Wykład 5 Pamięć

Co zapamiętujemy? Coś, co jest wyraziste, sensowne, jest dla nas ważne, rzeczy użyteczne, rzeczy
zgodne z naszymi postawami (nastawienie jest ważne – np. przekładanie daty egzaminu sprawi, że
wyniki będą gorsze)

Różnorodność procesów pamięciowych

badania Ebbinghausa – sylaby bezsensowne i dwie spółgłoski oddzielone samogłoska np. NET, RYF,
BAZ itp.

Wyznaczniki efektywności zapamiętywania

 powtarzanie

 efekty liniowe, modyfikowane przez inne czynniki

 optymalizacja rozkładu w czasie

Przeuczenie – (eksperyment Krugera), warto powtarzać nawet jeśli już coś wiemy, im więcej
powtórzysz, tym lepiej zapamiętasz

Pamięć autobiograficzna (Maruszewski)

 zdarzenia uporządkowane są liniowo, czasem zapis hierarchiczno-liniowy

 porządkowanie z zachowaniem rzeczywistego porządku czasowego zdarzeń

 zdarzenia mają ścisłą lokalizację w czasie (nie zawsze poprawną)

 zdarzenia opatrzone są tytułami i etykietkami zawierającymi określenie sensu zdarzenia

 opisom zdarzeń towarzyszą oznakowania afektywne

Pamięć autobiograficzna też może się zmieniać, ulegać przekształceniom w wyniku odstępu czasu
zmienia się ich intensywność czy nawet sposób rozumienia w kontekście emocjonalnym np. możemy
inaczej patrzeć na traumatyczne wydarzenie po czasie

Amnezja dziecięca – brak wspomnień z pierwszego roku życia i nieliczne wspomnienia z pierwszych 3
lat życia, mały wpływ dystansu czasowego od wspomnianego zdarzenia na pamiętanie, najlepiej
pamiętane zdarzenia nacechowane emocjonalnie, neurony nie są zmielinizowane i mózg jeszcze się
rozwija, nie używają schematów, nie znają słów, więc ciężko jest zapamiętać informacje, bo nie ma
możliwości ich werbalizacji.

Pamięć fleszowa – np. zamach na Kennedy’ego, zamach na Jana Pawła II, katastrofa promu
Challenger, fotograficzne kopie rzeczywistości w pamięci autobiograficznej, są obrazowe, nasycone
szczegółami, trafne i trwale zachowywane.

Pamięć fleszowa dotyczy zdarzeń niecodziennych, zaskakujących o wysokiej doniosłości

specjalny mechanizm kodowania danych

 miejsce otrzymania informacji

 aktywność podmiotu w momencie nadejścia sytuacji

  źródło informacji

 zachowania innych osób w tamtym momencie

Fabrykowanie wspomnień – np. badania Loftus, zagubienie się w sklepie w dzieciństwie

Pamięć długotrwała działa na zasadzie hierarchiczności pewnych drabinek etc. np. pojęcie zwierzęta i
mamy dołączone do tego różne skojarzenia ze zwierzętami

MYSLENIE I ROZWIAZYWANIE PROBLEMOW

Myślenie – zestawienie w pamięci operacyjnej różnych danych poznawczych (informacji) w celu

uzyskania nowej jakości, myślenie wymaga pojęć, pewnych kategorii umysłowych

Prototypy – rzeczy najlepiej reprezentujące daną kategorię

Egzemplarze – znajomość danego przykładu, np. konkretne psy są egzemplarzami pojęcia pies

Dwa założenia:

 myślenie jest świadome

 myślenie jest kontrolowane

OBA SĄ NIEPRAWDZIWE

Behawioralne wskaźniki myślenia

TYPY MYŚLENIA WEDŁUG EDWARDA NĘCKI

 myślenie asocjacyjne

 potok myślowy, skojarzenia

 myślenie ukierunkowane

 reproduktywne

 produktywne

 krytyczne

Problem – zadanie trudne do rozwiązania w ramach aktualnie posiadanej wiedzy, wymaga

poszukania informacji, wyprodukowania nowej informacji

STRUKTURA SYTUACJI PROBLEMOWEJ:

 odczucie trudności

 analiza problemu

 wytwarzanie rozwiązań

 ocena rozwiązań

NIEZALEŻNOŚĆ GENEROWANIA I EWALUACJI POMYSŁÓW

DWA RODZAJE PROBLEMÓW:

