Zagadnienia:

1. Podstawowe pojęcia i zagadnienia psychologii poznawczej.

2. Podstawowe stanowiska epistemologiczne wobec procesu spostrzegania.
3. Klasyczne teorie spostrzegania.
4. Proces spostrzegania (na czym polega i jego efekty).
5. Pamięć sensoryczna (właściwości i rola).
6. Czym są i jaką pełnią rolę detektory cech?
7. Co oznacza rozumienie procesu spostrzegania jako procesu rozpoznawania i kategoryzacji?
8. Czym jest gotowość percepcyjna i jakie są jej determinanty?
9. Na czym polega zjawisko obronności percepcyjnej i jakie jest jego znaczenie dla wielofazowego
rozumienia procesu spostrzegania?
10. Na czym polega konstrukcyjny charakter spostrzegania wdg. Neissera?
11. Jaki jest wpływ kontekstu na spostrzeganie?
12. Co to są powidoki i jakie są ich rodzaje?
13. Omów rolę procesu spostrzegania.
14. Co to są wyobrażenia i jak tradycyjnie rozumiano wyobraźnię?
15. Omów dwa główne stanowiska (obrazowe i abstrakcyjne) wobec tworzenia.
reprezentacji wyobrażeniowych.
16. Co to są rotacje umysłowe i jakie są wnioski z badań z ich użyciem?
17. Omów główne efekty zbadane przy pomocy skaningu umysłowego.
18. Omów koncepcję izomorfizmu funkcjonalnego.
19. Wymień i omów za Paivio cztery podstawowe stanowiska dotyczące relacji między rodzajem kodu a
reprezentacjami wyobrażeniowymi.
20. Jaki jest wpływ wyobrażeń na procesy psychiczne człowieka?
21. Scharakteryzuj podstawowe funkcje uwagi.
22. Omów zjawiska czujności i przeszukiwania.
23. Omów fizjologiczne mechanizmy uwagi.
24. Omów teorię uwagi D. Broadbenta i A. Treisman.
25. Omów teorię uwagi na poziomie reakcji.
26. Scharakteryzuj modele integrujące uwagi.
27. Omów teorię zasobów uwagi Khanemana.
28. Opisz teorię uwagi S. Di Nuovo.
29. Co to są dystraktory i jakie są ich rodzaje?
30. Czym jest kontrola poznawcza i czym różnią się procesy kontrolowane od procesów kontrolnych?
31. Scharakteryzuj i porównaj procesy automatyczne i kontrolowane.
32. Czym jest automatyzacja czynności i jak do niej dochodzi?
33. Omów teorię rywalizacji egzemplarzy Logana.
34. Podaj i omów cechy uwagi.
35. Scharakteryzuj pamięć jako zdolność i jako proces.
36. Omów tradycyjne badania nad pamięcią.
37. Scharakteryzuj biologiczne podłoże pamięci.
38. Wymień i omów fazy procesu pamięciowego.
39. Opisz cykl pamięciowy Tulvinga.
40. Omów prawo częstości i prawo Foucaulta.
41. Czy przypominanie i rozpoznawanie to te same procesy?
42. Scharakteryzuj teorię przypominania Loftusów.
43. Scharakteryzuj i porównaj strukturalne modele pamięci: ultrakrótkotrwałej, krótkotrwałej i trwalej.
44. Opisz model pamięci krótkotrwałej Sperlinga.
45. Omów teorie zapominania w pamięci krótkotrwałej.
46. Scharakteryzuj pamięć operacyjną wdg. modelu Baddeleya i Hitcha.
47. Scharakteryzuj model aktywacyjny Cowana.
 48. Podaj dowody odrębności pamięci krótkotrwałej i trwałej.
49. Porównaj pamięć semantyczną i epizodyczną.
50. Opisz model pamięci semantycznej Collinsa i Quilliana.
51. Opisz teorię schematów poznawczych.
52. Opisz model pamięci epizodycznej Normana i Rumelharta.
53. Omów podstawowe założenia teorii głębokości przetwarzania informacji Craika i Lockharta.
54. Scharakteryzuj ogólną teorię pamięci Tulvinga.
55. Scharakteryzuj i porównaj pamięć proceduralną i deklaratywną.
56. Podaj podstawowe funkcje pojęć.
57. Scharakteryzuj pogląd klasyczny na strukturę pojęć.
58. Scharakteryzuj podstawowe założenia poglądu probabilistycznego na strukturę pojęć.
59. Opisz teorię pojęć Smitha, Shobena i Ripsa.
60. Opisz teorię pojęć naturalnych E. Rosche.
61. Scharakteryzuj pogląd egzemplarzowy na strukturę pojęć.
62. Rozstrzygnij dylemat: Trzy poglądy na strukturę pojęć czy trzy rodzaje pojęć?
63. Scharakteryzuj podstawowe rodzaje myślenia.
64. Czym jest myślenie i jakie są jego podstawowe fazy wdg. Craika?
65. Scharakteryzuj i porównaj trzy koncepcje wyjaśniające rolę języka w myśleniu.
66. Podaj klasyfikację sytuacji problemowych.
67. Scharakteryzuj podstawowe elementy rozwiązywania problemów za Hayesem i omów proces
rozwiazywania problemów za ich pomocą.
68. Jak przebiega rozwiązywanie problemów słabo określonych?
69. Jakie są sposoby przeszukiwania przestrzeni problemu w celu znalezienia rozwiązania?
70. Omów metody planowania rozwiązywania problemów.
71. Co to są operacje umysłowe i jakie są ich typy?
72. Podaj i omów fazy rozwiązywania problemów.

1. Literatura obowiązkowa
1. Maruszewski, T. (2001). Psychologia poznania. Gdańsk, GWP
2. Strelau, J. (2001). Psychologia. T.2. Gdańsk, GWP.
3. Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa, PWN.

2. Literatura uzupełniająca
1. Materska, M., Tyszka, T. (1992). Psychologia i poznanie. Warszawa, PWN.
2. Maruszewski, T. (1998). Poznanie, afekt, zachowanie. Cz.1.

0. Podstawowe zagadnienia pp
• Powstanie pp – konferencja w MIT 1956r
• Twórca pp – George Miller
• Pp, a inne dyscypliny
o Filozofia – epistemologia – bada źródła i charakter wiedzy oraz zajmuje się teoriami prawdy
o Sztuczna inteligencja – konstruowanie systemów komputerowych zdolnych do wykonywania
poszczególnych czynności poznawczych
o Kognitywistyka – syntezuje problematykę poznawania uprawianą przez 6 dyscyplin: filozofię,
psychologię, językoznawstwo, informatykę, antropologię i neuronaukę
• Podstawowe założenia dotyczące procesów przetwarzania informacji
o Ekonomia
o Stabilne struktury poznawcze
o Przetwarzanie informacji – wiele poziomów
o Wpływ kontekstu na wszystkie procesy poznawcze
 o Aktywny charakter procesów
o Procesy dokonuję się dzięki strategiom przetwarzania informacji
• Metody pracy nad poznaniem
o Eksperyment laboratoryjny
o Badania kliniczne
o Symulacja komputerowa
o Obrazowanie pracy mózgu
• Struktury poznawcze
o System informacji o świecie zewnętrznym i o własnej osobie , zakodowanych w pamięci trwałej
człowieka – głw. Składnik osobowości człowieka
o Funkcje: kształtują poczucie tożsamości i obraz ,,ja”, pozwalają orientować się w świecie,
ułatwiają ocenę, dostarczają informacji o sposobach działania i rozwiązywania problemów
• Cechy formalne struktur poznawczych
o Złożone(wielowymiarowe) – proste (jednostkowe)
o Abstrakcyjne – konkretne
o Otwarte – zamknięte
o Aktywne - bierne
• Proces przetwarzania informacji

1. Podstawowe pojęcia pp
• Poznanie – zdolność człowieka i innych gatunków do odbioru informacji z otoczenia oraz przetwarzania
ich w celu skutecznej kontroli własnego działania, a także lepszego przystosowania się do warunków
środowiska. Poznaniem nazywamy ogół procesów
• Bodziec – nośnik informacji
• Umysł człowieka – system przetwarzania informacji
• Informacja – redukcja niepewności o połowę ( I = log20)
• Proces przetwarzania informacji – dokonywanie operacji na informacjach, dzięki którym informacje są
transportowane, przekształcane, redukowane, wzmacniane, zachowywane, przywoływane i
wykorzystywane

2. Podstawowe stanowiska epistemologiczne wobec procesu spostrzegania

• Spostrzeganie dostarcza dokładny obraz świata, istniejącego poza nami
• Nie można dostrzegać świata zewnętrznego. Jedyna dostępna bezpośrednio rzecz to treść procesów
psychicznych
• Spostrzeganie jest efektem aktywności umysłu, który konstruuje obraz świata na podstawie danych
dostarczonych przez zmysły i zawartych w pamięci

3. Klasyczne teorie spostrzegania

(co jest ważniejsze całość, czy części?)

• Asocjacjonistyczna/atomistyczna (ujęcie przyrodnicze)(Wundt, Titchner XIXw)

o Wrażenia pierwotne do spostrzeżeń Z komentarzem [k1]: Wrażenie - odzwierciedla
o Spostrzeżenia jako suma wrażeń łączonych na bazie praw kojarzenia (części nad całością) pojedynczą cechę, np.. Kształt
Spostrzeżenie - dotyczy całości, wszystkich cech
o W polu percepcyjnym wszystko ważne
o Najważniejsze prawo kojarzenia (przez styczność w czasie)
• Teoria postaci (ujęcie humanistyczne) (Wertheimer, Kofka, Kohler, Lewin, Rubin). Inne nazwy
(Psychologia postaci, całości, Stukturalizm)
o Zasada Holizmu
o Pryzmat spostrzeżeń nad wrażeniami – wrażenia są wtórne
o głw. Zasada – całość to więcej niż suma części
o wyodrębnienie całości na podstawie praw Wertheimera
o w polu percepcyjnym figura i tło
+ Teoria Hebba

o Wrażenia są wynikiem aktywności receptorów – nie są dostępne świadomości

o Spostrzeżenie jest rezultatem procesem interpretacji zakodowanych impulsów nerwowych w
mózgu
o Spostrzeganie zależy od procesów uczenia się
o W spostrzeganiu występuje aktywność zespołów komórkowych oraz sekwencji fazowych

4. Proces spostrzegania (na czym polega i jego efekty)

- proces aktywnego tworzenia reprezentacji przedmiotu na podstawie informacji tworzonych z narządów
zmysłów oraz informacji zwrotnych z pamięci. Wynik aktywnej interpretacji danych zmysłowych z wykorzystaniem
kontekstu, nastawienia i wcześniej nabytej wiedzy.

- nie jest ani proste, ani automatyczne, nie dostarcza też dokładnego obrazu świata

• Zmiana fizyczna (spostrzeganie) – modyfikacja fizycznego spostrzegania

• Zmiana perspektywy psychologicznej – spostrzeganie modyfikowane przez motywy i emocje
• Proces spostrzegania – tworzenie reprezentacji przedmiotu na podstawie informacji otrzymanych ze
zmysłów i z pamięci
Bodziec dystalny → Bodziec proksymalny → Wrażenie (zakodowane impulsy nerwowe) →Spostrzeżenie (odkodowane
impulsy nerwowe)

• kodowanie sensoryczne i emocjonalne:

Bd → Bp → → Wrażenie → Spostrzeżenie
→ Kodowanie emocjonalne (dekodowane znaczenia
semantycznego oraz
emocjonalne)

• Fazy procesu spostrzegania:

1. Rejestracja sensoryczna – zamiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy
2. Ocena emocjonalna – w strukturach podkorowych bodźce oceniane są jako nie/przyjemne
3. Rozpoznanie treści bodźca – w wyniku porównania danych sensorycznych ze schematami
pojęciowymi zostaje nadane znaczenie bodźca – kategoryzacja
4. Ocena znaczenia metaforycznego – odnajdowanie dodatkowych znaczeń w spostrzeżeniu

5. Pamięć sensoryczna (właściwości i rola)

• Krótko przechowuje bodziec proksymalny zakodowany w impuls nerwowy
• 2 rodzaje – ikoniczna i echoiczna
• Przechowuje fizyczne cechy bodźca
• Pozwala zgromadzić wszystkie informacje niezbędne do sformułowania spostrzeżenia
• Pamięć ikoniczna ma dużą pojemność (ok. 1/3 spostrzeganych bodźców), a echoiczna małą (tylko ostatni
dźwięk, a max czas to 2s)

6. Czym są i jaką pełnią rolę detektory cech?

• Zespół komórek nerwowych wyspecjalizowany w odbieraniu i rejestrowaniu ściśle określonych
właściwości przedmiotów
• Różnią się złożonością strukturalną i funkcjonalną
• Znajdują się na siatkówce i wyższych piętrach układu nerwowego

7. Co oznacza rozumienie procesu spostrzegania jako procesu rozpoznawania i kategoryzacji?

W tym rozumieniu przyjmujemy, że istotą procesu spostrzegania jest określenie, do jakiej kategorii należą
spostrzeżenia, co możliwe jest dzięki danym sensorycznym i pamięciowym.
 • Dane sensoryczne – pochodzące z narządów zmysłów w postaci zakodowanych impulsów nerwowych
• Dane pamięciowe – pochodzące ze schematów pamięciowych, w których reprezentowana jest wiedza o
świecie
• Istotą spostrzegania jest określenie do jakiej kategorii należy spostrzegany obiekt
W momencie konfrontacji danych zmysłowych i pamięciowych, następuje proces dopasowania (standaryzacja danych
przez detektory cech; wyszukiwanie przez schematy pamięciowe cech lub zbiorów cech, które najlepiej pasują do już
istniejących struktur). Ważna jest tutaj także gotowość percepcyjna, która warunkuje nasze nastawienie względem tego,
co ma być spostrzegane.

