บทที่ 3

การแปลงเชิงเส้น
Linear Transformation
3.1 การแปลงเชิงเส้น
บทนิยาม 3.1.1
ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ และ เป็นฟังก์ชัน
จะกล่าวว่า เป็นการแปลงเชิงเส้น (linear transformation) จาก ไปยัง ก็ต่อเมื่อ
(L1) ( ) ( ) ( ) สาหรับแต่ละเวกเตอร์
(L2) ( ) ( ) สาหรับแต่ละเวกเตอร์ และ สเกลาร์

ข้อตกลง
1. ถ้า เป็นการแปลงเชิงเส้นจาก ไปยัง จะเห็นว่า เป็นฟังก์ชันที่มี เป็นโดเมน (domain)
และ ( ) { ( ) } เป็น เรนจ์ (range) และจะกล่าวว่า ( ) เป็น ภาพ (image) ของเวกเตอร์

𝕍 𝕎

( )

2. ถ้า เป็นการแปลงเชิงเส้นจาก ไปยัง จะกล่าวว่า เป็น การแปลงเชิงเส้นบน

(linear transformation on ) หรือ ตัวดาเนินการเชิงเส้นบน (linear operator on )
𝕍 𝕍

( )
 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ทฤษฏีบท 3.1.1
ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ และ เป็นฟังก์ชัน จะได้ว่า
เป็นการแปลงเชิงเส้น จาก ไปยัง ก็ต่อเมื่อ
( ) ( ) ( )
สาหรับแต่ละเวกเตอร์ และ สเกลาร์

ทฤษฏีบท 3.1.2
ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ และ เป็นฟังก์ชัน จะได้ว่า
1. ถ้า เป็นการแปลงเชิงเส้น แล้ว ( )
2. ถ้า ( ) สาหรับทุก แล้ว เป็นการแปลงเชิงเส้น

พิสูจน์ (1) สมมติให้ เป็นการแปลงเชิงเส้น

เนื่องจาก ( ) ( ) ( ) ( )
ดังนั้น ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
นั่นคือ ( )
(2) สมมติให้ ( ) สาหรับทุก
ให้ และ จะได้
( ) ( ) ( )
ดังนั้น เป็นการแปลงเชิงเส้นบน

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 100

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.1.1 ให้ กาหนดโดย (( )) ( ) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา

Y Y
( )

( )

𝑋 X
(0 0) (0 0)

Y Y
(0 ) ( )

(0 ) ( )

X ( 0) X
(0 0) ( 0) (0 0)

Y Y

X X
(0 0) (0 0)

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 101

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.1.2 ให้ กาหนดโดย (( )) ( ) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา ให้นักศึกษาทาในทานองเดียวกันกับตัวอย่าง 3.1.1

Y Y

( ) ( )
2 2

(0 0) X (0 0) X

Y Y

(0 ) ( )
(0 ) ( )
2 2 2
𝑋 𝑋
(0 0) ( 0) (0 0) ( 0)
2
Y Y

𝑋 X
(0 0) (0 0)

ตัวอย่าง 3.1.3 ให้ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ใดๆ เป็นสเกลาร์ และ กาหนดโดย ( )

สาหรับทุกเวกเตอร์ จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา ให้ และ จะได้
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

ดังนั้น เป็นการแปลงเชิงเส้นบน
หมายเหตุ 1. ในกรณีที่ ฟังก์ชัน จะเรียกว่าฟังก์ชันเอกลักษณ์
2. กรณี การแปลงเชิงเส้น กาหนดโดย ( ) จะเรียกว่า
การเปลี่ยนขนาด (dilation) ของ (ดู ตัวอย่าง 3.1.1)
3. กรณี 0 การแปลงเชิงเส้น กาหนดโดย ( ) จะเรียกว่า
การหดตัว (contraction) ของ (ดู ตัวอย่าง 3.1.2)

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 102

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.1.4 ให้ กาหนดโดย (( )) ( 0) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา

Y ( ) Y

(0 0) ( 0) 𝑋 (0 0) ( 0) X

ตัวอย่าง 3.1.5 ให้ กาหนดโดย (( )) (0 ) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา ให้ ( ) ( ) และ จะได้
( ( ) ( )) (( ))
(0 )
(0 ) (0 )
(0 ) (0 )
(( )) (( ))

