Podstawy Geodezji 1 Ćwiczenia - Semestr zimowy (I)

4 Kątowe wcięcie w przód

4.1 Obliczenie kąta ze współrzędnych
I sposób

Zadanie polegające na obliczeniu wartości kąta β na podstawie współrzędnych trzech punktów: C (wierzchołka
kąta), L (punktu położonego na lewym ramieniu), P (punktu położonego na prawym ramieniu), sprowadza się
do obliczenia azymutów ramion kąta, czyli odcinków CL i CP oraz jego wyznaczeniu z różnicy azymutów:

β = ACP − ACL (4.1)

Jeśli różnica azymutów obliczona według powyższego wzoru jest ujemna, wtedy należy dodać do niej wartość
kąta pełnego (400g ).

ACL
ACP
C
β

II sposób

Drugi sposób obliczenia kąta β ze współrzędnych punktów: C, L, P polega na zastosowaniu wzoru wyprowadzo-
nego ze wzoru na tangens różnicy kątów:
tan ACP − tan ACL
tan β = tan(ACP − ACL ) = (4.2)
1 + tan ACP · tan ACL
przy czym:
∆yCL ∆yCP
tan ACL = ; tan ACP = (4.3)
∆xCL ∆xCP
Po podstawieniu powyższych związków do wzoru (4.2) otrzymamy:
∆yCP ∆yCL ∆xCL ·∆yCP −∆xCP ·∆yCL
∆xCP − ∆xCL ∆xCL ·∆xCP
tan β = ∆yCP ∆yCL
= ∆xCL ·∆xCP +∆yCL ·∆yCP
(4.4)
1 + ∆x CP
· ∆x CL ∆xCL ·∆xCP

Po dokonaniu algebraicznych przekształceń:

∆xCL · ∆yCP − ∆xCP · ∆yCL
tan β = (4.5)
∆xCL · ∆xCP + ∆yCL · ∆yCP
Podobnie jak podczas wyznaczania azymutu ze współrzędnych, do obliczenia kąta β można korzystać z po-
średnictwa czwartaka ϕ, traktując znaki licznika i mianownika ułamka jako znaki przyrostów współrzędnych
∆y, ∆x.

22 Michał Grzyb
Podstawy Geodezji 1 Ćwiczenia - Semestr zimowy (I)

Zadanie 1. Na podstawie podanych współrzędnych punktów obliczyć w gradach kąt zawarty pomiędzy bokami
AB, AC i długości ramion kąta.

Współrzędne B
Nr punktu
X [m] Y [m]
A 5423156,56 4540890,13
B 5423237,92 4540971,78
C 5423102,07 4541032,99 A

Sposób I:

∆xAB = XB − XA = 5423237, 92 − 5423156, 56 = 81, 36

∆yAB = YB − YA = 4540971, 78 − 4540890, 13 = 81, 65
∆xAC = XC − XA = 5423102, 07 − 5423156, 56 = −54, 49
∆yAC = YC − YA = 4541032, 99 − 4540890, 13 = 142, 86
q p
dAB = ∆x2AB + ∆yAB2 = 81, 362 + 81, 652 = 115, 27
q p
dAC = ∆x2AC + ∆yAC2 = (−54, 49)2 + 142, 862 = 152, 90
∆yAB 81, 65
tan AAB = = = 1, 0035644
∆xAB 81, 36
AAB = 50, 1132g6
∆yAC 142, 86
tan AAC = = = −2, 6217655
∆xAC −54, 49
AAC = −76, 8022g6 + 200g = 123, 1977g4
β = AAC − AAB = 123, 1977g4 − 50, 1132g6 = 73, 0845g

Kontrola:
|∆xAB | |∆yAB | 81, 36
dAB = = = = 115, 27m
cos AAB sin AAB cos 50, 1132g6
|∆xAC | |∆yAC | 142, 86
dAC = = = = 152, 90m
cos AAC sin AAC sin 123, 1977g4

Sposób II:
∆xAB · ∆yAC − ∆xAC · ∆yAB
tan β =
∆xAB · ∆xAC + ∆yAB · ∆yAC
81, 36 · 142, 86 − (−54, 49) · 81, 65 16072, 1981
tan β = = = 2, 2226145
81, 36 · (−54, 49) + 81, 65 · 142, 86 7231, 2126
β = 73, 0845g

Kontrola tak samo jak w sposobie nr I.