Proces spostrzegania jest procesem rozpoznawania i kategoryzacji, ponieważ następuje uznanie bodźca za
egzemplarz schematu pamięciowego oraz następuje konfrontacja bodźca z kategorią poznawczą

Badania Posnera:

Badani mieli udzielać odpowiedzi po prezentacji serii bodźców wg podanych wcześniej kryteriów zgodności (np: czy obie
litery są samogłoskami (A E lub T B) )

• Fizyczne (AA lub BB)

• Nominalne = znaczeniowe (Aa lub Bb)

Wnioski:

• przy jednoczesnej ekspozycji bodźców najkrótszy czas reakcji był w kategorii kryteriów fizycznej
zgodności, a najdłuższy czas reakcji – w kategorii zgodności opartej na regule.
• Jeśli bodźce były prezentowane z opóźnieniem czasowym (tzn. jeden, chwilę później drugi), wówczas
czas reakcji był odwrotny: najkrótszy przy kryterium zgodności opartym na regule, a najdłuższy – przy
kryterium opartym na fizycznej zgodności.

Wpływa na to konieczność (lub jej brak) zapamiętywania pierwszego bodźca

8. Czym jest gotowość percepcyjna i jakie są jej determinanty?

Gotowość:

• Stan organizmu warunkujący to, co będzie spostrzegane (oczekiwania)

• Łatwość zastosowania określonej kategorii pamięciowej do danego materiału
• Zależy od czynników zewnętrznych i wewnętrznych
Determinanty Brunera
Zewnętrzne Wewnętrzne
- Częstość uprzednich doświadczeń (ważna rola primingu) - Monopol na spostrzeganie –liczba kategorii Z komentarzem [k2]: Iloma kategoriami dysponujemy? Im
- Konsekwencje społeczne wykorzystywanych przez jednostkę mniejsza ich ilość tym szybsza klasyfikacja
- integracja poznawcza systemu kategorii Z komentarzem [k3]: Jak dobrze powiązane są ze sobą
- Konsekwencje motywacyjne dane pamięciowe? Łatwiejsze wychwytywania i
porządkowanie dobrze rozumianych pojęć - łatwiejsze
Priming (efekt uprzedzenia, torowania) zrozumienie wykładu z psychologii niż np. z chemii

• prezentowanie jakiegoś bodźca tuż przed bodźcem rozpoznawanym

• wstępne aktywizowanie szlaków nerwowych w przypadku późniejszego pojawienia się takiego
samego bodźca, szlaki nerwowe gotowe są do pełnej aktywizacji, owocuje to szybkim
rozpoznaniem (trochę jak szczepionka)
• W przypadku niezgodności bodźców gotowość percepcyjna obejmuje nieodpowiednie obwody
neuronalne

9. Na czym polega zjawisko obronności percepcyjnej i jakie jest jego znaczenie dla wielofazowego
rozumienia procesu spostrzegania?
• Obniżenie progu rozpoznawania materiału zagrażającego dla jednostki
 • Jest wynikiem odbioru sygnału emocjonalnego ocenianego jako zagrażający i hamowanie analizy
semantycznej
• Powoduje zatrzymanie procesu tworzenia spostrzeżenia

10. Na czym polega konstrukcyjny charakter spostrzegania wdg. Neissera?

Cykl percepcyjny Neissera:

Analiza spostrzegania w kategoriach wzajemnego dopasowywania danych sensorycznych i danych pamięciowych

pomija dwa fakty:

• że spostrzeganie ma charakter reaktywny - człowiek reaguje jedynie na to, co już zdarzyło się w jego
otoczeniu.
• Oraz, że to otoczenie a nie człowiek decyduje o tym, co jest spostrzegane.

Intuicyjnie czujemy, że oba założenia są wątpliwe.

Neisser próbował rozwiązać te problemy w swojej koncepcji cyklu percepcyjnego. Twierdził, że spostrzeganie jest
czynnością konstrukcyjną i ciągłą (cykliczną), nie ma początku, ani końca, przebiega nieustannie (gdyby
spostrzeganie byłoby odpowiedzią na zmiany w otoczeniu, to nasze spostrzeżenia i reakcje byłyby spóźnione w
stosunku do tego, co się dzieje w otoczeniu).

Równoprawnymi częściami cyklu procesu spostrzegania są: pobieranie i poszukiwanie informacji z otoczenia.
Spostrzeganie nie jest samoistnym procesem, lecz stanowi jeden z elementów procesów odpowiedzialnych za
sterowanie zachowaniem.

Wychodząc od schematów pamięciowych można opisać przebieg cyklu następująco:

1. Schematy pamięciowe tworzą oczekiwania i uruchamiają procesy eksploracyjne Z komentarzem [k4]: w poszukiwaniu tego, czego
2. W wyniku procesów eksploracyjnych zdobywamy nowe informacje oczekujemy
3. Na podstawie nowych informacji dokonujemy modyfikacji schematów pamięciowych

11. Jaki jest wpływ kontekstu na spostrzeganie?

Kontekst ułatwia i przyspiesza spostrzeganie oraz zmniejsza niepewność co do poprawności rozpoznawanych
obiektów, ponieważ ten sam układ bodźców może być różnie interpretowany w zależności od bodźców im
towarzyszących (bodźców kontekstowych).

Przykład działania bodźców kontekstowych przed, po i w trakcie występowania bodźca spostrzeganego:

A
I2 I3 I4
C
Jeśli czytamy od lewej środkowy element schematu odczytujemy jako B, jeśli jednak czytamy z góry na dół,
element ten odczytujemy jako liczbę 13. Ten sam bodziec jest spostrzegany, ale dwie zupełnie różne interpretacje,
zależne właśnie od kontekstu.

12. Co to są powidoki i jakie są ich rodzaje?

- pojawiają się, gdy na zmysły nie działa już bodziec, który wywołał spostrzeżenie jako wynik bezwładności
procesów myślowych. Dzielą się na:

• Pozytywne - przy zamkniętych oczach, trwają krótko, są dokładnym obrazem dopiero co spostrzeganego
obiektu; są efektem bezwładności procesów nerwowych, są też pewną formą pamięci ikonicznej.
• Negatywne – utrzymują się przez dłuższy czas i są przeciwieństwem lub dopełnieniem pierwotnego
obrazu (dotyczą jasności, barwy, ruchu, np. długo wpatrując się w obracające się koło może nam się
wydawać, że obraca się ono w przeciwną stronę); powidoki negatywne wyjaśniamy za pomocą procesów
adaptacji i procesów przeciwstawnych, w których ważną rolę odgrywają detektory cech
antagonistycznych, czyli przeciwstawne, np. detektorem cech antagonistycznym do detektora cechy
 białości jest detektor cechy czarności, do czerwoności – zieloności, itd. Dzieje się tak wtedy, kiedy
pobudzenie, energia jest zbyt duża i zostaje przekazana z właściwego detektora cech do połączonego z
nim detektora antagonistycznego, dlatego zawsze najpierw powstaje powidok pozytywny, a dopiero
potem negatywny.

13. Omów rolę procesu spostrzegania

• Dostarcza informacji o otoczeniu ( Co to jest? Gdzie to jest? )
• Dostarcza informacji o przebiegu własnych działań (funkcja kontrolna i korekcyjna) (umożliwia
monitorowanie przebiegu i efektów własnych działań)

14. Co to są wyobrażenia i jak tradycyjnie rozumiano wyobraźnię?

Wyobraźnia – zdolność do tworzenia wyobrażeń, szczególnie wrażeń twórczych

Wyobrażenia – umysłowe obrazy rzeczywistości, przypominające spostrzeżenia, pojawiające się pod nieobecność
danego obiektu. Mogą być wprost wydobywane z pamięci v konstruowane z elementów zawartych w pamięci.

Klasyczna teoria wyobraźni:

• Twórcze
• Odtwórcze

obrazy ejdetyczne – cechują się fotograficzną dokładnością (ok 8% dzieci i 0,01% dorosłych, trwają maks. 2s)

15. Omów dwa główne stanowiska (obrazowe i abstrakcyjne) wobec tworzenia

reprezentacji wyobrażeniowych.
• Stanowisko obrazowe(Shepard i Kosslyn):
o Wyobrażenia tworzone są za pomocą pierwotnego kodu obrazowego
o Zapisywane są w postaci analogowego obrazu umysłowego
o wyobrażenia są reprezentacjami analogowymi i holistycznymi, oddającymi ciągłą naturę
rzeczywistości Z komentarzem [k5]: przypominają obrazy rzeczywistych
o Wyobrażenia cechują się mniejszą wyrazistością w porównaniu ze spostrzeżeniami przedmiotów
o Wyobrażone obiekty mają pewną wielkość i położenie w przestrzeni
o Reprezentacje umysłowe odpowiedzialne za tworzenie wyobrażeń dzielą się na głębokie i płytkie
o Reprezentacje głębokie mają postać opisów werbalnych
o Reprezentacje płytkie – quasi obrazy
• Stanowisko abstrakcyjne (Pylyshyn, Anderson i Bower)– zbiór sądów: Z komentarzem [k6]: Sąd jest formą języka myśli, który
o Wyobrażenie tworzone są za pomocą zespołu twierdzeń i sądów ma naturę niewerbalną, abstrakcyjną i amodalną
Istotą sądu jest znaczenie w sensie logicznym i
o Reprezentacja umysłowa jest abstrakcyjną strukturą poznawczą, w której odzwierciedlone są psychologicznym
relacje, jakie zachodzą między obiektami, a wydarzeniami
o Obrazy w wyobraźni są jedynie epifenomenami – realnie nie istniejącymi zdarzeniami
mentalnymi
o Im więcej sądów trzeba rozważyć tworząc wyobrażenie, tym więcej czasu potrzeba

16. Co to są rotacje umysłowe i jakie są wnioski z badań z ich użyciem?

• Czas rotacji umysłowej jest wprost proporcjonalny do kąta rotacji (w zakresie od 0 do 180 stopni) Z komentarzem [k7]: Czas max
• Zależność ta stopniowa zanika, gdy badany uprzedzony jest o końcowym położeniu figury rotowanej
• Czas nie zależy od stopnia złożoności figury, ani jej wielkości
Rotacje umysłowe występują nie tylko u ludzi. W eksperymencie Vanclaira, Fagota i Hopkinsa (1993) stwierdzono,
że występują one również u pawianów. U tych zwierząt jest to czynność silnie zlateralizowana, ponieważ
dokonywanie rotacji u pawianów występuję tylko przy użyciu lewej półkuli mózgu. Rotacje były wykonywane
znacznie szybciej u pawianów niż u ludzi, ze względu na lateralizację u pawianów (ludzie wykorzystują obie
półkule), lub na to, że materiał podlegający rotacji był dla ludzi w pewnym stopniu materiałem sensownym (litera
„F”),
17. Omów główne efekty zbadane przy pomocy skaningu umysłowego.
• Odległość – im dłuższą drogę trzeba przebyć w wyobraźni tym dłużej to trwa
• Złożoność – więcej czasu zabiera wyobrażenie sobie złożonych scen niż prostych Z komentarzem [k8]: Na ćwiczeniach była jeszcze
• Wielkość – więcej czasu zawiera stwierdzenie, czy mały obiekt ma pewne właściwości niż duży ziarnistość

18. Omów koncepcję izomorfizmu funkcjonalnego.

• Rotacja, translacja, odbicie i zmiana wielkości – operacje całościowe, analogowe, przebiegające w sposób
ciągły, izomorficzne w stosunku do zmian obiektów zewnętrznych
• Transformacje obiektów wewnętrznych mają charakter przestrzenny i mogą być wykonywane w
trójwymiarowej przestrzeni
• Izomorficzne jest także składanie obiektów. Im więcej trzeba złożyć elementów tym dłużej to trwa