ดังนั้น เป็นการแปลงเชิงเส้นบน
Y ( ) Y
(0 ) (0 𝑦)

(0 0) X (0 0) X

หมายเหตุ 1. การแปลงเชิงเส้นในตัวอย่าง 3.1.4 เรียกว่า การฉาย (projection) บนแกน X ใน

2. การแปลงเชิงเส้นในตัวอย่าง 3.1.5 เรียกว่า การฉาย บนแกน Y ใน

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 103

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.1.6 ให้ กาหนดโดย (( )) ( 0) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา ให้ ( )( ) และ จะได้
( ( ) ( )) (( ))
( 0)
( 0) ( 0)
( 0) ( 0)
( ) ( )
สรุปว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน

ตัวอย่าง 3.1.7 ให้ กาหนดโดย (( )) ( 0 0) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา ให้นักศึกษาทาเลียนแบบ ตัวอย่าง 3.1.6

( )

(0 0 0) Y

( 0 0)
( 0)
X

หมายเหตุ 1. การแปลงเชิงเส้น กาหนดโดย (( )) ( 0 0) เรียกว่า การฉายบนแกน

X ใน (ดู ตัวอย่าง 3.1.7)
2. การแปลงเชิงเส้น กาหนดโดย (( )) ( 0) เรียกว่า การฉายบน
ระนาบ XY ใน (ดู ตัวอย่าง 3.1.6)

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 104

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.1.8 ให้ กาหนดโดย (( )) ( ) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา เนื่องจาก
(( 0)) ((0 )) ( ) (0 2) ( )
(( 0) (0 )) (( )) ( 2)
จะได้ว่า (( 0) (0 )) (( 0)) ((0 ))
ดังนั้น ไม่เป็นการแปลงเชิงเส้นบน

Y Y (( 0)) ((0 )) ( )

((0 )) (0 2) (( 0) (0 )) ( 2)

(0 ) ( )
(( 0)) ( )

(0 0) ( 0) X (0 0) X

ตัวอย่าง 3.1.9 ให้ กาหนดโดย (( )) ( ) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา เนื่องจาก
2 (( )) 2( ) (2 2)
(2( )) ((2 2)) ( 2)
จะได้ว่า (2( )) 2 (( ))
ดังนั้น ไม่เป็นการแปลงเชิงเส้นบน

Y Y

( ) 2 (( )) (2 2) (2( )) ( 2)

X X

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 105

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.1.10 ให้ กาหนดโดย (( )) ( ) สาหรับทุกเวกเตอร์ ( )

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นบน หรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา

ตัวอย่าง 3.1.11 ให้ กาหนดโดย ([ ]) [ ] สาหรับทุกเวกเตอร์ [ ]

จงแสดงว่า เป็นการแปลงเชิงเส้นจาก ไปยัง หรือไม่ เพราะเหตุใด

วิธีทา

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 106

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

3.2 เมทริกซ์ของการแปลงเชิงเส้น
จาก ตัวอย่าง 3.1.11 การแปลงเชิงเส้นจาก ไปยัง ซึ่งกาหนดโดย
([ ]) [ ]

สาหรับทุกเวกเตอร์ [ ] สามารถเขียนในรูปเมทริกซ์ได้ดังนี้

([ ]) [ ][ ]
0
ดังนั้น สาหรับแต่ละ [ ] จะได้ว่า ( )

เมื่อ
[ ]
0
ในกรณีทั่วไป ถ้า เป็นการแปลงเชิงเส้น แล้วจะมีเมทริกซ์ มีอันดับ ที่ทาให้
( )
โดยที่

[ ] และ [ ]

จะเรียก ว่าเป็น การแปลงเชิงเมทริกซ์ (matrix transformation)

ตัวอย่าง 3.2.1 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้นซึ่งนิยามโดย
([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงหาเมทริกซ์ ที่ทาให้ ([ ]) [ ]
วิธีทา

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 107

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.2.2 ให้ เป็นฟังก์ชันซึ่งนิยามโดย

([ ]) [ 2 ] สาหรับทุก [ ]
0
จงหาเมทริกซ์ ที่ทาให้ ([ ]) [ ]

