Dr Sandra Vujkov

vujkovsandra@gmail.com

3 Savremeni
trendovi u analizi
telesne strukture
 Određivanje telesne strukture - u medicini i sportskim
naukama
 Najviše pažnje – na određivanje masne komponente
(zdravstveni rizik, kvalitet sportskog nastupa)
 Međutim, postoji opravdanost za utvrđivanje i ostalih
komponenti u strukturi sastava tela (voda, koštana, mišićna
masa,...)
 Kao rezultat potreba – razvoj novih tehnika i metoda (nekada
metodu zlatnog standarda hidrodenzitometriju zamenile nove,
preciznije i modernije metode)
 Glavne metode; hijerarhijska validnost; (posebno
antropometrijske metode); preporuke za praktičan
svakodnevni rad
 Morfološki nivoi organizacije
 Telesna struktura (TS) se može posmatrati na bilo kom od 5 nivoa
(od strukture ćelija, tkiva, organa, sistema organa do organizma u
celosti) u zavisnosti od potreba
 I NIVO
 Atomski nivo (masa oko 50 hemijskih elemenata koje ulaze u sastav TS).
 Oko 98% ukupne mase odraslog čoveka je kombinacija kiseonika, ugljenika,
vodonika, azota, kalcijuma i fosfora (ostala 44 elementa čine manje od 2%
ukupne TM)
 Tehnologija atomskog nivoa TS – in vivo – izlaganje subjekta jonizujućem
zračenju (ekstremno invazivno) i zato retko u upotrebi
 Primeri: radioaktivni kalijum 40 (K-40) – za određivanje ukupne količine
kalijuma u organizmu; neutronska aktivacija – za nivo azota i kalcijuma
 Primarna upotreba analize TS na nivou atoma (sportski lekar) – indirektna
procena drugih nivoa organizacije – sadržaj azota – u proceni ukupne količine
proteina u organizmu (invazivnost metode – samo akademske svrhe)
 Morfološki nivoi
organizacije
 II NIVO
 Molekularni nivo organizacije (raščlanjivanje više od 100.000 hemijskih
jedinjenja grupisanih u masti, vodu, proteine, ugljene hidrate i minerale).
 Lipidi – hemijska jedinjenja nerastvorljiva u vodi, u organizmu najčešći
trigliceridi (znatan kalorijski depo)
 Često se kategorišu kao esencijalni i neesencijalni (na osnovu metaboličkih i drugih
uloga u organizmu)
 Esencijalni lipidi, 3-5% u organizmu, neophodni za funkciju neurona, ćel. Membrana
 Neesencijalni lipidi se deponuju kao rezerve energije
 Zajedno daju FM%
 Svako procenjivanje FM (podvodno merenje ili kožni nabori) – jedinstvena
vrednost koja predstavlja ukupnu količinu lipida u organizmu bez obzira na
funkciju (esenc+neesenc)
 Kada se izuzme FM, u organizmu ostaje FFM – bezmasna masa (LBM – lean
body mass sadrži u sebi i esencijalne telesne masti)
 Nema direktnog merenja – uvek indirektna procena
 Ostali segmenti molekularnog nivoa se procenjuju npr. Dilucijom izotopa
(TBW - voda), DEXA (minerali) ili neutronskom aktivacionom analizom
(proteini)
Morfološki nivoi
organizacije