19. Wymień i omów za Paivio cztery podstawowe stanowiska dotyczące relacji między rodzajem kodu
a reprezentacjami wyobrażeniowymi.
• Głębokie kodowanie ma charakter lingwistyczny – język – podstawa kodowania
• Kodowanie ma charakter niewerbalny, atrybuty percepcyjne są podstawą kodowania, kategoryzacji i
pamięci
• Teoria podwójnego kodowania Paivio – 2 podstawowe kody – werbalny i niewerbalny
• Kodowanie ma charakter abstrakcyjny i amodalny. Podstawą kodowania jest znaczenie informacji –
rozumienie jako zbiór relacji cząstkowych Z komentarzem [k9]: graf

20. Jaki jest wpływ wyobrażeń na procesy psychiczne człowieka?

• Wyobrażenia, a pamięć – wpływają pozytywnie na zapamiętywanie dzięki mechanizmowi podwójnego
kodowania Paivio (eksperyment Turnera i Perkinsa) Z komentarzem [Go10]: znaleźć
• Wyobrażenia, a proces rozwiązywania problemów:
o szczególnie wpływają na rozwiązywanie problemów matematycznych (rzutowanie wyników
cząstkowych na wyobrażoną powierzchnię)
o Odgrywają ważną rolę w procesie twórczym (wyobrażenia, jako narzędzia rozwiązywania
problemów oraz jako czynniki uruchamiające proces rozwiązywania problemów)
• Wyobrażenia, a procesy psychoreakcyjne
o Mogą zmieniać stany emocjonalne
o Wpływać na planowanie
o Wprowadzać w stan relaksacji
o Wspomagać efektywność reakcji
o Wykorzystywane w psychoterapii

21. Scharakteryzuj podstawowe funkcje uwagi.

• Selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki:
o selekcja pierwotna – selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe - na poziomie
sensorycznym
o wtórna – występuje w procesach pamięciowych uwaga odrzuca informacje znaczeniowo
niepotrzebne
o trzeciego rzędu) – selekcja na poziomie reakcji, uwaga odrzuca informacje niepotrzebne ze Z komentarzem [k11]: graf
względu na sformułowanie reakcji
• Ukierunkowanie procesów poznawczych:
o Uwaga pomaga zbierać niezbędne informacje do tworzenia struktur wiedzy i regulacji zachowania
o Informacje mogą być ważne z powodu fizycznych cech bodźców, nowości bodźca, zgodności
bodźca z pierwotnym kontekstem sytuacyjnym, związku bodźca z wykonywanym działaniem
o Uwaga intensywna – wąski zakres
o Uwaga ekstensywna – szeroki zakres Z komentarzem [k12]: Wraz z motywacją paracelową
• Określenie wielkości zasobów potrzebnych do wykonywania danej czynności może być stymulatorem twórczości
 o Uwaga decyduje o tym, ile energii psychicznej poświęcamy na wykonanie danego zadania
możemy wydatkować na jego wykonanie więcej lub mniej energii

Determinanty
pobudzania

Pobudzenie

Dostępne zasoby uwagi

Chwilowe intencje

Polityka alokacji zasobów Ocena

zapotrze
Trwałe dyspozycje
bowania
Działania

22. Omów zjawisko czujności.

• Zdolność lub stan dzięki, któremu jednostka potrafi w dłuższym czasie wykrywać specyficzne bodźce
• Teoria detekcji sygnałów – określa związek między częstością poprawnych detekcji, a fałszywych
alarmów (czynniki wpływające na związek między poprawną detekcją a fałszywym alarmem)

22.1. Omów zjawisko przeszukiwania.

• Aktywne przeszukiwanie bodźców o określonych cechach – im większa koniunkcja cech poszukiwanych
bodźców tym więcej czasu potrzeba
• Efekt wielkości zbioru – im większy jest zbiór obiektów, który musimy przeszukać ze względu na
wystąpienie określonej koniunkcji cech – tym więcej czasu to zabiera

23. Omów fizjologiczne mechanizmy uwagi.

• Reakcja orientacyjna – kieruje receptory na źródło stymulacji, towarzyszy temu aktywność motoryczna
ułatwiająca odbiór bodźców i przetwarzanie informacji
• Reakcja obronna – ogranicza dopływ nieprzyjemnej stymulacji lub powoduje ucieczkę od nich
• Mechanizm indukcji ujemnej – pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje
hamowanie w okolicach sąsiednich
• Habituacja – zmniejsza wrażliwość na bodźce monotonne, powtarzające się i nie wymagające reakcji
• Mechanizm zasilania – układ siatkowaty mózgu decyduje o wybiórczym pobudzeniu różnych okolic kory i
o uwrażliwieniu zmysłów na odbiór poszczególnych bodźców

24. Omów teorię uwagi D. Broadbenta i A. Treisman.

Teoria selekcji wtórnej – na poziomie percepcji – komunikaty na które nie jest skierowana uwaga – nie są
spostrzegane. Uwaga rozumiana jako zwrotnica
Badania Broadbenta:

• Wykorzystywanie techniki ,,cieniowania”, w której jednocześnie podaje się dwa różne komunikaty do uszu
osoby badanej, której poleca się powtarzać na głos jeden z nich
• Ucho lewe 7, 3,4
• Ucho prawe 2,1,5
• Badani pamiętali komunikat na którym się koncentrowali

Wnioski z badania:

• Informacje, na które nie zwracamy uwagi przechowywane są w systemie poznawczym przez ok. 20s
• Informacje, na które nie zwracamy uwagi podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy
fizyczne
• Filtr uwagi może przepuszczać pewne informacje (imię osoby, zmiana tonu, płeć głosu, specyficzne
natężenie głosu)
25. Omów teorię uwagi na poziomie reakcji.
Teoria późnej selekcji Deutsch’ów:

Założeniem teorii:

• Wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy sensorycznej i percepcyjnej w oryginalnej postaci.
• Żaden filtr ani „osłabiacz” nie eliminuje bogactwa informacji docierających do organów zmysłów, aż do
momentu, gdy informacje mają być przekazane do pamięci krótkotrwałej.
• Oznacza to, że filtr uwagi działa na możliwie najpóźniejszym etapie tuż przed świadomą obróbką
informacji przez system pamięci operacyjnej.
• Człowiek spostrzega wszystko, dopiero przy reagowaniu wykorzystuje część informacji

Selekcja występuje stosunkowo późno w procesie przetwarzania - w fazie organizowania i generowania

zachowania. Kryterium selekcji ma charakter czysto funkcjonalny.

Krytyka teorii Deutsch’ów:

Model uwagi zakładający występowanie bardzo późnej selekcji budzi wiele wątpliwości. Jeśli informacje nieistotne
mają być odrzucane dopiero przed samym wejściem do bufora pamięci krótkotrwałej, selekcjonująca funkcja
uwagi w dużej mierze traci sens. Modele uwagi powstały m.in. po to, by wytłumaczyć w jaki sposób mało pojemny
system przetwarzania informacji radzi sobie z nadmiarem docierających do niego danych.

Eksperymenty Gray’a i Weddenburna: - Do jednego ucha podawano treść: droga, pięć, Janka, a do drugiego: trzy,
ciocia, cztery. - Wprowadzenie znaczeń należących do różnych kategorii symboli spowodowało odtworzenie
bodźców w kolejności zgodnej z sekwencją znaczeniową (Droga ciocia Janka; trzy, cztery, pięć) - Według tych
badaczy filtr uwagi działa według kryterium znaczeniowego

26. Scharakteryzuj modele integrujące uwagi.

Istotą koncepcji integrujących uwagę jest założenie, że selekcja informacji dokonuje się zarówno na wczesnych,
jak i na późniejszych etapach przetwarzania. Dopuszcza się przy tym, że każdy etap może polegać na jakościowo
różnym sposobie selekcjonowania nadmiaru informacji.

• Model Johnston’a:

Początkowo Johnston zastanawiał się, czy wyniki uzyskane przez Broadbenta i jego krytyków można
zinterpretować jako przejaw działania dwóch niezależnych filtrów:
• sensorycznego (odpowiedzialnego za wczesną redukcję informacji ze względu na właściwości
fizyczne bodźca)
• i semantycznego (działałby znacznie później na podstawie znaczenia informacji).
Z komentarzem [k13]: (Uwaga rozumiana jest jako rodzaj
filtra, który swoim działaniem przypomina zwrotnicę, która
dopuszczając do przetwarzania jedną grupę bodźców,
blokuje jednocześnie dostęp do drugiej grupy. Zwrotnica
może przyjmować dwa położenia do odbioru albo
komunikatu 1 albo komunikatu 2)

Johnston zakładał, że jeden z dwóch filtrów może uzyskać priorytet w zależności od tego, które informacje są
potrzebne systemowi poznawczemu, a które są zbędne. Jednak w określonych sytuacjach, filtr sensoryczny i
semantyczny mogłyby współdziałać ze sobą.

Eksperyment Johnstone’a:

Badani wykonują dwa zadania jednocześnie – jedno proste (manipulowanie kursorem), drugie z trzema
poziomami trudności (parafrazowanie i przypominanie materiału werbalnego).

Pierwsze zadanie było wykonywane gorzej, gdy zadanie drugie było trudniejsze. Jeśli działają dwa niezależne filtry
uwagi, to jeden nie powinien przeszkadzać drugiemu.

Wyniki:

Ostatecznie Johnston przyjął, że istnieje jeden filtr uwagi przystosowujący się do jednego poziomu przetwarzania
informacji, przyjął, że:

• przetwarzanie na poziomie płytkim polega na analizie cech fizycznych bodźca i jest stosunkowo szybkie,
 • przetwarzanie na poziomie głębokim polegające na semantycznej obróbce bodźca jest stosunkowo wolne.

Im większy poziom przetwarzania informacji, tym wolniejsze tempo działania filtra uwagi.

• Model Treisman i Gelade (Teoria szeregowej integracji cech) :

Według tej koncepcji występują 2 etapy selekcji informacji:

• Przeduwagowy – automatyczna rejestracja wszystkich istotnych, fizycznych cech obiektów i pomijanie

nieistotnych (jest to proces nie wymagający wysiłku, mimowolny; wszystkie cechy rejestrowane są
równolegle w tym samym czasie). Etap ten spełnia kryteria czynności automatycznej.
• Uwagowy – drugi etap selekcji polega na zestawieniu wcześniej zarejestrowanych cech w obiekt. Jest to
proces powolny, wymagający wysiłku i szeregowy, ponieważ cechy są integrowane w obiekt jedna po
drugiej, a nie równolegle. Drugi etap selekcji spełnia więc kryteria czynności kontrolowanej.

Model osłabiania Anny Treisman – Badanie:

Badanym prezentowano w obu kanałach przekazy w różnym stopniu koherentne semantycznie lub brzmieniowo.
Np. w kanale ważnym pojawiały się wybrane słowa, które trzeba było szybko rozpoznawać, podczas, gdy w kanale
ignorowanym mogły pojawiać się ich synonimy.

Informacje przetwarzane priorytetowo to informacje semantycznie zgodne z przetwarzaniem materiałem.

Pozostałe informacje są także dopuszczane do przetwarzania, ale w postaci mniej aktywnej – osłabionej.

Decyzja selekcyjna jest podejmowana na podstawie głębokie analizy semantycznej wszystkich docierających do
systemu informacji - zasada semantyczna

3 etapy selektywnego odbioru informacji (Anny Treisman)

1. Odbiór i analiza bodźców ze względu na właściwości fizyczne

2. Analiza ze względu na charakterystyczne (oparte na zasadzie semantycznej) wzorce percepcyjne
3. Nadawanie znaczenia informacjom – przetwarzanie sekwencyjne

Osłabianie Osłabianie
informacji informacji

informa UTM STM LTM

cja
Kryteria
Kryteria stałe i
fizyczne
chwilowe
Reakcja

27. Omów teorię zasobów uwagi Khanemana.

• Uwaga ma charakter aktywny - mechanizm odpowiedzialny za pobieranie informacji ważnych dla
jednostki

eksperymenty Neissera i Backlena

(nakładanie 2 filmów - gra w piłkę i w łapki) wyniki prawie takie same jak w kontrolnej

• dzięki uwadze pobieramy i interpretujemy informacje, pozostałe informacje nie są pobierane i nie
podlegają analizie
• ilość pobranych informacji zależy od pojemności uwagi szybkość informacji większa przy mniejszej ilości
pobieranych informacji
• Kahneman pojemność uwagi nazwał zasobami poznawczymi

Determinanty pobudzenia:
 • Na zadania zależy od wielu czynników zwanych determinantem pobudzania należą do nich trudność
zadania łatwe wymagają niewielu zasobów trudne wielu poziom pobudzenia im większe tym większa ilość
zasobów jest dostępna. Polityka alokacyjna człowiek wybiera na co ile osób uwagi zużyć, co zależy od
chwilowych intencji

28. Opisz teorię uwagi S. Di Nuovo.

• Kontrola poznawcza – zdolność systemu poznawczego do nadzorowania i regulowania własnych procesów
poznawczych, a także do planowanego sterowania ich przebiegiem

• Automatyzacja – proces, dzięki któremu czynność poznawcza lub motoryczna stopniowo uwalnia się spod
kontroli poznawczej i jest wykonywana szybko, bez wysiłku, ale schematycznie.