23 Michał Grzyb
Podstawy Geodezji 1 Ćwiczenia - Semestr zimowy (I)

4.2 Obliczanie współrzędnych punktów za pomocą wcięć pojedynczych

Wcięcia pojedyncze stanowią proste, jednoznacznie wyznaczalne zadania geodezyjne, których celem jest
określenie współrzędnych prostokątnych jednego punktu (wyjątkowo dwóch punktów np. w zadaniach Hansena
i Mareka). Wcięcia te zawierają tyle obserwacji n, na ile jest to niezbędne do jednoznacznego wyznaczenia u
niewiadomych (n = u), którymi są współrzędne X, Y punktu wcinanego. Dla określenia pary współrzędnych
X, Y punktu wcinanego trzeba zmierzyć przynajmniej dwa elementy (kąty poziome lub długości boków), w
tym co najmniej jeden element liniowy. Wynika stąd, że w konstrukcjach wcięć pojedynczych nie występują
spostrzeżenia nadliczbowe, a tym samym problem wyrównania. Liczba obserwacji przekraczająca liczbę niewia-
domych występuje natomiast w konstrukcjach wcięć wielokrotnych, w których szukane współrzędne punktów
wciętych uzyskujemy w procesie wyrównania.

4.3 Kątowe wcięcie w przód

Kątowe wcięcie w przód polega na określeniu współrzędnych punktu wcinanego P na podstawie kątów pozio-
mych α, β zmierzonych w trójkącie ABP ze stanowisk A, B o znanych współrzędnych. Odcinek AB stanowi
bazę wcięcia, zaś celowe łączące punkty znane z punktem szukanym, noszą nazwę celowych zewnętrznych
lub celowych w przód, od czego pochodzi nazwa tego wcięcia. Rozwiązanie zadania ma charakter jedno-
znaczny, ponieważ w trójkącie ABP znane są tylko trzy elementy geometryczne: długość bazy dAB określona
współrzędnymi punktów A, B oraz dwie obserwacje kątowe: α, β.

Wiemy, że trójkąt daje się rozwiązać, gdy znane są trzy jego elementy (w tym jeden element liniowy). W
ramach rozwiązania można więc obliczyć pozostałe elementy trójkąta tj. trzeci kąt γ, będący dopełnieniem po-
mierzonych kątów α, β do 180◦ oraz długości boków w oparciu o twierdzenie sinusów. Na podstawie znajomości
boków i kątów trójkąta ABP , współrzędnych punktów A, B oraz azymutu AAB boku AB otrzymanego z tych
współrzędnych można określić współrzędne punktu P .

ABP
ABA
β α
B A
dAB
AAB
AAP

Dla kontroli rachunku czynności te wykonujemy dwa razy, wychodząc z obliczeniem najpierw z punktu A, a
następnie z punktu B. Kolejna kontrola polega na obliczeniu kąta γ ze współrzędnych punktów A, B, P oraz
porównaniu wyniku obliczeń z kątem γ uzyskanym jako dopełnienie kątów α, β do 180◦ .

24 Michał Grzyb
Podstawy Geodezji 1 Ćwiczenia - Semestr zimowy (I)

Kolejność czynności rachunkowych prowadzących do określenia wartości współrzędnych X, Y

punktu wcinanego P :
1. Obliczenie azymutu i długości boku AB ze współrzędnych.

2. Wyznaczenie azymutów boków wcinających AP, BP :

AAP = AAB + α ; ABP = ABA − β (4.6)

3. Obliczenie długości boków wcinających AP, BP na podstawie twierdzenia sinusów:

dAB dAB
dAP = · sin β ; dBP = · sin α (4.7)
sin(α + β) sin(α + β)

4. Obliczenie przyrostów boków wcinających:

∆xAP = dAP · cos AAP ; ∆yAP = dAP · sin AAP (4.8)

∆xBP = dBP · cos ABP ; ∆yBP = dBP · sin ABP (4.9)

5. Dwukrotne określenie współrzędnych punktu P na podstawie:

(a) współrzędnych punktu A i przyrostów boku AP :

XP = XA + ∆xAP ; YP = YA + ∆yAP (4.10)

(b) współrzędnych punktu B i przyrostów boku BP :

XP = XB + ∆xBP ; YP = YB + ∆yBP (4.11)

Zgodność obydwu par wyników stanowi kontrolę rachunkową.

6. Kontrola obliczenia współrzędnych punktu P , polegająca na stwierdzeniu zgodności wyników dwukrotnego
określenia wartości trzeciego kąta γ trójkąta ∆ABP :
(a) jako dopełnienie pomierzonych kątów α, β do 180◦ :

γpom = 180◦ − (α + β) (4.12)

(b) γobl ze współrzędnych punktów A, B, P w oparciu o wzór:

∆xP A · ∆yP B − ∆xP B · ∆yP A

tan γobl = (4.13)
∆xP A · ∆xP B + ∆yP A · ∆yP B

Trójkąt ∆ABP powinien być tak zbudowany, aby kąt γ zawierał się w przedziale od 30◦ do 150◦ . Wynik wcięcia
w przód jest najdokładniejszy, gdy boki wcinające AP, BP przecinają się pod kątem prostym, a więc gdy γ = 90◦ .

