YUNIT 1: ANG RETORIKA AT ANG MGA ELEMENTO NITO

A. DEPINISYON AT KAHALAGAHAN NG RETORIKA

Ang RETORIKA ay isang uri ng sining na naipapakita sa pamamagitan ng paggamit ng wika sa

paraang pasulat o pasalita.
Ito rin ay maihahambing sa linggwistikal na pananaw kung saan ito ay maaaring
maipakahulugan bilang isang pag-aaral patungkol sa kaalaman ng tao sa mga salita, o sa mas
malawak na pagtukoy, lenggwahe.
Ginagamit ng isang indibidwal ang retorika upang maayos at mabisa nitong maipahayag ang
kanyang saloobin patungo sa kanyang tagapakinig na siyang nakatakdang tumanggap ng
mensaheng ipinababatid. Bukod pa rito, ang retorikal na paggamit ng wika ay mainam upang
maipakita ng isang tao ang kanyang kagila-gilalas na kasanayan sa pakikipagtalastasan.

Ayon sa mga impormasyon na nakalap mula sa iba't ibang aklat, isang mahalagang kaalaman
ng pagpapahayag ang retorika sapagkat tinutukoy nito ang angking abilidad na tumutugaygay
sa pagsusulat o pagsasalita ng isang tao, bagay na humuhulma sa mga pangunahing
kasanayan sa larangan ng komunikasyon. Maaari din itong maisambit bilang isang punla ng
kahusayan ng isang nilalang sa pagpili ng mga salitang nais niyang iparating, kung kaya't ito ay
isang epektibong paraan ng pakikipagdayalogo.
Mula ang salitang "retorika “sa salitang Latin na rhetor, na nangangahulugang "guro" o
"mahusay na mananalumpati”. Susi ang pag-aaral ng retorika tungo sa mabisang
pagpapahayag ng nauukol sa kaiga-igaya at epektibong pagsasalita o pagsulat at isa ring hibla
ng produktibong pag-aaral upang makabuo ng mga makabuluhang kaisipan sa pamamagitan
ng pili at wastong pangungusap na may maangkop na layunin.

B. LAYUNIN AT SIMULAIN NG RETORIKA

Si Socrates, batay sa kontekstong pang-kasaysayan, ay itinuturing na isa sa mga

nagpalaganap ng retorika noong mga unang siglo. Sinasabing nagsimula ang retorika
bilang isang sistema ng pakikipagtalo sa Syracuse, isang isla sa Sicily noong ika-limang
siglo bago dumating si Kristo. Makaraang bumagsak ang kanilang pamahalaang
diktaturyal, ang mga mamamayan doon ay binigyang pagkaka-dumulog at ipagtalo sa
hukuman ang kanilang karapatan sa mga lupang inilit ng nakaraang rehimen.

Ang marunong na si Corax, isang tagaroon, ang nagpanukala sa mga tuntunin ng

paglalahad ng kanilang argumento. Ayon sa kanya, upang makuha ang simpatiya ng
mga nakikinig kailanagan ang maayos at sistematikong pagpapahayag ng mga katwiran.
Nakasentro ang kanyang pamamaraan sa talumpati na kakikitaan ng limang
mahahalaganag elemento: ang proem o introdusyon; ang salaysay o pahayag na
historical; ang mga pangunahing argumento; mga karagdagang pahayag
(supplemental statements) o kaugnay na argumento (supporting arguments); at ang
konklusyon. Naimbento nila ang retorika sa layuning makahikayat at mapunuan ang
anumang pagkukulang sa mga konkretong katibayan (concrete evidence).

Makikita agad dito na sadyang ginagamit ang retorika sa pag-apila sa emosyon at di

gananong binibigyang diin ang katumpakan at kalakasan ng argumento. Ayon pa sa
mga sophist, Makapal na panitik (katawagan sa pangkat ng matatalinong tao noon), ang
retorika ay angkop sa pagtatamo ng kapangyarihang political sa pamamagitan lamang
ng kanilang pagpapahalaga sa paksang ipinaglalaban at estilo sa pagbigkas. Maaring
binabatikos naman ito ni Socrates (c. 470–399 B.C.) sa pagsasabing walang hangad
ang mga sophist maliban sa kabayarang kanilang tinatanggap sa pagtuturo at ang
kanilang lubhang pagbibigay diin sa retorika bilang sining ng pakikipagtalo (debate) at
hindi sustansiya ng talumpati. Ang ganitong pamamaraan, banta pa niya, ay nagtuturo
lamang sa mga estudyanteng palabasin ang kasamaan ng isang mabuting adhikain.
Kinikilalang pinakama-impluwensiyang retorisyan noon si Isocrates (c. 436–338 B.C.).
Nagtatag siya ng sariling paaralang magtuturo ng istilo ng pananalumpati batay sa
maindayog at magandang pagkakatugma ang mga salita sa paraang tuluyan o prosa.
Kakikitaan ang kanyang sariling prosa ng mga maikli ngunit eleganteng nakabiting
pangungusap na mayaman sa kasaysayan at pilosopiya.

Sa Rhetoric ni Aristotle (384–322 B.C.) sinuri niyang mabuti ang sining ng

panghihikayat (Art of Persuasion), binigyan ng parehas na empasis ang katangian ng
nagsasalita, ang lohika ng kanyang kaisipan, at ang kakayahang pumukaw ng
damdamin ng mga nakikinig. Inihiwalay niya ang retorika sa pormal na lohika at ang
mga kasangkapang panretorika sa siyentipikong pamamaraan ng pagbibigay katuturan
dito ayon sa maaring maganap kaysa sa tiyak na magaganap.

Nilikha niya ang ideya ng probabilidad o malamang na mangyari o maganap sa

pamamagitan ng mga panumbas na retorikal sa lohikang kaisipan: ang enthymeme
kung saan ang pansamantalang kongklusyon ay kinuha sa pansamantalang batayan, sa
halip na silohismo na mula sa katotohanang unibersal; at ang halimbawa o analogy para
sa pangangatwirang induktibo.

Si Cicero (106–43 B.C.) ang batikang orador ng Roma, katulad din ni Aristotle, ay
hayagan ding nagtagubilin sa kasangkupan ng prinsipyo ng mananalumpati. Nasabi
niyang ang pagtatalakay sa anumang adhikain ay batay sa mabuting panlasa at
pagpasiya ng orador kaya’t sa isyu ng moralidad ipinahayag niyang nararapat na
maging mabuting tao ka muna upang maging mabuting mananalumpati. Sagana ang
prosa ni Cicero sa mga hugnayang nakabiting pangungusap. Ipinamana ni Aristotle sa
larangan ng oratoryo ang forensic na nagging batayan sa ngayon ng mga abogado para
sa kanilang legal na salaysay. Nakatuon ang forensic sa nakaraan.

Sa kaibuturan ng mga pangyayari, iniwan ni Aristotle ang oratoryong deliberative o

pampolitika na nakatuon naman ang pansin sa hinaharap. Dito sinasabing nagsimula
ang malayang pagkilos at talakayan o mga pagtatalong pampubliko (public debate). Si
Aristotle din ang nagpasimula ng oratoryong panseseremonya o epideictic na kakikitaan
ng mga mabubulaklak at madamdaming mga salita. Karaniwang binibigkas ito sa
pagbibigay ng papuri. Ito ang tinatawag natin sa Ingles na declamation.

Layunin

Layunin ng retorika, anuman ang disiplinang ating kinabibilangan, ang tayo ay

makasulat nang mahusay. Kung kaya't nililinang ng retorika ang pagkakaroon ng
mapanuring kaisipan sa pagbuo ng mga ideya, at makapamahala sa maangking
kakayahan. Bagamat nabubuo lamang ng mga sulat, memo, ulat, abstrak, pagsusuri,
pamanahong papel (term paper), mga panuto, at paghahanda sa mga proposal ng mga
proyekto ang malaking bahagdan ng akademya, tiyak na kakailanganin pa rin ang
kahusayan sa pagpapahayag, bagay na tumutuon sa dalawang pangunahing
interbensiyon sa pag-aaral ng retorika: Kasanayan sa Pagsussulat atPagbabasa.

Gampanin

Ang pag-aaral ng retorika ay nakatutulong sa isang indibidwal sa pamamagitan ng

limang aspekto. Una, bilang pangunahing diskurso, ang retorika ay nagbibigay daan
tungo sa komunikasyon. Sa ganitong punto, nagkakaroon ng oportunidad ang isang
indibidwal upang maipahayag ang kanyang saloobin kaugnay sa iba't ibang bagay na
mahihinuha nito sa kanyang kapaligiran na maaaaring maisagawa sa paraang pasulat
man o pasalita. Ikalawa, ito rin ay isang salik upang magkaroon ng tinatawag na
distraction effect sa isang tao na gumagamit nito. Ito ay bunsod ng gradwal na
pagkabaling ng atensiyon ng isang indibidwal habang ito ay sumusulat, nagbabasa, o
kaya ay nagpapahayag ng sentimiyento na hinulma mula sa isang partikular na
materyal. Sa ganitong paraan, nadidistrak at nadadala sa ibang dimesyon ang
sikolohikal na kamalayan ng tao kung saan bahagya nitong nakakaligtaan ang tunay na
suliranin na dinarahop nito.

Ang retorika rin ay mainam upang ma-ehersisyo ng isang tao ang kanyang kalayaan sa
pagpapahayag (Freedom of Expression) na magsisilbing elemento upang mapalawak
nito ang mga pananaw sa mundo. Nahuhubog ng retorika ang perspektibo ng isang
indibidwal dahil ito ay sumasaklaw sa dalawang pangunahing akto ng komunikasyon,
susi tungo sa pagpapaibayo ng karunungan. Ika-apat, sa pamamagitan rin ng retorika,
nagagawa rin ng tao na bigyang-ngalan ang maraming bagay na nakikita sa paligid. Ito
ay isang manipestasyon ng umuusbong na pag-iisip ng tao upang makalikha ng mas
makabagong mga ideya na magagamit hindi lamang sa proseso ng komunikasyon kundi
maging sa mga aspektong pangsosyopolitika.

Halimbawa, ang kamera ay nagging Kodak, ang toothpaste ay nagiging colgate. At huli,
ang retorika ay nagbibigay-pundasyon tungo sa makapangyarihang asimilasyon
partikular sa larangan ng politika. Dahil sa retorika, napakaraming tao ang nagiging
prominente at makapangyarihan. Isa sa mga mahuhusay na politiko at mananumpalati si
Ninoy Aquino na isang mahusay na peryodista noong Ikalawang pandigmaang
pandaigdig. Ang matatalinong ideya, malalalim na pananampalataya at ideyolohiya na
naipahayag sa pamamagitan ng retorika ay pinagmulan din ng kapangyarihan at
kalakasan.

Retorika Bilang Isang Sangay ng Pakikipag-dayalogo

Ang larawang ito ay nagpapakita ng isang uri ng komunikasyon, isang paraan ng

paggamit ng retorikal na ekspresyon, na tinatawag Small-group communication.
Ang retorika ay isang uri ng sining na naisasagawa sa pamamagitan ng pasalita o
pasulat na paraan. Saklaw ng dalawang elementong pang-komunikasyon, ito ay tunay
na maituturing bilang isang haligi ng pakikipagdayalogo.

Sa isang dayalogo, nangangailangan ng dalawa o higit pang indibidwal upang ito ay

maisagawa. Sa tulong ng presensiya ng mga tagapag-dayalogo, nagkakaroon ng
gradwal na asimilasyon na siyang nagsisilbing pamuhatan upang makapagpalitan ng
samu't saring ideya, pakiramdam, argumento, o kaya ay mga manipestasyon na hinimok
mula sa iba't ibang aspetong pangkapaligiran ang mga sangkot sa isang dayalogo.

Ang retorikal na paggamit ng mga salita ay hindi lamang mailalapat sa interpersonal na

uri ng komunikasyon; bagkus, ito rin ay maaaring magamit sa mas malaking kantidad ng
tao. Kabilang sa mga terminolohiyang tinutukoy dito ay ang small-group communication,
uri ng komunikasyon na nangangailangan ng tatlo o higit pang indibidwal upang
makapagpalitan ng iba't ibang saloobin mula sa mga natatanging aspeto na nakatakda
nitong pagtuunan ng pansin.[3] Bukod sa nabanggit, kabilang rin dito ang mas
nakatataas na antas ng pakikipagdayalogo gaya ng organisasyonal na komunikasyon
(mula sa terminong ginamit na humuhulma sa katayuan ng isang organisasyon o
 kapisanan upang lumikha ng isang kumberseysyon)[4] at komunikasyong pang-madla,
kung saan ito ay tumutuon sa partisipasyon ng maraming tao, na maaaring nasasaklaw
ng isang institusyon o anumang pangkat ng mga indibidwal na sinabayan ng presensiya
ng mga sangay ng media para sa mas mabilis na pagpapakalap ng mensahe.

RETORIKA BILANG ISANG SINING

Bilang isang sining, isa itong sining na kooperatiba, temporal, limitado at nagsusupling.
Ilan sa mga gampanin nito ang pagbibigay daan sa paglinang ng kasanayan sa
komunikasyon, pag-aabala, pagpapalawak ng pananaw, pagbibigay ngalan, at
pagbibigay kapangyarihan.

Sa tradisyunal na pagkilala sa sining na ito, karaniwang iniuugnay ang retorika sa sining

ng pagbigkas at samakatuwid ay kinakailangang masangkapan hindi lamang ng mga
estilo sa pananalita kundi maging sa paggamit ng jestyurs at galaw para maging
epektibo at kaakit-akit sa mga tagapakinig. Kaugnay nito, sinasabi nina William D.
Halsey at Emmanuel Friedman (1979) na ang retorika ay isang berbal na agham at
humahakdaw pa sa lojic at balarila. Sa pagbibigay diin nito sa paggamit ng mga salita
bilang epektibong sangkap, ang retorika ay nakatuon sa maaring magawa ng mga salita
at hindi sa kinakailangang istruktura o ayos ng mga salita sa isang pahayag. Ang
binibigyang importansya sa retorika ay kalayaan sa pagpapahayag at hindi ang mga
panuntunang ipinagbabawal ng lojic at balarila. Maaring sabihing sa retorika, ang
mahalaga, unang-una ay ang epektibo at ang magandang pagpapahayag bago pa ang
lojic at balarila.

Hindi sapat ang maging wasto lamang ang ayos ng mga salita sa loob ng isang
pangungusap. Kailangang mahigitan pa ang mga ito sa pamamagitan ng maganda at
mabisang pagpapahayag na magagawa lamang ng isang malikhaing manunulat
sapagkat siya’y may kakayahan sa paggamit ng mga salita bukod sa may kinalaman sa
mga prinsipyo ng retorika at ng mga sangkap nito. Kaya hindi nga kataka-taka kung
bakit ang mga nasa mass media ay mahuhusay; sa sa pagkakaalam nila ng mga
sangkap ng retorika, namamanipula nila ang isipan ng kanilang mga tagapakinig at
mambabasa sa pamamagitan lamang ng paggamit nila ng mga salita.

