Professional Documents
Culture Documents
()
د .أميرة المقطوف بن نصير
قسم التاريخ – كلية التربية -جامعة الزاوية
المقدمة
تتر حكتتو عةا اتتر ب اتترو ة تتر ار ب تتر ختتال ب تترس ب شر ت حظيتتال ة يتتل ت بر
ت ت ب ةا تتال ةهت ت تتر ب ح تتر ب عشة ت ت ،أهعي تتل ت شا تتر ششد تتار تتابس ب عشة ت ت هت ت ب ةي تتل
بألهعيل ه ب حركيل ب اشدرايل عكنشار عتس قارعتل ااترال عشنة تل عت عخش تا ب عنتر و ب عتترةر
تةبا كرنتتال هت ت ب ااتترال ري تتل و حريتتل ،ةع تتس هتتو ع تتل ش ت ت ب ااتترال اارشا تتر ع ت ب ع تتاس
. ةار ار عس ة يل بر بإل رر ب ت ربه ب عشة ب شةن يل حكو ةاة ار ضعس نف
ك ياعتر ةاا ع ال ب شترر ب حريل تيس ب تايس ،برهتابه عاعتره عتس رةبهتا ب ش ترال ب اشدترا
ةب ضتتر ،تةبا كرنتتال ضتترةريل ة كعر يتتل ر يتتل ة ش تترال ب ت تتر تتر ةكرنتتال ع نيتتل
رخيدل.
ة ل ه ر ر ل حعتا ب ي ت عتر يخ رنتر تا تس ب ش ترال ب شتترر عتر تيس عتاس ب عشة ت ،
ب عش را تتل تتيس ةشتتةن ) ،ة تتس ن تةبل ب ت ةب ضتتر ة تترألخد عتتاس ب تتعرل بألهري ( ت بر
ب ضر . را ةدةل ش ارعةب اةر ب ة ب ايس ة ررهر ،ة هو ب ةكاا ب شتررييس ب
ر ش ررهعتتر عتتس هتتو ةدتتفرا ت بر ةعتتر ياعنتتر هنتتر هتتة ب ش تترال ب شتتترر تتيس عتتاينش
عتتر حع شتتا ش ت ب عتتاس ب تترح يل ب ش ت تتترا كرهتتر ه ت ه ت ب ر تتر ل ة ت عتتس ختتال ب تتش بر
نيرهتر عتس يرشار عس ع ل ب ش رال ةب شفر ل ب شترر ،ةبعر ل ب رو س عر يةتتا هت بر رل ه
خفرير حةل ه ب ب عةضةل.
ب شعراهر ةه شع ل عرا شرريخيل ردينل ،ي ش ي عس خا ار ب رحث ه ب شرريخ ب ي
ب اشدرا ب عشع ل ه ب ش ترال ب شتترر ا عتر ال عنار ب ترن شن راار ه كة ر و عاعل
ةبألا . ب حر ،ةحشر ب تشعر
ي تتل تتا عةضتتة رال ،ة عشنرهي تره ه ت ةح ي تل بألعتتر هتتذس ه ت ب ر تتر ل ش ت نخع تره
تر، ختال ب ترس ب شر ت ب حرل ها شك ا س عرح ل شرريخيل عاعل عس عربحل ب شرريخ ب ي
رر رلب يت يرو عشدل ا ب ح ل شحرةل ب رح ل عس خال ه ب ب حث ب ش را ةه
تتيس ب عد تربش ةب تتنةبر ،ةب حريتتل ب بر تتيل ةاةرهتتر ه ت ب ش تترال ب شتتترر ة هتتو ب ت ب شترريتتل
ب عش را تتل ة ت ررهر ،ة تترن ب تتةكاا ب شتتتررييس تتيس ب تتايس ،ةب ع ةاتترال ةب د ت ة رال ب ش ت ةبتاتتال
ع يل ب ش رال ب شترر .
ياتر هت شح يتو ب ر تر ل ،هفت ك يتر شعا عر ب نةبر هشنة ال ب عدرار ب ع رهيل ب ش
ب ر تتر ل، عدتربش هت ب ش ريتتا دتترح عتتس بألحيتترس كتترس يرتت ق تتر ب عدتربش ،هنتتتا يرتت
اب كره ،ةب ر عحعا عحفةظ ه عت ل ب فكر، ر يا ة كر ق ر عر ةرا ه عت ل ب و ةك
ةعر ةرا ه تريا ب د رل ب شةن يل (.)9
ت عتر ةرا ب عدتربش ك يت بهر ،هفت ة و يخش تا شح يتو ب تنةبر ر تر ل حعتا ب ي ت
ب خديرال(.)10 بألحيرس كرس يرت ق ر ب عدربش ة رألخد ه ب ش ريا
نتا ب تتشال حاي تتا تتس هت ب ر تتر ل عتتر شحع تا عتتس ايعتتل شرريخيتتل ة ةيتتل ،ة نتتا يعكتتس ق
شرتعتتل تتر ةدتتفرا ،ة تتا ت ب شعراهتتر كة تتر و ه ت ا بر تتل ب حركتتل ب شترريتتل تتيس ت بر
ر يتل( ،)11ة ترر ق تر و ي را ا ه ع اعل كشر ا ق عحعا حرعا ب نةر ة كر أس ب عدربش
ب هشع تترو كةن تتا ع تتس بأل تتخرد س شرتع تتل عحع تتا حرع تتا ب ن تتةر ،ي تتر عةت تتةا ،ألن تتا تتو يت ت ت
تتر هكتتر ،ة تتو ي تتو تتأ اةر ير ت عتتس تتأنا س يرش تتا تتيس دتتحر ب تترايس ،ة تتو يشتتر
ر حتا يل دفرا ب عآ ر ةاا ار ب نةبر كل ب ة ر و ب عةتةا عشحا ب فنةس ةب ش ر يا ب
ك تترس هع تتن تتر شرتع تتل عحع تتا حرع تتا ب ن تتةر ( ،)12ب ت ت اة تتا ،ة عكن تتا س يشحد تتل ع تتس خا ا تتر
ب ردتعل ةب ترحل ب شةن ت ة تيس شتةن ت بر ب ةدل ةب عن و ب شترر يس حعتا ب ي ت هت
يل. ةتر ل ة ن رن ةبإل كناريل ةب رهر ،ةعخش ا ب عاس ب عشة
تتعيار بألا ت ة تتاعر ب تتشال ب تتنةبر شرتعشتتا شدتتاير كتتر هيتتا هعيتتل ر تتر ل ب ي ت
ب شت تترر ) ،ةه تتة هن تتر ةب ش تترريخ ،ة تترألخد هيع تتر يش تتو ر ش تترريخ ب ير ت ت ةب اشد تترا (
يخش ا ك ي بهر عر ةرا نا ب عدربش هت ع اعشتا ة رضتا ،ة ناتر ب تنةبر ع اعشتا شة تل شنترةل