วิธีทา

ตัวอย่าง 3.2.3 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้นซึ่งนิยามโดย

2
([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงหาเมทริกซ์ ที่ทาให้ ([ ]) [ ]

วิธีทา พิจารณา
2
([ ]) [ ]

( ) (2) (0)
[ ]
( ) ( ) ( )
2 0
[ ][ ]

2 0
ดังนั้น [ ]

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 108

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ ที่มีมิติ และ ตามลาดับ

กาหนดให้
{ } เป็นฐานหลักลาดับสาหรับปริภูมิเวกเตอร์
{ } เป็นฐานหลักลาดับสาหรับปริภูมิเวกเตอร์

ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้น
เราต้องการหาเมทริกซ์ เหนือฟีลด์ ที่มีขนาด ซึ่งมีสมบัติว่า
[ ( )] [ ] สาหรับทุก

เนื่องจาก ( ) ( ) ( )
ดังนั้น
( )
( )

( )
เมื่อ เป็นสเกลาร์
(สาหรับแต่ละ 2 จะมีสเกลาร์ เพียงชุดเดียวเท่านั้น)

ในกรณีทั่วไป สาหรับแต่ละ 2

( ) ∑

ดังนั้น

[ ( )] [ ]

ให้

[ ]

ต่อไปจะแสดงว่า
[ ( )] [ ]
สาหรับทุก

ให้ ใดๆ จะได้ว่า

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 109

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

เมื่อ เป็นสเกลาร์

ดังนั้น [ ] [ ]

เนื่องจาก เป็นการแปลงเชิงเส้น จะได้ว่า

( ) ( )
( ) ( ) ( )

∑ ( )

∑ (∑ )

∑ (∑ )

∑ (∑ )

∑ (∑ )

(∑ ) (∑ ) (∑ )

ดังนั้น

[ ( )] ∑

∑
[ ]

[ ]

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 110

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

[ ][ ]

[ ]

ดังนั้น
[ ( )] [ ]
สาหรับทุก

ทฤษฎีบทต่อไปนี้ เป็นทฤษฎีที่สาคัญสาหรับการเรียนในรายวิชาพีชคณิตเชิงเส้น
ทฤษฎีบท 3.2.1 (Matrix representation theorem)
ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ ที่มีมิติ และ ตามลาดับ ให้ และ เป็นฐานหลักลาดับสาหรับ และ
ตามลาดับ ถ้า เป็นการแปลงเชิงเส้นจาก ไปยัง แล้วจะมีเมทริกซ์ ขนาด เพียงเมทริกซ์เดียว
เท่านั้นซึ่ง [ ( )] [ ] สาหรับทุก

หมายเหตุ จะเรียกเมทริกซ์ ในทฤษฎีบท 3.2.1 ว่าเมทริกซ์ของการแปลงเชิงเส้น เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับ

ไปยัง เขียนแทนเมทริกซ์ นี้ด้วย [ ] ดังนั้น
[ ( )] [ ] [ ] สาหรับทุก
ในกรณีที่ และ เราเขียนแทนเมทริกซ์ของการแปลงเชิงเส้น เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับ ด้วย
[ ]

ทฤษฎีบท 3.2.2 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ ที่มีมิติ และ ตามลาดับ ให้ และ เป็น
ฐานหลักลาดับสาหรับ และ ตามลาดับ ถ้า เป็นเมทริกซ์ขนาด แล้วจะมีการแปลงเชิงเส้น จาก
ไปยัง เพียงการแปลงเชิงเส้นเดียวเท่านั้น ซึ่งมีสมบัติว่า [ ]

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 111

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

จากทฤษฎีบท 3.2.1 และ 3.2.2 สามารถสรุปได้เป็น

( )

[ ]
[ ]c [ ( )]

กาหนดให้ { } และ { } เป็นฐานหลักลาดับสาหรับปริภูมิเวกเตอร์

และ ตามลาดับ
เราสามารถสรุปขั้นตอนวิธีการหาเมทริกซ์ของการแปลงเชิงเส้น เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับ ไปยัง ได้ดังนี้
ขั้นตอนที่ 1 หา ( ) สาหรับทุก

ขั้นตอนที่ 2 หาเวกเตอร์พิกัด [ ( )] ของ ( ) เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับ สาหรับทุก