Mga Layunin ng Retorika

1. Makapanghikayat na gumawa ng isang bagay na ipinadaramang tama
2. Makapagpabatid ng tungkol sa mga bagay-bagay na hindi pa nalalaman
3. Makapang-aliw para makapagbigay kasiyahan at kabutihan sa kapwa

ANG MGA SAKLAW NG RETORIKA:

1. Wika
2. Sining,
3. Pilosopiya
4. Lipunan
5. Kasaysayan
6. Sosyolohiya
7. Heograpiya
C. Retorika Bilang Isang Sining

Masining - Pagpapahayag o diskurso na umaapela sa pandama at kaisipan ng awdyens

1. Isang kooperativong Sining- hindi ito maaaring gawin nang nag-iisa. Ito ay
ginagawa para sa iba sapagkat sa reaksyon ng iba nagkakaroon ito ng kaganapan.
Sa pamamagitan nito, kung gayon, napagbubuklod ang tagapagsalita at tagapakinig
o ang manunulat at mambabasa.

2. Isang Pantaong Sining-Wika ang midyum ng retorika, pasalita man o pasulat. Dahil
ang wika ay eksklusibong pag-aari ng tao, ang retorika ay nagiging isang eksklusibo
ring sining ng tao para sa tao.

3. Isang Temporal na Sining-Ito ay nakabatay sa panahon. Ang gumagamit nito ay

nangungusap sa lenggwahe ng ngayon, hindi ng bukas o kahapon. Ang iba pang
sangkap ng retorika tulad ng paksa at paraan ay laging naiimpluwensyahan ng
kasalukuyang panahon.

4. Isang Limitadong Sining-Marami itong kayang gawin. Maaari nitong paganahin ang
ating imahinasyonat gawing posible ang mga bagay na imposible sa ating isipan.
Ngunit sa realidad, hindi lahat ng bagay ay magagawa nito.

5. Isang May-Kabiguang Sining-Hindi lahat ng tao ay nagtatagumpay sa layuning

maihayag ang nais ipahayag sa lahat ng pagkakataon6.Isang Nagsusupling na
Sining-Ang isang manunulat ay nagtataglay ng mga ideyang maaaring magbunga ng
isang akda. Gayundin, ang mambabasa naman, sa pagbabasa ng akda ay maaaring
magsupling ng kaalaman.

Kahalagahan at Kaugnayan ng Retorika at Wika sa iba pang Larangan

Mahalaga ang retorika sa pang araw-araw na buhay ng tao dahil ito ay nagbibigay daan
sa mga aktibidades na ginagawa ng tao tulad ng pakikipag-usap, pakikipag-
argumento at paghahanap ng impormasyon at kaalaman. Sa pakikipag-usap,
mahalagang sangkap ang retorika upang maipahayag ng mabuti at komprehensibo ang
mga damdamin ng nag-uusap. Mahalaga rin ito sa pakikipag-argumento dahil ito ay
tanda ng pagbibigay diin sa mga puntong nais na ipahayag. Mahalaga rin ito upang
magkaroon ng maayos na pagkakaintindihan sa pagitan ng dalawang panig na hindi
magkasundo sa iisang pamamaraan o paniniwala. Higit sa lahat, ang retorika ay
mainam na instrumento sa pagkakalap ng impormasyon at pamamahagi nito. Sapagkat
kinakailangan ng tao ang matuto at malinang ang pag-iisip.

"Ang kahalagahan ng retorika ay maihahalintulad sa mga sangkap o rekado sa

isang putahe. Ito'y nakapagbibgay lasa sa isang sulatin o kaya'y kapag ang isang
tao ay bumibigkas gamit ang retorika. Nasusukat din dito ang kalaliman ng isang
tao. Ito'y pinag-iisipan. Napakasarap pakinggan ng mga salitang ginamitan ng
retorika. Nakakaaliw din basahin ang isang sanaysay kapag ito'y ginamitan ng retorika.
(halaw mula sa salaysay ni Shark Shedie).

Edukasyon

Sa pamamagitan ng retorika, ang isang tao ay nagkakaroon ng pagkakataon na

magbigay ng panuto at paglalapat nito sa anumang bagay kung saan nananalamin ang
mga natatagong kaalaman nito sa isang paksa. Ang retorika ay nagbibigay rin ng daan
upang maayos at mabisang malaman ang mga dapat bagay na dapat matutunan ng
isang mag-aaral at magamit ito sa pang araw-araw na pakikipag-ugnayan sa mga
kapwa mag-aaral. Tulad ng mga bagay na nabibigyan ng angkop na pangalan at tawag,
nalalaman rin sa tulong ng retorikal na pagpapraktis ng komunikasyon ang saysay at
gamit nito ng bawat salitang nakakalap sa anumang sanggunian na ginalugad ng isang
manggagamit nito. Ang retorika rin ang ginagamit na "medium" ng mga guro sa
paghahatid ng mga impormasyon at kaalaman na kinakailangang malaman ng kanilang
mga estudyante.

Relihiyon

Mahalaga ang retorika sa aspetong panrelihiyon sapagkat ito ay isang salik na

makakatulong ng malaki sa pagpapalawak ng personal man o biblikal na pananaw ng
isang indibidwal upang magkaroon ng kaisahan ang mga magkakasalungat na
paniniwala ng bawat mananampalataya na sinala mula sa iba't ibang grupong may
kinakatawan na sariling pananampalataya. Ang retorika ay mabisang paraan sa
pagsusuplay ng dahilan at pangangatwiran. Ang mga alagad ng simbahan tulad ng mga
pari ay masasabing mga retor na kinakailangang magtaglay ng malawak na pag-iisip at
mabisang pananalita upang maipahayag ng may paggalang at kabanalan sa mga
sumasampalataya ang bawat sentimiyentong biblikal na umaayon sa winika ng
Panginoon na kinikilala nito.

Politika

Ang politika ay isang kumplikadong larangan na nananaghoy sa kaibuturan ng isang

estado. Kung kaya't sa mga pampolitika na pagkilos sa kontemporaryong lipunan,
nangangailangan ng retorikal na paggamit ng salita. Isang kongretong aplikasyon ng
salaysay na ito ay ang pangangampanya, sa layuning makakalap ng boto sa pagdating
ng halalan. Sa isang kampanya, nagkakaroon ng pagkakataon ang isang kandidato na
nagnanais makakuha ng puwesto sa gobyerno upang makapagpabatid ng kanyang mga
aspirasyon para sa mga mamamayan ng lugar kung saan ito kumakandidato. Dito nito
ipinahahayag ang kanyang mga plataporma na magbibigay ng kaginhawaan sa kanyang
mga konstituente sa oras na maluklok sa puwesto. Sa ganitong sitwasyon, ang isang
pampolitika na kandidato ay kumukuha ng teknikal na kargamento sa tulong ng retorikal
na paraan ng pagpapahayag kung saan siya ay mariin na kumakalap ng mabubulaklak
na pananalita upang maakit at maengganyo ang mga botante na suportahan ang
kandidatura nito. Sa ganitong pamamaraan, naipapakita ng isang tao, partikular sa
konteksto ng isang kandidadto, hindi lamang ang kanyang berbal na abilidad kundi
maging ang kanyang angking katalinuhan na siyang magsisilbing benepisyal na asset
upang makamit ang kanyang mga adhikain.

Ang salitang "mabulaklak", mula sa paraan ng pagkakagamit nito sa teksto ay

nangangahulugan ng paggamit ng mga malalalim ngunit mga salitang kaakit-akit sa
pandinig ng mga tagapakinig.

Legalidad
 Likas na ang paggamit ng mga teknikal na terminolohiya sa isang pagdinig. Kung kaya't
pinagtutuunan sa aspetong ito ang kahalagahan ng retorika sa mga usaping legal. Sa
isang pagdinig, mahihinuha ang tipikal na serye ng pagpapalitan ng argumento upang
magawa ng isang partido o kampo na patunayan ang akusasyon nito sa isang kampo o
kaya naman ay bigyang beripikasyon ang kainosentehan ng isang indibidwal laban sa
isang kaso na nakasampa laban dito. Sa normatibong pananaw, makikita ang dalisay na
importansiya ng retorika dahil dito umiiral ang katayuan ng isang kaso, ang mga retorikal
na panambitan ng isang abogado ang siyang kolektibong datos na ginagamit ng
husgado upang ma-determina ang kredibilidad ng isang kampo patungo sa estado kung
saan ito ay maghahayag ng kanyang pasya bilang wakas ng isang legal na proceeding.
Kadalasan, batay sa mga obserbasyon, nangingibabaw sa isang pagdinig ang kampo na
nagtataglay ng mas mahusay na abogado, marahil dahil mas detalyado at
komprehensibo ang mga salaysay na naipapaabot nito dulot ng tahasang husay sa
pagsasalita.

Kultura

Ayon sa pilosopiya, ang kaugnayan ng kultura ng isang tao at ng wikang ginagamit niya
o ugaling gamitin, ay malapit na malapit. Samakatwid, masusukat ang kultura ng tao sa
kadalubhasaan niya sa paggamit ng wika. Gayundin, mahuhulaan ang galing niya sa
wika ayon sa tayog ng kanyang kultura. Subalit ito’y batay sa ipinanaday ng edukasyon
sa kanya, sa panahon ng kabataan, na kalahok ng tradisyon ng angkan, ng espiritung
panrelihiyon, at ng mga paniniwala at perwishong pinagkalakhan. Alinmang wika ay
ekspresyon, imbakan-hanguan at agusan ng kultura ng isang grupo ng tao, maliit man o
malaki, na may sarili at likas na katangian. Wika ang ekspresyong kakikinlan ng isang
kultura, sapagkat ito ang nagbibigay-anyo rito para sa labas, ang siyang nagtakda ng
pagkakaiba at sariling uri nito—ng kanyang pagkakabukod sa ibang kultura: ang
kanyang kapagkahan, kung magagamit ang salitang ito, sa daigdig ng mga kaisahang
pang-kultura.

Sosyolohiya

Ang malaking kaugnayan ng wika at sosyolohiya sa isa’t isa ay pinatutunayan ng

sosyolinggwistika, isang sangay ng pag-aaral tungkol sa wika na itinuturing na bagong
litaw sa panahong ito subalit kung tutuusi’y halos kasintanda na ng panahon. Ito ay
buhat sa salitang socius at linggwistika. Ang socius ay salitang Latin na
nangangahulugan ng interaksiyon, pakikisalamuha, pakikibagay at pakikipamuhay ng
tao sa kapwa tao. Ito ang bahaging tumutukoy sa kasangkapang ginagamit ng tao sa
pagpapahayg ng kanyang iniisip at narararamdaman upang malaman ng iba kung ano
ang mga ito. Isang uri ng pagpapahayag na gagamitan ng kombinasyon ng mga tunog
na tinatawag na mga salita—salitang may kaugnay na sariling kahulugan, Kahulugang
tinataglay ng salita bunga ng pagkakisa ng mga kailangang magkaintindihan.

D. MGA SANGKAP O ELEMENTO NG RETORIKA

Sa mga mag-aaral na kasalukuyang kumukuha ng kursong edukasyon, ekonomiks, inhinyera,

malayang sining, batas, medisina, pangangalakal, kompyuter, at iba pa, hindi na natin
matatakasan ang pagsusulat sa panahon ng pag-aaral at mananatiling isang esensiyal na
kasanayan sa mga ganap nang propesyonal. Sa mga ganitong pagkakataon at kalagayan,
kakailanganin ng isang mag-aaral ang mga teknik o sistema at ang mga simulain sa mahusay
na pagsusulat.
  Ang kaisipang gustong ipahayag - Ito ang pangunahing dahilan kung bakit nais nating
magpahayag. Mga mahahalagang kaisipang nais ipahayag.

 Ang pagbuo o organisasyon - Ang pagkakaroon ng lohika ay mabisang paglalahad.

Ito ay kumakatawan sa kakayusan ng pagkakabuo.

 Ang istilo ng pagpapahayag - Ito ay nagbibigay diin sa ikatlong bahagdang may

kaugnayan sa istilo. Ang anyo o kaayusang akda o komposisyon ay nakasalalay sa mga
para-paraan ng pagpapahayag. Hindi lamang sa kawastuan ng balarila kungdi maging
sa panitikan.

YUNIT II: ANG BALARILA SA PROSESO NG MASINING AT MABISANG PAGPAPAHAYAG

A. RELASYON NG BALARILA AT RETORIKA

Kung ang Retorika ay ngbibigay ng linaw, bias at kagandahan sa pahayag, ang Balarila
naman ay nagdudulot ng kawastuhan sa pahayag.

Gampanin ng Balarila sa Retorika:

 Gamitin ng wasto ang balarila at at retorika upang maging malinaw ang mga
pahayag.
 May mga pagkakataong tama ang kahulugan ngunit hindi angkop sa pagkakagamit.

Tatlong Mahahalagang Saklaw ng Balarila

 Kaayusan ng mga salita sa pangungusap (Sentence Orderliness).
 Pagpili ng mabisang salita sa pagbuo ng kahulugang nilalayon. Maraming mga
salita ang magkakasingkahulugan subalit may kani-kaniyang tiyak at angkop na
gamit.
 Paggamit ng mga retorikal na kagamitan o transisyunal na pananalita.

B. PAGGAMIT NG AKMA AT TUMPAK NA SALITA AT KAHULUGAN, TAYUTAY, IDYUMA,

TALINHAGA AT ALUSYON

TAYUTAY
- Sa paggamit nito, nagkakaroon ng kasiningan at kabisaan ang isang pahayag na
karaniwang makaakit sa sinumang nakikinig.
- Paglayo sa karaniwang paggamit ng mga salita.

1. PAGTUTULAD (SIMILE) – ginagamit sa paghahambing ng dalawang magkaibang

bagay, tao, pangyayari at iba pa. Gumagamit ng mga salitang tulad, para, wari, at iba
pa.
Hal. Ikaw ay tulad ng bituin.

2. PAGWAWANGIS (METAPHOR) – tiyakang paghahambing.

Hal. Mapupulang mga makopas ang mga pisngi ni Justine.

3. PAGBIBIGAY KATAUHAN/PAGSASATAO (PERSONIFICATION) – pinakikilos o

pinagagawa na tulad ng mga tao ang mga bagay.
Hal. Naghahabulan ang mga alon sa karagatan.
4. PAGMAMALABIS (HYPERBOLE) – Nagpapahayag ng sitwasyong labis-labis.
Hal. Narinig ng buong mundo ang iyong pag iyak.

5. PAG – UYAM (IRONY) – Mga pananalitang pangungutya sa tao o bagay.

Hal. Napakaganda niya kapag nakatalikod.

IDYOMA O SAWIKAIN
- Ay isang pagpapahayag na ang kahulugan ay hindi komposisyunal – sa ibang salita,
hindi binubuo ng tumpak na kahulugan ang mga kanya- kanyang salita na nabuo. Ito ay
di- tuwirang pagbibigay kahulugan at pagpapakita ng kaisipan at kaugalian ng isang
lugar. Hal. Butas ang bulsa. – Walang pera
TALINHAGA

- Isa itong maikling salaysay na maaring nasa anyong patula o prosa na malimit
nangangaral o nagpapayo hinggil sa isang pangyaayri, na kadalasang isinasalarawan
ang isang moral o relihiyosong aral.
Hal. Agaw-buhay ---- naghihingalo

ALUSYON
- Ito ay paggamit ng isang salita sa pagtukoy sa isang tao, pook, o pangyayari.
Karaniwang ginagamit ng mga taong may pinag aralan at taong dalubhasa.

