺮدآوري‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺪف‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﻌﺪ زﻣﺎن‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه اي‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدي )ﭘﺎﻳﻪ اي(‬ ‫ﺁﻳﻨﺪه ﻧﮕﺮ‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮدي‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮ‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ‬

‫ﻣﻘﻄﻌﻲ‬

‫ﻃﻮﻟﻲ‬

‫روش دﻟﻔﻲ‬

‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‬

‫اﻗﺪام ﭘﮋوﻫﻲ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮردي‬

‫ﻋﻠﻲ – ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‬

‫ﻫﻤﮕﺮوﻫﻲ‬

‫ﻣﻮرد – ﺷﺎﻫﺪي‬

‫ﻣﻘﻄﻌﻲ‬

‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ اي‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻲ )آزﻣﺎﻳﺸﻲ(‬

‫ﻧﻴﻤﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫‪١٥‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻤﻲ)‪ :(Quantified‬ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻤﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روﻳﻜﺮد دﻗﻴﻖ‬

‫ﻛﻪ در آن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻤﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺸﻒ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ‪ ،‬آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ در ذﻳﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﻌﺪ زﻣﺎﻧﻲ‪:‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮ)‪ :(Retrospective‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دادﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬
‫روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ رخ داده اﺳﺖ ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮ ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ )‪ :(Prospective‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ داده اي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ درﺑﺎره‬
‫روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ رﺧﺪاد آن ﻫﺎ را ﻃﻲ دﺳﺘﻜﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه آن در‬
‫آﻳﻨﺪه ﻣﻴﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻖ‪:‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻨﻴﺎدي )‪ : (Fundamental‬ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آزﻣﻮن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ‪،‬‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ و اﻓﺰودن ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ زﻣﻴﻨﻪ ﺧﺎص اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻨﻴﺎدي ‪،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده ‪،‬آﻧﻬﺎ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ‪،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻳﺎ رد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ ‪،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻴﻨﻴﺎدي ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺻﻮل ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫اﻫﺪاف ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻨﻴﺎدي درﺻﺪد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺠﻤﻮع داﻧﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎره اﺻﻮل و‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮا ﺑﻮده و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﺷﻮدﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﺤﻮل اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﺰد ﻛﻮدﻛﺎن را ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫ﺑﻨﻴﺎدي داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫‪١٦‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﺎﻳﻪ اي )‪ :(Based‬ﻧﻮﻋﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﺪاف ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺠﺎري ﻧﺪارد و‬

‫درآن ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ داﻧﺶ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﺑﻄﻮر ﻋﺎم و ﺧﺎص ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻠﻲ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺎرﺑﺮدي )‪ : (Applied‬در اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻫﺪف ﻛﺸﻒ داﻧﺶ ﺗﺎزه اي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺸﺨﺼﻲ را درﺑﺎره ﻓﺮاورده ﻳﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪي در واﻗﻌﻴﺖ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻫﺪف‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي ﺗﻮﺳﻌﻪ داﻧﺶ ﻛﺎرﺑﺮدي در ﻳﻚ زﻣﻴﻨﻪ ﺧﺎص اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻠﻲ داﻧﺶ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫در ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺜﻼ در ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي درﺳﻲ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان در زﻣﺮه ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي ﻗﺮار داد ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ )‪ : (Research and Development‬ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ‪ ،‬روش ﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎز ﻳﺎ‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد‪ ،‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ ‪،‬آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻃﺮاﺣﻲ ‪،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ و اﻧﺘﺸﺎر ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل و‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﻓﻨﺎوري ﺗﺎزه‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ‪ D&R‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي‬
‫ﻳﺎ آزﻣﻮن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻳﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‬
‫‪ ،‬ﻃﺮح ﻫﺎ واﻣﺜﺎل آن اﺳﺖ)ﺑﺎزرﮔﺎن‪)(-1383‬ﺧﺎﻛﻲ‪.(-1382‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ‪ ،‬ﻃﺮح ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وﻳﮋه آن‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺤﻮه ﮔﺮدآوري داده ﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ )‪ : (Descriptive‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ روش ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف آن ﻫﺎ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدن ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﻳﺎ ﻳﺎري دادن ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪١٧‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻳﻚ ﻛﻼس درس ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ‪،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ ‪،‬ﮔﺮوه‬
‫ﺳﻨﻲ ‪،‬ﺷﻤﺎر ﻧﻴﻤﺴﺎل ﻫﺎي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺗﺎ اﺗﻤﺎم ﺗﺤﺼﻴﻞ و ﺷﻤﺎر دروس ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﮔﺬراﻧﺪه ﺷﺪه‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ دارد‪.‬در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ در ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫درﺑﺎره وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺜﻼ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن در زﻣﻴﻨﻪ ﺳﻦ‪،‬ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺼﻴﻼت ‪،‬درﺟﺎت ﺷﻐﻠﻲ‬
‫و ﻃﻮل ﺧﺪﻣﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻜﺮر ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫از روﺷﻬﺎي زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪:‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ )‪ :(Survey‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻮزﻳﻊ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري روش‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮال ﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬
‫از ﻧﻮع زﻳﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪ -‬ﭼﻪ راﺑﻄﻪ اي ﻣﻴﺎن روﻳﺪادﻫﺎ وﺟﻮد دارد؟‬
‫‪ -‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ در ﻣﻘﻴﺎس‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ در ﻣﻘﻴﺎس ﺑﺰرگ ﻧﺎﻣﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫روش ﻣﻘﻄﻌﻲ )‪ : (Cross-sectional‬اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮدآوري داده ﻫﺎ درﺑﺎره‬