ترر هياتر ق تر ااشتا عحعتا حرعتا ب نتةر ةب ااترال ب شت ر شتا تا ،ة ترألخد ر رل ب يت
ةدتتفرا ،ة ةضتتع س ب ر تتر ل شن تتو ق تتر نتتة يس حتتاهعر ب شترريتتل ة هعيتتل ب شتتترر تتيس ت بر
ر بن رل درح ار أعةر ب حير ب يةعيل(.)13 ر ر يل ب عنع ل ،ةبآلخرى ر رعيل ،ةشنو
ضتتار تتة ر عد تربش تتتن عتتس ب ر تتر ل ه ت ب ع اعتتل كنعتتر ب تتنةبر كعتتر ب تتش ر
بألخترى كر ير تتيل ةب اشدتترايل، ب تةبنت بآلختتر ش يترس ت بألا ت ةب ت شةضتيع ب ترنت
ةب دح (.)14 ب تشعر ة ضار شحاث هيار درح ار س ب ترن
ةب ب عتتر ع نتتر ب نظتتر ه ت كتتل عتتر كتتر ب عد تربش ةب تتنةبر ه ت شح ي اعتتر ر تتر ل حعتتا
يةتتتا ك يتتر عتتس ب ختتشاا هيعتتر ةرا ب نترس ،ةنتتتا س ب تتنةبر هت ك يتتر ب ي ت ناحتتظ نتتا
شرتعرشتتا ت ت عتتس بألحيتترس ي تتةا عتتر تتترا تتا ب عد تربش ه ت شح ي تتا ،ةي ش تتاا تتا ه ت
نتا ينش ا ب عدربش ه شرتعشتا عحعتا حرعتا ب نتةر ب خديرال ب ةبرا ه ب ر ر ل ،ةر و
تر ،تو بأل تر ب نةريتل هت ب ترس ب شر ت ر ةل" :ةعحعا حرعا ب نةر " ب عر ل ق يا عتس ا تر
عكنتا ب شخادتا عتس ر تر ل ب ي ت ، ر يل ب ر ب عدربش ه ع اعل كشر ا ق ي را ا
ر شرتعشا"(.)15 نا و يتا عس يا ا ع ش بهر ه
تر عتعة تل خترى ر ب نةبر شح يتو ب ر تر ل عتر خترى هتة حدتة ا ة ل عر اه
ر ق را ه ع اعل كشر ا ر ةل "ةنن ا ق ر س ع نر و ي شدر رر ق ر عس ب ر ر ل كعر
ر ب عدربش ،ل حردتنر ش عيعتره فر تا س نن تر كتل ب يا ن ر ب ر ر ل ب ش يشضعنار كشر
رابال ةب ش ر يتا ب ت يل"( ،)16ةاتا يكتةس عتر اه تا ق تر ق ترا ب ر ر ل ب عحفةظل عشحا دفرا
ة ن ت ،حكتتو س ن تترهر ةشح ي اتتر هتتة ابه ت ب ة نيتتل ،ةبن تتو عتتس ر تتث س ق تترا ن تترهر ةبت ت
. ه ب ر ر ل عس دل شةن درح
ثانيا :البحرية الط اربلسية ودورها في التبادل التجاري
ت ة او ب ت تر بناهرال ب شترر ب حريل هت ب اتا ب رعترن ،ه تا ب شعتا ب رعترن يةس
ع ت تتل عد ت تتا بهر ر ي ت تتيره ت تترة ،ةر ت ت تشاو اا ت تترال عش را ت تتل ي ت تتناو ة ت تتيس اةل ب ت تتعرل بألهري ت ت ت
ياتتر ك تتر ة ةرة تتر"( ،)17حيتتث نتتة ك ي ت بهر عتتس ب تتفس ه ت عدتترن او ب خردتتل ،ةب ش ت كتترس ي تترا
ااهر. ةة بر نرا ب ر ر ،ةهة
ب تتاةل ب انعتتل نتترا تتفناو عتتس ب ة يتترال ب عرنيتتل ةعتتس ت تتر بألخ تتر ةحد تةب
تتر حتترتشاو عتتس ب تتفس عتتس عدتترار ختترى ،ضتتار كرنتتال ش تتاو اتتو بألةرة يتتل ،كعتتر حد ت ةب
يار س ريو ب ردنل(.)18 شياا كاابير ،ة ضار يشو ب
يض تتو تتاابه ع تتس ب تتفس ب دت ت ير ةب تتنةبرو، ةع تتس تا تتل خ تترى ك تترس بأل ت ت ةل ب رع تترن
ب حريل ،ةهة ب ع ؤةل ب ع ر ر نا ،كعر ي تةو يضتره ةظيفتل عتاير ةل ر ي ر بأل ةي را
هاة ع ؤةل يضره س ق ابا ب فس ةشتاينهر نا خرةتار ة س تحس ب ضتر ب عينرا ،ة ر شر
ياتتر تتر دتتيرنل ب تتفس ةب عحرهظتتل ةشفري اتتر ،ةشحدتتيل ب ر تتةو ب تعركيتتل ةب ض ت بر ،ةي تترا
ر ن تتل تتفس بأل ت ت ةل ب حر ت ت ب ع ر تتر ةحف تتظ بألعتتتس ةب نظ تترو ابخت تتل ب عين تترا ،ةي تتتا ب ت تتر ي
ةب شترر ،ة را عر يكةس دا بهر ر ر(.)19
رؤة ب شت تترر ة د تتحر ت ت ةل يع ك تتا ت ت ت ت ةل ب ر تتر ك تترس يةت تتا ق تتر ترنت ت
ب تتفس تتس ريتتو ت بر ار عتتس ب ر تتر تتر ت بألعتةبل ،ةب ع تترعرةس عتتس ب حتترر ب ت يس حدت ةب
تتياو بألع تةبل ،ةكتترس هتتؤ ا يتتاه ةس ن ت ل ععتتر حيرن تره ،ةبشخ ت ةب عتتس ب ردتتنل ب حريتتل حرهتتل شتتار
كترس يعتتنع حعريتتل ب ر تر ،ب ت يتتا عتس نتتر و ر تر ع ر تتل ب تشخابو ب عينتترا ةب شعشت يشحدت ةس
بال ب ةاتال بحشتربو ب ع رهتابال ب اة يتتل تياو هت اتو ب ترخد عنبة تل ب شتترر ةب ردتنل ،ةيفتتر
ب ش ي اهر ع ب اةل بألخرى(.)20
اتا ية تا ر تر ة ر ب ر و ععر ش رضتال تا ب حريتل ب بر تيل عتس حترو ةشتاعير هت
ينتا ر يل ب تاةل بألةرة يتل ،ةهت حترة ب اة تل ب عرنيتل ةعتس يناتر ب حتر عس ا ل ب رعرن
ة تتيس ب ة يتترال ب عشحتتا بألعريكيتتل 6111-6111و ،كعتتر ه تتا بأل ت ةل تتاابه ختتر عتتس ب تتفس ه ت