Limang Uri ng Alusyon

1. Alusyon sa Heograpiya
Hal. Ang Mt. Apo ang itinuturing na pinakamataas na bundok sa ating bayan kung kaya
ito ang Mt. Everest ng Pilipinas.
2. Alusyon sa Bibliya
Hal. Nagsilbi siyang isang Moises sa kanyang lipi upang iligtas ang mga ito sa kamay
ng mga mapang – aliping nais na sakupin ang kanilang bayan.
3. Alusyon sa Metolohiya
Hal. Unang saknong ng tulang Felicitacion (Maligayang Bati) ni Dr. Jose Rizal: Kung si
Filomena ang dila’y may tamisang sa kay Apolo sa kanyang pagsilip, sa may kabukira’t
bundok na masungit, ang may daalng awit.
4. Alusyon sa Literatura
Hal. Walang alinlangang isa siyang Ibarra na puno ng pag- asang kanyang maililigtas
ang kanyang bayan sa isang ideyal na paraan.
5. Alusyon sa Kulturang Popular
Hal. KInikilala si Mang Noe bilang Elvis Presley ng lungsod ng Davao at ang anak
niyang si Liway bilang Whitney Houston ng buong Mindanao.

Ang ibang salita ay may mahigit sa isang kahulugan na nakabatay sa pagkagamit nito sa
pangungusap.

Hal.
Sobrang basa ang sasakyan dahil malakas ang ulan kagabi.
(Nangyayari dahil natapunan o nahulugan ng tubig.)
(Pagbuklat at pag unawa ng mga nasa loob ng isang libro o kuwaderno.)

Nahuli si Mario sa pagpasa ng mga kanyang mga requirement para sa asignaturang

Mattematika.
(Kulang o wala sa oras.)
 (Nakuha)

C. WASTONG GAMIT NG SALITA

Raw at Daw
Ito ay dalawang kztagang mabibilang sa ponemang malayang nagpapalitan dahil bagama’t
may magkaibang titik sa parehong posisyon taglay nman nila ang parehong kahulugan.
Parehong tumutukoy sa diwang walang kasiguruhan.

Raw – ito ang ginagamit kung ang salitang sinisundan ay nagtatapos sa patinig at sa
malapatinig nav w at y. Nagpapahiwatig ito ng kahulugang walang katiyakan.

Daw – ito ay ginagamit tulad ng rawv kung ang diwa ng pangungusap ay nagsasaad ng
walang katiyakan. Sa loob ng pangungusap ginagamit ito kung ang sinusundang salita ay
nagtatapos sa katinig maliban sa w at y.

Iwan at Ewan
Halimbawa ang mga ito ng pares minimal dahil bagama’t halos magkasintunog at may
magkaibang titik sa patrehong posisyon, sila rin ay may magkaibang kahulugan.

Iwan
Nangangahulugan ito ng paglisan o pag- alis ng isang tao sa isang lugar malayo man o
malapit.

Ewan
Maaaring mangahulugan ng isang ekspresyon na may pahiwatig ng pagkainis.

Sila at Sina
Ang mga ito’y panghalip at pantukoy na kapwa tumutukoy sa tao at kapwa maaaring unang
salita ng pangungusap o di kaya’y nasa gitna ng mga salita sa loob ng pangungusap. Sa
kabila nito kadalasang namamali ang gamit ng mga kabataan.

Sila
Ito’y bahagi ng pananalitang Panghalip na kinakatawan ang ilang bilang ng mga tao.
Maaaring malita sa unahan o sa gitna ng mga salta sa loob ng pangungusap.

Sina
Ito’y salitang tumutukoy sa maraming tao. Kapag ginamit ang pantukoy na sina palagi nang
ito’y sinusundan ng mga pangalan ng tao. Makikita ang sina sa unahan o sa gitna ng
pangungusap.

Nila
Salitang panghalip na kumakatawan sa marami o grupo ng mga tao. Kung ginagamit sa
loob ng pangungusap hindi na sinusundan ng pangalan ng tao.

Nina
Salitang pantukoy na maramihan na kung isusulat ay dinudugtungan ng pangaln ng tao.

Isa’t isa

Tumutukoy sa pariralang isa at isa pa. Hindi ito inuulit na salita na dapat lagyan ng gitling
sa pagitan dahil may kataga at sa pagitan ng inulit na salitang isa. Inilagay ang kudlit upang
maapsama sa unang salita at.

Iba’t iba
 Tumutukoy ito sa pariralang iba at iba. Tulad ng isa’t isa, di ito ginigitlingan Dahil sa pagitan
ng inulit na salitang iba ay ay may katagang at. Isinama rin sa unang salita ang at, at kudlit
ang ipinalit sa a.

Sari-sari
Ginigitlingan ang salitang ito kung ginagamit sa loob ng pangungusap bilang pang uri. Ika
nga’y kung inilalarawan nito ang isang bagay.

Sarisari
Ang salitang ito ay di ginigitlingan kung ang tinutukoy mismo ay pangngalan o mga bagay-
bagay na iba’t ibang klase.

D. ANG ORGANISASYON NG PAGSULAT

1. KAISAHAN

– Nangangahlugang pagkakaroon ng isang ideya sa loob ng talata.

Upang makamit ito:

a.) Tukuyin ang ideyang nais mong idebelop;
b.) Ipahayag ang ideyang ito sa isang pamaksang pangungusap na maari pang
idebelop ayon sa iyong layunin;
c.) Suportahan ang pamaksang pangungusap ng mga pangungusap na makadebelop
sa ideya.

2. KOHIRENS O PAGKAKAUGNAY

– Ito ay tumutukoy sa pagkakaugnay-ugnay ng mga bahagi sa loob ng isang talataan.

Sa lebel ng pangungusap, tumutukoy ito sa pagkakasundo ng paksa at pang- uri; sa
lebel ng talata, tumutukoy ito sa kohisebnes ng daloy ng mga pangungusapsa talataan.

Upang magamit ang kohirens, kailangang;

a.) Gumamit ng epektibong metodo ng debelopment o paraan ng pagpapahayag;
b.) Organisahin ang mga pangungusap mula simula hanggang sa wakas sa tulong ng
epektibong pattern ng organisasyon at;
c.) Gumamit ng mga epektibo na salitang transisyunal.

3. EMPASIS O PAGBIBIGAY – DIIN

– Ito naman ay tumutukoy sa pagbibigay ng angkop at sapat na diin sa bahagi ng

komposisyong nangangailangan niyon.
Makakamit ito sa pamamagitan ng:
a.) Pagtukoy ng mga ideya o bahagi ng talataang dapat bgyan ng diin;
b.) Epektibong pagpili ng metodo ng pagbibigay-diin (sa pamamagitan ng posisyon o
proporsyon);
c.) Epektibong paggamit sa napiling metodo sa pagbibigay-diin.

E. PROSESO NG PAGSULAT

PAGSULAT- Ito ay isang pisikal at mental na aktibiti na ginagawa para sa iba’t ibang
layunin.

 Pisikal na aktibiti sapagkat ginagamit ditto ang kamay sa pagsulat sa papel, o sa

pagpindot ng mga keys ng tayprayter o ng keyboard ng kompyuter. Ginagamit din
 sa pagsulat ang mata upang imonitor ang nayo ng writing output kahit pa ito ay
handwritten lamang o rehistro sa monitor ng kompyuter o print-out na.
 Mental na aktibiti sapagkat ito ay isang ehersisyo sa pagsasatitik ng mga ideya ayon
sa isang tiyak na metodo ng debelopment at pattern ng organisasyon at sa isang
istilo ng grammar na naayon sa mga tuntunin ng wikang ginamit.

KAHULUGAN NG PAGSULAT AYON SA IBA’T IBANG TAO

 Ang pagsulat ang bumubuhay at humuhubog sa kaganapan ng ating pagiging tao.

(William Strunk, E. B. White)

 Ang pag-iisip at pagsulat ay kakambal ng utak, gayundin naman ang kalidad ng

pagsulat ay hindi matatamo kung walang kalidad ng pag-iisip. (Kellog)

 Ang pagsulat ay kabuuan ng pangangailangan at kaligayahan. (Hellen Keller)

 Ito ay isang komprehensibong kakayahang naglalaman ng wastong gamit ng

talasalitaan, pagbuo ng kaisipan, at retorika. (Xing Jin)

PROSESO NG PAGSULAT

Ang proseso ng pagsulat ay mahahati sa iba’t ibang yugto. Ang mga yugtong ito ay
ang mga sumusunod:

 Prewriting
 Writing
 Revising
 Editing

1. PAGSULAT NG BURADOR

Ang mga yugtong ito ay sunod-sunod ayon sa paglalahad, ngunit importanteng mabatid
na ang mga propesyunal na manunulat ay hindi nagtatrabaho nang hakbang-bawat-
hakbang. Makabubuti kkung gayon, na ipalagay na ang pagsulat ay isang prosesong
rekarsib at ispayraling, kaya’t ang mga manunulat ay bumabalik-balik sa mga yugtong
ito ng paulit-ulit sa loob ng proseso ng pagsulat ng isang taksto.

PREWRITING
Lahat ng pagpapaplanong aktibiti, pangangalap ng impormasyon, pag-iisip ng
mga ideya, pagtukoy ng istratehiya ng pagsulat at pag- oorganisa ng mga materyales
bago sumulat ng burador ay nakapaloob sa yugtong ito.
ANG UNANG BURADOR
Sa puntong ito, ang iyong mga ideya ay ay kailangang maisalin sa bersyong
preliminari ng iyong dokumento na maaari mong irebays nang paulit-ulit depende kung
gaano mo kinakailangan. Sa pagsulat ng burador, iminumungkahing sundin moa ng
iyong balangkas nang bawat seksyon. Palawigin moa ng iyong mga parirala sa
pangungusap.
 Sa pagsulat ng unang burador, importanteng hindi mawala ang momentum sa
pagsulat. Kung gayon, mas mabilis mong maisasalin sa papel ang mga salita ng mas
mabuti. Dahil nais mong makasulat nang mas mabilis sa yugtong ito, huwag mo muna
alalahanin ang pagpili ng mga salita, istraktura ng pangungusap, ispeling at
pagbabantas. Pagtuunan na lamang ito ng pansin matapos maisulat ng buong unang
burador.
Maaaring akalain na matapos maisulat ang unang burador ay tapos na ang
proseso ng pagsulat. Ngunit maging ang mga batikang manunulat ay nangangagkaisa
sa pagsasabing maging sila ay nagkakamali rin sa pagpili ng mga salita, pag-oorganisa
ng pangungusap, pagbabaybay, o pagbabanatas kahit paminsan minsan. Paulit – ulit
pa rin nilang binabasa ang kanilang unang burador, ineebalweyt ang kanialng akda at
hinahamon ang kanilang sarili na mapabuti pa ang presentasyon ng kanilang mga
ideya. Dito pumapasok ang yugtong rebisyon at editing.

REVISING

Ito ay proseso ng pagbabasang muli sa burador nang makailang ulit para sa

layuning pagpapabuti at paghuhubog ng dokumento. Maaaring sinusuri ng isang
manunulat ditto ang istraktura ng mga pangungusap at lohika ng presentaswyon.
Maaring ang isang manunulat ay magbabawas o nagdadaragdag ditto ng isang ideya.
Maaari ring may pinapalitan siyang isang pahayag na sa palagay niya’y kailangan para
sa pagpapabuti ng dokumento.

EDITING

Ito ang pagwawastonh ng mga posibleng pagkakakamali sa pagpili ng mga

salita, ispeling, grammar, gamit at pagbabantas. Ang editing ay pinakahuling yugto sa
proseso ng pagsulat bago maiprodyus ang pinal na dokumento.

YUNIT III: PAGSASALING – WIKA

A. KATUTURAN NG PAGSASALING-WIKA

Ang pagsasalin (pagsasalinwika) ay ang gawain ng pagpapaunawa ng mga kahulugan

ng panitik (teksto), at ng kinalabasang paglikha ng katumbas na teksto – na tinatawag na
salinwika – na naghahatid ng kaparehong mensahe na nasa ibang wika. Tinatawag na
pinagmumulang teksto ang panitik na isasalin, samantalang ang patutunguhang wika ay
tinatawag naman na puntiryang wika. Ang pinakaprodukto ay tinatawag na puntiryang
teksto.

Isinasaisip sa pagsasalinwika ang mga limitasyon na kabilang ang diwa (konteksto), ang
patakarang pambalarila (gramatika) ng dalawang wika, ang pamamaraan at gawi ng
pagsulat sa dalawang wika, at ang kanilang mga wikain (kawikaan o idyoma). Isang
karaniwang kamalian sa pagkakaintindi na may payak na paraan ng pakikipaugnayan ang
bawat dalawang (ang literal na salin o pagtutumbas ng salita-sa-bawat-salita); at ang
pagsasalin ay isang tuwiran at mekanikal na proseso. Sa pagtutumbas ng salita-sa-bawat-
salita, hindi pinahahalagahan at hindi nabibigyan ng pansin at diin ang diwa, balarila, mga
gawi, at kawikaan.

Puno ang pagsasalinwika ng mga kaipala (o posibilidad) ng pag-apaw ng mga wikain at

paraan ng paggamit mula sa isang wika patungo sa isa, sapagkat kapwa wika ay
nakasalalay sa nag-iisang utak ng tagapagsalin (o tagapagsalinwika). Madaling makasanhi
ang pag-apaw na ito ng mga pinaghalong wika (ang mga haybrid) katulad ng "Prangles"
(Pranses-Ingles), "Espanggles" (Kastila-Ingles), "Pogles" (Polaka-Ingles), "Portunyol"
(Portuges-Kastila o Portuges-Espanyol), “Taglish” (Tagalog-Ingles), at “Englog” (Ingles-
Tagalog).

Kasingtanda ng panitikan ang sining ng pagsasalinwika. Ang mga bahagi ng tulang-

bayani ng mga Sumeryan – ang Epika ni Gilgamesh – na isa sa mga pinakamatandang mga
akdang pampanitikan, ay natagpuan sa anyo ng mga salinwika na nasa iba’t ibang mga
wikang Asyano (mga wikang ginagamit noong ikalawang milenyong BCE). Maaaring nabasa
ng mga isinaung may-akda ng Bibliya at ng Iliad ang Epika ni Gilgamesh. Ang pagsasaling-
wika ay isang gawaing naglalayon na bigyan ng kahulugan ang isang linggwistikong
diskurso mula sa isang wika tungo sa ibang wika. Maari itong gawin gamit ang diksyunaryo
bilang sanggunian o di kaya ay ang kontekstwal na pagpapakahulugan dito.
Ang pagsasaling-wika ay kinabibilangan ng pag-aaral ng leksikon, istrukturang
panggramatika, katayuang pangkomunikasyon, kontekstong pangkultura ng
pangangailangang teksto, pagsusuri nito upang malaman ang ganap na kahulugan, at
muling pagsasaayos nito gamit ang leksikon at istrukturang panggramatika na naaangkop
sa wika at kultura ng tagatanggap.
Ang paglilipat ng kahulugan ng pinagmulang wika sa target na wika (Larson, 1984).
Isang proseso ng paglilipat sa pinakamalapit na katumbas ng diwa o mensaheng nakasaad
sa wikang isasalin (Nida at Taber, 1969). Ayon kay C. Rabin (1958) Ang pagsasaling-wika
ay isang proseso kung saan ang isang pahayag, pasalita man o pasulat, ay nagaganap sa
isang wika at ipinapalagay na may katulad ding kahulugan sa isang dati nang umiiral na
pahayag sa ibang wika.
Ayon kay E. Nida, 1959/1966 Ang pagsasaling-wika ay muling paglalahad sa
pinagsalinang wika ng pinakamalapit na natural na katumbas ng orihinal ang mensaheng
isinasaad ng wika, una’ y batay sa kahulugan, at ikalawa’y batay sa istilo. Sa simpleng
salita, Ang pagsasaling-wika ay ang pagsasalin o paglilipat sa pinakamalapit na katumbas
na mensahe ng tekstong isinalin sa wika o diyalektong pinagsasalinan.