• Rola kontroli poznawczej jest szczególnie ważna wtedy gdy musimy planować i podejmować decyzje, korygować
błędy, reagować na pojawiające się problemy, wykonywać czynności nie dość dobrze wyuczone, radzić sobie w
sytuacjach nowych, niebezpiecznych i trudnych, przezwyciężać nawyki i odpierać pokusy.

• Procesy kontrolowane → procesy poznawcze bezpośrednio wykonujące czynności poznawcze

• Procesy kontrolne → procesy poznawcze wyspecjalizowane w nadzorowaniu i kontrolowaniu

• to w jakim miejscu zachodzi selekcja zależy od wielu czynników, od rodzaju danych docierających do
człowieka, jego cech indywidualnych, itp. W pewnych przypadkach filtrowanie może występować we
wczesnych fazach przetwarzania, w innych stosunkowo późno. Zależy to od charakteru wykonywanego
zadania, od indywidualnych cech jednostki.
• Centralną część pola uwagi zajmują treści świadome, otaczają je struktury poznawcze zawierające
dotychczasowe doświadczenie życiowe człowieka. Jest to łatwo dostępne, bo często wykorzystywane do
planowania i kontroli zachowania. Dalej wokół centralnej części uwagi leżą dwie części peryferyczne, czyli
procesy uwagi mimowolnej i zachowania poznawcze. Tutaj intencjonalna kontrola nad zachowaniem i
procesami poznawczymi jest mała, procesy dzieją się bez udziału jednostki.

29. Co to są dystraktory i jakie są ich rodzaje?

Dystraktory – bodźce odwracające uwagę

Dystraktory Czynności o charakterze Czynności o charakterze

zewnętrznym wewnętrznym
Zewnętrzne Odgłos karetki zagłuszający Muzyka u sąsiada podczas
rozmowę zasypiania
Wewnętrzne Myśli o nieprzyjemny, Myśli o kłótni podczas
spotkaniu podczas prania planowania podróży

Efekty związane z dystraktorami

• Efekt rykoszetu – pojawianie się myśli lub obrazów niezależnie od woli jednostki o charakterze natrętnym
• Ruminacje – uporczywe powracanie do pewnych myśli, choć nie mają one charakteru natrętnego,
,,przeżuwanie: ich, rozpamiętywanie (overthinking) (sprzyjają adaptacji do rzeczywistości wewnętrznej)

30. Czym jest kontrola poznawcza i czym różnią się procesy kontrolowane od procesów kontrolnych?
Kontrola poznawcza – zdolność systemu poznawczego do nadzorowania i regulowania własnych procesów
poznawczych, a także do planowanego sterowania ich przebiegiem.

!Procesy kontrolowane – procesy poznawcze bezpośrednio wykonujące czynności poznawcze

!Procesy kontrolne – procesy poznawcze wyspecjalizowane w nadzorowaniu i kontrolowaniu

POSTACIE KONTORLI POZNAWCZEJ

• Monitorowanie – kontrola przebiegu i skutków działania procesów kontrolnych, bez aktywnej ingerencji w ich
przebieg

• Regulacja – reakcja na błędy i zakłócenia w przebiegu procesów kontrolowanych

• Sterowanie – aktywne i planowane wpływanie na przebieg procesów kontrolowanych

31. Scharakteryzuj i porównaj procesy automatyczne i kontrolowane.

Porównanie procesów automatycznych i kontrolowanych (wg Schneidera, Dumasa, Schiffena)

Cechy procesu Procesy automatyczne Procesy kontrolowane

Świadomość Niewymagana Wymagana

Uwaga Małe zapotrzebowanie Duże zapotrzebowanie na zasoby
na zasoby uwagi uwagi

Typ przetwarzania informacji Równoległe Sekwencyjne

Typ zadania Znane i łatwe Nowe i trudne

Szybkość Duża Mała
Rodzaj procesów poznawczych Proste Złożone

Wysiłek Mały lub żaden Duży

Poziom wykonania !!!Wysoki!!! Niski
Modyfikacja Trudna Łatwa

Procesy automatyczne -te, które wykonujemy po za świadomą kontrolą, mają charakter zróżnicowany, tak jak procesy
kontrolowane, które wykonujemy w pełni świadomie (z pełną kontrolą).

Do procesów automatycznych należą m.in.

• procesy przetwarzania przeduwagowego (automatyczna rejestracja wszystkich istotnych, fizycznych cech

obiektów i pomijanie nieistotnych (jest to proces nie wymagający wysiłku, mimowolny; wszystkie cechy
rejestrowane są równolegle w tym samym czasie).

Do procesów kontrolowanych należą:

• procesy przetwarzania uwagowego spełniają kryteria procesów kontrolowanych (polegają na zestawieniu

wcześniej zarejestrowanych cech w obiekt. Jest to proces powolny, wymagający wysiłku i szeregowy, ponieważ
cechy są integrowane w obiekt jedna po drugiej, a nie równolegle)

Czynności kontrolowane mogą stać się czynnościami automatycznymi, dzięki procesowi uczenia się. Wielokrotne
powtarzanie jakiejś czynności może doprowadzić do jej przeuczenia, czyli do jej automatyzacji. Jest to inny rodzaj
automatyzacji niż ten, który występuje w wypadku torowania percepcyjnego). Z komentarzem [k14]: (zjawisko polegające na ułatwieniu
spostrzegania w skutek odebrania wcześniej jakiegoś innego
Wynika z tego, że czynności automatyczne i kontrolowane nie są ostro podzielone, lecz istnieje pomiędzy nimi płynne bodźca - bodziec nie musi być uświadomiony)
przejście - czynności kontrolowane mogą stać się automatycznymi, a niektóre (choć nie wszystkie) czynności
automatyczne mogą stać się czynnościami kontrolowanymi.

Właściwości procesów automatycznych:

• Są autonomiczne – mogą być uruchamiane i wykonywane nieintencjonalnie

• Mogą podlegać kontroli - można je wykorzystywać intencjonalnie

• Występują duże ograniczenia w zakresie pamiętania tego co? i jak? było przetwarzanie

• Brak introspekcyjnej świadomości ich przebiegu - nie są kontrolowane

• Bezwysiłkowe
 32. Czym jest automatyzacja czynności i jak do niej dochodzi?
Automatyzacja – proces, dzięki któremu czynność poznawcza lub motoryczna stopniowo uwalnia się spod kontroli
poznawczej, przez co jest wykonywana szybko i bez wysiłku, ale schematycznie.

• Automatyzacja czynności powstaje wtedy, gdy nabywamy wprawę w wykonywaniu czynności na skutek treningu, czyli
powtarzania tej samej czynności w tych samych lub w zmienionych warunkach

• Trening jednorodny – jedna i ta sama reakcja jest odpowiedzią na zawsze ten sam układ bodźców

• Trening niejednorodny – częsta zmiana kategorii bodźców przy zachowaniu tego samego typu reakcji.

Automatyzacja pozwala przetwarzać informacje szybko, bez wysiłku, operacje nie są dostępne świadomości, przebiegają
równolegle bez wzajemnej interferencji co umożliwia zwalnianie operacyjnych zasobów umysłu i wykonywanie kilku
czynności jednocześnie

33. Omów teorię rywalizacji egzemplarzy Logana.

Pojęcie egzemplarza - jednostkowa trwała reprezentacja umysłowa pojedynczego bodźca i wymaganego
sposobu reakcji, reprezentant trwałej wiedzy człowieka, odrębnej od pozostałych egzemplarzy)
Teoria rywalizacji egzemplarzy Logana: Logan zwrócił uwagę na to, że podział na czynności automatyczne i
kontrolowane jest dużym uproszczeniem. Zarówno czynności automatyczne jak i kontrolowane zawierają czynności o
bardzo różnym charakterze. Np. do czynności automatycznych należą m.in. efekt torowania

Su →Ru = Reprezentacja umysłowa bodźca → reakcja na niego

Każdy egzemplarz odzwierciedla 4 elementy:

• cel aktywności
• bodziec uruchamiający realizację celu
• interpretację bodźca
• odpowiedź na bodziec

4 prawa gromadzenia egzemplarzy:

• Pojawienie się odrębnego bodźca powoduje utworzenie odrębnego egzemplarza w pamięci

• Odmienne pojawienie się tego samego bodźca powoduje również utworzenie odrębnej reprezentacji
egzemplarzowej
• Gromadzenie egzemplarzy jest tożsame z nabywaniem wprawy w zakresie wykonywania czynności
związanej z bodźcem

• Zależność szybkości reakcji od wprawy opisuje opadająca krzywa wykładnicza

Automatyczna reakcja ze strony pamięci zdeterminowana jest przez pierwszy przywołany egzemplarz.

Detekcja bodźca powoduje rywalizację pomiędzy kontrolowanymi procesami uwagowymi, a automatycznymi

procesami pamięciowymi.

Prowokuje też wyścig pomiędzy dostępnymi w pamięci egzemplarzami.

Wygrywa ten egzemplarz, który ma dużą wagę a waga egzemplarza zależy od częstego, udanego
współwystępowania bodźca i specyficznej reakcji

34. Podaj i omów cechy uwagi.

• Koncentracja uwagi (natężenie, energia, intensywność) – określa w jakim stopniu jednostka skupia się
na pewnych stopniach, co zależy od aktywności i mobilizacji centralnego układu nerwowego
 • Przerzutność uwagi (dynamika, giętkość) – zdolność uwagi do przełączania się między dwoma
zadaniami ,,obsługiwanymi” przez niezależne procesy przetwarzania informacji. Przerzucanie uwagi
oznacza konieczność zahamowania jednej czynności (procesu poznawczego) oraz uruchomienia
procesu alternatywnego)
• Zakres uwagi – (inaczej pojemność) związany z intensywnością i ekstensywnością
• Selektywność lub wybiórczość uwagi – zdolność do wyodrębnienia pewnych cech, sygnałów i
bodźców występujących w szerszym, niezróżnicowanym tle. Jest uzależniona od stopnia złożoności
bodźców
• Pozwala przeszukiwać pole percepcyjne – dokonuje się zgodnie z mechanizmem automatycznego
kodowania cech i selektywnej integracji właściwości poszukiwanego obiektu w całość
o Przeszukiwane proste – poszukiwanie obiektów zdefiniowanych przez jedną cechę
o Przeszukiwanie koniunkcyjne – poszukiwanie obiektów zdefiniowanych przez koniunkcję
cech. Trwa dłużej i jest zależne od liczby elementów przeszukiwania zestawu, a proste ,,nie”
• Podzielność uwagi - możliwość koncentracji na dwóch lub większej ilości źródeł informacji. Za miarę
podzielności uwagi traktuje się różnicę między poziomem wykonania zadania priorytetowego w
warunkach wymuszonej podzielności, a poziomem wykonania tego samego zadania gdy ma on
monopol na zasoby poznawcze

35. Scharakteryzuj pamięć jako zdolność i jako proces.

Zdolność
Warunkuje pojawienie się każdego procesu
poznawczego
Wykazuje duże różnice indywidualne
Pamięć jako składnik inteligencji –
zdeterminowana genetycznie
Pamięć składa się ze zdolności specyficznych
Zdolności specyficzne odnoszą się do różnych
dziedzin (pamięci, melodii, cyfr, dat)
Możliwe jest ćwiczenie i doskonalenie całej
pamięci
Proces
Proces poznawczy , którego konsekwencje
ujawniają się w zachowaniu
Proces złożonych faz, takich samych u
wszystkich ludzi
Pamięć jest elementem przetwarzania
informacji przez człowieka
Pamięć składa się z różnych faz
Procesy przetwarzania informacji są
specyficzne dla różnych form pamięci
Możliwe jest doskonalenie poszczególnych
faz, głównie kodowania i odtwarzania

36. Omów Tradycyjne badania nad pamięcią

o Ebbinghaus – wpływ czasu na pamięć, metoda zaoszczędzania (przy ponownym uczeniu się tego samego
materiału, wchodzi nam do głowy szybciej), krzywa pamięci (zapominania)
o Nurt neuropsychologiczny – Hebb
o Nurt teorioinformacyjny – Broadbent

37. Scharakteryzuj biologiczne podłoże pamięci. Z komentarzem [KW15]: Skrócić i trochę posegregować
o Pamięć gatunkowa – zawiera informacje określające strukturę organizmu. Kodowanie w DNA, pamięć jest
powtarzalna, względnie odporna na działanie czynników zewnętrznych
o Pamięć indywidualna – zapis indywidualnego doświadczenia człowieka
o Pamięć społeczna – zapis doświadczenia danej grupy społecznej – sądy i przekonania podzielone przez
daną zbiorowość 9 Socjologia wiedzy)