 III NIVO
 Ćelijski nivo organizacije – organizam podeljen:
 na ukupnu ćelijsku masu – sve ćelije organizma neovisno o poreklu i
funkciji (indirektne metode procene),
 na ekstracelularnu tečnost – krvna plazma i intersticijalna tečnost;
sastav - voda i minerali, služi kao medijum za razmenu metabolita
(procena metodama dilucije izotopa)
 ekstracelularni matriks – organske materije (kolagen i elastin u
vezivnim tkivima), i neorganske (kalcijum i fosfor u kostima). (nema
direktnog merenja – neutronskim aktivacionim analizama – mogu se
proceniti neki segmenti - indirektna procena)
Morfološki nivoi
organizacije
 IV NIVO
 Tkivni nivo organizacije (tkiva, organi i org.sistemi sličnih
funkcionalnih karakteristika).
 Podela tkiva: vezivno, epitelijalno, mišićno i nervno.
 Vezivna tkiva – adipozno + koštano tkivo; zajedno sa mišićnim čine 75%
UTM
 Adipozno tkivo – uglavnom se nalazi u potkožnom sloju a u manjim količinama
oko organa (nema direktne metode in vivo, ali napredne metode vizuelizacije
(ultrazvuk, NuklearnaMagnetnaRezonanca, CompjuterizovanaTomografija)
omogućuju relativno preciznu procenu)
 Kosti – mineralni kompleks kalcijuma i fosfata daje čvrstinu i snagu kostima.
Gustina koštanog tkiva varira od starosti, pola i nivoa prethodne fizičke
aktivnosti (procenjivanje indirektno – DEXA, Ultrazvučna Sahara)
 Mišićno tkivo – skeletna , visceralna i kardijalna muskulatura (više metoda
za procenu MM, kao najvalidnije se pokazale metode vizuelizacije (CT,
NMR)
Morfološki nivoi
organizacije
 V NIVO
 Poslednji nivo organizacije – čitav organizam – određena veličina,
oblik, površina, gustina,...
 Ove osobine su najčešće dostupne merenju, i uključuju:
 Telesnu masu
 Telesnu visinu
 Površinu
 Zapreminu

 Ovih pet nivoa organizacije ljudskog organizma – pogodno

tlo za različite metode analize telesne kompozicije...
 Evo nekih...
 Modeli i metode
strukturisanja

 HIDRODENZITOMETRIJA – podvodno merenje težine

 U hijerarhiji indirektnih metoda – jedna od najpreciznijih - merenje
zapremine (volumena) tela
 Udeo masti u sastavu tela – uranjanjem kompletnog tela u vodu
(Arhimedov zakon) – bazira se na istiskivanju tečnosti i razlici u
gustini između masti sa jedne, i mišićnog i koštanog tkiva sa druge
strane
 Drugim rečima…telo potopljeno u tečnost biva lakše za težinu
istisnute tečnosti (računanje zapremine tela)
 Neophodno izmeriti TM pre uranjanja i gubitak telesne mase kada
se telo uroni (na vrednost TM u vodi utiče i vazduh koji ostaje u
telu-rezidualni volumen pluća i vazduh iz gastrointestinalnog trakta
(konstanta oko 100ml)
 Modeli i metode
strukturisanja
 HIDRODENZITOMETRIJA – podvodno merenje težine
 Formule za izračunavanje RVP na osnovu pola, starosti i TV:
 Muškarci: Rezidualni volumen (L)= [0,019*TV(cm)]+[0,0155*starost (god)]-2,24
 Žene: RV (L)= [0,032*TV(cm)]+[0,009*starost (god)]-3,94

 Formula za preračunavanje Zapremine tela:

 ZT=({[Telesna Masa (g)- Podvodna masa(g)] / Gustina vode} - [Rezidualni
volumen (ml) + 100 (ml)]