ขั้นตอนที่ 3 สร้างเมทริกซ์ของการแปลงเชิงเส้น เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับ ไปยัง จาก
[ ] [[ ( )] [ ( )] [ ( )] [ ( )] ]

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 112

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.2.4 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้นกาหนดโดย

( ( )) ( ) (0) สาหรับทุก ( )

กาหนดให้ { } และ { } เป็นฐานหลักลาดับสาหรับ และ

ตามลาดับ
. จงหาเมทริกซ์ของการแปลงเชิงเส้น เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับ ไปยัง
2. จงหา ( ) โดยใช้เมทริกซ์จากข้อ ( )
วิธีทา

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 113

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

0 0
ตัวอย่าง 3.2.5 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้น และ ให้ [ ] เป็นเมทริกซ์ของการ

แปลงเชิงเส้น เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับ ไปยัง สาหรับ และ ตามลาดับ โดยที่

2
2
{[ ] [ ]} และ {[ ] [2] [0]}
0 0
จงหา ([ ]) สาหรับทุก [ ]
วิธีทา เราทราบว่า
[ ([ ])] [[ ]]

ดังนั้นเราต้องหาพิกัด [ ] ใดๆ เทียบกับฐาน C ก่อนดังนี้

ให้ [ ] และ ที่ทาให้
2 2
[ ] [ ] [ ] [ ]

ดังนั้น จะได้ 2 และ

แก้สมการจะได้
2
0
นั้นคือ
2 2
[ ] [ ] [ ]
0
หรือ
2
[[ ]] [ ]
0
จาก
2
0 0 0
[ ([ ])] [[ ]] [ ][ ] [ ]
0
เพราะฉะนั้น
2 2
([ ]) 0[ ] ( ) [2 ] ( ) [0] [ ]
0 0 0

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 114

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

หมายเหตุ ให้

เป็นการแปลงเชิงเส้น
และ เป็นเมทริกซ์ของการแปลงเชิงเส้น เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับธรรมชาติ ไปยัง สาหรับ
และ ตามลาดับ
เรามีว่า
[ ( )] [ ]
สาหรับทุก แต่ [ ( )] ( ) และ [ ]
ดังนั้น
( )
สาหรับทุก
และเรียกเมทริกซ์ ว่าเมทริกซ์มาตรฐานของ (standard matrix representation of )

ตัวอย่าง 3.2.6 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้น ซึ่งนิยามโดย

([ ]) [ ] สาหรับทุก
จงหาเมทริกซ์ของ เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับธรรมชาติ ไปยัง สาหรับ และ ตามลาดับ
0 0
0
วิธีทา ฐานหลักธรรมชาติของ คือ {[0] [ ] [0]} และ ของ คือ {[0] [ ]}
0 0
0 0
0
ดังนั้น ([0]) [0] ([ ]) [ ] และ ([0]) [ ]
0 0
เพราะฉะนั้น เมทริกซ์ของ เมื่อเทียบกับฐานหลักอันดับธรรมชาติ ไปยัง
0
[ ] [ ]
0

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 115

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.2.7 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้น ซึ่งนิยามโดย ( )

สาหรับทุก กาหนดให้
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
{[ ] [
0 0 0 0
] [ ] [
0 0
]} และ {[ ] [
0 0 0 0
] [ ] [
0
]}
เป็นฐานหลักลาดับสาหรับ จงหาเมทริกซ์ของการแปลงเชิงเส้น เมื่อเทียบกับฐานหลักลาดับ
1. 2. ไปยัง S 3. ไปยัง 4.
วิธีทา
ข้อ 1.

ข้อ 2.