B. KASAYSAYAN NG PAGSASALINWIKA
Kasaysayan ng Pagsasaling Wika sa Pilipinas

UNANG YUGTO- PANAHON NG MGA KASTILA

 Ang mapalaganap ng mga Kastila ang Iglesia Catolica Romana
 Isinalin sa Tagalog at iba pang katutubong wika ang mga dasal at mga akdang
panrelihiyon.
 Nagturo ng wikang Kastila ngunit hindi naging konsistent.
 Paggamit ng wikang katutubo ng mga hindi lantarang inihayag ng Kastila ang tunay
nilang pakay sa bansa.
 Sa paglisan ng kapangyarihang Espanyol sa Pilipinas, nagpatuloy pa rin ang
pagsasalin ng mga piyesang nasa wikang Kastila.

IKALAWANG YUGTO- PANAHON NG MGA AMERIKANO

 Thomasites- mga unang guro.

 Naging masigla ang pagsasalin sa wikang pambansa ng mga akdang nasa wikang
Ingles.
 Impluwensiya ng Amerikano ay edukasyon.
 Nagkaroon tayo ng iba’t ibang karunungan. Ang pagsasalin sa panahong ito ay di-
tuwiran.
 Si Rolando Tinio ay maraming naisaling klasikong akda.
 Isang proyekto rin ang isinagawa ng National Bookstore (1971) kung saan ipinasalin
ang mga popular na nobela at kuwentong pandaigdig at isinaaklat upang magamit sa
paaralan.
 Ang Goodwill Bookstore naman ay naglathala ng kolekyon ng mga klasikong sanaysay
nina Aristotle, Aquinas, Kant at iba pa.
 Ang Children’s Communication Center naman ay nagsalin at naglathala ng mga akdang
pambata tulad ng “Mga Kuwentong Bayan Mula sa Asia, Rama at Sita”, “Palaso ni
Wujan”, “Mga Isdang Espada” at iba pa.

.
IKATLONG YUGTO NG KASIGLAHAN- PATAKARANG BILINGGWAL

 Ang pagsasalin sa Filipino ng mga materyales pampaaralan na nasusulat sa Ingles.

 Aklat, patnubay, sanggunian, gramatika at iba pa.
 Department Order No. 25, s. 1974 Halimbawa ng mga isinalin sa panahong ito:
Reference Grammar, Program of the Girl Scout of the Philippines at iba pa.

IKAAPAT NA YUGTO NG KASIGLAHAN- PAGSASALIN NG MGA KATUTUBONG

PANITIKANG DI- TAGALOG

 Kinailangan ang pagsasalin ng mga katutubong panitikang di Tagalog upang makabuo

ng panitikang pambansa.
 LEDCO (Language Education Council of the Philippines) at SLATE (Secondary
Language Teacher Education) ng DECS at PNU noong 1987.
 Pagtulong ng Ford Foundation Cebuano, Ilocano, Hiligaynon, Bicol, Samar-Leyte,
Pampanggo at Pangasinan.
 Bernakular
 Sa proyektong ito, nagkaroon din ng pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino Literature,
Muslim at iba pang panitikan ng mga minor na wika ng bansa.
 GUMIL (Gunglo Dagiti Mannurat nga Ilocano) KURDITAN- katipunan ng mga akda.
 Sa pamamagitan ng pagsasalin, ang mga kuwentong orihinal na isinulat sa Iloco ay
nalagay nasa katayuan upang mapasama sa pambansang panitikan sapagkat mayroon
nang bersyon sa wikang pambansa.

Kasaysayan ng Pagsasalinwika sa Daigdig

 Ang kinikilalang unang tagasalin ay si Andronicus na siyang nagsalin ng Odyssey ni
Homer sa anyong patula (240 B.C.) Sinundan ito nina Naevius at Ennius, gayon din
nina Cicero at Catulus. Sa pagdaraan ng maraming taon ay dumami nang dumami ang
mga tagasaling- wika na siyang nagdulot ng malaking pag- unlad ng mga bansa sa
Europa at Arabya.
 Nakilala ang lungsod ng Bagdad bilang isang paaralan ng pagsasalingwika sa
pamamagitan ng isang pangkat ng mga iskolar na nakaabot sa Bagdad at isinalin sa
Arabiko ang mga isinulat nina Aristotle, Plato, Galea, Hippocrates at iba pa. Pagkaraan
ng tatlong siglo, Toledo naman ang sumibol sa larangan ng pagsasalingwika. Ang mga
tanyag na tagapagsalin ay sina Adelard at Retines. Ang sinasabing pinakataluktok na
panahon ng pagsasalingwika ay ang panahon ng pagsasalin ng Bibliya.
 Ang kinikilalang pinakamabuting salin ng Bibliya ay ang salin ni Martin Luther (1483-
1646). Ang kinikilalang “Prinsipe ng Pagsasalingwika” sa Europa ay si Jacques Amyot
na siyang nagsalin ng “Lives of Famous Greeks and Romans” (1559) ni Plutarch sa
wikang Aleman.
 Si John Dryden ay ibinibilang din na isang mahusay na tagapagsalin dahil pinag-
uukulan niya ng maingat na paglilimi ang gawang pagsasalin sapagkat naniniwala
siyang ang pagsasalin ay isang sining. Noong 1792, sa aklat na “Essay on the
Principles of Translation” ni Alexander Tyler, binigyang diin ang tatlong panuntunan sa
pagsasalin.
Ang mga ito ay ang mga sumusunod: Ang isang salin ay kailangang katulad na katulad
ng orihinal sa diwa; Ang istilo at paraan ng pagsulat ay kailangang katulad ng sa
orihinal; Ang isang salin ay kailangang magtaglay ng “luwag at dulas” ng pananalitang
tulad ng sa orihinal upang hangga’t maaari ay magparang orihinal. Ayon naman kay
Matthew Arnold ang isang salin ay kailangang magtaglay ng bisang katulad ng sa
orihinal.
 Ang paniniwalang ito ay sumasalungat sa paniniwala ni F.W. Newman na ang isang
salin ay kailangang matapat sa orihinal, na kailangang madama ng bumabasa na ang
kanyng binabasa ay isang salin at hindi orihinal. Sa pagsapit ng ikadalawampung siglo
ay isa na lamang karaniwang gawain ang pagsasalingwika kaya naman ang uri ng mga
nagsisunod na salin ay mababa sa uring nararapat.
 Ang mga Pagsasalin sa Bibliya Ang orihinal na manuskrito o teksto ng Bibliya ay
sinasabing wala na. Ang kauna-unahang teksto nito ay nasusulat sa wikang Aramaic ng
Ebreo at ito ang pinaniniwalang pinagmulan ng salin ni Origen sa wikang Griyego na
kilala sa tawag na Septuagint gayon din ang salin ni Jerome sa wikang Latin.
 Ang tatlong itinuturing na pinakadakilang salin ng Bibliya ay ang kay Jerome (Latin),
ang kay Luther (Aleman) at ang kay Haring James (Ingles-Inglatera). Samantalang ang
kauna-unahang salin sa Ingles ng Bibliya ay isinagawa ni John Wyclif. Ang unang salin
ng mga Katoliko Romano ay nakilala sa tawag na Douai Bible. Sa lupong binuo ni
Haring James sa pagsasalin ng Bibliya, naging panuntunan na ang pagsasalin ay
maging matapat sa orihinal na diwa at kahulugan ng Banal na Kasulatan, dito nga
nakilala ang “Authorized Version”.

 Ang maituturing naman na pinakahuling salin ng Bibliya ay ang “The New

English Bible” (1970) na inilimbag ng Oxford University. Sa dinami-dami ng mga
pagsasaling isinagawa sa Bibliya, kinailangan pa rin ang muling pagsasalin dahil sa
mga sumusunod na dahilan: 1. Marami nang mga natuklasan ang mga arkeologo na
naiiba sa diwang nasasaad sa maraming bahagi ng mga unang salin;
 Naging marubdob ang pag-aaral sa larangan ng linggwistika na siyang naging
daan ng pagpapalinaw ng maraming malabong bahagi ng Bibliya 3. Ang sinaunang
wikang ginamit sa klasikang English Bible ay hindi na halos maunawaan ng
kasalukuyang mambabasa bukod sa kung minsan ay iba na ang inihahatid na diwa.
Ang mga Pagsasalin sa mga Akdang Klasika Ang kalakhan ng kinikilalang mga akdang
klasika ay ang mga orihinal na nasusulat sa Griyego at Latin, ngunit ayon kay Gng.
Virginia Woolf, ang alin mang salin ay hindi makakapantay sa orihinal sapagkat ang
wikang Griyego ay isang wikang maugnayin, mabisa, tiyak at waring may aliw-iw na
nakaiigayang pakinggan.
 Dalawang pangkat ang mga tagapagsaling- wika sa Ingles ng wikang Griyego,
ito ay ang makaluma o Hellenizers at ang makabago o Modernizers. Ang layunin ng
mga makaluma ay maging matapat sa pagsasalin sa paghahangad na mapanatili ang
orihinal na diwa at katangian ng kanilang isinasalin kaya naman pinapanatili nila ang
paraan ng pagpapahayag, at balangkas ng mga pangungusap at idyoma ng wikang
isinalin sa wikang pagsasalinan.
 Kasalungat naman ito ng paniniwala ng mga makabago na nagsasabing ang
salin ay dapat nahubdan na ng mga katangian at idyoma at nabihisan na ng
kakanyahan ng wikang pinagsalinan. Ayon naman kay Robert Browning, ang
tagasaling-wika ay kailangang maging literal hangga’t maaari maliban kung ang
pagiging literal ay lalabag sa kalikasan ng wikang pinagsasalinan.
  Naniniwala naman si Robert Bridges na higit na mahalaga ang istilo ng awtor
kung ang isang mambabasa ay bumabasa ng isang salin. Sa kabila ng magkasalungat
na opinyong nabanggit ay may ikatlong opinyong lumitaw, ito ay ang paniniwalang hindi
makatwirang piliting ipasok sa wikang pinagsasalinan ang mga kakanyahan ng wikang
isinasalin.
 Pareho naman ang paniniwala nina Edward Fitz Gerald at Samuel Butler na alin
mang salin ng mga akdang klasika ay dapat maging natural ang daloy ng mga salita,
madaling basahin at unawain. Sa mga pagsasalin ni F.W. Newman sa mga akda ni
Homer, pinilit niyang mapanatili ang kakanyahan ng orihinal hangga’t maaari dahil
naniniwala siya na kailangang hindi makaligtaan ng isang mambabasa na ang akdang
binabasa ay isa lamang salin at hindi orihinal.
 Sumasalungat naman sa paniniwalang ito si Arnold na tagapagsalin din ni
Homer. Ayon sa kanya, ang katapatan sa pagsasalin ay hindi nangangahulugan ng
pagpapaalipin sa orihinal na wikang kinasusulatan ng isasalin. Samantala, unti-unting
nahalinhan ng Roma ang Atenia bilang sentro ng karunungan nang mga panahong
iyon.
 Ayon kay C. Day Lewis sa kanyang pagsasalin ng “Aeneid” ni Virgil (na siyang
pinakapopular sa panulaang Latin) sa wikang Ingles, upang mahuli ng tagapagsalin ang
tono at damdamin, kinakailangang magkaroon ng ispiritwal na pagkakaugnayan ang
awtor at ang tagapagsalin

C. LAYUNIN NG PAGSASALINWIKA

 Nakikilala ang mga taong kilala sa pagsasalin na nagmula sa buong daigdig.

 Nababalikan ang kaligirang kasaysayan ng pagsasaling-wika.
 Imitasyon o panggagaya - ang gawaing sumasaklaw sa paghahanap ng katumbas na
salita para sa SL hanggang sa pagsisikap na gayahin ang anyo at himig ng orihinal na
akda. (Virgilio S. Almario, 2016)
 Reproduksiyon o muling-pagbuo - ang layuning higit na tumutupad sa inaakalang
interes o pangangailangan ng lipunan at panahon ng tagasalin. Nagbibigay ito ng
kalayaan at pleksibilidad sa proseso ng pagsasalin. (Virgilio S. Almario, 2016)

D. MGA SIMULAIN NG PAGSASALINWIKA

Bawat wika ay nakaugat sa kultura ng mga taong likas na gumagamit nito. Sa

Wikang Filipino, karaniwan ang dalawang uri ng ayos ng pangungusap.

 Kailangang maging matalino at maingat sa paggamit ng mga panlapi sa pagsasalin Ang

mga daglat, akronim at pormula na masasabing establisado o unibersal na ang
ginagamit ay hindi na maaaring isasalin.
 Kung may pagkakataon na may higit pa sa isang salin ang salitang isasalin ay gumamit
ng footnote (talababa) at gumamit lamang ng isang salin ng salitang iyon. Laging isaisip
ang pagtitipid ng salita. Hindi laging kailangang mahaba ang salin ng isang kaisipan.
 Huwag magpapa-alipin sa paggamit ng diksyunaryo. Kung maaari ay magtanong na
lamang sa mga taong marunong magsalin ang salitang isasalin. Ang isang pamagat sa
Wikang Ingles ay hindi nangangahulugang maganda ang salin sa Wikang Filipino.

 Bawat wika ay nakaugat sa kultura ng mga taong likas na gumagamit nito.

Halimbawa:
Orihinal: Her heart is as white as snow.
Salin: Busilak sa kaputian ang kanyang puso.

 Bawat wika ay may kanya-kanyang natatanging kakanyahan.

 a. Sa Ingles, ang simuno ng pangungusap ay laging nauuna sa panaguri. Sa Filipino ay
karaniwang-karaniwan ang dalawang ayos ng pangungusap.
Halimbawa:
English: Jose watered the plants. The plants were watered by Jose.
Filipino: Dinilig ni Jose ang mga halaman. Ang mga halaman ay dinilig ni Jose.

b. Kailangang maging maingat ang tagapagsalin sa paggamit ng mga panlapi, tulad ng

um at mag.
Halimbawa:
Lilia bought a book.
Mali: Nagbili ng aklat si Lilia.
Tama: Bumili ng aklat si Lilia.

 Hindi kailangang ilipat sa pinagsalinang wika and kakayahan ng wikang isinasalin.

Halimbawa:
Filipino: English:
Si Pedro ay nanood ng sine. Pedro movie a saw.
Nanood ng sine si Pedro. Saw Pedro a movie.
Nanood si Pedro sa sine. Movie Pedro a saw.
Sine ang pinanood ni Pedro. A movie saw Pedro.
Tama: Pedro saw a movie.

 Ang isang salin upang maituring na mabuting salin ay kailangang tanggapin ng pinag-
uukulang pangkat na gagamit nito.

 Bigyan ng pagpapahalaga ang uri ng Filipino na angkop na gamitin sa pagsasalin.

Maynila Filipino? UP Filipino? NSBD Filipino? Bulacan Filipino? Ilocano o Bisaya

Filipino?