‫ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺖ در ﻳﻚ ﻣﻘﻄﻊ از زﻣﺎن )ﻳﻚ روز‪،‬ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ‪،‬ﻳﻚ ﻣﺎه و ‪ (...‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﮔﻴﺮي از ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻘﻄﻌﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻣﻴﺰان ﺗﻐﻴﺮات ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺳﻄﻮح ﺳﻨﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻮل ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﮔﺮوه‬
‫‪١٨‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻫﺎي ﺳﻨﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي اول ﺗﺎ ﭘﻨﺠﻢ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻘﻄﻌﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت را ﺗﻚ ﺿﺮﺑﻪ اي ‪،‬ﻣﻘﻄﻌﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﺿﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫روش ﻃﻮﻟﻲ )‪ :(Longitudinal‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ ﻃﻮﻟﻲ ‪،‬داده ﻫﺎ در ﻃﻮل‬

‫زﻣﺎن و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ در زﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮدآوري ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫زﻣﺎن ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه وﺑﻪ راﺑﻄﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻃﻮل زﻣﺎن ﭘﻲ ﺑﺮده ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻪ‬
‫ﻧﻮع ﺑﺮرﺳﻲ ﻃﻮﻟﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺑﺮرﺳﻲ روﻧﺪ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎ‬
‫‪(2‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ ﮔﺮوه وﻳﮋه‬
‫‪ (3‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻣﻨﺘﺨﺐ‬

‫روش دﻟﻔﻲ)‪ : (Delphi‬زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ درﺑﺎره اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ‬
‫درﺑﺎره ي ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎص ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ از روش دﻟﻔﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬روش دﻟﻔﻲ‬
‫در آﻳﻨﺪهﭘﮋوﻫﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻟﻔﻲ ﻳﻚ روش آﻣﺎري ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻓﻘﺪان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدن وﻗﺎﻳﻊ آﻳﻨﺪه و ﻋﺪم ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي واﺿﺢ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دادن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﻟﻔﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از ﻣﻮاردي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻟﻔﻲ را‬
‫از روﺷﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺑﺮررﺳﻲ ﻧﻈﺮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﻜﺪه ‪ x‬و ‪ Y‬درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت رﺷﺘﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ x‬و ‪ Y‬در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان از اﻳﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺳﻮال ﻫﺎ ﻳﺎ ﮔﻮﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد و آن را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ ارﺳﺎل داﺷﺖ و از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ درﺟﻪ اﻫﻤﻴﺖ آن ﻫﺎ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﭘﺲ از ﮔﺮد آوري دادﻫﺎ در دور اول‪،‬رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه درﺑﺎره‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و در دور ﺑﻌﺪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ اي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺎوي رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫‪١٩‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ در دور اول اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪﮔﺎن در دور دوم ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن ‪ ،‬ﺑﺎ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ دور اول ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ آن اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻳﺎدﺷﺪه دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻳﻚ ﻣﻘﻴﺎس ﭘﻨﺞ درﺟﻪ اي‬
‫ﺑﺮاي رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود و از ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‬
‫ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﻣﻮاردي ﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎر روش دﻟﻔﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻟﻔﻲ از ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻧﻔﺮ را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫روش دﻟﻔﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﺎ ارزش اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻴﻜﻬﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ دﻗﻴﻖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ :‬ﻣﺜﻼ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ داده ﻫﺎ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﻳﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻗﻄﻌﻴﺘﻨﺪ ﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﺎ وﻗﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن اﻓﺮاد و ﺑﺤﺚ ﻛﺮدن در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﻟﻪاي ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻜﻨﻴﻚ دﻟﻔﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺎزﺧﻮردﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه و ﭘﺎﺳﺦ ﮔﺮوﻫﻲ آﻣﺎري ﺗﻜﻴﻪ دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از‬
‫ﻧﻔﻮذ اﻓﺮاد ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ در ﮔﺮوﻫﺎي ﺑﺤﺚ ﻳﺎ ﻓﺸﺎر ﮔﺮوه ﺑﺮاي ﻫﻤﻨﻮاﻳﻲ اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ )‪ :(Correlation‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ )‪ (Variables‬را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﻗﺪام ﭘﮋوﻫﻲ)‪ : (Action Scholar‬اﻗﺪام ﭘﮋوﻫﻰ ﻧﻮﻋﻰ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد‬
‫اﻓﺮاد درﮔﻴﺮ در ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ و ﺑﺮاى ﺣﻞ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﺤﻮر اﺳﺎﺳﻰ در‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎى آﻣﻮزﺷﻰ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫‪٢٠‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻫﺎى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻗﺪام ﭘﮋوﻫﻰ ﻣﻰ ﺗﻮان ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎى‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻗﺪام ﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻴﺎت آﻣﻮزﺷﻰ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد و در ﺑﻬﺒﻮد آن ﻛﻮﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮردي )‪ : (Case study‬اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم دﻗﺖ و ﻋﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻮزه آن ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻳﻚ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺤﺪود اﺧﺘﺼﺎص ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ژرﻓﺎﻳﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻚ ﻧﮕﺎري ﻳﺎ ﻣﻨﻮﮔﺮاﻓﻲ ﻳﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮردي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﺲ روﻳﺪادي )ﻋﻠﻲ – ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي(‪ :‬در روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠّﻲ‪-‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﻣﺤﻘﻖ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺸﻒ و ﺑﺮرﺳﻲ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ رﻓﺘﺎر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﻳﺎ رخ داده از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺤﻘﻖ در ﭘﻲ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫اﻣﻜﺎن وﺟﻮد رواﺑﻂ ﻋﻠّﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻮﺟﻮد و زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺒﻠﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻋﻠﺖ وﻗﻮع ﭘﺪﻳﺪه ﻳﺎ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻘﻖ در روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ -‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻞ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺮ دو در ﮔﺬﺷﺘﻪ رخ دادهاﻧﺪ و‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ )‪ :(Analytical‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﻮﻳﻲ ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎ آزﻣﻮن ﺷﺪه و ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬از ﻧﻈﺮ روش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪-‬ﺷﺎﻫﺪي)‪ : (Case-Control‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺑﻴﻤﺎر و ﻳﻚ‬