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 116

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ข้อ 3. หา [ ] จาก
0 ( ) 0 (0) [0 0 0 (0) [0 0
([ ]) [ ] [ ] ] ( )[ ] ]
0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 (0) 0 (0) [0 0 0 (0) [0 0
([ ]) [ ] [ ] ] ( )[ ] ]
0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 ( ) [0 0 0 0 0
([ ]) [ ] (0) [ ] ] (0) [ ] ( )[ ]
0 0 0 0 0 0 0
0 0 ( ) 0 (0) [0 0 0 0 0
([ ]) [ ] [ ] ] (0) [ ] ( )[ ]
0 0 0 0 0 0 0 0
ดังนั้น
0 0 0 0
[ ] [[ ([ ])] [ ([ ])] [ ([ ])] [ ([ ])] ]
0 0 0 0 0
0 0
0 0 0
[ ]
0 0
0 0
ข้อ 4. หา [ ] จาก
0 0 0 0 0
([ ]) [ ] (2) [ ] ( 2) [ ] ( )[ ] ( )[ ]
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0
([ ]) [ ] ( )[ ] ( )[ ] ( )[ ] ( )[ ]
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0
([ ]) [ ] ( )[ ] (2) [ ] (0) [ ] ( )[ ]
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0
([ ]) [ ] (0) [ ] (0) [ ] (0) [ ] ( )[ ]
0 0 0 0 0 0 0
ดังนั้น
0 0 0 0
[ ] [[ ([ ])] [ ([ ])] [ ([ ])] [ ([ ])] ]
0 0 0 0 0
2 0
2 2 0
[ ]
0 0

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 117

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

3.3 เคอร์เนล และภาพของการแปลงเชิงเส้น

บทนิยาม 3.3.1 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ จะกล่าวว่า เป็น ฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง (one-to-
one function) ถ้า และ ( ) ( ) แล้ว

ตัวอย่าง 3.3.1 ให้ เป็นฟังก์ชันซึ่งนิยามโดย

([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงแสดงว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่งหรือไม่ เพราะเหตุใด

วิธีทา

ตัวอย่าง 3.3.2 ให้ เป็นฟังก์ชันซึ่งนิยามโดย ([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

0
จงแสดงว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่งหรือไม่ เพราะเหตุใด
วิธีทา ให้ [ ] [ ] ที่ทาให้ [ ] [ ]

ดังนั้น [ ] [ ]
0 0
เพราะฉะนั้น และ
ดังนั้น [ ] [ ]

สรุปได้ว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 118

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.3.3 ให้ เป็นฟังก์ชันซึ่งนิยามโดย ([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงแสดงว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่งหรือไม่ เพราะเหตุใด

วิธีทา

บทนิยาม 3.3.2 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ และ เป็นการแปลงเชิงเส้น

เคอร์เนล (kernel) ของ เขียนแทนด้วย ( ) คือ เซตของเวกเตอร์ ใน ซึง่ ( ) กล่าวคือ
( ) { ( ) }

𝕍 𝕎

( ) θ𝕎

ข้อสังเกต จากทฤษฎีบท 3.1.2 จะเห็นว่า ( ) ไม่เป็นเซตว่าง เพราะว่า ( )

นั่นคือ ( )

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 119

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.3.4 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้นนิยามโดย

([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงหา ( )

วิธีทา

ทฤษฎีบท 3.3.1 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ จะได้ว่า

ถ้า เป็นการแปลงเชิงเส้น แล้ว ( ) เป็นปริภูมิย่อยของ

พิสูจน์ เนื่องจาก ( ) ดังนั้น ( )

ให้ ( ) และ จะได้ว่า ( ) ( )

พิจารณา
( ) ( ) ( )

จะได้ว่า ( )

เพราะฉะนั้น ( ) เป็นปริภูมิย่อยของ

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 120

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.3.5 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้นนิยามโดย

([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงหา ( ) และ ( ( ))

วิธีทา

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 121

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ทฤษฎีบทต่อไปนี้ กล่าวถึงเงื่อนไขจาเป็นและเพียงพอซึ่งทาให้การแปลงเชิงเส้นเป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง
ทฤษฎีบท 3.3.2 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ และ เป็นการแปลงเชิงเส้น จะได้ว่า
เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง ก็ต่อเมื่อ ( ) { }

พิสูจน์ ( ) สมมติให้ เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง

ให้ ( ) { } ดังนั้น ( )

เนื่องจาก ( ) จะได้ว่า ( )

กล่าวคือ ( ) ( ) เนื่องจาก เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง จะได้

นั้นคือ ( ) { } แต่ เนื่องจาก { } ( )

ดังนั้นจึงสรุปได้ว่า ( ) { }

( ) สมมติให้ ( ) { }

ให้ ที่ทาให้ ( ) ( )