Biologiczne podłoże pamięci - badania

o Zaburzenia procesu konsolidacji śladu pamięciowego – ślad pamięciowy znika pod wpływem czynnika
zakłócającego, konsolidacja śladu uodparnia go na ten czynnik
o Transfer pamięci – przekazywanie informacji drogą wewnątrzosobniczą i międzyosobniczą
38. Wymień i omów fazy procesu pamięciowego.
o Faza zapamiętywania – rejestrowanie informacji w pamięci
o Faza przechowywania – zatrzymywanie informacji w pamięci
o Faza odtwarzania – przywoływanie przechowywanych informacji. Przypominanie (samodzielnie
przywołujemy odpowiedź) i rozpoznawanie (wybieramy odpowiedź spośród podanych informacji)

39. Opisz cykl pamięciowy Tulvinga.

Zapamiętywanie

1. Spostrzeganie – analiza fizycznych cech bodźca

2. Kodowanie spostrzegania: różne kody – obrazowy, werbalny, semantyczny

Przechowywanie

3. Przechowywanie informacji w pamięci w kodzie charakterystycznym dla danego rodzaju

pamięci
4. Rekodowanie: Ponowne kodowanie informacji pod wpływem nowych danych docierających
do jednostki
5. Przechowywanie śladu rekodowanego

Wydobywanie

6. Poszukiwanie informacji w pamięci pod wpływem bodźca uruchamiającego proces

wydobywania
7. Decyzja: odpowiedź o znalezieniu informacji
8. Wprowadzenie informacji do świadomości
9. Przejawianie informacji w zachowaniu: reakcja - odpowiedź

Mały i duży cykl pamięciowy Tulvinga

o Dziewięć faz procesu pamięciowego to tzw. Mały cykl pamięciowy Tulvinga

o Gdy zachowanie (faza 9) podlega spostrzeżeniu to cały cykl rozpoczyna się od nowa - jest to duży cykl
pamięciowy
o Duży cykl pamięciowy to powtarzanie - najlepszy sposób utrwalania informacji w pamięci
o Prawo częstości – im więcej razy materiał był powtarzany tym lepiej jest pamiętany
o Prawo Foucaulta – im większa objętość materiału tym więcej powtórek należy dokonać t=kI2

40. Omów prawo częstości i prawo Foucaulta.

o Prawo częstości – im więcej razy materiał był powtarzany tym lepiej jest pamiętany
o Prawo Foucaulta – im większa objętość materiału tym więcej powtórek należy dokonać t=kI2

41. Czy przypominanie i rozpoznawanie to te same procesy?

o Nieświadomy plagiat – przypominanie bez rozpoznawania. Odtwarzamy pewien zbiór informacji w
przekonaniu, że jest on oryginalnym wytworem
o Paramnezja: rozpoznanie bez przypominania. Rozpoznajemy jakiś obiekt, ale nie możemy przypomnieć
sobie co to za obiekt
o Deja vu (już widziane): także rozpoznanie bez przypominania, ale dotyczy ono całej sytuacji, a nawet ciągu
wydarzeń. Przeciwieństwem jest jamais vu (nigdy nie widziane) – fałszywe rozpoznanie sytuacji doskonale
znanej – jako nowej

42. Scharakteryzuj teorię przypominania Loftusów.

Loftus i Loftus w swojej teorii procesu przypominania twierdzą, że przypominanie jest procesem dwufazowym, a
rozpoznawanie jest jedną z faz tego procesu (przypominanie – przeszukiwanie pamięci jest drugą). Podają także
 czynniki wpływające odmiennie na oba te procesy:

• Częstość słów = słowa o większej częstości są łatwiej przypominane; w przypadku rozpoznawanie zachodzi zależność
odwrotna – słowa o większej częstości są trudniej rozpoznawane.

• Uczenie się zamierzone i mimowolne = przypominanie daje lepsze efekty przy uczeniu się zamierzonym niż przy
mimowolnym; natomiast przy rozpoznawaniu oba typy uczenia są tak samo skuteczne. Strategie uczenia się = ludzie stosują
inne strategie, gdy wiedzą, że będą rozpoznawać materiał, a inne gdy będą go przypominać.

W przypadku przypominania trzeba wykonać więcej operacji i aby sformułować poprawną odpowiedź trzeba dysponować
pewną liczbą informacji. Natomiast w przypadku rozpoznawania wszystkie możliwe odpowiedzi są dane jakby z góry, np.
kiedy spotykam kogoś na ulicy i zastanawiam się, czy ukłonić się tej osobie, to muszę dokonać wyboru między dwiema
możliwościami.

Loftusowie uważają także, iż w przypadku przypominania potrzebna jest mniej lub bardziej kompletna informacja na temat
pewnego obiektu lub zdarzenia, w przypadku rozpoznawania zaś niezbędna jest jedynie informacja pozwalająca odróżnić
właściwości bodźca, z którym jednostka zetknęła się uprzednio od nowych bodźców, które towarzyszą „staremu”, np. w
teście wielokrotnego wyboru.

Wynika stąd, że rozpoznawanie może być bardzo trudnie, szczególnie wtedy, kiedy odpowiedź poprawna jest bardzo
podobna do pozostałych odpowiedzi.

43. Scharakteryzuj i porównaj strukturalne modele pamięci: ultrakrótkotrwałej, krótkotrwałej i

trwalej
Strukturalne modele pamięci powstały w wyniku podziału modeli pamięciowych ze względu na czas
przechowywania informacji w strukturach pamięciowych.

• Pamięć ultrakrótkotrwała (sensoryczna) - odkryta w 1960r. przez Sperlinga, choć jej istnienie postulował
wcześniej Broadbent (1958) na podstawie analizy teoretycznej - jest pamięcią specyficzną dla modalności;
dzieli się m.in. na
➢ pamięć wzrokową (ikoniczną)
➢ słuchową (echoiczną)

kwestia pojemności pamięci sensorycznej jest sprawą dyskusyjną; oszacowania pamięci pojemności
pamięci sensorycznej zmieniają się i zależą od tego z jaką modalnością sensoryczną mamy do czynienia i tego, czy
przy odtwarzaniu wymagamy podania kilku elementów czy tylko jednego - szacuje się, że informacja
przechowywana jest przez czas rzędu kilku dziesiętnych sekund, w wyjątkowych sytuacjach do kilku sekund -
pamięć ta cechuje się stosunkowo dłuższą pojemnością i przewyższa tym pamięć krótkotrwałą - przechowywana
jest wierna i dokładna kopia układu bodźców działających na człowieka - rejestruje głównie informacje o fizycznych
cechach bodźca, ale nie rejestruje znaczenia bodźca; w wypadku pamięci echoicznej wykryto ślady przetwarzania
kategorialnego - w pamięci sensorycznej występuje zjawisko maskowania wstecznego, polegające na tym, że
bodźce późniejsze nakładają się na bodźce wcześniejsze - jest buforem poznawczym, umożliwiającym
przetwarzanie bodźców przez krótki czas potrzebny do wykonania prostych operacji polegających na
wyodrębnianiu cech fizycznych oraz na usunięciu z obrazu tych cech, które są nietypowe lub błędne –

➢ ma dużą pojemność (około 18 elementów)

➢ jest specyficzna dla poszczególnych modalności zmysłowych (echoniczna, ikoniczna,
fonamatyczna) [Na podstawie badań Moraya, Batesa i Barnetta nad pamięcią echoiczną
stwierdzono, że pamięć echoiczna ma większą pojemność niż ikoniczna. Wynika to z tego, że
możemy jednocześnie rejestrować kilka bodźców wzrokowych, natomiast bodźce słuchowe są
rejestrowane w kolejności występowania.]

• Pamięć krótkotrwała - Miller oszacował pojemność pamięci krótkotrwałej na 7+/-2 elementy informacji
(kęsy) - Przechowywanie informacji trwa przez około 15-30 sekund (wydłużenie tego czasu następuje przez
wewnętrzne powtórki – duża rola mowy wewnętrznej) - Odnosi się do teraźniejszości (w sensie
psychologicznym, a nie dosłownym)
➢ W przeliczeniu na bity (bit to jednostka informacji redukująca naszą wyjściową niepewność
dokładnie o połowę) wynosi około 80 bitów
 ➢ Informacje nie opuszczają pola świadomości
➢ Informacje są zawsze łatwo dostępne i przywołujemy je bez większego wysiłku
➢ Informacje są kodowane w postaci akustycznej, czyli mówiąc inaczej ten proces pamięciowy działa
podobnie jak papuga – powtarzając elementy, jakie zostały do niego wprowadzone

Zapominanie informacji w pamięci krótkotrwałej:

Teoria zanikania = w miarę upływu czasu ślad pamięciowy staje się coraz mniej wyrazisty (ważna rola czasu!)

Teoria interferencji = zapominanie jest wynikiem zakłócenia śladu pamięciowego przez inne informacje:

❖ Interferencja retroaktywna – zapamiętywanie nowych informacji odbywa się kosztem starych (wcześniej
nabytych informacji) – zapamiętywana nowa informacja nakłada się na wcześniejszą i ją „wyrzuca”

❖ Interferencja proaktywna – zapamiętywanie materiału hamuje uczenie się następnego materiału pod
wpływem wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego materiału (nowy bodziec jest zbyt
słaby, aby wyprzeć wcześniej zdobytą informację)

• Pamięć trwała (wtórna) - Pojemność i czas przechowywania informacji są prawdopodobnie praktycznie

nieograniczone
➢ Pamięć trwała wiąże się w największym stopniu z potocznym rozumieniem terminu pamięć
➢ Odnosi się do przeszłości, mniej lub bardziej odległej
➢ Jest bardziej zróżnicowana pod względem mechanizmów przechowywania informacji i sposobów
kodowania od pamięci krótkotrwałej
➢ Jest to pamięć o zdecydowanie największej pojemności spośród pamięci UTM i STM - Nie
wykorzystujemy w pełni pamięci, ponieważ mózg zostawia sobie rezerwę na nieprzewidziane
okoliczności i nie dopuści do jej uszczuplenia, nawet kiedy takie okoliczności nie wystąpią
➢ Zapominanie ma być może charakter pozorny, o czym świadczy zjawisko reminescencji
(odzyskiwania informacji, które zostały zapomniane)
➢ Zapamiętujemy różne rodzaje informacji od początku życia, jednak nie są one dostępne pamięci
świadomej, która wymaga operowania językiem \
➢ Zarejestrowanie informacji w pamięci trwałej wymaga wysiłku i zabiera czas
➢ Kodowanie jest oparte głównie na znaczeniu bodźców
➢ Jest uruchamiana w sposób automatyczny (kiedy zapisujemy informacje bardzo ważne), jak i
dowolny (kiedy przyswajamy informacje z jakiegoś przedmiotu)
➢ W pamięci trwałej przechowujemy informacje semantyczne, ale również pochodzące z różnych
modalności zmysłowych (wzrokowe, słuchowe)

Właściwości Pamięć sensoryczna Pamięć krótkotrwała Pamięć trwała

Pojemność Około 18 elementów 7+/-2 elementy Nieograniczona
Czas Średnio 0,5 s 15-30 s, wydłużenie Nieograniczony
przechowywania (wyjątkowo do 2 s) dzięki powtórkom
wewnętrznym
Kodowanie Fizyczne cechy bodźca Kod akustyczny, Głównie semantyczne,
możliwy semantyczny wzrokowe i słuchowe
Zapominane Zanikanie Zanikanie lub Brak dostępu
interferencja
Kontrola Brak Powtórki wewnętrzne Strategie
zapamiętywania i
odtwarzania

44. Opisz model pamięci krótkotrwałej Sperlinga.

Informacja

Pamięć ikoniczna

Informacja

Pamięć echoiczna
 Ważną rolę w modelu Sperlinga pełni skaner w pamięci krótkotrwałej - jest on miejscem, w którym
następuje selekcja informacji. Dalej, do otworów wrzutowych (1, 2, 3 ...7) przejdą tylko potrzebne informacje. W
magazynie pamięci krótkotrwałej znajdują się mniejsze magazyny (1-7), w których może zachodzić zapominanie
(wg teorii interferencji: retroaktywne, gdy pod wpływem nowych informacji zapominamy stare lub proaktywne, gdy
nie możemy nauczyć się nowych, ponieważ przeszkadzają nam w tym stare informacje). Informacje z magazynu
pamięci krótkotrwałej mogą być dalej przenoszone do pamięci trwałej (Pojemność i czas przechowywania
informacji są prawdopodobnie praktycznie nieograniczone, Jest to pamięć o zdecydowanie największej pojemności
spośród pamięci UTM i STM).

Skaner przeszukuje pamięci sensoryczne, wykorzystuje do tego procesy uwagowe - Otwory wrzutowe

Magazyn pamięci krótkotrwałej:

1.

3.

4.

5.

6.

7.