‫ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﺳﻲ وﺟﻮد ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ در ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮوﻫﻬﺎ‬
‫وﺟﻮد ﺳﻮﮔﺮاﻳﻲ )‪(Bias‬و ﻫﻤﺴﺎن ﺳﺎزي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﮕﺮوﻫﻲ)‪ :(Cohort‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻳﻚ ﮔﺮوه داراي ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﻤﺎري‬
‫ﻳﺎ ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺑﺪون ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄﺮﻳﺎ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ آورد ﻣﻴﺰان ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ‬
‫ﻣﺮگ ﻧﺎﺷﻲ از آن ﻃﻲ ﻳﻚ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ )ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﻳﻨﺪه( ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺪاﺧﻠﻪ اي)‪ :(Interventional‬در اﺛﺮ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه و ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ آن ﺑﺮ روي ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻪ دو‬
‫دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ )‪ :(Experimental‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﺮﻛﻬﺎ‪ ،‬روﺷﻬﺎ و ﻳﺎ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﮔﺮوه آزﻣﻮدﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت روش ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ دﺳﺘﻜﺎري ﻳﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ و ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه را در ﻣﻮرد‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺴﺎب ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ,‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺸﻒ رواﺑﻂ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﮔﺮوه ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص )ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ( ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ را )ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ( ﺑﺎ ﮔﺮوه و‬
‫ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﮔﻮاه ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮات دو روش ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺪرﻳﺲ )ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ( در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ )ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ(‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﮔﻮاه‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﻴﻤﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ)‪ :(Semi experimental‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺼﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻧﺘﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ را ﻛﺎﻣﻼً دﺳﺘﻜﺎري و ﻳﺎ‬
‫در آﻧﻬﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻤﻮد از روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﻤﻪ ـ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻳﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻏﻠﺐ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺴﺎن و ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ,‬ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻧﻮع ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻔﻲ )‪(Qualitative‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ در واﻗﻊ ﺷﻴﻮه ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻬﻢ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ و ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد و‬
‫ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاﻓﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭼﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي؟ ﭼﺮا ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ اﮔﺮ ﭼﻪ اﻣﻜﺎن دارد از آﻣﺎر و ارﻗﺎم ﻫﻢ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد وﻟﻲ اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ واژه ﻫﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻌﺮف ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﺎ آﻧﺎﻟﻴﺰ )‪(Meta Analysis‬‬

‫اﻧﺠﺎم ﻣﺘﺎآﻧﺎﻟﻴﺰ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬و اراﺋﻪ ﻳﻚ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺮاﺳﺎس داده ﻫﺎي‬
‫ﻛﻤ‪‬ﻲ اﺳﻨﺎد و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻗﺒﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭼﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي ‪(Multi‬‬
‫)‪Central‬ﻛﻪ روش ﻳﻜﺴﺎن و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﺘﺎآﻧﺎﻟﻴﺰ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻨﺠﺶ داﻧﺶ‪ ،‬ﻧﮕﺮش و ﻋﻤﻞ ﻳﺎ رﻓﺘﺎر )‪(KAP studies‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻳﺎ داﻧﺶ‪ ، Knowledge‬ﻧﮕﺮش ‪ Attitude‬رﻓﺘﺎر ﻳﺎ‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ Practice/ Performance ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ و‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻼﻣﺖ)‪:(HSR‬‬

‫ﻫﺪف از ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ‪ ،‬ارﺗﻘﺎ ﺳﻄﺢ ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻛﻦ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻣﻴﺰان و ﻛﺎراﻳﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ درﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪0‬‬
‫‪٢٣‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﻚ ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﻮاﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‬
‫_ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫_ ﺗﻌﻴﻴﻦ اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﺷﻮد؟‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫_ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫_ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫_ ﻣﺘﻮن و ﺳﺎﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﭼﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺘﻮن‬
‫دﺳﺘﺮس اﺳﺖ ؟‬
‫ﺟﺰﺋﻲ‬ ‫و‬ ‫ﻛﻠﻲ‬ ‫اﻫﺪاف‬ ‫_‬ ‫دﻟﻴﻞ اﺟﺮاي ﻃﺮح ﭼﻴﺴﺖ ؟‬
‫_ ﻓﺮﺿﻴﺎت‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻫﺪاف‬ ‫اﻣﻴﺪ دارﻳﻢ ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎﺑﻴﻢ ؟‬
‫_ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‬ ‫ﭼﻪ داده ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫_ ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻮاﻻت ﻃﺮح ﻻزم اﺳﺖ‬
‫_ ﻣﺘﻮن ﺟﻤﻊ آوري داده ﻫﺎ‬ ‫؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫_ روش ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي‬ ‫روش ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫آورﻳﻢ؟‬
‫_ ﻃﺮح ﺗﺠﺮﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ داده ﻫﺎ‬
‫_ ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺧﻼﻗﻲ‬
‫_ ﭘﻴﺶ آزﻣﺎﻳﻲ روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫_ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺎري ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻊ و ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻃﺮح ﻛﺎر‬
‫_ زﻣﺎن ﺑﻨﺪي‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ؟‬
‫_ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﻧﺤﻮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫_ ﻧﻈﺎرت‬ ‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫اﺳﺖ ؟‬
‫ﻃﺮح ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻧﺤﻮه‬
‫_ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﻧﻤﻮد ؟‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ‬