เพราะนั้น ( ) ( ) ( )

จากสมมติฐานจะได้ว่า ( ) { }

นั่นคือ ดังนั้น เพราะฉะนั้น เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 122

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.3.6 ให้ เป็นฟังก์ชันซึ่งนิยามโดย

([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงหา ( ) และ ตรวจสอบว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่งหรือไม่

วิธีทา จาก
( ) {[ ] ∣∣ ([ ]) [0] }
∣ 0
∣∣ [ 0
{[ ] ∣ ] [ ]}
0
0
{[ ]}
0
{ }

โดยทฤษฎีบท 3.3.2 จะได้ว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง

บทนิยาม 3.3.3 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ และ เป็นการแปลงเชิงเส้น ให้

1. ภาพ (image) ของ ภายใต้ ซึ่งเขียนแทนด้วย ( ) คือเซตของเวกเตอร์ ซึง่ ( )
สาหรับเวกเตอร์ บางตัวใน
2. ในกรณีที่ แล้วจะเรียก ( ) ว่าเรนจ์ (range) ของ เขียนแทนด้วย ( )
3. ถ้า ( ) แล้วเรียก ว่า ฟังชันทั่วถึง (onto function) จาก ไปทั่วถึง

𝕎 ( )

จากบทนิยาม 3.3.3 จะได้ว่าถ้า เป็นการแปลงเชิงเส้น และ แล้ว

( ) { ( ) }

นอกจากนี้จะได้ว่า เป็นฟังก์ชันทั่วถึง ก็ต่อเมื่อ สาหรับทุกเวกเตอร์ จะมีเวกเตอร์ ซึง่ ( )

กล่าวคือ
( )

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 123

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.3.7 ให้ เป็นฟังก์ชันซึ่งนิยามโดย ([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงแสดงว่า เป็นฟังก์ชันจาก ไปทั่วถึง หรือไม่ เพราะเหตุใด

วิธีทา

ทฤษฎีบท 3.3.3 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ และ เป็นการแปลงเชิงเส้น จะได้ว่า

1. ถ้า เป็นปริภูมิย่อยของ แล้ว ( ) เป็นปริภูมิย่อยของ
2. ( ) เป็นปริภูมิย่อยของ

พิสูจน์
(1) สมมติให้ เป็นปริภูมิย่อยของ
จะแสดงว่า ( ) เป็นปริภูมิย่อยของ เนื่องจาก และ ( )

จะได้ว่า ( ) นั่นคือ ( )

ให้ และ ( ) จะมี ที่ทาให้ ( ) และ ( )

จากสมมติฐาน จะได้ว่า
พิจารณา ( ) ( ) ( ) ( )
ดังนั้น ( ) เป็นปริภูมิย่อยของ
(2) เนื่องจาก ( ) ( ) และ เป็นปริภูมิย่อยของ จากข้อ (1)
จะได้ ( ) เป็นปริภูมิย่อยของ

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 124

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

บทนิยาม 3.3.2 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ และ เป็นการแปลงเชิงเส้น

ถ้า ( ) และ ( ) มีมิติจากัด แล้ว
จะเรียกมิติของ ( ) ว่า นัลลิติ (nullity) ของ เขียนแทนด้วย ( )
และเรียกมิติของ ( ) ว่า แรงค์ (rank) ของ เขียนแทนด้วย ( )

หมายเหตุ ถ้า ( ) { } จะกาหนดให้ ( ) 0

ทฤษฎีบทต่อไปนี้ กล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่าง ( ) และ ( )

ทฤษฎีบท 3.3.4 (dimension theorem)

ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์ และ เป็นการแปลงเชิงเส้นจาก ไปยัง
ถ้า มีมิติจากัด แล้ว
( ) ( ) ( )

ทฤษฎีบท 3.3.5 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้นจากปริภูมิเวกเตอร์ ไปยังปริภูมิเวกเตอร์

ถ้า มีมิติจากัด และ เป็นฐานหลักสาหรับ แล้ว
( ) ( ( ))
2 ( )
3. เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง ก็ต่อเมื่อ ( ) เป็นฐานหลักสาหรับ ( )
4. เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง ก็ต่อเมื่อ ( )
5. ถ้า ( ) แล้ว ( ) นั่นคือ เป็นฟังก์ชันทั่วถึง