 1. Otwarte – wymagają sformułowania i ewaluacji pomysłu (co dzisiaj zrobić na kolację?),
wpływ wzbudzonej motywacji na rozwiazywanie problemów - czyli pytanie czy kolacja zwykła
czy urodzinowa

2. …

Przy rozwiazywaniu problemów pomagają algorytmy

Algorytmy - procedura obejmująca serie działań podejmowanych krok po kroku, zapewniająca

prawidłowe rozwiązanie określonego typu problemu

PROBLEM – SKŁADOWE PROBLEMU:

 stan wyjściowy – niepełna informacja lub niezadowalające warunki

 stan docelowy – informacja lub stan, które chcemy osiągnąć

 zestaw operacji – kroki, które musimy podjąć, żeby coś zdobyć

Radzenie sobie z problemami:

 rola czynników sytuacyjnych

 przezwyciężenie nastawień

 radzenie sobie z fiksacją

FIKSACJA FUNKCJONALNA – nieumiejętność dostrzeżenia nowego sposobu użycia przedmiotu

uprzednio skojarzonego z innym celem, wpływa negatywnie na rozwiązanie problemów

Czynniki wpływające na rozwiązywanie problemów:

 kompetencje

 nastawienie umysłowe

 zjawisko wglądu aha

 stałość funkcjonalna – myślenie o przedmiotach w kategorii ich nazw i funkcji

HEURYSTYKI – strategie poznawcze lub intuicje, płyną z praktyki, są to po prostu skróty myślowe do
rozwiazywania złożonych zadań

HEURYSTYKA DOSTEPNOŚCI – wnioskowanie na podstawie informacji, które mamy, np. informacje

łatwo dostępne w pamięci

HEURYSTYKA REPREZENTATYWNOŚCI – strategia poznawcza polegająca na włączeniu jakiegoś

przedmiotu do kategorii na podstawie podobieństwa do typowych przedstawicieli tej kategorii

HEURYSTYKA ZAKOTWICZENIA – ocenianie pewnych rzeczy na podstawie pewnego punktu

odniesienia (kotwicy)

EFEKT PERSPEKTYW – sposób przedstawienia informacji wpływa na wybór podejmowany przez

człowieka

EFEKT PIERWSZEŃSTWA – pierwsze informacje są najważniejsze

osoba opisana jako: leniwa, uparta, miła, inteligentna, będzie gorzej odebrana od osoby opisanej
jako: inteligentna, mila, uparta, leniwa

SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO – określone oczekiwania w stosunku do pewnych rzeczy,

zachowań mogą realnie wpłynąć na te zachowania tak, że spełnią się oczekiwania. badania Roberta
Rosenthala

efekt Pigmaliona

efekt Golema

EFEKT TENDENCYJNOŚCI PRZEKONAŃ – zjawisko zniekształcenie rozumowania przez wcześniejsze

wiedze, postawy i wartości, które prowadzi do uznania nieprawdziwych osądów

Jesteśmy bardzo skłonni do wiary i zaufania naszym sądom nawet jeśli są one błędne

może to wynikać z:

 niezdawania sobie sprawy z tego jak wątpliwe są nasze sady

 skupianie uwagi na tym co je potwierdza a nie co obala

 staramy się doprowadzić do stanu rzeczy w jaki wierzymy

BŁĘDY W ARGUMENTACJI

 argumenty ukierunkowane na osobę

 odwoływanie się do siły

 odwołanie się do autorytetu

 odwołanie się do popularności

RACJONALNOŚĆ

Czym jest racjonalność?