 Ang mga daglat, akronim, formula na masasabing establisado o universal na ang

gamit ay hindi na isinasalin.
Halimbawa:
DepEd (sa halip na KagEd mula sa Kagawaran ng Edukasyon)
cm (sa halip na sm mula sa sentimetro)
H2O (sa halip na Tu mula sa Tubig)

 Kung may pagkakataon na higit sa isa ang matatanggap na panumbas sa isang salita
ng isinasaling teksto, gamitin ang alinman sa mga iyon at pagkatapos ay maaaring
ilagay sa talababa (footnote) ang iba bilang mga kahulugan.

 Laging isaisip ang pagtitipid ng mga salita.

Halimbawa: Tell the children to return to their seats.

Di-matipid: Sabihin mo sa mga bata na bumalik sa kanilang upuan.
Matipid: Paupuin mo ang mga bata.

 Nagkakaroon lamang ng tiyak na kahulugan ang isang salita kapag ito’y nagiging
bahagi ng pararila o pangungusap.
Halimbawa:
He ate a cup of rice. (kanin)
The farmers harvested rice. (palay)
He bought a kilo of rice. (bigas)

 Isaalang-alang ang kaisahan ng mga magkakaugnay na salitang hiram sa Ingles.

Halimbawa:
solid and liquid
 Mali: solido at likwid; solid at likido
Tama: solido at likido; solid at likwid

 Mahalaga ang diksyunaryo sa pagsasaling-wika ngunit huwag paaalipin dito.

MGA KARAGDAGANG PAALALA TUNGO SA MABISANG PAGSASALIN

1. Kung magkakaroon ng ibang pakahulugan sa itutumbas na salita, humanap ng ibang

maaaring ipalit dito o di kaya linawin ang kahulugan ng salita sa pamamagitan ng
context clue.
Halimbawa:
Orihinal: His paper was soaked in water.
Mahinang Salin: Basa ang kanyang papel.
Mabuting Salin: Basa sa tubig ang kanyang papel. Basa ang kanyang sulatang papel.

2. Hangga’t magagawa ay iwasan ang paggamit ng panumbas na salita na may kaanyo

sa ibang wika sa Pilipinas ngunit hindi kakahulugan.
Halimbawa:
Orihinal: Your servant is already here.
Salin: Narito na ang iyong lingkod.
Mabuting Salin: Narito na ang iyong tagapaglingkod/ katulong/utusan.

3. May mga pagkakataon na ang isang kaisipang ipinahahayag nang tahasan sa Ingles
ay kailangang gamitan ng eupemistikong salita sa Filipino upang hindi maging pangit sa
pandinig.
Halimbawa:
sex = pakikipagtalik sperm = punlay, punla ng buhay penis = ari ng lalaki vagina = ari ng
babae

4. Ang isang magandang pamagat sa Ingles ay hindi nangangahulugang magiging

maganda ring pamagat sa Filipino.
Halimbawa:
Broken Arrow = Sirang Palaso Face Off = Tanggal Mukha Speed = Bilis The Exorcist =
Ang Sinaniban

E. MGA KATANGIANG DAPAT TAGLAYIN NG ISANG TAGASALIN

1. Sapat na kaalaman sa paksang isasalin.

2. Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin o sa
linggwistika.
3. Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansang kaugnay ng pagsasalin.
4. Sapat na kakayahan sa pampanitikang paraan ng pagpapahayag.
5. Handa at pamilyar sa teksto.
6. Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansang kaugnay sa pagsasalin.

F. MGA POSIBLENG KAHINAAN NG SALIN

1. May dagdag na diwa ang salin.

Halimbawa:
Orihinal: John, Paul and I went to see a movie.
Salin: Si John, Paul at ako ay nanood ng sine kahapon.
 2. Kulang ang diwa ng salin.
Halimbawa:
Orihinal: John, Paul and I went to see a movie yesterday.
Salin: Si John, Paul at ako ay nanood ng sine.

3. Mali/Iba ang diwa ng salin.

Halimbawa:
Orihinal: John, Paul and I went to see a movie.
Salin: Si John, Paul at ako ay nanood ng konsyerto.

4. May mga bahaging malabo ang kahulugan kaya’t nagkakaroon ng higit sa isang
kahulugan.
Halimbawa:
Orihinal: Ang pagpapalipad ng saranggola ay maaaring maging mapanganib.
Salin: Flying kites can be dangerous.
5. Hindi nauunawaan ng pinag-uukulang mambabasa ang salin.
Halimbawa:
Orihinal: The crowd sang in chorus.
Salin: Sabay-sabay na humugong sa pag-awit ang madla.

G. MGA KONSIDERASYON BAGO MAGSALIN

1. Dapat na ganap na nauunawaan ng tagasalin ang kahulugan at ang ibig sabihin ng

orihinal na awtor.
2. Dapat na may ganap siyang kaalaman sa SL at sa TL.
3. Dapat na umiwas siya sa mga tumbasang salita-sa-salita.
4. Dapat na gumamit siya ng anyo ng salita na alam ng nakararami sa TL.
5. Dapat na malapatan niya ng angkop na himig ang himig ng orihinal.
6. Isagawa ang unang pagsasalin. Isaisip na ang isasalin ay diwa ng isasalin at hindi ang
salita.
7. Basahin at suriing mabuti ang pagkakasalin. Tandaang ang pagdaragdag, pagbabawas,
pagpapalit o pagbabago sa orihinal na diwa ng isinasalin nang walang napakalaking
dahilan ay isang paglabag sa tungkulin ng tagapagsalin.
8. Rebisahin mabuti ang salin upang ito’y maging totoo sa diwa ng orihinal. Ayusin ang
bahaging hindi malinaw at nagbibigay ng kalituhan. Bigyang pansin din ang aspektong
pang – gramatika ng dalawang wikang kasama sa pagsasalin.
9. Layunin
Orihinal na Teksto, Saling Teksto, Reaksyon ng Mambabasa ng Salin, Reaksyon ng
Mambabasa ng Orihinal
10. Mambabasa
Mga maaaring maging tanong: Para kanino ang salin? Sino ang pinag-uukulan ng salin?
11. Anyo
Tandaan: Anu’t ano man ang anyo ng isasalin, kailangang maging konsistent ang anyo
ng salin sa orihinal.

12. Paksa
Kung hindi alam ang paksa ng isasalin, kailangang gawin ang alinman sa mga
sumusunod:
a) Alamin muna ang paksa ng isasalin bago iyon isalin
b) Huwag iyong isalin. Ipasalin na lamang sa nakakaalam ng isasalin.
13. Pangangailangan
Magsalin lamang kung kinakailangan. Hindi tayo dapat salin ng salin kung ang kailangan
naman ay ang sumulat ng isang orihinal na akda.
H. MGA PARAAN NG PAGSASALIN

1. Pagtutumbas (F E; E F)
a. Isa-sa-isang tumbasan (Pangngalan)
Halimbawa:
English-Filipino
Ama-father anguish-dalamhat ikalapati-dove citizen-mamamayan katwiran-reason

b. Isa-sa-isang tumbasan (Pandiwa)

Halimbawa:
English-Filipino
Pukawin-arouse authorize-pahintulutan kopyahin-copy criticize-punahin
Magpahayag-express ran-tumakbo

c. Isa-sa-isang tumbasan (Pang-uri)

Halimbawa:
English-Filipino
Matamis-sweet pretty-maganda payat-thin rich-mayaman sanay-expert good-mabuti

d. Isa-sa-isang tumbasan (parirala, sugnay atbp.)

Halimbawa:
(E F)
ability to apply knowledge- kakayahang magamit ang kaalaman
supervised reading activities- mga pinatnubayang gawain sa pagbasa
written activity- pasulat na gawain
(F E)
tumuklas ng mga bagong talino- discover new talents
mapang-aliw na palabras- entertaining show
matandang babae- plump woman

2. Panghihiram
a. Mula Kastila, binago ang baybay (S1)
Halimbawa:
kusina (cocina) kubyerta (cubierta) kuwelyo (cuello) donya (doña) kuwento (cuento)
senyorito (señorito)
b. Mula sa Ingles, binago ang baybay (E1)
Halimbawa:
abstrak (abstract) debelopment (development) lokomotor (locomotor) diksyon
(diction) rekord (record) kompyuter (computer)
c. Mula sa Ingles, orihinal na baybay (E2)
Halimbawa:
cake (hindi keyk) encode (hindi enkowd) jogging (hindi dyaging) type (hindi tayp)
cute (hindi kyut) disk (hindi disk)
d. Adapsyon, mula sa iba pang wikang dayuhan, walang pagbabago sa baybay (F)
Halimbawa:
spaghetti (Italyano) pizza (Italyano) bon apetit (Franses) habeas corpus (Latin)
modus operandi (Latin)
3. Pagsasaling Pa-idyomatiko
Halimbawa:
bread and butter- hanapbuhay, trabaho
to have a hand/voice- magkaroon ng kinalaman, magkaroon ng kaugnayan sa
pagpapasya
dressed to kill- bihis na bihis, nakapamburol, isputing

4. Paglikha ng Salita (L)

Halimbawa: Filipino
 Dance, poem, song satulawit (sayaw, tula, awit)
Pork loin, fried rice, egg tapsilog (tapa, sinangag, itlog)
monument bantayog (bantay ng katayugan)

YUNIT IV: PARAAN NG PAGPAPAHAYAG/ URI NG KOMPOSISYON

A. PAGLALAHAD O EKSPOSITORI

Ang paglalahad ay ang pagpapahayag o pagbibigay ng mga kaalaman o mga kabatiran at

kuro-kuro. Sa pamamagitan ng paglalahad, naibabahagi ng tao ang kaniyang ideya,
damdamin, hangarin, paniniwala at kuro-kuro sa mga pangyayari, bagay, lugar o kapwa-tao.

Layunin ng Paglalahad

 Nakapagtatalakay ng kahulugan, katangian, at bahagi ng ekspositori/paglalahad.

 Nakapagbibigay ng iba’t ibang uri at halimbawa ng maayos at mahusay na
paglalahad.
 Nakapaglalathala ng sariling halimbawa ng maayos na paglalahad.

Mga Katangian ng Mahusay na Paglalahad

1. Kalinawan - Dapat maunawaan ng nakikinig o bumabasa ang anumang pahayag.

2. Katiyakan - Dapat nakatuon lamang sa paksang tinatalakay.
3. Kaugnayan - Kailangang may kaugnayan ang lahat ng bahagi ng talata o pangungusap
at nagkakaugnay sa bagay na pinag-uusapan.
4. Diin - Dapat may wastong pagpapaliwanag sa pagtatalakay.

Mga Bahagi ng Paglalahad

1. Panimula
Kailangang may magandang panimula, na makatatawag-pansin sa manbabasa. Mga
paraan upang makabuo ng maayos na panimula.

a. Magsimula sa pamamagitan ng tanong.

Halimbawa: Gaano kahalaga ang pag-ibig sa isang tao?
b. Magsimula sa pangungusap na makatawag-pansin.
Halimbawa: Pag-ibig! Pag-ibig! Pag-ibig!
c. Magsimula sa pamamagitan ng isang kuwento.
Halimbawa: Hindi matatawaran ang naging pag-ibig nina Florante at Laura.
d. Magsimula sa isang diyalogo.
Halimbawa: “Alam mo, gusto kong laging nakikita ang crush ko.”
e. Maaaring gumamit ng tuwirang sipi.
Halimbawa: “O pagsintang labis ng kapangyarihan sampung mag-aama'y iyong
nasasaklaw, pag ikaw ang nasok sa puso ninuman, hahamakin ang lahat masunod ka
lamang.”
f. Gumamit nang malalim na pangungusap na taglay ang kaisipan at daan sa
pagbukas ng paliwanag.
Halimbawa: Pag-ibig, nagsisilbing salamin sa buhay ng tao.
g. Magsimula sa tuwirang paksa.
Halimbawa: Pag-ibig, isang bagay na mahalaga sa bawat tao.

2. Gitna / Katawan
Kaugnay ng panimula. Ito ang nagbibigay ng detalye ng isang paksa.

3. Pangwakas
Sa bahaging ito matatagpuan ang pangungusap o mga pangungusap na magtatapos sa
paliwanag tungkol sa paksa o kaisipan.

Mga Uri ng Paglalahad

1. Pagbibigay-Kahulugan - Ito ay paglalahad na kung ano ang isang bagay o isang salita.
Halimbawa: Pag-ibig - pagmamahal

Dalawang Uri ng Pagbibigay-Kahulugan

a. Katuturang Maanyo (formal definition)
b. Sanaysay na Pangkatuturan (essay of definition)
Halimbawa:
Ang kalayaan ay hindi iba kundi kapangyarihang sumunod o sumuway sa sariling kalooban.
Ang tinatawag nating malaya ay yaong panginoon ng kanilang kalooban.

2. Pangulong-tudling / Editoryal - Ito ay sariling kuro-kuro ng patnugot o mamamahayag

na naglalagay ng kanilang sarili sa katayuan ng mga mambabasa. Layunin nito ang
magpaliwanag, magbigau-puri, magpahalaga, magtanggol o manuligsa.

3. Suring-basa - Dito matatagpuan ang kuro-kuro, palagay, damdamin at sariling kaisipan

ng sumulat sa binibigyan suri.
4. Panuto - Ito ang nagbibigay-patnubay o direksiyon sa paggawa ng isang bagay.
5. Paggawa ng Tala - Dito maaaring isulat sa maikling salita pangungusap, parirala o
pabalangkas. Sa pamamagitan ng paggawa ng tala mapagtutuunan ng pansin ang isang
bagay na nangangailangan ng oras o panahon.
6. Sanaysay - Ito ay pagsasalaysay ng isang sanay. Ginigising nito ang damdamin ng isang
tao tungkol sa isang mahalagang paksa o isyu.

Dalawang Uri ng Sanaysay

Pormal
Ang sanaysay na palana na tinatawag din na impersonal ay naghahatid ng
mahahalagang kaisipan o kaalaman sa ng makaagham at lohikal na pagsasaayos ng
mga materyales tungo sa ikalilinaw ng pinakapiling paksang tinatalakay. Tinuturing din
maanyo sapagkat pinag-aaralan ng maingat ang piniling pananalita kaya mabigat
basahin. Pampanitikan din ito dahil makahulugan, matalinhaga, at matayutay ang mga
pangugusap. Mapitagan ang tono dahil bukod sa ikatlong panauhan ang pananaw ay
obhektibo o di kumikiling sa damdamin ng may-akda. Ang tono nito ay seryoso, pang-
intelektuwal, at walang halong pagbibiro.
Isang uri ng pormal na sanaysay ay ang editoryal ng isang pahayagan. Isa itong
sanaysay na may opinyon tungkol sa mga maiinit na mga balita. Bagama't may opinyon,
ito ay hindi ginagamitan ng unang panauhan sa paglalahad.

Di-pormal

Ang sanaysay na di-palana na tinatawag din na personal o palagayan ay mapang-aliw,

nagbibigay-lugod sa pamamagitan ng pagtatalakay sa mga paksang karaniwan, pang
araw-araw at personal. Idinidiin dito ang mga bagay-bagay, mga karanasan, at mga
isyung bukod sa nababakas ang personalidad ng may-akda ay maaring makiramay o
maging sangkot ang mambabasa sa kanyang pananalita at parang nakikipag-usap
lamang ang may-akda sa isang kaibigan, kaya magaan at madaling maintindihan.
Personal din ang tawag sa uring ito dahil palakaibigan ang tono nito dahil ang
pangunahing gamit ay unang panauhan. Subhektibo ito sapagkat pumapanig sa
damdamin at paniniwala ng may-akda ang pananaw.