‫_ ﻣﻮارد و ﺗﺠﻬﻴﺰات و ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺑﻮدﺟﻪ ﻻزم‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ ؟ و ﭼﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ ؟‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﺮح را ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن و ﻳﺎ‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻃﺮح‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎﻣﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮدﺟﻪ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻴﺪﻫﻴﻢ ؟‬
‫‪٢٤‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻛﻠﻴﺎت روش اﺟﺮا ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ورود و ﺧﺮوج از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ و روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آن‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬روش‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي‪ ،‬روش ﮔﺮدآوري داده ﻫﺎ‪ ،‬روش ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ و رواﺋﻲ اﺑﺰار ﮔﺮدآوري داده ﻫﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ داده ﻫﺎ و روﺷﻬﺎي آﻣﺎري ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪:‬‬
‫در ﻳﻚ ﭘﺮوﭘﻮزال ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺳﻮم ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﺪوﻟﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﺎم ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻮع ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ و‬
‫ﻧﺤﻮه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ‪.‬‬
‫‪٢٥‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺻﻔﺖ ﻳﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻳﻚ ﻓﺮد ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻓﺮد دﻳﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ از اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻮرد ﭘﺮس و ﺟﻮ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس اﻫﺪاف وﻳﮋه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮاي‬
‫ﺛﺒﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ و ﻫﺪﻓﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺎس ‪ ،‬ﻧﻘﺶ و ﻧﺤﻮه‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮ روي آن اﺛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻠﻮل اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺗﺎﺛﻴﺮ آن را ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻠﺖ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آﻳﺎ ﻣﺼﺮف ﺳﻴﮕﺎراﻳﺠﺎد ﺳﺮﻃﺎن رﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺼﺮف ﺳﻴﮕﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺳﺮﻃﺎن رﻳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺳﺮﻃﺎن رﻳﻪ‬ ‫ﻣﺼﺮف ﺳﻴﮕﺎر‬

‫در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آﻳﺎ اﺳﺘﺮس ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺼﺮف ﺳﻴﮕﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ؟ ﺳﻴﮕﺎر‬
‫ﻛﺸﻴﺪن ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺮس ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺮف ﺳﻴﮕﺎر‬ ‫اﺳﺘﺮس‬

‫‪٢٦‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮔﺮ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‬
‫اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﺮا دﺳﺘﻜﺎري ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻳﺎ اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ را‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎ را از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻘﺎدﻳﺮي )ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﻳﻲ( ﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ‪:‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻴﻔﻲ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ را ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﻣﻘﻮﻟﻪ اي ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺷﻐﻞ و ‪...‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻤﻲ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻋﺪاد را ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫آزﻣﻮدﻧﻲ وﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه اي ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻛﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻦ‪ ،‬وزن و ‪ . ...‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻤﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮاﻟﻲ آن‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻲ ﺷﻤﺎري‬
‫وﺟﻮد دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻬﺮه ﻫﻮﺷﻲ‪ ،‬ﻗﺪ و وزن‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻤﻲ ﮔﺴﺴﺘﻪ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻫﺮ دو ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮاﻟﻲ آن ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫دﻳﮕﺮي را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﻓﺮزﻧﺪان ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻠﻤﻲ‪ :‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻚ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫دﻗﻴﻖ و واﺿﺢ و ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﺳﺎده آن را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻃﺮح ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻖ و ﻣﺸﺨﺼﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻗﺪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺣﺘﻤﺎً ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻒ ﭘﺎ ﺗﺎ ﻓﺮق ﺳﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ را اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ ) ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ذﻛﺮ ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آن در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪون ﻛﻔﺶ ﺑﻮدن ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺴﺘﺎدن و ‪ ...‬ﻻزم و ﺿﺮوري اﺳﺖ ( ‪ .‬وﻟﻲ ﮔﺎﻫﻲ‬
‫‪٢٧‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫اوﻗﺎت ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺘﻤﺎً‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد را اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻣﺤﻘﻘﻲ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻴﻮع ﭼﺎﻗﻲ را در‬
‫ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع ﺧﺎص در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻘﻲ از ﭼﺎﻗﻲ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼً ‪BMI‬‬
‫ﺑﺎﻻي ‪ 25‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺎﻗﻲ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﺎص ﺷﻴﻮع ﭼﺎﻗﻲ را در ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع ‪ % 12‬و ﻣﺤﻘﻖ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي‬
‫اﻳﻦ ﻋﺪد را در ﻫﻤﺎن اﺟﺘﻤﺎع ‪ % 30‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ‪.‬‬