 zestaw narzędzi poznawczych zapewniających realizację celów, a dokładniej – zdolność do

wykorzystania wiedzy sprawdzonej i uzasadnionej do osiągania celów

 żeby wiedzę wykorzystać trzeba ją mieć albo zdobyć

Pragmatyczne podejście do racjonalności

 ujęcie klasyczne odwołuje się do logiki, wnioskowania ogólnie rzecz biorąc do rozumu
(ratio=rozum)

 ujęcie pragmatyczne odwołuje się do skuteczności, użyteczności, słuszności (ratio=racja,

słuszność)

 oznacza to ze działanie racjonalne z jednej strony może być nieracjonalne z drugiej i

odwrotnie

 oznacza to też, że czasami działanie nielogiczne może być skuteczne

Racjonalność jako wartość

 ludzie są przekonani o własnej racjonalności

  przekonanie o nieracjonalności innych

 racjonalność jest cenną wartością

Trzy sfery przejawiania się racjonalności:

 sfera podstawowej wiedzy

 sfera myślenia

 sfera czynności

Nieracjonalność to odwrotność racjonalności, która przejawia się w sferach:

 sferach wiedzy: ignorancja na wiedzę

 sferach myślenia: błędy poznawcze

 sferach czynności: zachowania nieoptymalne

Kto aktywnie unika wiedzy?

 osoby o zamkniętych umysłach

 osoby dogmatyczne one już wiedzą wszystko

 osoby, które nie radzą sobie z niepewnością

 osoby o ograniczonych zasobach poznawczych i energetycznych

 osoby przekonane o małym wpływie na sytuację

 osoby kontrolowane przez różne grupy np. sekty

EMOCJE I MOTYWACJA

 różnice indywidualne np. psychopaci czy neurotycy

 różnice międzykulturowe – reguły okazywania emocji w danej kulturze

Pięć zjawisk afektywnych:

 pobudzenie emocjonalne fundament wszelkich emocji

 odmienne emocje np. złość, radość

 uczucia miłość, nienawiść

 nastroje smutek, depresja, euforia

 oceny i postawy wobec obiektów, np. sympatia antypatia

Uczucia:

 adresowane – mają obiekt

 werbalizowane

 są względnie trwale

 orientacja behawioralna
  gotowość do działania na rzecz obiektu

Emocja polega na uruchomieniu gotowości do realizacji pewnych programów działania. Emocja

hierarchizuje działania w skali priorytetów lub pilności. Różne emocje uruchamiają różne programy
działania.

Emocja jest doświadczana subiektywnie jako szczególny i wyróżnialny stan, któremu towarzyszą np.
ekspresja, zmiany mimiczne.

POZNAWCZE PODEJŚCIE DO EMOCJI:

 poszukiwanie informacji – rozumienie zjawiska, oswajanie się

 nadawanie nowego sensu informacjom

 odcinanie dostępu do informacji

 społeczne reguły okazywania

 samouspakajanie i samoinstrukcje

MOTYWACJA

Motywacja kompetencyjna

 wrodzone dążenie do efektywnej interakcji z otoczeniem

 umiejętności zapewniające skuteczność

 przemieszczanie się

 operowanie przedmiotami

Początek aktywności: uruchomienie zachowania

 wielkość oczekiwanej gratyfikacji

 subiektywne prawdopodobieństwo osiągniecia sukcesu

Klasy procesów motywacyjnych:

 procesy odpowiedzialne za przejście ze stanu odpoczynku do stanu aktywności

 procesy odpowiedzialne za zmianę kierunku aktywności (nowy cel)

 procesy odpowiedzialne za podtrzymanie aktywności długoterminowej i powtarzalnej

 procesy odpowiedzialne za przerwanie działania przed osiągnieciem wyniku

 procesy odpowiedzialne za rozpoznanie wyniku

Koncepcja alternatywna Paul Pintrich

 -komponent wartości celu

 -komponent możliwości – czy jestem w stanie coś zrobić i w jakim stopniu

 -komponent afektywny – jakie emocje wzbudza efekt

 -założenie o niezależności czynników

Początek aktywności:

Motywacja typu muszę:

 presja biologiczna

 presja społeczna – oczekiwania, wymagania, role społeczne

 wymagania sytuacyjne (katastrofy, pogoda, zamknięta droga)

Motywacja typu chcę:

 pokusy

 potrzeby nabyte

 fantazje, aspiracje, pragnienia

 zachowania innych ludzi

 różne wersje niezgodności poznawczych

Czego chcemy? Tego, co jest dla nas subiektywnie ważne, tego, co moje, tego, co dostępne, tego, co
jest powszechnie upragnione, tego, czego inni nie maja