7. Balita- Ito ay isang uri ng paglalahad kung saan nalalaman ang pangyayari sa loob
at labas ng bansa.
8. Buod - Tinatawag din itong lagom ng pinaikling akda o katha.
9. Ulat - Nagbibigay ng mahahalagang impormasyon at mga dapat gawin sa mga
bagay na maaaring nangyari.
10. Pitak - Isang uri pa rin ng paglalahad na makikita sa mga pahayagan o magasin.
Tinatawag ring kolum.
11. Pakikinayam - Ang pakikipanayam o pangagaglugad ng isang impormasyon ay
isang paraaan ng pagkuha ng impormasyon o kabatiran nang harap-harapan. Kung nais
nating makuha ang kinakailangan nating kabatiran ay pumili ng mga dalubhasa sa
kanilang larangan na nagtataglay ng ganap na kaalaman sa nais nating mabatid.

May mga uri ng pakikipanayam ayon sa bilang ng taong kasangkot sa pakikipanayam

gaya ng mga sumusunod:

1. Isahan o indibidwal na pakikipanayam - ito'y pagharap ng dalawang tao, ang isa'y

nagtatanong na siyang kumakapanayam (interviewer) at ang isa'y kinakapanayam
(interviewee). Ang halimbawa nito ay ang pakikipanayam ng isang Guidance Counselor
sa isang mag-aaral upang malaman ang personal na datos tungkol sa kanya.

2. Pangkatang pakikipanayam - higit sa isa ang kumakapanayam o kinakapanayam sa

uring ito. Ang halimbawa nito ay ang isang mananaliksik na nagnanais makapanayam
ang mga tao sa isang nayon tungkol sa kanilang hanapbuhay. Maari niyang pakiusapan
 ang kapitan ng baranggay na tipunin ang mga tao sa pook na iyon upang kanyang
makapanayam sapagkat kung isa-isa niyang pupuntahan ang mga iyon sa bahay-
bahay ay malaking panahon ang kanyang aaksiyahin. Isa lamang ang kumakapanayam
at marami ang kanyang kinakapanayam.

Maaari namang isa lamang ang kinakapanayam at marami ang kumakapanayam

katulad ng isang artistang nagbigay ng isang press conference, maraming
mamamahayag ang kumakapanayam sa kanya.

3. Tiyakan at Ditiyakang Pakikipanayam (Directive or Non-directive) - Sa tiyakang

pakikipanayam ang mga tanong ang sasagutin nang tiyakan ng kinakapanayam.
Kapag nagbibigay lamang ng ilang patnubay na katanungan ang kumakapanayam sa
kinakapanayam at nagsasalita nang mahaba ang kinakapanayam, ito'y di-tiyakang
pakikipanayam.

4. Masakalaw na pakikipanayam (depth interview) - sa uring ito, ang

kumakapanayam ay nagbibigay ng mga tanong na ang mga kasagutan ay mga
opinyon, paniniwala, saloobin at pilosopiya sa buhay.

12. Pagbibigay- Katuturan - Maibibigay ang kahulugan ng isang salita o bagay, sa

pamamagitan ng mga sumusunod:
• Kasingkahulugan
Halimbawa:
Karukhaan: karalitaan, kahirapan
Kagalakan: katuwaan, kasiyahan
Paliwanag: Kalinawan, Katuturan
Hanapbuhay: trabaho. Gawain, tungkulin
Paraan: paggawa, pagsasagawa, pamamaraan, proseso
Katubusan: pagsasagip. Pagliligtas, kaligtasan
Tilamsik: wisik, tilapon
Pagkabahala: pag-aalala, kabalisahan, mahigpit na pag-iisip
Karurukan: Taluktok, ang pinakatugatog
Patibong: bitag, silo, pain

•Opereysyonal na katuturan sa pamamagitan ng pagsalungat, pag-uuri-uri o

klasipikasyon.
Nagsasaad kung ano ito at ang kahalagahan nito ay nakasalalay sa realidad at
katotohanang napapaloob sa isang depinisyon.
Halimbawa:
Ano ang edukasyon? Tumutukoy ang edukasyon sa pagtuturo ng iba’t ibang
asignatura sa isang paarala, kolehiyo at pamantasan ng pinagtuturuan.
Ano ang ibig ipakahulugan ng tauhan sa isang kwento? Ang mga tauhan ay
nagbibigay buhay sa isang kwento. Sila ang nagsisipaganap sa mga akda.
Ano ang tagpuan? Ito ang lugar na pinagyarihan ng kwento.

a.) Pagsalungat - Sa pamamagitan ng pasalungat na katuturan, nabibigyan ng

pagkakataon ang isang manunulat o makata na pakitirin ang pangkalahatang
saklaw ng depinisyon.
Tunghayan natin ang depinisyon ng asignaturang Filipino:
Sinasaklaw ng Filipino ang panitikan, malikhaing pagsulat, pagsasaling-wika,
pagpaplanong pangwika, mga instruksyonal na kagamitan at hindi lamang tuon sa
wika o sa gramatika ng WIkang Filipino.
 b.) Klasipikasyon o pag-uuri-uri - Nangangahulugan itong uri o klase ng bagay, mga
gawain o ideya. Ipinaliliwanag kung ano ang pagkakaiba ng isang termino sa ibang
salitang nauuri sa pangkat na kinabibilangan nito.

• Paggamit ng ilustrasyon o paghahalimbawa - Nangangahuluan o nagpapahiwatig ng

ilustrasyon o paghahalimbawa. -Maaaring bigyan-kahulugan ang isang bagay sa
pamamagitan ng hintuturo na itinuturol o itutro sa halimbawa ng nasabing bagay.
Halimbawa:
Ano ang whiteboard, sabay turo sa bulletin board na nasa gilid ng silid-aralan.

Ang kahalagahan ng etimolohiya sa pagbibigay-katuturan

Ito ang pinagmulan o pinanggalingan ng salita. Ito ay kasaysayan ng salitang binibigyang-
katuturan.

Halimbawa:
Katuturan ng panitikan:
Ang ilang panumbas ng panitikan sa Filipino ay literatura. Ito ay batay sa salitang-ugat ng
wikang Latin na Litera na ang kahulugan ay letra o titik. Ang panitikan ay binububo ng mga
morpemang panlaping pang- unlapi, nagiging pan (kapag ang kasunod na salitang-ugat ay
nagsisimula sa d, l, r, s, t; sa salitang-ugat na titik (letra) na nawawalan ng simulang T sa
pagkakasuno sa PAN-, at sa hulaping –AN (Panganiban, 1954) at sa nagiging panitikan na.

B. PAGSASALAYSAY O NARATIBO

a.) Pagsasalaysay
• Ito ang genreng Naratib.
• Ito ay palasak at madalas gamitin.
• Ang salitang ugat nito ay Salaysay o Kuwento.
• Layunin ng ganitong pamamaraan ang ipabatid ang mga pangyayaring may
kaugnayan mula sa pananaw ng nagsasalaysay.

b.) Uri ng Pagsasalaysay

1. Salaysay na Batay sa Katotohanan - Kabilang dito ang mga akdang

pangkasaysayan kung saan ang mga datos at tala ay hango sa mga totoong
pangyayari. Itinuturing na objektib ang ganitong uri.
2. Salaysay na Likhang-isip - Bagama't taglay nito ang isang paniniwalang universal,
ang mga pangyayari at sikwens ay piksyunal o bunga lamang ng isang malikhain at
mayamang hiraya.

c.) Elemento ng Mabisang Salaysay

 Panahon - May tiyak na panahon ng pinagkaganapan ng mga pangyayari. Ito

ang nagpapatibay ng daloy ng mga pangyayari.
 Kahulugan - Ito ang siyang diwa ng salaysay. Dito nagmumula ang mga
motibasyon at aksyon ng mga kasangkot.
 Kaayusan - Ang bumubuo sa kasiningan at pagkaepiktibo ng salaysay. Ang
hindi paikut-ikot at patalun-talong pagkakaayos ng mga pangyayari ang
nagpapadali sa kabatiran.
 Pananaw - Ito ang bahaging sumasagot sa tanong na, "Sino ang
nagsasalaysay?" at "Ano ang kaugnayan niya rito?"
 Dayalogo - Ang tuluy-tuloy na pagsisiwalat ng mga pangyayari ay nigiging
kabagut-bagot kaya't isinisingit ang mga salitaan o usapan upang magkabuhay
ang pagsasalaysay.

d.) 3 Punto de Vista ng Tagapagsalaysay:

 1. Unang Panauhan
Ang nagsasalaysay o ang gumaganap sa kilos ng pagsasalaysay. Kadalasang
ginagamit ang salitang "AKO".
2. Ikalawang Panauhan
Isang tagamasid na may limitadong akses ang nagsasalaysay. Tinutukoy niya ang
mga pangyayari batay sa nasaksihan.
3. Ikatlong Panauhan
Kinikilala rin ito bilang "Omniscient Point of View" sapagkat taglay ng
tagapagsalaysay ang kapangyarihang matukoy ang damdamin at iniisip ng mga
tauhan sa kanyang isinasalaysay.

e.) Katangian ng Mabuting Salaysay

 May kaakit-akit na pamagat.

 Mahalaga ang paksang tinatalakay.
 Kawili-wili ang panimula.
 May angkop na utilisasyon ng mga salita.
 Maayos ang ugnayan at pamamaraan ng pagkakabuo ng teksto.

C. MAIKLING KWENTO
Ang maikling kwento ay isang masining na anyo ng panitikan na naglalaman ng isang
maiksing salaysay tungkol sa isang mahalagang pangyayari na kinabibilangan ng isa o
ilang tauhan. Nag-iiwan ito ng isang kakintalan sa isip ng mga mambabasa. Si
Deogracias A. Rosario ang tinuturing na “Ama ng Maikling Kwentong Tagalog”.
Ayon kay Edgar Allan Poe, “ang maikling kwento ay isang akdang pampanitikang
likha ng guniguni at salagimsim na salig sa buhay na aktuwal na naganap o
maaaring maganap.” Noong panahon ng mga Amerikano, tinawag din na “dagli” ang
maikling kwento at ginagawa itong libangan ng mga sundalo.

a.) Elemento ng Maikling Kwento

Mayroong labing-isang elemento ang maikling kwento. Ito ay ang mga sumusunod:

1. Panimula- Dito nakasalalay ang kawilihan ng mga mambabasa. Dito rin kadalasang
pinapakilala ang iba sa mga tauhan ng kwento.
2. Saglit na Kasiglahan- Naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang
masasangkot sa suliranin.
3. Suliranin - Ito ang problemang haharapin o kinahaharap ng tauhan o mga tauhan sa
kwento.
4. Tunggalian- Ang tunggalian ay may apat na uri:
 Tao laban sa tao.
 Tao laban sa sarili.
 Tao laban sa lipunan.
 Tao laban sa kapaligiran o kalikasan.
5. Kasukdulan- Sa kasukdulan nakakamtan ng pangunahing tauhan ang katuparan o
kasawian ng kanyang ipinaglalaban.
6. Kakalasan- Ito ang tulay sa wakas ng kwento.
7. Wakas- Ito ang resolusyon o ang kahihinatnan ng kwento.
8. Tagpuan- Dito nakasaad ang lugar na pinangyarihan ng mga aksyon o mga
insidente. Kasama din dito ang panahon kung kailan naganap ang kwento.
9. Paksang Diwa - Ito ang pinaka-kaluluwa ng maikling kwento.
10. Kaisipan- Ito naman ang mensahe ng kwento.
11. Banghay - Ito ay ang mga pangyayari sa kwento.
b.) Mga Bahagi ng Maikling Kwento
Ang maikling kwento ay may tatlong bahagi. Ito ay ang Simula, Gitna at Wakas.

1. Simula
Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at suliranin.
Sa mga tauhan nalalaman kung sinu-sino ang magsisiganap sa kwento at kung ano
ang papel na gaganapan ng bawat isa. Maaaring bida, kontrabida o suportang
tauhan. Sa tagpuan nakasaad ang lugar na pinangyarihan ng mga aksyon o mga
insidente kasama na dito ang panahon kung kailan naganap ang kwento. At ang
bahagi ng suliranin ang siyang kababasahan ng problemang haharapin ng
pangunahing tauhan.

2. Gitna
Ang gitna ay binubuo ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at kasukdulan.
Ang saglit na kasiglahan ang naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga
tauhang masasangkot sa suliranin. Ang tunggalian naman ang bahaging
kababasahan ng pakikitunggali o pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan laban
sa mga suliraning kakaharapin, na minsan ay sa sarili, sa kapwa, o sa kalikasan.
Samantalang ang kasukdulan ang pinakamadulang bahagi kung saan makakamtan
ng pangunahing tauhan ang katuparan o kasawian ng kanyang ipinaglalaban.

3. Wakas
Ang wakas ay binubuo ng kakalasan at katapusan.
Ang kakalasan ang bahaging nagpapakita ng unti-unting pagbaba ng takbo ng
kwento mula sa maigting na pangyayari sa kasukdulan, at ang katapusan ang
bahaging kababasahan ng magiging resolusyon ng kwento. Maaring masaya o
malungkot, pagkatalo o pagkapanalo. Gayunpaman, may mga kwento na hindi
laging winawakasan sa pamamagitan ng dalawang huling nabanggit na mga
sangkap. Kung minsan, hinahayaan ng may-akda na mabitin ang wakas ng kwento
para hayaan ang mambabasa na humatol o magpasya kung ano sa palagay nito ang
maaring kahinatnan ng kwento.

c.) Mga Uri ng Maikling Kwento

May sampung uri ng maikling kwento. Ito ay ang mga sumusunod:

1. Kwento ng Tauhan
Inilalarawan dito ang mga pangyayaring pangkaugalian ng mga tauhang
nagsisiganap upang mabigyan ng kabuuan ang pag-unawa sa kanila ng isang
mambabasa.
2. Kwento ng Katutubong Kulay
Binibigyang diin dito ang kapaligiran at mga pananamit ng mga tauhan, ang uri ng
kanilang pamumuhay, at hanapbuhay ng mga tao sa nasabing lugar.
3. Kwentong Bayan
Inilalahad dito ang mga kwentong pinag-uusapan sa kasalukuyan ng buong bayan.
4. Kwento ng Kababalaghan
Dito pinag-uusapan ang mga salaysaying hindi kapanipaniwala.
5. Kwento ng Katatakutan
Naglalaman naman ito ng mga pangyayaring kasindak-sindak.
6. Kwento ng Madulang Pangyayari
Binibigyang diin ang kapanapanabik at mahahalagang pangyayari na
nakapagpapaiba o nakapagbago sa tauhan.
7. Kwento ng Sikolohiko
 Ito ang uri ng maikling kuwentong bihirang isulat sapagkat may kahirapan ang
paglalarawan ng kaisipan. Ipinadarama dito sa mga mambabasa ang damdamin ng
isang tao sa harap ng isang pangyayari at kalagayan.
8. Kwento ng Pakikipagsapalaran
Nasa balangkas ng pangyayari ang interes ng kwento ng pakikipagsapalaran.
9. Kwento ng Katatawanan
Ito ay nagbibigay-aliw at nagpapasaya sa mambabasa.
10. Kwento ng Pag-ibig
Ito naman ay tungkol sa pag-iibigan ng dalawang tao.