‫ﻧﺤﻮه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‪ :‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ اﺷﺎره ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﺪ از ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ و ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﻮش از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ و ﺳﻮاﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﻫﻮش اﺳﺖ و ﺳﺎزه ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻘﻴﺎس ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﻴﺎت رﻳﺎﺿﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان روي آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم داد ﺑﻪ دﺳﺘﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﺳﻤﻲ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺲ ‪ ،‬ﮔﺮوه ﺧﻮﻧﻲ ﻳﺎ رﻧﮓ ﭼﺸﻢ ) ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻧﮓ ﭼﺸﻢ ‪ ،‬آﺑﻲ ‪ ،‬ﻣﻴﺸﻲ ‪،‬‬
‫ﻗﻬﻮه اي و ‪ ....‬ﺑﺮﺗﺮي ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ ( ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي رﺗﺒﻪ اي‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﮕﺮي اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮد ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷﺪﻳﺪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺧﻔﻴﻒ‬ ‫ﺑﺪون درد‬ ‫ﺷﺪت درد ‪:‬‬
‫اﻏﻠﺐ‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﻧﺪرﺗﺎً‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ درد ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ رﺗﺒﻪ اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺮﺗﺮي دارﻧﺪ ‪ ،‬وﻟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺪرﺗﺎً ﺗﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺗﺎ اﻏﻠﺐ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫‪٢٨‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻓﺎﺻﻠﻪ اي و ﻧﺴﺒﺘﻲ ‪ :‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺎﺻﻠﻪ در اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ و ﺛﺎﺑﺘﻲ دارد ‪ .‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﻴﺎس‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻓﻘﺪان ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺖ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺟﻪ ﺣﺮارت ( در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ‬
‫در ﻣﻘﻴﺎس ﻧﺴﺒﺘﻲ ‪ ،‬ﺻﻔﺮ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻓﻘﺪان وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺳﺖ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺎﺑﻴﻦ‬
‫اﻋﺪاد در اﻳﻦ ﻣﻘﻴﺎس ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻘﺪار آن وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺖ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺪ و وزن ‪ .‬درآﻣﺪ و ‪. (...‬‬

‫روش ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري داده ﻫﺎ ‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت روﺷﻦ ﮔﺮدد ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺟﻤﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت ﺻﻮرت‬
‫ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‬
‫ﺟﻤﻊ آوري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﻧﻤﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺟﻤﻊ آوري ﻧﻜﺮد ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻧﻴﺰ اﺑﺰار و‬
‫روش ﺟﻤﻊ آوري ﺑﺨﺸﻲ از اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻬﺘﺮ ﺣﺘﻤﺎً‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت و‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ آﻣﺎر ﻣﺸﺎوره ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣﻞ زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫‪ -1‬آﻣﺎده ﺳﺎزي اﻃﻼﻋﺎت ‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻓﺮﻣﻬﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﺪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه و اﮔﺮ از ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺟﻬﺖ آﻧﺎﻟﻴﺰ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬داده ﻫﺎ وارد ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺮح آﻧﺎﻟﻴﺰ آﻣﺎري اﻃﻼﻋﺎت‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ روﺷﻬﺎي آﻣﺎري ﺷﺎﻣﻞ روﺷﻬﺎي‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر رود ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از‬
‫‪٢٩‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﺟﻤﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت و اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﺎ روش ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺟﻤﻊ آوري ﮔﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺧﻼﻗﻲ‪:‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺧﻼﻗﻲ در ﺣﺮﻓﻪ ﭘﺰﺷﻜﻲ و ﺳﺎﻳﺮ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ از اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻜﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‬
‫ارزﺷﻬﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺻﺪﻣﺎت‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﻮد و در ﻣﺠﻤﻮع ﺻﺪاﻗﺖ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎ و ﻣﺸﻜﻼت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و راﻫﻬﺎي ﻛﺎﻫﺶ آﻧﻬﺎ‪:‬‬