Podtrzymanie aktywności – wytrwałość

Techniki podtrzymania:

 segmentacja

 magiczna polowa

 zadania jako indywidualne

Zniechęcenie

 z powodu braku gratyfikacji

 z powodu zmęczenia, wyczerpania zasobów

 niskie szanse na sukces lub znaczący spadek tych szans

 alternatywna wartość

 utrata wpływu nad zdarzeniami – coś się wymyka spod kontroli

 lęk przed porażką

 samoutrudnianie

 lęk przed sukcesem

Emocje – kontrola działania

Nastrój – kontrola procesów poznawczych. Nastrój trwa dłużej niż emocja. Emocje są bardziej
ukierunkowane nastroje nie są ukierunkowane. Ludzie z reguły wiedzą w jakim są nastroju, ale nie
wiedzą z czego taki nastrój wynika. Nastrój wpływa na stosunek do nas, np. nastrój negatywny
sprawia, że patrzymy raczej na siebie, skupiamy uwagę na sobie, natomiast pozytywny nastrój sprzyja
koncentracji uwagi na innych osobach.

Związek nastroju z uczeniem się i procesami pamięciowymi – pozytywny nastrój zwiększa gotowość
do zachowań prospołecznych

Radzenie sobie z emocjami:

 zabieg regulacji emocji przez modyfikowanie stanu mięśni

 terapia tańcem czy ćwiczenia w relaksacji ciała

 modyfikacja dopływu informacji - nie chcę tego widzieć albo nie chcę o czymś wiedzieć

 oswajanie się ze źródłami emocji i samymi emocjami

 wyjście od jednego stanu do drugiego

Sposoby na zły nastrój:

 relaks różne jego formy np. ciepła kąpiel

 ucieczka i unikanie np. izolowanie się od innych ludzi

 bezpośrednia redukcja napięcia np. picie alkoholu

 wsparcie społeczne – rozmowa ze znajomymi, wspólne palenie papierosów

 techniki pasywne – np. oglądanie telewizji, jedzenie, zakupy

 aktywność dostarczająca przyjemności np. słuchanie muzyki, zaangażowanie w hobby

Kontrola emocjonalna

 zimny mechanizm poznawczy – kalkulacja zysków i strat

 gorący mechanizm – impulsywny, szybki, zależny od napięcia sytuacyjnego

Uleganie pokusom w sytuacji, gdy więcej zyskamy niż stracimy, nie zostaniemy ani przyłapani i
zdemaskowani ani ukarani

DODATKOWE

Inteligencja

Inteligencja jako zaleta coś, co jest powodem do dumy, brak inteligencji powód do wstydu.

Inteligencja jako zasoby odnawialne, wyczerpywalne i mogą być trenowane.

Inteligencja jako pewna złożoność różnych składowych.

Trzy rodzaje inteligencji:

 inteligencja A – wrodzone możliwości

 inteligencja B – możliwości rzeczywiste, zrealizowane

 inteligencja C – możliwości ujawniające się, poddające się pomiarowi

inteligencja jako dobra pamięć, odpowiednie przetwarzanie informacji, uwaga i uczenie się
inteligencja jako zdolność do rozwiazywania problemów zarówno prostych i tych złożonych

PODSTAWOWY PODZIAL

 inteligencja psychometryczna – możemy zmierzyć w różnych testach

 inteligencja praktyczna – widzimy ja w zachowaniach

 inteligencja płynna – zdeterminowana biologicznie, stabilna

 inteligencja skrystalizowana – zależna od środowiska, ulega zmianom w ciągu życia jednostki

 inteligencja wieloraka – nie jest skonkretyzowana na jednej dziedzinie, a jest całym zbiorem
różnych, w której jednostka wykazuje umiejętności:

o inteligencja językowa

o inteligencja muzyczna

o inteligencja przestrzenna

o inteligencja kinestetyczna

STRUKTURY JA – tożsamość osobista i społeczna

Spojrzenie na jednostkę jako indywidualną, jakie ma cechy charakterystyczne, ale też jako osobę
społeczną, która jest w jakimś stopniu podobna do innych osób

Ja może być podmiotem albo przedmiotem.