ارعال ا تفس تراينير تنل 6121و ،ةه تا 1تفس خترى ه ب اتةو ب حر ب عينرا بر
( )
هت ت ع رك تتل نره تترارينة تتيس ب اة تتل ب عرني تتل ةب تتاةل حريش تتا ة تتاابه ك يت ت بهر ع تتس ب ح تترر ةر تتي
تتشعربر هت ت حرك تتل ب شت تترر تتو يعنت ت ب رع تترن ييس ع تتس ب س ك تتل ت ت بألةرة ي تتل تتنل ،6129ق
ب حريتتل يتتناو ة تتيس ب تتاةل بألةرة يتتل ةب تتاةل ب عتتترةر ،هررش تتال خ تتة عاحيتتل ع اتتر ،ةبعشتتاال
ةتر تتل ة نر تتل تتر ت بن ر ،كعتتر برش تتال تت بر ق تتر عت تةبنر ب ع تتر ب ر ت ت ةشتتةن ،ةد تتفرا
خ ة عاحيل عنشظعل ع تعي عةبنر ب ة يل(.)21
ثالث ا :أهم السلع المتبادلة بين طرابلس وتونس
ب عش را تل يناتر ة تيس اةل ب تتةبر، نةبل ب شنة ره ع حةظره ه ااال ة يل بر
تتكر ار ،هعناتتر عتتر كتترس ع ة تره تتر تةب ر ب حتتر ب عشة ت ،ةش تتااال تتيعر ب عنتتر و ب ع تتل
رهرهيتتل تتكل اةر كتتر عع ةب ت ير ة تتر خد ه ت عةب تتو ب ح ت ةب تفتترا ةعناتتر عتتر ي ت
عس عخش ا بألد رل ،ةعس ينار ب نيال ةكرنال ب ة يل ش شةرا نةب ره ة دنرهره عخش فل عس ب ضر
ب ش ت ار ب رعرن يةس عس شةن ، عس شةن ،ةب فخرر عس تر ل ةعس دفرا ،كعر شنة ال ب
ة ل ضار كرس ا ش عرل ب خد ،عنار بألاهرس ةب ةب ا ،ةبألااو ،ةاتا تترا ت هت نتد
ق ر درح ا " ...ةحكرال بألاهرس ةب ةب تا ...ة عتر حكتل ب ةب تا هتأس اتر ا تل ر ر ل حعا ب ي
تس ريتتو ق تر شتةن ب ت عتتس ت بر بألحيتترس يتشو قر ترل ت ت ةب تا اتاو( ،)22ةهت
حعتتا ب ي ت ق تتر دتتاي ا حرعتتا ب نتتةر ،ةعناتتر ب يعتتةس ةب تتكركيس ةع تتر ر ب تتر ،ةب ن ف تربس
تتاعل ب ةب نيتتال ةب تتعس ةب نهتتر ةب ن تريس ،ةهت ب عتتر كتتر هت ر تتر شا ة تتا" :ةب ةبدتتل كتتو عت
يا عتس يرا افد يو ةعر ةديشو ينر افد يو ةك هض كو دح ل ب حرعل عس
يضترا، شر ...ة ر ت نر كتو اب ت تر و ،ةع ت ر تر ر ال كو عر ب نةبر ....ألس اا
ألخينر يا عحعةا ب عدعةا .)23("... ةع ل
تتر تتكل هتتابير ،ربا دتترح ار ك ت ا ةا دتتحر ار ةب ش تتر ق تتياو ةكرنتتال هت ب ضتتر ل
ة ر ةس دابال يناو.
تتس ريتتو ب ي ت ق تتر دتترح ا ق تتر شتتةن ب ش ت شر تتل عتتس ت بر ةشنة تتال ب ضتتر
ب نهتتر ةب ن تريس .." :ة تتي نر كتتو دتتح ل ة تتا ب يتترا ت عحعتتا حرعتتا ب نتتةر ةهتتر هتتة ي ت
ت ا بألحعتر ك تتكر ،يكتةس قس تترا ب تتةب ،ةافتد تتا تشل ي تترال نهتر ،ة 2ن تريس عت
()24
ةه ت ر تتر ل ختترى يؤكتتا هياتتر ب ي ت قر تترل ب فتتل ةب نهتتةر ةب ن تريس ةد ت كو ة نتتشو ي تتةس"...
يا ب ةب و، ة ا " ...ةعر كرشو نر عس ب فل ةب نهةر ةب ن ريس :عر ب فل كعر كرنر ععس راشنر
تتخرنل ب ةاتتال ،....ة عتتر ب نهتتر ةب ن تريس هاتتر هتتة يتتأشيكو تتاا 1هر تتكل نهتتر، تتو ةبنش ر تتا يتتر
اا 2هر كل ن ريس ....ةعر كتو عتس حرتتل رهةنتر ضتر ار ،اعتشو رهيتل ةن تو ضترهيل ةب تاو
ه 69ةبل 622هت"(.)25 عس خيكو ةعريا ب خير ق يكو حعا ب ي
بأل تتعر ةخاخيتتل ت ةبخش فتتال ب ت ب ع تتشةرا ةب عدتتار ،هاتتر هتتة ب ي ت ي ت
ع ت تتس ع ت ت ت بر (،) ب فض ت تتل ة يرهتت تتر ع ت تتس ب ت ت ت " ..ةب ك ت تترس ب ح ت ت تةال عةت ت تتةابه خ ت ت ت ن ت تتر ند ت تتي
ت يعرس ب ر ترل ا تل ي رل ا ب حتر س نا رتل عس هل بر ةعر ع( ...،)ةن را يا
تيا ب حتر ح تس ي يل ،هر نحتس كش تر هرابال خ خرل هتر عشرل ة يا د ير ،ة ر رير ال
تتا عتتس تتر ب فتتةر، ب تره ش تتكر ،هتتياو ي ت عاو ق تتر تتيراشكو ،ر ت ةهو نتتر عت عتتس ش تةس تتا
"(.)26
عخش تا نةب تا ،كعتر تترا هت تكل عتةبا نترا كتر ا ةاا شكةس ب ضر ل ب ع ة ل ه
نتتد ب ر تتر ل ب عؤرختتل ت ت 9دتتفر 6212هت ت " ...ةيتتر تتيا عتتس هض ت كو ،ةك تريو ت كو ،ق ب كتترس
ب ش تيير ،ةب ب هنركو ت ين ي ،ة ة كرس اايعره ،خ نر اار بأل ا ت ين ة ك ر ،ة ال ح
تر اتار بألر تيس ت يتن تنترل خ يفتل، عرهتر ب ،هأةدتةب نتر كرنال ب ري ل عشي ر ق ر شةن
نتةبر خضتر رت ،هك ب ،ةاار بأل ا عتس ب عتنيس ب عنتةر ب ت ةا ةندا ي ةهة ندا
ةدفر.)27("...