‫در ﻫﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎ و‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺰء ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫وﻋﺪم ﻫﻤﻜﺎري ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺗﺤﻘﻴﻖ و‬
‫‪ ...‬اﻣﻜﺎن اﺟﺮاء وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫ﭘﺮوﭘﻮزال ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد ‪.‬‬
‫‪٣٠‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﺟﺪول زﻣﺎﻧﻲ ‪ :‬ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن دﻗﻴﻖ ﻫﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺧﺮد ﻛﺮدن دﻗﻴﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺘﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺟﺪوﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺪول ﮔﺎﻧﺖ درج ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﺔ اﻳﻦ ﺟﺪول ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ دﻗﻴﻖ و ﻛﺎﻣﻞ از ﻫﻤﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺘﻬﺎي ﻻزم ﺗﻬﻴﻪ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻮاﻟﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺣﻔﻆ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺪت زﻣﺎن ﻫﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻄﻮر دﻗﻴﻖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬زﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻃﺮح ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬زﻣﺎن ﻫﺎي ﺧﻼء اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده و دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﺧﻼي آن اراﺋﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﻼء ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺧﺎص ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻛﺎر ﺟﻤﻊ آوري‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﭼﻨﺪ روزي ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻮدﺟﻪ‪:‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺘﻬﺎي ﻻزم ‪ ،‬ﻣﺪت و زﻣﺎن ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫‪ -‬ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪-‬اﺣﺘﺴﺎب ﻧﻔﺮ‪ -‬زﻣﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻳﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﺎص ﻧﻈﻴﺮ ﺟﻤﻊ‬
‫آوري اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﺨﺼﺼﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺗﺤﺼﻴﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ و در‬
‫ﺳﻄﻮح ﺧﺎص ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ از ﻫﺮ‬
‫ﺗﺨﺼﺺ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻻزم اﺳﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ؟‬
‫‪٣١‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﺎرش ﭘﺮوﭘﻮزال‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري ‪ -‬ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ ﻓﺮد‪ .‬ان‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﭘﺎﺷﺎ ﺷﺮﻳﻔﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫آواي ﻧﻮر‪ -‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪.1382 -‬‬
‫‪ -2‬اﻗﺪام ﭘﮋوﻫﻲ و ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ – ﻋﺒﺎس ﺑﺎزرﮔﺎن‪ -‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﺗﻌﻠﻴﻢ و‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ – ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﻤﺎره ‪ 35‬و ‪36‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻔﻲ – دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ رﺿﺎ ﻇﻬﻮر‪ -‬ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺮﻳﻤﻲ ﻣﻮﻧﻘﻲ –‬
‫ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻴﻢ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻴﺮﺟﻨﺪ – دوره ‪ 10‬ﺷﻤﺎره ‪ – 3‬ﺳﺎل ‪1382‬‬
‫‪ -4‬روش ﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري‪-‬دﻛﺘﺮ زﻫﺮه ﺳﺮﻣﺪ‪،‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺎس ﺑﺎزرﮔﺎن‪،‬دﻛﺘﺮ اﻟﻬﻪ‬
‫ﺣﺠﺎزي‪-‬اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه‪1383‬‬
‫‪ -5‬روش ﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪-‬اوﻣﺎ ﺳﻜﺎران‪-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﺋﺒﻲ ‪،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد‬
‫ﺷﻴﺮازي‪-‬ﻧﺎﺷﺮ‪:‬ﻣﺮﻛﺰ آﻣﻮزش ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دوﻟﺘﻲ‪-1380‬‬
‫‪ -6‬روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪-‬دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺧﺎﻛﻲ‪-‬ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه‬
‫آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪-1382‬‬
‫‪ -7‬ﻋﺒﺎس ﺗﻴﻤﻮري آﺳﻔﻴﭽﻲ ‪http://www.fasleno.com‬‬
‫‪ -8‬دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ‬