D. PAGLALARAWAN O DESKRIPTIBO

Ang paglalarawan o deskriptibo ay anyo ng pagpapahayag na nagbibigay at

nagpapakita ng anyo, hugis, kulay, at katangiang nagpapapatingkad sa bagay, pook,
tao, hayop, damdamin, at pangyayari. Maaaring ang inilalantad ay panlabas o panloob
na katangian na maaaring kapareho o kaibahan ng inilalarawan sa iba pang mga bagay.
Lahat ng pagpapahayag na nagbibigay ng isang malinaw, tiyak, detalyadong katangian
ng mga bagay-bagay.

Mga Sangkap ng Paglalarawan

1. Wika – tinutumbasan nito ang biswal na katangian gamit ang salita.

2. Detalye- ang wastong pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari at ang ugnayan ng
bawat isa.
3. Pananaw- ang damdamin ng naglalarawan kung ito ba ay negatibo o positibo.
4. Kakintalan – ang pangkalahatan o pangkabuuang impresyon sa bahaging ito
nasusukat ang kabisaan ng paglalarawan

Dalawang Uri ng Paglalarawan

1. Karaniwan - paglalarawan ayon sa pangmalas ng lahat ang karaniwang ginagamit sa

uring ito

2. Masining - sangkot naman ang pagpapagana sa imahinasyon o guni-guni ng

nagbabasa.

E. PANGANGATWIRAN O ARGUMENTATIBO
Ang sining at agham ng paglalatag, pagtitimbang at paghahanay ng mga kaisipan
upang mapaniwala at mahikayat ang kabilang kampo sa isang proposisyong
pinagtatalunan.
 Bilang AGHAM
Kailangan itong umayon sa isang siyentipikong pamamaraan. May mga
hakbang at proseso itong isinasakatuparan upang magkaroon ng kaayusan.
Sangkot rito ang paggamit ng lohikong kaisipan upang maging kapani-paniwala
ang binibitiwang mga argumento.

 Bilang SINING
Pangunahing kasangkapan ang limang pandama ng tao upang mapaniwala at
mahikayat ang katunggaling posisyon. Kasama rito ang pagkuha ng atensyon,
kawilihan o interes ng mga tagapakinig at lalo na ng pasiya ng mga tagahatol.
 DEBATE O PAGTATALO
Katuturan ng Debate
Ang Debate o pagtatalo ay isang formal na gawaing pasalita. Ito ay tuwirang
pagsasalitang paligsahan sa pangangatwiran ng dalawang makasalungat na panig ukol
sa isang tiyak na proposisyon sa isang tiyak na panahon. Ang pagpapahayag ng
kaisipang pagpapasyahan ay tinatawag na proposisyon. Ito ay ang isyung
papasyahan ang katotohanan at ang karapatan nitong mapamahagi o hindi sa
paniniwala at pagtupad ng lahat.
Pangatwiranan ang mga nasa pahayag kung sang- ayon – di-sang-ayon sa 2 or 3
pangungusap lamang.
Halimbawa:
1. Ang bike ay higit na mainam kaysa sa kotse.
2. Edukasyon sa mga Unibersidad ay kailangan walang fee o free.
3. Ang Takdang-Aralin ay nakapag-aaksaya ng oras.
4. Ang Internet ay higit na nagdudulot ng di-mabuti kaysa mabuti.
5. Ang mga pagkaing sitsirya (junk foods) sa paaralan ay kailangan ipagbawal.

Katangian ng Proposisyon
1. Napapanahon - pangkasalukuyang paksa.
2. Patunayan ng mga ebidensya – may mga makakalap na mga katibayan at
3. Maliwanag – hindi mapag- aalinlanganan ang katuturan.
Uri ng Proposisyon
1. Patakaran – karaniwang ginagamit sa mga pampublikong debate. Nagtutulak ito ng pagkilos
at naghahanap ng solusyon. Ginagamitan ito ng katagang dapat.
2. Kahalagahan – pinaninindigan nito ang kabutihan ng isang bagay. Isang proposisyong ito na
naghahanap ng pangangailangan sa isang bagay o palakad.
3. Pangyayari – pinaninindigan nito ang katotohanan o kabulaanan kaya ng isang pangyayari
Fallacy o Maling Katwiran
1. Argumentum ad hominem = personal na atake.
Hal. Huwag natin siyang iboto sapagkat hindi siya nakapagtapos ng kolehiyo.
2. Argumentum ad baculum = dinaraan sa lakas o puwersa
Hal. Sumunod ka sa gusto ko dahil ako ang pinuno rito.
3. Argumentum ad misericordiam = dinaraan sa awa.
Hal. Huwag mo na po akong ibagsak kasi namatay ang aking ama.
4. Non sequitur = hindi sumunod
Hal. Barumbado ang batang iyan palibhasa anak sa labas.
5. Ignoratio elenchi = maling kongklusyon
Hal. Ang Diyos ay pag-ibig. Kung gayon, ang pag-ibig ay Diyos.
6. Maling Paghahambing
Hal. Puwede tayong gumamit ng cellphone kasi ang propesor nga natin gumagamit ng
cellphone sa unahan.
 7. Argumentum ad vericundiam = maling awtoridad
Hal. “Ang Champion, tapat po sa inyo.” Susan Roces.
8. Dilemma
Hal. Magbabayad ka ng utang o ilalabas ko ang mga pinagkakautangan mo?
9. Dobleng Tanong
Hal. Nagugulumihanan ka ba?
10. Petitio Principi i= Paikot-ikot
Hal. Maganda siya sapagkat seksi. Seksi siya sapagkat maganda.
11. Maling sanhi
Hal. Kaya hindi umulan kasi nag- alay tayo ng mga itlog sa simbahan.
Uri ng Pagtatalo o Debate
Pagtatalong Di Formal
Ipinapakita ng tagapangulo ang paksang pagtatalunan at bubuksan ang pagtatalo. Malayang
magsalita ang sinumang handang magmatuwid. Kapag may magkasabay sa pagtayo, ang
tagapangulo ang magpapasya kung sino sa kanila ang pahihintulutang magsalita. Kadalasan
ang unag tumindig o ang pinakamatanda ang kinikilala ng tagapangulo. Malaya siyang
makapagsalita sang-ayon man o salungat, maikling - panahon lamang para makapagsalita
naman ang isa. Pagkatapos ang pagpapasyahan ay sa pamamagitan ng pagbobotohan.
a.) Pagtatalong Oregon – Oxford - maaaring dalawa at tatlo ang mga tagapagsalita ng
bawat panig. Kung dalawa ang tagapagsalita sa bawat panig, narito ang pagkakasunod
– sunod: • Unang Sang – ayon – maglalahad ang unang sang – ayon.
• Pangalawang Salungat – maglalahad ng kabuuang paliwanag para sa salungat.
• Pangalawang Sang – ayon – magtatanong sa pangalawang salungat.
• Unang Salungat – magbibigay ng ganting matwid sa talumpati.
• Unang Sang – ayon – magtatapos sa pagtatalo sa pamamagitan ng ganting matwid sa
talumpati.
b.) Pagtatalong Lincoln – Douglas - may tig – isang tagapagsalita sa bawat panig ng sang
– ayon. Sinusundan ito ng panig na di – sang – ayon. Magbibigay naman ngayon ng
ganting matwid o pagpapabulaanan ang unag tapos. Magbibigay ng pagbubuod ang
bawat panig sa ganoon ding pagkakasunud – sunod.
Balagtasan o Batutian
Ito ay pagtatalong patula na may sukat at tugma. Kadalasang pinakapaksa sa mga ito ang
hinggil sa suliranin o usaping panlipunan. Maaaring dalawa o higit pang bilang ang panig sa
pagtutunggali.

Paghahanda sa Pakikipagdebate
1. Kailangang may paksa o proposisyong pagtatalunan.
2. Bigyang katuturan o liwanagin ang mga termino sa proposisyon. Magtipon ng mga patunay
na susuporta sa magkasalungat na pananaw. Pag – aralan at paghandaan din ang panig ng
kalaban.
3. Dapat ihanay nang pabalangkas ang lagom ng mga katuwiran. Ito’y binubuo ng tatlong
bahagi; panimula, patotoo at konklusyon.

Tungkol sa Pagtuligsa:
a. Ipahayag ang kamalian ng kalaban.
b. Ilahad ang mga walang katotohanang sinabi ng kalaban.
c. Talakayin ang mga kahinaan ng katibayan ng kalaban.
d. Ipahatid na wala sa paksa ang mga patunay at katuwiran ng kalaban.
e. Lagumin ang mga sariling katuturan at patunay sa sarili na katuwiran.

Tungkol sa Pagtatanong:
• Tanong na masasagot lamang ng “oo” o “hindi” ang dapat na itanong.
• Magtanong tungkol sa talumpating kabibigay ng sinundong tagapagsalita.
• Di dapat magtanong ang dalwang tagapagsalita sa iisang tagapagsalita.

KAIBAHAN NG PAGTATALO AT PAKIKIPAGTALO

Ang PAGTATALO ay pangangatwiran ng dalawang koponan mula sa magkasalungat

ng panig tungkol sa paksang napagkaisahang pagtalunan (proposisyon) sa tiyak na oras at
lugar na pangyayarihan. Ito ay ang pagbibigay ng gantihang pangangatwiran ng dalawa o higit
pang panig hinggil sa isang makabuluhang paksa o isyu. Ito ay maaaring pormal o di pormal na
pagtatalo. Ang pagtatalo ay hindi isang uri ng pag-aaway sapagkat ito’y pagpapaliwanag
lamang ng mga katwiran ng bawat panig na maaaring gawaing pasulat o pasalita at ito ay
tawag sa ginagawa na diwa samantala ang PAKIKIPAGTALO ay yaong nangangahulugang
nangyayari sa kasalukuyan o sa nagaganap at may ibang kasama, katulong o kaganapan sa
ginagawa o sinasabi.

PAGSULAT NG EDITORYAL

EDITORYAL o Pangulong- Tudling - isang mapanuring pagpapakahulugan ng kahalagahan ng

isang napapanahong pangyayari upang magbigay-kaalaman, makapagpaniwala, o makalibang
sa mga mambabasa.  Isang pitak kung saan ang kuru-kuro, opinyon, at paninindigan ng
manunudling ay inilalabas. Ito ay tinatawag ding tinig ng pahayagan.

Mga Layunin:
1. Magpabatid
2. Magpakahulugan
3. Magbigay-puna
4. Magbigay-puri
5. Magpahalaga sa tanging araw.
6. Manlibang

MGA URI NG EDITORYAL

1. Nagpapakahulugan. Ipinaliliwanag nito ang kahalagahan o kahulugan ng isang mahalagang
pangyayari.
2. Nagpapabatid. Ito’y nagbibigay kaalaman o linaw sa ilang pangyayaring hindi gaanong
maunawaan.
3. Namumuna at nagpapabago. Pumupuna ito sa isang kalagayan ng isang tao, o ng isang
paraan ng pag-iisip sa layuning makakuha ng mga kapanig sa paniniwala at kung mangyayari’y
makapagbunsod ng pagbabago. 8/5/2014 @GinoongGood
4. Nagpaparangal at nagbibigay-puri. Nagbibigay ito ng papuri sa isang taong may kahanga-
hangang nagawa, nagpapahayag ng pagpapahalaga sa isang katangi-tanging Gawain, o
nagpaparangal sa isang taong namayapa na may nagawang pambihirang kabutihan.
5. Nagpapahalaga sa natatanging araw. Ipinaliliwanag nito ang kahalagahan ng mga tanging
araw o okasyon.
6. Nanlilibang. Hindi ito karaniwang sinusulat. Ang paraang ginagamit dito ay di-pormal,
masaya, kung minsan ay sentimental, at karaniwang maikli lamang.

KAHALAGAHAN NG EDITORYAL

1. Ito'y naglalaman ng isang masusing pagbibigay ng kuru-kuro o pala-palagay sa mahahalaga

at napapanahong isyu.
2. Naglalayon itong magpabatid, magbigay ng kahulugan, at makalibang. Ang sumulat ay
nagbibigay ng kuru-kuro alinsunod sa patakarang pinaiiral ng patnugutan.
3. Kailanman, ang editoryal ay hindi namumuna o nanunuligsa upang makasira kundi upang
magkaroon ng pagbabago.
4. Impormasyon at kaalaman
5. kumilos ang kinauukulan
6. Pagmumulat ng mata.

MABISANG TAGASULAT
1. Sapat na Kaalaman sa Wika.
2. Malawak na Kaalaman sa Paksa.
3. Magaling maghanay ng kaisipan.
4. Gumamit ng salitang nakakaakit.

PAGSULAT NG EDITORYAL
1. Pag-aralan pano sisimulan. Kailangang may hatak.
2. Ipakilala na agad ang paksang susulatin.
3. Pasukan ng paglalahad at pagpapaliwanag.
4. Huwag maging maligoy.
5. Pangatlong panauhan.
6. Gumamit ng datos.
7. Pamagat
8. Pangangatwiran sa Opinyon.

BAHAGI NG EDITORYAL
 PANIMULA bumabanggit sa isyung tatalakayin. Karaniwang napapanahon o kalagayan sa
lipunan.

 KATAWAN nagpapahayag ng opinyon o kuru-kuro ng pahayagan sa pamamagitan ng

pagpapaliwanag o paglalahad ng isyu sa paraang madaling unawain at malinaw para sa mga
mambabasa. Dito nagbibigay ng tala, ng pagpanig o pagsalungat sa isyu o pagbibigay-
halimbawa ang sumulat.

 WAKAS nagpapahayag ng kaisipang nais ikintal. Maaari itong maglagom o magbigay diin sa
kaisipang tinatalakay. Dito ipinahahayag ang panghihikayat at pagpapakilos sa mambabasa
tungo sa pagbabago.
Sa paanong paraan mo maipahahayag ang iyong opinyon o pananaw?
1. Pasalita
2. Pasulat
3. Karikatura

Paano maaaring simulan ang isang editoryal?

1. pagkuha ng impormasyon sa isang nabasa o narinig na balita.
2. anekdota
3. kasabihan
4. isang tanong
5. awtobiyografiya

Maaaring maghanap at kumuha ng impormasyon mula sa:

1. Pagbabasa ng diyaryo at pakikinig ng balita
2. Pagsangguni sa mga aklat
3. Paghahanap sa internet at website
4. Mag-interview

Anong mga isyu ang maaring pag-usapan para maipahayag ang iyong opinyon o pananaw?
1. Panlipunan
2. Ekonomikal
3. Pulitikal
4. Katahimikan at kaayusan

Ano ba ang sensura?

- Paghihigpit o restriksyon para makontrol ang paglalathala o pagsasalita ng mga bagay na
inaakalang makasisira sa pamahalaan.

Nasa ibaba ang kasong maaaring isampa laban sa iyo:

1. Slander - Pagpapahayag na pasalita na nakasira sa reputasyon o karangalan ng isang
tao. (Paninirang puri.)

2. Oral defamation - Maling akusasyon o malisyosong pahayag na pasalita na nakasira ng

reputasyon o karangalan ng isang tao o entidad.

3. Libel - Mali o malisyosong paglilimbag ng isang kasinungalingan sa paraang pasulat

kagaya ng isang publikasyon, o larawan na nakasira sa reputasyon o karangalan ng
isang tao o entidad.

4. Perjury - Hantarang o sadyang pagbibigay ng isang mali o kulang na pahayag o

testimonya habang nanunumpa sa harap ng hukuman.” The breach of an oath or
promise.”