تتكل ك يتتر ةهتتة عتتر شؤكتتا ب ر تتر ل ب شر يتتل تتر ةكتترس ب ت ا عتتس ب ت ب ع ة تتل هت
" ...ق ب ت يت تتن هذنت تتا ةكتتتا ع ت تتؤةل ة ت تتت عت تتأعةل قس ت تترا ب ب ت تتشريشا ةحد ت ت شا ،ةب شنيت تتال ت تتا
ة ر شام ألنا ع اةو ب ةتةا.)28("....
تر ترا هت عندت ا ،ةب حفترظ ي هيا هذس ش ايو ب اابير ر ر يضعس ةععر
بألحي تترس ع تتس ت تتل تت هت ت ش تت عنن ش تتا ن تتا ب ر تتر ،ةكرن تتال ب ت ت ب ع ة تتل ع تتس ش تتةن
ش عرل ب خد ،ع ل كر ترال ب حعترو ش يت ،ةب شعتر ،ةب نفتل ،ةب ت رنس ،ةب تترا ةب رنفتل ب
ةب ي رس ة يرهر.
" ...ب عرتتتة عتتس هضت كو ابو تتنكو ،نكتتو شأخت ةب نتتر تتا كر تترال عشتترل ب حعتترو ش ي ت ،
ت تتر ت تربتيس ب اا ت تتل ب ي ت تتل ...ات تتار ب عرنيت تتل ة يت ت ةب ب كت تترس هنت تتر شعت تتر هخ ت ت ةب نت تتر عت تتس
تر بختشاا ةبنتا ةبخشيترر بألح تس عناتر ،ةيؤخت نتر تو ة ك تر تريس ربتيس ،...ةاار ب
ب ي " .)32("..ة تا ه تا كنتر ب ةتةا عس بألنةرا ب فر اار بألر ل ةبو ة ال ة ك ر ح
كش نر كو تةب ره ،ة ر نر كو ع ا عر رهشنر ا عس ب نفل ةب حكت ( ...." ،)33("...)ةكرش تركو عتس
ة يت ةبكي ( ..." ،)34("...)ةعر هضل عس ب اربهو ب شرى نر رنتةد تريتا ال
ي يس.)35( "... ةبا ةنة ي ة ش
ةب ح ت ت تتر ،عت ت تتري ةه ت ت ت ر ت ت تتر ل خت ت تترى " ....ةب ةبدت ت تتل كت ت تتو ع ت ت ت هت ت تتل ب ت ت تتفينل ب كشت ت تتر
كو شحشرتةس ق يا.)36( "... رنس ةترعا( ،)ةتيش
تتكل خدت ت ،ة تتش عر ار ب تت م ةن تتد ب ر تتر ل ب شر ي تتل يةض تتع ب حرت تتل ت ت
حعا س يا عس تةب كو خ نر تةب ش ايعار كاايل ال ب شخابعار ه ب شترر " ،...ةاا
نيشتتةس تتر حعتترو بأل تنبر ،...ة شن تةب عتتس ترنت تتر تتتراشيس ةافشتتيس عت عتربا يةدت هيتتا
عال ة ل رعنر.)37("...
نتةبل عتتس بألاهتترس كتتاهس ب رهتل ةب فرن تتل ةب ي تترس ةب ت ن ةر ت نتتتا ي ت ةكت
()38
. ةب شن رل ةب ع تةس
تتر برشفتترل بأل ت رر ة ا اتتر ،ةهت ب عتتر يضتره ب ت شحتتاث ب ي ت ت رإلضتترهل ق تتر
س عناتتر هنتتر كتترس عرشف تره ق ت بر ر تو شةهرهتتر هت ب ت عتتس شتتةن ت ت اه تا ق تتر
هيار عس بألعت بر ةب ك را ةب ن ر ريل ب اا ةبألع بر تابه ..." ،ة س اانر هرشا ب عا ه
-رهتركو ب ش تر ر -ا تتل ة نيتا ب تتتار ةب حدت ل ةي تتعةنار ب نعتنو ،ة ة تتةكل ،ةب فنتل ب شت
ب ن تترر ،...ع تتر ب ع تتع ةب ت ت ير ةب ني تتال ،هذن تتا هت ت ب تتاا ري تتل هت ت ب حع تتل ةي تتعةنار ع تتر
تتر تتاث كتتياال شتتةن شةدتتا ،تع تتل ب شتترريخ يت هياتتر ب ت ير ب كي تتل ب بر تتيل ب شت هت
تتر ةدتترل ب نيتتال ةر ةندتتا حشتتر ب ت اث
تتر لاير ُا ُ تتأ نر ريتتاال ارةر ةكي تتل ب عتتع كت
تتا ا ت ،ق تتر س تتاا عتتر تتع ،ةهك ت ب تترا ب ح تتة تتلاير ةر ت اةر ،ةب تتعس ك ت ب شةن ت
ا اتر ،عت ا تل ب يتتث تنرل ،ةعتر هياتتر ضتراال حةب اتر ةك تر ه ربؤهتر ةعؤب اتر ةخ تال عتس ه اتتر
عةتةا ق ب حو ك ير 9 ..دفر ب خير 6212هت"(.)39
ةعتتس تتيس ب ت ب ش ت تتترا كرهتتر ه ت ر تتر ل ب ي ت شتتترر ب رايتتو "........ة عتتر ب تةبه
تر عتر ختراو ر ناتر ة تا نحتة ب ترو ه ر اتر يتا ب يا ب ر ت يل شفضل هأنا ا ل ب شرريخ
ا عريل لاير ق خع ل ة ريس لاير.)40( ".... ن
تتس تاا بأل ت رر ةبرشفر اتتر ،ةب فتترو هت ب ت ر تتيس ةهت ر تتر ل ختترى يشحتتاث ب ي ت
خرى " ...عر كرس ب تلاير اةرة أر تل بأل يرا ةي ر ةشةن ،ةيةد بر
تر ييل أ ا لاير كترس نتاكو كتل ت ا رختيد ،ه عتر رتت ب تاةر عرنيتل ا ،والريال
يعر ب ةا هذنر ا ةنيرا دررال ك ر ب حةبيس هنر رخد ا لاير ةنيرا ،ةب ي يل أر ل
ر ه ب ب ير .)41("... ا ،اار ب خع ل ر رل ةا خ نر ب ةا ب رنايل هنر خع ل
ةكترس عتس دتةل ب شتترر تيس ب ترهيس ب ش ريتا عتابخي ار ةعدترةهرشار " ...ةبألة تر ت
ه تةب ،ش رهنر ر عاخةل ةب عخرة ،حشر ق ب أ نركو يكتةس نتر ر ر ب شت ل دةر ح ر
ب عأنينل عس تال ب اربهو.)42("...