Zadaniem magazynu jest krótkotrwałe przechowywanie informacji

Magazyn pamięci trwałej

45. Omów teorie zapominania w pamięci krótkotrwałej.

Zapominanie informacji w pamięci krótkotrwałej:

Teoria zanikania = w miarę upływu czasu ślad pamięciowy staje się coraz mniej wyrazisty (ważna rola czasu!) Teoria
interferencji = zapominanie jest wynikiem zakłócenia śladu pamięciowego przez inne informacje:

• Interferencja retroaktywna – zapamiętywanie nowych informacji odbywa się kosztem starych (wcześniej nabytych
informacji) – zapamiętywana nowa informacja nakłada się na wcześniejszą i ją „wyrzuca”

• Interferencja proaktywna – zapamiętywanie materiału hamuje uczenie się następnego materiału pod wpływem
wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego materiału (nowy bodziec jest zbyt słaby, aby wyprzeć
wcześniej zdobytą informację)

46. Scharakteryzuj pamięć operacyjną wg modelu Baddeleya i Hitcha.

Według Baddeleya (1994) pamięć operacyjna jest obszarem wzajemnego oddziaływania pamięci i różnych aspektów
poznania, stanowi interferencje pomiędzy pamięcią a procesami poznawczymi. Pamięć operacyjna pozwala
przechowywać różne rodzaje informacji w krótkim czasie, bierze udział w przeprowadzaniu operacji poznawczych, ma
złożone związki z systemem pamięci długotrwałej. Model Baddeleya i Hitcha (1974) wyróżnia:

centralny system wykonawczy oraz dwa podporządkowane mu systemy służebne (niewolnicze):

• pętlę artykulacyjną (fonologiczną)

• Oraz notes wizualno-przestrzenny

System centralny może zajmować się bardziej wymagającymi zadaniami poznawczymi dzięki temu, że odciążają go
systemy podporządkowane, magazynujące informacje i wykonujące na nich operacje. Pełni on funkcje nadrzędne i
kontrolne w stosunku do pozostałych systemów (kieruje uwagą i zasobami poznawczymi, nadzoruje pracę pozostałych
systemów, podejmuje decyzje, wykonuje operacje umysłowe na małej liczbie jednostek).

Pętla artykulacyjna (fonologiczna) manipuluje informacją opartą na mowie. Jej funkcją jest utrzymywanie informacji
akustycznej i bezgłośne powtarzanie. Informacje są w niej przechowywane do 2 sekund.

Notes wizualno-przestrzenny manipuluje wyobrażeniami wzrokowymi i przestrzennymi. Jego funkcja polega na

utrzymywaniu informacji wizualnych. Jeśli systemy służebne nie są bardzo obciążone, to mogą pracować, nie zakłócając
działania centralnego systemu wykonawczego. Tak na przykład, kiedy trzeba było powtarzać tylko dwie cyfry,
rozumowanie werbalne przebiegało bez zakłóceń w normalnym tempie. Spowolnienie tempa wystąpiło dopiero przy
dużym obciążeniu pętli artykulacyjnej, gdy trzeba było powtarzać 6 cyfr. Zdaniem autorów obciążony system czerpie z
zasobów centralnego systemu wykonawczego, którego praca staje się z tego powodu wolniejsza albo mniej dokładna, i
przestrzennych oraz przeprowadzaniu na nich operacji. Autorzy dodali jeszcze bufor epizodyczny, jako element
podległy centralnemu systemowi wykonawczemu, jego zadaniem jest przechowywanie złożonych informacji
pochodzących z różnych modalności. Czasowo przechowuje on zintegrowane epizody (informacje reprezentowane
przez różne kody, np. werbalny i wizualne). Jest ograniczony pojemnościowo i podlega kontroli ze strony centralnego
systemu wykonawczego. Uczestnicy w nabywaniu i wydobywaniu informacji z pamięci trwałej – epizodycznej.

47. Scharakteryzuj model aktywacyjny Cowana.

• Pamięć operacyjna (robocza) jest uaktywnioną za pomocą mechanizmów uwagi – częścią pamięci trwałej
• Ma ograniczoną pojemność, a jej treści stają się dostępne świadomości
• Pamięć operacyjna rozumiana jest jako proces poznawczy, który odpowiada za utrzymywanie dostępności
informacji w celu realizacji bieżących zadań poznawczych
• Pamięć operacyjna jest systemem jednolitym, może aktywizować różne podsystemy pamięci trwałej

48. Podaj dowody odrębności pamięci krótkotrwałej i trwałej.

Badania nad krzywymi pozycyjnymi
o Efekt świeżości – pojawia się w wyniku zarejestrowania informacji w pamięci krótkotrwałej, a efekt
pierwszeństwa w wyniku działania pamięci trwałej
o Dane fizjologiczne – zakłócenia procesu przenoszenia informacji z pamięci krótkotrwałej do trwałej
o Specyfika kodowania informacji przy różnych okresach przechowywania

49. Porównaj pamięć semantyczną i epizodyczną.

Rozróżnienia 2 systemów pamięci dokonał Tulving w 1972 roku

• Pamięć semantyczna
o zawiera wiedzę ogólną, łatwą do zwerbalizowania, wyabsorbowaną z kontekstu
czasoprzestrzennego. Stanowi zorganizowaną wiedzę o słowach i innych symbolach werbalnych, ich
znaczeniach i dysygnatach oraz relacjach między nimi.
o Jest niezbędna w procesach wnioskowania i (aktualizacji informacji)
o nie zmienia zawartości pamięci
o Gromadzi wiedzę wyabsorbowaną z kontekstu czasowo- przestrzennego
o zawiera wiedzę typu ,,wiem”, jest odporna na amnezję
• Pamięć epizodyczna
o Przechowuje informacje o epizodach, zdarzeniach mających ścisłą lokalizację czasową i przestrzenną
oraz relacjach między nimi (szczególnie przyczynowo – skutkowymi)
o Organizacja informacji przebiega według osi czasowej i przestrzennej, a źródłem informacji są czyste
doznania bodźców
o Aktualizacja informacji wymaga wysiłku, odtwarzanie informacji zmienia zawartość pamięci, jest to
wiedza typu ,,pamiętam”, wrażliwa na amnezję
o Informacje o zdarzeniach i epizodach, w których sami braliśmy udział zawarte są w pamięci
autobiograficznej (części pamięci epizodycznej)

Pamięć Semantyczna Epizodyczna

Informacje
- źródło Rozumienie faktów i zjawisk Czyste doznania zmysłowe
- jednostki Fakty idee, pojęcia Zdarzenia, epizody
- organizacja Pojęciowa Czasowa
- odniesienie Świat Ja
- kryterium prawdziwości Zgodność społeczna Przekonania osobiste
Operacje
- kodowanie Symboliczne Bezpośrednie, sensoryczne
- organizacja czasowa Brak Występuje
- afekt Mała rola Duża rola
- Wyprowadzanie wniosków Duża Ograniczona
- Zależność od kontekstu Słaba Duża
- Dostęp Automatyczna dowolny, kontrolowany
- pytania wydobywcze Co? Kiedy?, gdzie?
- konsekwencje wydobywania Brak, system pozostaje Są, system zmienia się
niezmieniony
- typ wiedzy Wiem Pamiętam
- amnezja wczesnodziecięca Nie występuje występuje
3. Sposoby wykorzystania
- wykształcenie Duża przydatność Mała przydatność
- związek z inteligencją duży Mały
- świadectwo w sądzie Małe, wiedza biegłego Duży, pamięć świadków
- podatność na amnezję brak duża

50. Opisz model pamięci semantycznej Collinsa i Quilliana.

• Pamięć semantyczna opiera się na znaczeniu przechowywanej informacji, którą umysł zapisuje w postaci
złożonych struktur pojęciowych
• Reprezentacje semantyczne odnoszą się nie do pojedynczych obiektów lecz do klas obiektów
• pamięć semantyczna tworzona jest przez sieć semantyczną złożoną z węzłów i połączeń między nimi
• węzły – poszczególne pojęcia, a połączenia między nimi to relacje między pojęciami oraz relacje między
pojęciami, a cechami obiektów wchodzących w zakres pojęcia
• pierwszy typ relacji –relacja bycia egzemplarzem pojęcia nadrzędnego
• drugi typ relacji – relacja między pojęciem, a jego właściwościami

Badania Collinsa i Quiliana

• dowiedli ekonomii poznawczej systemu semantycznego

• w badaniach sprawdzali jak długo będzie trwała weryfikacja prawdziwości zdania dotyczącego właściwości
obiektów zlokalizowanych na różnych piętrach hierarchii
• Pytania:
▪ Czy kanarek je? 1460msc
▪ Czy kanarek lata? 1385msc
▪ Czy kanarek jest żółty? 1310msc

51. Opisz teorię schematów poznawczych.

Teoria schematów poznawczych Schanka i Abelsona

• W pamięci semantycznej informacje zorganizowane są w schematach poznawczych

• Schemat poznawczy – wzorzec poznawczy wyznaczający sposób naszego spostrzegania, myślenia,
zapamiętywania i działania w odniesieniu do określonego fragmentu rzeczywistości
• Schemat poznawczy nie jest bierną kopią rzeczywistości, jest jej specyficzną idealizacją, reprezentuje
najbardziej typowe i zasadnicze jej elementy i właściwości
 • Schemat poznawczy nadaje procesom poznawczym charakter konstrukcyjny: na podstawie schematu
następuje interpretacja, organizowanie, przekształcanie i uzupełnianie informacji

Właściwości schematów poznawczych

• Każdy schemat ma strukturę wewnętrzną i sam wchodzi w skład struktury wewnętrznej schematu
nadrzędnego (ale struktura wewnętrzna tego schematu – nie)
• Schemat jest rdzeniem pojęciowym mającym swój obszar dopuszczalnej transformacji;
TYPOWE CECHY + TYPOWE RELACJE +RDZEŃ POJĘCIOWY
Z komentarzem [k16]: Twarz ludzka skłąda się m in z nosa
i oczu --> oko składa się z gałki, powieki, i rzęsy -> rzęsa ma
swój kształt i kolor

• Każdy schemat zawiera procedurę poznawczą Z komentarzem [k17]: graf

Hierarchiczna budowa schematów poznawczych

• Zapewnia ekonomiczność w gromadzeniu informacji

• Zapewnia wybiórczy charakter przypominania i przetwarzania informacji
• Ludzie różnią się sposobem zorganizowania hierarchicznego schematów, aktywizacja tego samego
schematu może prowadzić do odmiennych wniosków
• (Schematy podstawowe nie rozkładają się na czynniki pierwsze)

Schemat jest rdzeniem pojęciowym o dopuszczalnym obszarze transformacji Z komentarzem [k18]: graf

Rdzeń pojęciowy schematu

• Reprezentuje ogólne właściwości obiektów, do których schemat się odnosi (typowe cechy i typowe relacje
między nimi)
• W schemacie poznawczym nie są określane wyraźne granice wyznaczające stosowalność schematu,
określony jest rdzeń i wielkość jego możliwych transformacji
• Obiekty bywają egzemplarzami schematu w różnym stopniu

Schemat poznawczy zawiera procedurę poznawczą

• Procedura poznawcza – program podstawowych operacji poznawczych jakie można wykonać na tym
fragmencie rzeczywistości, do którego schemat się odnosi
• Operacje poznawcze – podstawowe przekształcanie poznawcze informacji, np.: analiza, synteza,
ocenianie, abstrahowanie, ekstrahowanie, porównywanie, przypominanie
• Każdy schemat zawiera przynajmniej jedną procedurę – procedurę rozumienia (analiza, synteza,
przypominanie, porównywanie)

Aktywizacja schematu poznawczego

• Proces dochodzenia do rozumienia rzeczywistości polega na wzajemnym wpływaniu na siebie

równoległych aktywizacji ,,oddolnych” i ,,odgórnych”
• Aktywizacja ,,odgórna” – oddziaływanie schematu całości na schematy podrzędne
• Aktywizacja ,,oddolna” – oddziaływanie części na schemat nadrzędny
• Proces aktywizacji schematu kończy się gdy zostanie znaleziony schemat o odpowiedniej zależności
pozwalający rozumieć dany fragment rzeczywistości

52. Opisz model pamięci epizodycznej Normana i Rumelharta.

• W pamięci epizodycznej przechowywane są informacje dotyczące zdarzeń w postaci procesu, który ma
współrzędne przestrzenne i czasowe
• Sieć poznawcza składa się z węzłów i relacji między nimi, ale relacje są znacznie bogatsze
• W skład każdego zdarzenia wchodzą: predykat i jego argumenty
 działanie (predykat)
sprawca argumenty
przedmiot działania predykatu
adresat działania

53. Omów podstawowe założenia teorii głębokości przetwarzania informacji Craika i Lockharta.
• Proces pamięciowy jest jednolity, a poszczególne informacje mogą być przetwarzane w sposób
powierzchowny lub głęboki
• Procesy przetwarzania informacji cechują się różną głębokością
o Poziom wstępny, płytki – analiza sensoryczna
o Poziom głębszy – analiza semantyczna, interpretacja znaczenia
o Poziom najgłębszy – aktywizacja dodatkowych treści związanych z odebranym sygnałem (obrazy,
pojęcia, skojarzenia). Wzbogacanie wiedzy o nowe elementy
• Trwałość śladów pamięciowych wiąże się z głębokością przetwarzania informacji. Zapisy pamięciowe są
produktem ubocznym percepcyjnej analizy stymulacji. Ślady pamięciowe nie stanowią bezpośredniego
odwzorowania bodźca lecz są zapisem operacji poznawczych składających się na proces percepcji
• Proces odpamiętywania jest próbą odtworzenia sytuacji percepcyjnej
• Przetwarzanie płytkie ma charakter nietrwały i jest wrażliwe na czynniki zakłócające
• Przetwarzanie głębokie trwa dłużej, ale prowadzi do trwalszych efektów (jeśli informacja przetwarzana na
poziomi głębokim została pozornie utracona, to można ją odzyskać posługując się jej znaczeniem

Badania

• Poziom płytki: Czy słowo zapisane jest wielkimi literami?