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 125

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.3.8 ให้ เป็นฟังก์ชันซึ่งนิยามโดย

([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

1. จงหาฐานหลักสาหรับ ( ) และ ( ) และ ตรวจสอบว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่งหรือไม่

2. จงหาฐานหลักสาหรับ ( ) และ ( ) และ ตรวจสอบว่า เป็นฟังก์ชันทั่วถึงหรือไม่
วิธีทา

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 126

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ทฤษฎีบท 3.3.6 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์มิติจากัด โดยที่ ( ) ( )

และ เป็นการแปลงเชิงเส้น จะได้ว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง ก็ต่อเมื่อ เป็นฟังก์ชันทั่วถึง
ตัวอย่าง 3.3.9 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้น ซึ่งนิยามโดย
([ ]) [ ] สาหรับทุก [ ]

จงตรวจสอบว่า เป็นฟังก์ชันทั่วถึงหรือไม่ เพราะเหตุใด

วิธีทา จากตัวอย่าง 3.3.6 จะได้ เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง จากทฤษฎีบท 3.3.6 จะได้ เป็นฟังก์ชันทั่วถึง
ตัวอย่าง 3.3.10 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้น ซึ่งนิยามโดย
( ) ( 2 ) ( )
สาหรับทุกสเกลาร์
1. จงหาฐานหลักสาหรับ ( ) และตรวจสอบว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่งหรือไม่
2. จงหาฐานหลักสาหรับ ( ) และตรวจสอบว่า เป็นฟังก์ชันทั่วถึงหรือไม่
วิธีทา

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 127

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

3.4 ฟังก์ชันสมสัณฐาน
ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ ที่มีมิติ ถ้าพิจารณาโครงสร้างทางพีชคณิตของปริภูมิ
เวกเตอร์ และ ที่สอดคล้องกับสมบัติการคงสภาพ (preserve) ต่อไปนี้ สาหรับแต่ละ และ
เป็นเวกเตอร์ใน ที่สมนัยกับเวกเตอร์ และ ใน ตามลาดับ
1. ก็ต่อเมื่อ
2. ก็ต่อเมื่อ เมื่อ เป็นสเกลาร์ใดๆ
จากสมบัติดังกล่าว จะกล่าวได้ว่าปริภูมิเวกเตอร์ทั้งสองมีโครงสร้างทางพีชคณิตเหมือนกัน ถ้าปริภูมิเวกเตอร์ทั้งสอง
มีการสมนัยแบบหนึ่งต่อหนึ่ง (one-to-one correspondence) กล่าวคือสามารถหาฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่งจากปริภูมิ
เวกเตอร์ ไปทั่วถึง ได้ จากความเหมือนกันทางโครงสร้างทางพีชคณิตของปริภูมิเวกเตอร์ และ ทาให้
สามารถพิจารณาปริภูมิเวกเตอร์ทั้งสองเสมือนเป็นปริภูมิเวกเตอร์เดียวกันได้ ซึ่งพิจารณาได้จากบทนิยามต่อไปนี้

บทนิยาม 3.4.1 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ เรียกการแปลงเชิงเส้น ว่า ฟังก์ชัน

สมสัณฐาน (isomorphism) จาก ไปทั่วถึง ถ้า เป็นการแปลงเชิงเส้นแบบหนึ่งต่อหนึ่งจาก ไปทั่วถึง
และกล่าวว่า สมสัณฐาน (isomorphic) กับ ถ้ามีฟังก์ชันสมสัณฐานจาก ไปทั่วถึง

ตัวอย่าง 3.4.1 ให้ เป็นการแปลงเชิงเส้นเหนือฟีลด์ ซึ่งนิยามโดย

( ) [ ]
2
สาหรับทุกสเกลาร์ จงตรวจสอบว่า เป็นฟังก์ชันสมสัณฐานจาก ไปทั่วถึง หรือไม่
วิธีทา จาก
∣∣ ( 0
( ) { ∣ ) [ ]}
0
∣∣ [ ] 0
{ ∣ 2 [ ]}
0
{ ∣ 0 0}
{0}