تتس ريتتو ب حتتر ،عتتس عتتاس شةن تتيل ةاتتا شنة تتال ب ت ب ش ت يتتشو ب تتشيرباهر عتتس شتتةن
عخش فل هيشو ب شيربا ب فخرر عس تر ل ،ةعتةبا ب نترا عتس دتفرا ،ة يرهتر عتس ب عتةبا ب ع ة تل هت
ةعر ترةرهر عس عنر و(.)43 بر
تشيربا ةب شدتاير ،ه تا عرر تار ب ر تةبال ةنظ بهر ألر رل ب ك يتر ب شت كرنتال شتارهر شتترر ب
رهو ة ارر او ،ةب ةنربا ب ع ر ةس عس بأل ر ب حركعل ،ل ةدل بألعر ق ر ايرو ب رعرن يةس ة هربا
ب عنشتتترال ،ع تتل :ب تتشيربا ب ع تةبا ب ب يتتل رحشكتترر ب تتشيربا ةشدتتاير ت ية تتا ر تتر ب رعتترن
ر ب شترر ب حريل ،ل ش اب يدل ق ر شدر
به ةشداير ب حيةبنرال( ،)44ة و يكس ه ب ب حشكرر ع
ب شترر ب ريل ة شترر ب ةبهل.
ةشتتةن ،ةب شت كترس ضتار تتر ةععتر ش تاو ناحتظ شنتةل ب ت ب عش را تل تيس ت بر
تتشخابو ب خد ت ،ة ش تتاو كاتتابير ر تةبالم ش تتر عتتناو ةك ت ب ب شتتترر ،ة ضتتار تتر
، تتو شكتتس ع رةهتتل عتتس ا تتل رعتتل ب نتتر ةاهتتو ،ة تتل ه ت ب ر تتر ل اتتاعال نتتر نةب تره عتتس ب ت
. خديدره أل ر ب حركعل كر عر يرال ة يرهر عس ب ةكرنال شت
رابع ا :الوكالء التجاريين ورياس البحر وأنواع السفن التجارية وأهم محطاتها
دتتفل ر تتعيل عتترو ب ت رال، يحعتتل تترر عتتس تتيخ تعر تتل ةكيتتل ب شتتترر هتتة
ةةظيفتتل ةكيتتل ب شتتترر ب تتش رل شتتترر تتاا ةضتتعرناو عتترو ب ت رال ب عح يتتل ةحعريتتل عدتتر حاو
ةع تتر اشاو هت شتترةيس ضتتر او ،ةيع تتل عتتس يشتتةهر عتتناو ة عتتس شتتترر تتا ،حيتتث ي تتةو حدتتر
ةبهر بألتل ،ةي و ب ترا ق تر ةر شتا شركشا ع رهل ب رض ،ةيأخ %2.1عس شركل ب شرتر ب
ة ةك تتي او ،كع تتر ي تتةو ر فد تتل تتيس شت تترر اة ش تتا رض تترهو هيع تتر ين تتأ ي تتناو ع تتس خد تتةعرال ة
حاهو حكعا شحرل ب ضيل ق ر ب عحركو ب عح يل(.)45 عنرن رال ،هذ ب ره
رال ب عح يل ةبيدرل كريرشاو ق تر ب حكةعتل، كعر نا ي ةو عدرح ل شترر ا ق ر ب
ةه ت ب تترا عتتر يكتتةس ب ةكيتتل شتترت بهر تتا اكتترس ع تترةا ،ةي تتشخاعا كع تتر ي تتش ل هيتتا ب شتتترر عتتس
يحل عح ا نرا ير ا(.)46 عخش ا ب عنر و ،ة كل ةكيل نر
ةي ش تتر ش يتتيس ب تتةكاا ب شتتتررييس هت ب عتتاس ةبأل تةبو ب شترريتتل ش يتتابه ع رةهتره ةع عتتة ه تتا
ر باشربل ةشنكيل عس ك ترر ب شتترر ر تةو ،ةاتا ه ب اا ب رعرن ،ةكرس ه ب ب ش ييس يشو نرا
تر ش تايل ب ش ترال ب شتترر ،ةحتل ب ع تركل ال هتؤ ا ب تةكاا شتترر عاعترال ك يتر ،تر اال
ب ش شحاث يس ب شترر عس تال ةب اة ل عس تال رنيل.
ب حتر تر تاا عتس ب تةكاا ب شتتررييس ةريتر ب ر تر ل درح ةاا ب شعا حعا ب ي
تتترا كتترهو ه ت ر تتر ا ،عتتس يتتناو ب تتس ب تةبه ،ةة تتا ب يتترا ،ة ت يعرس ب ر تترل ،ةب حتتر ح تتس
ت ار تو ،ة يترهو ب ك يتر( ،)47ةشع تل اةر هتؤ ا هت تس ب ره ،ةعحعةا ب عؤخر ،ة ت رتت
ي تةو شتةكي او ةبر تر ار خد ب ربا ب ضر را ة ةكاا شتررييس ،ي ةعةس ب عل كة
ق تتر ت ب تتخد ،ةه ت ب ر تتر ل ب عؤرختتل 2عحتترو 6211هت ت عر ت ل عتتس تتر ب ة ت را ةب ريتتر
()48
ةيحعتتل بحعتتا ب ي ت ق تتر عحعتتا حرعتتا ب نتتةر هياتتر ةكر تل شترريتتل ألخيتتر عتتس تترا بألةل
عضتتعةس ب ر تتر ل ب شر يتتل شةكيتتل عحعتتا حرعتتا ب نتتةر ةع تتا رخدتتل شةكيتتل عتتس ي تترا عتتس رهتتا
يراشكو ةةكل عس شحشكو عس ش ةس ا.)49( "... "....هار ه شد كو ع ار ب ةكر ل
ع ر تتل ا تترس ياتتر ،ةكتترس ب تتري ب حتتر ه ت ايتترا ب تتفس ةبإل تربا ةيشع تتل اةر ريتتر
ب حتتر ه ت ب اتتا ب رعتترن ،ةشنة تتال ب تتفينل ه ت ب دتتر ب حتتر ،ةاتتا ب تتشار ب ايتتا عتتس ريتتر
ب فس ب ش ارعةب يراشار.