Główną zaletą kątowego wcięcia w przód jest możliwość określania współrzędnych celów niedostępnych. Ponieważ
omawiane zadanie jest jednoznacznie wyznaczalne, a więc nie zapewnia kontroli poprawności obserwacji, dlatego
zaleca się pomiar elementu sprawdzającego np. dodatkowego kąta, boku, wysokości trójkąta, itp. Jeśli z tej samej
bazy wcina się jednocześnie kilka dostępnych punktów, wtedy elementami sprawdzającymi mogą być odległości
między punktami wcinanymi, zmierzone w terenie i obliczone ponownie ze współrzędnych określonych wcięciami.

25 Michał Grzyb
Podstawy Geodezji 1 Ćwiczenia - Semestr zimowy (I)

Zadanie 2. Obliczyć współrzędne punktu P 3 wyznaczonego kątowym wcięciem w przód z punktów P 1, P 2.

Współrzędne P1
Nr punktu
X [m] Y [m] α
P1 5423237,92 4540971,78
P2 5423102,07 4541032,99
α = 101, 5200g ; β = 55, 6500g γ
P3

P2

1. Obliczenie azymutu i długości boku P 1 − P 2 ze współrzędnych:

AP 1−P 2 = 173g 05c 01cc ; dP 1−P 2 = 149, 003 m

2. Wyznaczenie azymutów boków wcinających AP 1−P 3 , AP 2−P 3 :

AP 1−P 3 = AP 1−P 2 + α = 173, 0501g + 101, 5200g = 274, 5701g
AP 2−P 3 = AP 2−P 1 − β = 373, 0501g − 55, 6500g = 317, 4001g
3. Obliczenie długości boków wcinających AP, BP na podstawie twierdzenia sinusów:
dP 1−P 2 149, 003
dP 1−P 3 = · sin β = · 0, 7669972 = 183, 397m
sin(α + β) 0, 6231564
dP 1−P 2 149, 003
dP 2−P 3 = · sin α = · 0, 9997150 = 239, 042m
sin(α + β) 0, 6231564
4. Obliczenie przyrostów boków wcinających:
∆xP 1−P 3 = dP 1−P 3 · cos AP 1−P 3 ; ∆yP 1−P 3 = dP 1−P 3 · sin AP 1−P 3
∆xP 2−P 3 = dP 2−P 3 · cos AP 2−P 3 ; ∆yP 2−P 3 = dP 2−P 3 · sin AP 2−P 3
∆xP 1−P 3 = 183, 397 · (−0, 3889135) = −71, 33m
∆yP 1−P 3 = 183, 397 · (−0, 9212746) = −168, 96m
∆xP 2−P 3 = 239, 042 · (+0, 2699298) = +64, 52m
∆yP 2−P 3 = 239, 042 · (−0, 9628800) = −230, 17m
5. Dwukrotne określenie współrzędnych punktu P 3 na podstawie:
(a) współrzędnych punktu P 1 i przyrostów boku P 1 − P 3:
XP 3 = XP 1 + ∆xP 1−P 3 ; YP 3 = YP 1 + ∆yP 1−P 3
XP 3 = 5423237, 92 − 71, 33 = 5423166, 59 ; YP 3 = 4540971, 78 − 168, 96 = 4540802, 82
(b) współrzędnych punktu P 2 i przyrostów boku P 2 − P 3:
XP 3 = XP 2 + ∆xP 2−P 3 ; YP 3 = YP 2 + ∆yP 2−P 3
XP 3 = 5423102, 07 + 64, 52 = 5423166, 59 ; YP 3 = 4541032, 99 − 230, 17 = 4540802, 82
Zgodność obydwu par wyników stanowi kontrolę rachunkową.
XP3 = 5423166, 59m ; YP3 = 4540802, 82m
6. Kontrola obliczenia współrzędnych punktu P 3, polegająca na stwierdzeniu zgodności wyników dwukrot-
nego określenia wartości trzeciego kąta γ trójkąta P 1 − P 2 − P 3:
(a) jako dopełnienie pomierzonych kątów α, β do 200g :
γpom = 200g − (α + β) = 200g − (101, 5200g + 55, 6500g ) = 42g 83c 00cc
(b) γobl ze współrzędnych punktów A, B, P w oparciu o wzór:
∆xP 3−P 1 · ∆yP 3−P 2 − ∆xP 3−P 2 · ∆yP 3−P 1 27319, 3253
tan γobl = = = 0, 7967762
∆xP 3−P 1 · ∆xP 3−P 2 + ∆yP 3−P 1 · ∆yP 3−P 2 34287, 3116
γobl = 42g 83c 00cc

26 Michał Grzyb