 Formula za gustinu tela

 GT= TM/ZT

 Iako precizna, metoda je komplikovana, dugotrajna, skupa, zahteva

specijalnu opremu i treniranog tehničara
 Modeli i metode
strukturisanja
 PLETIZMOGRAFIJA – slična metoda
 Umesto vodenog medijuma se koristi gas i merenja se vrše u
posebnoj komori (komfornije) - novija metoda u poslednjih par
godina
 Mere se promene u zapremini tela (V) pomoću vrednosti pritiska
(P), prema Bojlovom zakonu, ukoliko je temperatura sredine
konstantna:
 Vrednosti zapremine tela dobijene na ovaj način se koriste za
izračunavanje gustine tela
 Modeli i metode
strukturisanja
 DEXA – dvostruko-energetska apsorpciometrija X zraka
 Pristupačna metoda, referentni metod u studijama analize
telesne kompozicije
 Propuštanje jonizujućeg zračenja kroz telo, beleži
skretanja/slabljenja primljenog signala iznad tela/segmenata
 Prednosti – kratko traje, sigurnost i bezbednost, minimalna
kooperacija ispitanika
 Modeli i metode
strukturisanja
 BIA – Analiza Bioelektrične Impedance
 Brza, neinvazivna i relativno jeftina metoda za
procenu telesne kompozicije u terenskim i
laboratorijskim uslovima. (InBody, Maltron, Tanita,...)
 Procenjuje strukturu telesnog sastava emitovanjem
niske, bezbedne doze struje (800µA) kroz
organizam.
 Struja prolazi kroz telo bez otpora kroz mišiće, dok
otpor postoji pri prolasku kroz masno tkivo
(biolelektrična impedanca)
 Podešava se prema pojedincu (visina, težina, pol,
uzrast) – aparat preko softvera preračunava
procentualni sadržaj masti u sastavu tela
 Lako dostupna, ne zahteva posebnu opremu,
obučenog tehničara, ne ugrožava privatnost i intimu,
može da se koristi i kod vrlo gojaznih osoba
 Modeli i metode
strukturisanja
 BIA – Analiza Bioelektrične Impedance
 Varijable koje se dobijaju:
 TBW – ukupna količina vode u organizmu (referentne vrednosti: muškarci
50-60%; žene 55-65%; mišićav tip 70-80%; gojazan tip 45-50%
 LBM – bezmasna masa – količina tkiva koja ne sadrži mast (mišići, unutrašnji
organi, skelet, CNS)
 BMC – ukupna količina živih ćelija u organizmu – metabolički aktivnih
(centralni parametar za praćenje stanja organizma u pogledu ishrane)
 EMC – vanćelijska masa–deo bezmasne mase – stalni delovi – strukture
vezivnog tkiva (kolagen, elasstin, koža, tetive, fascije i kosti) i tečni deo
(plazma, interticijska tečnost i transcelularna voda)
 INDEX (ECM/BCM) – kao pokazatelj nutritivnog statusa (kod zdravih ljudi
indeks <1)
 Ćelijska frakcija (%) – količina ćelija bezmasne komponente iz BMC.
Parametar dobro oslikava nutritivni status (referentne vrednosti: muškarci
53-59%, žene 50-56%). Loša ishrana i hiperhidracija smanjuju %
 Modeli i metode
strukturisanja
 PREINFRACRVENA REAKTANCA – (Near
Infrared InteRactance)
 Metoda proizašla iz poljoprivrede (analiza strukture
useva)
 Zasniva se na principu apsorpcije i refleksije
svetlosti
 Sonda emituje svetlost blisku infracrvenom zračenju
(940 nm) na posebno označenom mestu (prednja
strana bicepsa dominantne ruke (slika), a detektor
meri intenzitet reemitovane svetlosti izražene kao
optička gustina
 Promena frekvence svetlosti u odnosu na pol,
starost,...u prediktivnoj formuli izračunava sadržaj
masti u strukturi tela
 Bezbedna, relativno brza, jeftina metoda, ne zahteva
obučenu osobu (najnovija istraživanja – nije validna)
 Modeli i metode
strukturisanja
 KOMPJUTERIZOVANA TOMOGRAFIJA
(CT) i NUKLEARNA MAGNETNA
REZONANCA (NMR)
 Metoda vizuelizacije koje emitovanjem zračenja
različite vrste i frekvencije daju radiografske
zapise subjekta
 CT sken – jonizujuće zračenje - daje piktografsku
i kvantitativnu analizu ukupne tkivne površine,
površine regiona masti i muskulature, debljinu i
volumen snimljenog regiona “po kriškama”
 NMR – elektromagnetna radijacija – daje
precizne slike o segmentarnoj strukturi (masti,
mišići, kosti) ispitivanog dela.
 Veća primena u medicini...retko se koriste u
analizi telesne strukture
Međutim...
 Daleko najčešće korištene metode
u terenskim i laboratorijskim
uslovima u pogledu određivanja
telesne strukture fizički aktivne
populacije – ANTROPOMETRIJSKE
METODE
 Ove metode merenjem dimenzija
ljudskog tela (TV, TM, kožni nabori,
obimi i dijametri ekstremiteta) i
korišćenjem adekvatnih jednačina –
na relativno jednostavan način daju
indirektnu procenu o sadržaju masti,
mišićnog i koštanog tkiva....
SLEDEĆI ČAS...
 ANTROPOMETRIJA...
 Aparati i instrumenti za morfološku
dijagnostiku...
 Antropometrijske mere po IBP...
 Savremena antropometrija u
sportskoj medicini i praksi....
 Indeksi...