ترا كرهو هت ر تر ل ب ي ت "بألحعتر ككتر " ،ةهتة حتا ب ريتر ب ةعس يس ب رير
ةدفرا ،ةترا كر نةل عس نةبل ب فس ب خفيفل ب ش ش شخاو ب يس ي ةاةس ب فس يس بر
هت قحتاى ر تر ا ق تر تاا بأل تخرد رر ب ي ا ،كعر شترر ة ديا ب حر ةب عار
ب تتو ار تتا ب ت ت يس ي تتش ةس ر شر تترنل ة ع ع تتل ب ع بركت ت ،ة تتااهو عر تتل ة تترةس ،ة ك تتر كت ت
هتةو ب تا ةاةس ب حدتر ةب حتا ،ة ك رهتر ..." ،كنر اتا ر ت نر كتو كتو عتس تتةب بر ب شر رنل
ب تتاربهو ب عخ فتترال عتتس دتتر ع ب تي ت ختتايو ب ريتتا عتتر ار تتا عشضتتعنل عتتر نتتركو تتا ه ت ا ت
تتيا ب حتتر ح تتس ب تره ب ةكيتتل،)50(... تعي ت ب ش ت هتتو شحتتال يتتا ب عح ت ت بر ب شر تتنل
تتيس ب شتتتررم كت ش تتير ت هيتتا هتتذس ب تتةكاا ب شتتتررييس تتك ةب ح تتل ةدتتل عاعتتل تتر ةععتتر
شتن ره أل ع ةارال اا ش ي ار ،كعر س ب فس ةشنة ار رهعال هت بألخترى كل بن ير ب شترر
هت بكشعتترل هت ب ح تتل كتتل اةب رهتتر ،رإلضتترهل ق تتر ب عح تترال ب ش ت كرنتتال شعتتر اتتر ه ت ب تتفس،
ةشةن . رهعال اةرهر ه حركل ب ش رال ب شترر يس بر ةب ش
تتةا بألحت تةبل ةع تتر ترةره تتر ،ةكت ت ع تتس ه تتو ب ع ةا تترال ب شت ت ش ي تتو حرك تتل ب شت تترر تتيس ت ت بر
ش ربر ب ابخ ،ةاتا تترا كتر هت ب حتةباث هت قحتاى ر تر ل ب ي ت "...بننتر ب ير يل ة او ب
به اتتر عتتس نفتترو ب بر اتتر ةش ت كرش نتتركو ع ت بر بهر ة رهنتتركو عتتر شحدتتل عتتس ضتتيو ع ي تتل ت بر
ا تل ع بركت تيو ةهتة س تاة ب ب ن يتن بشرهتر هت تا عتر ب ةب س اا شحدل ار عتس ب ش ت
اةبشاتر عتس هت ب ب حدترر تاعال ب نتر ر ب رعل ....ة يا ب ايس ب اردرس ر
تر يتر ه تل ةب عرا ةب خضرر ةب عربال ةتعي اةبال ب ع رش حيتث تترا شتل ةب نتر بح
.)51("... عس
عتس حدترر ب تةبال بألعريكيتل ،ةب حتر ب شت ابعتال عر ش رضتال تا ت بر ر نا
نةبال 6111-6111و(.)52 ا بر ل ر
تتيرو عشدتتل ع ةاتترال ب شتتترر كتترس حتتتر ب دتتح اةر ك يتتر ه ت ش يتتل حركتتل ةه ت
ي عكش ره خردره ر حتر ب دح يةتا ا ب ش رال ب شترر ب حر ،ةكرس يةتا عينرا بر
ب حتتتر ب دتتح ب يتترو ر شأكتتا عتتس خ تتة ب تتفس ةعشتترتو ،ةكرنتتال ةظيفتتل عكش ت عختتشد ةكرش ت
تتنل ،ةحتتتن ب تتفس ب ع تتش ا اتتر فش تربال عخش فتتل ةه ت عتتس بألة تتل ةبألع ت بر ةب ضتتر ةب ركتتر
4434و ةضت ب ر تتر نظرعتره حتتتر ب دتتح ،ةنبا ر تتةو اختتةل ب تتفس ةب شتربخيد ،حشتتر دت ع
ر ب رخدل ةاه 23 ر كل فينل اه ع ت 4رير ال اةرة كر و اخةل ةع ت 2لاير اةر
ة (ب كرنشينل)(.)53 رر حتر ب دح
يتتا عتتس تتررال حتتاى ر تتر ل ب ي ت ق تتر قت تربابال ب حتتتر ب دتتح ةعتتر يشرش ت ةاتتا
شتتأخير هت ةدتتةل ب ضتتر ،قعتتر حتتتر ب تتفس ة حشتتر راهتتر " ...ةبألحكتترو ضتتراال هت اضتتيل
يأش عس تر ل ة يرهر ي تراة عتس ب عر ت هت يتةو ةبحتا ،تا بخت ب كرنشي ل حشر ب ا ب
ع بر بهر.)54("... رناا كعر شر ةاا رهانر تةب رشا ةيرت
تتر ب شتتترر ةيتتشو ب ش ت هرضتتشار ب ت رال عتتر ب ر تتةو ب تعركيتتل هكرنتتال عتتس ب ض ت بر
عركتتن تعتترر ،ي تتةو ت ،ةيةتتتا عينتترا ت بر ت ريشاتتر تتس ريتتو عتتةظفيس عشخددتتيس هت
تتر ب ت تةبرابال ةب دتتراربال ،ةا تتا ةب ركتتر ،ةب تتشيفرا ب ر تتةو ب تعركي تتل شفشتتيش ب تتفس ةب ض تتر
ةض ت ية تتا ر تتر تتنل 6161و تتتاة ه تايتتابه ر تتةو ب تعتترر ،حيتتث نيتتاال ب ر تتةو ب عفرةضتتل
ر شداير ب حيةبنرال(.)55 ب ضر ،ةةض ر عره تايابه ر
كعتتر ةض ت نظرعتتر تايتتابه تعتترر ،يشتتأ ا عتتس 62هد تاه ادتتا عنتتا ره ت قي ت برابال ب اة تتل
ةشنظيو ب تعر .
ر حركل ب شترر ة ب ن ر ب شترر ب حر ،رألخد ةكل ه بإلتربابال كرنال ة ر ه
تتر ب شت تترر ب ت يس ك ف تتشاو ع تةب ه ر تتل ،ةكرن تتال ت ره هت ت شتتأخر ةد تتةل ضتتر او هت ت ب ةا تتال
ب عحاا.