นั่นคือ ( ) ( ( )) 0

เพราะฉะนั้น เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง
จาก dimension theorem จะได้
( ) ( ) ( ) 2 0 2
นั่นคือ ( ) ( )

จะได้ว่า เป็นฟังก์ชันทั่วถึง
ดังนั้น เป็นฟังก์ชันสมสัณฐาน

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 128

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

หมายเหตุ ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ จะได้ว่า

1. สมสัณฐานกับ
2. ถ้า สมสัณฐานกับ แล้ว สมสัณฐานกับ
3. ถ้า สมสัณฐานกับ และ สมสัณฐานกับ แล้ว สมสัณฐานกับ

ทฤษฎีบท 3.4.1 สาหรับทุกปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ ที่มีมิติ จะสมสัณฐานกับปริภูมิเวกเตอร์

พิสูจน์ ให้ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ ที่มีมิติ
ให้ { } เป็นฐานหลักลาดับของ
สร้างฟังก์ชัน นิยามโดย

( ) [ ] [ ]

จะแสดงว่า เป็นฟังก์ชันสมสัณฐานจาก ไป
( ) ( ( ) ( ))
(( ) ( ) ( ) )

[ ]

[ ] [ ]

( ) ( )
( ) ( )

ดังนั้น เป็นการแปลงเชิงเส้น
พิจารณา
∣ 0
∣
( ) { ∣∣ ( ) [ 0] }
∣
∣ 0
∣ 0
∣
{ ∣∣ ( ) [0] }
∣
∣ 0
∣ 0
∣
{ ∣∣ [ ] [0] }
∣
∣ 0
{ }

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 129

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

จะได้ว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง เนื่องจาก ( ) ( )

ดังนั้น เป็นฟังก์ชันสมสัณฐาน
นั่นคือ สมสัณฐานกับปริภูมิเวกเตอร์

ทฤษฎีบท 3.4.2 ให้ และ เป็นปริภูมิเวกเตอร์เหนือฟีลด์ ที่มีมิตจิ ากัด จะได้ว่า

สมสัณฐานกับ ก็ต่อเมื่อ ( ) ( )

ข้อสังเกต จาก ทฤษฎีบท 3.4.1 ถ้า เป็นฟังก์ชันสมสัณฐานจาก ไปทั่วถึง และ เป็นฟังก์ชันสม

สัณฐานจาก ไปทั่วถึง จะได้ว่า เป็นฟังก์ชันสมสัณฐานจาก ไปทั่วถึง ดังแผนภาพด้านล่าง
𝕍 𝕎

ตัวอย่าง 3.4.2 จงแสดงว่า สมสัณฐานกับ และจงหาฟังก์ชันสมสัณฐานจาก ไปทั่วถึง

วิธีทา

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 130

 . เอกสารประกอบการสอน รายวิชา SC402101 พีชคณิตเชิงเส้น .

ตัวอย่าง 3.4.3 จงสร้างฟังก์ชันสมสัณฐานจากปริภูมิเวกเตอร์ {[ ] } ไปทั่วถึง

วิธีทา ให้ กาหนดโดย ([ ]) [ ]

เห็นได้ชัดว่า เป็นฟังก์ชันจาก ไปทั่วถึง

ให้ [ ] [ ] และ
( [ ] [ ]) ([ ])

[ ]

[ ] [ ]

[ ] [ ]

([ ]) ([ ])

ดังนั้น เป็นการแปลงเชิงเส้น
พิจารณา
( ) {[ ] ∣∣ ([ ]) 0}
∣
∣ 0
{[ ] ∣ [ ] [ 0] }
∣
∣ 0
0 0
{[ ]}
0 0
จะได้ว่า เป็นฟังก์ชันหนึ่งต่อหนึ่ง
พิจารณา
( ) { ([ ]) ∣∣∣ [ ] }
∣
{ [ ] ∣∣ }
∣
0 0 ∣
{ [0] [ ] [0] ∣∣ }
0 0 ∣
0 0
{[0] [ ] [0]}
0 0

จะได้ว่า เป็นฟังก์ชันทั่วถึง
ดังนั้น เป็นฟังก์ชันสมสัณฐาน

บทที่ 3 การแปลงเชิงเส้น หน้า 131