Np.: STÓŁ – TAK, stół – NIE 614ms
• Poziom głębszy: Czy słowo rymuje się z innym słowem?
Np.: Dynia – skrzynia – tak, - targ – nie 689ms
• Poziom najgłębszy: pytanie o przynależność kategoralną
Np.: czy to jest gatunek ryby? Rekin – tak, niebo – nie 711,s
• Albo Czy słowo pasuje do zdania: ,,Spotkał …. Na ulicy.
Przyjaciel – tak, chmura – nie 746ms

Wyniki testu:

• Poziom strukturalny: 18%

• Poziom fonemiczny: 78%
• Poziom semantyczny: 91%
• Poziom semantyczny, ocena zdania: 96%

Wtórny obieg informacji

• Informacja może być włączona do wtórnego obiegu na dowolnym poziomie przetwarzania

• Wtórny obieg to koncentracja uwagi na danej informacji
• Informacja we wtórnym obiegu nie ulega zmianie, znajduje się w centrum pola uwagi i staje się bardziej
dostępna

2 typy przetwarzania informacji:

• Pierwszy typ – wtórny obieg jest na tym samym poziomie, na którym zatrzymało się przetwarzanie –
czysty obieg wtórny
• Drugi typ przetwarzania – wtórny obieg jest na poziomie głębszym niż zatrzymało się przetwarzanie
(istota przetwarzania informacji, gdyż następuje wtedy wzbogacenie wiedzy)
54. Scharakteryzuj ogólną teorię pamięci Tulvinga.
• Wyróżnił systemy pamięciowe wyższe i niższe
• Są trzy systemy uporządkowane hierarchicznie: pamięć proceduralną, semantyczną i epizodyczną
• Na najniższym szczeblu hierarchii jest pamięć proceduralna, wyższym semantyczna, a najwyższym
epizodyczna
• Każdy system znajdujący się wyżej jest uzależniony od systemu niższego, a systemy wyższe mają
właściwości, których nie mają systemy niższe
• Pamięć proceduralna przechowuje wyuczone związki S-R, nawyki i złożone umiejętności motoryczne,
może funkcjonować niezależnie od pozostałych systemów
• Pamięć semantyczna – reprezentuje stany świata niedostępne w danym momencie percepcyjnie, pozwala
tworzyć modele świata, na których jednostka dokonuje operacji umysłowych
• Pamięć epizodyczna – nadbudowuje się nad pamięcią semantyczną, pozwala przechowywać wiedzę o
zdarzeniach, także tych, w których jednostka brała udział osobiście

55. Scharakteryzuj i porównaj pamięć proceduralną i deklaratywną.

Koncepcja pamięci deklaratywnej i proceduralnej Winograda

• Pamięć deklaratywna zawiera wiedzę typu ,,wiem, że”

• Pamięć proceduralna zawiera wiedzę typu ,,wiem, jak”

PAMIĘĆ DEKLARATYWNA PAMIĘĆ PROCEDURALNA

Posiadamy w sposób 0-1
Nabywana dyskretnie
Może być komunikowana werbalnie
Stanowi sieć twierdzeń
Wiedza dostępna bezpośrednio
Świadoma
Dowolna aktywizacja
Można ją posiadać w różnym stopniu
Jest nabywana stopniowo przez wykonywanie
czynności
Najlepiej się ja demonstruje
Stanowi sieć produkcji
Jest dostępna pośrednio
Nieświadoma, ale możliwa do uświadomienia
Aktywizacja specyficzna

56. Podaj podstawowe funkcje pojęć.

Pojęcie – reprezentacja umysłowa zawierająca opis istotnych właściwości pewnej klasy obiektów

• Zapewnianie ekonomii funkcjonowania systemu poznawczego. Stwierdziwszy, że dany obiekt należy do

kategorii reprezentowanej przez dane pojęciowe, nie trzeba zastanawiać się nad jego jednostkowymi
właściwościami, wystarczy odwołać się do właściwości pojęcia
• Redukowanie różnorodności informacji przetwarzanych przez umysł poprzez:
o Kategoryzowanie obiektów i zjawisk
o Określanie informacji między wyróżnionymi kategoriami

57. Scharakteryzuj pogląd klasyczny na strukturę pojęć.

• Pogląd klasyczny – istotne są te właściwości charakteryzujące najbardziej typowych przedstawicieli danej
klasy obiektów
o Pojęcie jest taką reprezentacją zbioru obiektów, która obejmuje wszystkie właściwości tego
zbioru
o Kryterium istotności cech jest powtarzalność. Cechy te stanowią warunki zarazem wystarczające i
konieczne dla stwierdzenia przynależności danego obiektu w zakresie pojęcia
o Granice pojęć są ostre, pojęcia są stabilne.
 ▪ Stabilność wewnątrzjednostkowa – gdy człowiek przyswoi sobie jakieś pojęcie to zawsze
będzie je rozumiał tak samo
▪ Stabilność międzyjednostkowa – gdy dwoje ludzi posługuje się tym samym pojęciem to
mają dokładnie to samo na myśli

58. Scharakteryzuj podstawowe założenia poglądu probabilistycznego na strukturę pojęć.

• Pogląd probabilistyczny – istotne są właściwości charakteryzujące najbardziej typowych przedstawicieli
danej klasy obiektów
o Nie dla wszystkich pojęć można podać zbiór cech, których koniunkcja byłaby zarazem
wystarczająca jak i konieczna dla uznania jakiegoś obiektu na egzemplarz pojęcia
o Granice pojęć nie są ostre, wokół nich rozciąga się szara strefa, w której obiekty są lub nie są
zaliczane w zakres pojęcia
o Obiekty zalicza się w zakres pojęcia z pewnym prawdopodobieństwem
o Pojęcie jest sumarycznym opisem obiektów pewnej klasy. Sumaryczną reprezentację pojęcia
stanowi miara tendencji centralnej poszczególnych wymiarów opisujących egzemplarze

59. Opisz teorię pojęć Smitha, Shobena i Ripsa.

– pogląd probabilistyczny (powtórzone badanie Eleonor Ross)

• Badanych pytano, czy pewien obiekt jest egzemplarzem pojęcia i mierzono czas potrzebny do udzielenia
odpowiedzi
• Wyniki pokazały, że czas decyzji jest funkcją typowości egzemplarza
• Decyzją o przynależności obiektu do kategorii reprezentowanej przez dane pojęcie polega na
porównywaniu zbioru cech obiektu ze zbiorem cech pojęcia

Zbiór cech pojęcia

• Pojęcie stanowi zbiór dwóch rodzajów cech definicyjnych i charakterystycznych

• Posiadanie cech definicyjnych pojęcia przez obiekt jest niezbędnym i zarazem wystarczającym
warunkiem identyfikowania go jako egzemplarza tego pojęcia
• Cechy charakterystyczne nie muszą cechować jego egzemplarzy, ale stopień w jakim egzemplarz je
posiada – określa na ile jest on dobrym egzemplarzem

Proces podejmowania decyzji semantycznej

Proces podejmowania decyzji, czy obiekt X jest egzemplarzem pojęcia Y przebiega w 2 fazach

1 Faza porównywania cech:

• Wszystkie cechy pojęcia Y oraz cechy obiektu są aktywizowane z pamięci

• Cechy porównywane są ze sobą, czego efektem jest globalna miara podobieństw (GMP)
• GMP porównywana jest z kryterium odrzucania i kryterium przyjęcia, jeśli GMP jest niższa od kryterium
odrzucania to decyzja semantyczna jest negatywna, jeśli GMP jest wyższa od kryterium przyjęcia – to
decyzja jest pozytywna. Jeśli wskaźnik miary jest pośrodku to uruchamiana jest druga faza

2 Faza:

Sprawdzanie, czy reprezentacja obiektu X posiada wszystkie cechy definicyjne pojęcia Y. Jeśli jest zgodność to
weryfikacja kończy się pozytywnie

60. Opisz teorię pojęć naturalnych E. Rosche

• Pojęcie naturalne składa się z prototypu oraz konstelacji reprezentacji innych obiektów w różnym stopniu
podobnych do prototypu
• PROTOTYP – reprezentacja obiektu rzeczywistego lub wyobrażonego, która ma najwięcej cech
wspólnych innym reprezentacjom egzemplarzy pojęcia i jednocześnie najmniej wspólnych z
reprezentacjami nie – egzemplarzy pojęcia
 • Prototyp przyjmuje najczęściej średnie wartości na istotnych dla pojęcia wymiarach
• Prototyp – reprezentacja obiektu mająca najwięcej cech wspólnych z reprezentantami pojęcia

Hierarchiczna organizacja pojęć

Trzy główne poziomy pojęć: nadrzędny, podstawowy (środkowy) i podrzędny

(Graf)

Proces kategoryzacji

• Aby stwierdzić przynależność danego obiektu do określonej kategorii pojęcia, należy porównać go do
określonej kategorii pojęcia, należy porównać go do prototypu tego pojęcia. Im większe podobieństwo, że
dany obiekt jest egzemplarzem tego pojęcia

Efekt typowości E. Rosch

• Badanym podano nazwy ośmiu pojęć: owoc, nauka, ptak, pojazd, przestępstwo, choroba, jarzyna
• Do nazwy każdego pojęcia dołączono listę z nazwami sześciu egzemplarzy (np. do owocu – figa, gruszka,
jagoda, śliwka, jabłko, oliwka)
• Badani oceniali na siedmiostopniowej skali, stopień w jakim każdy egzemplarz reprezentuje ideę pojęcia
• Okazało się, że jabłko, chemia, morderstwo i samochód były najlepszymi egzemplarzami owocu, nauki,
przestępstwa i pojazdu
• Obiekty typowe są zapamiętywane jako pierwsze przy uczeniu się pojęć
• Egzemplarze typowe miały najwięcej tych właściwości, które miały też inne egzemplarze, a niewiele miały
cech wspólnych z egzemplarzami nietypowymi

61. Scharakteryzuj pogląd egzemplarzowy na strukturę pojęć.

Pogląd egzemplarzowy

• Reprezentacja pojęcia składa się z oddzielnych opisów egzemplarzy tego pojęcia

• Egzemplarzem może być za równo jeden konkretny obiekt, jak też zbiór obiektów bardzo do siebie
podobnych
• Proces kategoryzacji polega na porównywaniu egzemplarzy. Jeśli napotkany obiekt jest podobny do
jakiegoś ważnego egzemplarza składającego się na reprezentację pojęciową, wówczas zostaje uznany
za przynależny do kategorii
• Ważnym egzemplarzem może być pierwszy napotkany egzemplarz lub najlepszy egzeplarz

Zalety modelu egzemplarzowego:

• Proste wyjaśnienie procesu kategoryzacji – porównanie obiektu ze znanym egzemplarzem

• Umożliwia tworzenie pojęć w przypadku kontaktu z małą liczbą obiektów danej klasy

Wady:

Nie wszystkie pojęcia można ująć modelem egzemplarzowym

62. Rozstrzygnij dylemat: Trzy poglądy na strukturę pojęć czy trzy rodzaje pojęć?
Porównanie 3 poglądów za Cohenem

Struktura Nabywanie Sposób Zakres

reprezentacji pojęcia kategoryzacji stosowania
Pogląd klasyczny Zestaw cech Abstrahowanie Porównywanie Pojęcia Z komentarzem [k19]: Stosowany np. do matematyki
definicyjnych właściwości cech abstrakcyjne, (nauki ścisłe i przyrodnicze) Wymaga najbardziej
definicyjnych matrycowe rozwiniętych struktur poznawczych
Pogląd Zestaw cech Abstrahowanie Porównywanie z Pojęcia
probabilistyczny definicyjnych i cech typowych prototypem, naturalne, Z komentarzem [k20]: Nauki społeczne, kiedy człowiek
charakterystycznych, egzemplarzy ustalenie konkretne ma bardziej rozwinięte struktury poznawcze
 prototyp dystansu
semantycznego
Pogląd Ważny egzemplarz, Doświadczanie Porównywanie z Pojęcia
egzemplarzowy zbiór egzemplarzy wszelkich ważnym naturalne, Z komentarzem [k21]: Stosowany we wczesnym
egzemplarzy egzemplarzem konkretne dzieciństwie
Determinanty stosowania każdego z modeli:

• Liczba dostępnych egzemplarzy

• Rodzaj wymaganej kategoryzacji
• Stopień rozwoju poznawczego
• Różnice indywidualne

63. Scharakteryzuj podstawowe rodzaje myślenia.

Procesy myślowe

Świadome – tworzą główny nurt aktywności myślowej, mają charakter logiczny, sekwencyjny i uporządkowany

Nieświadome – procesy nieuporządkowane, z dużą ilością intuicji, nie muszą być logiczne

Świadomość daje nam dostęp tylko do niewielkiej liczby procesów myślowych, mylnie uznajemy ją za pełną
reprezentację myślenia

(graf)

• Myślenie autystyczne – niezależne od czynników motywacyjnych, nie jest nastawione na żaden określony
cel, np. fantazjowanie. Służy twórczemu myśleniu i adaptacji psychicznej. Aktywność myślowa tego typu
pełni następujące funkcje:
o Motywacyjną – człowiek zdaje sobie sprawę z tego, co jest dla niego ważne i jakie cele chce
realizować
o Kompensacyjną – pozwala oderwać się od doskwierającej rzeczywistości
o Treningową – ćwiczenie procesów poznawczych
o Uzyskiwanie samowiedzy – przez analizę fantazji dowiadujemy się nowych rzeczy o sobie
• Myślenie realistyczne
o Występuje głównie w sytuacjach rozwiązywania problemów, służy określonym celom
o Myślenie Produktywne – tworzymy informacje zupełnie dla siebie nowe, jest to wynik
przekształceń i porównań, może być twórcze (gdy informacje są obiektywnie owe) lub nietwórcze
(gdy informacje są nowe tylko dla siebie)
o Myślenie reproduktywne – odtwarzanie, często ma charakter sekwencyjny
• Myślenie krytyczne
o Gdy człowiek ocenia stworzone przez siebie reprezentacje sytuacji problemowej i efekty procesu
rozwiązywania problemów. Ocenie podlegają też intencje

64. Czym jest myślenie i jakie są jego podstawowe fazy wg. Craika?
Myślenie

- proces łączenia elementów poznawczej reprezentacji świata (obrazów, pojęć, schematów, sądów) i
dokonywanie na nich przekształceń celem zastąpienia realnych działań. Polega na tworzeniu modelu
rzeczywistości za pomocą różnych symboli wewnętrznych.

Fazy myślenia wg. Craika

• Przekład obiektów lub zjawisk na symbole

• Wytwarzanie wszystkich symboli za pomocą rozumowania
• Wysuwanie hipotez i/lub dokonywanie obliczeń
• Przekład nowych symboli (uzyskanych w toku myślenia) na procesy zewnętrzne
65. Scharakteryzuj i porównaj trzy koncepcje wyjaśniające rolę języka w myśleniu.
Rola języka w myśleniu (3 podejścia)

o Język jest warunkiem i podstawowym narzędziem myślenia

o Najpierw kształtuje się myślenie, potem język. Możliwe jest myślenie bez użycia języka
o Myślenie i język rozwijają się niezależnie od siebie. Dopiero później zaczynają na siebie oddziaływać i
język staje się narzędziem myślenia

Język jest elementem myślenia istotnym, ale nie koniecznym. Elementami myślenia są informacje Z komentarzem [k22]: Eksperymenty na szympansach
zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Użycie symboli (językowych/innych): zwiększa dowodzą, że język usprawnia procesy myślenia, zwiększa
kompetencje poznawcze, pomaga przewidywać i uruchamiać
kompetencje poznawcze , pozwala przewidywać przyszłe stany rzeczy, unikać potencjalnych
wyobraźnię
niebezpieczeństw, oraz tworzyć reprezentacje takich stanów rzeczy, które nie są możliwe w świecie
fizycznym. Za ich pomocą można opracować reguły operowania reprezentacjami i symbolami.

66. Podaj klasyfikację sytuacji problemowych.

Klasyfikacja sytuacji problemowych

Czy istnieje realny

problem?
tak nie
Czy cel jest jasny? Sytuacje otwarte
tak nie
Sytuacje problemowe Sytuacje problemowe słabo
dobrze określone określone

Cel jest jasny wtedy, gdy wiemy, jak go osiągnąć

Sytuacje cel metody

Otwarte – otwarte Nie Nie
Otwarte – zamknięte Nie Tak
Zamknięte – otwarte Tak Nie
Zamknięte - zamknięte tak tak

67. Scharakteryzuj podstawowe elementy rozwiązywania problemów za Hayesem i omów proces

rozwiazywania problemów za ich pomocą.
Myślenie, a proces rozwiązywania problemów

Elementy procesu rozwiązywania problemów wyróżnione przez Hayesa

o Stan początkowy
o Cel
o Operatory
o Ograniczenia nakładane na operatory

Stan początkowy

Punkt, w którym znajduje się jednostka przed przystąpieniem do pracy nad problemem. Dane początkowe
dostępne jednostce, konfrontowane są z jej systemem wiedzy, co daje stan początkowy
Ten sam zbiór danych początkowych może doprowadzić do stworzenia różnych stanów początkowych u różnych
osób.

Cel

Wynik, który należy osiągnąć przy rozwiązywaniu problemu, inaczej stan końcowy – może być dobrze lub słabo
określony

Operatory

• Kroki, które należy wykonać, aby przekształcić stan początkowy w końcowy – cel
• Stan początkowy ulega stopniowym przekształceniom (za pomocą operatorów) aż do osiągnięcia celu
• Operacja umysłowa – elementarna transformacja psychiczna, krok, ogniwo w procesie rozwiązywania
problemu
• Główne operacje – analiza i synteza, pochodne: porównanie, abstrahowanie, uogólnianie, rozpoznawanie,
przypominanie, ocenianie, wnioskowanie

Operacja kluczowa

• Krok w procesie przetwarzania informacji, który musi być dokonany, aby problem rozwiązać

Ograniczenia nakładane na operatory

• Są zazwyczaj zawarte w strukturze problemu, mogą być jawnie sformułowane lub trzeba o nich
wnioskować
• Różne problemy mają różne ograniczenia, mogą nimi być:
o Reguły logiczne
o Ograniczenia wynikające ze struktury języka
o Normy społeczne i obyczajowe,
o Normy estetyczne
o Normy etyczne

68. Jak przebiega rozwiązywanie problemów słabo określonych?

Rozwiązywanie problemów słabo określonych

• Sytuację problemową cechuje maksymalna niejasność (zarówno co do operatorów, jak i ich

ograniczeń), znany jest jedynie stan początkowy
• Można je rozwiązywać:
o Odwołując się do cudzych doświadczeń
o Prosząc o radę lub pomoc
o Stopniowo redukując otwartość problemu, poprzez dookreślenie celu i podcelów oraz
operatorów

Fazy rozwiązywania problemów otwartych

1. Sformułowanie problemu (jak odnieść sukces w życiu)

2. faza formułowania rozwiązań ogólnych (osiągnę sukces w życiu jak zwiększę swoje kompetencje i wiedzę)

3. Faza formułowania rozwiązań funkcjonalnych(zapiszę się na szkolenia, kursy, studia)

4. Faza rozwiązań specyficznych (wybór określonych działań)

69. Jakie są sposoby przeszukiwania przestrzeni problemu w celu znalezienia rozwiązania?

Strategie rozwiązywania problemów dobrze określonych
 • Strategia – ciąg elementarnych lub ogólnych procesów, które muszą być wykonane, aby problem został
rozwiązany
• Proces rozwiązywania problemów dobrze określonych polega na takim przeszukiwaniu przestrzeni
problemu, by znaleźć najprostszą ścieżkę wiodącą od stanu początkowego do celu. Znane są operatory i
ograniczenia na nie nałożone
• Metody; algorytmy, heurystyki, ,,ciepło – zimno”, redukcji różnicy (wspinaczki), środków i celów,
przeszukiwanie losowe (prób i błędów)

Algorytmy

• Algorytm to niezawodny przepis, określający skończony ciąg operacji jaki należy dokonać, aby
rozwiązać wszystkie problemy danego typu. Zawsze prowadzi do właściwych rozwiązań. Jest to
strategia ściśle dookreślona. Nie dopuszcza subiektywnej interpretacji.
• Jest najbardziej skuteczny, choć może być czasochłonny

Heurystyki - przeszukiwanie przestrzeni problemu

• Heurystyka to świadomie stosowany zestaw reguł postępowania służący osiągnięciu określonego celu.
Podmiot wykorzystuje informacje zawarte w problemie i tworzy własne analizy danych
• Stosowanymi regułami są intuicje, triki, dowolne taktyki i wskazówki
• Nie gwarantuje osiągnięcia pożądanego celu, ale umożliwia osiągnięcie nowych celów
• Jest strategią niedookreśloną, dopuszczającą indywidualną interpretację
• Przeszukiwanie losowe – tworzenie przypadkowych zestawów kroków, które mogłyby przynieść
rozwiązanie

Strategie oparte na zasadzie bliskości przeszukiwania problemu

• Metoda ,,ciepło zimno” – posuwanie się od stanu początkowego do celu za pomocą przyjętych
wskazówek (dowolne odczucie zbliżania się do celu
• Metoda redukcji różnicy (wspinaczki) – o wyborze właściwej drogi do celu decyduje intuicja. Każde
kolejne przekształcenie stanu wiedzy konfrontowane jest z celem i ma maksymalnie redukować różnice
między aktualnym stanem, a celem. Zaleta – im bliżej celu tym większa dostępność dodatkowych
operatorów. Wada - ,,można wspiąć się na niewłaściwy szczyt”, osiągnąć nie ten cel co zamierzono
• !Metoda analiza środków i celów – problem zasadniczy zostaje podzielony na mniejsze części
(podproblemy). Każdy z nich ma własne cele, ale ostatecznie podporządkowane są celowi zasadniczemu
(wieża Hanoi, ogry i hobbici)

70. Omów metody planowania rozwiązywania problemów.

Planowanie procesu rozwiązywania problemu

• Planowanie pozwala badać przestrzeń problemu w sposób systematyczny oraz określać kierunki
poszukiwania rozwiązania
• Planowanie za pomocą modelowania: jednostka tworzy realny lub umysłowy model sytuacji
problemowej, na którym przeprowadza wiele operacji o charakterze odwracalnym
• Planowanie przez analogię: wykorzystuje się pewne zależności między informacjami pochodzącymi z
jednej dziedziny wiedzy w drugiej. Podstawą analogii jest stwierdzenie podobieństwa relacji między
elementami w dwóch różnych dziedzinach
71. Co to są operacje umysłowe i jakie są ich typy?
• Operacja umysłowa – elementarna transformacja psychiczna, krok, ogniwo w procesie rozwiązywania
problemu
• Główne operacje – analiza i synteza, pochodne: porównanie, abstrahowanie, uogólnianie, rozpoznawanie,
przypominanie, ocenianie, wnioskowanie

72. Podaj i omów fazy rozwiązywania problemów.

Fazy rozwiązywania problemów

1. Identyfikacja problemu – Dostrzeżenie problemu. Świadomość istnienia problemu może wynikać

z podstawionego nam zadania, może stać samodzielnie odkryty przez podmiot (choć problem
obiektywnie już istniał), wreszcie może stać przez podmiot stworzony (w sytuacji gdy problem
wcześniej nie istniał) identyfikacja problemu może być dla człowieka celem samoistnym
2. Definiowania problemu - sformułowanie problemu przez określenie jego celu, stanu
początkowego, dopuszczalnych operacji i ich ograniczeń. Należy stworzyć maksymalnie
adekwatną reprezentacją problemu (mentalne przedstawienie i zorganizowanie problemu).
Problem uszkodzonej szachownicy, a reprezentacja problemu.
3. Faza doboru strategii - Jednostka określa sposób rozwiązywania problemu. Ten etap ma
charakter indywidualny. Ludzie dobierają strategie analitycznie lub syntetycznie. Podejście
analityczne polega na rozbiciu problemu na składowe, a syntetyczne na jego całościowym ujęciu.
Skuteczne rozwiązanie problemu jest wynikiem wpływu 2 czynników: efektywnego używania
strategii rozwiązywania problemu oraz analizowania potencjalnych strategii z punktu widzenia i
użyteczności. Metapoznanie - wiedza na temat funkcjonowania własnego umysłu.
4. Zdobywania informacji jednostka zdobywa niezbędne informacje, wymagane do zrealizowania
wybranej strategii. Może być konieczne nie tylko zdobywanie dodatkowych informacji lecz także
zmiana umysłowej reprezentacji problemu.
5. Faza alokacji zasobów należy określić rodzaj wymaganych zasobów (czas, przedmioty materialne,
siła fizyczna, wysiłek umysłowy, zaangażowanie emocjonalne, wiedza i technologia) oraz
przydzielić je do poszczególnych etapów realizowanych strategii.