Ja jest podmiotem, kiedy:

 jednostka dysponuje zdolnością do samokontroli

 jednostka jest sprawcą, wywiera wpływ na wydarzenia

 jednostka ma realną wolność wyboru

Przedmiotem jest się wtedy, gdy Ja ulega uprzedmiotowieniu i staje się narzędziem dla celów
organizacji, grupy itd.

Ja może być też przedmiotem w kontekście samoobserwacji – jedni ludzie są bardziej skłonni do
samoobserwacji niż inni. Osoby z wysoką tendencją do samokontroli lepiej radzą sobie w wielu
sytuacjach społecznych, łatwiej się dostosowują niż osoby o niskiej tendencji do samokontroli
obserwacyjnej

Ja przedmiotowe – oglądanie swoich zdjęć, przeglądanie się w lustrze, słuchanie nagrań własnego
głosu

Koncentracja uwagi na Ja sprzyja:

 intensyfikacji kontroli zgodności działania z ustalonym standardem

 wzrostowi własnych standardów i oczekiwań i funkcjonowanie zadaniowe na ich podstawie

Z danych dostarczanych do naszej struktury Ja są generowane różne wersje własnego Ja:

  Ja możliwe – przekonania na temat tego jaki podmiot może się stać, kim może być, a kim
wolałby nie być. Porównujemy siebie z różnych okresów życia – ja teraz a ja wtedy, czasami
wyobrażenie siebie, swojego Ja w przyszłości może nas skłonić do działania i pobudzić

 Ja aktualne – jaki jestem teraz

 Ja idealne – jaki chciałbym być, idealna wersja siebie (nastawienie na dokonania, osiągniecia)

 Ja normatywne – jaki powinienem być

 Ja powinnościowe – bezpieczeństwo i nastawienie prewencyjne

 Ja prywatne – pobudzenie Ja idealnego

 Ja publiczne – bardziej skupia się na ja powinnościowym

SAMOOCENA – CENTRALNA KATEGORIA STRUKTURY JA

Samoocena jest wyrazem wartościującego stosunku do siebie samego jako całości lub też do jakiegoś
konkretnego aspektu Ja

Samoocena jako:

 wskaźnik uznania ze strony innych ludzi

 detektor odchyleń od normy

 posiadane zasoby poznawcze i energetyczne

 zabezpieczenie przed nadmiernymi emocjonalnymi konsekwencjami zdarzeń

 bufor zabezpieczający przed lękami

 jako wskaźnik dobrego nastroju ogólnego dobrostanu

Doświadczenia składające się na Ja można opisać za pomocą czterech wymiarów:

 temporalny – czasowy ja przeszłe, aktualne, przyszłe

 realnościowy – stany typowe Ja realne, Ja idealne, Ja robocze (tymczasowe)

 obligujący - jaki ktoś być powinien, czyli Ja powinnościowe

 wymiar kompetencji – ja skuteczne i ja nieskuteczne

porównania między rożnymi aspektami Ja służą nam regulacji różnych kwestii – mechanizm
regulacyjny, dotyczy to aspektu afektywno-motywacyjnego oraz działań ukierunkowanych na
autoweryfikację – dążenie do trafnego obrazu siebie oraz autowaloryzację – dążenie do poprawienie
obrazu własnej osoby

Sądy pewne na nasz temat nie wymagają ciągłego sprawdzania natomiast takie, których nie jesteśmy
pewni wymagają poszukiwania nowych informacji, aby uzyskać pewność

Struktura Ja jest automatycznie aktywizowana, integruje dane, koordynuje interesy, stanowi punkt
odniesienia. Struktura Ja jako zdolność do autoidentyfikacji do rozpoznania siebie, zdolności do
samookreślenia oraz jako narzędzie do rozpoznawania, cech, intencji i tym podobnych. Zadanie Ja to
wybór celów i działań koordynujących różne interesy.
ZDOLNOŚĆ DO SAMOKONTROLI

Dwa procesy w strukturze Ja:

 dążenie do usuwania niezgodności wewnątrz tej struktury

 dążenie do poprawy mniemania o sobie samym