ةعس ب ع ةارال ب ش ش يو حركل ب ن ر ب شترر ب حر كعر ترا كر ه ر ر ل ب ي
ة ةدتتة ار ق تتر عكتترس ختتر ،هات قحتتاى ر تتر ا شؤكتتا س حتتا ب ترال ة شتتأخر ةدتتةل ب ضتتر
اتا هتر اتر ة تو يرت اتر دترح ار " ...ةعتر كفتر س ب ضتر ربا بأل خرد ب يس ةك او
عتناو نيتال ر س يأخت ي يل يشا ر يس ن فربس ،ار ب عرنيس لاير يشا ب حةب س حشر
ي يل ةهة ريس لاير عكو ةهر أل يا ار ب عر ل ةب ر تعي كعر ه ة عس ،ةدع س هر
ر خير.)56("... رنر ة ر نف ا ،ةر نر ي ة ب
ب حت تتر ال شكت تتةس ب ت ترال قحت تتاى ب ع ةات تترال ب ش ت ت شت تتؤا ق ت تتر شت تتأخر ت ت تت ةه ت ت
اب تاو ن ب ش يتال ر حتر "ةن را يا ب ش رعاال ب شترريل ،ةه ند ب ر ر ل عر يؤيا
هتأ شاو ه أ شا س ب اربهو ،ه رل ش عشاو يراشكو تع ل ،هذ ب كرس بألعتر كت ب تننةر شةن
هر تتث ت تةب تره نأخ ت هو هنتتر عنتتا ي تتل ة ت حتتر ،ب ضتترةر حةتتتال ق تتياو ،ةب ب كتترس يك ت
د ل ...عر يدع ش ةحةب ينكو ة يس ب تننةر هتة ي تةل نتاكو ةبنتشو ش ة تةس نتا ،ةعتر هت
ع رع ل يننر.)57("... ةب ق ا
ض ا حركل ب ريا ةب ش تربا، هيا هأس شأخر ةدةل ب ع بر اال كرس ةععر
تتل ب عدتتر ع تتيس ب شتتترر ،ةكرنتتال ب ر تتر ل شن تتل عتتس تتخد ق تتر ختتر حشتتر شدتتل ق تتر ععتتر
درح ار.
ةب ر ر ل ب شر يل شؤكا شأخر ةدةل ب تةب رال ة ب ر ر ل يس ب ةكاا ةب شترر ،ة ةدة ار
ب بر تيل س عترك او ه تال ت ر ب تةب رال بألة ر هحكتر ت ق ر عكرس خر " ...ةاة كو
ق ر ن رن ة عةهو هنركو.)58("...
ه ا ب ل يس ب ة ي ةب شتترر، ر ةاا شضي ب ن ةا يس ب عر يس ،ةي ش ر ه ب قحاى
را ب شتررييس ةب شتترر هت اضترا بة ،ةشأخر قضرهل ق ر عر ش او هذس شأخر ةدةل ب
رر ق يا حةب تاو عس ب شترر يعكس س يكةس ر ره ي يو حركل ب ش رال ب شترر ب حر ،ةه ب عر
نرشتا، عحعةا ب عؤخر بحشرر ر عن ير عت نةب ه ع حو قحاى ر ر ا ر ةل " ...ة ب ي
ال ب عةبرا يس ب فري يس هكل ع ش ر عكرنل.)59("... ار و ةبن س رت ب ةكيل ةك
اة بهر هت ت بنكع تترش حرك تتل ب ش تترال ب شت تترر ب ح تتر تتيس ي ي تتل ش ت ت كرن تتال ب ةبع تتل ب
ي ل ب حرل هذس حركل ب ريرل خرال ةدةل ت بألحيرس ،ة ب رهيس ةحشر شةافار ه
حتاى ر تر ا ة تا " .....ه نتر تريع يتر ي تل ت هت ب فس هت عة تاهر ،ةاتا ار ب ي ت
ب ةبل ق ر س اخ نر ا ي يل د يحل يةو ب ال.)60( ".. ب ريرل ةرك ك ة ن نر ه
ةشتةن ، و شنةل ب ع ةارال ب ش ش يتو حركتل ب شتترر ب حريتل تيس ت بر ةيشضع ععر
ةش تتااهر ةبخشاهاتتر ،هعناتتر عتتر كتترس يش تتو تترإلتربابال ب ش ت بشخ ت شار ب حكةعتتل ،ةعناتتر عتتر يش تتو
ةحركتل ر را ب شتررييس ،ةعنار عر يرش ر شترر ةب ةكاا ب شتررييس ،ةعنار عر يش و ر ة
ب ريرل ةب فس.
الخاتمة
من خالل الطرح السابق نستنتج بعض النقاط املهمة التالية:
-6نتا نتتا ب ش برضتتنر عتتر شضتتعنشا ر تتر ل ب ي ت ا بر تتل ةشح يتتو ب عدتربش ةب تتنةبر تتو ن حتتظ
و يرا ب ر ر ل بإلضرهيل نا ب نةبر ،ةب ش ةتةا بخشاا ك ير يناعر ،عر اب ةتةا
كرهر نا ب عدربش .
نتترا بأل ت ةل ةشا يعتتا ،ه تتر -2بهتتشو ة بأل تتر ب رعرن يتتل ة تترألخد ية تتا ر تتر ب رعتترن
نتا حترةل ش تةي اتا ق ب ر و ععر ش رضال ا ب حريتل ب بر تيل عتس حترو ةشتاعير هت
ر ب فس. ةبألشرةبال ةب ر ةو ب تعركيل خ ر ر ت ريل ب ض بر
ةشتتةن ،ةبخش فتتال تترخشاا ع بركتتن بأل تتخرد ب ت يس ب عش را تتل تتيس ت بر -1شنة تتال ب ضتتر
خديدره عس بأل ر ب حركعل ،ة ش او اتو كاايتل بألحيرس ش ةنار ،ةكرنال ه ي
ةاهو ةنيل رضرهو. حكرو ةك عس تل ب ش ر
ب ر ر ل ب حر ل ب اشدرايل اا ةعر عرال ا عس ع ركل باشدترايل ةبرشفترل -2شدا نر
ةبألة تتل ب شت بنش ترال هت ش ت ب فشتتر ،ةكرنتال ت ره هت بألعت بر هت بأل ت رر ،ةحشتر ت
شرا ب حر ل ب اشدرايل ة اا ب ع ي ل.