III. KOMPOSISYONG POPULAR/ PANGMASA

KOMPOSISYONG PANGMASA
 PATALASTAS - uri ng komunikasyon para sa pagmemerkado.

a) Ginagamit upang mahikayat ang masa.

b) Upang makuha ang atensyon at maimpluwensyahan ang ugali ng taga-konsumo.
c) Mula sa wikang Latin na ad vertere (advertising) na ang ibig sabihin ay ibaling ang
ispipan papunta sa ibang bagay.
d) Pagpapakita o pagbebenta o tuwirang pag-aalok ng produkto.
e) Bilang komunikasyon ito ay bayad at maaaring palaganapin gamit ang iba’t ibang
malikhaing paraan.
f) Midyang tradisyunal (midyang nakasanayan)
*Midyang Pangmasa (pahayagan, magasin, patalastas sa telebisyon, patalastas sa radio)
*Bagong Midya (blog, websayt at social media)
 ISLOGAN - kasabihan, motto o tema ng isang kumpanya o ng isang partikular na tao.
a) Halimbawa:
Kuya Kim “Ang buhay ay weather weather lang “BDO “We Find Ways”.

 JORNAL - talaan ng mga pansariling gawain, mga repleksyon, mga obserbasyon at mga
naiisip, repository ng mga lihim at karanasan at tinawag na pangkaraniwang aklat noong
ika-16 na siglo.

 SALAWIKAIN (Proverb) - maituturing na pilosopiya

a) Malalim ang pagpapakahulugan.
b) Sumasalamin sa tradisyon at kultura.
c) Tinatawag ding katutubong karunungan.
Halimbawa:
1. Kung ano ang puno, siya din ang bunga
2. Kung maikli ang kumot, matutong mamaluktot
3. Ang taong gipit sa patalim kumakapit.

 SAWIKAIN - hindi komposisyonal o mahirap matumpak gaya ng Idyoma

Halimbawa:
1. Magdilang-anghel (magkatotoo)
2. balitang-kutsero (fake news)
3. ilaw ng tahanan (nanay o ina)

 KASABIHAN - paniniwala ng tao na nakaaapekto sa isa Madaling matumpak ang nais

sabihin.
Halimbawa: Sa hinaba-haba ng prosisyon sa simbahan din ang tuloy.

 TAYUTAY - ginagamit upang bigyang diin ang isang kaisipan o damdaminSinasadyang

gumamit ng talinhaga o di-karaniwang salita upang mas maging marikit ang isang akda.

MGA URI NG TAYUTAY

1.Pagtutulad/SIMILI – di-tiyak na paghahambing at ginagamitan ng ( tulad
ng,kaparis,sing,kasing)
Hal. Simputing nyebeang kanyang mga balat
2. Pagwawangis/METAPORA – tiyak ngunit hindi ginagamitan ng pangatnig.
Hal. Mangingisda sa dagat ng buhay.
3. Personipikasyon – pinagtataglay ng mga katangiang pantao.
Hal. Nagluksa ang daigdig sa kamatayan ng kanilang bayani.
4. Pagtawag/EKSKLAMASYON – isang panawagan o pagtawag sa isang bagay na tila isang
tao.
Hal. Oh ! Inang Kalikasan ! Kaypait nang iyong sinapit sa mga taong malulupit!
5. Pagmamalabis/HAYPERBOLE – pagbibigay eksaherasyon.
Hal. Nag-aapoy sa galit ang kanyang mga mata.
6.Pag-uyam – pagbibigay papuri sa simula ngunit ibabagkas sa huli.
Hal. Ang ganda naman ng mga kamay mo, pwede nang ipangkudkod sa semento.
7.Paghimig/ONOMATOPIYA – kung ano ang tunog sya ang kahulugan.
Hal. Dumagundong ang kulog sa kalangitan.
8.Pagpapalit-tawag/ALUSYON – pansamantalang pagpapalit ng mga pangalan ng mga bagay
na magkaka-ugnay.
9. Pagtanggi/OKSIMORON – kabaligtaran ang ibig sabihin.
10. Aliterasyon - Paggamit ng mga salitang magkakasintunog ang mga unang pantig.
Halimbawa: Magagandang maya sa puno ng mangga makikita silang masayang-masaya.
Dinggin mo ang Diyos na dinadakila Dibdibin ang tinig ng Poong Bathala.
11. Repitasyon - Pag-uulit ng mga salita o parirala upang bigyang-diin ang isang punto.
Halimbawa: Ito nga! Ito nga! Itong nga. Saan, saan, ay saan makikita ang bayani ng bayan?

B. AWIT
Ang awit ay isang uri ng tulang pasalaysay na binubuo ng tig-aapat na taludtod ang
bawat saknong, na ang bawat taludtod ay may lalabindalawahing pantig, at ang tradisyonal na
dulong tugma ay isahan (aaaa, bbbb, cccc, at iba pa).
Karaniwang paksa ng awit ang pakikipagsapalaran ng bayani, ngunit ang iba'y
tumatalakay din sa mga alamat at relihiyosong tula. Sa pag-aaral ng batikang mananaliksik
Damiana L. Eugenio, ang "awit" ay walang ikinaiba sa "korido", maliban lamang sa bilang ng
pantig sa bawat taludtod. Ang awit, gaya ng korido, ay nagtataglay ng tatlong elemento. Una,
ang pag-iibigan. Ikalawa, ang relihiyoso at pangangaral. At ikatlo, ang kahima- himala at kagila-
gilalas. Inilalahad ng awit ang pag-ibig ng magsintahan o magkabiyak, ang pag-ibig ng anak sa
magulang, at ang pag-ibig sa lupang sinilangan.

C. KOMIKS

Ang komiks ay isang grapikong midyum na kung saan ang mga salita at larawan ang
ginagamit upang ihatid ang isang salaysay o kuwento. Maaaring maglaman ang komiks ng
kaunti o walang salita, at binubuo ng isa o higit pang mga larawan, na maaaring maglarawan o
maghambing ng pagkakaiba ng teksto upang makaapekto ng higit sa lalim. Bagaman palagiang
paksang katatawanan ang komiks sa kasaysayan, lumawak na ang sakop ng anyo ng sining na
kinabibilangan ang lahat ng mga uri (genre), hinahayaan ang mga artistang tuklasin ang
kanilang sariling ekspresyon.
IV. KOMPOSISYON NG MALIKHAIN

A. PAGSUSURI/REBYU (PAMANTAYAN SA PAGSUSURI)

Ang salitang rebyu o review sa Ingles ay nangangahulugang muling pagtingin o muling

pagsulyap. Kadalasan din itong ginagamit upang tukuyin ang ginawang pagbabago o pag-iba
maaaring sa aklat, sulat o liham at iba pang na bagay. Sa ibang salita ang rebyu o review sa
Ingles ay ang detalyadong pagsusuri ng isang pelikula, kwento, o akda. Ginagawa ito ng isa
na may akda upang malaman ang tingin ng iba sa kaniyang ginawa. Halimbawa, ang rebyu
ng pelikulang "Kita Kita" ay, nakakabitin at may kirot o panghihinayang sa damdamin ang
dulong bahagi ng kwento nito. Kakaiba ang daloy ng istorya at tunay na nakakapukaw ng
interes para sa isa.
Halimbawa ng pagsulat ng rebyu ay ang iyong sariling opinion o ebidensya at katwiran o
argumento upang makatulong sa pinili mong issue o topic.

Mga Pamaraan sa Pagsusuri ng Akdang Pampanitikan

Ano ba ang pangunahing paraan sa pagsusuri ng Akdang Pampanitikan ?
Pagbabasa walang magaganap na pagsusuri kung walang babasahing akda.

Paraan sa Pagsusuri ng Maikling Kwento

1. Tauhan - nagpapagalaw at nagbibigay buhay sa kwento.
2.Tagpuan - lugar at panahon ng mga pinangyarihan.
3.Banghay - pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kwento.
4.Tunggalian - tao laban sa tao, tao laban sa sarili, tao laban sa lipunan, tao laban sa
kapaligiran o kalikasan.
5. Magagandang Kaisipan o Pahayag - mga pahayag na nagbibigay mensahe o aral sa mga
mambabasa
6. Simula at Wakas - paraan ng mga manunulat kung paano iya sinimulan at winakasan ang
kwento. ito’y maaaring may magandang simula ngunit may malungkot na katapusan.

Paraan sa Pagsusuri ng Tauhan

Bakit mahalaga ang tauhan sa kwento?
Ang ganda at bisa ng isang akda ay nakasalalay sa paglalarawan at pagbibigay- buhay sa
mga karakter na nalilikha ng manunulat.

Paraan sa Pagsusuri ng Maikling Kwentong Bernakular

- Suriin ang kwento ayon sa uri.

Paraan sa Pagsusuri ng Dula

 Dyanra ng Dula

1.Melodrama - ito’y nagwawakas sa kasiyahan bagama’t ang uring ito ay may malulungkot
na sangkap na kung minsan ay may labis na pananalita at damdamin ang ginamit.
2. Komedya - gumagamit ng kaugaliang marcha para sa pagpasok at pag-alis sa entablado,
batalla o labanan na may koreograpiya at madyik o mga mahihiwagang epekto sa
palabas.
3. Trahedya - kabaliktaran ng komedya ang trahedya sapagkat ang dulang ito ay nauuwi sa
pagkatalo o pagkamatay ng bida o pangunahing tauhan.
4. Parsa - mga magkakabit- kabit o magkadugtong- dugtong na mga pangyayari ng isang
dulang nakakatawa.
5. Saynete - dula tungkol sa lugar kung saan nagsimula ang kwento ng pangunahing tauhan
at ang kanyang pakikipagsapalaran.
DULA
Ang dula ay isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo.
Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang dula ay
isang uri ng panitikang ang pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at matutuhan
ng isang manunuri ng panitikan ang ukol sa isang dula sa pamamagitan ng panonood.
Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa
totoong buhay maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.
Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip.
Ang iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong
pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang iskrip. Ang tagpo ay
ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan.

Mga Uri ng Dula:

1. Trahedya- nagwawakas sa pagkasawi o pagkamatay ng mga pangunahing tauhan.
Halimbawa: • Moses, Moses • Jaguar • Kahapon, Ngayon, Bukas(sarswela) • Sinag Ng
Karimlan • Anghel ni Noel De Leon • Ang Trahedya Sa balay ni kadil na isinulat ni Don
pagurasa
2. Komedya - ang wakas ay kasiya-siya sa mga manood dahil nagtatapos na masaya sapagkat
ang mga tauhan ay magkakasundo.
Halimbawa: • Sa Pula, Sa Puti
3. Melodrama – kasiya-siya din ang wakas nito bagamat ang uring ito’y may malulungkot na
bahagi. Halimbawa: SarinManok ni Patrick c. Fernandez
4. Parsa – ang layunin nito’y magpatawa at ito’y sa pamamagitan ng mga pananalitang
katawatawa Halimbwa: • Karaniwang Tao by: Joey Ayala
5. Saynete – mga karaniwang ugali ang pinaksa dito

Panahon ng Kastila
TATLONG URI NG DULA
 P a n t a h a n a n - isinasagawa sa tahanan. Halimbawa nito ay ang Pamamanhikan.
 P a n l a n s a n g a n - isinasagawa sa lansangan. Halimbawa nito ay Panunuluyan
atbp.
 P a n t a n g h a l a n - isinasagawa sa loob ng tanghalan.

Paksa ng mga Dulang ipinapalabas

• P a n g k a g a n d a h a n g As a l
•Pangwika
• P a n r e l i hiyon

PANRELIHIYON PANUNULUYAN
• Dulang tinatanghal sa lansangan
• Paghahanap ng matutuluyan nina Maria at Joseph sa Bethlehem
• Ang mga bahay sa paligid ang hinihingan ng mag-asawa ng silid na matutuluyan.

IBA PANG MGA DULA

DALIT • ang pag-aalay ng bulaklak kasabay nang pag-awit bilang handog sa Birheng Maria.
SANTA CRUZAN • ay isang prusisyon na isinasagawa sa huling bahagi ng pagdiriwang ng
Flores de Mayo. Isinasalarawan nito ang paghahanap sa Banal na Krus ni Reyna Elena, ang
ina ni Constantino.
SENAKULO •isang dulang nagsasalaysay ng buhay at kamatayan ng Poong Hesuskristo.
• Kadalasan ginaganap sa lansangan o sa bakuran ng simbahan.
SALUBONG • Pagtatanghal ng pagtatagpo ng muling nabuhay na Panginoong Hesus at ni
Maria.
TIBAG • isang pagtatanghal kung buwan ng Mayo, ng paghahanap ni Santa Elena sa krus na
pinagpakuan kay Kristo.
KOMEDYA/ MORO-MORO • isang matandang dulang Kastila na naglalarawan ng
pakikipaglaban ng Espanya sa mga Muslim noong unang panahon.
KARILYO • pagpapagalaw ng mga anino ng mga pira-pirasong kartong hugis tao sa likod ng
isang kumot na puti na may ilaw.
SARSUWELA • isang komedya o melodramang may kasamang awit at tugtog, may tatlong (3)
yugto, at nauukol sa mga masisidhing damdamin tulad ng pag-ibig, paghihiganti, panibugho,
pagkasuklam at iba pa. • Severino Reyes o Lola Basyang
DUNG-AW • binibigkas nang paawit ng isang naulila sa piling ng bangkay ng yumaong asawa,
magulang at anak.
KARAGATAN • Nanggaling sa alamat ng prinsesang naghulog ng singsing sa karagatan, tapos
nangakong papakasalan niya ang binatang makakakuha nito. • isang larong may paligsahan sa
tula ukol sa singsing ng isang dalagang nahulog sa gitna ng dagat at kung sinong binata ang
makakuha rito ay siyang pagkakalooban ng pag-ibig ng dalaga.
DUPLO • larong paligsahan sa pagbigkas ng tula na isinasagawa bilang paglalamay sa patay. •
Isinasagawa sa ika-9 na araw ng pagkamatay.
BILYAKA at BILYOKO = DUPLERO • Pagalingan ito sa pagbigkas at pagdebate, pero
kailangan may tugma / sa paraang patula. • Gumagamit ng mga biro, kasabihan, salawikain at
taludtod galing sa banal na kasulatan.
DUPLO vs. KARAGATAN DUPLO KARAGATAN Mas nauna Pinalitan ng Karagatan May isang
paraan ng paglalaro Madalas dalawang lalaki ang naglalaban Parehong gumagamit ng
kasabihan, parabula at makulay na lenguahe, at kumuha ng taludtod galing sa panitikan dahil
dito, nakatulong sila sa pagunlad ng mga wikang Pilipino.
SAYNETE • itinuturing na isa sa mga dulang panlibangan nang mga huling taon ng pananakop
ng mga Kastila. Ang paksa ng dulang ito ay nahihinggil sa paglalahad ng kaugalian ng isang
lahi o katutubo.
PANGANGALULUWA • Kilala bilang Todos Los Santos Kaluluwa kaming tambing Sa
purgatoryo nanggaling Doon po’y ang gawa namin Araw gabi’y manalangin

Dulang Pangtanghalan
• Entablado • Senakulo • Moro-moro • Komedya • Karilyo Dulang Panlansangan •
Pangangaluwa • Tibag • Panunuluyan • Salubong
Dulang Pantahanan
• Pamamanhikan • Patung/Panubong • Duplo • Karagatan Juego de prenda