ةشةن ،ةب اةر را ب شتررييس يس بر عس ب ةكاا ةب ة نعر نر ر ر ل ب ي -1ش ر
ي ةعةس ا ،ةاا كرنةب ي ك ةس ح ل ب ةدل يس ب شترر ه عخش ا عنر و ب اا. ب
قتتتربابال ب تعتترر ةب حتتتر ب دتتح ،ةك ت -1تتك ال ب ع تتركل ب ير تتيل ،ةبألة تتل ةبألع ت بر
هتتو ب ع ةاتترال ب ش ت حر تتال اةس تتاة ل ةي تتر حركتتل ب ش تترال ب شتتترر ب حتتر تتيس ب تتايس،
تيس ب شتترر ت ،رإلضترهل ق تر ب ع تركل ب شت كرنتال ش ت ب ةبعل ب عنرخيل ة حةبل ب ةك
يس ب حيس ةبآلخر كر رارال ة يرهر.
الهوامش:
ت ب تتنةبر ،ةنبر ب تتؤةس ب رهيتتل، ةدتتفرا ،شح يتتو تتيس ت بر ( )1ر تتر ل حعتتا ب ي ت
آل رر ةب فنةس ،شةن ،2891 ،د.9-1 ب ع اا ب ةع
ت عد ت فر ب عد تربش ،ب تتابر ةشتتةن ،شح يتتو ةش تتايو تتيس ت بر ( )2ر تتر ل حعتتا ب ي ت
،2891 ،د.9 ب ر يل كشر ،بر
ب دفحل. ب عدار ،نف ( )3نف
( )4ح س ب ف يا ح س ،ب يةعيرال ب ي يل ،1 ،2 ،شح يو عحعتا بأل ت ر ،عترر تحيتار ،عركتن
.1002 ، تارا ب ي ييس ا بر رال ب شرريخيل ،بر
ت عدت فر ب عدتربش ،عدتار ةشتةن ،شح يتو ةش تايو تيس ت بر ( )5ر ر ل حعا ب ي ت
ر و ،د.20-9
ب عدار ،د.12 ( )6نف
ب عدار ،د.21-12 ( )7نف
ب عدار ،د.21-22 ( )8نف
ت ت ب ت تتنةبر ، ،عدت تتار ت تتر و، ةدت تتفرا ،شح يت تتو ت تتيس ت ت بر ( )9ر ت تتر ل حعت تتا ب ي ت ت
د.9-2
ب عدار ،د.82 ( )10نف
ب عدار ،د.1 ( )11نف
ب عدار د.2 ( )12نف
ت ت ب تتنةبر ، ،عد تتار تتر و ، ةد تتفرا ،شح ي تتو تتيس ت ت بر ( )24ر تتر ل حع تتا ب ي ت ت
ت ت عد ت ت فر ةشت تتةن ،شح يت تتو ةش ت تتايو ت تتيس ت ت بر د ،20-18ر ت تتر ل حعت تتا ب ي ت ت
ب عدربش ،عدار ر و ،د.82
ت ت ب تتنةبر ، ،عد تتار تتر و ، ةد تتفرا ،شح ي تتو تتيس ت ت بر ( )25ر تتر ل حعت تا ب ي ت ت
د.28
لب ع . ( )نةل عس ب ع ب عتفا شحال
لب ع . ( )نةل عس ب ع ي رل ةيتفا يابه س
ت ت ب تتنةبر ، ،عد تتار تتر و ، ةد تتفرا ،شح ي تتو تتيس ت ت بر ( )26ر تتر ل حع تتا ب ي ت ت
د ،22د.91
ب عدار ،د.21-22 ( )27نف
عد فر ب عدتربش ،عدتار ةشةن ،شح يو ةش ايو يس بر ( )28ر ر ل حعا ب ي
ت ب تنةبر ، ،عدتار ةدتفرا ،شح يتو يس ت بر ر و ،د ،80ر ر ل حعا ب ي
ر و ،د.22
ت ت ب تتنةبر ، ،عد تتار تتر و ، ةد تتفرا ،شح ي تتو تتيس ت ت بر ( )29ر تتر ل حع تتا ب ي ت ت
د.22
ب عدار ،د.12 ( )30نف
ب عدار ،د.29 ( )31نف
عد فر ب عدتربش ،عدتار ةشةن ،شح يو ةش ايو يس بر ( )32ر ر ل حعا ب ي
ت ب تنةبر ،عدتار ةدتفرا ،شح يتو تيس ت بر ر و ،د ،210ر ر ل حعا ب ي
ر و ،د.98
ب شت يةضت تتي ،ةع تتا ب ت تتكل ( )ب ع دتتةا اتتر نتتةل عتتس ب ن تتةو ة تتا ه تتل عخت ر
ار.
ت ت ب تتنةبر ، ،عد تتار تتر و ةد تتفرا ،شح ي تتو تتيس ت ت بر ( )33ر تتر ل حع تتا ب ي ت ت
د.12
تتر تتر (عاحظتترال ة يتتل ( )46عتترر تحيتتار ب ااتترال ب ي يتتل ب شةن تتيل ه ت ب تترس ب شر ت
ن ت تتر ب ت تتةكاا) ،ب عت ت تتل ب شرريخيت تتل ب ع رر يت تتل ،ب ت تتنل ب ر ت تتر ،ب ت تتاا ( )20-18تةي يت تتل
،2892شةن ،د.220
ب نةبر ،عدار ر و ،د،20 ةدفرا ،شح يو يس بر ( )47ر ر ل حعا ب ي
.20 ،22 ،22
عد فر ب عدتربش ،عدتار ةشةن ،شح يو ةش ايو يس بر ( )48ر ر ل حعا ب ي
ر و د.92
ب نةبر ،عدار ر و ،د.18 ةدفرا ،شح يو يس بر ( )49ر ر ل حعا ب ي
ب عدار ،د.28 ( )50نف
ب دار ،د.91 ( )51نف
تريس، تتر ع ت ب تترس ب ( )52س . .ةر تتينس شتترريخ ي يتتر ب حتتايث عنشدتتا ب تترس ب تترا
شرتعتتل ،ةش تتايو ،عتترا ب تتايس حتترشو ،عركتتن ا بر تتل تاتترا ب ي يتتيس ضتتا ب تتنة بإلي تتر ،ي يتتر،
،2882د.289
( )53ح س ب ف يا ح س ،عدار ر و ،د.222
ب نةبر ،عدار ر و ،د.28 ةدفرا ،شح يو يس بر ( )54ر ر ل حعا ب ي
( )55رةا فة عيكرك ،عدار ر و ،د.80
ب نةبر ،عدار ر و ،د.18 ةدفرا ،شح يو يس بر ( )56ر ر ل حعا ب ي
ب عدار ،د.18 ( )57نف
ب دفحل. ب عدار نف ( )58نف
ب عدار ،د.91 ( )59نف
ب عدار ،د.92 ( )60نف